Struktura i Stratyfikacja społeczna, klasy i warstwy, zróżnicowanie społeczne,

podklasa.Definicja struktury społecznej-w najszerszym znaczeniu strukturą

zwiemy zbiór elementów oraz system relacji między nimi. w węższym znaczeniu

struktura to system relacji między elementami uwarunkowanych przez ich

przynależność do danego układu jako całości. odpowiednikiem pojęcia struktury

jest pojęcie całości. Całość to układ, który podlega własnym, nadrzędnym

prawidłowościom, nie będącym sumą prawidłowości rządzących jego elementami

składowymi. w naukach biologicznych i humanistycznych występują2 rozumienia

pojęcia struktury :-w ujęciu rzeczowym- określona całość jest strukturą czyli

obiektem zbudowanym w pewien sposób z elementów wyizolowanych z otoczenia.

(np. tak rozpatrywane mogą być organizmy roślinne, zwierzęce, organizacje,

instytucje społeczne)-w ujęciu atrybutywnym- całość ma strukturę czyli jest

obiektem składającym się z różnorodnych elementów wzajemnie ze sobą

powiązanych (np. w społeczeństwie, jego grupach). Socjologowie określają

strukturę społeczną jako zbiór segmentów, z których składa się społeczeństwo

oraz układ zależności zachodzących między nimi. Struktura społeczna to atrybut

społeczeństwa. Społeczeństwo zbudowane jest z elementów morficznych

(grupy społeczne różniące się kształtem i funkcjami)- zwane jest społeczeństwem

morficznym. Przeciwieństwem jest społeczeństwo amorficzne- względnie

niezróżnicowane, pozbawione struktury ( lub posiadają szczątkową) np.

wspólnoty pierwotne. Współczesne społeczeństwa przemysłowe mają złożoną i

rozbudowaną strukturę charakteryzującą się wysokim poziomem specjalizacji i

funkcjonalności jej elementów składowych. Osoby z różnych grup zawodowych

posiadać muszą określoną wiedzę teoretyczną i umiejętności praktyczne. Duża

liczba specjalności i zawodów (w Polsce 2610) to skutek postępu technicznego

i organizacyjnego. Struktura społeczna może być w różnym stopniu sformalizowana

(uregulowana przez system prawny) i zinstytucjonalizowana (chroniona przez instytucje

społeczne). Taki charakter miały np. społeczeństwa feudalne w Europie lub system

kastowy w Indiach. Ich struktura była sztywna i zamknięta. Współczesne społeczeństwa

mają rozwiniętą strukturę o charakterze niezformalizowanym i niezinstytucjonalizowanym.

Struktura społeczna jest otwarta i płynna (istnieje możność przepływu jednostki z jednej

do drugiej klasy, grupy społecznej, zawodowej). Pozbawienie społeczeństwa struktury

prowadziłoby je do dezorganizacji i upadku.Czynniki wpływające na strukturę:

bezpośrednio determinują ją :-warunki ekonomiczne (poziom rozwoju gospodarczego,

techniki wytwarzania dóbr materialnych, społeczny podział pracy, zasoby siły roboczej,

stosunki własnościowe itp-kształtuje się tez na podłożu demograficznym: potencjał

ludnościowy społeczeństwa globalnego, skład ludności ze względu na płeć, wiek itp.

-czynniki geograficzne: klimat, ukształtowanie powierzchni itp.pośrednio determinuje

-czynniki ustrojowe i ideologiczne np. sposób rozumienia równości i sprawiedliwosci

społecznej-kulturowe np. poziom wykształcenia ogólnego, stylu życia Znaczenia

struktury społecznejstatystycznym: układ ludności ze względu na daną cechę np.

jeżeli bierzemy pod uwagę kategorie demograficzne, mówimy wtedy o strukturze

demograficznej społeczeństwa. Obejmuje strukturę wieku, płci, stanu cywilnego,

stanu rodzinnego ludności. Jeżeli kategorie geograficzne (rejon, dzielnica) odtwarzamy

strukturę geograficzną ludności. (inne struktura urbanistyczna, wykształcenia,

społeczno-zawodowa, zatrudnienia, ekonomiczna, wyznaniowa, etniczna)socjologicznym

: oznacza system stosunków społecznych zachodzących między elementami, z których

składa się społeczeństwo globalne. Segmenty struktury społecznej- rodziny, kręgi

pokrewieństwa, społeczności lokalne, zbiorowości regionalne, grupy społeczno-

zawodowe, instytucje polityczne, związki i zrzeszenia, instytucje administracyjne,

kulturowe, religijne.Mikro- i Makro- StrukturyStrukturę społeczną dzielimy na

makrostrukturę: cecha społeczeństwa globalnego i wielkich grup społecznych.

