HISTORIA KOWAR

Powstanie i rozwój Kowar wiążą się przede wszystkim z górnictwem rud żelaza i kowalstwem.
W 1148 roku gwarek Walon Wawrzyniec Angelus odkrył na zboczu Góry Rudnik rudę żelaza. 10 lat później z polecenia ówczesnego księcia Polski Bolesława Kędzierzawego założono osadę. W krótce rozpoczęto eksploatację rudy, zaczęto kuć żelazo i wytwarzać różne wyroby metalowe. Działalność górnicza dawała gwarkom wiele przywilejów. Gwarkowie byli ludźmi wolnymi, co w średniowieczu, siłą rzeczy stwarzało wiele konfliktów z możnowładcami.
Dzięki górnictwu, hutnictwu, kowalstwu Kowary stały się osadą w miarę bogatą i skutecznie konkurowały z pobliska Jelenią Górą.

Kowarscy górnicy poza ciężką pracą brali także udział, co wynika z dokumentów, w bitwie pod Legnicą w 1241 r., a umiejętności górników kowarskich wykorzystywane były do wysadzenia w powietrze w 1479 r. w okolicy Gryfowa Śl. zamku niemieckiego raubrittera Talkensteina.
W roku 1513 ówczesny król Czech i Węgier Władysław Jagiellończyk, w dokumencie lokacyjnym z 4 IX 1513 roku jako zwierzchnik księstwa świdnicko-jaworskiego, nadał Kowarom prawa miejskie. Na długo przed nadaniem praw miejskich, Kowary używały pieczęci z herbem, który przedstawia skaczącego konia, na którego grzbiecie widnieje młot kowalski z napisem "Sigillum Smedborgensis" (z roku 1454).
Po otrzymaniu praw miejskich używano pieczęci z herbem i napisem "Sigillum Civitatis Metallicae 1525". W XVI wieku Kowary były obok Świdnicy i Wrocławia najważniejszym centrum przemysłu żelaznego na Dolnym Śląski.
Bardzo dużo żelaza eksportowano do ówczesnej Polski, rekordowym zaś był rok 1558 kiedy to Kowary wyeksportowały aż 1500 cetnarów żelaza. Część konstrukcji pierwszego mostu warszawskiego, wzniesionego w latach 1567-1573 było wykonane z kowarskiej stali.
Kowary w drugiej połowie XVI wieku były znanym ośrodkiem produkcji broni palnej, a miejscowi rusznikarze cieszyli się sławą dobrych fachowców. Zaopatrywali oni nie tylko Śląsk, ale także wykonywali różne zamówienia z krajów ościennych. Jednym z klientów był król Polski Zygmunt August, który zlecił wykonanie 2000 luf do muszkietów.
W początkach XVII wieku Kowary nadal rozwijały się pomyślnie, ale wojna trzydziestoletnia wyniszczyła ludność, zniszczyła miasto, zatopiono kopalnie. Okres górniczej świetności miasta się skończył. Po wojnie trzydziestoletniej rozpoczął się okres rozwoju tkactwa.

W 1741 roku, w wyniku wojny prusko-austriackiej, Kowary tak jak i cały Dolny Śląsk, przyłączono do Prus.
W 1747 roku Król pruski Fryderyk II polecił wykupić dobra kowarskie z rąk czeskich właścicieli Czerninów (przed nimi właścicielami, przez ponad dwieście lat był ród Schaffgotschów).
W XVIII i XIX wieku podejmowano próby wznowienia działalności górniczej, ale bez większego powodzenia. Miasto "żyło" głównie z włókiennictwa.
Po pierwszej wojnie światowej bardzo krótko kontynuowano wydobycie rud żelaza (magnetytu) - dla potrzeb rozwijającego się przemysłu zbrojeniowego III Rzeszy. Również po II wojnie światowej, przez pewien czas wydobywano rudy żelaza, ale też, w największej tajemnicy, rozpoczęto wydobycie rud uranu. Eksploatowano rud uranu odbywała się głównie na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych. Po II wojnie światowej miasto rozwijało się głównie w oparciu o działalność Zakładów Przemysłowych R-1 (związanych z wydobywaniem uranu), a także dzięki przemysłowi włókienniczemu produkującemu płótna lniane i słynne od wielu dziesiątków lat dywany. W okresie powojennym ludność Kowar powiększyła się z około 4 tys. do 12,5 tys. Mieszkańców.

