WWW.nbp.pl
O NBP
Działalność Narodowego Banku Polskiego
Narodowy Bank Polski (NBP) jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Wypełnia zadania określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Wymienione akty prawne gwarantują niezależność NBP od innych organów państwa.
NBP pełni trzy podstawowe funkcje: banku emisyjnego, banku banków oraz centralnego banku państwa.
Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.
Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.
Do głównych obszarów działalności NBP należą:
Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. Wypełniając ten konstytucyjny obowiązek, NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz - uchwalane corocznie - założenia polityki pieniężnej.
Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego.
Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. W ramach pełnionych funkcji nadzorczych i regulacyjnych NBP dba o płynność, sprawność i bezpieczeństwo systemu płatniczego. Przyczynia się również do rozwoju bezpiecznej infrastruktury rynku finansowego.
Ponadto, NBP podejmuje działania służące upowszechnianiu wiedzy ekonomicznej, m.in. dzięki udostępnianiu informacji na stronie internetowej www.nbp.pl oraz poprzez działalność Portalu Edukacji Ekonomicznej.
Duży wpływ na działalność NBP miały w ostatnich latach i mają nadal procesy integracji europejskiej oraz członkostwo w Unii Europejskiej, a w szczególności przygotowanie Polski do uczestnictwa w strefie euro.
W celu właściwego przygotowania się do przyjęcia euro NBP będzie dążył do spełnienia wymagań nałożonych na banki centralne państw, które już wprowadziły wspólną walutę. NBP będzie się starał uzyskać pozycję znaczącego ośrodka naukowego w zakresie badań ekonomicznych w kraju oraz w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych.
Więcej informacji o Narodowym Banku Polskim
Organy Narodowego Banku Polskiego
Organami Narodowego Banku Polskiego są: prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP.
Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, na 6-letnią kadencję. Jest on przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej i zarządu NBP.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi prezes NBP jako przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech przez Prezydenta, Sejm i Senat.
Zadaniem Rady Polityki Pieniężnej jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.
Zarząd Narodowego Banku Polskiego kieruje jego działalnością. Podstawowym zadaniem zarządu NBP jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie i realizowanie planu działalności NBP oraz wykonywanie zatwierdzonego przez Radę planu finansowego, a także realizacja zadań z zakresu polityki kursowej i systemu płatniczego.
Funkcje banku centralnego
W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje:
banku emisyjnego,
banku banków,
centralnego banku państwa.
Bank emisyjny
NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank banków
NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego, pełni funkcję banku banków, ponadto, nadzoruje systemy płatności w Polsce.
Centralny bank państwa
NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
Polityka pieniężna
Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji.
Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują:
operacje otwartego rynku,
rezerwę obowiązkową,
operacje depozytowo-kredytowe.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.
Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.
Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.
Rezerwa obowiązkowa
Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.
Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 30 czerwca 2009 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,0 proc. dla wszystkich rodzajów depozytów, z wyjątkiem środków uzyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu, dla których stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 0 proc. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.
Operacje kredytowo-depozytowe
W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.
NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach:
zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80 proc. ich wartości nominalnej,
termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,
warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.
Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym poniżej stopy depozytowej.
Zasady polityki kursowej
Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego.
Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi również do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny.
Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie na co najmniej dwa lata usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego.
Działalność emisyjna
Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Oznacza to, że jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze Polski. Mają one ustawową moc zwalniania ze wszystkich zobowiązań i nikt nie może odmówić ich przyjęcia jako zapłaty.
Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Monety emitowane są w dwóch grupach. Pierwszą tworzą monety powszechnego obiegu, a drugą monety kolekcjonerskie o niskich nakładach.
Wprowadzenie nowego znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim. W zarządzeniu zostają ustalone: termin wprowadzenia do obiegu i wielkość emisji oraz wzór i wartość nominalna znaków pieniężnych, a w przypadku monet także stop, próba i masa.
Do NBP należy również wycofywanie z obiegu poszczególnych znaków pieniężnych. Odbywa się to na mocy zarządzenia prezesa NBP, publikowanego w Monitorze Polskim, które określa znak pieniężny, termin jego wycofania z obiegu i zasady wymiany we wskazanych bankach.
