Prawo finansów publicznych.

1. Pojęcie finansów publicznych.

Finanse to stosunki społeczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych. (definicja J. Harasimowicza)

Pojęcie finansów publicznych - finanse to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące, w zależności od podmiotów dysponujących zasobami pieniężnymi rozróżniamy finanse publiczne (to publiczne zasoby pieniężne, gospodarowanie nimi oraz normy prawne regulujące te zjawiska. Istnienie finansów publicznych jest uzasadnione koniecznością finansowania przez państwo potrzeb ogólnospołecznych) i finanse prywatne (to prywatne zasoby pieniężne). Kategorie odróżniające finanse publiczne od finansów prywatnych: finanse publiczne objęte są władztwem państwowym, w związku z czym są obwarowane przymusem państwowym; rozmiary finansów publicznych są zdecydowanie większe niż finansów prywatnych; finanse publiczne prowadzone są w interesie społecznym i służą realizowaniu celów publicznych; tylko państwu przysługuje prawo emisji pieniądza.

Zjawiska finansowe, stanowiące materialną treść stosunków finansowych, mają dwojaki charakter: z jednej strony przychody i wydatki poszczególnych podmiotów kształtują poziom ich zasobów pieniężnych, z drogiej zaś strumienie pieniężne towarzyszące tymże przychodom i wydatkom prowadzą do alokacji (przemieszczenia) zasobów pieniężnych będących w dyspozycji ogółu podmiotów uczestniczących w stosunkach finansowych.

Funkcje finansów publicznych - przez funkcje należy rozumieć zespół stawianych przed nimi jednorodnych zadań. Wyróżniamy funkcje: fiskalne - polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań; redystrybucyjna - polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz i rozdzielaniu ich określonym podmiotom; stymulacyjna - sprowadza się do oddziaływania za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów; ewidencyjno-kontrolna - polega na kontroli przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych. Ponadto można wyróżnić jeszcze funkcje: alokacyjną (skłanianie za pomocą instrumentów właściwych finansom publicznym do efektywnej alokacji środków), rozdzielczą (podział dochodu i majątku), stabilizacyjną (zapewnianie pełnego wykorzystania czynników produkcji).

Podstawowymi metodami działania państwa w zakresie stosunków finansowych są:

• stanowienie norm prawnych regulujących stosunki finansowe,

• aktywne uczestnictwo w stosunkach finansowych.

Finanse publiczne a prywatne:

Istotne jest ustalenie zakresu finansów publicznych, pozostała częśc stosunków finansowych może być zaliczana do finansów prywatnych.

• Po pierwsze przynajmniej jeden z podmiotów uczestniczących w stosunkach finansowych z zakresu finansów publicznych jest podmiotem prawa publicznego. Za takie uważane są podmioty wyposażone w atrybuty władzy publicznej.

• Po drugie stosunki finansowe należące do finansów publicznych op0arte są na zasadzie władztwa i podporządkowania.

• Po trzecie stosunki z zakresu finansów publicznych związane są z realizacją interesu publicznego, nie zaś prywatnego, indywidualnego.

• Po czwarte finanse publiczne charakteryzuje relatywnie wysoki stopień reglamentacji prawnej, finanse prywatne funkcjonują przede wszystkim w ramach pr. prywatnego.

• Po piąte finanse publiczne mogą mieć charakter zarówno scentralizowany (finanse państwa) jak i zdecentralizowany( finanse województw, gmin, powiatów). Finanse prywatne mają zawsze charakter zdecentralizowany

2. Przedmiot publicznej gospodarki finansowej.

Przedmiotem publicznej gospodarki finansowej są publiczne stosunki finansowe.

Przedmiot regulacji prawnej zakreślony został szeroko. Ustawa określa w art. 1 (u.f.p):

- zasady i sposoby zapewnienia jawności i przejrzystości finansów publicznych

- formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

- zasady planowania i dysponowania środkami publicznymi

- zasady kontroli finansowej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych

- zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne wprowadzone w razie nadmiernego zadłużenia

- sposób finansowania deficytu i zasady operacji finansowych dokonywanych przez jednostki sektora finansów publicznych

- zakres projektowanych i uchwalanych budżetów opartych na dochodach publicznych

- zasady opracowywania projektów i uchwalania budżetów

- zasady i tryb wykonywania budżetów

- zasady i tryb gospodarowania środkami pochodzącymi z:

a) budżetu Unii Europejskiej

b) innych źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi.

Zgodnie z definicją użytą w ustawie (art. 3 u.f.p) finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych i rozdysponowaniem, a w szczególności:

1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

2. wydatkowanie środków publicznych

3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

4. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego

5. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

6. zarządzanie środkami publicznymi

7. zarządzanie długiem publicznym

8. rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

Finanse publiczne to przede wszystkim finanse podmiotów prawa publicznego - państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego ( i ewentualnie - organizacji międzynarodowych bądź międzypaństwowych, w których państwo bądź samorządy uczestniczą). W działalności finansowej rozumianej jako uzyskiwanie dochodów i dokonywanie wydatków państwo i j.s.t. są reprezentowane przez rozmaite organy władzy publicznej, jednostki organizacyjne im podległe oraz szczególne formy organizacji działalności finansowej (np. fundusze celowe). Wszystkie te podmioty oraz formy organizacyjne składają się na tzw. Sektor finansów publicznych.

Sektor finansów publicznych tworzą (art. 4 u.f.p):

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały

2) jednostki samorządu terytorialnego - gminy, powiaty i województwa oraz ich związki

3) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych

4) państwowe i samorządowe fundusze celowe

5) państwowe szkoły wyższe

6) jednostki badawczo-rozwojowe

7) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

8) państwowe i samorządowe instytucje kultury

9) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze

10) Narodowy Fundusz Zdrowia

11) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

12) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych ( z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego).

Sektor finansów publicznych dzieli się na trzy podsektory: rządowy, samorządowy i ubezpieczeń społecznych.

3. Konstytucja jako źródło prawa finansowego.

Problematyka systemu finansowego państwa jest kwestią na tyle istotną, że znajduje swój wyraz w unormowaniach konstytucyjnych. Już art. 84 Konstytucji RP stanowi, że każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Rozwinięcie natomiast problematyki finansowej znajdujemy w dziale X Konstytucji RP zatytułowanym ''Finanse publiczne''. Art. 217 stanowi, że nakładanie podatków, innych danin publicznych, określenie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Art. 216 Konstytucji RP ustanawia zasadę ustawowej regulacji publicznej gospodarki finansowej stanowiąc że środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Podobnie ustawowej regulacji wymagają: - nabywanie, zbywanie i wydatkowanie nieruchomości, udziałów lub akcji przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne (art. 216 ust 2); - emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne ( art.216 ust.2); - ustanowienie monopolu(art.216 ust.3); - zaciąganie pożyczek przez państwo (art.216 ust.4); - udzielanie poręczeń finansowych i gwarancji finansowych przez państwo ( art.216 ust.4); - organizacja Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa (art. 218); - ustawa budżetowa (art. 219 ust.1); - ustawa o prowizorium budżetowym (art. 219 ust.3); - zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej (art. 219 ust.2).

Granice długu publicznego, jaki zaciągać może państwo określa art. 216 ust. 5 Konstytucji RP - nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto.

Art. 221 Konstytucji RP mówi o wyłączności inicjatywy ustawodawczej Rady Ministrów w odniesieniu do: projektu ustawy budżetowej, projektu ustawy o prowizorium budżetowym, projektu ustawy o zmianie ustawy budżetowej, projektu ustawy o zaciąganiu długu publicznego, projektu ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo.

