GOSPODARKA A ŚRODOWISKO WYKŁAD 4 14.03.2008 R.

USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody.

(Dz.U.2004r., nr 92, poz.880)

• Art. 1 . Ustawa określa cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej i nieożywionej oraz krajobrazu.

• Art. 2. 1. Ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:

• dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów;

• roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;

• zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia;

• siedlisk przyrodniczych;

• siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów;

• tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt;

• krajobrazu;

• zielenie w miastach i wsiach;

• zadrzewień.

2. Celem ochrony przyrody jest:

• utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;

• zachowanie różnorodności biologicznej;

• zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;

• zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony;

• ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;

• utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;

• kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przed edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.

Rozdział 2

Formy ochrony przyrody

Art. 6. 1. Formami ochrony przyrody są:

• Ochrona obszarowa:

1. parki narodowe;

2. rezerwaty przyrody;

3. parki krajobrazowe;

4. obszary chronionego krajobrazu;

Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów w szczególności gatunków rzadkich i zagrożonych wyginięciem;

1. obszary Natura 2000;

• Ochrony indywidualnej:

1. pomnik przyrody;

2. stanowiska dokumentacyjne;

3. użytki ekologiczne;

4. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;

5. parki gminne.

Ustawa z dnia 27.04.2001 r.

Prawo ochrony środowiska

(Dz. U. 2001r., nr 62, poz.627)

Art. 1.

Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności:

1. zasady ustalania:

• warunków ochrony zasobów środowiska,

• warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

• kosztów korzystania ze środowiska,

• udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie,

• udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska.

• obowiązki organów administracji,

• odpowiedzialność i sankcje.

Ustawa składa się z 422 artykułów

pogrupowanych w IX Tytułów

1. Przepisy ogólne (art. 1-80);

2. Ochrona zasobów środowiska (art. 81-136);

3. Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom (art. 137-242);

4. Poważne awarie (art. 243-271);

5. Środki finansowo-prawne (art. 272-321);

6. Odpowiedzialność w ochronie środowiska (art. 322-375);

7. Organy administracji oraz instytucje ochrony środowiska (art. 376-421);

8. Programy dostosowawcze ( art. 42-441);

9. Przepisy końcowe (art. 422).

Ustawa wprowadza najważniejsze zasady ochrony środowiska:

• Zasada zapobiegania - kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko jest zobowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu;

• Zasada przezorności - kto podejmuje działalności, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze;

• Zasada „zanieczyszczający płaci” - kto powoduje zanieczyszczenia środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia, a kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu;

• Zasada ochrony środowiska jako całości - ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów;

• Zasada jawności informacji o środowisku i jego ochronie - każdy ma prawo do informacji o środowisku i jego ochronie na warunkach określonych w ustawie;

• Zasada uspołecznienia procesu decyzyjnego - każdy w przypadkach określonych w ustawie ma prawo do uczestniczenia w postępowaniu w sprawie wydania decyzji, z zakresu ochrony środowiska lub przyjęcia projektu polityki, strategii, planu lub programu rozwoju.

Ministerstwo Środowiska

• jest urzędem administracji rządowej powołanym, rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 26 października 1999 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Środowiska ( Dz. U. Nr 91, poz. 1017 ).

• Zadania

• inicjowanie i opracowywanie założeń i projektów aktów normatywnych;

• przygotowywanie projektów dokumentów pozostających w zakresie działania Ministra, w szczególności: programów, polityk, strategii, planów, sprawozdań, stanowisk, prognoz, informacji, oświadczeń woli, ocen i analiz;

• przygotowanie projektów stanowisk Rządu oraz udział w grupach roboczych i radach eksperckich Komisji Europejskiej i Rady Unii Europejskiej;

Struktura organizacyjna organów państwowych zajmujących ochroną środowiska w Polsce

• Organy nadzorowane

• Główny Inspektor Ochrony Środowiska

• Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej

• Prezes Państwowej Agencji Atomistyki

• Prezes Wyższego Urzędu Górniczego

• Jednostki badawczo-rozwojowe

• Instytut Badawczy Leśnictwa w Sękowinie Starym

• Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach

• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

• Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie

• Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie

• Dyrekcja 23 Parków Narodowych;

• Centrum Informacji o Środowisku

Główny Inspektor Ochrony Środowiska

• Główny Inspektor Ochrony Środowiska, kierujący działalnością Inspekcji Ochrony Środowiska jest centralnym organem administracji rządowej - powoływanym i odwoływanym przez Prezesa Rady Ministrów.

• Podstawowe zadania Inspekcji Ochrony Środowiska to:

• kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska,

• badanie stanu środowiska, w ramach programu Państwowego Monitoringu Środowiska

• przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska (poważnym awariom).