Tworzą ją klasy, warstwy społeczne, grupy społeczno- zawodowe, wyznaniowe,

naród, państwo i zależności między nimi. Całości te mają charakter złożony, obejmując

wiele poziomów organizacyjnych i szczebli zależności. Wielkie struktury składają się

i opierają funkcjonowanie na małych strukturach społecznych. Wielkie i małe struktury

społeczne przenikają się. mikrostrukturę: właściwość małych grup społecznych tworzących

ponadindywidualne całości typu wspólnot rodzinnych, społeczeństw lokalnych i sąsiedzkich,

kręgów przyjacielskich itp. Małe struktury oparte są na interakcjach bezpośrednich

zachodzących między ich członkami np. w rodzinie. Cechą małych grup jest więź

osobista i bezpośrednie oddziaływanie na siebie członków.Mikrostrukturę w małej grupie

tworzy sieć więzi o charakterze bezpośrednim i osobowym, łączących jej członków.

Więź ta jest splotem składników:-więzi poznawczej- wzajemne poznanie się partnerów,

wystąpienie tego składnika warunkuje proces tworzenia się pozostałych składników.

Identyfikacja na skali zna- nie zna. - więzi emocjonalnej- wzajemne odnoszenie się

partnerów na płaszczyźnie uczuciowej, identyfikowany na skali dodatnie- ujemne

odnoszenie się. -więzi wartościującej- wzajemna ocena partnerów więzi na płaszczyźnie

aksjologicznej. Ocena pozytywna- negatywna. -więzi partycypacyjnej: zamiary partnerów

wchodzenia w związki działania; zamierza- nie zamierza uczestniczyć w związkach działania

z partnerem więzi. Więź może składać się z 1 bądź wszystkich wyróżnionych składników.

Może mieć charakter symetryczny (dwustronny) lub asymetryczny (jednostronny).3 schematy

ujmowania struktury społecznej:Funkcjonalny schemat struktury społecznejW tym schemacie

struktura społeczna ujmowana jest jako system stosunków wzajemnych, wynikających z

podziału funkcji i wymiany usług. Te stosunki mają charakter symetryczny, występują

między równorzędnymi grupami, wzajemnie sobie potrzebnymi. To pojęcie społeczeństwa

traktuje je jako organiczną całość złożoną z zależnych od siebie, zróżnicowanych części,

o wysokiej funkcjonalnej specjalizacji. Nadrzędność całości wobec części. Realizacja celu

(potrzeb) jest racją ich istnienia. Analiza funkcjonalna zmierza do identyfikacji potrzeb

systemu, wymagającego ich zaspokojenia, a w konsekwencji do odsłonięcia roli

poszczególnych części w zapewnieniu jego funkcjonalności i równowagi. Stan normalny

(w przeciwieństwie do patologicznego)- społeczeństwo osiągające równowagę i sprawność

funkcjonalną.W koncepcji tej struktura społeczna jest układem ról społecznych związanych

z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa. Ze względu na rolę wyróżnia

ię w społeczeństwie klasy i warstwy. Warstwy te zmuszane są do współdziałania, mogą też

wystąpić interesy o charakterze konfliktowym- ale to nadal splot zależności wzajemnych.

Klasy i warstwy mogą tworzyć układ hierarchiczny. „Integracyjna teoria społeczeństwa”

ujmuje strukturę społeczną jako zintegrowany system utrzymywany w równowadze i

harmonii przez ustalone i powtarzające się procesy. Wg Dahrendorfa teoria ta przyjmuje założenia :

-Każde społeczeństwo jest względnie trwałą i stabilną strukturą elementów (stabilność)- Każde

społeczeństwo jest zintegrowaną strukturą tych elementów (integracja; w przeciwieństwie do

konfliktowej) -Każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny (koordynacja funkcjonalna;

przeciwieństwo dezintegracji) Każda struktura społeczna opiera się na uznawaniu przez jej

członków wspólnych wartości (konsensus; przeciwnie do przymusu)Dychotomiczny schemat

struktury społecznej.Przyjmuje on z reguły dwuczłonowy podział biegunowego społeczeństwa

na grupy o przeciwstawnych celach np. rządzący- rządzeni; pracujący- nie pracujący.