Narodowy Bank Polski ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych oraz zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub uszkodzone tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki pieniężne są natomiast zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości.
W przyszłości, po przyjęciu euro jako prawnego środka płatniczego emitentem banknotów będzie Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie emitentem monet.
Działania na rzecz systemu płatniczego
System płatniczy umożliwia przepływ środków finansowych w kraju. Działania Narodowego Banku Polskiego w tym zakresie polegają na organizowaniu rozliczeń pieniężnych w gospodarce - zarówno między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi. Do najważniejszych działań należą:
organizowanie rozliczeń pieniężnych,
działania regulacyjne,
nadzór nad systemami płatności oraz systemami rozrachunku papierów wartościowych.
NBP prowadzi system płatności SORBNET, obejmujący rachunki bieżące banków. Umożliwia on szybki i nieodwołalny rozrachunek transakcji dokonywanych na rynkach międzybankowych. W systemie tym dokonuje się też rozrachunku zleceń płatniczych obsługiwanych przez pośredników rozliczeniowych, takich jak Krajowa Izba Rozliczeniowa SA oraz Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA.
NBP opracowuje przepisy dotyczące rozliczeń pieniężnych oraz opiniuje przepisy dotyczące tych zagadnień tworzone przez inne instytucje.
Podstawowym celem nadzoru nad krajowymi systemami płatności jest zapewnienie ich sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania. NBP wydaje zezwolenia na uruchamianie nowych systemów płatności, ocenia zasady działania poszczególnych systemów, zbiera dane statystyczne, a także wydaje zalecenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości stwarzających ryzyko dla określonego systemu. NBP współpracuje również z Komisją Nadzoru Finansowego w kwestiach związanych z nadzorem nad systemami rozrachunku papierów wartościowych.
W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej, NBP uruchomił nowy system SORBNET-EURO do obsługi rachunków bieżących banków w euro. Umożliwia on również obsługę płatności pomiędzy bankami polskimi a bankami z krajów Unii Europejskiej. System SORBNET-EURO pozwala także na rozrachunek zleceń płatniczych, które obsługiwane są przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA w nowym systemie obsługi płatności detalicznych w euro (EURO-ELIXIR).
Zarządzanie rezerwami dewizowymi
Rezerwy dewizowe gwarantują pełną wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających z międzynarodowych zobowiązań państwa i wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz w złocie.
W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się:
bezpieczeństwem inwestowanych środków,
płynnością rezerw,
dochodowością rezerw przy respektowaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka.
NBP inwestuje rezerwy dewizowe przede wszystkim w rządowe papiery wartościowe, papiery agencyjne i instytucji międzynarodowych oraz dokonuje lokat w bankach, mając na uwadze wysoką wiarygodność kredytową emitentów i kontrahentów.
Dobór inwestycji zapewnia dostępność środków dewizowych zgodnie z ich przewidywanym wykorzystaniem oraz możliwością wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych.
Na maksymalizację dochodu z rezerw walutowych istotny wpływ ma jakość zarządzania ryzykiem związanym ze zmianami kursu walutowego oraz stopy procentowej i płynności.
W momencie przystąpienia Polski w maju 2004 r. do Unii Europejskiej, NBP stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). Uczestnictwo NBP w ESBC jest związane z koniecznością wniesienia przez NBP, zgodnie z ustalonym kluczem subskrypcji, wkładu do kapitału Europejskiego Banku Centralnego (EBC). Po wejściu Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej oraz przyjęciu euro jako waluty krajowej, NBP wniesie wkład do rezerw dewizowych EBC. Oznacza to, że NBP znajdzie się w składzie narodowych banków centralnych uczestniczących w procesie zarządzania rezerwami EBC, opartym na specjalizacji walutowej według zasad określonych przez EBC. Jednocześnie NBP będzie nadal zarządzał częścią własnych rezerw dewizowych.