• Główny Inspektor Ochrony Środowiska przedkłada co roku władzom państwowym sprawozdanie z działalności Inspekcji Ochrony Środowiska za rok miniony.

Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej

• Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej wykonuje swoje zadania przy pomocy Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, który został utworzony na podstawie art. 90 ust 4 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne i Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006r. w sprawie nadania statutu Krajowemu Zarządowi Gospodarki Wodnej.

• Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach gospodarowania wodami, a w szczególności w sprawach zarządzania wodami oraz korzystania z wód.

• Do zadań Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej należy w szczególności:

• opracowywanie programu wodno-środowiskowego kraju,

• opracowywanie projektów planów gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy;

• opracowywanie projektu planu ochrony przeciwpowodziowej oraz przeciwdziałania skutkom suszy na obszarze kraju, z uwzględnieniem podziały a obszary dorzeczy;

Inne centralne organy administracji rządowej

w zakresie ochrony środowiska

• Prezes Państwowej Agencji Atomistyki jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej w zakresie określonym ustawą.

• Do zakresu jego działania należy wykonywanie zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej kraju.

• Prezes Wyższego Urzędu Górniczego jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach rozpoznawania i zwalczania zagrożeń naturalnych i technicznych w zakładach górniczych oraz zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego, związanego z ruchem zakładu górniczego w zakresie określonym ustawą Prawo geologiczne i górnicze. Jego zadania to dążenie do:

• poprawy bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia górników;

• optymalnego zagospodarowania złóż kopalin;

• ograniczenia uciążliwości oddziaływania górnictwa na ludzi i środowisko.

Funkcje gospodarcze środowiska

• Środowisko może wpływać na działalność człowiek i jego dobrobyt w następujący sposób:

• jest miejscem przebiegu procesów życiowych;

• jest miejscem działalności gospodarczej;

• jest źródłem dóbr bezpośredniego spożycia i surowców do produkcji;

• odbiornikiem odpadów poprodukcyjnych i pokonsumpcyjnych.

Ekonomia a środowisko

• Ekonomia jest to nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym co, jak i dla kogo wytwarzać.

D.Begg, S. Fisher, R.Dornbush: Ekonomia - Mikroekonomia, PWE, Warszawa 1997.

↓

Ekonomia ukazuje jak ludzie wykorzystują ograniczone zasoby do zaspokajania nieograniczonych potrzeb.

• Istotnym wnioskiem jest tu ograniczoność zasobów gospodarczych, które obejmują:

• Zasoby ludzkie - wraz z ich wiedzą i umiejętnościami;

• Zasoby naturalne - ziemia wraz z bogactwami naturalnymi, woda, powietrze;

• Kapitał - zasoby będące wynikiem wcześniejszej działalności człowieka.

• Podstawowe pytanie:

Jak gospodarować ograniczonymi zasobami, aby uzyskać z tego maksymalne zadowolenie, maksymalna satysfakcję???

Ekonomia Środowiska

„ … to dziedzina wiedzy tworzona przez współczesną generację ekonomistów. Jej korzenie sięgają:

• teoria efektów zewnętrznych Marshalla i Pigou,

• teorii dóbr publicznych Wicksella i Bowena,

• teorii równowagi ogólnej Walrasa.

Bada wpływ gospodarki na środowisko czyli gospodarcze wykorzystanie środowiska oraz wynikające z tego procesu koszty i korzyści.

Ekonomia Środowiska

• bazuje na paradygmacie ekonomizacji środowiska - kryteria efektywności i optymalności ekonomicznej traktuje jako główne, natomiast kryteria bezpieczeństwa ekologicznego czy kryteria wynikające z koncepcji zrównoważonego rozwoju jako uzupełniające, dodatkowe.

• rozwija się od końca lat 20. ubiegłego wieku

• w ramach ekonomii środowiska można wyróżnić trzy obszary:

• ekonomiczna teoria wykorzystania zasobów materialnych - bada optymalne rozłożenie w czasie eksploatacji odnawialnych i nieodnawialnych zasobów naturalnych,

• ekonomiczna teoria zanieczyszczenia i ochrony środowiska - bada efektywność ekonomiczną osiągania określonych celów ekologicznych poprzez porównanie kosztów społecznych i prywatnych dochodzenia do założonego poziomu jakości środowiska,

• ekonomiczna terowi zachowania środowiska - bada optymalne warunki wykorzystania zasobów środowiska z punkty widzenia walorów estetyczno-psychologicznych środowiska.

• Jest ona pochodną ekonomii neoklasycznej, opiera się na tych samych założeniach i wykorzystuje te same metody badawcze.

