08.02.2009 r.

SOCJOLOGIA OGÓLNA

Dr Agnieszka Kubik

Egzamin (30.05.2009 r.) bdb. z ćwiczeń = zwolniony z egzaminu, ocena zostanie przepisana.

Podział na grupy (ok. 45 minut)

Oceny są znane tego samego dnia, wpis ocen też, trzeba zostać dłużej (po egzaminie)

Jeśli nie możemy być w dniu egzaminu możemy zaliczyć to wcześniej. Trzeba się umówić z wykładowcą (na dyżurze) 0-52 344-58-73 (wieczorem do 22-ej).

Obejmuje zagadnienia omówione na wykładach, forma pisemna, wszyscy przystępujący dostaną 3 pyt. (opisowe) z tego wybieramy 2 pytania (nie wolno odpowiadać na 3-y). Chętni będą mogli 1 pyt. zastąpić samodzielnie opracowanym zagadnieniem (z podanej literatury, nie może się pokrywać z zagadnieniem poruszonym na wykładzie) - to będzie 4 pyt. w pkt. podajemy zagadnienia dot. tego tematu i rozwijamy jeden temat. Samodzielnie opracowane zagadnienie można rozliczyć wcześniej (lepiej w formie pisemnej, ale można też ustnie tylko trzeba się umówić)

Źródłem wiedzy w socjologii jest wszystko, gazety, książki, telewizja, rozmowy

Literatura:

1. Jerzy Szacki: „Historia myśli socjologicznej” temat poprzedni „Historia myśli społecznej”- hist.

2. Jan Szczepański: „Socjologia, rozwój problematyki i metod” - hist.

3. Jonatan Turner: „Struktura teorii socjologicznej” - hist.

4. Stanisław Osowski: „O osobliwościach nauk społecznych”

5. Jan Szczepański: „Elementarne pojęcia socjologii” trudno dostępna

6. Piotr Sztompka: „Socjologia”

7. Antony Giddens: „Socjologia”

8. Piter Berger: „Zaproszenie do socjologii” - łatwo dostępna

9. Eliot Aronson: „Człowiek istota społeczna” lub „Psychologia społeczna”

10. Antonina Kłoskowska: „Socjologia kultury” oraz „Kultura masowa”

11. Mirosława Marody: „Wymiary życia społecznego, Polska na przełomie XX i XXI w” oraz „Zmiana czy stagnacja”

12. Oraz wszelkie inne dostępne źródła

Czym zajmuje się socjologia - dyscyplina ta zajmuje się badaniem wszelkich przejawów życia społecznego, które określamy, jako ogół oddziaływań między jednostkami, zbiorowościami zajmującymi pewne ograniczone terytorium. Interesuje ją, więc społeczne funkcjonowanie jednostki, różnego typu zbiorowości oraz całego społeczeństwa.

Aby przystąpić do badań, rozważań socjologicznych trzeba postarać się o skonstruowanie tzw. wyobraźni socjologicznej, dzięki której odkrywamy, że wiele tzw. prawd oczywistych, krążących w społeczeństwie, ma niewiele wspólnego z prawdą o rzeczywistości.

Wyobraźnia ta to umiejętność oderwania się od uwarunkowań własnego życia, umiejętność obiektywnego spojrzenia na rzeczywistość.

Znaczenie wyobraźni socjologicznej potwierdza chociażby analiza różnego rodzaju stereotypów kulturowych.

Stereotyp - pewna opinia, utarta z reguły historycznie w społeczeństwie, która nie zawsze mówi prawdę o ludziach i zjawiskach; ale mimo wszystko niezwykle trudno jest z nią walczyć. (rudy - fałszywy; Polak - złodziej, pijak, leń; blondynka - głupia)

Stereotypy dzielą społeczeństwo na różne grupy, o różnym poziomie uprzywilejowania w związku z tym należałoby się spodziewać, że skrzywdzeni będą chcieli z nimi walczyć i będą w tej walce skuteczni. Okazuje się, że tak jednak nie jest. Można wskazać na kilka przyczyn, które tą walkę utrudniają:

1. Osoby w lepszej sytuacji, nie zawsze chętnie i dobrowolnie z niej rezygnują. np. relacja nauczyciel - uczeń (rola ucznia jest pierwotna, a nauczyciela wtórna, - więc uczniowie mają władzę, ale wydaje nam się inaczej, sądzimy inaczej- niektórzy nauczyciele wiedząc o tym, że uczniowie myślą o tym, że władza ucznia jest w jego ręku wykorzystują to)

2. Kolejne dwie przyczyny wynikają z historycznego rodowodu stereotypu; w naszej kulturze, podobnie jak w wielu innych, obowiązuje nakaz szacunku dla przodków, każdy, kto podnosi rękę na tradycyjne rozwiązania musi liczyć się z ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami a nie każdy ma na to ochotę (nie każdy jest się gotów poświęcić) np.: mężczyzna jest głową rodziny, lekarz uważa się za Boga, szef ma zawsze rację, kobiety są gorszymi kierowcami, z rodziną najlepiej na zdjęciu, święta tylko rodzinnie w domu, Niemiec to wróg,

Stereotypy zostały wymyślone przez osoby, które z reguły są już poza naszym zasięgiem, nie ma za tym, z kim podjąć dyskusji na temat ich racjonalności. Znacznie lepszymi socjologami były by dzieci; które na pytanie:, Dlaczego? Słyszą, … Bo tak jest!

