1. Socjologia jako nauka

1. Pojęcie socjologii

Pojęcie socjologia pochodzi z łacińskiego słowa societas - społeczeństwo oraz greckiego słowa logos-nauka, co oznacza iż socjologia jest nauką o społeczeństwie. Jest to także nauka o strukturze i funkcjonowaniu grup[ społecznych , o prawie struktury i rozwoju społeczeństwa.

Def. według Jana Szczepańskiego- uważa on iż socjologia jest nauką o zbiorowościach ludzkich. Przedmiotem badań socjologicznych są zjawiska i procesy tworzące różne formy życia zbiorowego, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, będące wynikiem wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące

Def. według Tadeusza Szczurkiewicza -uważa ze przedmiotem badań socjologii jest rozwój współżycia społecznego, jego materialne i niematerialne wytwory, zasadnicze formy czyli struktury oraz czynniki powodujące zmienność bądź względną niezmienność tych zasadniczych formi wytworów, a wreszcie badaniem osobników ludzkich o ile przez to współżycie są wyznaczone, czyli zdeterminowane.

2. Funkcje socjologii

Socjologia jest nauką stanowiącą system twierdzeń o społecznej rzeczywistości i pełni dwie podstawowe funkcje:

• teoretyczna-czyli poznawcza, opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się także ona w orientacji metodologicznej (czyli ma swoja metodę badań). Zaleca bowiem rozpatrywać procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym(czyli każde elementy mają swoją genezę -źródło pochodzenia),w aspekcie strukturalnym (każdy element jest częścią świadomą całości) i w aspekcie funkcjonalnym(pełni określoną funkcję)przy uwzględnieniu zastosowanych metod i technik badawczych.

• praktyczna-jest wyrażana podfunkcją diagnostyczna(dostarcza praktykom wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości społecznej ), prognostyczna(dostarcza ona praktykom wiedzy o następstwach działań i ułatwia podejmowaniu decyzji np. planowanie zaciągnięcia kredytu), socjotechniczna(badacz formułuje na podstawie wiedzy socjologicznej reguły i zalecenia które dostarcza następnie praktykom, menadżerom ,politykom ludziom zajmującym się profesjonalnym kształtowaniem postaw np. jak zmotywować pracownika do lepszej pracy).

3. Rys historyczny socjologii

Jej powstanie datuje się przed 1,5 wieku, ale jej rozpowszechnienie po Pierwszej wojnie światowej. Można wyróznić jej dwa etapy:

• Etap przednaukowy-który charakteryzował się rozwojem społecznej myśli ludowej i refleksji mędrców.

Żywe zainteresowanie systemami społeczno-prawnymi i kwestiami publicznymi potwierdzają starożytni myśliciele:

PLATON- problematyk państwa, stworzenie idealnego państwa

ARYSTOTELES-polityka, problematyka władzy, jak rządzić, wyróżnił etykę jako dyscyplinę filozoficzną , zajmował się obserwacją działań ludzkich, ekonomia i polityka składaja się na

etykę.

Pozapolityczna myśl- dotyczyła etyki norm moralnych związanych z zachwoaniem się ludzi, reprezentantami byli Stoicy z Seneką. Etyka ta była etyką indywidualistyczna, nie zachęcała do łączenia ludzi reprezentowali politykę zgodności z losem pogodzenia się z ludźmi

Okres średniowiecza-koncepcja społeczna oparta na doczesnych i nie przyrodzonych wartosciach w śreniowiecznej myśli chrześcijańskiej

ŚW.AUGUSTYN-koncepcja dusz-dusza jest efektem wcielenia boskiego, koncepcja pół- pańswa-państwa bożego i podporządkiwanego mu państwa stoickiego

ŚW.TOMASZ Z AKWINU-uważał on że społeczeństwo składa się z ludzi modlących się, wojujących i panujących. Uważał ze filozofia nie ma prawa ztrącac się do wiary, oceniać jej odróżnił błędy utożsamiane z Bogiem od bytów niesamodzielnych przez Boga stworzonych.

Okres odrodzenia-znaczący wkład w rozwój myśli socjologicznej odrodzenia wniósł włoski humanista

NICOLLO MACHIAVELLI -zapoczątkował świecką teorię państwa. Poglądy swoje przedstawił w głównym dziele pt.”Książę”. uważał ze zasa\dniczym motywem ludzkich dziąłań jest żądza władzy i posiadania. Warunki i metody efektywnego działania i realizacji tych wartości prowadzą jednostkę lub grupę społeczna do sukcesu. Jest to teoria o duzych walorach socjotechnicznych.

TOMASZ MORUS-stworzył teorię idealnego państwa w dziel pt.”Utopia” sprecyzował założenia nowożytnego socjalizmu utopijnego, rganizacji egalitarnego społeczeństwa.

Prekursorowie socjologi wieku XVII-XVIIIw

VICO- mówił o rozwoju społeczeństwa bez względnych konfliktów

CONDORCET-mówił o teorii postępu społecznego który dzięki rozwojowi umysłu ludzkiego jest nieuchronny.