WAŻNIEJSZE WYDARZENIA W DZIEJACH KOWAR:

1148 - Odkrycie złóż rudy żelaza przez legendarnego gwarka Wawrzyńca (Laurentiusa) Angelusa.
1158 - Założenie osady nazwanej Kowalską Górą przez kuźników Bolesława Kędzierzawego.
1355 - Pierwsza historyczna pisemna wzmianka o Kowarach.
1392 - Księstwo świdnicko-jaworskie, a w nim Kowary, stały się terytorium dziedzicznym królów Czech.
1401 - Kowary własnością Gotsche Schoffa, burgrabiego na jeleniogórskim zamku i pana na Chojniku.
1408 - 1458 - Spór Kowar z Jelenią Górą dotyczączy samodzielnego handlu suknem, solą i piwem. Spór zakończył się układem w 1458 r.
1513 - Wydanie przywileju lokacyjnego dla Kowar jako miasta przez Władysława Jagielończyka króla Czech i Węgier (uzyskanie praw miejskich).
1528 - Uzyskanie przez Kowary statusu "Wolnego miasta górniczego", a w konsekwencji przywileju uwalniającego od zależności ekonomicznej od Jeleniej Góry.
1549 - Kościół parafialny przejęli ewangelicy.
1570 - Budowa renesansowego pałacu zwanego Nowym Dworem.
1579 - Bunt chłopski w Kowarach.
1622 - Walczące w wojnie XXX-letniej kilkutysięczny oddział lisowczyków grabi miasto i najbliższą okolicę.
1633 - Pożar kościoła. Zaraza dziesiątkuje mieszkańców miasta.
1634 - Aresztowanie feudaknego dziedzica Kowar Hansa Ulricha Schaffgotscha i zarekwirowanie dominium kowarskiego przez cesarza Ferdynanda II Habsburga.
1639 - Cesarz Ferdynand III Habsburg sprzedaje Kowary wraz z okolicznymi wsiami czeskiemu hrabiemu Hermanowi Czerninowi.
1650 - Upadek działalności górniczej. Główną przyczyną były zniszczenia wojenne i zatopienie kopalni, bezpośrednią przyczyna - spadek zamówień na broń i wyroby z żelaza.
1654 - Franciszkanie osiadają w Kowarach. Przejęcie na powrót kościoła przez katolików.
1670 - Odbudowa spalonego kościoła. Wnętrze otrzymuje styl barokowy.
1695 - Układ kowarzan z Hermanem Jakubem Czerninem zakończył kompromisem spór, którego źródłem było nierespektowanie przywileju z 1513 i 1528 roku.
1727 - Budowa barokowej kaplicy św. Anny.
1736 - Potwierdzenie przywilejów miasta przez cesarza Karola VI Habsburga.
1740 - 1742 - Opanowanie Śląska przez wojska Fryderyka II Hohenzollerna. Kowary spod austriackiego przeszły pod panowanie pruskie.
1747 - Fryderyk II, król Prus polecił wykupić dobra kowarskie od Czerninów, a kwotę kontraktu wpisać na hipotekę miasta. Kowary otrzymały przywilej miasta królewskiego, jednocześnie zmieniono miastu herb.
1786 - 1789 - Budowa ratusza miejskiego w stylu klasycystycznym.
1792 - Wielki pożar śródmieścia. Spłonęło 40 domów i 46 budynków gospodarczych.
1810 - Powódź zniszczyła dużą część miasta.
1851 - Przejściowe wznowienie działalności górniczej.
1855 - 1857 - Budowa "drogi głodowej" z Kowar do Kamiennej Góry, za dzień pracy robotnicy otrzymywali bochenek chleba.
1856 - Uruchomienie Fabryki Dywanów Smyrneńskich.
1881 - 1882 - Budowa lini kolejowej z Jeleniej Góry do Kowar.
1897 - Wielka powódź.
1902 - Budowa sanatorium na "Wysokiej Łące".
1905 - Ukończenie budowy linii kolejowej z Kowar do Kamiennej Góry przez Ogorzelec.
1916 - Uruchomienie sanatorium "Bukowiec".
1939 - 1945 - II wojna św. Miasto nie ucierpiało w wyniku działań wojennych.
1945 - 1947 - Dolny Śląsk przyłączono do Polski. Zasiedlanie miasta przez ludność polską.
1948 - 1972 - Działalność poszukiwawczo - wydobywcza rudy uranowej Przedsiębiorstwa Państwowego "Kowarskie Kopalnie", a następnie Zakładów Przemysłowych R-1.
1949 - 1952 - Budowa "Osiedla Górniczego", liceum ogólnokształcącego i domu kultury.
1969 - 1976 - Budowa i uruchomienie nowego zakładu wyrobu dywanów.
Lata 90-te - Renowacja kowarskiej Starówki.

"Ważniejsze wydarzenia w dziejach Kowar" są streszczeniem artykułu Tadeusza Bugaja o tym samym tytule zamieszczonego w książce "Kowary. Szkice z dziejów miasta", tom II, Jelenia Góra 1989, s. 213 - 217.