Między nimi zachodzą jednostronne zależności typu władzy lub decydowania o czyjś

losach np. pan ma władzę nad niewolnikiem. Kształtuje się tak negatywna zależność interesów:

korzyści i powodzenia jednej klasy są stratami i nie powodzeniami drugiej. To rodzi walkę klas.

Zależności jednostronne rozumiane są zazwyczaj jako podleganie czyjejś władzy ekonomicznej

lub politycznej:ekonomiczna- rodzaj stosunków społecznych wyrażających się przewagą

ekonomiczną 1. nad 2.Przewaga wynikająca z posiadania środków produkcji, więc i przymusu

ekonomicznego wobec nie posiadających przejawia się w konieczności podjęcia pracy.

Władza ekonomiczna warunkuje treść i formę realizacji polityki. Polityczna- możność

podejmowania i realizowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których ona dotyczy.

Oznacza zdolność narzucania i wykonywania decyzji czyli wpływa na ludzi tak, by zachowali

się w sposób pożądany i oczekiwany. Środki działania politycznego- mobilizacja, koordynacja,

kontrola, przymus fizyczny i ekonomiczny, przemoc, sankcje, represjeDychotomiczny schemat

struktury społecznej jest elementem „ konfliktowej teorii” społecznej, wg której spójność i

porządek w społeczeństwie opiera się na dominacji jednych i podległości drugich. Struktura

społeczna- formą organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus (Marks).Dahrendorf- założenia

„konfliktowej teorii” społecznej:-Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega zmianom.

-W każdym społeczeństwie w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt.-Każdy element

społeczeństwa przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany.-Każde społeczeństwo opiera się na

przymusie jednych wobec innych. Wg Dahrendorfa organizacja społeczna to związki oparte

na panowaniu (państwo kościelne, patrie polityczne, związki zawodowe). Związek to układ ról

oparty na dominacji jednych nad drugimi. Wymienia trzy typy regulacji konfliktów: pojednanie,

pośrednictwo, arbitraż. Wszystkie społeczeństwa podlegają jednocześnie wpływom jednoczącym

i dośrodkowym (wspólne interesy), jak i wpływom dezintegracyjnym i odśrodkowym

(interesy partykularne). SKUTKI: - nakreślenie wyraźnych granic miedzy grupami przez co

wzrasta odleglosc miedzy nimi, pominiecie kategoriii pośrednich miedzy dwoma przeciwstawnymi

grupami, -przeciwstawienie grup sprzyja konfliktom co prowadzi do zwarcia szeregów

poszczególnych grup, pojawia się tendencja do tlumienia konfl wewnatrz, brak tolerancji

dla zachowan dewiacyjnych w ramach grupy, skupienie jednostek przy liderze,

syndrom wroga u bram, -postrzeganie grupy przeciwnej jako homogenicznej- myslenie

stereotypowe.Gradacyjny schemat struktury społecznej.Tu ujmowana jest jako

system stosunków porządkujących opartych na zasadach klasyfikacyjnych.

Społeczeństwa dzielimy na grupy wyodrębnione ze względu na stopień posiadanej

przez nie cechy, stanowiącej kryterium podziału (grupy te zwane są warstwami

społecznymi). Warstwa jest grupą ludzi, którzy zajmują tę samą pozycję na określonej

skali pionowej. Pionowy układ warstw w społeczeństwie postrzegany jest jako porządek

hierarchiczny. Pozycja społeczna tu definiowana to położenie społeczne jednostek lub

grup w społeczeństwie, wynikające z przypisanych im praw i przywilejów, stylu życia,

poważania społecznego. Istnieje więc hierarchiczny „ porządek statusowy”. W systemie

gradacji klasą podstawową jest klasa średnia. Ossowski wyróżnia 2 wersje schematu

gradacji:gradacja prosta- system warstw wyższych i niższych oparty na stopniowaniu

jednej, obiektywnie wymierzalnej cechy(np. stratyfikacja ekonomiczna, społeczna).

