Ignacy Krasicki - BAJKI
1.Wstęp - Jacek Sokolski
W piątej pieśni Myszeidy znajduje się fragment wyrażający stosunek Krasickiego do bajek. Mówi on, że bajka często zawiera morał, sens moralny i dlatego „Ezop, bajarz, sprawiedliwie słynie”. Słowa piękne pieszczą tylko uszy i nie mają w sobie nauk, lśnią złudnym blaskiem, świecą lecz nie grzeją.
Krasicki podnosi dydaktyczne walory bajki. Mówi, że „smaczny to owoc, choć w podłej łupinie” - (każdy utwór powinien zawierać dwa poziomy znaczeń : alegoryczny i literalny - koncepcja popularna w wiekach średnich).
Za twórcę gatunku bajek uznaje się Ezopa - jest to postać półlegendarna. Żył około VI w. p.n.e. zginął w Delfach zamordowany przez miejscowych kapłanów Apollona. Można jednak z pewnością stwierdzić, że Ezop nie był pierwszym greckim bajkopisarzem. Bajki Ezopa nie były wierszowane.
Jeszcze w średniowieczu bajki traktowane były nie jako gatunek poetycki ale jako przykład, którym posługiwał się mówca w celu zobrazowanie głoszonej przez siebie tezy.
Poczynając od La Fontanie'a bajka staje się pełnoprawnym gatunkiem literackim. Jego bajki były wzorem kompozycyjnym dla większości autorów XVIII w. był twórca nowej odmiany gatunku - bajki narracyjnej. Jego bajki posiadały rozbudowaną fabułę mająca nie tylko uczyć ale i bawić. Do pisanego prozą tekstu wprowadzał elementy wiersza wolnego. Miał on wielu naśladowców, także w POLSCE ( m.in. Krzysztof Niemirycz, Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki)
Bajki Krasickiego nie są przykładem naśladowania stylu la Fontaine'a. stworzył on swój własny typ nazywany bajką epigramatyczna. Łączyła ona w sobie cechy epigramatu i bajki. Forma epigramatu ewoluowała od starożytności i z czasem stała się wzorem dla fraszek. Bajka i fraszka mają wiele cech wspólnych ( zwięzła forma, morał, prosty potoczny język) dlatego tez często w staropolskich zbiorach fraszek można znaleźć utwory, które należałoby określić mianem fraszek (m.in. w „Źwierzyńcu” i „ Figlikach” Reja)
************
Krasicki jest autorem dwóch zbiorów bajek bardzo się od siebie różniących.
* „bajki i przypowieści” - 1779 (pisane w latach 1774-1778)
* „bajki nowe” - wyd. po śmierci autora (pisane w latach 1779-1800)
Zdaniem Krasickiego bajka miała narodzić się w despotycznych monarchiach wschodnich, gdzie stanowiła dobry sposób mówienia prawdy w sposób zawoalowany, co pozwalać miało autorom uniknąć represji ze strony władców.
2.”Bajki i przypowieści”
Wśród „bajek i przypowieści” znajdujemy tylko utwory krótkie. Najprawdopodobniej dla Krasickiego bajkami były utwory, w których występują wyłącznie zwierzęta lub rośliny, rzeczy nieożywione. Natomiast przypowieści oznaczały być może utwory, w których pojawiali się ludzie.
Ograniczając rozmiary poszczególnych bajek Krasicki był zmuszony zrezygnować z dokładniejszej charakterystyki występujących w nich postaci. Charakterystyka ogranicza się do jednego lub dwóch przymiotników. Sytuacje także przedstawia w sposób skrótowy. Dzięki temu łatwiej ilustrują one główną myśl utworu, która nie zawsze wyrażona jest w Prost poprzez morał.
Bohaterowie bajek charakteryzowani są w sposób pośredni (poprzez swe działania i słowa). Dzięki temu Krasicki uzyskał wysoki stopień indywidualizacji bohaterów, co jest wyjątkowym zjawiskiem w dziejach bajki ezopowej.
By jasno zobrazować główna myśl utworu, Krasicki zestawia ze sobą dwie różne postacie reprezentujące wyraźnie skontrastowane postawy, których konfrontacja ma doprowadzić do pożądanych przez autora wniosków.
Utwory w zbiorze pisane są parzyście rymowanym trzynastozgłoskowcem.
3. „Bajki nowe”
W tym zbiorze Krasicki odszedł od typu bajki epigramatycznej
Utwory pisane są często wierszem wolnym
Mówi się często, że „bajki nowe” to po prostu bajki epigramatyczne ale pisane wierszem wolnym, przez co zbliżone są do bajek narracyjnych
Wiersz wolny pomagał zdynamizować akcję, wzbogacić charakterystyki bohaterów, sprzyjał popadaniu w gawędziarski ton wyrażający się w mnożeniu szczegółów.
„Bajki nowe” są próbą kompromisu pomiędzy bajkami epigramatycznymi a wzorcem lafontainowskim.
************
Świat bajek Krasickiego ukształtowały dwa zasadnicze czynniki - tradycja gatunku i intencja satyrycznego przedstawienia świata.
Bohaterowie nie przypadkiem przybrali postacie zwierząt - postępują zgodnie z „prawem dżungli”:
* bajka „Jagnię i wilcy” pokazuje, że słaby nigdy nie ma racji, a jego jedyna bronią jest chytrość i pochlebstwo. Świat jest okrutny a rządzą nim bezwzględni drapieżcy (wilk, lew)
W zdominowanym przez tyranów świecie bezwartościowe są wszelkie wartości moralne i brak jest wolności i bezpieczeństwa.
Żaden z bohaterów nie próbuje nawet buntować się przeciw zastanym stosunkom. Wszyscy przyjmują bierna postawę zakładając z góry bezsensowność oporu. Brak w zbiorach przykładów postaw heroicznych. Natomiast, gdy bohater próbuje uczyć się na błędach i zmienia swój sposób postępowania to efekt często jest dla niego jeszcze gorszy np. bajka „pan i pies”
Pies szczekał na złodzieja, całą noc się trudził,
Obili go nazajutrz, bo pana obudził.
Spał smaczno drugiej nocy, złodzieja nie czekał;
Ten dom skradł, psa obili za to, że nie szczekał.
