ĆW. 8: Jak umysł/psychika wpływa na ciało/organizm. Zależności psychosomatyczne
1. Czynniki socjogeograficzne jako czynniki ryzyka chorób somatycznych:
Wiek
Płeć
Rasa
Różnice w występowaniu chorób ze względu na położenie geograficzne - mogą na nie mieć wpływ: czynniki genetyczne lub synergistyczne działanie różnych czynników środowiskowych, pozostające w związku ze stylem życia. (różnice w obszarach kulturowych)
Status socjo-ekonomiczny
Środowisko cywilizacyjne:
Czynniki związane ze stylem życia (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu etylowego, niewłaściwa dieta)
Ekspozycja zawodowa (miejsce pracy, styl pracy, poziom stresu)
2. WZA I WZC - charakterystyka pojęć
WZÓR ZACHOWANIA A:
typ osobowości, charakteryzującej się:
wysokim poziomem stresu, wywołanym presją czasu
tendencją do zachowań rywalizacyjnych
silną potrzebą osiągnięć i współzawodnictwa
tendencją do dominacji i sprawowania kontroli nad otoczeniem
wysokim poziomem ambicji
agresywnością i wrogością wobec innych
szybkością działania, pośpiechem, niecierpliwością (wysoka dynamika)
Osoba z WZA postrzega otoczenie jako zagrażające i żyje w nieustannej reakcji alarmowej (fazie stresu).
W kategoriach psychologicznych konstruktów teoretycznych WZA charakteryzuje neurotyczna ekstrawersja (EPQ-R) i niski poziom ugodowości (NEO-FFI).
→ zaangażowanie jednostki w ciągłą walkę o zdobycie jak największej liczby celów - często niejasno sprecyzowanych w jak najkrótszym czasie
Opisany przez kardiologów amerykańskich Friedmanna i Rosenmana w latach 50. dla oznaczenia cech osobniczych, które predysponują do zapadania na choroby układu sercowo-naczyniowego
WZÓR ZACHOWANIA C:
racjonalne i antyemocjonalne zachowanie
tłumienie ekspresji (mała reaktywność emocjonalna) - wypieranie lęku i gniewu
ugodowość, unikanie konfliktów, niezdolność do gniewu
bierność (mała aktywność)
brak poczucia kontroli, zależność od otoczenia
brak swobody w kontaktach - niska aktywność społeczna
nadmierne społeczne dostosowanie (tzw. hyperadaptacja społeczna)
rezygnacja ze swoich potrzeb na rzecz innych
odczuwane poczucie winy, poczucie osamotnienia, lęk
współistnienie neurotyzmu i introwersji
Thomas Morris i Steven Greer : wskazali na istnienie „osobowości typu C” / „wzoru zachowania C” (WZC), który wiąże się z ryzykiem choroby nowotworowej;
3. Przyczyny i specyfika chorób psychosomatycznych na przykładzie chorób skóry i proponowane metody terapii:
Przykłady chorób psychosomatycznych:
Choroba wieńcowa, wrzodowa, nadciśnieniowa, astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry, alergie…
A. Specyfika:
CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE - grupa chorób związanych ze zmianami narządowymi, w których powstaniu odgrywają istotną rolę także czynniki psychiczne
Mechanizm psychosomatyczny opiera się na istniejącym wpływie czynników emocjonalnych i psychicznych (często nieuświadamianych) na stan zdrowia człowieka.
najczęściej choroby przewlekłe
nasilające się okresowo
Zaburzenia emocjonalne obecne są jeszcze przed wystąpieniem objawów, następnie ujawniają się silniej w okresie zaostrzeń
Możliwe występowanie różnych chorób psychosomatycznych u jednej osoby
Pewna tendencja do występowania rodzinnego
Znaczenie płci dla zachorowania na określone zaburzenie
Mechanizm psychosomatyczny opiera się na istniejącym widocznym wpływie czynników emocjonalnych i psychicznych (często nieuświadamianych) na stan zdrowia człowieka.
