Pyt.1 Rdzeń kręgowy-część ośrodkowego układu nerwowego, przewodząca bodźce pomiędzy mózgowiem a układem obwodowym. Ma kształt grubego sznura, nieco spłaszczonego w kierunku strzałkowym, o przeciętnej średnicy około 1 cm, barwy białej o masie Około 30 g. Umieszczony jest w biegnącym w kręgosłupie kanale kręgowym. U góry w otworze wielkim rdzeń kręgowy łączy się z rdzeniem przedłużonym, umowną granicę między nimi stanowi po stronie grzbietowej miejsce wyjścia pierwszych pary korzeni szyjnych, po stronie brzusznej dolna krawędź skrzyżowania piramid. Rozciąga się ona na przestrzeni ok. 45 cm od I kręgu szyjnego do górnej krawędzi II kręgu lędźwiowego gdzie kończy się stożkiem rdzeniowym. OD rdzenia odchodzą parzyste nerwy rdzeniowe wychodzące przez odpowiednie otwory między kręgowe. Średnica rdzenia nerwowego nie jest równomierna na całej jego długości. W odcinkach, z których wychodzą korzenie nerwów przeznaczonych dla kończyn, rdzeń ma dwa wrzecionowate zgrubienia szyjne i lędźwiowe.

Z rdzenia kręgowego wychodzą korzonki przednie(ruchowe, przewodzące impulsy nerwowe odśrodkowo, czyli z ośrodków ruchowych w mózgu na obwód tzn. do motoneuronów w rogach przednich i dalej aksonami do mięśni), wchodzą natomiast korzonki tylne (czuciowe przewodzące impulsy dośrodkowo tzn. z receptorów szczególnie bólowych, z proprioreceptorów i eksteroreceptorów do ośrodków czuciowych mózgu.

Budowa zewnętrzna- na powierzchni zewnętrznej rdzenia widnieją w linii przyśrodkowej dwie bruzdy: głębsza szczelina pośrodkowa przednia oraz płytsza bruzda pośrodkowa tylna. Dzielą one rdzeń na 2 symetryczne połowy: prawą i lewą. Dodatkowo, na powierzchni każdej połowy rdzenia zaznacza się

- od przodu podłużna linia, zwana bruzdą boczną przednią z której wychodzą korzenie ruchowe nerwów rdzeniowych

- od tyłu bruzda boczna tylna wzdłuż której wchodzą do rdzenia korzenie czuciowe nerwów rdzeniowych.

Bruzdy te dzielą każdą połówkę rdzenia na trzy sznury (przedni, boczny i tylny) ponadto w odcinku szyjnym i początkowym odcinku piersiowym sznur tylny podzielony jest przez bruzdę pośrednią tylną na leżący przyśrodkowo pęczek smukły i leżący bocznie pęczek klinowaty.

Pyt.2 Budowa wewnętrzna- wewnątrz rdzenia znajduje się istota szara a na zewnątrz istota biała, przez jego środek przebiega bardzo wąski kanał środkowy, który ku górze przechodzi w kanał środkowy rdzenia przedłużonego. Kształt i wielkość kanału są zmienne, zależne od odcinków rdzenia w obrębie Stożka rdzeniowego kanał środkowy rozszerza się tworząc komorę końcową.

Istota szara- ułożona jest w charakterystyczny kształt litery H a jej ramiona oddzielone są od siebie przez sznury( należące do istoty białej). Ramię przednie istoty białej zwie się rogiem przednim, tylne rogiem tylnym a w części piersiowej rdzenia występuje jeszcze róg boczny. Wymienione rogi tworzą na całym rdzeniu słupy istoty szarej- słup przedni. Między rogami znajduje się istota szara pośrednia, podzielić ją można na część środkową i boczną. Do części środkowej należy: istota galaretowata środkowa która otacza bezpośrednio kanał środkowy, spoidło szare przednie leżące przed istotą galaretowatą środkową i spoidło szare tylne leżące poza istotą galaretowata środkową. Część środkowa przechodzi bez żadnej granicy w część boczną, która sąsiaduje od przodu z rogiem przednim, a od tyłu z rogiem tylnym. Ta część jest bardzo dobrze rozwinięta w części piersiowej rdzenia i wtedy tworzy róg boczny. Zasadniczym składnikiem istoty szarej są ciała komórek nerwowych (perikariony i dendryty skupione w struktury)