gradacja syntetyczna- ma charakter złożony, obejmuje jednocześnie kilka kryteriów

gradacji(np. ekonomiczne, edukacyjne, polityczne). Badania takie ujawniają często

rozbieżności pozycji zajmowanych przez różne grupy społeczne na poszczególnych

skalach uwarstwienia. Zjawisko to zwane dekompozycją czynników statusu społecznego

wywołują niezadowolenia i napięcia społeczne.Prestiż- Szacunek, uprzywilejowanie,

pozycja o charakterze subjektywnym. autorytet, poważanie, szacunek innych osób do

danej osoby. W socjologii prestiż jest jedną ze składowych statusu społecznego.Czynniki

pomagające opisać strukturę społeczną:- kryteria podziału społeczeństwa na segmenty -

charakter i trwałość, znaczenie granic poszczególnych segmentów, - liczebność segmentów,

trwałość i złożoność elementów składowych, jednołitość,- określenie całokształtu więzi i

interakcji w stosunkach społecznych, - ruchliwość społeczna (warunki leżące u podstaw

ruchliwosci, wszystko co czyni ją elasryczną; realny przepływ jednostek/grup w ramach

struktury)Zróżnicowanie społeczne (pł. Podmiotowa i przedmiotowa)Podmiotowa: miejsce

zamieszkania, kryt. Klasowo-warstwowe, społ- zawodowe, aktywność zawodowa, płeć,

wiek. Przedmiotowa wykształcenie, dochody, posiadanie, styl życia, poziom konsumpcji,

podzialy polityczne, stopien aktywności politycznej, aktywność kulturowa.Koncepcje

sprawiedliwości:Wg. Ch. Perlama można wyodrębnić pięć najczęściej występujących

koncepcji sprawiedliwości: - wg zasady „każdemu po równo”, - każdemu wg jego zasług,

wg dzieł, - wg. Potrzeb, - wg pozycji. Wg nietórych autorów sprawiedliwość oznacza

realizację zasady: każdemu wg tego co przyznaje mu prawo”.RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA

Przechodzenie jednostek lub grup z jednego miejsca struktury społecznej w drugie;

przemieszczanie jednostek w ramach struktury społecznej; przemiany struktury społecznej

( np. zawodu- ruchliwość pozioma). Rozmiary ruchliwości społecznej zależą od charakteru

struktury społecznej. Społeczństwo w którym ruchliwość nie wystepuje nazywa się społ.

Zamknietym. Społ w których ruchliwosc społ ma szeroki zasieg nazywa ise społecznstwami

otwartymi. Czynnikami, które mogą przyspieszać lub zwalniac ruchliwość społeczną albo jej

kształt mogą być uprzedzenia rasowe czy etniczne względem pewnych kategorii społecznych,

np. grup etnicznych, formy ustrojowe czy typ gospodarki. Jednym z najważniejszych

czynników jest sytuacja na rynku pracy, która może przyczyniać się do zwiekszania lub

zmniejszania zasobów ekonomicznych jednostek oraz ich prestiżu, poprzez możliwość

tworzenia przez jednostke własnej kariery albo też do degradacji np. w przypadku

restrukturyzacji zakładów pracy.W przypadku ruchliwości pionowej dochodzić może

do zmiany struktury społeczeństwa i przewartościowania skal stratyfikacji społecznej.

Nagłe zmiany samej struktury mogą być związane z przewrotami rewolucyjnymi czy

administracyjnie wprowadzanymi reformami. Wyższa ruchliwość społeczna jest wskaźnikiem

otwartości społeczeństwa, gdyż oznacza, że osoby z niższych warstw społecznych mają większe

szanse awansu.W większości społeczeństw wieksze szanse awansu społecznego mają mężczyźni

niż kobiety. W szczególności dotyczy to społeczeństw tradycyjnych, gdzie najważniejsze dla

społeczności funkcje pełnione są przez mężczyzn. W społeczeństwach przemysłowych i

poprzemysłowych blokowanie możliwości awansu kobietom określane jest jako dyskryminacja,

dotyczy też mniejszości narodowych czy etnicznych.Ruchliwośc pozioma oznacza przemieszczanie

sie jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii.

najczęściej jest to ruchliwośc związana ze zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub

zmiana miejsca zamieszkania. Ruchliwość pionowa- Jest to najczęściej opisywana ruchliwość

społeczna określająca przechodzenie w dół (degradacja) lub w górę (awans społeczny) względem

struktury klasowej, klasowo-warstwowej czy ogólnie w hierarchii społecznej.