SAINT SIMON-chciał uporządkować wszystkich utopistów i wyciągnąć z nichto, co jest istotne, mówił o rozwoju struktury społecznej i postepie.

• Etap naukowy

AUGUST COMTE'A-nadał nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptownej nazwy, określił przedmiot badań socjologii, zaoferował powstającej nauce specyficzne metody badawcze(obserwacja, eksperyment, metoda porównawcza).pierwszy raz użyto słowa socjologii w 1837 w dziele „Kurs filozofii pozytywnej”. Za przedmiot badań socjologii uznał on społeczeństwo.

LA PLAY-zapoczątkowął i na szerszą skale prowadził badania nad sytuacja życiową klasy roboczej(nawiązywał do grup społecznych)

SPENCER- napisał pierwszy podręcznik socjologiczny(Zasady socjologi), wychodził z założenia ze jej zadaniem jest opis, wyjaśnianie, zrozumienie, zbudowanie teoretycznego obrazu społeczeństwa.

SZKOŁA EKOLOGICZNA W USA-jej reprezentantami byli PARK i BURGESS. uważali ze człowiek jest częścia przyrody oraz zajmowali się badaniem i ochroną przyrody.

PARETO- zasłynął on orginalną koncepcją zwaną „teorią krążenia elit“, polegała na chęci zdobycia i sprawowania władzy.uważał że proces dziejów jest zmianą elit rządzących przechodzących z klas niższych na pozycje władzy i znów spadających po obaleniu przez nowe elity.

DURKHEIM-ujmował socjologię jako naukę o faktach społecznych (religia, język, prawo, moda)znajomość tych faktów jako regulatowów zachowań zbiorowości umożliwia badaczom lepsze poznanie rzeczywistości społecznej.

TONNIES-opisywał społeczeństwo,wyróżnił dwa typy i więzi zbiorowości(wspólnoa i społeczeństwo). Wspólnota jest oparta na wiezi pokrewięństwa, sąsiedztwa.

SIMMEL-uważał ze nauka ta powinna badać formy życia społecznego niezależnie od epoki historycznej i kręgu kulturowego w jakim się one znajdują (stworzył podrecznik dla ekonomistów)

WEBER-stworzył typ idealny społeczeństwa do którego dążymy. Przedmiotem badań według niego są działania społeczne, czyności, zorientowane na zachowania ludzkie.

Rozwój socjologii w Polsce-rozwijała się w drugiej połowieXIXw główni reprezentanci to:

J.SUPIŃSKI-ojciec polskiej socjologii, ineresował się społecznymi uwarunkowaniami jednostki ludzkiej i jej natury. Uważał pracę dążenie do wiedzy za główne normy życia społecznego(kapitał społeczny-więzi jednostek z grupą)

L.GUMPLOWICZ-swoje dzieła pisał w języku niemieckim jego socjologiczne koncepcie socjologii dotyczyły walki ras, konfliktu społecznego, funkcji państwa jako jako organizacji panowanianjednej grupy nad drugą , zadań socjologi jako nauki. Jego prace tłumaczone były na wszystkie języki, tworzy ł ogólny system nauki socjologii .

B.LIMANOWSKI- nawiązywał do ideii socjalistycznych (równości, sprawiedliwości), są to utopie bo nie są zrealizowane. Brakuje na to odpowiedniego podłoża np. politycznego , historycznego. Był on socjalista utopijnym. Swą naukę skupiał wokół dużych zbiorowości.

K.KELLIES-KRAUZ-podkreślał nierówności społeczne, swą twórczość pozostawił za granicą w Paryżu. Prowadził działalność naukową w zakresie historii ruchów rewolucyjnych.

L.PETRAŻYCKI-zajmował się socjologią praw, moralnością stosowania prawa. Człowiek powinien mieć szacunek do prawa, żyć zgodnie z prawem.

B.MALINOWSKI-twórca i główny przedstawiciel kierunku funkcjonalnego w socjologii. Zajmował się kulturą prymitywną. Był badaczem terenowym. Opisywał daną społeczność pod każdym kątem. Dał początek sexuologii.

F.ZNANIECKI-uważany jako twóraca polskiej socjologii jako dyscypliny akademickiej. Był w uniwersytecie poznańskim. Ty zaczął ineresować się bezrobotnymi. W 1932 pojechał do USA tam zainteresował się polonia. Interesowały go zapisane przez emigrantówzapiski z podróży, osiedlania się, stany uczuć, klęsk, sukcesów. Zasługą jego jest opracowanie metody autobiograficznej, dokumentów osobistych, opartej na pamiętnikach, wspomnieniach.

L.KRZYWICKI-badał kulturę, stworzył całą teorię kultury. Interesowały go kultury w świecie. Między kulturami nie ma granic. Kultura jest przyjmowana elektywnie w inne narodowości.(teoria dyfuzyjności-mówi o podłoży społecznym)

W.GRABSKI-minister finansów, zasłynał jako socjolog zajmujący się polską wsią, agronomia społeczna- socjologia polaskiej wsi. Stworzył InstytutSocjologii Wsi.