Wiele bajek miało swoje źródło w obserwacji życia codziennego, ale wnioski wyciągnięte z tych obserwacji miały mieć w zmierzeniu autora charakter możliwie uniwersalny, nie ograniczający się do życia w Polsce w drugiej połowie wieku osiemnastego.
Niemal wszystkie problemy jakie poruszał Książę Biskup Warmiński w innych swoich dziełach, pojawiają się także w jego bajkach.
************
Przydatki zawierają utwory które pasują formą do zbiorów ale nie zostały w nich pierwotnie umieszczone przez Krasickiego.
BAJKI
I.BAJKI I PRZYPOWIEŚCI
1. DO DZIECI
zwraca się do tych, którzy gotowi biec za „cackiem” które tylko się świeci ale nie ma dużej wartości słowami „Bajki wam niosę, posłuchajcie dzieci”. Wy którzy żyjecie niestatkiem i gonicie za tym co marne, co szpeci zysk „Bajki wam niosę, posłuchajcie dzieci”. Wy którzy przybieracie marne postaci, łudzicie baśniami znajomych „Bajki wam niosę, posłuchajcie dzieci”.
2. WSTĘP DO BAJEK
Wymienia postaci (i ich cechy) które mogą istnieć w prawdziwym świecie a nie tylko w bajkach, jednak on zamierza je włożyć między bajki. Te postaci to:
Młody, który żył wstrzemięźliwie
Stary , który nie łajał i nie zrzędził
Bogacz, który dzielił się z potrzebującymi
Autor cieszący się z cudzej sławy
Celnik, co nie kradł
Szewc, co nie pił
Żołnierz co się nie chwalił
Łotr co nie rozbijał
Minister rzetelny a nie myślący tylko o sobie
Poeta, który nigdy nie zmyślał
To wszystko może się zdarzyć ale raczej się nie zdarza i dlatego Krasicki wkłada to między bajki.
CZĘŚĆ PIERWSZA
1. ABUZEI I TAIR
Tair mówi do ojca, by mu gratulował, bo jutro zostanie szwagrem sułtana i jedzie z nim na polowanie. Ojciec radzi mu zaczekać z radością, bo łaska pana, gust kobiety i pogoda są zmienne. Zgadł. Następnego dnia sułtan odmówił mu siostry, a przez cały dzień padał deszcz (nici z polowania)
2. POTOK I RZEKA
Potok płynął z góry z hałasem i śmiał się z rzeki płynącej spokojnie. Gdy śniegi stopniały z potoku zrobił się mały strumyk, a na koniec wpadł do rzeki i przestał być strumykiem („ten co zaczął z hałasem i krzykiem”)
3. PAPUGA I WIEWIÓRKA
Piękna papuga szczebiotała lepiej od swojej pani. Stąd plotki, że co tylko zobaczyła, to od razu donosiła o tym swojej pani. W tym domu była też wiewiórka, która pilnowała tylko zabaw. Pani kochała ptaka a jej słudzy wiewiórkę. Papuga widząc, że słudzy jej nie lubią pytała wiewiórkę dlaczego, a ta jej odpowiada, by bawiła panią zamiast dużo gadać i donosić.
4. LIS MŁODY I STARY
Młody lis, nieświadom tego, że piękne futro jest celem myśliwych , cieszył się, że mu nowa sierść na zimę odrosła. Stary informuje go, że ta ozdoba nie idzie w parze z bezpieczeństwem i ich zgubi.
5. KULAWY I ŚLEPY
Ślepy niósł kulawego ale wkurzał się, że kulawy ciągle mu mówił tam nie idź, tam też nie więc wziął kij i powiedział że sam będzie teraz wiedział gdzie są na drodze przeszkody. Jednak mimo, że miał kij to uderzył w drzewo, później wpadł do wody a na koniec do dołu. Kulawy próbował go przestrzegać ale ten zdawał się na kij. Obaj zginęli. Obaj są winni - jeden bo mierzył bezpieczeństwo kijem, a drugi bo powierzył bezpieczeństwo głupiemu.
6. ORZEŁ I JASTRZĄB
Orzeł nie chciał się bawić podłym polowaniem i postanowił wyprawić jastrzębia na wróble. Jastrząb przynosił mu wróble, a on jadł. Na koniec zmógł go głód i „zjadł ptaszka na śniadanie, na obiad ptasznika”(jastrzębia)
7. OJCIEC ŁAKOMY, SYN ROZRZUTNY
Zbytek kończy się smutkiem. Ojciec łakomy płakał nad rozrzutnym synem. Obaj umarli z głodu i każdy na to zasłużył, syn bo nadużywał, a ojciec bo nie użył.
8. SZCZUR I KOT
Szczur podczas nabożeństwa siedział na ołtarzu i chwalił się, że to jemu tak kadzą. Gdy się tak chwalił zakrztusił się kadzidłem, podbiegł kot, porwał go i zadusił.
9. OCEAN I TAGUS RZEKA
Ocean chwalił się swoją niezmiernością i gardził rzekami co do niego wpływają, mówił by przestały dodawać mu wody bo tego nie potrzebuje. Rzeka Tagus powiedziała żeby dla swojego dobra dał im spokój bo gdyby nie rzeki to ocean nie byłby oceanem.
10. ŹREBIEC I KOŃ STARY
Źrebak zazdrościł, gdy starym koniom zakładano rzędy. Gdy jednak jemu założono i poczuł trud noszenia jeźdźca, to zaczął płakać, na co stary koń mówi mu, że żal po czasie nie ma znaczenia.
11. DWA ŻÓŁWIE
12. PSZCZOŁA I SZERSZEŃ
13. BARAN DANY NA OFIARĘ
Baran cieszył się, że mu dają wieńce i złote rogi (choć nie wiedział czemu to dostaje), aż przyszli po niego i zabrali go do złożenia na ofiarę. Wtedy złota mu nie pomogły.
14. DOKTOR
Doktor wymyślił lekarstwo i jak widział, że ono skutkuje to podawał je coraz częściej. Za drugim, trzecim i czwartym razem jednak zaszkodziło temu pacjentowi a za piątym razem go zabiło.