Zarządzanie ryzykiem w NBP
Zintegrowany System Zarządzania Ryzykiem w Narodowym Banku Polskim jest tworzony od 31 stycznia 2004 r. Składa się z trzech, integralnie ze sobą powiązanych poziomów:
zdecentralizowanego zarządzania ryzykiem we wszystkich jednostkach organizacyjnych NBP, przy współudziale tzw. „menedżerów ryzyka”;
działalności wyspecjalizowanych (ponaddepartamentalnych) jednostek organizacyjnych, które wspomagają proces identyfikowania, mierzenia i analizowania ryzyka operacyjnego oraz finansowego w skali całego Banku;
podejmowania przez Zarząd NBP decyzji o charakterze strategicznym.
Model systemu jest unikalną na skalę międzynarodową kompilacją rozwiązań istniejących w innych bankach centralnych. Ponadto, wedle posiadanych informacji, NBP jako jedyna instytucja szeroko rozumianej sfery administracji publicznej w Polsce posiada taki system, dzięki czemu jest lepiej zabezpieczona przed wystąpieniem różnego rodzaju ryzyk. Bank, tworząc system, nie był do tego zobligowany żadnymi regulacjami prawnymi, a potrzeba utworzenia systemu wynikała z troski o dobro instytucji i z chęci zapewnienia jej najwyższych standardów zarządczych.
Obsługa Skarbu Państwa
W ramach obsługi Skarbu Państwa, Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych. NBP prowadzi, m.in. centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki bieżące i pomocnicze państwowych jednostek budżetowych i państwowych funduszy celowych. Ponadto, NBP prowadzi, za zgodą prezesa NBP, rachunki innych osób prawnych na podstawie art. 51 ust. 1 pkt 4 ustawy o Narodowym Banku Polskim, a także rachunki innych podmiotów posiadających ustawowe upoważnienie do otwierania rachunków w NBP.
Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski.
Narodowy Bank Polski prowadzi rachunki w złotych i w walutach obcych. W sumie NBP obsługuje obecnie około 3 750 posiadaczy rachunków, dla których prowadzi około 16 290 rachunków, w tym 774 rachunki związane z redystrybucją środków pochodzących z Unii Europejskiej.
Od 2002 r. Narodowy Bank Polski rozpoczął wprowadzanie systemu bankowości elektronicznej enbepe. Jest to nowoczesny system obsługi rachunków bankowych, z którego obecnie korzystają niemalże wszystkie podmioty posiadające rachunki w NBP. System umożliwia państwowym jednostkom budżetowym i państwowym funduszom celowym na sprawne zarządzanie ich rachunkami prowadzonymi przez NBP.
NBP zapewnia klientom konsultacje telefoniczne, dotyczące eksploatacji systemu bankowości elektronicznej enbepe oraz wsparcie poprzez internetowe Centrum Pomocy Technicznej.
W dniu 27 maja 2003 r. NBP uzyskał w obszarze bankowości elektronicznej certyfikat zgodności systemu zarządzania jakością z normą ISO 9001:2000, co zapewnia posiadaczom rachunków stałe podnoszenie jakości oferowanych usług oraz poziomu obsługi.
Od 6 września 2004 r. nastąpiło bezpośrednie połączenie systemu bankowości elektronicznej enbepe ze Zintegrowanym Systemem Księgowym Narodowego Banku Polskiego (ZSK NBP), który dostosowuje oprogramowanie operacyjno-księgowe oraz ewidencyjno-zarządcze do wymagań rachunkowości obowiązującej w Europejskim Systemie Banków Centralnych oraz zasad współpracy NBP z Europejskim Bankiem Centralnym. Zmiana ta ułatwiła posiadaczom rachunków zarządzanie środkami pieniężnymi oraz usprawniła przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych. System ZSK umożliwia księgowanie on-line operacji przeprowadzanych między rachunkami bankowymi prowadzonymi przez NBP.