F.BUJAK-naśladował Malinowskiego. Badał wieś Polską i wydawał monografię wsi-opis wsi. Musimy ponownie wracać i znów badać aby porównać.

J.CHAŁASIŃSKI-zajmował się pamiętnikarstwem chłopów, robotników, lekarzy. Napisął „kulturę Amerykańska”

T.SZCZURKIEWICZ-najwybitniejszy krytyk w sród polskich socjologów i znakomity systematyk podstawowych zagadnień socjologicznych.

OSOWSCY-zajmował się problematyką narodu, struktury społecznej, formami życia społecznego, estetyką.stworzył wzór postawy uczonego. Jego żona interesowała się głównie moralnością i normami etycznymi.

J.SZCZEPAŃSKI-tworzył po wojnie wydał pierwszy podręcznik „Elementy socjologi ” skupiał się woków historii socjologii.

4. Postawa i praktyka socjologii:

Postawa praktyka

• Działalności praktyczne posługujemy się stereotypami

• Praktyk w ocenie rzeczywistości jest subiektywny

• Aktualistyczna perspektywa-dostrzeganie tego co w danej chwili jest najważniejsze, postrzeganie wzrokowe

• Przesadny optymizm-często łagodzi sytuacje niewiarygodne,

• Monizm przyczynowy-dostrzeganie w działaniu różnych czynników, jeden główny czynnik-przyczyna

Postawa teoretyka

• Powinien dążyć do obiektywnego, ścisłego pojmowania rzeczywistości, unikać sympatii i apatii, subiektywnego spojrzenia

• Posługiwanie się jednoznaczną terminologią

• Obserwowanie środowiska

• Przyjmuje transaktualną postawę, niezależną od aktualnych prądów

Obie te sfery działalności ludzkiej czyli postawy teoretyka i praktyka będące w opozycji w stosunku do siebie nie są racjonalnie uzasadnione, pochodzą raczej ze źródeł irracjonalnych. Dla dobra współpracy teoretyka i praktyka oprócz lojalności i tolerancji, potrzebna jest rzeczowa, czyli racjonalne uzasadniona wzajemnie uzupełniająca się czyli komplementarna i kontrolowana współpraca

2. Społeczeństwo i jego struktura

SPOŁECZEŃSTWO-jest to kompleks grup współistniejących, krzyżujących się, podporządkowanych jednej grupie wiodącej, np. naród, państwo. Jest wielka zbiorowością terytorialna, stanowiącą układ zamknięty, posiadający własne charakterystyczne cechy odrębności, a tym samym jest dostępne badaniom empirycznym i historycznym.

Kryteria społeczeństwa

Struktura-wewnętrzne zróżnicowanie według różnych kryterium:

-ekonomicznego

-politycznego

-kulturowego

-demograficznego

-zawodowego

Struktura społeczna- to jest układ jego części składowych, ich rozmieszczenie i powiązanie miedzy sobą oraz społeczeństwem jako całością.

Oznacza układ różnych grup społecznych, instytucji społecznych oraz związków zachodzących między nimi układ różnic wynikających z podziału pracy, układ władzy oraz społeczności interesu.

Według Osowskiego: jest składnikiem polskiej sytuacji oraz ujmowanie kultury społecznej przez klasy pozwala zaobserwować ich przynależność do pewnych klas. Porównywanie sobie przeciwstawnych elementów struktury z różnych aspektów. Struktury mają swoje ideologie, zainteresowanie, pokazują pragnienia jednych grup. Stwarzają bariery pragnień.

3 teorie struktury Osowskiego:

• Podział dychotomiczny jest to dwudzielny podział np. na biednych i bogatych

• Podział gradacji prostej są to ilościowe kryteria podziału na grupy które są obiektywne.

• Podział gradacji syntetycznej jest to uwzględnienie mierników ilościowych i dopełnienie tych mierników miernikami jakościowymi (pochodzenie, przywileje, stylk życia, przyjmowaną modę)

3. Grupy społeczne

Grupy społeczne- wszelki zbiór ludzi,m obejmujący co najmniej trzy osoby i wykazujący w swoim współżyciu, postępowaniu i zachowaniu jakąś organizację społeczną.

Warunki istnienia grupy społecznej. Każda grupa powinna posiadać:

• Przynajmniej 3 członków pełniących pewne role w grupie w myśl określonego wzoru społecznego

• Własna odrębność od innych grup i różnych zbiorowości

• Ośrodkami skupienia w postaci pewnych wartości materialnych, jak lokal, symbole, terytorium

• Zadania i cele grupy, które chce osiągnąć

• Organizacje grupy utożsamianą z jej strukturą.

Ważna jest także pozycja, rola, władza, wzory działania oraz formy kontroli.

