Uczenie się jest procesem, w toku którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy wcześniej nabyte. Jest ono tym rodzajem działalności ludzkiej, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. zabawą, pracą i działalnością społeczną. Na ogół sądzi się, że w tej formie działalności człowiek zawdzięcza zwoje człowieczeństwo, uczenie się jest bowiem źródłem zachodzących w nim zmian, które warunkują jego rozwój, jego przygotowanie do życia i wrastanie w kulturę. Wszakże stosunek między czynnością uczenia się a zmianą przezeń spowodowaną nie jest taki prosty jak się na pozór wydaje. Donald O. Hebb przyjmuje np. że uczenie się jest prawdopodobnie „zmianą w układzie nerwowym, która powoduje zmianę w działaniu”. Jest faktem, że w procesie uczenia się ogromną rolę spełnia uprzednie doświadczenie jednostki, nabywane głównie w zabawie wieku przedszkolnego. Jednocześnie poznaniu i działaniu, które są podstawowymi czynnościami uczenia się, zawdzięczamy nowe wiadomości oraz nowe formy zachowania się i działania, jak również przekształcanie form dawniej nabytych. Bogdan Nawroczyński mówiąc o uczeniu się, miał na myśli „ zarówno nabywanie wiadomości, jak i nabywanie sprawności”. Uczenie się ma miejsce tylko wtedy gdy jesteśmy czynni - nie jest ono nigdy biernym procesem przyjmowania. Również Stefan Baley pisał o uczeniu jako „procesie, którego produktem jest wiedza i umiejętność”.
50. podstawową jednostką w szkole jest klasa- rozumiana jako zbiór uczniów, zazwyczaj w tym samym wieku uczących się w tym samym pomieszczeniu i mająca podobny poziom zaawansowania w nauce. Zajęcia szkolne uczniów- lekcyjne i pozalekcyjne - wymagają zastosowania zróżnicowanych form organizacyjnych. Wynika to stąd, że zajęcia te mają przygotować dzieci i młodzież do życia, w życiu zaś zmuszeni jesteśmy pracować w różnych sytuacjach, w różnych układach społecznych, dlatego ważnym zadaniem szkoły jest wyrobienie u uczniów umiejętności pracy zarówno jednostkowej, jak i grupowej czy zbiorowej.
Organizacyjne formy kształcenia
Jednym z bardzo ważnych wymagań w procesie kształcenia jest strona motywacyjna procesu kształcenia. Proces kształcenia można rozpatrywać z dwóch stron: 1) operacyjnej- wiąże się to z rozwijaniem u uczniów operacji teoretycznych, praktycznych niezbędnych przy przeobrażaniu i poznawaniu rzeczywistości; 2) motywacyjnej- stanowi siłę napędową wszelkiego działania ludzkiego a więc i uczenia się. Motyw to wewnętrzne napięcie, od którego zależy możliwość i kierunek aktywności organizmu. Tak więc od tego czy w toku uczenia pojawi się to napięcie zależy owocność kształcenia, dlatego tak ważne są formy organizacji (organizacyjne) kształcenia. Istnieją trzy podstawowe formy organizacji dydaktycznej: 1) praca lekcyjna (cechuje większy stopień przymusu niż swobody); 2) praca domowa (cechuje większy stopień swobody i samodzielności); 3) praca pozalekcyjna (najwięcej swobody i wolny wybór). Każda z nich jest potrzebna ze względu na właściwe jest właściwości. Uwalniając od piętna przymusu pierwsze dwie formy (lekcyjną i domową) a zarazem odpowiednio rozwijając zainteresowania uczniów, szkoła jest w stanie stworzyć szerokie pole pożądanej motywacji (pozytywnej). Wymienione wyżej formy kształcenia są powiązane ściśle z systemem organizacji pracy szkolnej (wychowawczej) gdyż formy zależą od systemu. Systemy Organizacyjne to: 1) System klasowo- lekcyjny polega na podzieleniu uczniów na klasy realizujące ustalone centralnie programy nauczania. Program każdego przedmiotu dzieli się za działy te zaś na tematy opracowanie na 40-50 minutowe lekcje. Pracą kieruje nauczyciel, on dokonuje oceny osiągnięć ucznia i decyduje o promocji do następnej klasy. Do zalet tego systemy zaliczamy: prostą strukturę organizacyjną, ekonomiczność, łatwość administrowania, co sprzyja upowszechnianiu oświaty nawet w krajach biednych. Wady systemu: niewystarczające respektowanie różnic indywidualnych, nadmierna sztywność organizacyjna, nadmierny nacisk na wydawanie dyplomów (świadectw) a nie wszechstronny rozwój uczenia.
System Mannheimski stworzony przez Antona Sickingera w Maanheimie. Zauważył on że podstawową wadą systemu klasowo lekcyjnego czyli brak indywidualnego dostosowania nauki do zdolności uczniów. W tym systemie nie wiek uczniów, lecz różnice w ich rozwoju umysłowym i zdolnościach były podstawą do przydziału do poszczególnych klas. Były to klasy dla uczniów przeciętnych, mało zdolnych dla opóźnionych w rozwoju umysłowym i dla najbardziej zdolnych, otwierające drogę do dalszej nauki. Wadą tego systemu było przesądzenie o karierze szkolnej i życiowej jednostki na podstawie stanu jej zdolności i wiedzy w fazie dokonywania selekcji do odpowiedniego typu szkoły elementarnej owym czasie był to zarazem podział klasowy, ponieważ środowisko robotniczo chłopskie nie sprzyjało rozwojowi wiedzy i zdolności.
System Celestyna Freineta to najbardziej obecnie popularna koncepcja przekształcenia systemu klasowo- lekcyjnego. Treść w tym systemie stanowi życie środowiska z jego zjawiskami społecznymi i przyrodniczymi. Jednocześnie szkoła przestaje być miejscem gdzie dzieci niższych klas czytają, słuchają i piszą, a staje się zakładem pracy zespolonym z życiem środowiska. Obok sali wspólnej (podstawowej) powstaje szereg pracowni specjalistycznych oraz ogród i sad. System powstał we Francji po pierwszej wojnie światowej.
Progresywizm (nowe wychowanie) był reprezentowany przez eksperymentalną szkołę Deweya (Chicago, swobodnie organizowane zadania wytwórcze związane z uprawą roli, hodowlą, pracą rzemieślniczą, nauka poprzez pracę, obserwacje i doświadczenie) Metoda projektu polegała ona podobnie jak deweyowska metoda na wychowaniu przez działanie w miejsce przedmiotów wprowadzono tzw. Projekty. Miały się one wiązać z zainteresowaniami dziecka.
Plan daltoński- zwany inaczej systemem pracowniczym. Uczniowie pracowali samodzielnie przez dłuższy okres np. miesiąc korzystając z pomocy nauczyciela i z materiałów w pracowniach szkolnych. Na ten czas otrzymywali materiał do indywidualnego uczenia się, ćwiczenia a następnie zdawali sprawę nauczycielowi ze stanu zdobytych wiadomości i umiejętności. Nowe wychowanie było reprezentowane przez metodę ośrodków zainteresowań, powstały w Belgii, twórca Owidiusz Decordy.