15. STRZELEC I PIES
16. BRYŁA LODU I KRYSZTAŁ
Bryła z błota zazdrościła kryształowi przeźroczystości. Prosiła słońce o pomoc, ono zaświeciło i bryła zaczęła się świecić w słońcu, aż zaczęło jej ubywać, stopiła się i znów stała się błotem.
17. STARY PIES I STARY SŁUGA
18. SYN I OJCIEC
Syn płakał, że nie ma odpoczynku, bo musi się uczyć, a ojciec, że nie ma swobody. Jeden płakał, że jest stary, a drugi, że jest młody.
19. OSIEŁ I BARAN
Osioł klnie, że mu zimno na dworze, a baran mu mówi by nie narzekał, bo ma dziękować bogom, że jest niesmaczny. Baran obok siebie ma rzeźnika (więc ma gorzej)
20. MYSZ I KOT
Mysz zjadła książkę więc myślała, że zjadła wszystkie rozumy. Mówi innym myszom, że nawróci kota, ten przyszedł na rozmowę, słuchał, płakał, mysz myślała, że go udobruchała, wyszła z nory, a wtedy kot ją zjadł.
21.PTASZKI W KLATCE
Stary ptak płacze, młody mówi mu, że przecież w klatce ma się lepiej niż w polu więc płakać nie powinien. Stary mówi mu, że mu to wybacza, bo urodził się w klatce więc nie zna smaku wolności.
22. OSIEŁ I WÓŁ
23. DĄB I DYNIA
Gdy dynia dojrzała zwraca się z pytaniem do dębu ile wzrastał. On mówi sto lat, a ona mówi, że jej wystarczyło sto dni żeby dojrzeć. Dąb mówi jej by się nie chwaliła bo jak szybko dojrzała tak szybko zginie.
24. DERWISZ I UCZEŃ
25. PODRÓŻNY I KALEKA
26. LEW I ZWIERZETA
Lew jako „łaskawy” zaprosił inne zwierzęta do wspólnego ucztowania. On zjadał mięso a pozostali kości. Po jakimś czasie, by pokazać swą łaskawość pozwolił im zjeść jednego spośród nich, potem kolejnego i następnego, itd. Gdy jego towarzysze się utuczyli, dla przykładu i kary zjadł powoli pozostałych.
27.RYBKA MAŁA I SZCZUPAK
Rybka znalazła w wodzie robaka ale była zbyt mała by go połknąć. Nadpłynął szczupak i połknął robaka, razem z haczykiem, a wtedy rybak wyciągnął z wody zdobycz, a rybka mówi, że czasem warto być małą.
CZĘŚĆ DRUGA
1. JOWISZ I OWCE
Owce nękały bogów by i powiedzieli co czeka ich jagnięta. Jowisz mówi im, że lepiej że nie wiedzą, ale skoro tak proszą to powie - one i jagnięta zostaną zjedzone przez ludzi. Bogowie wiedzą o czym nam mówić a co ukrywać.
2. ROLNIK
Rolnik chciał dużych zysków więc na okrągło obsiewał pola i za to stracił, bo zamiast zboża miał chwasty.
3. NOCNI STRÓŻE
4. FILOZOF
5. ZWIERZĘTA I NIEDŹWIEDŹ
Pod wodza starego lwa zwierzęta ciągle prowadziły wojnę. Jego następca młody lew obiecał im życie spokojne. Zwierzęta się cieszą tylko niedźwiedź nie podziela ich entuzjazmu. Pytają go dlaczego się nie cieszy a on na to, żeby z radością poczekać, aż lew urośnie i urosną mu pazury.
6. STRUMYK I FONTANNY
Cichy strumyk zazdrościł dźwięku pobliskim fontannom, ale w tych pękły rury i fontanny ustały. Strumyk zrozumiał, że lepsza jest natura niż sztuczna sztuka.
7.SKARB
Bogacz znalazł skarb, ubogi skarży się na to bogom. Jowisz mówi mu, by przestał i czekał co się stanie. Bogacz przenosząc skarb zaniemógł i zmarł, a Jowisz kazał ubogiemu zabrać skarb i nie narzekać, bo opatrzność czasem dając zsyła karę.
8. TALAR I CZERWONY ZŁOTY
9. NIEDŻWIEDŻ I LISZKA
10. PIENIACZE
11. LEW I ZWIERZĘTA
12. TRZCINA I CHMIEL
13. OWIECZKA I PASTERZ
14. SZKATUŁA ZE ZŁOTEM, WÓR Z KASZĄ
Szkatuła pełna złota śmiała się z wora. Wieczorem zakradli się złodzieje. Zniszczyli zamek, a by zdobyć złoto zniszczyli też szkatułę. Wór pozostał nietknięty, bo miał tylko kaszę. Mówi szkatule, że jej piękno i złoto, które skrywała nie pomogły jej ale tylko doprowadziły do jej zguby.
15. MAŁŻEŃSTWO
Widziałem bardzo szczęśliwe, zgodne, uprzejme małżeństwo, stateczne, podziwiane przez wielu, a przez to niemodne. Szkoda tylko że mąż umarł tydzień po weselu.
16. ŁAKOMY I ZAZDROSNY
17. DWA PSY
Pies pyta drugiego psa - mopsa dlaczego śpi w domu, a on(ten co pyta nazywany kurta marznąć musi na dworze. Mops mu odpowiada, że on - kurta służy, a mops bawi właścicieli i tu tkwi różnica.
18. PRZYJACIEL
Damon prosi Arysta o pomoc. Zakochał się w Irenie, ale jej rodzina i ona nie chcą się zgodzić na związek. Aryst idzie do Ireny wstawić się za przyjacielem, ale gdy poznał ją i jej rodzinę to sam się z nią ożenił.
19. GOSPODARZ I DRZEWA
Gospodarz by uzyskać ładny efekt przycinał gałęzie drzew. Przyszła jesień, potem wiosna a drzewa ani pięknie nie wyglądały ani nie rodziły owoców.