Więzi społeczne- jest to świadomość przynależności do grupy, kult wspólnych wartości i interesów. Jest to całość stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości społeczne. Głównymi jej składnikami są :styczności przestrzenne, psychiczne, społeczne. Najczęściej miedzy ludźmi powstają więzi: osobiste(koleżeństwo, przyjaźń) i rzeczowe(podział pracy, zależności służbowe)

Wzory i role społeczne

Wzór społeczny- to zespół norm określający te własności które winien wykazać i te zachowania które winien realizować każdy osobnik należący do danej grupy. Mogą być ogólne(obejmujące wszystkich członków grupy), szczegółowe(dotyczące niektórych członków), przeciętne, idealne pozytywne, negatywne. W grupie występują wzory fizyczne ludzi, stopy życiowej, obyczajowe, funkcji zawodowych i zainteresowań kulturalnych.

Realizacja tych wzorów postępowania członka grupy zgodnie z przyjętymi przez dany wzór wymaganiami i normami to pełnienie

roli społecznej(rola ojca, rola kierownika w zakładzie pracy). Nad realizacją ról przez członków w grupie czuwa system kontroli społecznej.

Władza w grupie

Rodzaje grup społecznych

• Małe i duże

• Pierwotne-są to małe zbiorowości, które łączy więź społeczno-psychiczna, emocjonalna oparta na stycznościach bezpośrednich zwanych ”twarzą w twarz”. Występuje tu silne zaangażowanie emocjonalne członków w sprawy grupy. Członek grupy ma silne poczucie jedności i wspólnoty (grupa zabawowa, sąsiedzka, rodzina)

• Wtórne-grupy duże oparte na zinstytucjonalizowanych i uschematyzowanych systemach stosunków sankcjonowanych.(organizacje zawodowe, związkowe, polityczne)

• Formalne -inaczej celowe zamierzone, zorganizowane są w sposób administracyjny na podstawie obowiązujących przepisów prawnych, schematów organizacyjnych, tworzone są w celu realizacji różnych potrzeb swoich członków(zespoły pracownicze, organizacje związkowe)

• Nieformalne -spontaniczne, powstają obok obowiązujących norm prawnych. Tworzą je ludzie pod wpływem działania różnych motywów, w celu zaspokojenia rozmaitych potrzeb społecznych i osobistych. (grupy koleżeńskie, hobbystyczne, gangi przestępcze, kliki pracownicze)

4. Charakterystyka grup

Mikrogrupy

Mała grupa społeczna- jest to zbiorowość od kilku do kilkudziesięciu osób złączonych trwała więzią na tle określonych wspólnych im wartości, zadań, przyjaźni, pomocy, stykających się ze sobą i oddziaływujących mniej lub bardziej bezpośrednio wzajemnie na siebie, a przy tym świadomie wyodrębniających się z otoczenia.

• Rodzina- def. grupa złożona z osób połączonych ze sobą więziami małżeństwa, rodzicielstwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji. Grupa pierwotna i mała, złączona silną emocjonalną więzią w której występują częste i bezpośrednie twarzą w twarz kontakty oraz nieformalne wzory kontroli społecznej. Odznacza się silną spójnością wewnętrzną powstającą w sposób naturalnyw toku spontanicznego zaspokojenia potrzeb.

• Sąsiedztwo

• Grupa pracownicza

Więź małżeńska, pokrewieństwa i powinowactwa

Funkcje rodziny:

• Materialno-ekonomiczna:

• Opiekuńczo-zabespieczająca

• Prokreacyjna

• Seksualna

• Legalizująco-kontrolna

Mezogrupy

Społeczności lokalne są to zbiorowości społeczne zamieszkujące określone terytorium, na którym członkowie tych społeczności rozwijają aktywność społeczno gospodarczą.

Makrogrupy

Duże grupy społeczne stanowią złożone i skomplikowane układy grup małych i pośrednich. W grupach tych ważną rolę odgrywają elementy materialneich majątek(terytorium, budynki), wyznawane symbole i wartości oraz zinstytucjonizowane formy działalności, które razem ułożone tworzą funkcjonującą i zmieniającą się zintegrować całość.

Cechy wielkich grup:

• Wielkość-kilkadziesiąt osób do tysięcy

• Samoistność dąży do samodzielności

Naród -to grupa ludzi historyczne uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych, posiadających zwarte terytorium, wspólny język, swoją kulturę, gospodarkę i organizację polityczną. Naród jest zbiorowością stanowiącą zamknięcie łańcucha rozwojowego od rodziny poprzez ród, klan, plemię i lud. Naród jest historycznym efektem przemian, zachodzących w ciągu stuleci we wszystkich dziedzinach życia społecznego.

Przesłanki powstania narodu:

• Ekonomiczne-upowszechnianie gospodarki towarowo-pieniężnej, wciągnięcie praktyczne całej ludności w jej tryby.

• Społeczno polityczne-rewolucje europejskie i francuska likwidowały podziały stanowe społeczeństwi popierały ideologie nowego ustroju jako ważne swiadomościowe czynniki narodotwórcze.