Poziomy celów edukacyjnych:
1. Podział - ogólnie można powiedzieć, że cele kształcenia są przeważnie formułowane na trzech poziomach ogólności: Najwyższym np. kształcić uczniów wszechstronnie rozwiniętych; średnim, nazywanym również systemem behawioralnym, np. uczeń powinien umieć wymienić trzy metody rozwiązywania układów równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi, a mianowicie metodę podstawiania, porównania i przeciwnych współczynników, a także operować nimi przy rozwiązywaniu takich równań o współczynnikach liczbowych i literowych; najniższym, np. uczeń powinien wyrecytować z pamięci wiersz lub wskazać na mapie Europy wszystkich państw należących do Unii Europejskiej.
2. Podział II: Poziom I- wiadomości: a) zapamiętanie wiadomości
b) zrozumienie wiadomości
Poziom II- umiejętności:
c) zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
d) zastosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych.
Przy formułowaniu celów szczególnie istotne znaczenie mają używane do tego czasowniki, za pomocą których opisuje się czynności podlegające obserwacji z zewnątrz lub pomiarowi które uczeń ma opanować po danym zadaniu dydaktycznym. Unika się przy tym czasowników wieloznacznych np. uczeń ma rozumieć zastępując je czasownikami określającymi precyzyjnie daną czynność, „w rezultacie wykonanej pracy domowej uczeń powinien umieć wymienić z pamięci nazwiska wszystkich bohaterów opowiadania.
Cele kształcenia możemy zdefiniować jako zamierzone zmiany, zachodzące w uczniach pod wpływem nauczania i uczenia się.
Źródła celów edukacyjnych: cele stanowią pewną wypadkową panujących w danym społeczeństwie stosunków społeczno-ustrojowych i ekonom., charakterystycznego dlań poziomu nauki, techniki, kultury, tradycji, postępowej spuścizny ludzkości itp. Cele te zmieniają się wraz ze zmianami zachodzącymi w społeczeństwie oraz przewidywanymi w przyszłości. O zakresie tych zmian świadczy fakt, iż obejmują one bardzo szeroki wachlarz spraw: wzrost produkcji i spożycia dóbr materialnych- następstwo mechanizacji, automatyzacji: wzrost zasobów czasu wolnego od czynności zarobkowych: wzrost zatrudnienia w sektorze usług kosztem spadku zainteresowania sektorze rolniczo-hodowlanym i przemysłowym; wzrost zakresu i intensywności oddziaływania środków masowego przekazu; wzrost długości życia ludzi, wzrost kontaktów międzynarodowych dzięki rozwojowi komunikacji; wzrost znaczenia działań zespołowych. Diagnoza globalna wskazuje niewątpliwie znamiona cywilizacji kryzysu, który przejawia się m.in. w postaci: wysokiego stopnia skażenia środowiska, niewydolności dotychczasowego modelu rozwoju społeczno-gospodarczego, dehumanizacja gospodarki, narastanie rażących różnic w zasobności różnych krajów, co rodzi wzajemną wrogość.
W świetle w/w argumentów uzasadniony wydaje się postulat wychowania ludzi umiejących realizować nie tylko te zadania, które można przewidywać i ustalać na podstawie analizy współczesnych tendencji rozwojowych w dziedzinie nauki, techniki, życia społecznego i kultury lecz także te których jeszcze nie da się wyraźnie przewidzieć. Aby wychować takich właśnie ludzi trzeba rozwijać ich inteligencję, podtrzymać i kształtować odpowiednie zainteresowania i zamiłowania, budzić ich wrażliwość i wyobraźnię wyrabiać umiejętność racjonalnego współżycia i współpracy z innymi ludźmi, wreszcie wdrażać do samodzielnego krytycznego myślenia i działania. Posiadający takie cechy człowiek może lepiej i skuteczniej wykonywać swoje podstawowe zadania społeczne i zawodowe, z których wynikają następujące cele wychowania:- przygotowanie dzieci i młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, służby narodowi, respektowania praw człowieka, partnerskiej współpracy międzynarodowej: przysposobienie młodego pokolenia do pracy zawodowej; przygotowanie uczniów do czynnego udziału w życiu kulturalnym; zapewnienie każdemu dziecku możliwie pełnego, wszechstronnego rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i estetycznego. Cele te są zgodne z ideałem „wychowani dla przyszłości” jakim jest osobowość wszechstronnie rozwinięta, zaangażowana i twórcza pod względem poznawczym, społeczno-moralnym, zawodowym i kulturalnym.
Stosunek nauczyciela do społeczeństwa:
Charakterystyka osobowości nauczyciela wymaga uwzględnienia jego stosunku do społeczeństwa. Na to miejsce społeczne składają się z jednej strony zadania stawiane nauczycielowi przez społeczeństwo oraz wyniki realizacji tych zadań. Działalność nauczyciela jest czynnością społeczną, mającą na celu spowodowanie pożądanych zmian w osobowości i postępowaniu wychowanków. Ma ona ogromne znaczenie dla rozwoju społeczeństwa i narodu, postępu społecznego w kraju i na świecie. Cechą osobowości, która skłania nauczyciela do walki o prawdę, sprawiedliwość, postęp społeczny a zarazem przeciwstawienia się złu społecznemu jest uspołecznienie. Przeciwieństwem uspołecznienia jest postaw egoistyczna. Strefę przejściową między egoizmem a uspołecznieniem nauczyciela stanowi tzw. Zaradność życiowa. Pewna część społeczeństwa określa pozytywnie mianem zaradności pewne przejawy niespołecznego zachowania. Pojęcie zaradności wykorzystuje się tu niewłaściwie dla osłonięcia intencji egoistycznych fałszywym mianem wartości ogólnoludzkich. Zaradność dla dobra grupy, nie pozostająca w konflikcie z równym dobrem innych grup jest wartościowa pod względem społecznym zaradność natomiast obrócona wyłącznie ku celom egoistycznym zdradza brak uspołecznienia. Granica uspołecznienia przebiega, zatem między wartościami społecznymi a wartościami egoistycznymi. Jednostka jest tym więcej uspołeczniona im większą rolę w jej życiu grają wartości społeczne w stosunku do wartości osobistych. Człowiek nie może wyzbyć się całkowicie motywów osobistych w postępowaniu z innymi, lecz przez odpowiednie wychowanie i pracę nad sobą może stopniowe pogłębić w sobie skłonności do realizowania celów społecznych, patriotycznych i ogólnoludzkich. Postulatu wyodrębnienia walorów osobowościowych nauczyciela również w płaszczyźnie społecznej nie można spełniać przez wyodrębnienie tej jednej cechy. Ma ona związek z inną, ogólniejszą cechą nauczyciela. Można ją określić jako zaangażowanie w kształtowaniu własnego społeczeństwa, narodu, udział w jego naprawie. Ważną rzeczą jest, aby nauczyciel odczuwał społeczne skutki swojej pracy, by był świadom tego, że swoją codzienną pracą czegoś wartościowego dokonał
Te poważne zobowiązania społeczne nauczyciela mogą ulec osłabieniu, gdy nie znajdują się we względnej harmonii ze świadczeniami społeczeństwa na rzecz nauczycieli. Chcąc zapewnić nauczycielowi jak najpełniejszy rozwój osobowością zarazem osiąganie jak najlepszych wyników w kształtowaniu młodego pokolenia a za jego pośrednictwem całego społeczeństwa- musi społeczeństwo zagwarantować mu wysoki poziom wykształcenia oraz odpowiednią pozycję społeczną i materialną.