20. FILOZOF I ORATOR
21. CZŁOWIEK I ZDROWIE
Człowiek biegnie a za nim biegnie zdrowie. Zdrowie mówi mu by zwolnił ale tan nie słucha. W połowie drogi zmęczony człowiek zwalnia. Zdrowie go dogoniło i szli razem. Człowiek co chwilę przystaje i prosi zdrowie by go prowadziło, a to mu mówi, że mógł posłuchać od razu i zwolnić. Człowiek chciał odpowiedzieć ale zdrowie uciekło.
22. KONIE I FURMAN
23. SŁOWIK I SZCZYGIEŁ
24. KOMAR I MUCHA
Komar śmieje się z muchy, że nie lata tak wysoko jak on. Gdy się tak śmiał, wpadł w ogień świeczki i spłonął.
CZĘŚĆ TRZECIA
1. SŁOŃ I PSZCZOŁA
Morał na początku utworu. Niech słaby nie dąsa się na silnych. Pszczoła widziała słonia na łące, a on nie zwracał na nią uwagi. By go ukarać zaczęła go kłuć. On nic nie poczuł a ona zginęła.
2. LIS I OSIEŁ
3. ORACZE I JOWISZ
Jeden posiał na górze i prosił Jowisza o deszcz, a drugi posiał na dole i prosił o suszę. Jowisz, by obu dogodzić, na góry zsyłał deszcz a na doliny susze. Gdy przyszło do zbiorów żaden nie miał plonów, jednemu uschły a drugiemu zamokły.
4. DZIECIĘ I OJCIEC
Ojciec bił dziecko rózgą za to, że się nie uczy. Gdy ojciec odszedł, Jaś spalił rózgę. Gdy znów zasłużył na lanie, a ojciec nie znalazł rózgi to obił go kijem.
5. DIAMENT I KRYSZTAŁ
6. DEWOTKA (taka co się na okrągło modli głównie na pokaz )
Dewotce służąca w czymś zawiniła i dewotka odwracając się biła służącą akurat modląc się słowami: „i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy”. MORAŁ: „uchowaj Panie Boże od takiej pobożności!”
7. BOGACZ I ŻEBRAK
Żebrak płakał patrząc na tłustego pana. Tego wieczoru pan pękł z sadła. Śmial się żebrak jedząc i pijąc na stypie.
8. KSIĘGI
9. HIPOKRYT
10. DĄB I MAŁE DRZEWKA
W puszczy był wielki dąb, w którego cieniu rosły małe drzewka. Nie umiały urosnąć do jego wysokości i były zazdrosne. Gdy nadszedł jego czas i go ścinano, cieszyły się. Ale gdy upadał, to połamał te drzewka swoimi konarami.
11. WILK I OWCE
12. KARTOWNIK
13. POTOK I RZEKA
Potok szybko płynął po pięknej dolinie, śmiejąc się z powolnej rzeki. Rzeka mu powiedziała, że nim nadejdzie dzień potok szybko, a rzeka wolno wpadną do rzeki.
14. LIS I WILK
15. WINO I WODA
Wino śmieje się z wody, że służy chłopom, a ono (wino) panom. Woda na to, że nie byłoby wina, gdyby chłop do wody nie chodził i nie pracował na wino.
16. PAN I PIES (treść utworu we wstępie str.2)
17. WÓŁ MINISTER
Gdy wół był ministrem panował porządek, rozsadek, choć wszystko szło wolno. Lew się znudził i ministrem zrobił małpę. Ta wszystkich bawiła ale panował chaos. Lud płakał. Ministrem został sprytny lis, oszukał lwa, lud i narobił szkód. Ministrem znowu został wół i wszystko naprawił.
18. LEW POKORNY
19. MĄDRY I GŁUPI
Głupi przegadał mądrego, cieszył się, że przegadał oświeconego i aż krzyczał z radości z tego powodu. Kiedy się zmęczył, mądry mu powiedział, że dzwon jest głośny bo jest pusty.
20. ORZEŁ I SOWA
21. KAŁAMARZ I PIÓRO
Kałamarz i pióro kłóciły się które z nich jest autorem świeżo napisanej książki. Nadszedł ten co ją napisał i śmiał się z kłócących się.
22. GROCH PRZY DRODZE
23. SŁOWIK I SZCZYGIEŁ
Szczygieł mówi do słowika, że szkoda że śpiewa krótko, na co słowik, że woli krótko ale pięknie, niż długo ale miernie.
24. WÓŁ I MRÓWKI
Wół śmiał się ze skrzętnych w pracy mrówek na co jedna powiedziała, że w nich jest szacunek do pracy. One pracują z ochoty a on z przymusu.
25. TULIPAN I FIAŁEK
26. FURMAN I MOTYL
Wóz utknął w błocie, ustał furman i konie. Na wozie siedział motyl i myślał, że był ciężarem i przez niego utknęli więc poderwał się w górę i mówi, że chce być litościwy, a do chłopa mówi „Jedźże z Panem Bogiem!”
CZĘŚĆ CZWARTA
1. PSZCZOŁY I MRÓWKI
2. DAREMNA PRACA
Jędrzej nie chciał się uczyć więc zmazał alfabet. Widząc, że jest „szpetny” stłukł lustra. Słysząc plotki o sobie, że jest złym chciał coś z tym zrobić ale siebie nie umiał zrobić głuchym a innych niemymi.
3. JAGNIĘ I WILCY
Kto pragnie zawsze znajdzie usprawiedliwienie. Dwa wilki złapały w lesie jagnię i chcą je zjeść. Ono pyta „jakim prawem?” na to oni, że jest smaczne, słabe i w lesie i zjedli.
4. ŻÓŁW I MYSZ
Mysz żałowała żółwia, że jest uwięziony w swej ciasnej skorupie na co on mówi, że ona może mieć pałace, a on woli swój domek - ciasny ale własny.
5. DOKTOR I ZDROWIE
6. FIAŁEK I TRAWA
7. WILK POKUTUJĄCY
Wilk chciał pokutować za łotrowskie życie i jadł tylko jarzyny. Raz spotkał znajomego wilka na polowaniu, wypadało mu pomóc, a za pomoc dostał mięso, a jałmużną się nie gardzi więc zjadł. Następnego dnia spotkał jagnię oddalone od matki, chciał je upomnieć i nastraszyć ale przypadkiem je zabił. Potem spotkał cielę oddalone od matki. Zabił je - to nie grzech. Potem zjadł starego woła by się już nie męczył i tak się okazało, że póki był grzesznikiem to był chudy a na pokucie utył.