22 listopada 2005 r. został uruchomiony międzysystemowy interfejs Business To Business (B2B), który połączył Zintegrowany System Księgowy NBP z nowym systemem informatycznym Ministerstwa Finansów TREZOR, który pełni funkcje księgowe oraz sprawozdawczo-zarządcze. Informatyczny System Obsługi Budżetu Państwa TREZOR umożliwia wymianę informacji pomiędzy wszystkimi, hierarchicznie podległymi dysponentami środków budżetowych oraz pomiędzy dysponentami głównymi i Ministerstwem Finansów. Uruchomienie systemu TREZOR związane jest docelowo z wdrożeniem nowych zasad bankowej obsługi budżetu państwa, których podstawowym założeniem jest codzienne zasilanie rachunków bankowych jednostek budżetowych w środki do wykorzystania w danym dniu.
Międzysystemowy interfejs B2B umożliwia Ministerstwu Finansów przekazywanie do NBP poleceń przelewu oraz przekazywanie lub odbieranie innych komunikatów związanych z prowadzeniem rachunku w postaci elektronicznej. Dzięki bezpośredniemu połączeniu dwóch niezależnych systemów księgowych, zlecenia generowane w systemie informatycznym Ministerstwa Finansów są przesyłane bezpośrednio do systemu księgowego NBP, co umożliwia szybszą i niezawodną wymianę komunikatów. Interfejs B2B zapewnia nowoczesny sposób komunikowania się posiadacza rachunku z NBP oraz wysokie bezpieczeństwo przekazywanych danych. Komunikacja między systemami informatycznymi NBP i Ministerstwa Finansów odbywa się w oparciu o standard Rady Bankowości Elektronicznej działającej przy Związku Banków Polskich. Zastosowane oprogramowanie zapewnia niezawodność komunikacji poprzez trwałe przechowywanie komunikatów otrzymanych i wysłanych, zapobiegające utracie danych w wypadku awarii systemu, a także wyeliminowanie przetwarzania duplikatów komunikatów, przekazywanie potwierdzenia odbioru przesyłek i możliwość ponownego przesłania przesyłki w przypadku braku potwierdzenia.
Międzysystemowy interfejs B2B zapewnia Ministerstwu Finansów rozszerzone funkcje w porównaniu z rozwiązaniami dostępnymi w systemie bankowości elektronicznej enbepe, np. możliwość przekazania w formie elektronicznej przez Ministerstwo Finansów dyspozycji utworzenia lokaty terminowej oraz dyspozycji rozwiązania lokaty terminowej przed upływem umownego okresu jej utrzymywania.
24 lipca 2006 r. uruchomiono interfejs B2B łączący ZSK NBP z systemem SIMIK MF w zakresie rachunków przeznaczonych do obsługi środków finansowych Unii Europejskiej dla krajów członkowskich w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Sekcji „Orientacji” Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa. System SIMIK MF umożliwia obsługę rachunków bankowych otwartych w NBP dla gromadzenia środków pochodzących z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Uruchomienie interfejsu B2B związane było z wprowadzeniem w Ministerstwie Finansów systemu SIMIK, tj. Systemu Informatycznego Monitoringu i Kontroli Finansowej Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności. Jego zadaniem jest wspomaganie procesu absorpcji funduszy pochodzących z Unii Europejskiej.
W związku z uchwałą Zarządu NBP nr 7/53/DO/2006 z 3 października 2006 r., w sprawie Planu Ciągłości Działania (PCD - NBP), obsługa posiadacza rachunku uznana została za jedną z funkcji krytycznych banku centralnego, dla których przyjęto konieczność zapewnienia ciągłości ich realizacji. PCD - NBP obejmuje działania, których realizacja, w przypadku wystąpienia zagrożeń powodujących brak dostępu do siedziby Centrali NBP lub Oddziału Okręgowego w Warszawie, bądź konieczność ich opuszczenia, powinna zapewnić podjęcie obsługi funkcji krytycznych z lokalizacji zapasowej.
Współpraca z międzynarodowymi instytucjami finansowymi
Współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW)
Współpraca koncentruje się na opracowywaniu stanowiska Polski na temat najważniejszych kwestii związanych z członkostwem w Funduszu. Bank centralny współdziała w tym zakresie z Ministerstwem Finansów. NBP pokrywa ze środków własnych wydatki związane z przynależnością Polski do tej instytucji.
NBP uczestniczy w corocznych przeglądach gospodarki, dokonywanych przez misje ekspertów Funduszu. Ich efektem są raporty i prognozy dotyczące rozwoju polskiej gospodarki.