KOWARY DZISIAJ

Kowary to miasto liczące 12500 mieszkańców, do niedawna miasto przemysłowo turystyczne, obecnie znajduję się w fazie przemian funkcjonalno-strukturalnych, mających na celu nadanie miastu charakteru ośrodka specjalistycznego lecznictwa uzdrowiskowego I turystyki. Głównym atutem miasta jest jego położenie geograficzne, w południowo-wschodniej części Kotliny Jeleniogórskiej. Obszar ten charakteryzuje się urozmaiconą rzeźbą terenu (420-1280 m. npm.) i zróżnicowanymi warunkami klimatycznymi. Od południowego-zachodu Kowary graniczą z Czechami. Granica biegnie od Przełęczy Okraj poprzez Kowarski Grzbiet do Skalnego stołu.

Kowary położone są nad rzeką Jedlicą, wzdłuż której na przestrzeni ok. 5 km ciągnie się zwarta zabudowa. W środkowej jej części usytuowane jest centrum miasta. Centrum to wyznacza ciąg placówek usługowo-handlowych, urząd miasta, kościół, ośrodek zdrowia i dwie z czterech szkół podstawowych. Centrum jest najstarszą częścią miasta.
Teren Kowar (w granicach administracyjnych) zajmuje 3739ha. Największą część miasta w 1998 roku stanowiły użytki leśne - 2379ha (63,6% ogólnej powierzchni miasta). Zaliczane są one do I grupy ochronnej służącej rekreacji i ochronie powietrza. Niewielki obszar zajmują użytki rolne - 838ha. Związane jest to z zaniechaniem nieopłacalnej na tutejszym terenie produkcji rolniczej.

Miasto posiada trzy dzielnice będące niegdyś wioskami, które oddalone są od centrum Kowar o około 3 km i nie połączone z jego zabudową. Są to: Podgórze, Wojków i Krzaczyna. Podgórze leżące na południu miasta zajmuje dwie śródgórskie doliny położone pomiędzy stokiem Karkonoszy i Grzbietem Lasockiego a Rudami Janowickimi. Wojków położony jest w północno-wschodniej części obszaru administracyjnego miasta na zboczach wzniesień Brzeźnika w paśmie Rudaw Janowickich. Krzaczyna natomiast stanowi zachodnie krańce miasta. Obszar Kowar odwadniany jest przez rzekę Jedlicę, wzdłuż której na przestrzeni około 5km ciągnie się zwarta zabudowa miasta.
W końcu roku gminę Kowary zamieszkiwało 12869 osób. Według prognozy na rok 2015 przewiduje się wzrost liczby mieszkańców do około 13520 osób.

LEGENDA O HERBIE KOWAR

Aktualny Herb Kowar

Gdy Kowary tkwiły jeszcze w mrokach czasów dawnych i zamierzchłych nieopodal osady żył rozbójnik. Ciężkie to były lata dla ludzi z "Kowalskiej Góry" gdyż ów niebezpieczny i bezlitosny łotr wzbudzał w nich tak wielki strach, że bez oporu obrabiali jego pola i oddawali mu wszystko co sobie upatrzył. Nikt nie miał odwagi przeciwstawić się zwartej kompanii i jej dowódcy, jednak tak w sercach kupieckich jak i kmiecich rosła nienawiść i przemożna chęć by pozbyć się dręczyciela. Czujne oczy śledziły uparcie bandytę i jego kamratów czekając na okazję, która mogłaby położyć kres zbrodniczemu procederowi.

Pewnego dnia zbójnik przybył do Kowar bez eskorty a jego celem była kuźnia. Kowal, człowiek wielkiej siły i odwagi poczuł, że musi wziąć na siebie ciężar pozbycia się ciemiężnika, gdyż podobna okazja mogłaby sie już nie powtórzyć. Kowalscy pomocnicy ukryli się na polecenie swojego mistrza. Kowal oznajmił przybyszowi, że może podkuć mu konia, ale tylko wtedy, gdy będzie on trzymany za uzdę, gdyż inaczej zwierzę mogłoby zostać nieopatrznie zranione i stać się niebezpieczne. Rozbójnik przystał na tę propozycję i gdy stał odwrócony tyłem do mistrza kuźni otrzymał potężne uderzenie w głowę kowalskim młotem. Łotr padł martwy, ale niebezpieczeństwo wcale nie zostało zażegnane.

Spłoszony wierzchowiec zaczął uciekać ze stajni co zmroziło serce kowala, gdyż gdyby koń wrócił bez jeźdźca do siedziby zbójeckiej szajki mogłoby to spowodować zagładę wszystkich mieszkańców naszej osady. Trudna sytuacja nie sparaliżowała jednak mężczyzny. W ostatniej chwili rzucił on swym wielkim kowalskim młotem w galopujące zwierzę, zabijając je na miejscu. Czyn ten przyniósł spokój mieszkańcom Kowar i uchronił ich od niewątpliwej zemsty zbójeckiej braci. Dla uczczenia tego wydarzenia uciekający koń z młotem zawiśniętym nad jego karkiem stał się herbem Kowar.