Istota biała- należą do niej trzy sznury: przedni, boczny, i tylny, pooddzielane są od siebie wspomnianymi wcześniej bruzdami. Oba sznury przednie łączą się ze sobą przez spoidło białe, leżące pomiędzy spoidłem szarym przednim a dnem szczeliny pośrodkowej przedniej. Istota biała składa się z pęczków pojedynczych wypustek komórek nerwowych tzw. Aksonów

Widok na rdzeń od przekrój porzeczny przez przekroje poprzeczne

Strony brzusznej rdzeń kręgowy w części rdzenia kręgowego

Grzbietowej piersiowej na różnych poziomach

Pyt 4 Wybrane drogi wstępujące (czuciowe) rdzenia kręgowego: droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna i przednia, droga rdzeniowo-opuszkowa (pęczek smukły i klinowaty) droga rdzeniowo-móżdżkowa przednia i tylna.

Droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna- rozpoczynają się głównie w komórkach rogu tylnego, a następnie przechodzą na drugą stron przez istotę pośrednią środkową krzyżując się z włóknami strony przeciwległej. Po przejściu do przeciwległej połowy rdzenia włókna rdzeniowo-wzgórzowe z każdego segmentu układają się w sznurze bocznym na zewnątrz od istoty szarej w postaci cienkiej blaszki, przesuwających włókna z niższych odcinków na obwód i nieco ku tyłowi.

Droga rdzeniowo-wzgórzowa boczna z rdzenia kręgowego wnika do rdzenia przedłużonego, a dalej przez most i śródmózgowie dochodzi do wzgórza (w pniu mózgu) nazywa się ją wstęgą rdzeniową. Drogę rdzeniowo- wzgórkową boczną schematycznie określa się jako drugi neuron wielkiego układu dróg czucia bólu, ciepła i zimna układu rozpoczynającego się w receptorach a kończącego się w korze mózgu.

Droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia- rozpoczyna się podobnie jak boczna głównie w komórkach rogu tylnego. Włókna jej przechodzą przez spoidło białe na stronę przeciwległą, gdzie biegną w sznurze przednim układając się zgodnie z prawem Auberach-Flatuna. Droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia jest drogą czucia dotyku i ucisku.

Drogi rdzeniowo-opuszkowe - tworzą drogi wstępujące sznura tylnego, są utworzone z długich gałęzi włókien korzeniowych wchodzących do rdzenia przez korzenie grzbietowe. Drogi rdzeniowo-opuszkowe tworzą w sznurze tylnym dwa pęczki włókien wstępujących

Przyśrodkowy pęczek smukły - występuje na całej długości rdzenia kręgowego. Pęczek smukły jako leżący bardziej przyśrodkowo, jest utworzony z włókien nerwowych pochodzących z dolnych odcinków ciała (segmenty krzyżowe, lędźwiowe i większość piersiowych)

Boczny pęczek klinowaty - występuje on jedynie w części szyjnej i w najwyższych segmentach piersiowych.

Pęczki są zbudowane z dośrodkowych wypustek komórek leżących w zwojach rdzeniowych, więc tworzą one pierwszy obwodowy neuron układu dróg czuciowych przewodzących do mózgowia impulsy z receptorów czucia powierzchownego i głębokiego.

Drogi rdzeniowo-móżdżkowe tylna- jest utworzona z neuronów komórek jądra piersiowego tej samej strony. Włókna nerwowe, wychodzące z jądra piersiowego biegną przez istotę szarą i białą ku stronie bocznej prawie poziomo, zataczając jednocześnie łuk skierowany wypukłością ku przodowi. Dochodząc do części obwodowej sznura bocznego, zaginają się one pod kątem niemal prostym i zmieniają swój przebieg z poziomego na pionowy.