Konstytucja w art. 220-226 zawiera rozmaite postanowienia odnoszące się do procedury budżetowej. Art. 220 ust. 2 ustanawia zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w banku centralnym. Inne jeszcze postanowienia Konstytucji odnoszą się do zagadnień bankowości, np. art .227 ust. 1 stanowi, że centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski i przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Jednocześnie na NBP ciąży konstytucyjny obowiązek dbania i jednocześnie odpowiedzialność za wartość polskiego pieniądza. Art. 227 K. określa także organy NBP , zasady powoływania Prezesa NBP oraz niektóre wymogi wobec niego stawiane (art. 227 ust.3 i 4) i ustala skład i zadania Rady Polityki Pieniężnej (art. 227 ust. 5-6). Art. 227 ust. 7 stawia wymóg ustawowego uregulowania organizacji i zasad działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowych zasad powoływania i odwoływania jego organów.

4. Gospodarka finansowa brutto i gospodarka finansowa netto.

Forma budżetowania brutto - jest, że dana jednostka całość wydatków ma pokrywane ze środków budżetowych, a ewentualne uzyskane dochody ma obowiązek odprowadzić na scentralizowany rachunek dochodów budżetowych i nie ma prawa dochodów przeznaczyć na nie zaplanowane wydatki. Budżetowanie brutto jest uzasadnione tym, ze jednostki te nie osiągają w zasadzi dochodów z których mogłyby pokrywać wydatki, ponieważ swoje zadania wykonują nieodpłatnie. System ten nie spełnia efektywności ekonomicznej, ponieważ jednostki te nie są zainteresowane zwiększeniem dochodów ani oszczędnym wydatkowaniem otrzymanych środków. Z formy brutto finansowane są jednostki budżetowe(jednostka budżetowa rozlicza się z budżetem kwotami brutto).

Forma budżetowania netto - dana jednostka pokrywa swoje wydatki z uzyskiwanych dochodów, natomiast w momencie występowania ujemnej różnicy uzyskuje dotację wyrównawczą. A gdy uzyskuje zysk to ów zysk musi odprowadzić na scentralizowany rachunek dochodów.

Formy netto: zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe, środki specjalne (zakład budżetowy rozlicza się z budżetem tylko kwotami netto, przychód- wydatki).

5. Jednostka budżetowa i zasady jej gospodarki finansowej.

Jednostki budżetowe ( art.20 u.f.p) są to jednostki, które pokrywają wydatki bezpośrednio z budżetu a dochody w całości przekazują na rachunek budżetowy (budżetowanie brutto). Powoływane są przez Ministra, Kierownika Urzędu Centralnego, wojewodę. Samorządowe jednostki budżetowe powołują organy stanowiące j.s.t. Jednostka budżetowa działa na podstawie statut. Jej działalność finansowa opiera się na jej planach finansowych. Organ, który tworzy j.b. określa jej statut, jej likwidację łączenie jednostek, itp. W razie likwidacji o majątku decyduje organ, który ją likwiduje. Jednostki budżetowe, reprezentują Skarb Państwa, w swojej działalności nie osiągają dochodów (STATIO FISCI), nie mają osobowości prawnej, mogą tworzyć gospodarstwa pomocnicze, mogą gromadzić środki w ramach funduszu motywacyjnego i mogą gromadzić dochody na wydzielonym rachunku dochodów własnych. Przykłady jednostek budżetowych to: urzędy władzy oraz administracji rządowej i samorządowej, urzędy statystyczne, prokuratury, sądy, trybunały, areszty, więzienia, jednostki wojskowe, policji i straży pożarnej, szkoły, internaty i świetlice, jednostki utrzymania dróg, zarządy gospodarki wodnej, domy pomocy społecznej.

Ustawa o finansach publicznych przewiduje 3 formy, w ramach których gospodarka budżetowa rozluźnia się;

a) Rachunki dochodów własnych - dawniej środki specjalne, gromadzone przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych, mogły być przeznaczone na wydatki jednostki budżetowej z tytułu (art. 22 ust. 1 u.f.p.) spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej, z tytułu odszkodowań i wpłat za utracone lub uszkodzone mienie oddane jednostce budżetowej w zarząd bądź w użytkowanie lub z tytułów opłat za udostępnianie dokumentów lub (art.22 ust.1) za opłaty za przeprowadzenie egzaminów, certyfikatów. Decyzję o R.D.W. podejmuje kierownik jednostki budżetowej, a drugim przypadku potrzebna jest zgoda Ministra , Kierownika Urzędu Centralnego, wojewody. W j.s.t. kierownicy podejmują decyzję. Przeznaczenie środków z R.D.W. - tylko na cele, które chciał spadkodawca, odszkodowanie za uszkodzone mienie może być przekazane tylko na remont, naprawę tego mienia, środki te nie mogą być przeznaczone na wynagrodzenia.

b) Fundusze motywacyjne - art..23 u.f.p. - środki finansowe gromadzone przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych z części dochodów budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń, Środki te przeznaczone będą na nagrody dla pracowników aparatu skarbowego, celnego, policji.

c) gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych - niżej, punkt 7

6. Zakład budżetowy i zasady jego gospodarki finansowej

Zakłady budżetowe - są to jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które: odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania, koszty swej działalności pokrywają z przychodów własnych przy czym mogą otrzymywać dotacje przedmiotowe, podmiotowe, a także celowe na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji i dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe (rzeczowe i finansowe) dla nowo tworzonych zakładów. Łącznie dotacje dla nich nie mogą przekroczyć 50% jego wydatków, przy czym norma ta nie dotyczy dotacji inwestycyjnych. Jeżeli jest przewaga przychodów nad wydatkami to nie można powołać zakładu budżetowego. Są tworzone, łączone i likwidowane przez ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów - są to państwowe jednostki budżetowe, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego - są to gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe, mogą być również tworzone w drodze ustawy. Tworzenie jego wiąże się z wyposażeniem go w składniki majątkowe z zasobu Skarbu państwa lub zasobów jednostek samorządu terytorialnego, przy czym ustawa o finansach publicznych sugeruje, że wyposażenie to polega na oddaniu im mieni w użytkowanie, jednakże zgodnie z ustawą o gospodarce nieruchomościami jest to możliwe w odniesieniu tylko do zakładów mających osobowość prawną, pozostałe zakłady mogą otrzymywać nieruchomości w trwały zarząd. W razie łączenia lub likwidacji zakładu organ założycielski określa przeznaczenie mienia łączonego lub likwidowanego zakładu, natomiast należności i zobowiązania zlikwidowanego zakładu przejmuje organ, który go zlikwidował, jest to konsekwencją braku osobowości prawnej zakładu i możliwości odpowiadania za zaciągnięte zobowiązania (nieliczne zakłady w drodze ustaw wyposażone są w osobowość prawną). Prowadzą gospodarkę finansową w oparciu o roczny plan finansowy, obejmujący przychody własne, dotacje z budżetu, wydatki stanowiące koszty działalności, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Plan finansowy podlega zatwierdzeniu w ramach procedury uchwalania budżetu, z którym powiązany jest dany zakład. Normatyw środków obrotowych - przepisy określają ile środków obrotowych ma pozostać w zakładzie budżetowym. Wszystko, co jest ponad normatyw to nadwyżka środków obrotowych. Zakładami budżetowymi są; domy kultury, zakłady opieki zdrowotnej, zakłady usługowej gospodarki komunalnej, ośrodki szkolenia i doskonalenia kadr, zakłady komunikacji miejskiej.