Ewa Matusiak

Napisane na podstawie tekstu T. Bugaja zaczerpniętego z monografii "Kowary. Szkice z dziejów miasta". Jelenia Góra 1988.

OSOBLIWOŚCI PRZYRODY KOWAR I OKOLIC

Kowary i najbliższa okolica to bardzo ciekawe miejsce pod względem przyrodniczym. Występują tu unikalne zespoły roślinne oraz bogaty świat fauny.

Z cenniejszych roślin warto wymienić między innymi:

Tulipanowiec amerykański

 

Jest to drzewo liściaste, w swojej ojczyźnie osiągający wysokość powyżej 50 m, u nas najstarsze okazy mają wysokość 20-30 m. Korona regularna, szeroki pień pokryty głęboko bruzdowany koroniną. Liście mają charakterystyczną formę blaszki, nie spotykanej u żadnych innych uprawianych u nas drzew. Kwiaty również oryginalne jakkolwiek mało widoczne wśród liści na wysokich zwykle drzewach; mają kształt podobny do tulipanów. Owocostany szyszkowate długo utrzymują się na gałązkach, na wiosnę rozpadają się na wąskie, brązowe skrzydlaki. Tulipanowce wymagają żyznych, świeżych, dostatecznie wilgotnychgleb i słonecznych stanowisk.
W jesieni liście przebarwiają się wsaniale na kolor żółty lub brązowożółty. Jest to jedno z najbardziej oryginalnych drzew uprawianych w naszych parkach. Kowarski egzemplarz tulipanowca sprawia imponujące wrażenie. Rośnie on we wschodniej części parku, obok dawnego placu do gry w siatkówkę.

Podrzeń żebrowiec i Podbitek alpejski

   

Liczne skupiska podrzenia żebrowca występują na Przełęczy Okraj. Ta ciekawa paproć jest rośliną kępową do 40cm wysokości. Część jej liści spełnia rolę organu wytwarzającego zarodniki, natomiast inne liści pełnią rolę odżywcze. Liście bez zarodni są zimotrwałe i tworzą w kępie prawie poziomo rozłożoną rozetę. Są skórzaste, ciemnozielone, mają kształt podługowaty i są ustawione na osi, podobnie jak zęby w grzebieniu. Liście natomiast zarodnionośne wzniesione są prosto i wyrastają ze środka kępy. Roślina odnawia je co roku, gdyż po wydaniu zarodników liście te zamierają. Są one dwa razy dłuższe od liści płodnych.

który rośnie głównie na niżu. Różni się jednak od niego, zwłaszcza skórzastymi, ciemnozielonymi liśćmi, które przystosowały się do życia w górskim klimacie i nie giną na zimę. Rośliny podbiałka wznoszą się na kilkanaście centymetrów, wyrastając z grubego kłącza. Pęd kwiatowy zakończony jest zwykle jednym koszykiem, skupiający przeważnie 20 kwiatów, które rozwijają się od maja do lipca.

Limba

 

Limba jest ozdobą naszych gór. Jest drzewem o gęstej, zwartej koronie, za młodu stożkowa, u starszych okazów cylindryczna. Igły po 5 w pęczku pokryte są silnym nalotem.
Szyszki duże jajowate po 2-3 latach opadają w całości i rozsypują się na ziemię. Nasiona są chętnie zjadane przez orzechówki. Drewno limby o pięknej żółtoczerwonej barwie z ciemnymi cętkami było od dawna wysoko cenione. Ma ono jednolitą strukturę, jest lekkie, łupliwe i trwałe, wykazuję dużą odporność przeciw uszkodzeniom od owadów. Limby można spotkać w Kowarach choć jest ich niewiele. Pojedyncze okazy rosną w otoczeniu Nowego Dworu, w parku przy ulicy Jeleniogórskiej.

Dąb węgierski

 

Dąb węgierski reprezentowany jest w Kowarach przez jedyny egzemplarz, który rośnie w Parku Miejskim nieopodal DW "Przedwiośnie", ma 20m wysokości. Z pnia mającego 2,40m obwodu wyrastają dwa grube konary.
Cechą charakterystyczną są duże odwrotnie jajowate liście (10-18cm). Z wierzchu są one ciemnozielone i nagie, od spodu jasnozielone i owłosione, głęboko klapowane i krótkoogonkowe. Pień pokryty ciemną, silnie spękaną korowiną.

Świerk pospolity (picea albies)

W najbliższej okolicy Kowar nie brakuje drzew tego gatunku. Jedno z nich, to przedstawione na zdjęciach powyżej (fot. Jerzy Wolski), jest jednak szczególne. Zakwalifikowano je jako pomnik przyrody. W wykazie najgrubszych drzew na Dolnym Śląsku zakwalifikowano go na 41 miejscu - obwód pnia 410 cm.