8. PAW I ORZEŁ
Paw chodził i chwalił się piórami. Orzeł gdy go zobaczył, wyśmiał go. Paw mówi mu, że prostacy nie znają się na pięknie, na co orzeł mówi, że się znają i cenią wdzięk ale gardzą przesadą i śmieją się z dumnych.
9. CHLEB I SZABLA
10. PODRÓŻNY
11. KRÓL I PISARZE
Król polecił spisać rejestr szczęśliwych i rozumnych. Szczęśliwych było bardzo mało za to na rozumnych zabrakło papieru (każdy mówił ze jest mądry i narzekał na brak szczęścia)
12. SYNOGARLICA
13. CHART I KOTKA
Chart widział, że kotka zjadła mysz i śmieje się z jej podłego gustu. Ona mówi mu, że woli upolować mysz dla siebie niż tak jak on (chart) sarnę ale dla pana.
14. CZŁOWIEK I WILK
Człowiek szedł w wilczej skórze i wilk zagrodził mu droge. Człowiek mówi mu, by po jego stroju poznał jaki on silny i ile może. Na to wilk odpowiada, że widzi tylko, iż jest słaby, skoro potrzebuje cudzej skóry.
15. PRAWDA, SATYRYK I PANEGIRYSTA
16. ATŁAS I KITAJ
17. ZWIERŚCIADŁO PODCHLEBNE
Kobieta miała lustro, które zawsze ją upiększało (pokazywało ją bielszą). Bardzo je lubiła. Gdy odwiedziła ją sąsiadka, ją też upiększyło. Widząc to, ze złości, że nie tylko ją upiększa, właścicielka stłukła lustro.
18. PTAKI I OSIEŁ
19. DOBROCZYNNOŚĆ
Chwali owca wilka za jego łaskę. Lis pyta dlaczego. Owca na to, że mógł zjeść ją, a on wstrzemięźliwy zjadł tylko jej jagnię (ironia).
20. SKĄPY
21. PAN I KOTKA
Kotka najadła się upolowanymi myszami. Pan ją głaszcze, a ona mówi mu, że jego przyjaźń jest nieszczera, bo głaszcze ją tylko dlatego, że ona mu na myszy poluje. On jej odpowiada, że przecież ona poluje na nie bo lubi je a nie ze względu na niego (też jest nieszczera).
22. CZŁOWIEK I SUKNIA
23. SZCZUREK I MATKA
Szczurek, by zdenerwować mysz chwalił kota. Na co matka mówi mu, że kot na zewnątrz jest słodki, ale w środku ma jad, i że najgorszy jest taki co „gryzie, a pieści”
24. SĄSIEDZTWO
25. WYSZYDZAJĄCY
Śmiał się jednooki z ślepego. Przyszedł zezowaty i śmiał się z jednookiego, przyszedł stary, założył okulary i śmiał się z krzywo patrzącego. Przyszedł inny, co dobrze widział i żałował wyśmianych i wyśmiewających.
26. MĄDRY I GŁUPI
Pytał głupi mądrego po co mu rozum. Mądry milczał. Kiedy tymi pytaniami głupi już go totalnie wkurzył, powiedział mu, że rozum ma po to by nie odpowiadać na głupie pytania.
27. JASTRZĄB I SOKÓŁ
28. WOŁY KRNĄBRNE
„miłe złego początki lecz koniec żałosny”. Woły nie chciały pracować ani wiosną ani jesienią. Więc zima gdy zabrakło chleba (przez to że woły nie pracowały) to gospodarz zjadł woły.
29. WILK I OWCE
Wilk chciał upolować zwierzynę i wpadł do dołu. Nadeszły owce, a on mówi im, że słusznie jest uwięziony i ma pokute. One chcą mu pomóc wyjść lecz on odmawia. Tym bardziej chcą mu pomóc i w końcu wilk się zgadza. Pomogły mu wyjść a on za to zjadł „wszystkie owce głupie”
PRZYDATEK DO BAJEK I PRZYPOWIEŚCI
1. SNYCERZ I STATUA
2. PIJAK
Pijak pił dzień i noc. Gdy zachorował stłukł kieliszki i szklanki, klął na miód, piwo, wino. Gdy wyzdrowiał już nie pił….. ze szklanki tylko prosto z dzbanem.
3. SZKAPA I RUMAK
Rumak gardził szkapą, która mu do stajni co dzień rano woziła siano i obrok. Ta mu mówi, że gdyby nie ona, to on byłby skromniejszy i by nie brykał.
4. CHAPANKA
5. DZWON
Samochwalcy doznają przykrości. Dzwon mówi, że gdy on woła, to wszyscy słuchają, na co ktoś mu mówi, że nie wołałby, gdyby go nie bito.
6. SUŁTAN W PIEKLE
7. BRYTAN W OBROŻY
Niech się nikt nie cieszy z powierzchownej ozdoby. Brytan chwalił się srebrno - złotą obrożą. Inne psy mu zazdrościły. Rano patrzą a on uwiązany za tą obrożę. Mówią mu, by się teraz chwalił i uciekły wolne, a on gryzł łańcuch.
8. CZŁOWIEK I ZWIERŚCIADŁA
9. DRZEWO
Człowiek chwali drzewo grzejąc się przy kominku, a drzewo na to co z tego skoro grzeje ale ginie.
10. JOWISZ I ŻABY
11. KONIEC
Zmęczył się ten co prawił bajki. Powie ostatnią. Bajka poszła w wędrówkę po świecie. Poszła w lasy głębokie, napadli ją rozbójnicy, a widząc, że była podle ubrana zdarli z niej suknie, aż odkryła się z niej Prawda.
II.BAJKI NOWE
CZĘŚĆ PIRWSZA
1. ALEGORIA
2. WIERZBA I LIPA
Wierzba mówi lipie, że jest wiosna a ta (lipa) nie kwitnie i ma się źle. Na co lipa odpowiada, czy wierzba nie widziała nigdy „chrząszczów i gąsienic”. Jej też może wydarzyć się taka pora, bo każde drzewo ma swojego robaka.