Cele kształcenia - podstawowy element działania szkolnego.
Cele kształcenia ogólnego:
Cel główny - zapewnienie wszystkim uczniom- odpowiednio do ich możliwości optymalnego rozwoju intelektualnego. Celowi głównemu podporządkowana jest działalność szkół ogólnokształcących (podstawowych i średnich) a także w pewnym stopniu szkół zawodowych. W toku tej działalności nauczyciele realizują następujące cele kształcenia ogólnego, podrzędne wobec przedstawionego wyżej celu głównego: A) zaznajomienie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice, kulturze w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów oraz operatywne posługiwanie się tą wiedzą przy przekształcaniu fragmentów rzeczywistości, dostosowanym do możliwości dzieci i młodzieży.; B) rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów, a mianowicie ich krytycznego myślenia, uwagi, pamięci, fantazji i umiejętności praktycznych.; C) kształtowanie akceptowanego społecznie systemu wartości, spójnych poglądów i przekonań wyznaczających stosunek do świata oraz ukierunkowujących ich postępowanie.; D) wdrażanie uczniów do samokształcenia, wyrabianie u nich potrzeby stałego, systematycznego uzupełniania posiadanej wiedzy i umiejętności w drodze świadomego uczenia się pozaszkolnego.; E) Zaznajomienie uczniów z ogólnymi podstawami produkcji i organizacji pracy w zakresie najważniejszych dziedzin wytwórczości oraz wyposażenie ich w umiejętność posługiwania się najprostszymi narzędziami i maszynami- kształcenie praktyczne, nakierowane na działanie. Cele te mają charakter wytycznych kierunkowych. Ich konkretyzacji służą cele szczegółowe figurujące w planach i programach nauczania poszczególnych przedmiotów.
Cele kształcenia zawodowego:
Realizacji celów w szkolnictwie zawodowym służy inny zestaw przedmiotów nauczania niż w szkolnictwie ogólnokształcącym, gdyż uczniowie kontynuując zdobywanie wykształcenia ogólnego muszą także uzyskać w czasie nauki kwalifikacje do wykonywania pracy w określonym zawodzie. Głównym celem kształcenia zawodowego jest wyposażenie młodzieży w wiedzę i umiejętności zawodowe podstawowe dotyczące całej grupy zawodów pokrewnych oraz specjalistyczne, niezbędne w przyszłości do wykonywania konkretnego zawodu. Kolejnym celem jest rozwinięcie u uczniów zainteresowań związanych z danym zawodem oraz wdrożenie ich do stałego podnoszenia kwalifikacji. Cel ten ma szczególne znaczenie w epoce spotęgowanego rozwoju nauki i techniki. Podział celów:1) cele ogólne- wyrażają to, co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określenie celów instytucjonalnych; 2) Cele pośrednie- otrzymuje się w rezultacie podziału ogólnych celów wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności; 3) Cele szczegółowe- charakteryzuje większa precyzja i konkretność. Celom nadaje się postać operacyjną - cel operacyjny opisuje pożądany rezultat wyrażony w konkretnym zachowaniu końcowym, w sposób, który umożliwia nauczycielowi ocenianie czy jego cele zostały osiągnięte. Cele operacyjne wyróżniają się takimi cechami jak: odpowiedzialność, jednoznaczność, wykonalność, logiczność, obserwowalność, mierzalność. 5 cech celów: oznacza cele wytworzone z zewnątrz, to określenie zachowań końcowych, to określenie zachowań uczniów, to określenie zachowań pożądanych i antycypowanych, opisuje możliwie jednoznacznie zachowanie końcowe.
Klasyfikacja zadań testowych:
Zadania testowe (testy dydaktyczne) to jedna z form sprawdzania osiągnięć, bardzo chętnie stosowana w ostatnich czasach. Test jest próbą sprawdzenia umiejętności i wiedzy ucznia. Bardzo ważny jest prawidłowy dobór i układ zadań (pytań, poleceń, rysunków) i zależy od tego, jakie czynniki interesują badacza. Przystępując do opracowania testu bierze się pod uwagę pewne kryterium zależne od celów kształcenia. Cztery podstawowe kryteria to: 1. wiadomości o faktach i zależnościach między niemi, 2. rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych, 3. samodzielne dokonanie oceny, 4. samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach. Istotne jest żeby opracowując test uwzględnić wszystkie cztery kryteria. Po zatwierdzeniu planu testu przystępuje się do opracowania zadań. Liczba zadań w teście zależy od zakresu materiału, od postulowanej rzetelności. Test jest trafny, gdy mierzy o co ma mierzyć. Jest to trafność ukierunkowana, trafność mierzenia czegoś. Test dla danego przedmiotu jest trafny, gdy mierzy wiadomości i nie pomija innych kryteriów. Drugą cechą decydującą o wartości testu jest rzetelność. Polega ona na wewnętrznej zgodności testu tzn. na tym aby wszystkie zadania mierzyły to samo zjawisko, czyli w wypadku szkoły wyniki opanowania danego materiału (przedmiotu). Rzetelność wymaga bardzo dużego zakładu pracy. Nauczyciele często sami konstruują testy do doraźnego użytku. Cechują się one na ogół dużą trafnością, odpowiadają, bowiem „przerobionemu” materiałowi. Mniejsza jest natomiast „rzetelność”. Dużą „rzetelnością odznaczają się testy profesjonalne przygotowane przez specjalistów. Testy profesjonalne poddaje się standaryzacji, czyli zaopatruje się je w normy, do których można przyrównywać każdy wynik indywidualny lub grupowy. Zestawy testów mogą tworzyć dwa testy połączone, lub testy roczne zajmujące się odrębnymi stronami, np. w nauczaniu j. obcego: test słownikowy, test literatury, test gramatyczny, test czytania i test ortograficzny.