NBP współpracuje też z MFW w ramach programów oceny sektora finansowego i rozszerzania międzynarodowych standardów statystycznych.
Współpraca z Bankiem Światowym i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR)
Prezes NBP reprezentuje Polskę we władzach Banku Światowego oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
Narodowy Bank Polski formułuje stanowisko Polski dotyczące najważniejszych kwestii omawianych przez Bank Światowy i EBOR. Przedstawiciele NBP uczestniczą w dorocznych spotkaniach Grupy Banku Światowego oraz w obradach EBOR.
NBP obsługuje zobowiązania i należności zagraniczne Skarbu Państwa wobec międzynarodowych instytucji finansowych.
Współpraca z Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych (BRM)
NBP jest akcjonariuszem BRM w Bazylei, który odgrywa ważną rolę w organizowaniu współpracy banków centralnych.
Narodowy Bank Polski utrzymuje z BRM stałe kontakty robocze w zakresie nowych instrumentów finansowych oraz oferty depozytowej tego banku.
Współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC)
Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej NBP stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). W związku z tym rozpoczął ścisłą współpracę z Europejskim Bankiem Centralnym i innymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej.
Prezes NBP uczestniczy w pracach Rady Ogólnej EBC, będącej obok Rady Zarządzającej i Zarządu, jednym z trzech organów decyzyjnych EBC. Eksperci NBP biorą udział w pracach komitetów i grup roboczych ESBC, które przygotowują stanowiska merytoryczne w kwestiach dotyczących działalności ESBC, np. w zakresie emisji waluty euro, statystyki bankowej i regulacji prawnych.
Współpraca z EBC polega także na roboczych kontaktach ekspertów NBP i EBC, konsultowaniu projektów aktów prawnych, tłumaczeniach opracowań analitycznych i regulacji prawnych oraz organizowaniu różnych form szkoleń. NBP przekazuje EBC dane statystyczne w zakresie finansów i bankowości, umożliwiające ocenę sytuacji gospodarczej w skali Unii Europejskiej.
Działalność statystyczna
Podstawowe zadania statystyczne NBP obejmują:
gromadzenie, przetwarzanie oraz bieżącą analizę danych dotyczących:
bilansu płatniczego, zadłużenia zagranicznego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej,
informacji zawartych w bilansach banków, wykorzystywanych w prowadzeniu polityki pieniężnej oraz nadzorze nad bankami,
stóp procentowych stosowanych przez banki,
sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, w tym koniunktury gospodarczej i mechanizmów transmisji polityki pieniężnej,
prace nad metodyką opracowywania i prezentacji statystyki monetarnej oraz bilansu płatniczego.
Podjęto także przygotowania do rozszerzenia zakresu prowadzonych badań statystycznych. Nowe obszary badań obejmują kwartalne rachunki finansowe, pozyskiwanie danych z niebankowych instytucji finansowych, a także dotyczących emisji papierów wartościowych.
Dane po odpowiednim opracowaniu przekazywane są organizacjom międzynarodowym, takim jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Bank Rozrachunków Międzynarodowych. Szczególnie intensywna jest współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym, wynikająca z uczestnictwa NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych. Najistotniejszym zadaniem w tej dziedzinie jest pełne dostosowanie opracowywanej statystyki do wymogów Unii Europejskiej.
Działalność analityczna i badawcza
Działalność analityczno-badawcza służy przede wszystkim prowadzeniu polityki pieniężnej.
Jednym z ważniejszych kierunków badań są modelowe studia mechanizmu transmisji polityki pieniężnej oraz modelowanie i prognozowanie inflacji. Podstawowe narzędzia regularnych analiz scenariuszowych i prognoz inflacji to strukturalne modele ekonometryczne. W badaniach mechanizmu transmisji dodatkowo wykorzystuje się strukturalne modele wektorowej autoregresji.