B. Przyczyny:
Najczęściej wzajemne oddziaływanie i współzależności czynników psychogennych i somatogennych
Bodźce psychogenne, czynniki emocjonalne mogą powodować / nasilać objawy:
- głównie zdenerwowanie
KONFLIKTY WEWNĘTRZNE i nieprawidłowe mechanizmy przetwarzania lęku pojawiającego się w związku z nimi :
np. teoria PESESCHKIANA:
4 obszary jakości życia: ciało - osiągnięcia - kontakt - fantazja
- konlikt pojawia się, gdy jedna ze stron będzie bardziej preferowana niż reszta (deficyt w realizowaniu pozostałych punktów jakości życia)
Gdy doświadczamy sytuacji problemowej / złościmy się / czujemy się obciążeni, niezrozumiani / żyjemy w ciągłym napięciu - przepracowujemy własne konlikty / trudności w 4 obszarach (ciało - osiągnięcia - kontakt - fantazja)
Może to przybrać postać:
- ucieczki w chorobę - lęki witalne
- ucieczki w pracę - lęki rezygnacyjne
- ucieczki w fantazję 0 lęki egzystencjalne
- ucieczki w towarzystwo / samotność - lęki społeczne
Kategorie te człowiek może rozwiązać przez wyobrażenia, pragnienia, emocje, napięcia
4 formy reagowania kształtują się w konkretnych sytuacjach życiowych przez specyficzne koncepcje życiowe
PSYCHOLOGIA GŁĘBI: związek choroby z rozładowywaniem napięcia nieświadomych afektów
Wystąpienie sytuacji konfliktowych (Peseschkian):
Śmierć bliskiej osoby
Konfliky partnerski
Problemy w pracy, szkole, na studiach…
Zmiany zewnętrzne (np. zmiana miejsca zamieszkania)
Problemy rodzinne, zmiana ról rodzinnych
Trudności indywidualne
Sytuacje stresowe
● ZNACZENIE STRESORÓW (np. zmiana klimatu, utrata pracy, problemy rodzinne)
● brak umiejętności odprężenia się w trudnej sytuacji życiowej
Obecność predestynującego typu osobowości
(głównie badał Peseschkian)
chorzy częściej doświadczają sytuacji konfliktowych
obniżony sens życia
częściej przeżywają sytuacje stresowe
często problemy decyzyjne
szkodliwy sposób „opracowywania konfliktu” - ucieczka w świat fantazji, samotność → wycofywanie się z rzeczywistego świata → większa koncentracja na własnym ciele
osoby chore oceniają siebie jako: zahamowane, pobudliwe, agresywne, niezadowolone z życia, introwertywne, emocjonalne, pedantyczne, precyzyjne, nadmiernie punktualne,
przekonanie, ze stawiano im więcej wymagań niż innym
niezdolność do aktywnego rozwiązania konfliktu
bardziej lękliwi, podnieceni, depresyjni
Zaburzony kontakt z własna skórą
pacjenci opisywali siebie jako doznających częściej frustracji, b. rozgniewani, zamknięci
Większe predyspozycje do przeżywania stanów lękowych
Wyższe wskaźniki oceniające lęk jako stan aktualny i lęki jako cechę (większe predyspozycje do przeżywania stanów lękowych)
Zbyt intensywne postawy zależności do i od innych osób
Jawna agresja - fizyczna i pośrednia
Silna potrzeba współczucia ze strony innych
Poczucie bezradności i beznadziejności
(niektóre zmiany mogą być wtórne - następujące już po powstaniu schorzenia)
Znaczenie dysfunkcjonalnego środowiska rodzinnego:
Wirsching, Stierlin: często typ rodziny związanej, zależnej, symbiotycznej - rodzice próbują wykluczyć wszelką samodzielność dziecka, starają się usuwać wszelkie przeszkody, rozwiązują za nie problemy
→ obniżenie u dziecka wiary we własne siły, zmniejszona zdolność do skutecznego radzenia sobie w trudnej sytuacji
Ring, Palos: związek schorzeń z powstałymi sytuacjami konfliktowymi w relacjach rodzice - dziecko/
Matka: obojętna, odrzucająca, zaniedbująca, często infantylna, może odczuwać wrogość wobec dziecka, opieka nad nim nie sprawia jej przyjemności, mniej czuła, częściej stosuje negatywne zachowania werbalne i pozawerbalne
Hamm, Pesechkian: aktualny, chroniczny konflikt lub silne przeżycia emocjonalne z wczesnego dzieciństwa mogą być czynnikiem wyzwalającym
Stawianie dzieciom za wysokich wymagań przez rodziców
Ograniczona komunikacja w rodzinie (bardziej negatywna interakcja werbalna)
Udział odruchów warunkowych - wzmocnienia pozytywne / negatywne dostarczane choremu
→ Skóra:
Odzwierciedlanie samopoczucia i stanu zdrowia
Reagowanie na stan psychiki
Zdolność do symbolicznej ekspresji procesów umysłowych
Środek komunikacji
C. Terapia:
Nacisk na analizę cech osobowości pacjentów
Metody relaksacyjne
Trening autogenny
Kombinacja technik terapeutycznych związanych z samooceną, relaksacją, techniką imaginacyjną, metody habit-reversal (→większa kontrola przebiegu choroby)
Terapia rodzinna
Systematyczne szkolenia dotyczące etiologii choroby
Terapia psychoanalityczna
Terapeutyczne znaczenie pracy z ciałem
4. Charakterystyka zaburzeń somatoformicznych
ZABURZENIA SOMATOFORMICZNE: stany charakteryzujące się skargami na dolegliwości fizyczne lub ułomności występujące bez dowodów fizycznej patologii
Są wyrazem psychologicznych trudności wyrażanych w postaci problemów medycznych
Pacjenci nie symulują objawów
4 WZORCE SOMATOFORMICZNE:
Zaburzenie somatyzacyjne
Hipochondria
Zaburzenie bólowe
Zaburzenie konwersyjne
1) ZABURZENIE SOMATYZACYJNE (wcześniej zespół Briqueta):
Wielorakie skargi na długotrwałe schorzenia fizyczne
Początek przed 30 r.ż.