Kara i nagroda w kształceniu:
Istnieje wiele teorii kształtowania postaw. Jedne mówią o tym, że kary i nagrody o charakterze społecznym są decydującym czynnikiem w tym procesie, inne zaś mówią o konieczności oddziaływania na uczucia, które mogą przekształcić przekonania dziecka. Jest jeszcze inna teoria dotycząca przedmiotu postawy, która zakłada, że decydujący wpływ na kształtowanie postaw ma przekaz informacji. Trzeba pamiętać, że postawy często stają się trwałymi, cechami osobowości, gdyż często mają one silne powiązania z emocjonalnymi i silnie umotywowanymi doświadczeniami, choć jak wiadomo nie są czymś niezmiennym. I tak początkowo negatywna postawa ucznia do nauczyciela wychowania fizycznego, może przekształcić się w pozytywną pod wpływem jego wartościowych cech charakteru, wysokiej sprawności fizycznej, fachowej wiedzy i innych właściwości. Postawy wiążą się ściśle z opinią, która jest zawsze świadoma i może być wyrażona słowami. Opinie dotyczą oczekiwań czy przewidywań, co do konsekwencji pewnych sposobów postrzegania. Uczeń o negatywnej postawie do wychowania fizycznego, nie lubi tego przedmiotu. Skłonny jest też przewidywać, że udział w tej lekcji nie będzie mu sprawiał przyjemności. Tutaj rola nauczyciela wychowania fizycznego, fizycznego celu zmiany negatywnej postawy, powinna polegać m. in. Na tym, że przeprowadzi z nim, np. rozmowy na temat oraz przedstawi mu wiarygodne informacje, na temat atrakcyjności lekcji. Najlepszym jednak czynnikiem wpływającym na zmianę postawy ucznia do lekcji wychowania fizycznego jest taka organizacji, aby wystąpiły pożądane reakcje u ucznia: radość, zadowolenie, satysfakcja. Filarami współczesnej kultury fizycznej są: wychowanie fizyczne, rekreacja fizyczna, turystyka, sport i rehabilitacja ruchowa.
Praca nauczyciela wychowania fizycznego z młodzieżą polega na udzieleniu jej pomocy, w formowaniu, świadomego stosunku do własnego organizmu i jego potrzeb. Uświadomić należ uczniom, że lekcja wychowania fizycznego to nie tylko szkolne 45 min. 3 X w tygodniu, ale także umiejętność wykorzystania wolnego czasu poza szkołą, aby poprzez brak ruchu nie nabawili się jednej z tzw. Chorób cywilizacji ( nadciśnienie, otyłość, cukrzyca, dyskopatie), aby nauczyli się odpoczywać czynnie. Ważnym czynnikiem jest również kształtowanie przekonań o tym, że wypoczynek czynny, realizowany poprzez wycieczki czy wyprawy daje człowiekowi możliwość odnalezienia siebie samego, odnowienia kontaktu z przyrodą, odkrywania przejawów wspólnoty między ludźmi. Wprawdzie współczesna technika daje możliwość poznawania świata i ludzi porozumiewania się, ale rażenia i doświadczenia zebrane poprzez osobisty kontakt są bez porównania o wiele głębsze i bardziej trwałe.
Cztery zasadnicze grupy metod oddziaływania wychowawczego:
1) metoda wpływu osobistego wychowawcy. Tutaj nauczyciel wychowania fizycznego ma duże pole manewru, powinien działać głównie przykładem osobistym, winien dostarczyć dziecku wzory zachowań lub reagowania na określone sytuacje (np. kibicowanie). Duże znaczenie ma jego wygląd zewnętrzny, jego sprawność fizyczna, jego przygotowanie do lekcji czy dziecka ma niebagatelne znaczenie. Jeżeli nauczyciel będzie przejawiał życzliwy, partnerski stosunek do ucznia, jego sposób zwracania się do niego, to na pewno zyska w nim oddanego przyjaciela.
2) Metoda wpływu sytuacyjnego. O tej metodzie możemy mówić w momencie, gdy nauczyciel zmienia obraz sytuacji, która wywołała u dziecka poczucie nagrody, bezpieczeństwa lub poczucie kary. Często musimy się tu posługiwać nagradzaniem lub karaniem wychowawczym. Zapewne każdy, zarówno nauczyciel jak i uczeń chciałby posługiwać się nagradzaniem, ale niestety nie żyjemy w wyidealizowanym świecie. W zależności od wielkości i rodzaju przewinienia ma w swoim zanadrzu dużo form karania. A mianowicie może wygłosić dezaprobatę w postaci ostrzeżenia lub nagany, pozbawić prawa udziału w grze czy zabawie aż wreszcie zrekompensować wyrządzone zło lub zapoznać, uświadomić, jakie są lub mogą być jego skutki. Trzeba pamiętać, że kara powinna występować bezpośrednio po wykroczeniu i o tym, aby być konsekwentnym w stosowaniu wybranej kary. W tym wszystkim nie możemy zapomnieć o instruowaniu, czyli ukazaniu dziecku niezauważonych przez niego elementów zaistniałej sytuacji, na zwrócenie uwagi na następstwa określonych zachowań. Powinniśmy mu dostarczyć wzory i wskazówki właściwego postępowania. Należy tu pamiętać, o unikaniu moralizowania, gdyż dzieci bardzo tego nie lubią i nasze instruowanie może przynieść zupełnie inny skutek.
3) Metoda wpływu społecznego. W tej metodzie nauczyciel wychowawca może próbować kształtować społeczne środowisko wychowanka w taki sposób, aby oddziaływało ono w sposób pożądany na dziecko. W obecnych czasach, kiedy powstaje coraz więcej grup nieformalnych czy formalnych, nauczyciel wychowania fizycznego ma bardzo duże pole do popisu, może w sposób umiejętny wpływać na każdą jednostkę w grupie- zespole oraz wprowadzać nowe rodzaje jej aktywności, a tym samym nowe normy jej postępowania, próbować wprowadzać nowe oceny zachowań poszczególnych członków zespołu oraz wzmocnić pozycję jednostki wywierającej pozytywny wpływ na grupę; może nadać właściwy styl kierowania grupą- zespołem, czyli uświadomić im zasadę działania demokratycznego.
4) Metoda kierowania samowychowaniem. Tu nauczyciel wychowania fizycznego winien stworzyć warunki do samokontroli i samooceny, a także do przeżywania stanów wewnętrznego zadowolenia (nagroda) lub niezadowolenia (kara) wynikających z własnego zachowania lub jego cech osobowościowych. Przy czym należy uczniom wytłumaczyć pojęcie samowychowania, czyli pracy nad świadomym kierowaniem przez jednostkę własnym postępowaniem (panowanie nad emocjami) i własnym rozwojem i samooceny, czyli umiejętności wartościowania. Nauczyciel musi pomóc wychowankowi w akceptacji i wyborze określonego ideału lub wzoru osobowego, a w następstwie tego, wytworzenie działań motywacyjnych w celu przekształcenia własnej osobowości zgodnie z wybranym i akceptowanym wzorem. Może poprzez działanie na polu kultury fizycznej osiągnąć cele rodzaju: a) postawy społeczno moralne; b) pozytywne postawy wobec kultury fizycznej w szerokim tego słowa znaczeniu.