3. SŁONECZNIK I FIAŁEK
Jeden duży wzrostem, wspaniały (słonecznik), a drugi mały, skromny postacią (fiałek). Żyli ze sobą w zgodzie. Do czasu. Pokłócili się o słońce. Słonecznik, mający nazwę od słońca, obracał się ciągle w jego stroną i śmiał się ze schowanego w trawie fiołka, na co ten mówi, że żal mu słonecznika, bo choć oświetlony słońcem, to jest do obracania się zmuszony, a fiołek jest schowany w cieniu ale jest wolny.
4. PASTERZ I MORZE ( z Fedra)
Pasterz pędził owieczki na wysoką górę. Gdy na nią wszedł ujrzał morze piękne i spokojne. Zapragnął pływać po morzu, zakochał się w nim. Sprzedał owce, kupił daktyle, okręt i wypłynął. Wtem nadszedł wicher a mężczyzna stracił wszystko. Wrócił do owiec, a gdy znów ujrzał piękne, spokojne morze, powiedział mu by lśniło blaskiem i spokojem, jego już nie nabierze. Kto raz dał się nabrać, potem jest już ostrożny.
5. CHMIEL
6. PUCHACZE
7. ZIEMIA I POTOK
Potok wezbrał, pienił się, głośno szumiał, wylał z brzegów, wykorzeniał drzewa, zalał pola, a gdy wody opadły ucichł i stał się mała strużką. „I ów co huczał/ Mruczał.” I zarzucał roli niewdzięczność, bo była sucha, a on ją zalał i nawodnił. Ona mówi, że tak było ale zalał ją przypadkiem, a nie jest dobrodziejstwem cudza krzywda.
8. JAŚ
Jaś trząsł drzewem, by spadły gruszki. Trząsł mocniej i mocniej ale nic. Chciał więc zerwać je. Szukał drabiny. Nie było. Zaczął się wspinać ale spadł i się potłukł. Rzucił w drzewo klocem, urwała się gałąź i spadła z owocem. Jaś spróbował ale gruszki były twarde. Wrócił do domu smutny po szkodzie, a dziadek mu powiedział: „gdy nie padną trzęsione, nie trzeba rwać gruszek”
9. CHŁOP I JOWISZ
10. LEW, WÓŁ, LIS
11. FIAŁKI
Fiołki się skarżą, że choć są piękne i pachną, to są niższe od innych kwiatów i są ukryte pośród traw. Na co Jowisz wściekły mówi im, że to na co się skarżą jest ich dobrodziejstwem, bo daje im ukrycie i bezpieczeństwo.
12. FILOZOF
13. MAŁPY
Małpa samochwał udaje człowieka, opowiada innym małpom jak to dobrze mieszkać pod dachem. Opowiada, zmyśla, kłamie, a wszyscy myślą, że pod dachem jest tak super. Przyszła noc, małpy nie chciały spać na dworze, wlazły pod strzechę. Gospodarz usłyszał szum, zatkał dziurę w dachu, tylko jedna z małp zdołała uciec (ta samochwała) i pobiegła do lasu. W lesie pytają ją gdzie reszta, a ona mówi, że pod dachem straszy i więzi, więc jak to małpy, śpijmy na gałęzi.
14. WILCZKI
15. DZIECI I ŻABY
Chłopcy bawili się koło jeziora. Kiedy wyskakiwała żaba, zabijali ją kamieniem. Jedna odważna wychyliła głowę z jeziora i mówi im, żeby przestali, bo oni się bawią, a im (żabom) o życie idzie.
16. SKOWRONEK
17. KONIE
Koń z gospodarstwa mówi do konia z wolnego stada, że nauczy go nosić ludzi, „biec na łowy”, stąpać w ciągu, „być w zaprzągu”, na co ten mówi, że nie chce, może jest nieukiem ale lepiej mu, że tego wszystkiego nie umie.
18. WRÓBEL
Wróbel kolorowy pysznił się nad szarymi, że nie ma piękniejszego od niego wróbla ani nawet sokoła. Na to szpak mówi mu, że pierwszy spośród wróbli nie jest pierwszym z ptaków.
19. DIALOG
CZĘŚĆ DRUGA
1. GOŁĘBIE (Z indyjskiego, Pilpaja)
Bajka jest dość długa jak na utwory Krasickiego. Ma dwie i pół strony. Żyły razem dwa gołąbki Bezendech i Newazendech. Jadły z jednego korytka i piły razem. Razem się bawiły, wracały do gołębnika. Ale nie ma w świecie trwałej zażyłości. Bezendech chciał zobaczyć świat. Poleciał zwiedzać i wszystko mu się podobało. Aż nastała noc. Nie miał schronienia. Spał na gałęzi (był deszcz, grad, ulewa). Zatęsknił za gołębnikiem. Nastały słoneczne dni i poleciał dalej. Ktoś leciał za nim - jastrząb (chciał go zaatakować). Gołąb uciekał ale latał za wolno i wtedy jastrzębia dorwał orzeł. Gołąb uciekł. Leciał dalej i zobaczył innego gołębia jedzącego, a że był głodny postanowił się przywitać. Podfrunął do ptaka, jedli razem i wtedy złapano ich w sieć. Bezendech płakał a nowy towarzysz powiedział mu by się uspokoił bo razem może zdołają się uwolnić. Uwolnili się i każdy poleciał w swoją stronę. Bezendech postanawia wracać do domu. Gdy był już blisko, strzelec przeszył mu skrzydło strzałą i gołąb wpadł do studni (myślał, że to koniec ale na szczęście studnia była pusta). Leżał tam aż nabrał sił i wyzdrowiał, a gdy już poczuł się lepiej, wrócił do domu i przyjaciela. A wiedząc jak podróż trudzi i smuci, przysiągł, że już więcej nie odejdzie.
2. PLATON
3. MYSZY
4. NOGA I BUT
But wojował z nogą. But wypominał nodze, że go niszczy, a noga jemu, że ją uciska. Wdał się w to szewc pokorn, kłaniał się nodze, a ganił but. Mówił, że bez nogi but nie będzie potrzebny (a wtedy i szewc straci pracę)
5. PASTERZ I OWCE
Owca płakała, bo wilk zjadł jej jagnię. Płacze też pasterz. Koza mówi do drugiej kozy, że pasterz jest tak dobry i tak kocha swe zwierzęta, że aż opłakuje stratę jagnięcia. Ta jej odpowiada, że to chytra czułość i łzy, bo on nie płacze z powodu jagnięcia ale z powodu straty mięsa.