Niedostatecznie wyjaśnienie/ potwierdzenie choroby/zranienia
DSM-IV - 4 rodzaje/poziomy objawów:
CZTERY OBJAWY BÓLU (4 różne miejsca/funkcje)
DWA OBJAWY ŻOŁĄDKOWO_JELITOWE (2 objawy poza bólem w układzie trawiennym)
JEDEN OBJAW SEKSUALNY (1 objaw układu reprodukcyjnego - poza bólem)
JEDEN OBJAW PSEUDONEUROLOGICZNY (1 objaw - poza bólem - sugerujący stan neurologiczny)
Występuje 10 x częściej u kobiet
Dowody na rodzinne powiazania zaburzeń somatyzacyjnych z antyspołecznym zaburzeniem osobowości
W pewnym stopniu może być uwarunkowane genetycznie
Hipoteza: ta sama predyspozycja prowadzi do antyspołecznych zachowań u mężczyzn i do somatyzacji u kobiet
Nieproporcjonalnie często występuje w niższej klasie społeczno-ekonomicznej
2) HIPOCHONDRIA (nerwica hipochondryczna)
Podobne objawy, jak przy zaburzeniu somatyzacyjnym
Może występować po 30 r.ż. (DSM-IV)
Charakterystyczna nienaturalna troska o zdrowie - bez koncentracji na konkretnej grupie objawów / ich nadmiarze
Stałe nieuzasadnione przekonanie o istnieniu przynajmniej jednej poważnej, postępującej choroby somatycznej
Ciągła gotowość do odczuwania nowych objawów, nie możność ich opisu
Mimo przesadnej troski o zdrowie - brak uczucia strachu, lęku przed nią
Stosowanie ogromnej liczby leków często reklamowanych
Zainteresowanie tematyką medyczna - czytanie specjalistycznych czasopism i samodzielne diagnozowanie się na ich podstawie
Brak zakłóceń/ utraty funkcji sensorycznych / motorycznych / trzewnym zachodzących przy zaburzeniu konwersyjnym
3) ZABURZENIA BÓLOWE
Skarga na ból o dostatecznie długim czasie trwania, ostrości, by spowodować znaczące zagrożenie dla życia przy braku obiektywnych cech patologii medycznej
2 diagnozy wg DSM-IV:
Zaburzenie bólowe powiązane z czynnikami psychologicznymi (współwystępujący stan somatyczny tylko w minimalnym stopniu może być przyczyną bólu)
Zaburzenie bólowe powiązane zarówno z czynnikami psychologicznymi, jak i z ogólnym stanem fizycznym (odczucia bólu mają uzasadnienie w stanie medycznym mogącym wywołać ten ból ale stopień jego nasilenia wykracza poza zwykłe proporcje)
Ból jako doświadczenie subiektywne:
- prywatność bólu - nie możemy zbadać jego rzeczywistego nasilenia - jedynie szacunkowa ocena na podstawie „zachowania powodowanego bólem” (słowny opis odczuc + obserwacja twarzy, mimiki, ograniczonej mobilności, ruchów ochronnych…)
Nawet przy fizycznych podstawach stopień odczuwanej intensywności bólu zależy od poziomu stresu aktualnie odczuwanego przez pacjenta
Osoby z przeważającym psychogennym zaburzeniem bólowym (a) mogą obrać styl życia inwalidy
Częste uzależnienie od leków uśmierzających ból, możliwe doświadczenie szkodliwych efektów operacji, których przeprowadzenie udało im się wymusić
4) ZABURZENIE KONWERSYJNE (wcześniej histeria):
Pojawienie się objawów uszkodzenia fizycznego lub utraty kontroli bez żadnej patologii organicznej
„pseudoneurologiczne z natury” - często naśladują różne zaburzenia neurologiczne
Po co?