• Jednym z głównych założeń jest racjonalność indywidualistyczna, tzn., że istnieje homo economicus, czyli człowiek racjonalnie podejmujący decyzje

• Drugim założeniem jest to, że w gospodarce mamy do czynienia z wszechobecną substytucyjnością. W tych warunkach mechanizm rynkowy jest najlepszym mechanizmem alokacji ograniczonych zasobów, w tym również zasobów środowiska.

Ekonomia ekologiczna

(ang. Ecological economics)

• jest nauką analizującą i opisującą procesy gospodarcze, społeczne i ekologiczne będące podstawą realizacji zrównoważonego rozwoju (ang. sustainable development)

• z założenia jest to dziedzina wielodyscyplinarna, która chce korzystać z dorobku ekonomii, ekologii, fizyki, w tym termodynamiki, chemii i innych nauk przyrodniczych, a także socjologii czy politologii.

• jest ona skoncentrowana na problemach makroekonomicznych, ujmowanych w długim okresie.

• Podstawowymi kategoriami ekonomii ekologicznej są:

• kapitał naturalny (przyrodniczy)

• sprawiedliwość wewnątrzpokoleniowa, międzypokoleniowa i międzygatunkowa

• trwałość (ang. sustainability)

• efekty zewnętrzne

Ekonomia środowiska, a ekonomia ekologiczna - różnice

Ekonomia środowiska:	Ekonomia ekologiczna:
opiera się głównie na paradygmacie ekonomizacji środowiska,	podczas, gdy odwołuje się do ekologicznego paradygmatu ekonomii,
kapitał naturalny rozumiany jest jako - odnawialne i nieodnawialne zasoby naturalne,	Kapitał naturalny - uwaga jest tu położona na aspekt szerszy np. kapitał naturalny w postaci lasu zapewnia regulację stosunków wodnych, klimatycznych, produkuje tlen, itd.
na pierwszym miejscu jest gospodarka, a podsystemem jest środowisko, kapitał naturalny.	Najważniejszy postulat: gospodarka i społeczeństwo powinny być dostosowane do rozmiarów kapitału naturalnego, który jest stały.

Ekonomia dobrobytu

Jest gałęzią ekonomii zajmującą się problemami normatywnymi. Jej celem nie jest opisywanie sposobu działania gospodarki, lecz ocena tego, czy działa ona dobrze.

Najczęściej zadawane są 2 pytania:

1. Pytanie o efektywność alokacji czyli

Czy gospodarka wykorzystuje swe rzadkie zasoby w najlepszy możliwy sposób, czy też marnotrawi je?

2. Pytanie o równość czyli

Na ile jest sprawiedliwy podział dóbr między poszczególnych członków społeczeństwa?

Definicja równości

• Równość - sprawiedliwość

ang. Equity

• Dwa rodzaje równości:

• Pozioma - oznacza jednakowe traktowanie identycznych ludzi;

• Pionowa - polega na zróżnicowanym traktowaniu różnych jednostek, aby zmniejszyć skutki różnych wrodzonych zdolności.

Fizjokraci, a zagadnienie środowiska

• Prekursorami problematyki ekologicznej w teorii ekonomii byli fizjokraci,

• Kierunek ten głosił m.in. tezę o panowaniu przyrody, czyli istnieniu porządku naturalnego na Ziemi z którym musi pozostać w zgodzie porządek społeczny i gospodarczy.

• Bogactwo narodu tkwi w przyrodzie, głównymi dziedzinami gospodarki są te sektory, które bezpośrednio powiązane są z przyrodą, czyli rolnictwo i górnictwo.

• Głównym czynnikiem wytwórczym jest ziemia, tak więc od jej produktywności zależy dobrobyt.

• Twórcą fizjokratyzmu był Francis Quesnay (1694 - 1774);

• Tablica Quesnay - pierwszy system dający obraz makroekonomicznego funkcjonowania gospodarki. Ujmuje ona takie elementy jak:

• Struktura podmiotowa gospodarki;

• Ruch okrężny w gospodarce - strumienie pieniężne i rzeczowe;

• Okres, w którym dany proces się odbywa.

Problemy ekologiczne w klasycznej teorii ekonomii

• William Petty - praca ziemia są bogactwem narodów;

• U Adama Smitha środowisko przyrodnicze występuje jako pewna naturalna bariera wzrostu gospodarczego;

• Koncepcja stagnacji sekularnej D.Ricardo ( prawo malejącej produktywności ziemi);

• Koncepcja walki z przyrodą. K.Marks - walka o gospodarowanie, kontrola nad siłami natury.

• Thomas Robert Malthus - teoria wyczerpywania przez ludność zasobów;

• James Mill - podkreślał ogólne znaczenie środowiska dla jakości życia człowieka.

• Jean Baptiste Say - problem zanieczyszczenia środowiska.

Adam Smith

1723-1790

• Powiększenie ilości kapitału ma określone granice - będzie ono trwało tak długo, aż dany kraj osiągnie pewien maksymalny poziom bogactwa społecznego.