6. LEW CHORY
7. MŁOT Z KOWADŁEM
8. RUMAK I ŹREBIEC
Rumak stał w złotym rzędzie, z jeźdźcem na grzbiecie i chwali się wolnemu źrebakowi, że tego wśród łąk nie pozna, i że ten tuła się wśród łąk jak nikczemne bydło. Na to źrebak mówi, że może to i prawda ale choć rumak ma złoto na szyi, to przecież to złoto jest symbolem więzi, niewoli.
9. PRZYJACIELE
10. KONWERSACJA
W środku lasu zeszły się zwierzęta na rozmowę o człowieku. Gadano i śmiano się z niego. W końcu poproszono małpę o zdanie, a ona mówi, że sądzi, iż człowiek źle małpy udaje.
11. WYŻEŁ I BRYTAN
Pan strzelił, trafił kaczkę, wyżeł podbiegł do niej i ją dobił i mówi do psa uwiązanego:
- ty nic nie robisz, a my (wyżły) musimy wam leniom dostarczać jedzenie. Brytan na to:
- teraz, na uwięzi, nic nie robię, ale w nocy, gdy ty śpisz, to mnie spuszczają z łańcucha i pilnuję ciebie, pana i domu.
12. CZAPLA, RYBY I RAK
13. CHŁOP I CIELĘ
„nie sztuka zabić, dobrze zabić sztuka”. Chłop szedł na jarmark, by sprzedać cielę. Noc chciał przeczekać w lesie. Nadeszła burza i w ciemności chłop dostrzegł oczy wilka. Chwycił pałkę i zaczął nią machać ale zamiast wilka zabił cielę. Tak się dzieje nie tylko w lesie panowie doktorzy. Pałka to leki, wilk choroba, a cielę chorzy.
14. JODŁA I JABŁOŃ
Jabłoń mówi jodle:
- jesteś ponura i podła, po co rośniesz koło mnie. Każdy pragnie mych owoców i cieszy się jak kwitnę.
Jabłoń dała owoce, opadły z niej liście, nikt wtedy już o nią nie dbał. Wtedy jodła mówi jej:
- nie ciebie ludzie czcili lecz twoje owoce.
15. PODRÓŻNY
16. BOCIAN I CIELĘ
Bocian mieszkający w mieście mówi do jelenia mieszkającego w puszczy:
- nie znasz wagi, wartości lekarstw. Na co jeleń mówi mu:
- to prawda ale nie znam też chorób.
Mądry bocian zmarł w lat 10 na dachu przy mieście, a prostak w puszczy (jeleń) żył „tylko” lat 200.
CZĘŚĆ TRZECIA
1. TRZODA
Powstało raz nietypowe przymierze. Lis będzie się trzymał z dala od kur, a wilk będzie pilnował owiec. Pies był nieufny wobec lisa i wilka i dlatego on także pilnował owiec i kur kiedy tylko mógł. Raz zeszły się owce, kury i gęsi, a przyszedł do nich lis i powiedział, że chyba widzą, że jemu i wilkowi mogą zaufać i że pies je zdradza. Psu kazano odejść, a wtedy wilk zagryzł owce, a lis kury wydusił. „I tak to zawsze bywa, gdy się zejdą w kupie/ Pilnujący roztropni, pilnowane głupie”
2. WYŻEŁ I BRYTAN
3. CESARZ CHIŃSKI I SYN JEGO (Z dziejów tamtejszych)
„Chińczyki mają rozum, choć daleko siedzą” i znają bajki. Cesarz tego ludu, nie szczędził trudu, by jego syn nie był osłem. Gdy raz płynęli razem, ojciec wiosłował i nucił sobie, a przez nieuwagę zahaczył i brzeg i łódka prawie się wywróciła. Wtedy ojciec mówi do syna:
- gdybym nie śpiewał, nie zawadził bym o brzeg „z mojego czynu naucz się synu/ Łódka - tron, lud jest woda i nosi ją snadno/ Kiedy sternik niebaczny, łódka idzie na dno”
4. KOGUT
5. WÓZ Z SIANEM
Konie ciągną wóz z sianem. Jest im ciężko, więc się ugadały, że wywrócą wóz i tak zrobiły. Siano zmoczyło się w wodzie (w kałuży) i cięższe, bo mokre, musiały je konie wlec do domu, a potem trzy dni, aż siano nie wyschło, pracowały w głodzie.
6. KOMAR
Komar napił się krwi i zadowolony z tego brzęczał głośno. Chciał napić się jeszcze raz ale odgłosem się zdradził i zginął na ludzkim nosie. Morał: „lepiej milczeć, niż gadać”
7. ZAJĄCZEK
Nadeszła wiosna, wzrastały trawy. Zajączek cieszył się z wiosny, ale narzekał, że trawa tak szybko rośnie i przez to on nic nie widzi i nie jest widziany. Stary zając mówi mu, że przyjdzie jesień, on urośnie, trawy zetną i on jeszcze za nimi zatęskni, zapłacze.
8. KOŃ I WIELBŁĄD (Z Lessinga)
9. GĘSI
10. WABIK
Strzelec tak dobrze naśladował odgłosy zwierząt, że te od razu jak go słyszały, wychodziły na polany, a wtedy on mógł spokojnie polować. Chwalił się tym i naśmiewał z innych. Pewnego dnia w tym samym lesie polował tez inny strzelec. Gdy usłyszał tamtego myślał, że to zwierzę i wystrzelił w tamtym kierunku. „I to może być nauką/ Gubi się frant swoją sztuką.”
11. GÓRA I DOLINA
12. PSZCZÓŁKA
13. CZŁOWIEK I GOŁĘBIE
Gołębie w gołębniku skarżą się na ludzi, że służą im za pokarm. Wtem lecąca po strawę dla swych dzieci gołębica trafiła na jastrzębia. Już miał ją zabić, gdy człowiek spostrzegł co się dzieje, wystrzelił i zabił jastrzębia. Wróciła gołębica do gołębnika i mówi dzieciom, że ten człowiek nie jest taki znowu złym stworzeniem.