7. Gospodarstwo pomocnicze jednostki budżetowej.

Gospodarstwa pomocnicze - jest to wyodrębniona z jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i finansowym część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna. Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swej działalności z przychodów własnych z tym, że gospodarstwo to może otrzymywać dotacje przedmiotowe i dotacje na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe. Jest tworzone, przekształcane i likwidowane przez kierownika jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody odpowiedniego organu tj. właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody, zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Tworząc gospodarstwo pomocnicze kierownik jednostki budżetowej określa nazwę i siedzibę gospodarstwa pomocniczego, nazwę i siedzibę jednostki budżetowej, przedmiot działalności wyodrębnionej z zakresu działalności jednostki budżetowej oraz składniki majątkowe przydzielone gospodarstwu przez jednostkę budżetową. Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwo pomocnicze jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody własne, dotacje z budżetu, wydatki stanowiące koszty działalności, w tym wydatki na wynagrodzenia i składki naliczane od wynagrodzeń, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Z chwilą likwidacji gospodarstwa pomocniczego jego składniki majątkowe, należności i zobowiązania przejmuje jednostka budżetowa, przy której funkcjonowało przedsiębiorstwo. Osiąga własne przychody ze sprzedaży usług z możliwością jej sprzedaży na rzecz macierzystej jednostki budżetowej, jak i na zewnątrz niej, ale dokonuje tego po kosztach własnych. Nie ma osobowości prawnej, ani zdolności sądowej i zdolności w postępowaniu administracyjnym. Gospodarstwo wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku.

8. Pojęcie funduszu celowego; zasady gospodarki finansowej funduszów celowych.

Fundusze celowe - ustawa o finansach publicznych nazywa funduszem celowym fundusz ustawowo powołany przed wejściem w życie ustawy, gdzie przychody funduszu pochodzą z dochodów publicznych, a wydatki przeznaczane są na realizację wyodrębnionych zadań. Fundusze prowadzą autonomiczną gospodarkę finansową. Dochody funduszu mogą mieć charakter dochodów publicznych lub prywatnych lub obydwu rodzajów, podobnie jest z wydatkami. Z punktu widzenia realizowanych przez fundusz zadań wyróżnia się państwowe fundusze celowe, gdy realizują one zadania wyodrębnione z budżetu państwa oraz gminne, powiatowe i wojewódzkie, gdy realizują one zadania wyodrębnione z budżetów tych jednostek. Ze względu na formę prawną można wyróżnić fundusze celowe działające jako osoby prawne raz fundusze celowe stanowiące wyodrębniony w sensie finansowym rachunek bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Podstawą gospodarki finansowej funduszu jest roczny plan finansowy, który podlega zatwierdzeniu w ramach procedury budżetu. Wydatki funduszu mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu i pozostałości środków z okresów poprzednich. Fundusze mogą zaciągać kredyty i pożyczki, jeżeli ustawa tworząca fundusz tak stanowi.

9. Pojęcie dochodu i przychodu publicznego.

Gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych to treść gospodarki finansowej. Środki publiczne to: art. 5 u.f.p.

- dochody publiczne

- środki pochodzące z Unii Europejskiej

- środki pochodzące ze źródeł zagranicznych

- przychody publiczne

- inne przychody

DOCHODY PUBLICZNE to świadczenia pieniężne ustanawiane przez organy publiczne, które są gromadzone przez administrację publiczną na właściwy rachunek. Dochody publ. mogą być ustanawiane wyłącznie przez Parlament. Dochody prawne wynikają z zobowiązań cywilnoprawnych i z orzeczenia sądów.Są to:

- daniny publiczne

- inne należne dochody

- wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług

- dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych ( z wynajmu, z wydzierżawienia)

- odsetki od środków z rachunków bankowych

- dywidendy

- spadki, zapisy, darowizny, odszkodowania za zniszczone lub utracone mienie

- dochody ze sprzedaży majątku publicznego

Dochody publiczne od prywatnych różnią się: metodami powstawania tych dochodów, trybem egzekucji, odpowiedzialnością za wykonanie zobowiązań, przeznaczeniem i wykonaniem, zasadami planowania, gromadzenia, wydatkowania i kontrolą środków.

Dochód publiczny jest to kwota bezzwrotna.

PRZYCHODY PUBLICZNE to wpływy niedefinitywne, pochodzące z pożyczek, kredytów, są to wpływy o charakterze zwrotnym. Służy on finansowaniu deficytu budżetowego (np. wpływy ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych, zaciągniętych pożyczek i kredytów, prywatyzację majątku Skarbu Państwa.

10. Pojęcie wydatku i rozchodu publicznego.

WYDATKI PUBLICZNE - kwoty wydatkowane z budżetu państwa na realizację zadań publicznych.

ROZCHODY PUBLICZNE - wydatki publiczne na spłatę zobowiązań, powstałych w związku z zaciąganiem pożyczek, kredytów.

Od czego zależy wielkość wydatków publicznych?

Prawo Wagnera - prawo wzrostu wydatków zależy od szeregu czynników: socjologicznych, ekonomicznych, itd. Wydatki publiczne ponoszone są w różnych formach i na różne cele: wydatki socjalne, kulturalne, zdrowotne, gospodarcze, administracyjne, wydatki związane z ochroną środowiska.

Kryterium - ze względu na przeznaczenie przedmiotowe:

- w. inwestycyjne

- w. bieżące

Kryterium - ze względu na przeznaczenie podmiotowe:

- w. osobowe

- w. rzeczowe

- w. krajowe

Kryterium - charakter ekonomiczny:

- w. płatne

- w. niepłatne

Kryterium - ze względy na tytuł prawny:

- w. w oparciu na tytule publicznoprawnym

- w. w oparciu na tytule prywatnoprawnym

Ze względu na formę prawną:

- płace

- zasiłki

- renty, emerytury

- dotacje, subwencje

Ze względu na czas:

- w. stałe

- w. zmienne

- w. sztywne

- w. pozostałe

Ze względu na organizację:

- w. budżetowe

- w. pozabudżetowe

- w. państwowe

- w. samorządowe

11. Źródła i rodzaje dochodów publicznych.

Źródła dochodów publicznych:

- dochód narodowy danego państwa

- majątek narodowy

- dochód narodowy lub majątek innych państw

Funkcje dochodów publicznych:

• f. fiskalna - celem jest chęć zgromadzenia odpowiednich środków finansowych

• f. stymulacyjna podatku

Klasyfikacja dochodów publicznych:

- dochody powstałe w wyniku pierwotnego podziału

- dochody powstałe w wyniku wtórnego podziału

Kryterium rachunkowe:

- d. rzeczywiste - zwiększają sumę środków publicznych

- d. rozliczeniowe- stanowią transfery wewnątrzbudżetowe

Kryterium rachunkowe:

- d. pieniężne - gdy jest gospodarka towarowo-pieniężna

- d. niepieniężne - margines, który powiększa się, gdy jest zaburzenie na rynku

Kryterium - natura powstania:

- d. nieodpłatne - zobowiązany do ich świadczenia nie otrzymuje żadnego ekwiwalentu, np. grzywny, kary pieniężne

- d. odpłatne - państwo otrzymuje w zamian za ekwiwalent, najczęściej usługi publiczne, opłaty publiczne

Kryterium - względy prawne, tytuł prawny:

- d. w oparciu o tytuły publicznoprawne, np. podatek ( tytułem jest ustawa, która powołuje określony podatek

- d. w oparciu o tytuł prywatnoprawny - tytułem jest umowa

Normatywny podział dochodów publicznych - art.5 ust.2

Kryterium przymusu państwowego:

- d. przymusowe

- d. dobrowolne - wpływają od podmiotów pr. Prywatnego, np. spadki, zapisy na cele społeczne

Kryterium - zwrotność:

- d. zwrotne - przychody publiczne

- d. bezzwrotne - dochody publiczne

Kryterium - podatek:

- d. podatkowe - z tytułu podatku, opłaty, cła

- d. niepodatkowe - spadki, daniny

PODATKI to świadczenia przymusowe i bezzwrotne

Gromadzenie dochodów publicznych należy do wszystkich jednostek sektora finansów publicznych. Aparat państwowy finansów składa się z dwóch pionów:

1. Naczelnicy Izb Skarbowych

2. Naczelnicy Urzędów Celnych, Dyrektorzy Urzędów Celnych, podległych Ministrowi Skarbu Państwa

12. Formy prawne wydatków publicznych.

Wydatki publiczne - w ich wyniku następuje wykorzystanie części krajowej brutto z wykorzystaniem na cele społeczne. Realizacja zadań i celów władz publicznych następuje zgodnie z planem.