Świat kowarskiej fauny

Świat fauny ma w Kowarach i najbliższej okolicy bogatą reprezentację. Można tu spotkać wiele gatunków zwierząt, zarówno tych większych, jak i te mniej rzucające się w oczy. Do najbardziej popularnych ssaków tego regionu można saliczyć sarny. Czasami, w otaczających miasto lasach, zobaczyć można również dziki i lisy. Nie ulega jednak wątpliwości, że najbardziej efektownym przedstawicielem tutejszej zwierzyny jest jeleń.

Rówież mniejsze ssaki znalazły w okolicach Kowar swój dom. Najczęściej można spotkać tu zająca szaraka, wiewiórkę, kunę leśną, jeża zachodniego oraz przeróżne małe gryzonie. Sporo też jest tu niewielkich drapieżników, takich jak łasica czy gronostaj. Występuje na tym terenie również kilka gatunków nietoperzy. Wiele z tych zwierząt jest bardzo cennych i ściśle chronionych.

Część gminy Kowary leży na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego. Jeżeli interesuje Cię przyroda znajdująca się w KPN zapraszamy na strony:
- Oficjalna strona Karkonoskiego Parku Narodowego
- Internetowy Magazyn Przyrodniczy "Salamandra"

Częściowo z obszarem gminy Kowary pokrywa się również Rudawski Park Krajobrazowy, który podobnie jak KPN ma unikalne walory przyrodnicze. Jeżeli chcesz się o nich czegoś dowiedzieć kliknij na poniższe link:
- Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych

Warto jeszcze wspomnieć, że Kowary mają jeden z najmniejszych poziomów zanieczyszczeń w Kotlinie Jeleniogórskiej. Można sprawdzić to na stronie www.ekologia.org.pl

PARK MINIATUR ZABYTKÓW DOLNEGO ŚLĄSKA

W Kowarach na terenie Fabryki Dywanów powstał "Park Miniatur Zabytków Dolnego Śląska".Celem tego przedsięwzięcia jest stworzenie atrakcji turystycznej jak również Centrum Informacyjnego Euroregionu Nysa. Odwiedzający ten Park maja możliwość zapoznania się z obiektami architektonicznymi takimi jak Pałace, Klasztory, Kościoły, Starówki miast dolnośląskich itp. odwzorowanymi dokladnie w skali 1 :25. Modele te są wykonane najnowszymi metodami technicznymi z materiałów odpornych na oddziaływanie warunków atmosferycznych co umożliwia eksponowanie modeli w naturalnym otoczeniu. Zieleń, piękno otaczającej przyrody jak również bardzo filigranowe odtworzenie szczegółów, bardzo uatrakcyjnia i tak już piękne zabytki naszego regionu.

W chwili obecnej gotowe są następujące miniatury zabytków:

1. Pałac i letnia rezydencja Królów Pruskich w Mysłakowicach
2. Kościół Królów Pruskich w Mysłakowicach
3. Świątynia "Wang"
4. Pałac Myśliwski w Bożkowie
5. Dom Gerharda Hauptmanna
6. Starówka Jeleniej Góry
7. Kościół Św. Maternusa z Lubomierza
8. Ratusz i kamieniczki Lubomierza
9. Pałac w Łomnicy
10. "Dom Wdowy" w Łomnicy
11. Schronisko "Szwajcarka"
12. Obserwatorium na Śnieżce
13. Kaplica św. Wawrzyńca na Śnieżce
14. Pałac "Boberstein"
15. Pałac w Karpnikach
16. Dębowy Pałacyk w Karpnikach
17. Pałac w Dąbrowicy
18. Pałac w Wojanowie
19. Ratusz w Kowarach
20. Opactwo Cysterskie w Krzeszowie
21. Cerkiew pw. św. Archanioła Michała w Sokołowsku
22. Zamek Książ
23. Dolnośląska chata przyslupowa - Muzeum Sportu i Turystyki w Karpaczu
24. Dwunastu Apostolow z Chełmska Śląskiego


W przygotowaniu:

1. Zamek Czocha
2. Palac w Mosznej

SZTOLNIE KOWARY - SKARBIEC WALONÓW

To interesująca i bezpieczna trasa turystyczna. Jest ona odbierana przez turystów jako podziemny świat legend, tajemnic i historii prawdziwej, związanej przez blisko 700 lat z poszukiwaniami kruszców, minerałów oraz wydobywaniem rudy żelaza, a także rudy uranowej.

Jest to jedna z ponad 20 sztolni radziecko-polskich zakładów R-1 zajmujących się poszukiwaniem, pozyskiwaniem i wysyłaniem rudy uranowej do ZSRR z przeznaczeniem do wyprodukowania pierwszej radzieckiej bomby atomowej w latach 1945-47. W tym czasie działalność wydobywcza w Kowarach i okolicy była otoczona ścisłą tajemnicą. A i później dzieje tych sztolni nie były do końca jawne. Wybudowanie dla potrzeb Uzdrowiska Cieplice w sztolni komory inhalacyjnej pozwoliło na prowadzenie leczenia radonowego. Było to jedno z trzech w Europie takich inhalatoriów.