Ruchliwość wewnątrzpokoleniowa (jak zmienia się status i rola w miarę posuwania się wieku.

oznacza ona przemieszczanie się jednostek lub grup miedzy poziomami hierarchii poprzez

podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostki, nabywanie majątku czy zdobywanie wyzszego

wykształcenia. Degradacja w tym przypadku może być wynikiem zaniechania tego typu działań,

co w efekcie powoduje, że inne jednostki czy grupy poprzez własny awans społeczny podwyzszaja

poziom w hierarchii. Ruchliwość międzypokoleniowa to ruchliwość całych kategorii społecznych

względem pozycji zajmowanych przez ich rodziców, np. ruchliwość miedzypokoleniowa nauczycieli

, księży itd. Od strony empirycznej ruchliwość ta badana jest poprzez porównywanie pozycji

jednostki i jej rodziców (najczęściej przyjmuje sie wskaźnik jakim jest pozycja ojca).Strukturalna-

zmiana samej struktury; wymienna- cyrkulacja w ramach danej struktury, zmiana statusu jednostek,

grup społecznych. Grupowa i indywidualna.5 typów idealnych społeczeństw wg Błuszkowskiego:

1.)pierwotne. Wytworzyły zasady grupowania ludzi i system stosunków między nimi- tzw, prosta

struktura społeczna; uwarunkowana przez:wiek, płeć, pokrewieństwo2.)niewolnicze 3.)feudalne

4.)kapitalistyczne 5.)postindustrialneTyp idealny stanowi uproszczoną reprezentację rzeczywistości

widzianą z oddali, bez wyrazistości szczegółów. Taka typologia pozwala porównać społeczeństwa

pod względem stopnia rozwoju i typu ich struktury społecznej.Stratyfikacja (przez socjologów

nazywana "stratyfikacją społeczną"), inaczej "uwarstwienie społeczne" - pojęcie wyrażające fakt,

że wszelka społeczność składa się z poziomów pozostających ze sobą w relacjach nadrzędności

i podporządkowania. Mierzona jest dostępnością do pięciu podstawowych zasobów społecznych,

jakimi są: władza, pieniądze, prestiż, wykształcenie, zdrowie. Mówiąc prościej, stratyfikacja

oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne

zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa. Historia zna cztery

i ekonomiczne. Społeczność taka nie jest zainteresowana utrzymywaniem stosunków ze światem

zewnętrznym, a model życia plemiennego traktowany jest jako niezmienny. Typ poddańczy -

wyodrębniona sfera polityki ze sfery zycia społecznego, postawy jednostek i grup nastawione są na

oddziaływanie ze strony systemu politycznego.cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących.

Ludność nie widzi potrzeby angażowania się w politykę, akceptując, iż to zadanie należy do elity władzy.

Jednocześnie poszczególni członkowie społeczeństwa - jeśli w ogóle interesują się polityką - mogą mieć

wyrobione własne poglądy polityczne, często krytyczne wobec przedstawicieli władzy. Taki rodzaj

kultury politycznej jest charakterystyczny dla społeczeństw rządzonych autorytarnie i totalitarnie, bądź

dla społeczeństw, które niedawno wyszły z któregoś z tych dwóch systemów i nie są jeszcze mentalnie

przygotowane do funkcjonowania w państwie demokratycznym. Typ uczestniczący oznacza gotowość

do współudziału w życiu politycznym, w tym w sprawowaniu władzy. Jednakowo świadome

funkcjonowanie instytucjii ról politycznych i swiadomosc wplywu na nie decyzji politycznych,

swiadomosc roli w systemie politycznym, aktywny udzial obywateli w systemie politycznym.

Ten rodzaj kultury jest charakterystyczny dla społeczności o ugruntowanej tradycji demokratycznej.

Powyższe trzy typy kultury politycznej Almond i Verba traktowali jako typy idealne. W realnej

rzeczywistości mamy do czynienia z kulturą polityczną zawierającą - w mniejszym lub większym

stopniu - elementy różnych typów idealnych. Można więc mówić o przewadze pewnego typu kultury

politycznej w danym społeczeństwie, a nie o jego wyłączności. Typy mieszane: - kult zaściankowo

-poddańcza—etap przejscia miedzy jednym a drugim poprzez centralizacje wladzy politycznej. Kult

poddańczo-uczestnicząca—demokratyzacja, kult zasciankowo-uczestniczaca-społeczeństwa

postkolonialne. 3 TYPY PRAWOMOCNEGO PANOWANIA: panowanie- tzn. prawdopodobieństwo,

że określony rozkaz zostanie wykonany, może opierać się na różnych motywach posłuszeństwa.

W postaci czystej istnieją tylko trzy typy „podstaw prawomocności” panowania, których każdy, -

jeśli rozpatrujemy typ czysty - wiąże się zasadniczo odmienną strukturą społeczną zespołu

zarządzającego oraz środków zarządzania. Legalne- (monarchie)na mocy ustanowienia.Normy

prawne regulują strukture biurokratyczną ze srodowiskiem zew i stosunki miedzy urzednikami.