Przy czym na podłożu tych samych form aktywności wychowanka mogą kształtować się i rozwijać dyspozycje: instrumentalne (umiejętności przejawiania ćwiczonej formy aktywności) i kierunkowe (gotowość ćwiczonej formy aktywności). Należałoby tu przypomnieć, iż celowe funkcjonowanie, działanie człowieka jest jedynie możliwe dzięki temu, że każdy z ludzi posiada swoją odrębną osobowość, że człowiek działa tylko wtedy, gdy jest ukierunkowany na określony cel.
„Wydłużony” rok szkolny- szybkie postępy w nauce uzyskują tylko nieliczni wybitnie zdolni uczniowie. Częściej zdarzają się przypadki, uczeń kończy program danej klasy wcześniej, niż przewiduje to plan nauczani, ale „oszczędności” czasu są skromniejsze i wynoszą 2-3 miesiące. Wówczas w czasie pozostałym do wakacji uczeń poznaje materiał klasy następnej, uczy się również przez całe wakacje np. po zakończeniu klasy pierwszej, uczeń w czasie wakacji uczy się z zakresu materiału klasy drugiej, a po wakacjach rozpoczyna naukę w klasie trzeciej.
Uczenie się zgodnie z indywidualnym tempem: w niektórych szkołach umożliwia się uczniom naukę w tempie całkowicie dostosowanym do indywidualnych możliwości dziecka. Jest to swoista wersja indywidualnego toku kształcenia, która pozwala na uczenie się w dowolnym tempie i zaliczanie materiału nauczania danej klasy w dowolnym czasie. Po opanowaniu treści przewidzianych dla określonej klasy uczeń przystępuje do poznawania treści z programu klasy następnej. Jeśli do końca roku szkolnego nie zdąży zrealizować programu kolejnej klasy, to może udać się na wakacje, a na początku następnego roku szkolnego podejmuje naukę w tym miejscu programu nauczania, w którym przerwał naukę przed wakacjami. Ucząc się dalej według własnego tempa, kończy w dowolnym momencie roku szkolnego program klasy i przystępuje do realizacji programu klasy następnej itd. Takie rozwiązanie stwarza uczniom zdolnym dobre warunki do szybkiego opanowania materiału nauczania poszczególnych klas.
Przyspieszenie „całościowe” i „częściowe”. Przyspieszenie rozwoju osobowości może odbywać się w zakresie wszystkich zdolności ogólnych i kierunkowych, albo też tylko w zakresie niektórych zdolności kierunkowych. W pierwszym przypadku uczniowie zdolni uczą się szybciej wszystkich treści i po wykazaniu się opanowaniem całego programu danej klasy przechodzą do klasy następnej. Takie przyspieszenie można nazwać całościowym. Często zdarza się jednak, że uczeń może uczyć się szybciej tylko niektórych treści np. matematyki. Tempo uczenia się pozostałych treści uwarunkowane wieloma czynnikami, między innymi uzdolnieniami jest wolniejsze i nie odbiega od przeciętnego tempa uczenia się innych uczniów. Ten rodzaj przyspieszenia można określić mianem częściowego. Uczniowie zdolni uczą się szybciej i więcej. To skłoniło pedagogów do takiego zorganizowania procesu kształcenia, aby uczniom zdolnym ułatwić uczenie się szybsze, a zarazem wzbogacone w dodatkowe treści. Czynnikiem, który wpływa na rozwój zdolności jest odpowiedni poziom trudności materiału, którego uczą się uczniowie. Wygotski przeprowadził badania, które świadczą o wyraźnej zależności między poziomem trudności zadań stawianych osobą uczącym się rozwojem zdolności tych osób. Dzięki badaniom ustalono, rozwojowi zdolności najbardziej sprzyja takie organizowanie sytuacji zadaniowych aby stopień trudności zadań był nieznacznie wyższy od aktualnego poziomu intelektualnego ucznia. To nieznaczne „górowanie” poziomu trudności zadań stanowić ma bodziec do aktywizacji intelektualnej uczącego się, co w efekcie doprowadzić powinno do podniesienia poziomu możliwości. Proces kształcenia przypominać powinien ciąg następujących po sobie zadań o nieco zawyżonym dla uczącego się poziomie trudności i czynności uczącego się nastawionych na wykonanie tych zadań. Różnicowanie treści kształcenia pod względem poziomu trudności materiału- odpowiednio do wyróżnionych poziomów możliwości intelektualnych uczniów- jest jednym z podstawowych sposobów indywidualizacji kształcenia. Sposób ten nazywany jest nauczaniem wielopoziomowym lub kształceniem wielopoziomowym. Polega ono nie tylko na różnicowaniu trudności materiału ale także z różnicowaniem zakresu treści. Obu tym zabiegom towarzyszą określone formy organizacyjne, ponieważ kształcenie wielopoziomowe wymaga tworzenia klas lub grup uczniów pracujących na tym samym poziomie nauczania. Tak więc dzieci o najwyższym poziomie zdolności kierowane są do klasy A, o wysokim poziomie do klasy B, dzieci średnio zdolne do klasy C, a mało zdolne do klasy D, wymagające szczególnej pomocy do klasy E. Wielu pedagogów i psychologów sądzi, iż w klasach nauczania integrowanego nie należy przeprowadzać tak radykalnych podziałów. Ponieważ ich zdaniem w klasach niższych należy pomagać dzieciom w nadrabianiu ewentualnych opóźnień, niż przyjmować stwierdzony stan jako podstawę dalszego zróżnicowania. To przekonanie skłoniło pedagogów do tworzenia w klasach niższych tylko dwóch poziomów klas- poziomu klas normalnych oraz klas wyrównawczych, w których uczą się dzieci mniej zdolne lub uzyskujące słabe wyniki. Kształcenie wielopoziomowe można również realizować przez grupowanie, czyli tworzenie poziomów w obrębie różnych przedmiotów sprzyja to rozwijaniu uzdolnień uczniów ponieważ mogą oni uczestniczyć w zajęciach grup zaawansowanych w tych przedmiotach w zakresie, których przejawiają uzdolnienia. W innych natomiast zajęciach uczestniczą razem z grupą uczniów słabiej zaawansowanych. Taka organizacja nie hamuje rozwoju określonej zdolności specjalnej (uzdolnienia) i daje możliwość intensywniejszej nauki w wybranej dziedzinie. Kształcenie wielopoziomowe jest rozwiązaniem dydaktycznym bardziej złożonym niż inne sposoby kształcenia uczniów zdolnych. Złożoność ta wynika z faktu, iż kształcenie wielopoziomowe polega na połączeniu wzbogacenia zakresu treści ze zróżnicowaniem stopniem trudności, a także z odpowiednią formą organizacyjną. Kształcenie wielopoziomowe jest zamierzeniem próbującym godzić kształcenie uczniów zdolnych z kształceniem pozostałych uczniów. Zgodnie z zależnościami między poszczególnymi elementami systemu dydaktycznego organizacja procesu kształcenia determinowana jest bezpośrednio przez treści które występują w tym procesie. Ponieważ w ramach kształcenia wielopoziomowego treści te są różne dla poszczególnych grup, mogą również wystąpić różnice w zakresie