Wydatki można podzielić na:

- wydatki bieżące - ponoszone w związku z funkcjonowaniem poszczególnych jednostek sektora finansów publicznych

- dotacje, subwencje

- świadczenia na rzecz osób fizycznych

- wydatki majątkowe na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładu do spółek prawa handlowego

- wydatki inwestycyjne i dotacje celowe

- wpłaty środków własnych UE

- wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa

Ujęte w rocznych planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych przychody stanowią prognozy ich wielkości. Planowane wydatki - nie powinny być w zasadzie przekraczane. Mogą one ulec zwiększeniu, jeżeli zrealizowane przychody własne wyższe od prognozowanych bądź też zwiększenie wydatków nie spowoduje zwiększenia dotacji z budżetu oraz nie zmniejszy wielkości planowanych wpłat do budżetu albo zysków oraz planowanego stanu środków obrotowych na dzień 31 grudnia roku objętego planowaniem. Zmiany przychodów i wydatków wymagają dokonania zmian w rocznym planie finansowym. Podmiot wnioskujący o przyznanie środków publicznych na realizację wyodrębnionego zadania powinien przedstawić ofertę wykonania zgodnie z zasadami uczciwej konkurencji, gwarantującą wykonanie zadania w sposób efektywny, oszczędny i terminowy. Wydatki mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej j.s.t. i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami ot. poszczególnych rodzajów wydatków. Wydatki publiczne powinny być dokonywane:

- w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów;

- w sposób umożliwiający terminową realizację zadań;

- w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.

Jednostka sektora finansów publicznych zawierają, umowy, których przedmiotem są usługi, dostawy lub roboty budowlane, na zasadach określonych w przepisach o zamówieniach publicznych.

Jednostki sektora finansów publicznych mogą zaciągać zobowiązania do sfinansowania w danym roku do wysokości wynikającej z planu wydatków lub kosztów jednostki, pomniejszonej o wydatki na wynagrodzenia i uposażenia, składki na ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy, inne składki i opłaty obligatoryjne oraz płatności wynikające z zobowiązań zaciągniętych w latach poprzednich.

Jednostki sektora finansów publicznych nie mogą - co do zasady - obejmować lub nabywać udziałów lub akcji w spółkach oraz nabywać obligacji emitowanych przez podmioty inne niż Skarb Państwa lub j.s.t.

Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż pochodzące z budżetu Unii Europejskiej:

- są przeznaczone wyłącznie na cele określone w umowie międzynarodowej, przepisach odrębnych lub deklaracji dawcy;

- są wydatkowane zgodnie z procedurami zawartymi w tej umowie lub innymi procedurami obowiązującymi przy ich wykorzystywaniu.

Środki te są gromadzone na wyodrębnionych rachunków bankowych i mogą być wydatkowane do wysokości kwot zgromadzonych na tych rachunkach.

Przedstawiane Radzie Ministrów projekty aktów prawnych, których skutkiem finansowym może być zwiększenie kosztów (wydatków) lub zmniejszenie dochodów jednostek sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów, wymagają określenia wysokości tych skutków.

Jednostki wyodrębniają w planach finansowych:

- przychody własne

- dotacje z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego

- koszty (wydatki)

Plany finansowe jednostek państwowych sektora finansów publicznych, po ich zatwierdzeniu lub uchwaleniu przez organ wskazany w przepisach, na podstawie których jednostka została utworzona, są przekazywane Ministrowi Finansów w terminie 14 dni od dnia ich zatwierdzenia bądź uchwalenia.

13. Pojęcie i rodzaje dotacji budżetowych.

DOTACJE to duża i zróżnicowana grupa wydatków, o charakterze nieodpłatnym, definitywne. Dzielą się na:

1) Dotacje podmiotowe - dla określonych podmiotów, niezależnie od rodzaju działalności, na pokrycie wydatków bieżących, przyznawane w ustawach, które wskazują podmiot dotowany oraz kwotę, udzielane są w ustawach innych niż ustawa budżetowa, powinny zapobiegać targom.

2) Dotacje przedmiotowe - art. 106 ust. 2 punkt 3, dopłaty do określonego rodzaju wyrobów lub usług, przyznanie dotacji następuje wg 1 dotowanego towaru lub usługi. Ministrowie wydają rozporządzenia, w których szczegółowo określają strukturę tych dotacji i ich zakres. Dotuje się podręczniki szkolne, wapno nawozowe, bary mleczne.

3) Dotacje celowe - mają sfinansować różne cele, różne rodzaje aktywności podmiotów publicznych lub prywatnych. Katalog celów - art. 106 ust. 2, na dofinansowanie zadań z zakresu administracji rządowej lub służące sfinansowaniu bieżących zadań własnych, art. 107 - na współfinansowanie programów ze środków bezzwrotnej pomocy zagranicznej, art. 111 - na realizację inwestycji w zakresie technicznym.

4) Dopłaty do oprocentowanych kredytów bankowych

5) Dopłaty na wyposażenie gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych

Subwencje- charakteryzują się swobodą dysponowania uzyskanymi środkami przez podmiot otrzymujący. Zasadniczo może on wydać otrzymane w tej formie środki na dowolny cel - oczywiście zgodny z prawem.

14. Pojęcie długu publicznego.

dług publiczny można określić jako łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne sformułowane w poprzednich okresach, z uwzględnieniem wzajemnych zobowiązań. Państwowy dług publiczny bywa określany jako suma ciążących na państwie zobowiązań pieniężnych mających źródło w akcie pożyczki lub jako całość nie zapłaconych kwot deficytów z lat poprzednich, tworzonych przez władzę publiczną. Dług publiczny: ustawa wprowadza dwie kategorie długu tj. państwowy dług publiczny i dług Skarbu Państwa. Pod pojęciem państwowego długu publicznego należy rozumieć nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: wyemitowania papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne; zaciągniętych kredytów i pożyczek; przyjętych depozytów; wymagalnych zobowiązań. Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, uwzględniające w szczególności podstawowe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności. Zgodnie z TWE możliwe jest istnienie długu publicznego, przy czym przewidziane są limity: dla deficytu budżetowego 3% PKB, dla długu publicznego 60% PKB.

Zasada ta ma odzwierciedlenie w Konstytucji RP oraz ustawie o finansach publicznych. Zgodnie z Konstytucją nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB. Zgodnie zaś z ustawą o finansach publicznych Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, iż państwowy dług publiczny, powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji, nie może przekroczyć 3/5 wartości rocznego PKB. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania tej zasady. Minister Finansów ustala strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz państwowym długiem publicznym.