• Poziom, który wynika z wyposażenia tego kraju w zasoby naturalne, glebę, klimat a także z jego sytuacji ekonomicznej względem innych krajów.

• Takiemu stanowi odpowiada pewna maksymalna ilość kapitału, która może być w ogóle z zyskiem zastosowana.

• Po osiągnięciu tego stanu akumulacja netto zamiera, a gospodarka osiąga pewien hipotetyczny stan stacjonarny.

David Ricardo - teoria renty gruntowej

• W modelu kluczową rolę czynnika determinującego ruch gospodarki w kierunku stanu stacjonarnego odgrywa prawo malejącej produktywności ziemi.

• Mechanizm ekonomiczny jest następujący:

• malejące przychody w rolnictwie (i przemyśle wydobywczym) powodują wzrost wysokości rent gruntowych oraz ich łącznej wielkości, co jest związane z koniecznością brania pod uwagę ziemi o coraz gorszej urodzajności ( lub gorzej położonych) w celu zaspokojenia potrzeb rosnącej ludności kraju

• rosnące renty gruntowe prowadzą do wzrostu tzw. płac naturalnych, w wyniku czego w dłuższym okresie zarówno spada stopa zysku, jak i masa zysków w gospodarce.

• malejące zyski oznaczają w gospodarce długookresowy spadek akumulacji kapitału, a w efekcie ruch gospodarki w kierunku stanu stacjonarnego czyli wzrostu zerowego.

• W stanie stacjonarnym akumulacja netto kapitału i stopa wzrostu są równe zero, stałe są płace i wielkość ludności, zyski są minimalne (wystarczające jedynie na pokrycie naturalnego ryzyka gospodarczego).

Thomas Robert Malthus

1766-1834

Koncepcja Malthusa opierała się o następujące założenia:

• Zasoby przyrody są ograniczone co do ilości (w szczególności ziemia uprawna) i po osiągnięciu granicy wykorzystania i dostępności zasobów dalszy wzrost liczby ludności wymagać będzie zwiększonej intensywności upraw, co pociągnie za sobą zmniejszający się przychod na głowę mieszkańca,

• Liczba ludności na Ziemi stale wzrasta podlegając tylko pewnym biologicznym ograniczeniom.

Największą sławę przyniosła mu teoria ludności.

Analizując związek między liczbą ludności a ilością żywności Malthus sformułował prawo rozwojowe nazwane „ teorią ludności Malthusa”. Prawo składa się z 2 twierdzeń:

• Pierwsze dotyczy przyrostu ludności:

w normalnych warunkach, co 25 lat ludność podwaja się. Nie oznacza to, że ludność w ten sposób stale się powiększa i musi się powiększać. Jego zdaniem, jeśli nie ma przeszkód istnieje tendencja do nieograniczonego wzrostu ludności, którą można ująć w formułę postępu geometrycznego, przyjmując podwajanie się liczby ludności co 25 lat, tzn. tyle wynosi przeciętna liczba lat jednej generacji. Wynika z niej, że przeciętnie po dwojgu rodzicach zostaje czworo dorosłych dzieci.

• Drugie twierdzenie:

dotyczy wzrostu ilości środków żywności. Według niego w najbardziej korzystnych warunkach co 25 lat środki żywności wzrastają o tę samą ilość. Czyli wg optymistycznych przewidywań wzrost żywności można ująć w postęp arytmetyczny.

• Powyższe szeregi rozwojowe są następujące:

Wzrost ilości ludności: 1,2,4,8,16,32…

Wzrost środków żywności: 1,2,3,4,5,6…

• Z zestawienia tych dwóch szeregów liczbowych wynika, że w ciągu 75 lat liczba ludności przewyższy liczbę środków żywności, czyli nastąpi przeludnienie. Prawo ludności mówiące, że wzrost liczby ludności jest szybszy od wzrostu liczby środków żywności było przeciwstawieniem się Malthusa, dotychczasowym poglądom na temat liczby ludności i niemożności przeludnienia.

Model przepływów gospodarczych





Poszerzony model przepływów




Zasoby naturalne

• Są tymi składnikami przyrody, które tworzą środowisko życia człowieka (biotop) i jednoczenie stanowią czynniki procesów produkcyjnych.

• Wyróżnia się spośród nich substancje (np. minerały), energię oraz użytki - to jest trudno mierzalne i niemierzalne komponenty przyrody (np. czyste powietrze, trójwymiarowa przestrzeń lotnicza czy radiowa, wartości estetyczne krajobrazu itp.).

Rynek produktów i usług

Rynek czynników produkcji

Przedsiębiorstwa

Gospodarstwa domowe

Realne przepływy

Przepływy pieniężne

---