Stereotypy to tak dziwne zjawiska, że w ich obronie nie zawsze występują uprzywilejowani, czasami ku naszemu zdumieniu, sami pokrzywdzeni (w szkole jedno dziecko mówi, że nie umie a reszta po odezwaniu się nauczyciela zaprzecza i mówi, że wszystko rozumie; w pracy w trakcie konfrontacji nikt się nie odzywa; życie seksualne - kobiecie nie wolno często i z różnymi facetami - podwójna normatywność w spojrzeniu na seksualizm)

Kolejne zjawisko dobrze obrazujące wagę wyobraźni socjologicznej, to system instytucjonalny społeczeństwa.

Instytucją społeczną nazywamy kompleks, zespół, reguł określających jak należy funkcjonować w rozmaitych sytuacjach społecznych; np. w szkole, kościele, u lekarza, w małżeństwie. Reguły te nazywane są również imperatywami (nakaz, obowiązek) instytucjonalnymi. Imperatywy te, w każdym społeczeństwie opierają się na oszustwie społecznym. Oszustwo to polega na tym, że dla każdej sytuacji w procesie socjalizacji, wskazywana jest pewna droga postępowania traktowana, jako jedyna możliwa np., jeśli szkoła to budynek, jeśli małżeństwo to monogamia, jeśli zabawa to piaskownica.

Gdy współcześnie dzięki kontaktom międzykulturowym możemy łatwo zdemaskować to oszustwo wskazując, że ta sama sytuacja może być rozwiązywana na wiele rozmaitych sposobów, społeczeństwo musi przyznać nam rację, ale dla zachowania twarzy stara się utwierdzić nas w przekonaniu, że ta wskazana droga jest najlepsza.

MAŁŻEŃSTWO

Związek· Związek Solidarność

Ludzie

Miłość to także nie norma, dla kasy, podatków itp.

1 kobieta i 1 mężczyzna może być kilka osób

Potomstwo w planach niekoniecznie

Wspólnota (celów, gospodarcza, mieszkaniowa) intercyza, odległość każde w innym kraju

z założenia trwała (na całe życie) rozwód (traktowane jest jako patologia społeczna)

Na świecie istnieją różne warianty. Nazwy mają charakter umowny, zastrzeżony dla związku ludzi

Spełnienie tych wszystkich warunków też nie gwarantuje, że będziemy szczęśliwi w małżeństwie. Więc to także jest prawda.

Analiza instytucji społecznych sugeruje, że człowiek w społeczeństwie nie może liczyć na możliwość funkcjonowania wg własnych wyborów, bo wolność jednostki jest ważna ideą kulturową, ale tak jak każda inna idea nie może być w pełni, w życiu społecznym zrealizowana.

Oszustwo instytucjonalne jest niezbędne dla harmonijnego funkcjonowania społeczeństwa i mimo, iż zjawisko oszustwa jest przez większość oceniane jako naganne, to w tym wypadku jest ono społecznie usprawiedliwione.

Zarówno obserwacje życia codziennego jak i prowadzone w tym zakresie eksperymenty potwierdzają, że wolność jednej osoby może wpłynąć na ograniczenie wolności u innych.

Wielu z nas rozumie konieczność pewnych kompromisów i nie jest to nawet dla nas uciążliwe, ponieważ nastąpiło zinternalizowanie tej konieczności. Dla tych, którzy tej prawdzie nie dowierzają społeczeństwo przygotowało system różnego rodzaju mechanizmów, które mają skłonić ich do powrotu, na tzw. „właściwą drogę”. System ten nazywamy kontrolą społeczną. W ich wypadku mamy więc do czynienia ze zjawiskiem ulegania. Jeszcze inni być może także nie sprawią społeczeństwu kłopotu ponieważ zidentyfikują się z jednostkami, które wykazują pokorę wobec społeczeństwa.

Konformizm - (następstwa wpływu społecznego) - upodobnienie się do grupy pod jej rzeczywistym lub wyobrażonym wpływem.

Upodobnienie to może przejawiać się w dwóch formach:

1. może dotyczyć działania i przyjmuje postać:

• Ulegania - najłagodniejsza postać zjawiska, jednostka stara się spełnić oczekiwania otoczenia mimo, że wewnętrznie nie jest do nich przekonana, bo chce uniknąć kary lub zdobyć przewidzianą przez otoczenie nagrodę; właściwie uleganie nie wpływa na osobowość, bo gdy znika zagrożenie lub nie ma kontynuacji nagradzania jednostka powraca do wcześniejszego stylu funkcjonowania. Zjawisko niesłychanie powszechne (np. jedzenie szpinaku, którego nie lubimy - bo obiecano nam lizaka jak zjemy; dostosowywanie się do zachowania grupy, z którą bardzo chcemy się bawić; przyjście na wykład, który nie jest obowiązkowy)

• Identyfikacji - jednostka upodabnia się do tych osób z otoczenia, które są przez to otoczenie uważane za wyjątkowo atrakcyjne; upodobnienie nie ogranicza się jednak tylko do tych elementów, które wzbudzają społeczne pożądane, ale rozciąga się na cały styl funkcjonowania, tych tzw. idoli; identyfikacja także nie kreuje naszej osobowości w sposób trwały, bo zauważamy, że gdy w otoczeniu pojawia się jeszcze bardziej atrakcyjna osoba, w jednej chwili potrafimy odrzucić dotychczasowy styl funkcjonowania i zaczynamy kopiować życie, tego kolejnego, czasami nawet bardzo odmiennego idola. Identyfikacja w pełnej postaci (modelowej) najczęściej spotykana jest u osób o niewielkim doświadczeniu społecznym (dzieci, nastolatki), wraz z nim odkrywamy, że nie trzeba niszczyć całego dotychczasowego wizerunku, można go przecież uzupełniać o kolejne, naszym zdaniem i otoczenia, interesujące elementy.