Deficyt budżetowy dotyczy roku budżetowego i dotyczy zobowiązań zaciąganych w formie przychodów w ramach danej gospodarki finansowej, natomiast dług publiczny dotyczy okresu wieloletniego i powstaje poprzez nawarstwianie się w ciągu tego okresu różnorodnych zobowiązań finansowych. Wzrost długu jest więc związany bezpośrednio z wielkością deficytu budżetowego planowanego w ustawie a następnie wykonanego. Wyróżniamy deficyt pierwotny - wyjściowy, i konwencjonalny - oficjalny. Deficyt budżetowy: wyróżniamy dwa rodzaje deficytów tj. deficyty budżetowe i deficyt sektora finansów publicznych. Różnicą między dochodami a wydatkami budżetu jest nadwyżka lub deficyt budżetowy, deficyty budżetowe określane są jako forma tej różnicy, powstają w budżecie państwa i budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Deficyt sektora finansów publicznych jest ujemną różnicą między dochodami publicznymi, powiększonymi o bezzwrotne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, a wydatkami publicznymi w danym okresie rozliczeniowym. Deficyt ten ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora, czyli po „oczyszczeniu” o rozliczenia wewnątrz sektora. Deficyty pokrywane są wymienionymi przez ustawę źródłami przychodów, deficyt budżetu państwa pokrywany jest przychodami pochodzącymi ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych, pożyczek, prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych, w przypadku jednostek samorządu terytorialnego ustawa nie przewiduje zaciągania kredytów w bankach zagranicznych, nie określa również rodzaju rynku, na którym może być dokonywana sprzedaż komunalnych papierów wartościowych. Limity i rodzaje źródeł pokrycia deficytu budżetu państwa w danym roku określa ustawa budżetowa, a źródła pokrycia deficytu j.s.t. i ich wielkość określają uchwały budżetowe.

15. Pojęcie kredytu publicznego i zasady jego zaciągania.

Kredyt publiczny - pożyczki zaciągane albo udzielane przez państwo lub inny związek publicznoprawny (np. samorząd terytorialny). Skarb Państwa może zaciągać pożyczki i kredyty wyłącznie na finansowanie potrzeb budżetu państwa. W imieniu Skarbu Państwa pożyczki i kredyty mogą być zaciągane wyłącznie przez Ministra Finansów. W przypadku zaciągania pożyczki lub kredytu w drodze umowy międzynarodowej, w której wymagane jest, aby organem działającym w imieniu pożyczkobiorcy (kredytobiorcy) był rząd, Rada Ministrów upoważnia Ministra Finansów do podpisania umowy i określa warunki jej wykonywania. Kwota zaciągniętych pożyczek i kredytów nie może przekroczyć limitu przyrostu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej. Na wniosek Rady Polityki Pieniężnej, Skarb Państwa może zaciągnąć średnioterminowe pożyczki i kredyty od Wspólnoty Europejskiej i jej państw członkowskich w celu wsparcia bilansu płatniczego.

Źródłem finansowania deficytu budżetowego jest kredyt publiczny. Może on mieć charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Kredyt wewnętrzny powstaje w oparciu o pożyczki publiczne zaciągnięte u osób i instytucji w obrębie obszaru, który podlega władzy publicznej zaciągającej pożyczkę. Kredyt zewnętrzny to pożyczka, którą władze wykonawcze zaciągają u osób lub instytucji znajdujących się poza obszarem administracji państwowej. Są to zwykle państwowe pożyczki zagraniczne.
Częstą i powszechnie stosowaną formą zaciągania pożyczek publicznych jest emisja papierów wartościowych. Zalicza się do nich bony skarbowe i obligacje państwowe. Obligacje państwowe sprzedawane są na wolnym rynku wszystkim podmiotom. Mogą je nabywać zarówno osoby fizyczne, jak i prawne, krajowe i zagraniczne.
Bony skarbowe mogą być oferowane bezpośrednio centralnemu bankowi lub bankom komercyjnym po odpowiedniej stopie dyskontowej. Dlatego też stanowią alternatywę dla lokaty niektórych depozytów. Pożyczki publiczne są zaciągane na określony okres, po upływie którego zaciągnięty kredyt publiczny należy spłacić.

16. Pojęcie budżetu.

Budżet - z łac. bulga - worek, sakiewka - jest to podstawowy plan finansowy państwa mający charakter dyrektywny ( tzn. są to wiążące polecenia parlamentu ) obejmujący dochody i wydatki o charakterze bezzwrotnym. uchwalany przez organ przedstawicielski na okres budżetowy , zwykle roczny. Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej. Budżet ( wg książki) jest to podstawowy plan finansowy państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, mający charakter dyrektywny i obejmujący dochody oraz wydatki o charakterze - zasadniczo bezzwrotnym, uchwalany przez parlament na okres przyszły, zwykle roczny. Dyrektywny charakter budżetu wyraża się w tym, że budżet - w sensie prawnym - stanowi wiążące polecenie parlamentu, skierowane do rządu oraz poszczególnych ministrów z osobna, którego treścią jest zgromadzenie wskazanych w budżecie kwot dochodów oraz wydatkowanie środków na określone cele. Definicja budżetu - ustawa o finansach publicznych podaje definicję, iż budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administracji rządowej, uchwalanym w formie ustawy na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym.

17. Klasyfikacja budżetowa.

Klasyfikacja budżetowa - to jednolity system symboli cyfrowych służący grupowaniu dochodów i wydatków budżetowych wg określonych zasad i kryteriów. Pozwala ona:

• określić uprawnienia organów publicznych do prowadzenia dochodów budżetowych i wydatkowania środków na ściśle określone cele

• regulować podział dochodów i wydatków między różne działy gospodarki narodowej i regiony kraju

• planować dochody i wydatki budżetowe w skali państwa i podziału terytorialnego

• ujednolicić typ planowania ewidencji i sprawozdawczości dochodów i wydatków

• kontrolować gospodarkę budżetową

Kryterium podmiotowe - oznacza podział budżetu na części, za których realizację odpowiada właściwy organ państwowy

Kryterium przedmiotowe - oznacza podział dochodów i wydatków wg ekonomicznej gałęzi gospodarki narodowej. Podstawą tego podziału jest tzw. klasyfikacja gospodarki narodowej, która stanowi usystematyzowany wykaz działów, gałęzi, branż.

Kryterium rodzajowe - pozwala szczegółowo określić charakter i formy wpływu dochodów budżetowych.

Część - jest podziałką o charakterze podmiotowym i oznacza organ państwowy np. Sąd Najwyższy, Ministerstwo Skarbu

Dział - jest podziałką o charakterze przedmiotowym i oznacza Dział Gospodarki Narodowej

Rozdział - jest podziałka przedmiotową o bardziej szczegółowym charakterze

Tytuł ma charakter przedmiotowy i bliżej określa przedmiot finansowania w ramach rozdziału.

Paragraf - jest podziałka o charakterze rodzajowym, w sposób szczegółowy określa formę pobierania dochodów i rodzaj wydatków budżetowych.

Pozycja - jest podziałką rodzajową o charakterze fakultatywnym. Określa szczegółowo rodzaj wydatków w ramach paragrafów.

18. Pojęcie zasad budżetowych.

Zasady budżetowe - są to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczże prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań. Wyróżniamy zasady: powszechności, jedności, niefunduszowania, szczegółowości, równowagi, jawności, przejrzystości.

Zasada powszechności: występuje też pod nazwami zupełności lub budżetowania brutto. Wyraża ją postulat, aby wszystkie jednostki państwowe wchodziły do budżetu całością swoich dochodów i wydatków, tj. aby były budżetowane brutto.

Zasada jedności: zasada ta postuluje, aby budżet państwa ujmowany był w jeden całościowy akt prawny, przestrzeganie tej zasady zapewnia następujące korzyści - umożliwia łatwą orientację, czy budżet jest rzeczywiście zrównoważony, eliminuje potrzebę badania rozlicznych dokumentów, eliminuje rachunki pozabudżetowe, eliminuje zjawisko pozornych oszczędności, zwiększa przejrzystość i rzetelność dokumentów budżetowych, uwidacznia w sposób jednoznaczny globalną kwotę wydatków państwa, umożliwia władzom budżetowym ocenę użyteczności i względnej pilności różnorodnych wydatków i dokonanie na tej podstawie racjonalnych wyborów w tej materii.

Zasada niefunduszowania; zasada ta występuje jako zasada jedności materialnej budżetu, postuluje ona, aby budżet zorganizowany był na zasadzie jednej puli środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków. Łączenie dochodów z wydatkami nazywa się funduszowaniem, a środki pochodzące z określonych źródeł, przeznaczone na określone cele funduszami celowymi.

Zasada szczegółowości: postuluje, aby budżet był ustalany i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków, a nie tylko w ujęciu ogólnym. Realizacji tego postulatu służy w praktyce klasyfikacja budżetowa.

Zasada równowagi: oznacza takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały one wysokości dochodów, tzn. aby nie wystąpił deficyt budżetowy.

Zasada jawności: postuluje, aby budżet był ujawniany obywatelom w fazie planowania, uchwalania i wykonywania.

Zasada przejrzystości: postuluje uporządkowanie dochodów i wydatków budżetowych w odpowiednim systemie podziałek, wymaga ona stosowania jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej oraz czytelnych i logicznych zasad konstrukcji budżetu.

19. Treść ustawy budżetowej.

Treść ustawy budżetowej określa ustawa o finansach publicznych. W myśl jej postanowień ustawa budżetowa określa prognozę dochodów budżetu państwa oraz limit wydatków budżetu państwa a także ustala:

1) deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia

2) limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w państwowych jednostkach budżetowych,

3) przychody i rozchody budżetu państwa,

4) rozchody obejmujące prefinansowanie zadań przeznaczonych do finansowania ze środków Unii Europejskiej,

5) dotacje celowe dla j.s.t. na realizację zadań z zakresu administracji rządowej, zadań inspekcji i straży oraz zadań zleconych odrębnymi ustawami,

6) zakres i kwoty dotacji przedmiotowych.

Poza tym ustawa budżetowa zawiera:

1) zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych o gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych,

2) plany finansowe państwowych funduszy celowych,

3) plany finansowe niektórych jednostek podsektora rządowego

4) wykaz programów wieloletnich,

5) wykaz inwestycji wieloletnich,

6) wykaz wydatków budżetu państwa na współfinansowanie programów i projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych „ Sekcja Gwarancji” oraz innych środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej,

7) wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe oraz kwoty dotacji,

8) wykaz wieloletnich limitów zobowiązań w kolejnych latach realizacji Narodowego Planu Rozwoju oraz wykaz wieloletnich limitów wydatków w kolejnych latach realizacji Narodowego Planu Rozwoju,

9) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków stanowiących wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych oraz z niektórych środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej,

10) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.

Ustawa budżetowa może ustalać plany finansowe innych jednostek podsektora rządowego. Do projektu ustawy budżetowej przedkładanego Sejmowi załącza się także uzasadnienie, które zawiera główne cele polityki społecznej i gospodarczej, założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa kolejne lata, kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.

Ustawa budżetowa składa się z tekstu artykułowanego oraz z szeregu załączników, z których najważniejszym jest budżet państwa.

20. Rezerwy budżetowe i zasady dysponowania nimi.

Rezerwy budżetowe - w budżecie państwa tworzy się rezerwy ogólne nie wyższe niż 0,2% wydatków budżetu. W budżecie państwa mogą być tworzone rezerwy celowe, których szczegółowy podział na pozycję klasyfikacji budżetowej nie może być dokonany na etapie opracowywania budżetu i gdy inne ustawy tak stanowią. Suma tych rezerw celowych nie może być wyższa niż 5% wydatków budżetu. Rezerwą ogólną dysponuje Rada Ministrów przy czym może ona upoważniać w drodze rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów i Ministra Finansów do dysponowania rezerwą ogólną do wysokości określonych kwot. Podział rezerw celowych dokonuje Minister Finansów w porozumieniu z właściwymi ministrami bądź innymi dysponentami części budżetowych. Nie zrealizowane wydatki budżetu państwa wygasają z upływem roku budżetowego z wyjątkiem wydatków, planowanym źródłem finansowania są przychody z kredytów zagranicznych, środków zagranicznych nie podlegających zwrotowi, a także wydatki przeznaczone na współfinansowanie programów realizowanych ze środków zagranicznych nie podlegających zwrotowi. Poza tym Rada Ministrów do dnia 15 grudnia roku budżetowego może ustalić po uzyskaniu opinii Komisji Sejmowej właściwej ds. budżetu wykaz innych wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego.

21. Blokowanie wydatków budżetowych.

Blokowanie wydatków budżetowych : to okresowy lub obowiązujący do końca roku budżetowego zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków w przypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków, naruszenia zasad gospodarki finansowej. Decyzję podejmuje Minister Finansów lub dysponenci właściwych części budżetowych. Decyzję Ministra Finansów może uchylić Rada Ministrów. Blokowanie wydatków budżetowych jest aktem prawnym przez uprawniony podmiot, nie powodującym w zasadzie ani zmiany w obowiązującym budżecie, ani w planie finansowym jednostki budżetowej. Uniemożliwia ono (czasowo lub definitywnie) dokonywanie wydatków przez jednostkę. U.f.p. przewiduje jednak - wyjątkowo możliwość przeniesienia przez M.F., po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, zablokowanych kwot wydatków budżetu państwa do nowoutworzonej rezerwy celowej. Przeznacza się ją na sfinansowanie zobowiązań Skarbu Państwa lub na cele osobno wskazane w ustawie budżetowej. W wypadku zwiększenia w trakcie roku budżetowego kwoty wpłaty środków własnych do budżetu Unii Europejskiej, wydatek ten zostanie pokryty w pierwszej kolejności z zablokowanych wydatków.

Rada Ministrów może blokować wydatki budżetowe w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej. Będzie to miało miejsce, gdy tempo bieżących wydatków budżetowych będzie większe, niż tempo gromadzenia dochodów. RM dokonuje blokowania wydatków w drodze rozporządzenia, które może wydać dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji do spraw budżetu.

Z upływem roku budżetowego - nie zrealizowane kwoty wydatków budżetowych zasadniczo wygasają. Wyjątki - nie wygasają z upływem roku budżetowego wydatki:

• których planowanym źródłem finansowania są przychody z kredytów zagranicznych,

• przeznaczone na finansowanie zadań, programów i projektów realizowanych ze środków innych niż daniny publiczne oraz z wpływów ze sprzedaży wyrobów i świadczenia usług przez jednostki sektora finansów publicznych,

• których źródłem finansowania są dochody własne państwowych jednostek budżetowych,

• zgromadzone na rachunkach funduszy motywacyjnych.

Do dnia 15 grudnia roku budżetowego RM może ustalić wykaz innych wydatków, które nie wygasają z upływem roku budżetowego. RM musi też ustalić plan finansowy tych wydatków oraz ostateczny termin ich wykorzystania, który nie może być późniejszy niż 30 czerwca roku następnego.

Środki, które nie wygasają z końcem roku są gromadzone na wyodrębnionym rachunku wydatków centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa.

22. Fazy procedury budżetowej.

Procedura budżetowa to całokształt prawnie określonych zasad postępowania z budżetem. Fazy procedury budżetowej: ustalanie budżetu, wykonywanie budżetu i kontrola wykonywania budżetu.

Uchwalanie i opracowywanie budżetu państwa

1. przedstawienie projektu budżetu Radzie Ministrów. Główny ciężar opracowania budżetu spoczywa na Ministrze Finansów. Prace rozpoczynają się w połowie roku poprzedzającego rok budżetowy. Obejmują one następujące etapy:

1. opracowanie założeń budżetu państwa i przygotowanie wstępnego projektu budżetu przez ministerstwo finansów. Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów założenia projektu budżetu, które obejmują prognozy dotyczące podstawowych wskaźników makroekonomicznych

2. zatwierdzenie wstępnego budżetu przez Radę Ministrów

3. opracowanie projektów części budżetowych

4. konsultacje międzyresortowe i przygotowanie ostatecznej wersji projektu ustawy budżetowej, który musi zawierać główne cele polityki gospodarczej i społecznej, założenie makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa następne lata, przewidywane wykonanie budżetu państw za rok poprzedzający rok, którego budżet dotyczy, omówienie projektowanych przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych, informacje o przewidywanym na koniec roku stanie długu publicznego

5. zatwierdzenie projektu przez Radę Ministrów - Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym i wraz z uzasadnieniem przedstawia go Sejmowi do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.

W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym, Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania prowizorium.

2. praca w Sejmie nad uchwaleniem projektu ustawy budżetowej

Zgodnie z konstytucją prace nad budżetem w Parlamencie nie mogą trwać dłużej niż 4 miesiące. Harmonogram pracy w Sejmie rozpoczyna się od pierwszego czytania projektu budżetu, które może się odbyć nie wcześniej niż 7 dnia od doręczenia posłom projektu.

W trakcie pierwszego czytania premier v-ce premier lub Minister Finansów przedstawia ogólną koncepcję projektu oraz jej uzasadnienie, po czym następuje seria pytań posłów, odpowiedzi przedstawicieli rządu oraz wstępna debata nad przedłożonymi dokumentami.

Po pierwszym czytaniu projekt budżetu jest kierowany do Komisji Finansów Publicznych (komisji budżetowej) oraz do właściwych komisji sejmowych (komisje branżowe). Komisja budżetowa dokonuje ogólnej analizy budżetu i bada części budżetowe tych resortów dla których jest ona komisją branżową. Celem tego etapu jest wysłuchanie opinii ekspertów kierownictwa Ministerstwa Finansów i NBP oraz skierowanie dodatkowych pytań pod adresem rządu. Podczas prac w komisjach branżowych rozpatrywane są poszczególne części projektu budżetu, prace w tych komisjach kończą się sformułowaniem opinii i wniosków i skierowaniem ich do komisji finansów publicznych. Ostatecznie w tej fazie prac komisje przedstawiają Sejmowi wspólne sprawozdanie o projekcie budżetu, w którym wnioskują o przyjęcie projektu bez poprawek lub z poprawkami.

Komisja finansów publicznych przedstawia Sejmowi sprawozdanie o projekcie ustawy wraz z wnioskami. Jest to tzw. drugie czytanie. Ma tu miejsce debata z możliwością zgłoszenia dużej liczby poprawek Sejm kieruje je do rozpatrzenia do komisji budżetowej. Komisja ta z udziałem wnioskodawców zgłoszonych poprawek rozpatruje je i przedstawia Sejmowi dodatkowe sprawozdanie w którym wnioskuje o ich przyjęciu.

Trzecie czytanie może się odbyć niezwłocznie po drugim jeżeli projekt nie został skierowany do komisji budżetowej. Kończy się ono uchwaleniem ustawy budżetowej, która jest przesyłana marszałkowi Senatu i Prezydentowi.

3. prace w Senacie

senat w ciągu 20 dni od daty otrzymania ustawy budżetowej powinien podjąć uchwałę o jej przyjęciu lub zaproponować poprawki. Marszałek Senatu kieruje ustawę do komisji Senackich, z których każda rozpatruje odpowiednią część. Szczególną rolę w wypracowaniu stanowiska Senatu spełnia komisja gospodarki, która może korygować stanowiska poszczególnych komisji lub w ogóle ich nie uwzględniać co wymaga jednak uzasadnienia. Senat na plenarnym posiedzeniu przyjmuje ustawę budżetową bez poprawek lub przekazuje Sejmowi z propozycjami zmian. Ustawa budżetowa wraca ponownie do Sejmu, gdy Senat uchwali do niej poprawki. Sejm może przyjąć poprawki lub je odrzucić większością 2/3 głosów w obecności co najmniej polowy ogólnej liczby osób.

4. udział prezydenta

Na podstawie ustawy budżetowej prezydent ma 7 dni od jej otrzymania. Może odmówić jej podpisania i wystąpić z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności budżetu z konstytucją. Po orzeczeniu przez Trybunal Konstytucyjny o zgodności ustawy z konstytucją prezydent nie może odmówić jej podpisania. Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu. Może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

SKRÓT - procedura uchwalania budżetu państwa 1. Rada Ministrów - każdy z ministrów przygot. swój plan finansowy (dochody i wydatki) resortu, 2. Ministerstwo Finansów - Ministrowie przedkładają swoje plany do ministerstwa, w którym powstaje projekt budżetu państwa.
3.Wystąpienie min. Finansów w sejmie, główne założenia budżetu 4. pierwsze czytanie w sejmie na obradach plenarnych (wszyscy posłowie)5. zgłaszanie poprawek 6. projekt trafia do komisji sejmowych - Kom. Finan. Publicznych 7.zgłasznie poprawek 8. drugie czytanie na obradach plenarnych 9. zgłaszanie poprawek 10. trzecie czyt. na obr. plena. gdzie posłowie podejmują decyzje tak lub nie za bud., Sejm ma 4 m-ce na uchwal. budżetu, który muszą otrzymać do 30.09. Jeżeli nie to sejm może mieć skróconą kadencję. 11. b. trafia do senatu - 20 dni mogą nanieść poprawki i wtedy wraca b. do sejmu i w sejmie głosują za lub przeciw (bezwzględną większością głosów) tymi poprawkami a jeżeli nie nanoszą poprawek b. trafia do prezydenta do podpisania 12. prezydent ma 7 dni na podpisanie(nie ma weta)
13.prezydent może skierować do Tryb. Konstyt. z prośbą o sprawdzenie jego zgodności z konstytucją.

23. Pojęcie noty budżetowej.

Nota budżetowa -nota budżetowa - tak potocznie nazywa się rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie trybu opracowywania projektu budżetu państwa. W nocie Minister Finansów określa:
- harmonogram prac budżetowych,
- wzory formularzy planistycznych, na których resorty i inne instytucje finansowe z budżetu państwa będą przekładać Ministrowi Finansów informacje i propozycje do budżetu państwa,
- zasady planowania poszczególnych rodzajów wydatków
Nota budżetowa obowiązuje tylko przez jeden rok - dla każdego cyklu budżetowego Minister Finansów ustala od nowa tryb i harmonogram prac.
Nota budżetowa rozsyłana jest do poszczególnym ministrów o wojewodów. Na jej podstawie ministrowie i wojewodowie są zobowiązani do zaplanowania pojedynczych budżetów dotyczących swoich resortów i samorządów terytorialnych. Te budżety trafiają do Ministra Finansów i na tej podstawie Minister Finansów sporządza projekt zbiorczy budżetu państwa. Trafia on pod obrady Rady Ministrów. Jeśli jest akceptowany, to Rada Ministrów upoważnia Ministra Finansów do przedstawienia tzw. expose budżetowego w Sejmie (do 15.XI).

24. Rola poszczególnych organów publicznych w procesie autoryzacji budżetu.

Budżet jako finansowy program rządzenia państwem wymaga politycznej autoryzacji przez parlament. Jest to wyłączna kompetencja parlamentu. Kwestia autoryzacji jest regulowana w konstytucji państwa. Zobacz też punkt 22

25. Pojęcie i funkcje prowizorium budżetowego.

Prowizorium budżetowe - jest planem gospodarki finansowej państwa, posiadającym jednak kształt i charakter prawny nieco odmienny od budżetu. Do budżetu prowizorium upodobnia zarówno treść (plan finansowy) jak i forma prawna (ustawa). Różnice polegają na tym, że prowizorium jest planem mniej szczegółowym, uchwalane jest na czas krótszy niż budżet, a ponadto prowizorium przestaje obowiązywać z chwilą wejścia w życie ustawy budżetowej.