procesu nauczania- uczenia się. Jednym ze sposobów różnicowania poziomu trudności jest różny stopień ogólności materiału nauczania. Najwyższym stopniom trudności odpowiadają treści przedstawione na stosunkowo najwyższym poziomie ogólności, o wysokim stopniu abstrakcji. Takie właśnie treści przeznaczone są dla uczniów zdolnych, bowiem cechą charakterystyczną tych uczniów jest szybkie uczenie się uogólnień, struktur, prawidłowości, praw, reguł itp. Uczniowie mniej zdolni otrzymują treści przedstawione na niższym poziomie ogólności- tak, że uczniowie mało zdolni uczą się treści nasyconych wieloma przykładami konkretnymi, które pomóc mają w zrozumieniu zależności ogólniejszych. Kształceniu uczniów zdolnych najbardziej sprzyja stosowanie różnych wersji poszukującego toku kształcenia, a więc różne wersje problemowe strategii kształcenia. Bardzo efektywne w procesie uczenia się tych uczniów są również rozmaite odmiany strategii eksponującej- strategii łączącej elementy uczenia się opartego na rozwiązywaniu problemów, przeżywanie treści a także na porządkowaniu informacji. Złożoność strategii eksponującej jest zapewne jednym z głównych czynników podnoszących efektywność uczenia się. Dobór wersji procesu kształcenia odpowiedniej do nauczania- uczenia się określonego typu treści nie pozostaje bez wpływu na stosowane metody kształcenia. Problemowe metody kształcenia są najchętniej łączone z kształceniem wielopoziomowym. Tę metodę najczęściej stosuje się przy pracy z uczniami zdolnymi. Metody problemowe można z powodzeniem zalecić różnym grupom uczniów. Częste współwystępowanie grupowej formy organizacyjnej i problemowych metod nauczania doprowadziło do powstania nauczania problemowo-grupowego. Z badań przeprowadzonych przez R. Więckowskiego nad skutecznością metody problemowej w nauczaniu wynika, że sprzyja ona uzyskiwaniu przez uczniów zdolnych dużych postępów w nauce. W kształceniu uczniów o wysokim poziomie zdolności najwięcej pożytku przynieść może program blokowy- jest on swoistą odmianą programu mieszanego, w której obok tekstów programowych mogą wystąpić różne treści (bloki) o charakterze problemowym, operacyjnym (praktycznym) a także eksponującym. Dzięki włączeniu do tekstów programowych bloków problemowych uczniowie zdolni mogą uczyć się w sposób najodpowiedniejszy dla siebie- rozwiązując problemy. Określone zależności między poszczególnymi elementami systemu dydaktycznego sprawiają, że odpowiednia organizacja procesu kształcenia wielopoziomowego oraz dobór metod najwłaściwszych w procesie tego kształcenia wpływają z kolei na dobór środków dydaktycznych. Wiedząc o poszczególnych wartościach treści „uogólnionych” w uczeniu się uczniów zdolnych, można przy zastosowaniu określonej metody korzystać z takich środków jak modele czy schematy. W innych przypadkach, gdy chcemy wywoływać przeżycia uczniów skorzystamy z filmów, nagrań magnetofonowych itp. Środki dydaktyczne odgrywają dużą rolę w kształceniu wielopoziomowym. Wyodrębnienie w klasie poziomów, prowadzić powinno do tego, aby również środki kształcenia były odpowiednio dostosowane do poszczególnych poziomów. W klasie pierwszej stosuje się pewne zabiegi różnicujące poziom trudności zadań. Wielu nauczycieli przygotowuje dla uczniów tzw. Układanki o różnym stopniu trudności. Gdy na układankę składa się kilkuwyrazowe zdanie.
Miejsce słabego ucznia w klasie. Odsiew i drugoroczność.
Zagadnienie niepowodzeń szkolnych znalazło odzwierciedlenie w wielu opracowaniach naukowych. Autorzy tych opracowań. Autorzy tych opracowań próbowali pokazać przyczyny niepowodzeń i ich skutki, ale także znaleźć środki zaradcze. Słownik pedagogiczny definiuje niepowodzenia szkolne jako proces ujawniania się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań. W procesie tym badacze polscy, zwłaszcza Jan Konopnicki wyróżniają kilka faz. Pierwsze dwie fazy to okres niepowodzenia ukrytego; pojawiają się wówczas pierwsze braki w opanowaniu materiału stopniowo stają się one coraz większe, jednocześnie występują pierwsze oznaki niezadowolenia ze szkoły i negatywnego do niej stosunku. W fazie trzeciej szkoła zauważa już braki i pojawiają się oceny niedostateczne. Niepowodzenie szkolne staje się jawne. Fazą czwartą jest drugoroczność lub w skrajnym przypadku odsiew szkolny, a więc zjawisko całkowitego przerwania nauki przed ukończeniem szkoły. Jeśli ocena niedostateczna nie odnosi się do całorocznej pracy ucznia, lecz jest rezultatem nieopanowania części materiału mówimy o tzw. Jawnym opóźnieniu przejściowym. Wczesne wykrycie tego rodzaju opóźnienia przez szkołę daje możliwość podjęcia środków zaradczych i likwidacji braków w wiadomościach i umiejętnościach. Gdy ocena niedostateczna odnosi się do wyników całorocznej pracy ucznia, dotyka zjawisko drugoroczności. Drugoroczność wywiera jednak ujemny wpływ na większość uczniów, zniechęca ich do pracy, wpływa niekorzystnie na stosunek do otoczenia, wywołuje kompleksy i zaburzenia w zachowaniu. Przyczyny niepowodzeń szkolnych są na ogół wielorakie i złożone. Należą do nich: niechętny stosunek do nauki, nieodpowiednie zachowanie się w szkole, lenistwo itp., Czyli czynniki względnie zależne od ucznia. Drugą grupę stanowią czynniki od uczniów względnie niezależne, np. sytuacja rodzinna, choroba, różnorakie niedostatki w pracy wychowawczej szkoły. Powagę problemu niepowodzeń szkolnych podkreślają wszyscy autorzy zajmujący się ich analizą. Jeżeli chodzi zaś o przyczyny zdania są podzielone. Jedni badacze upatrują istotną przyczynę niepowodzeń dostrzegają w pracy szkoły. Tak, więc mamy do czynienia z trzema grupami niepowodzeń: czynnikami społeczno- ekonomicznymi, biopsychicznymi, dydaktycznymi. Czynniki społeczno ekonomiczno- społeczne to całokształt względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym, jak i pozaszkolnym. Cytowany autor wyjaśnia, że warunki materialne kształtują dochody rodziny, mieszkanie, zaopatrzenie dzieci w przedmioty do nauki i zabawy, sposób odżywiania. Sytuację społeczną dzieci i młodzieży wyznaczają takie czynniki, jak: wykształcenie, zawód rodziców, pozycja w środowisku rodzinnym, sytuacja ucznia w środowisku szkolnym i pozaszkolnym. Kulturalne warunki życia uczniów od poziomu potrzeb kulturalnych rodziców i rówieśników oraz możliwości ich zaspakajania, poziomu życia umysłowego rodziny, kultury ogólnej, dostępu do środków służących upowszechnianiu kultury.