• Geograficzne- własne terytorium, uformowanie społeczeństwa narodowego

• Idea ojczyzny-ojczyzna istnieje tylko w rzeczywistości subiektywnej grup społecznych, które są wyposażone w pewne elementy kulturowe. Ojczyzna istnieje tylko w postawach pewnej zbiorowości

Czynniki narodowotwórcze:

• Język

• Państwo

• Gospodarka

• Elementy społeczno kulturowe

• Świadomość narodowa

• Charakter narodowy

Mniejszości narodowe-jest to grupa etniczna, która zyje w narodze mającym inną większość etniczną. Nie posiada wyodrębnionego administracyjnie i polityczne terytorium. Powstają w wyniku procesu historycznego na gruncie więzi etnicznej opartej na wspólnym języku, regionie zamieszkania. Tworzą etniczna strukturę każdego narodu. W Polsce mieszkają różne miejszości narodowe ale stanowią one ok. 4%(okres międzywojenny 33%). Jest to ludność niemicka, ukraińska, białoruska, słowacką, i czeską, żydowska, litewską, cygańską.

Elity władzy-stanowią ci którzy biorą udział w kształtowaniu i podejmowaniu decyzji państwowych. Do elity władzy należą osobnicy którzy ze względu na swoją pozycję w określonej partii, grupie nacisku mogą w interesie swojej warstwy społecznej być desygnowani do władzy, do zajmowania stanowisk, mogą podejmować decyzje państwowe. Elity władzy sa rezultatem procesu społeczno-politycznego i ekonomicznego społeczeństwa.

Rodzaje elit:

• O politycznym profilu-uczestniczą w nich przywódcy partii politycznych

• Gospodarcze-składają się ze świata biznesu

• Wojskowe-główni przedstawiciele świata militarnego i produkcji zbrojeniowej

Rola elit: wywieranie wpływu na życie polityczne, ekonomiczne, kulturowe, do kształtowania programów na tych płaszczyznach, niezależnie od jej pozytywnej czy negatywnej oceny. Wiąże się z tłumaczeniem tych programów na język praktycznych ustaw i zarządzeń

5. Kultura

Kultura w socjologii-rozumie się całokształt materialnego i duchoiwnego dorobku ludzkości, nagromadzonego, utrwalonego i wzbogaconego w ciągu dziejów, przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Kultura to ogów wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania. W skład tak pojętnej kultury wchodą więc nie tylko wytwory materialne i instytucje społeczne, alke także zasady współżycia społecznego, sposoby postępowania, wzory, kryteria ocen estetycznych i moralnych przyjęte w danej zbiuorowości i wyznaczające obowiązujące zachowania.

Analizując kulturę dowolnej zbiorowości, wskazuje się że:

1)kultura ma szeroki zakres pojęciowy, ponieważ w jej skład wchodzą wytwory ludzkie, które są tak różnorodne, jak różnorodna jest działalność człowieka, zaspokajająca jego potzreby

2)kultura to ogół wartości i związanych z nimi przekonań na temet postepowania. W drodze praktyki społecznej, a nstepnie poprzez procesy socjalizacji członkowie społczności wyrabiają sobie przekonanie że elementy ich kultury są najlepszymi sposobami zaspokajania potrzeb.

Kultura masowa

Kulturę masową tworzy ogół jednolitych wytworów kultury, użytkowanych współcześnie przez wielkie, zróżnicowane masy odbiorców"⁴. W węższym znaczeniu kultura masowa odnosi się zwłaszcza do treści przekazywanych i odbieranych przez środki masowego przekazu: prasę, radio, telewizję, film, wielkonakłado­we nagrania i wydawnictwa książkowe.

6. Osobowość i postawy społeczne

Termin „osobowość" stanowi więc dla socjologa ważn i złożone ogniwo' łączące świat psychiczny jednostki ludzkiej ze światem społecznym. Na więź tego rodzaju wskazuje sama etymologia pojęcia „osoba", które pochodzi od łacińskiego persona, co oznaczało w starożytności: maskę używaną przez aktorów w teatrze, rolę graną w teatrze lub pełnioną w życiu społecznym, specyficzny wygląd zewnętrzny określonej jedno­stki lub to, co stanowiło o wartości człowieka i jego zdolności do działania.

Współcześnie terminu „osobowość^ używasię przynajmniej w trzech znaczeniach: ą)"n"a określenie tego, co warunkuje jedność rtóżsarńoscTstoty ludzkiej, b~))na określenie wzoru idealnego, do którego zmierza proces wyćłTówania orazc)'na określenie układu stałych cech lub mechanizmów wewnętrznych regulujących zachowania się człowieka i przebieg jego procesów psychicznych.

W socjologii, mówiąc o osobowości, mamy na uwadze osobowość społeczną, tzn. ogół społecznych wzorów, jakie realizuje i ról, jakie pełni jedhó^tk"a"wobec innych ludzi jako członków społeczeństwa.

Za najważniejsze składniki elementy osobowości uważa się: potrzeby, motywacje, zainteresowania, osobowości: poglądy, wartości, postawy, mechanizm kontroli, temperament, zdolności i inteligencję.