Celem prowizorium jest uniknięcie sytuacji, w której gospodarka finansowa państwa byłaby prowadzona przez pewien okres - na skute braku ustawy - bez żadnego zobowiązującego planu. Posłużenie się instytucją prowizorium budżetowego może wchodzić w grę tylko jeden raz.

26. Dysponenci środków budżetowych i ich rodzaje.

Dysponenci środków budżetowych to jedn. org. upoważnione do dokonywania wydatków budżetowych i Ew. zasilania w środki budżet. podległych sobie jednostek

dysponenci I stopnia (główni) są to jedn. organ. dla których w budżecie państwa ustalono odrębną część budżetową: *otrzymują środki bezpośrednio z budżetu,* dokonują wydatków na podstawie swoich planów finansowych,* zasilają w środki budżetowe dysponentów niższego rzędu.

Dysponenci II stopnia : *otrzymują śr. budż. od dysponentów wyższego albo równego sobie rzędu, *dokonują wydatków na podstawie swoich planów finansowych, *zasilają w środki budżetowe dysponentów niższego albo równego rzędu.

Dysponenci III stopnia (ostateczni)

*otrzymują środki budżetowe od dysponentów wyższego rzędu, *dokonują wydatków na podstawie swoich planów finansowych,

*nie mają prawa do dalszego przekazywania środków budżetowych.

27. Układ wykonawczy budżetu, tryb przygotowania układu wykonawczego budżetu.

Układy wykonawcze budżetu są to dokumenty planistyczne, sporządzane - na podstawie ustaleń zawartych w ustawie budżetowej - przez dysponentów poszczególnych części budżetu państwa. Sporządzane są one w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej, w podziale na działy, rozdziały i paragrafy klasyfikacji budżetowej.

28. Kasowa obsługa budżetu.

Kasową obsługę budżetu sprawują banki . Bankowa obsługa budżetu polega na prowadzeniu rachunków bankowych, na których gromadzone są zasoby budżetowe, przyjmowaniu wpłat środków pieniężnych na te rachunki oraz dokonywaniu wypłat na zlecenie upoważnionych do tego podmiotów.

Najważniejszy z tych rachunków to centralny rachunek bieżący budżetu państwa, z wyodrębnienie rachunków dochodów i wydatków budżetu państwa oraz rachunków środków do sfinansowania pożyczkowych potrzeb budżetu państwa. Oprócz tego funkcjonują: rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, rachunki pomocnicze etc. Bankową obsługę budżetu państwa prowadzi przede wszystkim Narodowy Bank Polski, ewentualnie Bank Gospodarstwa Krajowego lub nawet inne banki komercyjne.

29. Typy zmian w budżecie w trakcie jego wykonywania

- przenoszenie środków

- uruchamianie nowych środków

Dysponenci części budżetowych mogą dokonywać przeniesień planowanych wydatków budżetowych pomiędzy rozdziałami i paragrafami klasyfikacji budżetowej w ramach danej części i działu budżetu państwa. Dysponenci ci mogą upoważnić do dokonywania przeniesień w obrębie jednego rozdziału ( z wyłączeniem wydatków majątkowych) kierowników podległych im jednostek.

Przeniesienie, które spowoduje zmianę wysokości wydatków majątkowych wymaga zgody Ministra Finansów. Nie są dopuszczalne zmiany, które spowodowałyby zwiększenie planowanych wydatków na uposażenia i wynagrodzenia. Ministrowie będący dysponentami kilku części budżetowych mogą dokonywać przeniesień wydatków między częściami w ramach jednego działu i rozdziału państwa. Muszą o tym fakcie powiadomić niezwłocznie Radę Ministrów, która może uchylić decyzję ministra.

Ustawa o finansach publicznych przewiduje także restrykcje w zakresie dokonywania zmian przeznaczenia środków przeznaczonych na inwestycje i programy wieloletnie oraz środków, którymi dysponują fundusze celowe.

Szczególnym rodzajem przeniesienia wydatków budżetowych jest wykorzystanie rezerwy budżetowej. Możliwość wydatkowania środków w oparciu o zaplanowaną rezerwę budżetową zaistniej wówczas, gdy dokonane zostanie wcześniej przeniesienie określonej kwoty z podziałki klasyfikacyjnej właściwej dla rezerwy budżetowej ( zmniejszenie zapisanej tam kwoty) do podziałki klasyfikacyjnej właściwej dla tego rodzaju wydatków, jaki ma być zrealizowany ( zwiększenie zapisanej kwoty). Dopiero wówczas możliwe jest dokonywanie, na ogólnych zasadach, wydatków budżetowych na wybrany cel.

Odrębnie uregulowano sytuacje, gdy w trakcie roku budżetowego włata środków własnych UE ulegnie zwiększeniu. Wtedy Rada Ministrów przedstawia sejmowej komisji właściwej ds. budżetu propozycje źródeł finansowania zwiększonego wydatku. W pierwszej kolejności należy przeznaczyć na ten cel środki uprzednio zablokowane. Pozytywna opinia komisji oznacza upoważnienie dla Ministra Finansów do przeniesienia wydatków pomiędzy częściami i działami, gdy chodzi o środki zablokowane, lub zgodę na zmianę przeznaczenia rezerw celowych.

30. Rodzaje kontroli wykonywania budżetu: absolutorium.

Wykonanie budżetu podlega kontroli Sejmu.. Kontrola ta w pewnym sensie rozpoczyna się już w trakcie trwania roku budżetowego, gdyż Minister Finansów zobowiązany jest do przedkładania komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu oraz Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do 10 września informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze. Rada Ministrów jest zobowiązana do przedłożenia Sejmowi w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdania z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sprawozdanie musi zawierać dane dotyczące dochodów, wydatków oraz nadwyżki lub deficytu sektora finansów publicznych, dochodów i wydatków wynikających z zamknięć rachunków budżetu państwa, przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, jednostek budżetowych oraz państwowych funduszy celowych. Sprawozdanie musi omawiać wykonanie budżetu państwa z uwzględnieniem różnic między budżetem uchwalonym a wykonanym. Do sprawozdania Rada Ministrów musi dołączyć sprawozdanie o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu administracji rządowej, które realizowane są przez jednostki samorządu terytorialnego i innymi zadaniami zleconymi tymże jednostkom ustawami, zbiorczą informację o wykonaniu budżetów j.s.t, ocenę realizacji założeń makroekonomicznych oraz przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa. Do sprawozdania dołącza się też m.in. sprawozdanie dot. przestrzegania zasady stanowiącej, że łączna kwota państwowego długu publicznego i łączna kwota długu Skarbu Państwa nie może przekroczyć 60 %wartości rocznego produktu krajowego brutto w danym roku budżetowym a także inf. dot. długu, deficytu, poręczeń, gwarancji sektora finansów publicznych.

Sprawozdanie wyk0nania budżetu rozpatrywane jest przez Sejm. Zgodnie z art. 226 ust.2 Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie, zapoznając się jednocześnie z opinią NIK. W ciągu 90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania, Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu bądź odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

Absolutorium jest aktem woli Sejmu, którego treścią jest aprobata sposobu, w jaki budżet był wykonany oraz rezultatów jego wykonania. Udzielenie absolutorium pociąga za sobą ten skutek, że parlament nie może już w przyszłości prowadzić dyskusji i podejmować uchwał dotyczących tej kwestii. Prawne konsekwencje nieotrzymania absolutorium przez Radę Ministrów nie są w Konstytucji RP określone.

---