• Internalizacji - to następstwo o najgłębszym znaczeniu, w jej przypadku wzorcem, które powtarzamy także są pochodzenia zewnętrznego (heteronomiczne), pochodzą one od tych osób z otoczenia, które są w nim uznawane za autorytety (cieszą się szacunkiem) przede wszystkim ze względu na posiadana wiedzę (gdy sytuacja jest dla nas niejasna, obserwujemy tych, którzy są uznawani za mądrych). W pewnym momencie okazuje się, że dochodzi do zerwania z autorytetem, co polega na tym, że te wzorce zewnętrzne zaczynamy traktować autonomicznie (jako nasze własne). Dowodem na to jest fakt, że gdy w autorytecie dochodzi do jakiejś zmiany, to nie wpływa ona już na osobę, które wcześniejsze wzorce sobie przyswoiła. Zmiana jest możliwa, nie dlatego, że otoczenia wywiera na nas jakiś wpływ, ale własne doświadczenie prowadzi do odkrycia, że nasza wiedza o świecie przynajmniej nie w całości jest prawdziwa (np. zaczynami pić mleko dzięki reklamie Kayach, ona przestaje je pić, ale my nadal pijemy, bo je lubimy, dostajemy wysypkę, znajomi mówią, że to do mleka, my mówimy, że nie - idziemy do lekarza, ale leki nie pomagają, w końcu próbujemy zrezygnować z mleka i wysypka mija)

Dzięki internalizacji, różnego rodzaju rozwiązania społeczne nie SA dla nas ciężarem, ponieważ jesteśmy przekonani co do ich słuszności. Wiara w słuszność „własnych” przekonań. (np. społeczeństwo mówi, że mamy nosić czapkę a my jej nie lubimy, zaczynamy chorować na zatoki i okazuje się, że społeczeństwo miało rację - zinternalizowaliśmy noszenie czapki). Społeczeństwo nie musi jednak b. się obawiać tych, którzy nie zinternalizowali zasad powszechnie uznawanych, bo osoby te w większości otoczeniu ulegną. Czasami dla otoczenia wystarczające są zewnętrzne pozory dostosowania, ludzie nie wnikają w każdej sytuacji czy wierzymy w to co robimy. (np. w ten sposób między innymi funkcjonują w społeczeństwie zasady obyczajowe).

Obyczaje podobnie jak zwyczaje, są regułami nawykowego postępowania, charakterystycznymi dla zdecydowanej większości członków określonej zbiorowości. Na pewno do tej kategorii nie możemy zaliczyć tych zachowań dla nas wspólnych, które zaspakajają podstawowe potrzeby biologiczne. W tych jednak obszarach spotykamy wiele reguł omawianej kategorii (np. wszyscy musza jeść ale w różnych kulturach znane są różne pokarmy i różne sposoby ich spożywania). Pomiędzy obyczajem i zwyczajem, inaczej niż w jęz. potocznym, w nauce wprowadza się zróżnicowanie.

• Obyczaje są obowiązkowe

• Zwyczaje są nieobowiązkowe (fakultatywne)

Obserwacje przedstawicieli jednorodnej kultury obrazują, że niełatwo czasami jest zakwalifikować jakąś regułę do jednej z wymienionych kategorii, ponieważ ich odbiór społeczny może być zróżnicowany w zależności od cech, które charakteryzują jednostki, nazywanych zmiennymi socjologicznymi. Zmienne: wiek, płeć, wzrost, wykształcenie, miejsce zamieszkania, język, wykonywany zawód. Zmienna socjologiczną właściwie może być każda cecha, która pozwala odróżnić jednostkę lub grupę od innych.

To właściwie badacza jakiegoś zjawiska zauważa, które cechy są znaczące dla jego funkcjonowania. Zmienne występują w dwóch postaciach:

• Zależnych - to te zmienne na które wpływ jest wywierany

• Niezależne - to te, które wywierają wpływ

Ta sama cecha, w zależności od obszaru badań może występować w obu postaciach (np. zmienna zależna wykształcenie rodziców, zmienna niezależna - poziom ekonomiczny, ale to może się zmieniać).

Trzy pierwsze postacie różnią się motywami skłaniającymi nas do upodobnienia i zakresem wpływu na naszą osobowość (tożsamość).

KULTURA

OBYCZAJ ZWYCZAJ

całowanie dłoni

składanie życzeń imieninowych

W przypadku obyczajów mimo, że przywiązujemy do nich wielką wagę, to jednak w zasadzie nie interesujemy się czy ludzie wierzą w ich słuszność (np. mówienie dzień dobry sąsiadom - nie interesuje ich tak naprawdę czy dzień będzie dobry).

Przykłady zachowań zwyczajowych:

Zupełnie inaczej niż w przypadku obyczajów funkcjonują reguły moralne, w ich przypadku otoczeniu nie tylko zależy na tym, abyśmy ich przestrzegali, interesuje się ono również intencjami, które temu przestrzeganiu przyświecają. Możemy nawet spotkać się z opinią, że pozory w moralności są postępowaniem nieetycznym. Moralność dotyczy szczególnie ważnych sfer ludzkiego funkcjonowania, i z tego względu na tle innych mechanizmów kontroli społecznej zajmuje wyjątkowa pozycję. O pozycji tej świadczy również zjawisko, że posiada ona więcej niż jednego strażnik. Jednym strażnikiem, tak jak w przypadku innych norm jest otoczenie, a drugim dla niektórych nawet ważniejszym własne sumienie.