Najczęściej elementy składowe osobowo­ści dzieli się na:

• Biogenne- są przekazywanym dziedzicznie wyposażeniem bio­logicznym obejmującym: własności anatomiczne, wzrost, budo­wę organizmu, właściwości fizjologiczne, działalność gruczołów itp.

• Psychogenne - do których zalicza się: pamięć, wolę, wyobraźnię, uczucia, inteligencję,spostrzegawczość, temperament. Wielu współczesnych psychologów sprowadza cechy osobowości do trzech grup podstawowych, obejmujących: temperament, cha­rakter i intelekt.

• Socjogenne-

Typy osobowości

Jedną z pierwszych i najbardziej znanych koncepcji typów osobowości jest klasyfikacja stworzona przez Hipokratesa (oko­ło 460-360 r. p.n.e.), który wyróżnił cztery następujące typy osobowości: sangwinika, choleryka, flegmatyka i melancholika. I tak:

- sangwinik to człowiek łatwo zapalający się, ale i szybko gasnący, żywego usposobienia, aktywny, ale niewytrwały, roz­praszający się i zmienny w swych działaniach, łatwo poddający się silnym uczuciom radości, gniewu, obrazy itd., ale szybko

0 nich zapominający,

• choleryk to człowiek równie pobudliwy, jak sangwinik, ale
  w przeciwieństwie do niego wytrwały w działaniu i w uczuciach,

• flegmatyk_to człowiek mało pobudliwy, nie ulegający gwał-
  townym~uczuciom i nie podejmujący łatwo nowych działań,
  wytrwały w działaniach rozpoczętych i w uczuciach długo
  zachowujący sympatię lub urazę,

• melancholik to człowiek słabo reagujący uczuciowo i mało
  aktywny, ale jednocześnie wytrwały zarówno w działaniu, jak

i w uczuciach.

7. Procesy społeczne

Procesem społecznym nazywamy serie zjawisk, zdarzeń, faktów dotyczących osobowości, grup społecznych, zbiorowości, po­wiązanych ze sobą różnego rodzaju zależnościami przyczynowy­mi lub strukturalno-funkcjonalnymi, powodującymi określone skutki i przeobrażenia społeczne.

Pojęcie „proces społeczny" używane bywa w socjologii w wąskim i szerokim znaczeniu.

• W wąs­kim znaczeniu nazywa się serie zjawisk dotyczące osobowości, grup społecznych i zbiorowości powiązanych ze sobą w taki sposób, że są one zjawiskami tylko społecznymi;Jnp. procesem społecznym będzie proces przystosowania osobowości do no­wych warunków kultury i struktur zbiorowości po przeniesieniu się do innego środowiska, jak chociażby przystosowanie się chłopa do pracy w fabryce.

• W szerokim znaczeniu procesem społecznym są natomiast wszystkie serie zjawisk technicznych, ekonomicznych, estetycznych, religijnych itd. powiązanych ze sobą w tym sensie, że np. proces przystosowania chłopa do pracy w fabryce powiązany jest z całością procesów uprzemys­łowienia, urbanizacji, ruchliwości społecznej itd.

Procesy społeczne ze względu na układ, w którym przebiega­ją, możemy podzielić na:

• procesy intrapersonalne - zachodzące wewnątrz osobo­ wości człowieka, jak np. procesy samokształcenia, samorozwoju, adaptacji,

• procesy zachodzące między jednostkami, np. powstawaniestosunków przystosowania, współpracy, przyjaźni, wrogości,konflikty,

• procesy zachodzące między jednostką a grupą społeczną,np. podporządkowania, identyfikacji, dążenia do dominacji,sprzeczności, buntu, oderwania się,

• procesy zachodzące między dwiema grupami, np. współ­
  pracy, współistnienia, wzajemnej pomocy/tolerowania się, nie­chęci, konkurencji, wrogości, konfliktu, walki, wojny.

Ze względu na dążenia jednostek i grup społecznych procesy społeczne dzielimy na:

- procesy przystosowania, zachodzące wówczas, gdy jed­nostka lub grupa społeczna znajduje się w nowej sytuacji-procesy współdziałania lub współpracy, polegające na uzgodnionym działaniu i wykonywaniu zadań częściowych,

w osiąganiu wspólnego celu politycznego, ekonomicznego, towarzyskiego itd.,

• procesy współzawodnictwa lub konkurencji, powstające na gruncie rozbieżności interesów lub na gruncie dążenia do zaspokojenia tych samych interesów za pomocą tych środków,którymi inne grupy lub jednostki chcą zapewnić własne interesy,

• procesy konfliktowe, gdy jednostka lub grupa społeczna dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie, podporządkowanie sobie innej jednostki lub grupy dążącej do osiągnięcia celów identycznych lub podobnych.