Urzednicy przyjmowani sa na podstawie kompetencji- bezstronnosc. Najczystszym typem takiego

panowania jest władza biurokratyczna. Ideą podstawową tego typu władzy jest przeświadczenie, że

można tworzyć swobodnie dowolne prawa i zmieniać je za pomocą formalnie poprawnego

prawodawstwa. Posłuszeństwo obowiązuje nie wobec osoby na mocy jej swoistego prawa, lecz

wobec ustanowionej zasady, która określa, komu i w jakim stopniu jest ono należne. Obowiązek

posłuszeństwa jest ujęty w ramy pewnej hierarchii stanowisk, podporządkowującej niższe stanowiska

wyższym oraz regulującej procedurę składania zażaleń. Podstawą funkcjonalności przedmiotowej

jest dyscyplina organizacyjna.typ panowania „legalnego” reprezentują nie tylko nowoczesne struktury

państwa i wspólnoty lokalnej, lecz w równej mierze stosunki władzy w prywatnym przedsiębiorstwie

kapitalistycznym, w dowolnej organizacji czy stowarzyszeniu, które dysponuje rozbudowanym i

hierarchicznie zorganizowanym zespołem zarządzającym. Nowoczesne organizacje polityczne są

jedynie najwyraźniejszymi przedstawicielami tego typu. Tradycyjne- na mocy wiary

w świętość istniejących od dawna porządków i potęgi panujących. Jej najczystszym

typem jest władza patriarchalna. Opiera się na stosunkach charakterze wspólnoty,

typem rozkazującego jest „pan”, słuchającego „poddany”, zespół zarządzający ma

charakter „służby”. Zakres obowiązywania prawomocnych rozkazów poszczególnego

sługi kształtuje się od przypadku do przypadku, zależnie do upodobania pana,

któremu podporządkowany jest on całkowicie, gdy chodzi o występowanie w

ważniejszych lub wyższych rangom rolach. Stosunkami w zespole zarządzającym

rządzi osobista lojalność sługi, nie zaś obowiązki służbowe i dyscyplina służbowa.

Panowanie patriarchalne jest jedynie najczystszym typem panowania tradycyjnego.

Ukształtowany przez wychowanie i przyzwyczajenie szacunek dziecka wobec głowy

rodziny stanowi skrajnie typowe przeciwieństwo, z jednej strony - pozycji robotnika

kontraktowego w przedsiębiorstwie, z drugiej zaś postawy emocjonalnej wierzącego c

złonka gminy wobec proroka. Faktycznie wspólnota domowa jest komórką rodząca

tradycyjne stosunki władzy. Panowanie stanowe wszelkiego typu, opierające się na

bardziej lub mniej trwałym zawłaszczeniu władzy administracyjnej, jest w porównaniu

z patriarchalizmem o tyle bliższe panowaniu legalnemu, o ile dzięki gwarancjom, jakie

towarzyszą przywilejom, ma ono charakter panowania legitymizującego się swoistą

„podstawą prawną”, której pozbawione są struktury patriarchalne z ich zarządzaniem

całkowicie uzależnionym od samowoli pana. Z drugiej strony, surowa dyscyplina oraz

brak swoistych uprawnień zespołu zarządzającego w układzie patriarchalnym są bliższe

dyscyplinie panowania legalnego niż rozczłonkowane i uprawiane stereotypowo, w wyniku

zawłaszczenia, zarządzanie w strukturach stanowych, zaś państwa. Charyzmatyczne- na

mocy uczuciowego oddania osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów (charyzma)

w szczególności zdolności magicznych, bohaterstwa, mocy ducha i mowy. Źródłem

osobistego oddania jest tu egzaltacja, jaką budzi coś wiecznie nowego, niecodziennego,

niebywałego. Urzednicy przyjmowani sa na podstawie kaprysu, bądź kryterium lojalnosci,

oddania.Władza ta nie ma ograniczen, jest wrecz irracjonalna. Najczystsze typy władzy

charyzmatycznej to władza proroków, bohaterów wojennych, wielkich demagogów.