Przygotowana i oddana (29.04.2000r.) do zwiedzania trasa liczy około 1200 m chodników, komór i grot podziemnych, gdzie zgromadzono skarby Walonów oraz eksponaty związane z wydobywaniem rud uranu. Przyjrzeć się też mPrzygotowana i oddana (29.04.2000r.) do zwiedzania trasa liczy około 1200 m chodników, komór i grot podziemnych, gdzie zgromadzono skarby Walonów oraz eksponaty związane z wydobywaniem rud uranu. Przyjrzeć się też można pracy górników, Prześledzić rytm pozyskiwania i transportu urobku, a także doświadczyć emocji towarzyszących temu miejscu. W zakamarkach i zaułkach czekają na odsłonięcie tajemnice, echa dawno przebrzmiałych głosów odbijają się od sklepień grot, czasem przyczłapią się Uranos i Pluton - dobre duchy sztolni - by zniknąć w niezbadanych jeszcze do końca chodnikach. Panowie, a także Panie mogą przetestować "Potencjałkę" - wodę, którą jako dar natury dla kowarskich gwarków pozostawił mitologiczny Priap. ożna pracy górników, Prześledzić rytm pozyskiwania i transportu urobku, a także doświadczyć emocji towarzyszących temu miejscu. W zakamarkach i zaułkach czekają na odsłonięcie tajemnice, echa dawno przebrzmiałych głosów odbijają się od sklepień grot, czasem przyczłapią się Uranos i Pluton - dobre duchy sztolni - by zniknąć w niezbadanych jeszcze do końca chodnikach. Panowie, a także Panie mogą przetestować "Potencjałkę" - wodę, którą jako dar natury dla kowarskich gwarków pozostawił mitologiczny Priap.

WALORY UZDROWISKOWE KOWAR

http://www.kowary.pl/index.php?lang=pol&menu=03&submenu=03 - %22Historia
HISTORIA UZDROWISKA

Warunki dla powstania uzdrowiska
Kowary mają wspaniałe położenie, wśród gór i lasów. Leżą u podnóża Karkonoszy i Rudaw Janowickich. Wszystkie walory przyrodnicze i klimatyczne tego miejsca sprawiły, że już w XIX wieku do Kowar przyjeżdżało sporo turystów chcących wypocząć w pięknym otoczeniu i przy okazji trochę się wykurować korzystając z niezwykłych właściwości tutejszego klimatu. Teren górski i korzystne warunki termiczne zapewniały wypoczywającym tu ludziom dobre samopoczucie.
Najlepsze właściwości lecznicze w Kowarach miały dwie pobliskie wsie (dziś już dzielnice Kowar) Podgórze i Wojków. Wojków od dawna traktowany był jako oddzielne osiedle klimatyczne. Spora ilość słonecznych dni i czyste powietrze powodowała, że zaczęto leczyć tu gruźlice i stany wyczerpania.

Sanatorium "Wysoka Łąka" i "Bukowiec"
Pod koniec XIX wieku zapadła decyzja o budowie na Wojkowie sanatorium. Zrealizowano ją zaraz na początku XX stulecia. Główny budynek sanatorium "Wysoka Łąka" został zbudowany w latach 1900 - 1902 według projektu Karola Grossa. Natomiast drugie sanatorium, "Bukowiec", rozpoczęło pracę w 1916 roku. Obydwa obiekty stanowiły jeden zakład leczenia gruźlicy.
W czasie II wojny św. na "Wysokiej Łące" przebywali niemieccy ranni i rekonwalescenci, a w "Bukowcu" umieszczono pacjentów chorych na gruźlicę prątkującą.

Po wojnie, ponieważ oba sanatoria nie uległy w czasie jej trwania żadnym zniszczeniom, polska administracja bardzo szybko na nowo uruchomiła cały kompleks. Pierwszymi pacjentami byli uwolnieni z pobliskiego obozu Żydzi, spora grupa polskich wojskowych, oraz przetransportowani tu chorzy z powstańczych szpitali z centralnej Polski. Około 500 łóżek sanatoryjnych w okresie powojennym stanowiło bardzo duży wkład w leczenie gruźlicy w zniszczonym wojną kraju.
W 1946 roku do kowarskiego zakładu leczniczego oprócz kowarskich sanatoriów należało również sanatorium przeciwgruźlicze w Szklarskiej Porębie i sanatorium w Kamiennej Górze. Zespół otrzymał nazwę: Zakład Leczenia Gruźlicy w Bukowcu koło Kowar. Zakłady posiadały łóżka o pełnym profilu ftyzjatrii zachowawczej, terakochirurgii, chirurgii kostno-stawowej oraz dział rehabilitacji. We wrześniu 1946 r. zespół kowarski podporządkowano Zarządowi Uzdrowisk Dolnośląskich.