Ze względu na zmiany w organizacji społecznej zbiorowości procesy społeczne dzielimy na procesy:

• rozwoju i postępu, procesy ukierunkowanych zmian oce­nianych pozytywnie,

• dekadencji, tj. upadku systemu wartości, braku realizacjinorm społecznych obowiązujących w danej społeczności,

• reorganizacji społecznej, polegające na nowym układaniu i integrowaniu systemu instytucji, wzorów zachowań i kryteriów ocen, np. procesy transformacji ustrojowej,

• dezorganizacji społecznej, oznaczające pojawienie się zja­wisk, odchylających się od obowiązujących norm społecznych i zakłócających funkcjonowanie organizacji społecznej, np. al­koholizm, nikotynizm, przestępczość, narkomania.

Ze względu na reperkusje w stosunkach międzyludzkich procesy społeczne dzielimy na procesy zmieniające:

• ideologie (procesy przebudowy świadomości społecznej),

• religie (procesy sekularyzacji i laicyzacji),

• naukę (procesy scjentyzmu),

• technikę (procesy industrializacji, informatyzacji, robotyzacji),

• społeczności terytorialne (procesy urbanizacji, ruralizacji),

• miejsce jednostki lub grupy w przestrzeni społecznej (pro­
  cesy ruchliwości społecznej, np. awans, degradacja).

Industrializacją nazywamy przechodzenie społeczeństw od gospodarki opartej na rolnictwie do gospodarki opierającej się na przemyśle. Na istotę uprzemysłowienia składa się przede wszyst­kim koncentracja robotników i urządzeń w wielkich zakładach przemysłowych, pozwalających na produkcję standaryzowaną i uzasadnioną ekonomicznie.

Industrializacja rozpatrywana od strony socjologicznej to zmiany w strukturze życia społecznego, w zainteresowaniach, ambicjach; w kręgach, widnokręgach i perspektywach społecz­nych, które powoduje zlokalizowany w danym mieście czy wsi rodzaj przemysłu. W zależności od wielkości i rodzaju urucha­mianego zakładu przemysłowego wpływ ten nie tylko jest mniej­szy lub większy co do swego natężenia, ale i różny co do swoich następstw.

Dezindustrializacja W sumie w efekcie uprzemysłowienia powstaje społeczeńst­wo cywilizacji industrialnej, z charakterystycznymi wzorami myślenia i wzorami zachowań. Wzorami, które tracą na znaczeniu w społeczeństwie postindustrialnym. Dominujący bowiem spo­sób myślenia w społeczeństwie industrialnym, oparty na nierozer­walnym cyklu „masowa produkcja - masowa konsumpcja", zastąpiony zostaje nową logiką „nowoczesna technologia - usługi". Stanowiące dotychczas główny napęd ekonomiczny racjonalizacja i korzyści skali ustępują miejsca zdolnościom innowacyjnym w sferze techniki oraz innowacjom w kontaktach z klientami. .Kurczą się tradycyjne gałęzie przemysłu, spada zatrudnienie robotników i to właśnie nazywane jest dezindustrializacją.

Jedną z funkcji procesów industrializacji i dezindustrializacji są procesy urbanizacji i ruralizacji.

Urbanizacja jest procesem społecznym i kulturowym wyrażają­cym się w szybkim wzroście liczby i rozwoju ośrodków miejskich na skutek koncentracji przemysłu i handlu. Powoduje ona na­pływ ludności wiejskiej do miast, powiększanie się obszarów miejskich i wzrost udziału ludności miejskiej w całości zalud­nienia.

			% ludności
	Ludność świata	% ludności	w miastach
Lata	(w mld)	w miastach	powyżej 100 tys.
			mieszkańców
1800	0,9	3,0	1.7
1850	1.2	6,0	2,3
1900	1,6	13,6	5,5
1950	2,5	28,6	16,0
2000?	6,2?	49,6?	35,0?

Proces urbanizacji przebiega w czterech zasadniczych płasz- urbanizacja: czyznach: demograficznej, przestrzennej, ekonomicznej i społeczno-demograficznej.

• demograficzna polega na przemieszczaniu się ludności ze skupisk wiejskich do miast,.

• przestrzenna cechuje się zwiększaniem obszaru miast, powiększaniem ich pojemności poprzez inten­syfikację rozbudowy, powstawaniem nowych miast i osiedli nierolniczych oraz przekształcaniem innych środowisk mieszkal­nych na wzór miejski

• ekonomiczna jest to stały wzrost liczby ludności pracującej w zawodach pozarolniczych oraz postępujące różnicowanie się zawodów tej ludności w sto­sunku do ludności wykonującej zajęcia rolnicze.

• społeczna wyraża się przyswajaniem sobie przez przybyszów ze wsi „miejskiego stylu życia", a także przenikaniem miejskich wzorów ekonomicznych, społecznych i kulturowych na wieś.

8. Instytucje społeczne(szkoła, policja, szpitale, firmy,)

9. Socjologia pieniądza

X.Metody badań socjologicznych

W socjologi, jak w każdej nauce wyróżnia się dwa poziomy rozważań: teoretyczny i empiryczny.