2. Może dotyczyć zaniechania pewnych działań, co nazywa się zjawiskiem dyfuzji odpowiedzialności

T: Moralność - socjologiczne efekty zjawiska.

Właściwie ani w literaturze ani w codziennym funkcjonowaniu nie możemy znaleźć takiej definicji tego zjawiska, która zadowalałaby wszystkich, co byłoby bardzo istotne, chociażby ze względów praktycznych. Dzięki takiemu określeniu udałoby się prawdopodobnie ustrzec od wielu konfliktów społecznych, dla których moralność jest tłem. Przyglądając się innym czasami uważamy, że nie szanują oni tych samych wartości co my, co jest właśnie podłożem sporów i często nieporozumieniem.

Właściwie jedyne, jednoznaczne określenie odnosi się do formalnej strony tego zjawiska. Uważamy że moralność to:

• Idee

• Wartości

• Oceny

• Normy

• Zachowania z nimi związane

Problemem jest definicja merytoryczna, która odpowiadałaby na pytanie: Jakich sfer naszego funkcjonowania te wszystkie formalne elementy dotyczą?

W tym zakresie (merytorycznym) spotykamy się z 2 sposobami definiowania:

1. NORMATYWNY - charakterystyczny gł. dla filozofii, etyki

Wg tych definicji:

do moralności zaliczamy takie zjawiska, które mogą być oceniane jako dobre

Na tej podstawie rzeczywistość w której funkcjonujemy możemy podzielić na 3 sfery:

• Moralności - zjawiska definiowana jako DOBRAprzeprosinyszacunek życzliwość miłość

• Niemoralności - zjawiska definiowane jako ZŁEzbrodniazdradanienawiść

• Pozamoralne - zjawiska oceniane przy pomocy innych kryteriów (np. użytkowości, estetyki) INNEjazda na rowerze (dobry człowiek, bo dba o swoje zdrowie; dba o nasze środowisko)zmywanie naczyń (jest zły bo morduje, więc sam myje po sobie naczynia; jest dobry bo oszczędza wodę, zły - bo nie oszczędza wody lejąc ją ciągle z kranu)jedzenie owoców (np. je pomarańcze więc jest dobrym człowiekiem czyli mi pomoże; może kolidować z normą - nie zabijaj, bo owoce tak jak drzewa żyją; ) ? są wśród nas osoby, które uważają, że wartości moralne mają charakter pierwotny, wszystkie inne się z nich wywodzą i dlatego każde zachowanie człowieka przy odpowiednim rozumowaniu można oceniać w kategoriach etycznych.

W zależności od rozważań możemy dopasować normy złe lub dobre do wielu czynności.

2. OPISOWY - charakterystyczny dla socjologii, antropologii kulturowej, etnografii i innych nauk o kulturze.

Socjologowie, którzy opisowo określają zjawisko moralności zaliczają do niej wszystkie zjawiska, które przez ludzi z określonej społeczności są oceniane w kategoriach dobra lub zła. Dlatego więc zarówno dobre jak i złe uczynki nazywane są moralnymi, a potoczne twierdzenie o ludziach pozbawionych moralności jest nieprawdziwe, bo każdy z nas może przejawiać zarówno pozytywne jak i negatywne cechy. Nie ma ludzi bezwzględni e dobrych i tylko dobrych jak również złych i tylko złych. Mówimy czasem, że Jaś jest niemoralny, albo pozbawiony moralności (takich ludzi z socjologicznego pkt. widzenia nie ma.

Na podstawie takich definicji nasza rzeczywistość to dwie sfery:

• Moralna - zjawiska oceniane i jako dobre i jako złe

• Pozamoralna - zjawiska oceniane jako piękne lub nie, wygodne lub nie, smaczne lub nie

T: NIEKTÓRE PRZYCZYNY, TRUDNOŚCI MERYTORYCZNEGO DEFINIOWANIA MORALNOŚCI

Kryteria oceny zjawiska moralnych (są tylko dwie dobro lub zło) jak potwierdza rzeczywistość społeczna same w sobie są niejasno niejednoznacznie określone.

DOBRO ZŁO

uczciwość zawiść

uczynność przemoc

pomoc kradzież grzeczność lenistwo - ale jakie?

prawdomówność oszustwo - ale nie te instytucjonalne

kłamstwo - dobrotliwe (mówimy koleżance, ze dobrze wygląda, choć tak nie jest; lekarza mówi, że jeszcze pacjent pożyje, choć zostało mu mało czasu)

socjologiczne - niedomówienie

1. Kryteria dobra i zła, nie tylko dla różnych ludzi są różne, ale używamy ich również w takich

kontekstach, które z moralnością się wielu ludziom nie kojarzą.

• ładna pogoda - niektórzy mówią, że pogoda jest ładna, brzydka, słoneczna ale nią kategoria

dobra lub zła.

• Dobra zupa - nie ma kontekstu moralnego, bo zupa może być smaczna lub nie

• Przystojny chłopak - nie zawsze jest to związane z cechami charakteru

• Dobra robota - wypowiedź mordercy

2. Normy moralne, podobnie jak wszystkie inne , są sformułowane w sposób ogólny. Dzięki temu zyskują stosunkowo dużą powszechność. Jednak gdy zaczynamy je konkretyzować (odnosić do różnych sytuacji) może się okazać, że dotychczasowi przyjaciele staną się zaprzysięgłymi wrogami, albo wrogowie się pokochają.

• nie zabijaj - to samo co szanuj życie - ma kontrowersyjny zakres podmiotowy i przedmiotowy

NIE ZABIJAJ = SZANUJ ZYCIE

Zakres podmiotowy Zakres przedmiotowy

ludzie - eutanazja

zwierzęta - aborcja

rośliny - kara śmierci

wirusy - antykoncepcja

itd. - każda istota żyjąca - samobójstwo

- obrona konieczna

- stan wyższej konieczności

- kanibalizm

- używki

- wojna

MIŁOŚĆ BLIŹNIEGO

PODMIOT PRZEDMIOT

3. Różne zewnętrzne zachowania mogą podsunąć nam podejrzenie, że inni nie szanują tego samego co my. Gdy nasza obserwacja staje się bardziej dociekliwa może się okazać, że wartość ma charakter wspólny, tylko inaczej to okazujemy.

Sytuacja taka dotyczy przede wszystkim porównań międzykulturowych, chociaż zdarza się również, że spotykamy się z nią w obrębie tej samej kultury:

• Formy zwracania się dzieci do rodziców oraz w innych sytuacjach międzyludzkich

• Szacunek dla kobiet, otwieranie przed nią drzwi, puszczanie przodem

• Szacunek dla bóstwa

• Płacenie za siebie w restauracji, każdy za siebie

• Odkrywanie lub przykrywanie głowy przed wejściem do kościoła

4. W moralności podobnie jak w innych obszarach życia społecznego, występują tzw. obszary peryferyjne:

Nie bardzo wiadomo jak jakieś zachowanie należy zaklasyfikować

Należą do nich takie sfery, w których zjawiska oceniane w przeszłości w kategoriach moralnych straciły dla wielu taki status (spodnie u kobiety, strój kąpielowy, gorsety, rozwody, nieślubne dziecko, kobiety na stanowisku, zdanie dziecka, )oraz te sfery, które w wyniku rozwoju społecznego wygenerowały nowe zjawiska(transplantacja organów, klonowanie, legalizacja eutanazji, legalizacja związków homoseksualnych, adopcja przez pary homoseksualne lub osoby samotne, chirurgia plastyczna, szkoły integracyjne, ) co do których społeczeństwo nie ma jeszcze wyrobionych opinii jak właściwie należy je oceniać.

Z pkt. widzenia socjologicznego z całą pewnością trzeba potwierdzić, nie dla wszystkich wygodną pożądaną sytuacją o relatywizacji tego zjawiska na świecie. Każde społeczeństwo ma własną wersję podyktowana przez warunki w jakich żyje i każda jednostka takową też posiada.

Ostatnio w naukach społecznych pojawia się twierdzenie, że zjawisk moralnych nie można tłumaczyć jedynie przez warunki środowiska naturalnego, ekonomiczne czy kulturowe. Pojawiają się głosy, że jednak idiologia człowieka może mieć jakieś znaczenie, ponieważ obserwujemy sytuację, na które różne osoby, z różnych miejsc, kultur reagują w podobny sposób, a próba znalezienia obiektywnych przyczyn tego typu reakcji skazana jest na niepowodzenia. Mamy więc jakąś biologiczną intuicję moralną.

Steven Pinker „Tabula rasa” - spory o naturę człowieka (rozdział).

• Sex rodzeństwa, które się zabezpieczyło i obiecało sobie, że nikomu nie powiedzą - patrząc obiektywnie jest to para, która uprawiała sex.

• Naszego pupilka przejechał samochód, właścicielka usmażyła go i zjadła - co złego jest w jedzeniu mięsa.

• Gospodyni domowa pocięła na szmaty starą flagę amerykańską - obiektywnie można skorzystać ze wszystkiego, ale moralnie dla Amerykanina niedopuszczalne

Czynniki, które skłaniają ludzi do zachowań konformistycznych:

• Jednomyślność opinii grupy

• Brak wiedzy nt. sytuacji społecznej, w której się znajdujemy

• Skład grupy

• Osobowość

Zarówno obserwacje życia codziennego, jak i prowadzone w tym zakresie eksperymenty potwierdzają, że wielu z nas jest skłonny pod wpływem większości zmienić swoje zachowania i przekonania. Teza, iż większość ma zawsze rację, nie do końca prawdziwa, jest stosunkowo powszechna. Konsekwencje takiej wiary w większość mogą być b. niekorzystne.

Np. potwierdza to eksperyment Asha - badanie długości odcinka

A B C

Bierzemy kogoś z ulicy i pytamy, który jest najdłuższy, wszyscy obecni mówią, że B, więc badany (odpowiadający na końcu) tez mówi, że B. Skoro większość tak mówiła, to on zmienia swoją opinię też powie to samo (tłumaczą to, że wiedział, że to powinno być A, ale żeby nam zrobić przyjemność powiedział, to co my; ale większość społeczeństwa zmieni zdanie pod wpływem większości)

Większość z nas nie ma problemu z interpretowaniem sytuacji w której się znajduje, ponieważ dla współczesnego człowieka sprowadza się to właściwie do szybkiego, nieświadomego przypomnienia sobie tego czego dowiedzieliśmy się w procesie socjalizacji.

Jeśli i nas sytuacja zaskakuje, to zdrowy rozsadek podpowiada, że trzeba wzorować się na osobach, które wydają się z ta sytuacją obznajomione (tubylcy).

Wiarygodność „tubylców” jest dla nas wystarczającym potwierdzeniem, jakie zachowanie jest w tej zaskakującej sytuacji właściwe.

Są 2 rodzaje gr. które wykazują wyjątkowa skuteczność w oddziaływaniu:

1. gr. złożona ze specjalistów - w dyskusji laika ze znawcą, zdrowy rozsądek podpowiada, że zdanie specjalisty jest b. prawdopodobne aniżeli laika; czasami osoby uznawane za specjalistów czasami nimi nie są; w obliczu specjalistów niektórzy z nas wykazują wręcz ślepe posłuszeństwo;

2. gr. odniesienia

• gr do której należymy - upodobniamy się do niej

• gr. w której chcielibyśmy być

Wielu z nas przechodziło różnego rodzaju rytuały wejścia lub wyjścia z gr., bo uczestnictwo w niej może być dla nas szczególnie istotne (chrzest, bierzmowanie, ślub,)

Osobowość jednostki - są wśród nas, o tzw. twardym kręgosłupie, które w żaden sposób nie będą skłonne poddawać się wpływom otoczenia, są jednak osoby o chwiejnej, słabej osobowości, dla których najdrobniejszy bodziec ze strony otoczenia będzie wystarczającym sygnałem, że należy się podporządkować.

Do tej pory właściwie skupialiśmy się na konformizmie w postaci upodobnienia się w działaniach, w naukach społecznych znana jest jeszcze jedna forma upodobnienia się w zaniechaniach - tzw. dyfuzja odpowiedzialności. W sytuacjach tragicznych, dramatycznych ludzie nie zawsze udzielają pomocy ich ofiarom. Czasami jest to wynik znieczulicy społecznej, czasami obawa przed reakcją ale czasami nasz brak działania wynika z tego, że obserwując otoczenie zauważamy, że nikt żadnych działań nie podejmuje.

Aby mówić o dyfuzji odpowiedzialności czyli przerzuceniu odpowiedzialności z siebie na innych musi wystąpić równoczesne wewnętrzne przekonanie, że ci inni, z pewnością podjęli już jakieś działania.

Prawdopodobieństwo dyfuzji rośnie wraz z liczbą świadków, maleje nie tylko w zależności od ilości świadków, ale także wtedy gdy między uczestnikami zdarzenia występują więzi społeczne potwierdzające wspólnotę losów. (np. w miejscu publicznym ktoś udaje, że się potyka i wydaje odgłosy świadczące o cierpieniu … i przechodnie idą dalej odp. przecież przede mną szło już sporo osób, więc na pewno ktoś już coś zrobił).

Ocena zjawiska konformizmu.

Ze względu na to, że wychowanie skłania nas raczej do indywidualizmu niż naśladowania innych.

Określenie konformista jest nacechowane negatywnie.

Należy więc zastanowić się nad tym, czy konformizm zawsze jest zjawiskiem negatywnym? Okazuje się jednak, w starciu z rzeczywistością, że ocena tego zjawiska jest ściśle związana z interesem gr. w której ono występuje.

Bywa tak, że ludzie chcą być naśladowani.

Przykłady konformizmu oczekiwanego (pozytywnego):

• zachowanie ciszy na zajęciach

• uczestnictwo w zajęciach

• stosowny strój do pewnych okoliczności (czarny na pogrzebie)

• punktualność

• przestrzeganie przepisów ruchu drogowego

• przestrzeganie norm kulturowych, szczególnie tych, które chronią istotne interesy (np. norm moralnych, obyczajowych, reguł, taktu)

Przykłady zachowań nonkonformistycznych (indywidualizm) oczekiwanych w społeczeństwie:

• walka o podwyżkę wynagrodzenia

• w stosunku do polityków

• na zebraniach w szkole

• na zebraniach w pracy

Przykłady sytuacji w których konformizm lub indywidualizm są nam obojętne:

• np. na obecnym wykładzie robienie notatek, strój, obecność na wykładzie, gusta (estetyczne, kulinarne), wiek, płeć, przekonania religijne, status społeczny.

T: DEWIACJE SPOŁECZNE

Jeżeli wychowanie skłania nas do tworzenia oryginalnego wizerunku, to postawa konformistyczna może być zaliczana do omawianego zjawiska.

W ujęciu socjologicznym dewiacją jest każde odchylenie od powszechnie uznawanych norm, bez względu na to, jak jest ono oceniane (np. bohaterstwo ale również przestępczość, alkoholizm, homoseksualizm, pracoholizm, pedantyzm, dewocja, ateizm, subkultura, bogactwo, elity, skrajne ubóstwo).

Jeśli do dewiacji zaliczamy zachowania również negatywnie oceniane, to one szczególnie budzą zainteresowania badaczy, bo są groźne dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Na pewno dewiacją zawsze nazywamy przestępstwo, czyli zachowanie sankcjonowane przez prawo karne ale należy pamiętać, że nie każde odchylenie oceniane negatywnie zaliczamy do przestępczości.

Każde przestępstwo jest dewiacją, ale nie każda dewiacja przestępstwem.

Min. znany socjolog Robert Merton, wyróżnia następujące postawy dewiacyjne, które pozbawione sa aspektu przestępczego:

1. konformizm

2. postawa innowacyjna -innowatorzy to jednostki, które nie występują przeciwko tradycyjnym wartościom ale wskazują że ze względu na zmianę warunków funkcjonowania społeczeństwa należałoby zmienić „skostniałe, archaiczne” sposoby okazywania szacunku tym wartościom (np. potomstwo - TAK ale niekoniecznie ślub; odmienna forma okazywania szacunku rodzicom - dyskusja z rodzicami, ograniczenie zakresu tajemniczości w tych relacjach; rezygnacja z kar cielesnych; kobiety do wojska; zajmowanie stanowisk politycznych przez kobiety; ojcowie na wychowawczym ; legalizacja związków homoseksualnych; święta na wyjeździe; korzystanie z różnych form ułatwiających obsługę domu /gosposia, zmywarka, garmażerka/; brak konieczności kontaktów ze szkołą po ukończeniu przez ucznia 18 rż.; poszukiwanie parterów życiowych bez udziału rodziców; tolerancja rozwodów)

3. manipulacja - polega ona na wykorzystywaniu społecznie stworzonych rozwiązań dla innych celów niż zostały one wynalezione (np. szkoła nie dla wiedzy ale jako forma ucieczki przed wojskiem; szkoła dla towarzystwa albo dla papierka; telefon lub samochód służbowy wykorzystywany do celów prywatnych; zasłanianie się immunitetem jako ucieczka od pospolitego przestępstwa; wykorzystywanie stanowisk dla bogacenia się; nepotyzm; prywatne wizyty lekarskie w godzinach pracy; wykorzystywanie zwolnień lekarskich dla remontu, wyjazdu, egzaminu; łapówki) zjawisko to występując sporadycznie, nie byłoby może szkodliwe dla społeczeństwa, jednak gdy dzieje się to w sposób masowy jest przeszkodą prawidłowego rozwoju, bo godzi w interesy, szczególnie tych grup, dla których dane rozwiązanie ma służyć bezpieczeństwu;

4. oportunizm - oportuniści, to osoby postępujące zgodnie z normą tylko wtedy gdy jest to dla nich wygodne, w związku z tym społeczeństwo może odczuwać zagrożenie dla swego bezpieczeństwa, bo ta sama norma, w pewnej sytuacji, będzie przez oportunistę przestrzegana a w pewnej nie, istnieje więc pewien element niepewności w odniesieniu do przyszłych zachowań takich osób, nie można na nich polegać

5. rytualizm - rytualiści to ci, którzy przestrzegają zasad, bo tak wypada, pytani o sens swojego funkcjonowania nie potrafią wyjaśnić dlaczego funkcjonują w określony sposób, osoby takie sa także dla społeczeństwa niebezpieczne, bo w każdej chwili mogą zmienić swoje zachowanie, skoro nie wiedzą czemu ono służy

6. wycofanie - polega na tym, że jednostka na zewnątrz, dla pozoru, stosuje się do obowiązujących zasad, ale równocześnie tworzy swój własny alternatywny świat, w którym obowiązujące zasady często odbiegają od tego co społecznie por zadane (na zewnątrz kochające się małżeństwo, a w domu istna tragedia; na zewnątrz wegetarianizm, a w domu mięsożerność; u siebie porządny obywatel, za granica pedofil) . Każdy z nas ma w społeczeństwie do odegrania wiele rozmaitych ról społecznych, czasami nawet w tym samym czasie: studentka, matka, żona. Każda rola społeczna, tak jak w teatrze ma swój scenariusz, który reguluje zewnętrzne sposoby funkcjonowania. Rola społeczna to jednak cos więcej, scenariusz dotyczy również emocji, które tym zachowaniu powinny towarzyszyć (wykładowca w trakcie wykładu powinien czuć się mądry; ksiądz w trakcie mszy powinien wierzyć w Boga; żołnierz na polu bitwy powinien być odważny; para młoda na ślubie powinna czuć miłość). W przypadku wycofania dochodzi do rozbieżności pomiędzy rolą społeczną, a towarzyszącym jej uczuciom. Sytuacja tak nazywana jest zjawiskiem EKSTAZY. Wycofanie jest niebezpieczne dla otoczenia, nie tylko dlatego, że zdemaskowanie tej sytuacji może być szokujące, ale również dlatego, że osoby takie także wprowadzają poczucie niepewności, które może się potęgować w stosunku do innych.

7. postawa buntu - buntownicy, to jednostki, które walczą ze społeczeństwem w sposób otwarty, ich poczynania, szczególnie gdy obdarzeni są charyzmą (umiejętnością zjednywania sobie zwolenników), mogą wręcz doprowadzić do zjawiska transformacji społecznej (Stalin, Hitler). Transformacja rozpoczyna się od totalnego zanegowania (wystąpienia) wszystkich istniejących rozwiązań społecznych (ścinanie głowy arystokratom, dzielenie majątku na wszystkich), po pewnym czasie, gdy sytuacja ulega uspokojeniu (ludzie nią mają siły na ciągłą walkę), nawet gdy wygrali buntownicy, okazuje się że zmiany wcale nie są tak szeroko idące, niektóre dawne rozwiązania zostają przywrócone, bo nie wszystko co stare jest złe. Przykładem transformacji społecznej jest z pewnością walka pokoleń oraz każda rewolucja znana z historii.

T: POSZUKIWANIE PRZYCZYN DEWIACJI

Ze względu na to, że niektóre dewiacji, w szczególności przestępczość zaburzają prawidłowe funkcjonowanie społeczeństwa, od dawna prowadzone są badania, dzięki którym można byłoby wskazać na czynniki, które to zjawisko powodują i w konsekwencji eliminując je, wyeliminować dewiację z życia społecznego.

Teorie podejmujące tą problematykę możemy podzielić na 2 grupy:

1. te, które przyczyn dewiacji poszukują w jednostce

• teorie biologiczne

• teorie psychologiczne

2. za dewiacje wini społeczeństwo, w związku z tym, teorie te nazywamy socjologicznymi

UWAGA OGÓLNA

Badając związki pomiędzy różnymi zjawiskami, zarówno w socjologii, jak i innych naukach możemy zetknąć się z 3 orientacjami, które w odmienny sposób określają zakres takich wzajemnych wpływów.

Są nimi:

1. determinizm - badany czynnik wpływa na zjawisko w sposób jednostronny i bezwzględny

2. nihilizm - czynnik dla zjawiska nie ma żadnego znaczenia

3. posybilizm - między zjawiskiem a czynnikiem istnieje dwustronna zależność; zjawisko wpływają także inne niż badany czynnik

T: TEORIE BIOLOGICZNE

Stoją na gruncie determinizmu biologicznego. Ich zwolennicy uznają, że przyczyną dewiacji społecznych sa wrodzone cechy naturalne.

Ich czołowy przedstawiciel Lombroso (włoski psychiatra) w swoim czołowym dziele „Człowiek zbrodniarz” ustalił, że istnieją tzw. przestępcy z urodzenia. Zarówno on jak i jego zwolennicy wskazują na pewne cechy naturalne, które wywołują w człowieku przestępcze skłonności (należą do nich masywna budowa ciała, brak szyi, nisko osadzone brwi, rozbudowana masywna szczęka, wąskie usta, b. długie ręce, mańkuctwo, daltonizm, kłopoty z ukł. krwionośnym, wydalniczym, brak poczucia winy, bez emocjonalność, skłonność do agresji).

Posiadanie:

10 - 15 cech - zbrodniarzem z urodzenia.

5 - 10 cech - może wykazywać duże skłonności w tym kierunku, ale może się też powstrzymać.

do - 5 cech - nie jest niebezpieczny społecznie.

Determinizm biologiczny jest obecnie w odwrocie, istnieją wciąż prace nad próbą wyłuskania jakichś wrodzonych predyspozycji ku przestępstwu, ale do chwili obecnej nie przyniosły one sukcesów.

Skoro teorie biologiczne nie odniosły sukcesu w nauce, to spróbowano poszukać takich skłonności w cechach psychicznych człowieka.

Jeden z gł. przedstawicieli teorii psychologicznych (również determinizm psychologiczny) Hans Eysenck twierdzi, że istnieje tzw. anormalna osobowość, winna za zachowania dewiacyjne. W szczególności wskazuje na osobowość psychopatyczną. Psychopaci to jednostki wycofane, bez wyrzutów sumienia, bez emocjonalne, czasami skłonne do okrucieństwa. Badania prowadzone np. na więźniach nie potwierdzają jednak tej wersji determinizmu, ponieważ są wśród nich zarówno jednostki psychopatyczne, jak i osoby o zupełnie odmiennych cechach osobowości. Ponadto w społeczeństwie obserwujemy i taka sytuację, że niektórzy psychopaci bez trudu potrafią wkomponować się w życie społeczne i nigdy nie sprawiają kłopotów społeczeństwu.

Nie każdy psychopata będzie przestępcą i nie każdy nie psychopata nim nie będzie.

Teorie socjologiczne są kontynuacją wcześniejszych badań i odpowiedzią na niepowodzenia tych wcześniej już wskazanych.

Do najbardziej znanych z tego zakresu możemy zaliczyć:

• funkcjonalizm - przedstawiciele tego nurtu uznają, że czynnikiem sprawczym jest zjawisko ANOMI SPOŁECZNEJ (, które pojawiło się wraz z nowoczesnymi społeczeństwami. Przed okresem rewolucji przemysłowej ludzie żyli w małych wspólnotach lokalnych i nie mieli kontaktu z innymi kulturami. W związku z tym definicje różnych sytuacji, które mogły się w życiu pojawiać, miały charakter zdecydowanie trwały (od wieków tak samo). Gdy wraz z uprzemysłowieniem zaczynają się tworzyć duże ośrodki miejskie, trafiający tam ludzie przynoszą ze sobą rozmaite wzorce kulturowe. Wzorce te mają często charakter konkurencyjny. Ta sama sytuacja regulowana jest przez wiele norm, jednostka czuje się więc zagubiona, bo musi dokonywać różnego rodzaju wyborów (anomia społeczna - zagubienie). Chcąc spełnić oczekiwania jednej grupy (mieszkam z góralami, a pracuję z Kaszubami) równocześnie wpadam w sytuacje dewiacji w ocenie innych gr. społecznych. Człowiek nie może zadowolić wszystkich.

• interakcjonizm symboliczny - przedstawiciele interakcjonizmu szczególnie ci, którzy stworzyli tzw. teorię etykietowania wskazują, że na podstawie czasami najbardziej błahych naruszeń, otoczenie przypisuje nam teorię dewianta; dopóki takie wyrażenie tkwi tylko w wyobraźni otoczenia mamy do czynienia z dewiacją pierwotną; niestety niektórzy zaczynają wierzyć w przypisywana im etykietę i w konsekwencji zgodnie z nią postępować i mamy wtedy do czynienia z dewiacja o charakterze wtórnym

• teorie konfliktu -

• teorię kontroli

Cechą wspólna teorii socjologicznych jest twierdzenie, potwierdzane przez rzeczywistość społeczną, że żadne zachowanie człowieka samo w sobie nie ma charakteru dewiacyjnego, to my ludzie określamy co jest, a co nie jest dewiacją.

• Obcięcie włosów na Irokeza - zależne od społeczeństwa

Szczególnie możemy to zauważyć porównując różne kultury z różnych okresów funkcjonowania człowieka. (kanibalizm; jedzenie zwierząt; monogamia; poligamia; małżeństwo heteroseksualne lub homoseksualne; kolor ubioru na określone okoliczności; negliż; przykrywanie lub odkrywanie twarzy)

Dewiacja jest pochodna kulturze.

FUNKCJONALIZM

Jeżeli ktoś będzie miał ocenę z ćw. do 23.05.2009 r. godz. 15:15, to może pisać egzamin w tym dniu, zamiast 30.05

---