- Bezrobocie rodziców- wyniki badań przeprowadzanych w różnych środowiskach i szkołach wykazały, że osiągnięcia szkolne uczniów, których jedno z rodziców lub oboje są bezrobotni, są wyraźnie niższe od wyników uzyskiwanych przez pozostałych uczniów. Ważne jest uwzględnienie tego, jak długi jest okres bezrobocia i jakie są perspektywy uzyskania pracy. Niemałe znaczenie ma także rozpoznanie czy zdaniem rodziców i uczniów wykształcenie może zapewnić sukces na rynku pracy czy też nie. Drugą grupę stanowią czynniki biopsychiczne. Mamy tu na myśli zarówno zadatki wrodzone, jak i warunki sprzyjające prawidłowemu rozwojowi tych zadatków lub hamujących go. Analizy zjawiska trudności w nauce z punktu widzenia psychologii dokonała H. Spionek. Zasadniczy akcent położyła na cząstkowe i fragmentaryczne opóźnienia rozwojowe, które nazwała mikrodefektami. Zaliczyła do nich opóźnienia i zakłócenia: -rozwoju spostrzeżeń wzrokowych, -rozwoju ruchowego, rozwoju percepcji słuchowej, - zaburzenia procesu lateralizacji.
- zaburzenia nerwowe: jedną z najważniejszych form zaburzenia procesów nerwowych u dzieci jest niestałość emocjonalna, a więc stan, gdy człowiek reaguje nieproporcjonalnie silnie do podniety wykazuje nieopanowanie emocjonalne, brak cierpliwości oraz niezdolność skupienia uwagi. Niestałość emocjonalna może mieć podłoże dziedziczne, środowiskowe, ale może też być następstwem błędów wychowawczych. Zarówno niestałość emocjonalna jak i inne formy zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego u dzieci ( apatia, nerwice) to nie tylko przyczyny, ale też skutki niepowodzeń szkolnych. Wielu pedagogów i psychologów współczesnych nie godzi się z przecenianiem wpływu czynników społeczno- ekonomicznych i biopsychicznych na powodzenia i niepowodzenia uczniów w nauce. Za czynnik decydujący o losach szkolnych uczniów uważają oni pracę dydaktyczno- wychowawczą nauczyciela. Jan Konopnicki dzieli przyczyny szkolne na organizacyjne i dydaktyczne. Przyczyny organizacyjne to niedostatki systemu szkolnego, programów i podręczników, lekceważenie różnic indywidualnych między uczniami. Przyczyny dydaktyczne wynikają z niewłaściwej organizacji i metod pracy nauczycieli, nieznajomości uczniów i braku opieki nad uczniami słabymi.
Czynniki dydaktyczne: wszechstronną analizę dydaktycznych przyczyn niepowodzeń szkolnych zawarł w swej pracy „niepowodzenia dydaktyczne” Czesław Kupisiewicz. Uznając duże znaczenie czynników dydaktycznych oraz ich rzeczywisty wpływ na postępu uczniów w nauce, system zasad dydaktycznych respektowany przez nauczyciela, różne sposoby aktywizowania uczniów na lekcji, poziom zawodowych kwalifikacji nauczyciela, jego pozycja społeczna itp. Nieprzystosowanie treści nauczania do potrzeb życia i zainteresowań uczniów jest już od wielu lat jedną z najważniejszych przyczyn ich niepowodzeń w nauce szkolnej. Wielu autorów upatruje główne źródło zła w niedoskonałości pracy dydaktycznej nauczyciela. Werbalizm, podawanie uczniom gotowej wiedzy do zapamiętania, stereotypowość stosowanych metod dydaktycznych, brak systematycznej kontroli pracy ucznia itd.- stanowią zdaniem licznej grupy badaczy podstawowe przyczyny dydaktyczne niepowodzeń szkolnych. Zbyt duża liczba uczniów w klasie, utrudniając nauczycielowi normalny przebieg kontroli i oceny, nie sprzyja uzyskiwaniu dobrych efektów dydaktycznych. Wyraźny wpływ na jakość pracy szkoły, a więc i na rozmiary niepowodzeń szkolnych mają ponadto takie czynniki, jak: częste zmiany nauczycieli pracujących w danej klasie, dwuzmianowość pracy szkół, wadliwie ułożone plany lekcji, wskutek czego w pewne dni tygodnia uczniowie są przeciążeni pracą, a inne niedociążeni, oraz absencja nauczycieli i nie zawsze wystarczające wyposażenie szkół w sprzęt i pomoce naukowe. Tak, więc przyczyny dydaktyczne można rozpatrywać zarówno od strony czynników względnie niezależnych od nauczyciela (przeciążone programy nauczania, złe podręczniki, brak pomocy naukowych), jak i z punktu widzenia stosowanych przez niego zasad, metod i form organizacyjnych nauczania, czyli czynników zależnych od niego. Analiza zwłaszcza grupy przyczyn związanych z działalnością dydaktyczną szkoły jest podstawową do zaproponowania skutecznych metod i środków walki zarówno z przejściowymi opóźnieniami uczniów w nauce, jak i drugorocznością.
Czynności profilaktyczne: czynności zmierzające do zapobiegania luk i zaległości w opanowywanym przez uczniów materiale nauczania nazywamy czynnościami profilaktycznymi. Natomiast czynności, których zadaniem jest likwidowanie zaległości w nauce nazywamy czynnościami terapeutycznymi. Czynności profilaktyczne mają, więc nie dopuszczać do błędów metodycznych nauczyciela mogących się stać przyczyna niepowodzeń. Celem zabiegów terapeutycznych jest zapewnienie odpowiedniej opieki tej grupie opóźnionych, która nie może bez pomocy nauczyciela przezwyciężyć trudności w nauce. Z badań wynika, że niektóre sposoby pracy uczniów na lekcji są szczególnie korzystne z punktu widzenia uzyskiwanych w szkole wyników nauczania. Sposoby te okazują się bardzo przydatne dla profilaktyki pedagogicznej. Praca uczniów w kilkuosobowych zespołach nad określonymi problemami o charakterze praktycznym lub teoretycznym powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża do wspólnego przezwyciężania trudności, stwarza okazję do wymiany poglądów, wyrabia samodzielność myślenia, uczy racjonalnych metod planowania i organizacji pracy.