W dolnych odcinkach części piersiowej rdzenia droga rdzeniowo- móżdżkowa tylna ma na przekroju poprzecznym kształt przecinka, którego grubszy koniec znajduje się z przodu a cieńszy z tyłu. Tworzy się tu stosunkowo ograniczony pęczek włókien nerwowych, zajmujących tylną część sznura bocznego. Ku przodowi graniczy on z drogą rdzeniowo-móżdżkową przednią nie przekraczając płaszczyzny czołowej, przechodzącej przez kanał środkowy a od strony przyśrodkowej przylega do drogi piramidowej bocznej. W wyższych odcinkach rdzenia droga rdzeniowo-móżdżkowa tylna powiększa się coraz bardziej ku tyłowi, sięgając po drogę grzbietowo-boczną i odsuwając od powierzchni rdzenia drogę piramidową boczną. W obrębie mózgowia droga ta biegnie ku górze w bocznej części rdzenia przedłużonego wchodząc do móżdżku przez jego konar dolny. W całym przebiegu od jądra piersiowego aż do konaru dolnego móżdżku włókna drogi rdzeniowo-móżdżkowej tylnej nie są skrzyżowane. Dopiero w istocie białej robaka część włókien przechodzi prawdopodobnie na stronę przeciwległą.

Droga rdzeniowo-móżdżkowo przednia - podobnie jak tylna, zajmują obwodową część sznura bocznego. W części lędźwiowej rdzenia leży ona mniej więcej pośrodku jego bocznej powierzchni. Wyżej wraz z pojawieniem się drogi rdzeniowo- móżdżkowej tylnej, włókna jej przesuwają się coraz bardziej ku przodowi i w części szyjnej zajmują przestrzeń od drogi rdzeniowo-móżdżkowej tylnej do miejsca wyjścia korzeni brzusznych. W mózgowiu droga rdzeniowo-móżdżkowa przednia nie wchodzi ona bezpośrednio z rdzenia przedłużonego do móżdżku, lecz biegnie przez część grzbietową mostu do konaru górnego móżdżku, tworząc jego warstwę powierzchowną. Tu włókna nerwowe zaginają się i prze zasłoną rdzeniową górną dochodzą do robaka móżdżku.

Pyt. 6

Znaczenie rdzenia kręgowego dla ruchu ?

Rdzeń kręgowy spełnia dwie zasadnicze funkcję: jest narządem odruchów i narządem przewodzenia. Jako narząd odruchów przyjmuje on poprzez neurony informacyjne pobudzenie z receptorów i bez oddziaływania ośrodków położonych w mózgowiu inicjuje stereotypowe odruchowe czynności mięśni szkieletowych, mięśni gładkich oraz gruczołów które służą do utrzymania życiu ustroju. Czynność rdzenia kręgowego jako narządu przewodzącego polega na przekazywaniu impulsów informacyjnych z receptorów do wyższych pięter układu nerwowego oraz impulsów ruchowych z ośrodków pnia mózgu i kory na obwód do efektorów.

Ćw. 5 pyt. 1

Budowa zewnętrzna i wewnętrzna pnia mózgu ( rdzeń przedłużony, most, śródmózgowie)

Rdzeń przedłużony budowa zewnętrzna -posiada 2 powierzchnie brzuszną i grzbietową na powierzchniach tych przechodzą podłużne bruzdy i sznury rdzenia kręgowego. Można rozróżnić:

- szczelinę pośrodkową przednią

- bruzdę pośrodkową tylną

- bruzdę boczną przednią

- bruzdę boczną tylną

- bruzdę pośrednią tylną

- twory - które są odpowiednikami sznurów rdzenia kręgowego.

Rdzeń przedłużony budowa zewnętrzna - jądro dolne oliwki ( najbardziej charakterystyczny twór rdzenia kręgowego) W rdzeniu przedłużonym możemy wyodrębnić odcinki: mniejszy, dolny leżący poniżej jądra oliwki zwany także pod oliwkowym i większy górny zwany oliwkowym.

Budowa zewnętrzna mostu - posiada powierzchnię grzbietową i brzuszną. Most wchodzi w skład tyłomózgowia wtórnego. Powierzchnia grzbietowa jest częścią przednią dołu równoległobocznego i jest ona płaska. W części tej występuje istota szara środkowa, twór siatkowaty oraz jądra nerwów czaszkowych od V do VIII. Część brzuszna zbudowana jest z włókien nerwowych pomiędzy którymi znajdują się skupiska istoty szarej zwane jądrami mostu.

Budowa wewnętrzna mostu - dzieli się na brzuszna i grzbietową.