Polityka pieniężna wymaga również wnikliwego badania konkurencyjności gospodarki, bilansu płatniczego, zmian w strukturze gospodarki i ich wpływu na procesy inflacyjne oraz rynku pracy. Dużą wagę przywiązuje się także do badań dotyczących gospodarstw domowych i popytu konsumpcyjnego. Wśród nich istotną rolę odgrywa kwantyfikacja oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych. Badania obejmują również sytuację sektora finansów publicznych oraz relacje pomiędzy polityką pieniężną i fiskalną.
Jednym z kierunków prac analityczno-badawczych jest analiza strategii pieniężnej w strefie euro oraz zagadnienia związane z przyszłym przystąpieniem Polski do tej strefy.
Analizom i badaniom podlegają zagadnienia:
o charakterze bardziej ogólnym, w tym sformalizowane metody analizy polityki pieniężnej, polityka makroekonomiczna w warunkach niepewności oraz optymalne i odporne reguły polityki pieniężnej;
o charakterze międzynarodowym, m.in. międzynarodowy system finansowy i sytuacja gospodarcza w krajach Unii Europejskiej;
bezpośrednio wiążące się z przystąpieniem Polski do strefy euro, głównie dotyczące dostosowania instrumentów polityki pieniężnej do wymagań ESBC, warunków udziału Polski w systemie kursowym ERM II, kursu złotego oraz polityki kursowej w procesie dochodzenia do strefy euro.
Działalność analityczno-badawcza obejmuje również polski system finansowy, który tworzą instytucje i rynki finansowe, a także regulacje prawne określające zasady ich funkcjonowania oraz powiązania między nimi. Przedmiotem analiz są przede wszystkim rozwój oraz stabilność systemu finansowego. Rozpoznawane są także możliwe zagrożenia stabilności systemu finansowego oraz ich skutki.
Ważnym przedmiotem badań jest wzajemne oddziaływanie między sytuacją instytucji finansowych (zwłaszcza banków) a polityką pieniężną prowadzoną przez Narodowy Bank Polski. Analizuje się m.in. oczekiwania rynków finansowych wobec polityki stóp procentowych NBP oraz kursu walutowego. Wyniki tych analiz NBP wykorzystuje do tworzenia systemu wczesnego ostrzegania przed sytuacjami zagrażającymi stabilności systemu finansowego i całej gospodarki.
Historia bankowości centralnej w Polsce
W styczniu 1924 r. Sejm uchwalił słynną reformę walutową, która pozwoliła przezwyciężyć katastrofę hiperinflacji i związany z nią chaos w gospodarce. W kwietniu 1924 r. w miejsce zniszczonej inflacją marki polskiej wszedł do obiegu złoty, poprzednik naszej obecnej jednostki pieniężnej. Zajął się tym utworzony wówczas Bank Polski - poprzednik Narodowego Banku Polskiego. Te trzy jubileusze mają swego wielkiego bohatera. Jest nim wybitny polityk, ekonomista, ojciec złotego i współtwórca Banku Polskiego SA - Władysław Grabski.
Wypada w kilku zdaniach przypomnieć genezę wspomnianych wydarzeń z 1924 r.
Państwo polskie odrodziło się w końcu 1918 r. Od niemieckich władz okupacyjnych przejęło instytucję emisyjną - Polską Krajową Kasę Pożyczkową. Emitowane przez nią marki polskie stały się tymczasowym, obowiązującym środkiem płatniczym.
Jednak już w grudniu 1918 r. zapowiedziano, że w przyszłości zostanie utworzony Bank Polski. Nowy bank emisyjny miał nawiązywać swą nazwą do instytucji, która od 1828 r. zajmowała się sprawami monetarnymi i gospodarczymi w okresie krótkotrwałej autonomii Królestwa Polskiego.
W lutym 1919 r. zapowiedziano wprowadzenie złotego w miejsce marki polskiej. Miało to być nawiązanie do długiej tradycji monetarnej. Złoty polski był bowiem jednostką pieniężną stosowaną w dawnej Polsce już w końcu XV wieku. Nawet w czasach porozbiorowych, gdy w obiegu był obcy pieniądz, przywiązanie do złotego było silne. Złoty polski był np. odpowiednikiem 15 kopiejek w codziennych rachunkach.