Pod koniec 1949 roku Zakłady Leczenia Gruźlicy w Bukowcu liczyły już ponad tysiąc łóżek. Rok później zakład został przejęty przez Ministerstwo Zdrowia i nazwany Państwowym Zespołem Sanatoriów Przeciwgruźliczych w Kowarach. Zaczęto różnicować profile leczenia. Sanatorium w Kowarach leczyło stany ciężkie: sanatorium "Bukowiec" - przypadki chirurgiczne oraz internistyczne, sanatorium "Wysoka Łąka" - przypadki średnio ciężkie i trudne diagnostycznie. Przez dziesięć powojennych lat w zespole kowarskich sanatoriów leczono około 10 tysięcy chorych. Był to duży i nowoczesny ośrodek leczenia gruźlicy. Wykorzystując swoje doświadczenie "Bukowiec" stał się miejscem szkolenia terakochirurgów, przyczyniając się do rozwoju fachowej kadry specjalistycznej i do propagowania nowoczesnych metod leczniczych.
W 1960 roku w sanatorium "Bukowiec" wykonano sześciotysięczną operację klatki piersiowej, a przypadki operacyjne z całego terenu kierowano właśnie do tego sanatorium.

W latach 1945-1963 w Zespole w Kowarach leczonych było 75 tys. pacjentów dorosłych i prawie 10 tys. dzieci. W 1967 roku Zespół Sanatoriów podzielono i wyodrębniono z niego m.in. Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze w Kowarach, a w 1975 roku sanatoria w Kowarach dołączono do utworzonego w Jeleniej Górze Specjalistycznego Zespołu Gruźlicy i Chorób Płuc.
W latach dziewięćdziesiątych sanatorium "Wysoka Łąka" przekształcono w Szpital Chorób Płuc i Gruźlicy "Wysoka Łąka", natomiast z drugiego sanatorium powstał Szpital "Bukowiec".

Oddział Reumatologiczny dla Dzieci
W 1966 roku otworzono w Kowarach, na Osiedlu Górniczym, Oddział Reumatologiczny dla Dzieci stanowiący ekspozyturę Uzdrowiska Cieplice. Dysponował on 65 miejscami i przyjmował dzieci w wieku od 3 do 10 lat z rozpoznaniem gorączki reumatycznej. Funkcjonował on do początku lat dziewięćdziesiątych.

Inhalatorium Radonowe 1974 - 1989
W zupełnie innej części Kowar, w jej najwyżej położonej dzielnicy - Podgórzu od początku lat siedemdziesiątych przymierzano się do otwarcia Podziemnego Inhalatorium. Inhalatorium powstało w wyrobiskach byłej kopalni rudy uranu "Podgórze".
Na obszarze Kowar występują wody podziemne, zawierające radon, o bardzo zróżnicowanym stężeniu. Największa koncentracja radonu występuje w źródłach przy drodze z Kowar do Kamiennej Góry, w źródłach na Wojkowie oraz na Podgórzu. Inhalatorium, w kowarskich sztolniach funkcjonowało od 1974 roku. Działało ono we ścisłej współpracy z Uzdrowiskiem Cieplice. W Kowarach radon wydziela się w sztolniach z otaczających skał oraz wód podziemnych, gdzie wraz z powietrzem był podgrzewany i nawilżany. Po tych zabiegach jest wtłaczany do komór inhalacyjnych. Leczono tu specyficznym mikroklimatem w wyrobiskach kopalni pouranowych.
Badania wykazały u pacjentów istotną poprawę czynności tarczycy, zauważono wzmożone wydzielanie niektórych hormonów przysadki oraz pozytywny wpływ na układ krążenia. Ponadto zauważono bardzo dobre efekty leczenia przy zmianach zapalnych tkanek miękkich pozastawowych i zmianach zwyrodnieniowych stawów w chorobie gościowej. Uzyskiwano też długotrwałe stany poprawy w niektórych postaciach dychawicy oskrzelowej, zmianach zapalnych skóry na tle uczuleniowym i przy niektórych postaciach zapalenia nerek. Następowało też złagodzenie przebiegu okresu przejściowego u kobiet i przyśpieszenie leczenia niektórych postaci niepłodności u mężczyzn i impotencji.
Inhalatorium działało przez 15 lat. Zamknięto je dopiero w 1989 roku. Kilka lat później gwałtowna powódź ostatecznie zerwała drogę i zniszczyła parking przed tą sztolnią. Wydarzenie to pozbawiło szans na ponowne uruchomienie w tym miejscu inhalatorium radonowego.