Poziom rozważań teoretycznych obejmuje, odpowiednio ze sobą powiązany, zbiór pojęć i twierdzeń składających się na określoną teorię socjologiczną, która pozwala odpowiedzieć:

1. Dlaczego pewne zjawiska czy procesy przebiegają w taki
   właśnie, a nie inny sposób?

2. Jak będzie w przyszłości?

3. Co robić, aby było tak, jak chcemy?

Teoretyk, ustalając zależności przyczynowo-skutkowe, wskazuje na przyczyny główne i uboczne określonych zjawisk społecznych. W rezultacie znajomość teorii, umożliwiając trafną diagnozę, wybór właściwych środków, przewidywanie na­stępstw stosowanych środków, uwalnia od fikcji i mitów.

Na poziomie badań empirycznych chodzi głównie o zebranie danych faktycznych i przygotowanie ich do uogólniających analiz teore­tycznych. Istota badań empirycznych sprowadza się więc do zbierania i analizy danych podporządkowanych określonej teorii.

W socjologicznych badaniach empirycznych wyodrębnia się:

1. Badania weryfikacyjne, których celem jest empiryczne
   sprawdzenie prawdziwości jednego bądź całego zespołu twierdzeń ogólnych o związkach między pewnymi, ogólnie zdefinio­wanymi klasami zjawisk. Badania takie z reguły ukierunkowane są przez hipotezy ogólne stwierdzające, iż jest tak a tak i poprzez badanie usiłujemy hipotezy te sprawdzić.

2) Badania diagnostyczne, których celem jest ustalenie cech czy zasad funkcjonowania pewnego konkretnego wycinka rzeczywistości społecznej, będącego przedmiotem naszych zainte­resowań. Badania takie z reguły dotyczą problemów otwartych

lub eksploracyjnych, wyrażających chęć poznania, popartą naszą ciekawością zjawisk. Problem w tego rodzaju badaniach przy­biera zazwyczaj postać pytań, zaczynających się od słów: czy prawdą jest, że, jak, ile ...

OBSERWACJA- pozornie jest metodą powszechnie używaną, ponie­waż większość z nas uważa, że dysponuje określoną wiedzą o społeczeństwie, zdobytą w rezultacie codziennych obserwacji ludzi.

Jej zaletą jest to, że jeśli jest bezpośrednia, uczestnicząca, to ułatwia bardziej wnikliwe poznanie i zrozumienie zachowań ludzkich. Wadą obserwacji jest dążenie obserwatora do notowania zjawisk wyjątkowych, mylne interpretowanie zaobserwowanych faktów, brak ścisłości spostrzeżeń, a także zawodność pamięci obserwatora.

WYWIAD- Wywiad jest metodą polegającą na przeprowadzaniu rozmowy
z wybranym respondentem, w której toku próbuje się uzyskać
jego odpowiedź na pewien zestaw pytań. Wywiad jest jedną
z najbardziej elastycznych i wnikliwych metod badawczych,
pozwalających szybko sięgnąć w przeszłość i odtworzyć subiek­
tywną stronę życia ludzkiego.

ANKIETA- Ankieta jest swoistą, sformalizowaną, pisemną formą wywiadu. Od wywiadu ankietę różni tylko to, że odpowiedzi na postawio­ne pytania rejestruje sam badany. Ankieta należy współcześnie , do najczęściej używanych i nadużywanych technik badawczych,

POMIAR SOCJOMETRYCZNY- Pomiar socjometryczny (zwany również testem socjometrycz-nym) jest metodą pozwalającą na stosunkowo szybkie poznanie wzajemnych oddziaływań zachodzących między poszczególny­mi członkami w małych grupach społecznych, np. w brygadzie, sekcji, w grupie studenckiej itp. Technika ta jest przydatna szczególnie w polityce kadrowej, jeśli chcemy kształtować zespoly w których szczególną rolę odgrywają postawy współpracy metrycznego i współdziałania. Pomiar socjometryczny pozwala określić za­chowania i upodobania członków grupy, zdolność grupy do realizacji powierzonych zadań, strukturę społeczną grupy i zmia­ny ilościowe w niej zachodzące oraz rysujące się w grupie podziały.

TESTY I SKALE- Testy i skale są najbardziej specjalistyczną metodą poznania zachowań społecznych. Przeprowadza się je za pomocą przy­rządów, zadań, pytań, sytuacji wywołujących określone, obser-wowalne i najczęściej mierzalne reakcje. Prowadzenie testów i sporządzanie skal wymaga specjalistycznego przygotowania.

ANALIZA DOKUMENTÓW- Analiza dokumentów polega na uzyskiwaniu informacji o społe­czeństwie na podstawie badania wszelkich przedmiotów czy wytworów pracy ludzkiej, które mogą być źródłem wiedzy wyjaśniającej zjawiska i procesy społeczne lub też są potwier­dzeniem naszych sądów o tych zjawiskach. W socjologii, z regu­ły, mówiąc o dokumentach mamy na uwadze wszelkie źródła pisane: publikacje, sprawozdania, raporty, notatki, listy, pamięt­niki itd.

---