Część brzuszna zawiera pęczki włókien podłużnych. Włókna poprzeczne i nieregularnie rozmieszczone komórki nerwowe tworzą linie mostu. W skład pęczków podłużnych wchodzą włókna nerwowe zstępujące których początek znajduje się w korze mózgu. Są to włókna:

- korowo-rdzeniowe

- korowo-jądrowe

- korowo-mostowe

- korowo-siatkowe

Włókna poprzeczne - mostowo-móżdżkowe krzyżują pęczki podłużne wchodząc do konarów środkowych móżdżku. Rozróżnia się włókna poprzeczne i głębokie.

Jądra mostu- tworzą istotę szara jego części brzusznej. Komórki jąder mostu otaczają pęczki podłużne.

Część grzbietowa mostu - przedzielona jest szwem na połowę prawą i lewą w każdej połowie znajdują się różne twory:

- wstęga przyśrodkowa

- wstęga boczna

- istota szara środkowa

- twór siatkowaty

- konary górne móżdżku

- ciało czworoboczne

Budowa zewnętrzna śródmózgowia- rozróżnia się dwie powierzchnię brzuszną i grzbietową. Powierzchnia brzuszna utworzona jest przez konary mózgu, a uwypuklają śródmózgowiu pasma istoty białej zwanej odnogami mózgu. Na powierzchni odnóg widoczne są płytkie bruzdy ograniczające pasma włókien nerwowych. Między odnogami znajduje się dół między konarowy. W głębi tego dołu leży czworoboczne lub trójkątne pole przedzielone bruzdą na prawą i lewą połowę. Pole to nasi nazwę istoty dziurkowanej tylnej ( ze względu na otworki dla naczyń krwionośnych)

Powierzchnia grzbietowa śródmózgowia tworzą blaszka pokrywy, ramiona wzgórków, trójkąt wstęgi będący częścią konarów mózgu.

Blaszka pokrywy ma cztery uwypuklenia zwane wzgórkami są one ułożone parami i nazywane są odpowiednio do położenia: wzgórkami górnymi i dolnymi. Ramiona wzgórków od każdego ze wzgórków pokrywy biegnie pasmo istoty białej zwanej ramieniem wzgórka rozróżnia się po obu stronach ramię wzgórka górnego i ramię wzgórka dolnego.

Trójkąt wstęgi - jest ograniczony od przodu bruzdą boczną odnogi mózgu oraz jej przedłużeniem ku dołowi która oddziela trójkąt wstęgi od konara środkowego móżdżku. Bok górny graniczy ze wzgórkiem dolnym a bok dolny z konarem górnym móżdżku.

Budowa wewnętrzna śródmózgowia - w śródmózgowiu rozróżniamy odnogi mózgu i nakrywkę (tworzą one konary mózgu) i pokrywkę śródmózgowia. Odnogi mózgu tworzą przednią warstwę śródmózgowia, a nakrywka warstwę środkową.

Pokrywka tworzy tylną warstwę (w skład wchodzą blaszka pokrywy i ramiona wzgórka) Nakrywkę od mózgu oddzielają bruzdy odnóg przyśrodkowa i boczna, istota czarna ( skupiska kom. Nerwowych)

Pyt. 3 Jądro smukłe i klinowate, jądro dolne oliwki, jądro czerwienne oraz ich połączenia aferentne i eferentne.

Jądro smukłe - pojawia się u dołu na wysokości skrzyżowania piramid. Ku górze ulega szybko powiększeniu i na wysokości dolnego bieguna oliwki osiąga największe rozmiary. Na przekroju poprzecznym ma on kształt czworoboku , otoczonego ze wszystkich stron cienką warstwą włókien pęczka smukłego. Wyżej w odcinku oliwkowym jądro smukłe zaczyna się zmniejszać i ulega przesunięciu w bok. W odcinku oliwkowym jądro smukłe graniczy od strony przyśrodkowej z jądrem samotnym od przodu i od boku z jądrami klinowatymi, a od tyłu przylega do powierzchni rdzenia przedłużonego. U góry jądro smukłe kończy się w połowie odcinka oliwkowego, przechodząc w jądro przedsionkowo przyśrodkowe.

Komórki nerwowe jądra smukłego- charakteryzują się znaczną różnorodnością wielkości i kształtu. Przeważają tu dwa ich rodzaje: komórki małe, średnicy 10 -15 um. I komórki nieco większe, występujące w znacznej liczbie.