WSPÓŁCZESNOŚĆ - INHALATORIUM RADONOWE
Inhalacje radonowe
W 2002 roku w Centrum Wypoczynku i Odnowy Biologicznej "Jelenia Struga", w unikalnej podziemnej sztolni powyrobiskowwej zabytkowej kopalni uranu i żelaza w Kowarach, otworzono całkiem nowe Inhalatorium Radonowe.
Powstało ono w przeznaczonym na ten cel, jednym z bocznych, podziemnych korytarzy, specjalnie do tego celu przystosowanym.
Inhalatorium w Kowarach kontynuuje leczenie inhalacjami radonowymi prowadzonymi tutaj do 1989 roku i korzysta z bogatego dorobku klinicznego Ośrodków Naukowo Badawczych, kierowanych przez profesorów Wrocławskiej Akademii Medycznej, którzy prowadzili badania naukowe w inhalatorium w Kowarach.
Kowarskie Inhalatorium jest jedynym w Polsce i piątym na świecie naturalnym podziemnym inhalatorium prowadzącym leczenie radonem zgodnie z wymogami speleoterapii. Podobne miejsca znajdują się tylko w Austrii, Niemczech, Włoszech i Stanach Zjednoczonych.
W atmosferze urokliwej sztolni, w wygodnym ułożeniu i przy pełnym zabezpieczeniu przed nadmiernym ochłodzeniem, słuchając relaksacyjnej muzyki pacjenci maja szansę oddychania chłodnym i wilgotnym powietrzem, wolnym od zanieczyszczeń i alergentów, zawierającym niewielkie ilości radonu wspomagającego leczenie szeregu chorób. Małe dawki promieniowania wywierają biododatni wpływ na organizm wyrażony aktywacją układów enzymatycznych odpowiedzialnych za wymiatanie wolnych rodników. Pod opieką lekarzy pacjenci mogą korzystać z antroterapii, czyli popularnego na świecie leczenia powietrzem sztolni i grot.

Kowarskie radonowe sztolnie gwarantują nie tylko leczenie konkretnych schorzeń, ale również wzmacniają organizm i działają profilaktycznie. Do korzystania z podziemnych inhalacji radonowych kwalifikuje pacjentów lekarz, który też równocześnie określa częstotliwość zabiegów. W czasie całego pobytu w sztolni i inhalatorium zapewniona jest opieka wykwalifikowanego personelu medycznego.
Leczone schorzenia: przewlekłe choroby zwyrodnieniowo-zniekształcające choroby stawów, spondylosis, spondyloarthrosis, osteochoudrosis, choroba Bechterewa, neuralgia, przewlekłe zapalenie nerwów, rehabilitacja po urazach narządów ruchu, trudno gojące się owrzodzenia, przewlekłe choroby skóry, sklerodermia, łuszczyca, nadciśnienie, choroby wieńcowe, choroby układu oddechowego, powikłania cukrzycy.

Woda Radoczynna
W Podziemnym Inhalatorium Radonowym występuje nisko zmineralizowana woda radoczynna. Przesącza się ona przez skały. Jej spożywanie jest dopełnieniem kuracji radonowych prowadzonych w Inhalatorium. Wodę należy spożyć przed upływem 24 godz. ze względu na krótki okres półtrwania radonu tzn. 3,8 doby.

Muzykoterapia
W Podziemnym Inhalatorium Radonowym w Kowarach prowadzona jest podczas inhalacji muzykoterapia mająca na celu pogłębienie poczucia jedności i harmonii psychofizycznej, zmniejszająca napięcie mięśni, obniżenie poziomu lęku psychicznego, uzyskanie poprawy nastroju, zwolnienie i pogłębienie oddechu.

Metoda przyrodolecznictwa: Wodolecznictwo
W Centrum Wypoczynku i Odnowy Biologicznej stosowana jest metoda przyrodolecznictwa według pomysłu bawarskiego księdza Sebastiana Kneippa, która ma już ponad sto lat. Nie jest ona alternatywną formą leczenia. Stanowi natomiast uzupełnienie i dopełnienie leczenia prowadzonego zachowawczo lub operacyjnie. Metoda obejmuje wodolecznictwo, różne formy ruchu, prawidłowe odżywianie, harmonijny tryb życia, ziołolecznictwo. Uzupełniona bywa innymi elementami medycyny naturalnej, tj.: inhalacje radonowe, klimatoterapia, muzykoterapia, sauna, masaże, magnetoterapia, elektroterapia.
Metoda Kneippa opiera się jednak przede wszystkim na różnorodnych możliwościach zastosowania wody - zarówno w leczeniu, jak i zapobieganiu, np. kąpiele i półkąpiele, prysznice, polewania i bicze wodne, parówki, nasiadówki, okłady i zawijania, gimnastyka w wodzie, podwodne masaże.
Zabiegi wodolecznicze wykonywane są przy wykorzystaniu górskiego strumienia przepływającego przez pensjonat "Jelenia Struga", sauny fińskiej oraz aneksu hydroterapeutycznego, służącego do polewań częściowych oraz całkowitych.

---