Posłuszeństwo „ucznia” trwa tak długo, jak długo uznaje się te cechy przywódcy -

jako charyzmę utwierdzają dowody. Autorytet charyzmatyczny opiera się na „wierze”

w proroka, na osobistym „uznaniu” dla charyzmatycznego bohatera wojennego lub

demagoga i umiera wraz z nim. Charyzmatyczny władca musi sprawdzić się jako pan

„z łaski bożej”, poprzez cuda, dobrobyt zwolenników lub poddanych. Dopóty jest uznawany,

dopóki stać go na to. Jeśli opuszcza go powodzenie, jego panowanie chwieje się. Panowanie

charyzmatyczne jest swoistą, niezwykłą i całkowicie osobową postacią stosunków

społecznych. Wówczas, gdy istnieje a nawet później, gdy zabraknie nosicieli charyzmy,

wykazuje tendencje do przekształcania się w coś przyjętego. Owo uznanie władzy za coś

przyjętego następuje poprzez:I. tradycjonalizację porządków ,II. przekształcenie się

charyzmatycznego zespołu zarządzającego w zespół legalny w drodze zawłaszczenia

wew. lub zespolonych z przywilejami praw pracy,III. przekształcenie sensu samej charyzmy.

Pojęcie politykaJest ono bardzo szerokie i obejmuje każdy rodzaj samodzielnej działalności

kierowniczej, czyli kierowanie lub wywieranie wpływu na kierowanie związkiem politycznym,

w więc w dobie współczesnej - państwem.Jest to również dążenie do udziału we władzy lub do

wywierania wpływu na podział władzy czy to między państwami, czy też w obrębie państwa

między grupami ludzi, jakie ono obejmuje.Kto uprawia politykę, ten dąży do władzy - do

władzy rozumianej jako środek w służbie innych celów, idealnych bądź egoistycznych, lub do

władzy „dla niej samej”: po to, by rozkoszować się poczuciem prestiżu, jakie ona daje.

Pojęcie państwoSocjologiczna definicja nowoczesnego państwa może ostatecznie odwoływać

się tylko do specyficznego środka, który właściwy jest państwu, tak jak i każdemu związkow

i politycznemu: do przemocy fizycznej. Każde państwo opiera się na przemocy - mówił swego

czasu Trocki. Bez przemocy państwo by nie istniało, a zamiast niego pojawiłaby się anarchia.

Państwo jest taką wspólnotą ludzką, która w obrębie określonego terytorium - owo terytorium

stanowi jej wyróżnik - rości sobie (z powodzeniem) prawo monopolu na wywieranie

prawomocnej przemocy fizycznej.Aby państwo mogło istnieć, ludzie poddani panowaniu

muszą podporządkować się autorytetowi, jaki przypisują sobie ci, którzy w danym wypadku panują.

Uprawianie politykiMożna uprawiać politykę - a więc dążyć do wywierania wpływu na podział

władzy między tworami politycznymi i wewnątrz nich - będąc:-politykiem okazjonalnym -

wszyscy jesteśmy politykami okazjonalnymi np. kiedy oddajemy naszą kartkę wyborczą -

wykonując ten zawód jak zawód uboczny - tak jak współcześni mężowie zaufania i szefowie

partyjnych stowarzyszeń politycznych, którzy prowadzą tę działalność tylko w razie potrzeby

i nie stanowi to głównej treści ich życia -traktując to jako zawód główny - tak jak w gospodarczej

działalności zarobkowej - dawniej: sztab pomocników całkowicie i wyłącznie oddanych służbie

księciuPolitycy zawodowiW ciągu politycznego procesu wywłaszczenia stanowych funkcjonariuszy

o autonomicznych uprawnieniach, pojawiły się pierwsze kategorie polityków zawodowych, a więc

ludzi, którzy sami nie chcieli być panami, jak charyzmatyczni wodzowie, a tylko podejmowali

służbę u politycznych władców.Istnieją dwa sposoby traktowania polityki jako zawodu. Albo żyję

się DLA polityki - albo też Z polityki. Nie jest to bynajmniej podział całkowicie rozłączny. Z

reguły występują one raczej razem, przynajmniej w sensie ideowym, choć przeważnie także

materialnym: dla kogoś kto żyje dla polityki, stanowi ona w sensie wewnętrznym całe jego życie.

W tym wewnętrznym sensie chyba każdy poważny człowiek, który żyje dla jakieś sprawy -

żyje także z tej sprawy.Bardziej wyraźne rozróżnienie występuje w aspekcie ekonomicznym.

Z polityki jako zawodu żyje ten, kto usiłuje uczynić z niej stałe źródło dochodów -

dla polityki ten, który tego nie robi. Aby ktoś mógł żyć dla polityki w tym ekonomicznym

sensie musi być ekonomicznie niezależny od dochodów jakie może mu przynieść polityka,

a więc posiadać prywatną posadę, która przynosi mu wystarczające dochody. Ponadto

musi być „gospodarczo zbędny”, tzn. jego dochody nie mogą zależeć od tego, że stale

osobiście angażuje całkowicie swoją siłę roboczą i swoje myślenie dla ich pozyskania (

najlepszy byłby rentier, np. właściciel ziemski).Kierowanie państwem lub partią przez

ludzi, którzy (w ekonomicznym sensie tego słowa) żyją wyłącznie dla polityki, a nie

z polityki, oznacza niechybnie „plutokratyczną” (plutokracja - gr. Władza bogaczy)

rekrutację warstw przewodzących politycznie. Aby temu zapobiec, osoby zaangażowane

politycznie powinny mieć zapewnione regularne i pewne dochody z uprawiania polityki.