W odrodzonej w 1918 r. Polsce w obiegu była marka polska. Walcząc o ustalenie swych granic i dysponując nikłymi dochodami skarbowymi, Polska ciągle powiększała swe zadłużenie. Dług Skarbu finansowano drukiem pieniądza. Szybko rósł jego obieg i podobnie szybko spadał kurs marki polskiej. W połowie 1923 r. inflacja osiągnęła fazę hiperinflacji. Ceny rosły z miesiąca na miesiąc w tempie 50 proc., a nawet wyższym.
W połowie grudnia 1923 r. Władysław Grabski został premierem i jednocześnie zatrzymał tekę ministra skarbu. Zamierzał zrównoważyć budżet i pozyskać dochody z podatku majątkowego oraz uniknąć pożyczek zagranicznych. Na przełomie lat 1923-1924 katastrofa monetarna była już oczywista. Miesięczny wzrost cen przekraczał 150 proc.
Sejm w dniu 11 stycznia 1924 r. uchwalił ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej.
20 stycznia ustanowiono statut Banku Polskiego i nadano mu wyłączne prawo emisji banknotów. Organizacją Banku zajął się pięcioosobowy komitet, któremu przewodniczył przyszły prezes Stanisław Karpiński.
Zgodnie z ówczesnymi wzorami, powstał bank centralny w formie prywatnej spółki akcyjnej, co miało zapewnić jego niezależność. Akcje Banku objęło 176 tys. akcjonariuszy. Skarb Państwa miał tylko 1 proc. akcji.
Bank rozpoczął działalność 28 kwietnia 1924 r. Dokonał wymiany marek polskich w relacji 1 800 000 marek za 1 złotego. Złoty był równy frankowi złotemu (czyli szwajcarskiemu). Początkowo dobra sytuacja w budżecie i bilansie płatniczym oraz zgromadzone rezerwy złota i dewiz dawały poczucie stabilizacji i zapewniały sukces reformy.
Jednak sukces ten okazał się krótkotrwały. W 1924 r. wielki nieurodzaj zbóż i głęboki kryzys w przemyśle, a w 1925 r. załamanie w bilansie płatniczym radykalnie osłabiły kurs złotego. Interwencje walutowe Banku Polskiego były nieskuteczne. Bojąc się spadku skromnych rezerw złota i dewiz, Bank wycofał się z obrony kursu złotego. Premier Grabski w listopadzie 1925 r. podał się do dymisji. Pod wpływem sytuacji gospodarczej znów pojawił się deficyt budżetu. Rząd finansował wydatki emisją państwowych znaków pieniężnych, w tym bilonu. Wróciła inflacja, którą nazwano inflacją bilonową. Ceny rosły w tempie rocznym przekraczającym 15 proc. Dopiero polepszenie koniunktury poprawiło budżet i bilans płatniczy oraz zaczęło stabilizować kurs złotego.
Ustabilizował się on ostatecznie w 1927 r. dzięki pożyczce międzynarodowej. Złoty pozostał walutą stabilną i silną do końca okresu międzywojennego. Choć nie brakowało dyskusji o polityce pieniężnej Banku Polskiego, to jednak - bez wątpienia - był on bardzo ważną instytucją w II Rzeczypospolitej.
W 1945 r. rozpoczął działalność Narodowy Bank Polski. Zaczął funkcjonować jako bank państwowy pod nadzorem ministra skarbu. NBP szybko skupił świetne kadry, w tym sztab pracowników Banku Polskiego. Ich fachowe umiejętności i doświadczenie były wielką siłą NBP przez wiele lat.
Początkowo NBP przyjął zasady skopiowane ze statutu Banku Polskiego. Zakładano, że będzie on bankiem emisyjnym, nieangażującym się w bezpośrednie finansowanie przedsiębiorstw. Jednak szybko gospodarka nakazowo-rozdzielcza zasadniczo zmieniła rolę NBP i pieniądza. Już na początku 1946 r. powierzono NBP kontrolę finansową i bezpośrednie finansowanie górnictwa, hutnictwa i przemysłu włókienniczego.