Jądro klinowate - pojawia się na przekrojach poprzecznych rdzenia przedłużonego nieco wyżej niż jądro smukłe, w postaci małego trójkątnego wyrostka uwypuklającego się z szyjki rogu tylnego. Ku górze jądro klinowate powiększa się, przybierając na wysokości skrzyżowania wstęg kształt czworoboku, połączonego brzegiem przednim z istotą szarą środkową i tworem siatkowatym, a z pozostałych stron otoczonego podłużnymi włóknami istoty białej. Wyżej w odcinku oliwkowym jądro klinowate po osiągnięciu największych wymiarów dość szybko zmniejsza się, a na jego miejsce pojawiają się komórki jądra klinowatego dodatkowego.

Komórki nerwowe jądra klinowatego- mają, różną przeważnie jednak średnią wielkość. Większość z nich ma jednak kształt owalny lub nieco wydłużony i obwodowo ułożone grudki tigroidu.

Jadro dolne oliwki- ma on kształt pofałdowanego woreczka, wydłużonego w kierunku od góry ku dołowi i otwartego po stronie przyśrodkowej w postaci wnęki. Rozciąga się on w rdzeniu przedłużonym na długość około 20 mm. Jego część najwyższa i najniższa noszą nazwę biegunów: dolnego i górnego. Biegun dolny leży nieco powyżej skrzyżowania wstęg, biegun górny - tuż poniżej granicy rdzenia przedłużonego z mostem.

Jądro dolne oliwki na przekroju poprzecznym uwidacznia się jako silnie pofałdowane pasmo istoty szarej grubości około 0.3 mm. Otacza ono z trzech stron: od przodu, z boku i z tyłu leżącą wewnątrz istotę białą.. W jądrze dolnym oliwki na przekroju poprzecznym można rozróżnić odnogą przednią i tylną. W dolnym odcinku jądra dolnego oliwki odnoga tylna jest znacznie dłuższa od przedniej. Układa się ona tu w kilka dużych fałdów, na których leżą liczne mniejsze.

Jądro czerwienne- struktura układu nerwowego znajdująca się w przedniej części śródmózgowia utworzona ze średnich neuronów tworzących synapsy z włóknami nerwowymi ramion spajających móżdżku i dużych neuronów wysyłających aksony tworzącą drogę czerwienno-rdzeniową. Jądro czerwienne otrzymuje impuls z:

- jądra wysuniętego móżdżku

- jądra móżdżku bocznego

- gałki bladej

- wzgórza

- wzgórków górnych

- ipsilateralnej kory motorycznej

Natomiast wysyła impulsy do :

- przeciwległej części tworu siatkowatego tyłomózgowia

- do rdzenia kręgowego. Aksony eferentne z obu jąder czerwiennych krzyżują się po stronie brzusznej jądra i wstępują wzdłuż śródmózgowia do rdzenia gdzie powstały pęczek czerwienno-rdzeniowy przebiega brzusznie względem drogi korowo rdzeniowo-bocznej i sznurów bocznych rdzenia.

- nie skrzyżowane aksony tworzą drugi pęczek przebiegający przez środkową część nakrywki do oliwki dolnej.

- wysyła też impulsy do wzgórza

Funkcją jądra czerwiennego jest regulacja napięcia mięśniowego.

Pyt.4 Twór siatkowaty pnia mózgu

Tworem siatkowym nazywa się część ośrodkowego układu nerwowego, w których znajdują się przebiegające w różnych kierunkach włókna nerwowe oraz leżące między nimi ciała komórek.

- komórki nerwowe tworu siatkowatego są rozmieszczone przeważnie nieregularnie i wyróżnienie poszczególnych jąder stwarza trudności.