14. WYROK
Stary i młody kłócą się czy nos jest dla tabakiery, czy tabakiera dla nosa. Złotnik wydał szczery osąd, że nos dla tabakiery.
15. POCHODNIA I SWIECA
Świecę raz postawiono koło pochodni i wtedy wynosiła się wielkim blaskiem. Ktoś powiedział, że jest ona mała uczestniczką cudzej jasności, bo każdy od razu pozna czym jest świeca a czym pochodnia.
16. WINO SZAMPAŃSKIE
CZĘŚĆ CZWARTA
1. KRUK I LIS (z Ezopa)
„Bywa często zwiedzionym,/ kto lubi być chwalonym.” Kruk miał w pysku ogromny kawał sera. Przyszedł lis i zaczął prawić mu komplementy, że ma piękne pióra, oczy. Powiedział, że glos kruk ma pewnie równie piękny. Kruk zadowolony z takich pochwał postanowił zaśpiewać. Gdy otworzył pysk, upuścił ser, lis go porwał i uciekł.
2. DUDEK (z Fedra)
Źle czyni ten co cudzą rzecz sobie przyswoił. Dudek przystroił się w pawie pióra i poszedł między pawie. Te poznały zdrajcę i ogołociły go z piór pawich i jego własnych i tak goły wrócił między dudki. Te go wyśmiały. Kim się urodziłeś, tym pozostań.
3. SŁOŃCE I ŻABY (z tegoż)
Bajka mówi o bajce Ezopa. Sąsiad Ezopa, złodziej się żenił. Ezop opisał to w bajce tak. Słońce (jako złodziej) chciało mieć żonę. Żaby skarżyły się Jowiszowi, że jedno tak im przygrzewa, a jak jeszcze się rozmnoży to dopiero będzie źle, bo wszystkie bagna im wysuszą i rzeki. (jak złodziej się rozmnoży to razem ze swoimi dziećmi wszystko ludziom rozkradną)
4. WORKI
5. KOT I KOGUT
6. MOTYL I CHRZĄSZCZ
Czasem chwila wydaje się być gorszą niż jest naprawdę. Dziecko złapało chrząszcza a filozof motyla. Chrząszcz musiał się na kiju kręcić naokoło, a motyla filozof pielęgnował. Żałował motyl chrząszcza ale gdy dziecko się znudziło, puściło owada wolno, a filozof motyla zamknął za szkłem. Pozornie wszystko wygląda inaczej ale „lepsze prostych dziwactwo niż mądrych pieszczoty.”
7. SZCZEP WINNY
8. WILCZEK
9. MŁYNARZ, SYN JEGO I OSIEŁ (Z La Fontanie'a)
10. FAJERWERK
W lesie, w noc ciemną, zapalony fajerwerk cieszył oczy, więc by osiągnąć lepszy efekt, zapalono go na rynku. Ale rynek był oświetlony co popsuło efekt. Morał: „trzeba światłu być w cieniu”
11. RZEPA
12. UMBRELKA
13. LEW I OSIEŁ (Z Fedra)
Lew poprosił osła o pomoc w polowaniu. Ukrył go i kazał mu „ryczeć” gdy będzie się zbliżała zwierzyna, a wtedy on (lew) złapie ją gdy będzie uciekała. Po polowaniu lew podziękował pomocnikowi, a ten mu mówi, że słusznie bo bardzo mu pomógł. Na co lew mówi do osła, że jest głupi, bo nic na tym nie zyskał , a samym dźwiękiem osioł nic by sobie nie upolował, bo chociaż z lwem ale osioł zawsze będzie osłem.
14. SZCZYGIEŁ I KOS
Szczygieł i kos kłócili się kto lepiej śpiewa. O osąd poprosili ptasznika. Ten, by zakończyć waśń, chciał zamknąć ptaki w klatce, na co one powiedziały, że lepsza zwada na wolności, niż zgoda w klatce.
15. FILOZOF I CHŁOP
16. KUGLARZE
17. PSZCZOŁY
18. SŁOŃCE, OBŁOKI, ZIEMIA
19. LWICA I MACIORA
„Źle gdy się podli szczycą.” Świnia gadała z lwicą i mówi, że jej żałuje, bo ona (świnka) ma tyle młodych, a lwica jedno albo dwa. Na to lwica mówi jej, żeby rodziła dziesięć, cztery, czy dwa, a ona (lwica) jednego ale lwa.
20. MALARZE
Przed laty było dwóch znanych malarzy portretów. Piotr i Jan. Piotr malował wybornie ale był bardzo ubogi. Jan malował gorzej ale był bogaty. Dlaczego? Skąd ta niesprawiedliwość? Jan na portretach upiększał twarze, a Piotr malował ludzi takimi jakimi są naprawdę.
21. KONIEC
PRZYDATEK DO BAJEK NOWYCH
1. LEW, KOZA, OWCA I KROWA
Towarzystwo mocnego i słabego jest głupie. Lew z kozą, owcą i krową poszedł na polowanie. Trafił im się jeleń. Jak przyszło do dzielenia zdobyczy, lew powiedział: pierwsza część dla mnie, bo się lwem nazywam. Druga część dla mnie, bo lepiej od was „dokazywam”. Trzecia część dla mnie, bo sam jestem więcej wart niż wy troje. Czwarta część dla mnie, bo się mnie boicie, a ja was nie. Piątej części już nie było, reszta odeszła głodna, powąchawszy tylko.
2. ŻABY I BOCIAN (Z Ezopa)
3. WILK I BARAN
4. SŁOŃCE I OBŁOKI (Z Gaya)
5. LISTY
Spotkały się w niedzielę dwa listy. Jeden prosił na wesele, a drugi na pogrzeb. Kłócą się, który jest ważniejszy i idą po osąd do trzeciego. Ten mówi, że oba zbłądziły. Nie mają się czym chlubić. Po jednym zaczną płakać, a potem będą się śmiać, a po drugim najpierw będzie śmiech, a potem płacz.
6. NADZIEJA I BOJAŻŃ
KONIEC
14