Aby zapewnić wiarygodne usprawiedliwienie, które pozwoliłoby uciec od nietolerowanej sytuacji stresowej lub uniknąć jej bez jakiejkolwiek odpowiedzialności
„wtórny zysk” - aktywna manipulacja poprzez demonstrowanie objawu w celu osiągnięcia korzyści (korzyścią np. troska najbliższych, rekompensata finansowa)
Rosnąca świadomość dotycząca zaburzeń somatycznych i psychologicznych → konwersja traci funkcję obronną, kiedy wykaże się brak podstaw organicznych → malejący zasięg zaburzenia
Współcześnie w zaburzeniach konwersyjnych występują objawy pośrednio związane z naturą problemu, z którym pacjent - bez udziału świadomości - próbuje sobie poradzić
3 typy objawów:
Sensoryczne
Najpowszechniejsze formy:
Anestezja - zanik wrażliwości czucia
Hipestezja - częściowy zanik wrażliwości
Hiperstezja - nadwrażliwość
Analgezja - zanik wrażliwości na ból
Parestezja - niezwykłe odczucia (np. łaskotanie, uczucie gorąca)
Związki objawów z hipnozą - dzięki sugestii hipnotycznej objawy mogą być czasowo odtworzone
Motoryczne
Najbardziej powszechne:
Konwersja paralityczna - zazwyczaj ograniczona do jednej kończyny - zanik funkcji najczęściej selektywny
Drżenie
Tiki - mimowolne skurcze mięśni
Ściągniecie mięśni zginających palce rąk i nóg
Sztywność większych stawów
Częste trudności z chodzeniem
Zespół astazja - abazja - osoba zwykle jest w stanie kontrolować ruchy nóg przy siadaniu/ kładzeniu się ale z trudem stoi i chodzi w nieskoordynowany sposób (nogi się chwieją)
Afonia - możliwość mówienia tylko szeptem (a kaszlenie w normalny sposób) - zazwyczaj po emocjonalnym wstrząsie
Mutyzm - niemożność mówienia
Konwulsje - podobne do epileptycznych (rzadko atak w samotności. brak zranień przy upadkach, źrenice prawidłowo odbijają światło, kontrola procesu wydalania)
Trzewne:
„płuca w gardle”
Uczucie dławienia się
Ataki kaszlu, kichanie
Trudności z oddychaniem
Zimne, wilgotne kończyny
Czkawka
Nudności
Wymioty…
Diagnoza przy zaburzeniu konwersyjnym:
CUDOWNA OBOJĘTNOŚĆ - pacjent opisuje swój problem w rzeczowy sposób, nie okazuje lęku, niepokoju (chociaż nie zawsze tak jest)
NIEDOPASOWNIE DYSFUNKCJI DO OBJAWÓW KONRETNEJ CHOROBY / SYMULOWANEGO ZABURZENIA
SELEKTYWNA NATURA DYSFUNKCJI
POD HIPNOZĄ / NARKOZĄ OBJAWY MOŻNA ZAZWYCZAJ USUNĄĆ, ZMIENIĆ, WPROWADZIĆ PONOWNIE sugestią terapeuty
Okoliczności przyspieszające wystąpienie zaburzenia konwersyjnego:
→ Chęć ucieczki od nieprzyjemnej sytuacji
→ Pragnienie zachorowania, by jej uniknąć (życzenie tłumione jako bezwartościowe)
→ długotrwały stres
→ objawy choroby somatycznej
Podstawowy wzorzec motywacyjny w przypadku większości zaburzeń konwersyjnych służy uniknięciu / zredukowaniu dzięki chorobie wzmagającego lęk stresu
Reakcja zazwyczaj podtrzymywana przez wielorakie wzmocnienia (obniżenie stresu, korzyści wynikające z ułomności)
Zwykle osoba nie widzi związku między objawami a sytuacją stresową
Zazwyczaj odczuwa objawy, z którymi już się spotkała
Objawy mogą nakładać się na istniejące schorzenie somatyczne w celu uzyskania korzyści wtórnych, mogą być symbolicznie powiązane z poważną sytuacja konfliktową w życiu pacjenta
Mogą wynikać z poczucia winy i potrzeby ukarania się
Strona1