Współpraca szkoła- dom: oprócz uczenia się problemowego w grupach poważny wpływ na wyniki nauczania wywierają inne czynniki. Są to: kontrola prac domowych, racjonalna organizacja lekcji powtórzeniowych, koordynacja pracy nauczycieli uczących w danej klasie, współpraca szkoły z rodzicami. Systematyczne posługiwanie się przez nauczycieli całokształtem wymienionych zabiegów pedagogicznych prowadzi do korzystnych rezultatów pracy dydaktycznej, stanowiąc skuteczny środek walki z niepowodzeniami uczniów w nauce szkolnej. Naczelną zasadą przeciwdziałania powstawaniu trudności i niepowodzeń należy uznać konieczność otoczenia uczniów z trudnościami w nauce nie tylko najserdeczniejszą troską, lecz także najlepszą fachową opieką. Szkoła jest drugim obok rodziny środowiskiem, które wywiera największy wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. W niej budzą się zainteresowania ucznia, często plany na całe życie. Ona ma wpływ na jego światopogląd, stosunek do ludzi, postawę społeczną i moralną. Szkoła jest dla ucznia miejscem nauki, zabawy, kontaktów z nauczycielem i rówieśnikami. Jedni czują się w niej lepiej, inni gorzej, jedni chodzą do szkoły z chęcią, dla innych jest ona złem koniecznym. Dlaczego tak się dzieje? Odpowiedź na to pytanie wiąże się ze szkolnym funkcjonowaniem każdego ucznia. Funkcjonowanie obejmuje pewien całokształt działań, zachowań, kontaktów danej jednostki. Sytuacja ucznia z trudnościami dydaktycznymi jest bardziej skomplikowana niż ucznia, który nie ma kłopotów w nauce. Taki uczeń jest narażony na duży stres wywołany jego porażkami intelektualnymi. Dzięki powodzeniu w nauce uczeń może uzyskać akceptację środowiska, mieć dobre samopoczucie. Niepowodzenia to wyraźna przykrość dla dziecka. Jeśli dziecko doznaje ich często, wpływają one ujemnie na jego ogólny rozwój psychiczny, na kształtowanie się wiary we własne siły, zniechęcają do podejmowania wysiłków, są źródłem wielu negatywnych postaw. Rozpoczynając naukę w szkole, dziecko wkracza w skomplikowane środowisko społeczne. Nawiązuje kontakt z nauczycielami staje się członkiem klasy- zespołu rówieśniczego. Jeśli zachowuje się źle, jest przez nauczyciela ganione, dzieje się to przy klasie. Jeśli jest chwalone, słyszą to też wszyscy. Stosunek klasy do każdego ucznia nie jest sprawą obojętną. Gdy dziecko jest zżyte z klasą, jeśli dobrze się w niej czuje, chętnie chodzi do szkoły, chętnie się uczy. Gdy ma konflikty z kolegami, wpływa to ujemnie na jego przeżycia szkolne, a przeważnie także na jego stosunek do nauki. Szkolne uczenie się wiąże ściśle z całym szeregiem uczuć przyjemnych i przykrych, pozytywnych i negatywnych. Jeśli dziecku uda się np. rozwiązać zadanie przy tablicy, cieszy się ono nie tylko z osiągnięcia intelektualnego, lecz także z tego, że nauczyciel i cała klasa byli świadkami jego sukcesu. W takim wypadku uczeń kształtuje pozytywny obraz samego siebie, dobrze się czuje w szkole. Inaczej może dziać się z uczniem, który często ponosi porażki dydaktyczne. Widzi je nauczyciel, a także koledzy, a przecież nikt nie lubi przegrywać i nie może to wywoływać przyjemnych reakcji. Dziecko jest niezwykle czułe na opinię kolegów i koleżanek, zależy mu na dobrej pozycji wśród nich. Niepowodzenia dydaktyczne mogą tę dobrą pozycję zburzyć. Uczniowie źle się uczący sprawiają wiele trudności wychowawczych swoim zachowaniem. Najczęściej nie wykazują zainteresowania nauką, niechętnie uczęszczają do szkoły, zdarza się, że wagarują. Mają konflikty z nauczycielami i kolegami, są rozdrażnieni.
Potrzeba społecznej akceptacji: niepowodzenia szkolne są przyczyną bardzo istotnych niekorzystnych zmian w sytuacji życiowej dziecka zarówno w szkole jak i w domu. Dziecko, które ma duże trudności w nauce, spotyka się stale z negatywną oceną swojej pracy. Jego wiadomości i umiejętności są przez nauczycieli i rodziców poddawane krytyce. W związku z tym musi zostać zagrożone poczucie jego własnej wartości i pozostać niezaspokojona potrzeba społecznej akceptacji. Liczne badania dowodzą, że wyniki w nauce w dużej mierze wpływają na popularność dziecka wśród kolegów. Koledzy zazwyczaj pogardliwie odnoszą się do złych uczniów, często izolują się od nich społecznie. Dzieci przejawiające niepowodzenia dydaktyczne są w szkole często napięte, a jednocześnie bierne, nie zabierają głosy, nie nawiązują kontaktu z kolegami w obawie, że się ośmieszą. Na lekcjach lęk i związane z nim napięcie dezorganizuje ich procesy poznawcze. Nie mogą się skupić, pocą się czerwienieją, zacinają. U niektórych uczniów pod wpływem trudności szkolnych powstaje ostra nerwica lękowa. Dla tych dzieci, które nie mogą zaimponować swoim kolegom wiadomościami i umiejętnościami, formą czynności kompensacyjnych może być wzmożona aktywność społeczna i sportowa. Sukcesy w tych dziedzinach zmniejszają nieco konsekwencje słabych wyników w nauce. Nie są to jednak fakty częste. W tej sytuacji obrona zagrożonego poczucia własnej wartości dokonuje się na drodze nieprawidłowej i przybiera formę wykroczeń budzących poklask u niektórych kolegów, błaznowanie na lekcjach. Często u podłoża aroganckiego zachowania leży ten właśnie mechanizm: udowadnianie sobie i innym, że jest się odważnym, zwrócenie na siebie uwagi otoczenia. Na podkreślenie zasługuje fakt, że kary nie likwidują tego typu wykroczeń. Wręcz przeciwnie, działają często jako wzmocnienie dodatnie. Uczeń osiągnął cel, zyskał podziw rówieśników zwrócił na siebie uwagę. Każdy człowiek chciałby jak najlepiej funkcjonowania w środowisku, w którym spędza wiele czasu. Dotyczy to także uczniów. Uczniowie z trudnościami w nauce powinni również mieć swoje miejsce w klasie i szkole. Mimo porażek w nauce powinni czuć się tak, jak pozostali uczniowie. To właśnie zadaniem szkoły, nauczyciela wychowawcy jest stworzenie takiej atmosfery, która pozwoliłaby uczniom z niepowodzeniami dydaktycznymi czuć się w pełni wartościowymi członkami społeczności klasowej i szkolnej. Kłopoty w nauce nie mogą eliminować ucznia z pełnienia funkcji społecznych, bycia dobrym kolegą, życzliwym chłopcem i dziewczyną.