Narodowy Bank Polski stopniowo stawał się monobankiem - monopolistą w dziedzinie nie tylko emisji pieniądza, ale także udzielania kredytu i gromadzenia oszczędności. Innymi słowy, stawał się kolosem, ale zależnym od zewnętrznych decyzji politycznych i administracyjnych. Złoty zaś stał się cieniem realizowanych planów, będąc wyłącznie walutą wewnętrzną, niewymienialną na inne waluty. Był też z trudem wymienialny na towary, bo nieodłączną cechą gospodarki centralnie planowanej były kolejki oraz braki na rynku. Nic więc dziwnego, że złotego wypierały dolar i inne waluty obce.
Jednak nawet w warunkach ustrojowych ograniczających rolę banku centralnego, NBP wykonywał prace, które przyczyniały się do racjonalizacji procesu gospodarowania. Wymienić tu trzeba zwłaszcza organizowanie rozliczeń bezgotówkowych, obsługę budżetu, gospodarowanie skromnymi rezerwami dewizowymi i opracowywanie bilansu płatniczego oraz innych syntetycznych bilansów gospodarki narodowej.
Dopiero koniec lat osiemdziesiątych zapoczątkował powrót złotego do świata prawdziwego pieniądza. Dzięki reformom udało się przywrócić złotemu zdolność pełnienia funkcji narodowego pieniądza, a Narodowemu Bankowi Polskiemu nadano rolę banku centralnego, odpowiedzialnego za wartość polskiego pieniądza.
Na początku 1990 r. problemem był wysoki stopień dolaryzacji gospodarki. Zasoby pieniężne obejmowały w 75 proc. waluty obce, a w 25 proc. złote w gotówce i na rachunkach bankowych. W krótkim okresie udało się odwrócić te proporcje. Po wielu latach odgórnego hamowania ruchu cen i zniekształcania ich struktury oraz wskutek odziedziczonego ogromnego deficytu, w 1989 r. doszło do wybuchu inflacji, która osiągnęła poziom czterocyfrowy, ale dość szybko zeszła do wymiaru dwucyfrowego. Wprowadzenie ograniczonej wymienialności złotego zbliżyło go do prawdziwego pieniądza.
W 1995 r. przeprowadzono denominację złotego, która przeszła do historii jako „skreślenie czterech zer”. Unormowanie sytuacji płatniczej pozwoliło wówczas zapoczątkować kształtowanie kursu złotego na rynku walutowym oraz zapewnić złotemu status waluty wymienialnej według standardu międzynarodowego.
Do istotnych zmian doszło po 1997 r. Nowa Konstytucja zapewniła mocną pozycję Narodowego Banku Polskiego w systemie instytucji publicznych i związała politykę pieniężną z nowym organem NBP - Radą Polityki Pieniężnej. Sprawowanie nadzoru nad bankami powierzono Komisji Nadzoru Bankowego, a jego realizację Generalnemu Inspektoratowi Nadzoru Bankowego, wydzielonemu w strukturze NBP. W ten sposób dbałość o złotego oraz czuwanie nad stabilnością systemu finansowego stały się głównymi celami działalności polskiego banku centralnego.
Po wielu latach Narodowy Bank Polski stał się bankiem centralnym opartym na najlepszych wzorach.
Rada Polityki Pieniężnej
Zgodnie z art. 227 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 6 Ustawy o Narodowym Banku Polskim, Rada Polityki Pieniężnej jest organem NBP.
Rada Polityki Pieniężnej ukształtowała się w dniu 17 lutego 1998 r. W skład Rady wchodzą:
Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP,
9 członków, powoływanych w równej liczbie przez: Prezydenta RP, Sejm i Senat.
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej powoływani są na 6 lat.
Zgodnie z art. 12 Ustawy o NBP, Rada Polityki Pieniężnej:
ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej,
składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego,
ustala wysokość stóp procentowych NBP,
ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków,
określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,
zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,
przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,
ustala zasady operacji otwartego rynku.
Rada Polityki Pieniężnej dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przedłożone przez Prezesa NBP.
Skład Rady Polityki Pieniężnej:
Przewodniczący Rady Polityki Pieniężnej
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej