KLASYFIKACJE ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH
KRYTERIA PORZĄDKOWANIA ZABURZEŃ ZDROWIA
kryterium opisowe - uwzględnia podobieństwa cech klinicznych (tj. objawy zaburzenia, jego dynamika, okres życia, w którym się pojawia oraz reakcja na leczenie), genezy zaburzeń i łączenia obu tych cech.
kryterium uwzględniające patogenezę, tj. dotarcie i opisanie czynników, które są odpowiedzialne za powstanie zaburzenia.
Żadna z dotychczasowych koncepcji nie wyjaśnia jednak powstawania zaburzeń psychicznych jednoznacznie i ostatecznie, stąd oparcie się na tym właśnie kryterium budzi szereg kontrowersji.
Obowiązujące obecnie klasyfikacje (ICD-10 i DSM IV) opierają się na podejściu opisowym.
Ważnym założeniem jest tymczasowość klasyfikacji, wynikająca ze świadomości zmian w stanie wiedzy.
KLASYFIKACJE ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH
Dwa najbardziej rozpowszechnione systemy klasyfikacji diagnostycznej zaburzeń psychicznych to:
Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych (International Classification of Diseases and Related Health Problems - ICD), która od roku 1992 ma już swoje 10 wydanie.
Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych (Diagnostic and statistical manual of mental disorders - DSM), wprowadzony przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Począwszy od 1952 roku jest to już IV poprawiona edycja (1994) (w przygotowaniu V).
Klasyfikacje te różnią się między sobą tym, że DSM-IV ma charakter symptomatyczny (miernik objawowy), a ICD-10 oprócz miernika objawowego uwzględnia też kryterium etiologiczne (czyli ma charakter opisowo- wyjaśniający, ponieważ wyodrębnia klasy zaburzeń uwzględniając też ich genezę).
Autorzy wyróżnili dwie główne grupy zaburzeń. Obejmują one zaburzenia rozwoju psychicznego oraz zaburzenia zachowania i emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym.
Opracowując klasyfikacje zrezygnowano bowiem z idei zaburzeń związanych z fazami rozwoju indywidualnego. Wszystkie zaburzenia rozpoznane u dzieci i młodzieży powinny być diagnozowane wg tych samych kryteriów, wg których rozpoznaje się je w każdym innym okresie życia.
MIĘDZYNARODOWA STATYSTYCZNA KLASYFIKACJA CHORÓB I PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH (International Classification of Diseases and Related Health Problems
ICD-10)
Wyodrębnione klasy zaburzeń psychicznych:
Organiczne zaburzenia psychiczne, włącznie z zespołami objawowymi (głównie zespoły otępienne, zaburzenia nastroju i funkcji poznawczych spowodowane uszkodzeniem mózgu i chorobą somatyczną).
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych.
Schizofrenia, zaburzenia typu schozofrenii (schizotypowe) i urojeniowe.
Zaburzenia nastroju (afektywne) - epizody maniakalne, epizody i nawracające zaburzenia depresyjne i zaburzenia afektywne dwubiegunowe.
Zaburzenia nerwicowe (fobie, nerwice lękowe i natręctw), związane ze stresem pod postacią somatyczną (somatoform).
Zaburzenia behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi - zaburzenia odżywiania, snu, seksualne i związane z połogiem.
Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych - specyficzne i niespecyficzne zaburzenia osobowości, zaburzenia nawyków i popędów (impulsów), identyfikacji płciowej i preferencji seksualnych.
Upośledzenia umysłowe.
Zaburzenia rozwoju psychicznego - rozwoju mowy i języka, umiejętności szkolnych, funkcji motorycznych oraz całościowe zaburzenia rozwojowe (autyzm).
Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym.
Wg DSM-IV zaburzenia psychiczne oznaczają wzorce behawioralne lub psychologiczne, które powodują złe samopoczucie lub utrudniają funkcjonowanie w jednym lub kilku ważnych obszarach.
Wszystkie zaburzenia psychiczne w DSM-IV przedstawia się na 5 osiach
Oś I - zespoły kliniczne (np. zaburzenia nastroju, schizofrenie, stany lękowe, zaburzenia psychiczne na tle organicznym. Na tej osi mieszczą się również stany nie będące zaburzeniami umysłowymi, lecz wymagające terapii. Należą do nich problemy szkolne, małżeńskie, zawodowe niespowodowane zaburzeniami psychicznymi.
Oś II - zaburzenia osobowości, zaburzenia rozwojowe, występujące po raz pierwszy w okresie niemowlęcym, dziecięcym i adolescencji oraz upośledzenie umysłowe.
Oś III - stany ogólnomedyczne, czyli takie zaburzenia somatyczne, które mogą okazać się ważne dla zrozumienia istoty zaburzenia bądź mogą znacząco wpływać na przebieg leczenia. (czyli wszystkie problemy medyczne, które mogą mieć znaczenie dla problemów psychicznych).
Oś IV - problemy psychospołeczne i środowiskowe - są to wszystkie potencjalne przyczyny zaburzeń zaistniałe w ostatnim roku lub przewidywane w najbliższej przyszłości (np. przejście na emeryturę).
Oś V - poziom przystosowania - ocenie podlega ogólny stan zdrowia u pacjenta na podstawie Skali Ogólnej Oceny Funkcjonowania. W ocenie na osi V uwzględnia się trzy obszary: kontakty społeczne z rodziną i przyjaciółmi, funkcjonowanie zawodowe oraz wykorzystanie wolnego czasu, które szacuje się w skali od 1 (poziom najniższy) do 100.
Dla psychiatrów dziecięcych szczególnie istotne są trzy grupy diagnostyczne:
Zaburzenia emocjonalne:
Fobie
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
Inne zaburzenia lękowe
Depresja
Niektóre zaburzenia pod postacią somatyczną
Zaburzenia zachowania:
Zaburzenia zachowania
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze
nadruchliwość
Zaburzenia rozwoju:
opóźnienia w rozwoju mowy
opóźnienia w czytaniu
zaburzenia autystyczne
upośledzenie umysłowe
mimowolne moczenie i zanieczyszczenie się kałem
Zaburzenia emocjonalne opisywane są często jako zaburzenia zinternalizowane (uwewnętrznione, skierowane do wewnątrz), tj. stres kanalizuje się wewnątrz i prowadzi do niepokoju, smutku, leku, bólów żołądka itp.
Zaburzenia zachowania (zaburzenia eksternalizowane) uzewnętrznione, stresy zostają skierowane na zewnątrz w postaci zachowań buntowniczych, agresji, zachowań antyspołecznych itp.
Zaburzenia rozwojowe - charakteryzują się opóźnieniami lub zaburzeniami w rozwoju funkcji, które w prawidłowych warunkach ujawniają się w przewidywanej kolejności będącej wynikiem dojrzewania biologicznego organizmu.
Te trzy grupy objawów nakładają się na siebie. Należy pamiętać, że zaburzenia psychiczne u dzieci nie ograniczają się do trzech wymienionych głównych grup diagnostycznych. Niewątpliwie są zaburzenia, które nie pasują do tej klasyfikacji np. zaburzenia więzi, jadłowstręt psychiczny.
Zaburzenia rozwoju psychicznego w ICD-10.Klasyfikacja zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży.
F80-F89 |
Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego) |
|
|
F80.0 |
Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka |
|
F80.1 |
Specyficzne zaburzenia artykulacji |
|
F80.2 |
Zaburzenia ekspresji mowy |
|
F80.3 |
Zaburzenia rozumienia mowy |
|
F80.4 |
Nabyta afazja z padaczką (zespół Landau- Kleffnera) |
|
F80.9 |
Inne zaburzenia mowy i języka |
F 81 |
|
Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka , nie określone |
|
F81. 0 |
Specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych |
|
F81.1 |
Specyficzne zaburzenia czytania |
|
F81.2 |
Specyficzne zaburzenia analizy dźwiękowo-literowej |
|
F81.3 |
Specyficzne zaburzenia umiejętności arytmetycznych |
|
F81.8 |
Inne zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych |
|
F81.9 |
Zaburzenia rozwojowe umiejętności szkolnych nie określone |
F 82 |
|
Specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji motorycznych |
F 83 |
|
Mieszane specyficzne zaburzenia rozwojowe |
F 84 |
|
Całościowe zaburzenia rozwojowe |
|
F 84.0 |
Autyzm dziecięcy |
|
F 84.1 |
Autyzm atypowy |
|
F 84.2 |
Zespół Retta |
|
F 84.3 |
Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne |
|
F 84.4 |
Zaburzenia hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi |
|
F 84.5 |
Zespół Aspergera |
|
F 84.8 |
Inne całościowe zaburzenia rozwojowe |
|
F 84.9 |
Całościowe zaburzenia rozwojowe, nie określone |
F88 |
|
Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego), nie określone |
F89 |
|
Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym |
F90-F98 |
Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej) |
|
|
F90.0 |
Zaburzenia aktywności i uwagi |
|
F90.1 |
Hiperkinetyczne zaburzenia zachowania |
|
F90.8 |
Inne zaburzenia hiperkinetyczne |
|
F90.9 |
Zaburzenia hiperkinetyczne, nie określone |
F91 |
Zaburzenia zachowania |
|
|
F91.0 |
Zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego |
|
F91.1 |
Zaburzenie zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji |
|
F91.2 |
Zaburzenie zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji |
|
F91.3 |
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze |
|
F91.8 |
Inne zaburzenia zachowania |
|
F91.9 |
Zaburzenia zachowania, nie określone |
F92 |
Mieszane zaburzania zachowania i emocji |
|
|
F92.0 |
Depresyjne zaburzenia zachowania |
|
F92.8 |
Inne mieszane zaburzenie zachowania i emocji |
|
F92.9 |
Mieszane zaburzenia zachowania i emocji, nie określone |
F93 |
Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie |
|
|
F93.0 |
Lęk przed separacja w dzieciństwie |
|
F93.1 |
Zaburzenie lekowe w postaci fobii w dzieciństwie |
|
F93.2 |
Lek społeczny w dzieciństwie |
|
F93.3 |
Zaburzenie związane z rywalizacją w dzieciństwie |
|
F93.8 |
Inne zaburzenia emocjonalne okresu dzieciństwa |
|
F93.9 |
Zaburzenie emocjonalne okresu dzieciństwa, nie określone |
F94 |
Zaburzenia funkcjonowania społecznego rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym |
|
|
F94.0 |
Mutyzm wybiórczy |
|
F94.1 |
Reaktywne zaburzenia przywiązania w dzieciństwie |
|
F94.2 |
Zaburzenia selektywności przywiązania w dzieciństwie |
|
F94.8 |
Inne dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego |
|
F94.9 |
Dziecięce zaburzenia funkcjonowania społecznego, nie określone |
F95 |
Tiki |
|
|
F95.0 |
Tiki przemijające |
|
F95.1 |
Przewlekłe tiki ruchowe i głosowe (wokalne) |
|
F95.2 |
Zespół tików głosowych i ruchowych (zespół Gillesa de la Tourette'a |
|
F95.8 |
Inne tiki |
|
F95.9 |
Tiki, nie określone |
F98 |
Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w okresie dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym |
|
|
F98.0 |
Moczenie mimowolne (enuresis), nieorganiczne |
|
F98.1 |
Zanieczyszczanie się kałem (encopresis), nieorganiczne |
|
F98.2 |
Zaburzenia odżywiania się w niemowlęctwie i dzieciństwie |
|
F98.3 |
Pica w niemowlęctwie lub dzieciństwie |
|
F98.4 |
Stereotypie ruchowe |
|
F98.5 |
Jąkanie (zacinanie się) |
|
F98.6 |
Mowa bezładna |
|
F98.8 |
Inne określone zaburzania zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym |
|
F98.9 |
Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym, nie kreślone |
ZNACZENIE KLASYFIKACJI ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH
Wartość poznawcza
informują o rodzajach zaburzeń;
uporządkowanie zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży ułatwia pedagogom i nauczycielom uporządkowanie i opanowanie wiedzy.
Znaczenie praktyczne
uznawane przez większość profesjonalistów - ułatwiają porozumiewanie się;
stanowią podstawę opracowywania zasad postępowania klinicznego określanych jako wskazówki lub standardy, co w konsekwencji ułatwia wybór najlepszego postępowania leczniczego.