Współcześnie przywódcy partii rozdają w nagrodę za wierną służbę wszystkiego rodzaju

urzędy: w partiach, gminach, państwach. Skutkiem tego jest fakt, że we wszelkich walkach

partyjnych chodzi nie tylko o cele rzeczowe, lecz przede wszystkim o patronat nad urzędami.

W opozycji do tego zjawiska rozwija się nowoczesna klasa urzędnicza, która poprzez

długoletnie kształcenie przygotowawcze staje się specjalistycznie i fachowo wyszkoloną,

wysoko wykwalifikowaną, intelektualną grupą pracowniczą - początek zrobiły włoskie miasta

(fachowy skarbnik, oficer i jurysta) W obliczu wzrostu znaczenia fachowości wyszkolonych

urzędników (w czasach gdy dominującym ustrojem były księstwa i monarchie) książę starał się

utrzymać w swoich rękach naczelne kierownictwo poprzez tworzenie kolegialnych władz

administracyjnych, które obradowały pod jego przewodnictwem - gabinet. Po pojawieniu się

parlamentu monarcha potrzebował (i tworzył takową w obrębie swojego gabinetu) jednej osobistości,

która by go osłaniała i była zamiast niego odpowiedzialna przed parlamentem. Urzędnicy natomiast

zainteresowani byli tym, aby posady ministerialne w obrębie gabinetu były obsadzana z ich szeregów

. Rozwój polityki do poziomu „instytucji”, który wymagał szkolenia w walce o władzę i w metodach

tej walki, pociągał za sobą podział publicznych funkcjonariuszy na dwie kategorie: urzędnicy fachowcy

oraz urzędnicy polityczni. Urzędnicy polityczni odznaczają się tym, że w każdej chwili mogą być

dowolnie przesuwani, zwalniani lub też przenoszeni w tymczasowy stan spoczynku - najczęściej po

zmianie gabinetu. Ich podstawowym obowiązkiem, nawet bez specjalnych zarządzeń było reprezentować

politykę rządu. Analogiczna sytuacja występuje w prywatnym zakładzie gospodarczym: właściwy

„suweren” - zebranie akcjonariuszy - jest tak samo pozbawiony wpływu na prowadzenie zakładu

jak rządzony przez fachowych urzędników naród - po prostu nie jest w stanie technicznie kierować

zakładem.Typologia polityków zawodowychJak już wcześniej było wspomniane politycy zawodowi

pojawili się w przeszłości przy okazji walki książąt ze stanami w służbie tych pierwszych. W walce

przeciw stanom książę opierał się na dających się wykorzystać politycznie warstwach o niestanowym

charakterze - duchownych. Przyczynę techniczną stanowi fakt, że byli oni piśmienni. Ponadto

duchowny (zwłaszcza przestrzegający celibatu) pozostawał poza mechanizmem normalnych

politycznych i ekonomicznych interesów i nie podlegał pokusie by wbrew swojemu panu dążyć

do władzy politycznej z myślą o swoich potomnych. Drugą tego rodzaju warstwą byli literaci

o humanistycznym wykształceniu. Był czas, gdy uczono się łacińskich mów i greckich wierszy po

to, by zostać politycznym doradcą księcia, a przede wszystkim autorem jego politycznych memoriałów.

Trzecią warstwą była szlachta dworska. Kiedy książętom udało się już wywłaszczyć szlachtę z jej

stanowej władzy politycznej, ściągali ją oni na dwór i wykorzystywali w służbie politycznej i

dyplomatycznej. Czwarta kategoria to twór specyficznie angielski: patrycjat obejmujący drobną

zlachtę i miejskich rentierów, technicznie nazywany genry. Piąta warstwa była specyficzna dla

Zachodu, głównie dla kontynentu europejskiego i miała decydujące znaczenie dla całej jego

struktury politycznej: byli to wykształceni na uniwersytetach prawnicy. Ich dziełem było

zrewolucjonizowanie zarządzania politycznego w sensie jego rozwoju ku racjonalnemu państwu

1

---