- włókna nerwowe przebiegają przez twór siatkowaty w różnych kierunkach

- z punktu widzenia czynnościowego komórki tworu siatkowatego są na ogół mniej swoiste niż komórki innych okolic - pośredniczą one w różnorodnych funkcjach zarówno somatycznych jak i trzewnych

Położenie- Twór siatkowaty pojawia się u dołu w części szyjnej rdzenia kręgowego, gdzie znajduje się obok istoty szarej rogu tylnego. Stąd ciągnie się ku górze, pełny rozwój uzyskuje dopiero w pniu mózgu powyżej skrzyżowania piramid oraz skrzyżowania wstęg które rozdrabniają istotę szarą na wiek grup komórkowych podzielonych pasmami włókien nerwowych. W obrębie mostu podobnie jak w oliwkowym odcinku rdzenia przedłużonego, twór siatkowaty zajmuje znaczna część nakrywki. Od tyłu ogranicza go istota szara środkowa, zaliczana również do tworu siatkowatego, od przodu - część brzuszna mostu i włókna wstęg, a z boku - pasmo rdzeniowe nerwu trójdzielnego oraz konary mózgu.

Pyt. 6 Połączenia móżdżku ( drogi doprowadzające, drogi odprowadzające związane z ruchem, szczególne znaczenie połączeń z narządem równowagi).

Drogi doprowadzające (do móżdżkowe)- biegną z różnych części ośrodkowego układu nerwowego, kończąc się w korze móżdżku, jak również częściowo w jego jądrach. Rozróżnia się w tej grupie drogi filogenetycznie stare oraz drogi nowe. Przekazują one bezpośrednio lub pośrednio impulsy nerwowe z receptorów oraz z pierwotnych ośrodków integracji do móżdżku. Do połączeń tych zalicza się przede wszystkim drogę przedsionkowo- móżdżkową oraz drogi rdzeniowo- móżdżkowe. Do połączeń filogenetycznie nowych należy droga mostowo-móżdżkowa i droga oliwkowo-móżdżkowa.

Drogi do móżdżkowe filogenetycznie stare:

- droga przedsionkowo-móżdżkowa

- droga rdzeniowo-móżdżkowa

- droga klinowo-móżdżkowa

- drogę jądrowo-móżdżkową

-- droga siatkowo-móżdżkowa

-- droga pokrywowo-móżdżkowa

-- droga oliwkowo-móżdżkowa dodatkowa

Trzy ostatnie drogi rozpoczynają się w pierwotnych ośrodkach integracji pnia mózgu w tworze siatkowatym w blaszce pokrywy i w jądrach dodatkowych.

Drogi filogenetycznie stare kończą się w płacie grudkowo-kłaczkowym w płacie przednim oraz w piramidzie i języku Plata tylnego a więc w obrębie dawnego i starego móżdżku.

Drogi do móżdżkowe filogenetycznie nowe- powstały jednocześnie z rozwojem kory mózgu. Rozróżniamy w tej grupie:

- drogę mostowo-móżdżkową

- drogę oliwkowo-móżdżkową

Drogi odprowadzające móżdżku -drogi odprowadzające rozpoczynają się przeważnie w jądrach móżdżku. Tworzą one pęczki móżdżkowo-opuszkowe, biegnące w konarze dolnym móżdżku do jąder przedsionkowych i do tworu siatkowatego oraz konar górny móżdżku, kończący się w jądrze czerwiennym i wzgórzu, jak również w obrębie tworu siatkowatego.

Zaburzenia równowagi przy chorobach móżdżku są spowodowane głównie uszkodzeniem części filogenetycznie starej -płata grudkowo-kłaczkowatego. Do niego docierają bezpośrednio lub za pośrednictwem jąder impulsy z narządu przedsionkowego. Przy chorobach tej części móżdżku szczególnie uwidaczniają się takie objawy jak chwianie się, padanie do tyłu lub zataczanie się przy staniu (astazja) i przy chodzeniu (abazja). Zaburzeniom równowagi mogą towarzyszyć przy chorobach płata grudkowo-kłaczkowego zawroty głowy i nudności.

Pyt. 7 Funkcje i czynność móżdżku

Móżdżek dostarcza pomocniczych informacji do ośrodków pnia mózgu odpowiedzialnych za lokomocję. Odpowiada także za precyzję ruchów, równowagę, powoduje utrzymanie napięcia mięśniowego.

Pyt. 8 Zaburzenia czynności motorycznych wynikające z uszkodzeń móżdżku.

W przypadku uszkodzeń móżdżku ruchy są możliwe ale zanika ich koordynacja i poczucie równowagi w wyniku tego ruchy stają się niezręczne, mniej efektywne, nie skoordynowane, trudności z trafieniem w wyznaczony przedmiot.

---