Wykład 1, 16.02.2010r

Wykład 2, 2.03.2010r

Temat: Pedagogika społeczna, jej cel, przedmiot, zadania

Pedagogika społeczna koncentruje się na problematyce środków wychowawczych jako zespołu czynników działających na jednostkę, warunkujących jej rozwój i rezultaty planowej działalności wychowawczej a także analizuje różne rodzaje potrzeb wychowawczych we wszystkich fazach życia człowieka (dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały, starość)! Szczególnym przedmiotem zainteresowań pedagogiki społecznej są sytuacje wychowawcze wymagające pomocy społecznej oraz działań kompensacyjnych (np. sieroctwo, rozbicie rodziny, niedostosowanie społeczne, dysfunkcje, patologie rodzinne).

Sokrates: „młodość jest najtragiczniejszym okresem życia ludzkiego”.

Człowiek przez całe życie bezustannie podlega procesowi wychowania. Gdy człowiek uzyskuje świadomość własnej dojrzałości staje się dojrzały.

Przedmiotem pedagogiki społecznej jest człowiek uwikłany w różnorodne sytuacje społeczne, które podlegają bezustannym zmianą.

Podstawowym zadaniem pedagogiki społecznej jest:

1. Gromadzenie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej i rzetelny opis wyników tej obserwacji w połączeniu z analizą przebiegu procesów poznawczych w formie konkretnych opisów i sprawozdań.

2. Uogólnianie wyników obserwacji, wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków na temat prawidłowości przebiegu procesów wychowawczych. Wyjaśnianie tych związków i zależności, celem ukazania które z nich wywołują zjawiska pożądane lub nie pożądane z punktu widzenia prawidłowego rozwoju osobowości.

3. Dostarczenie wiedzy potrzebnej do przekształcenia rzeczywistości wychowawczej w formie zadań wartościowych i normatywnych, a także wskazanie celów i korzystanie z zasad wychowania przebiegu rozwoju społecznego. Niezbędne jest także opanowanie metod realizacji celów wychowania w praktyce wychowawczej (system kar i nagród).

Podstawowe pojęcia pedagogiki społecznej:

• Samokształcenie; które polega nie tylko na zdobywaniu wykształcenia, ale też na kształtowaniu własnej osobowości.

• Samowychowanie; praca nad kształtowaniem własnego poglądu na świat własnych przekonań, cech charakteru, stosowania określonych kryteriów, wzorców, ideałów. Głównie kształtowanie motywacji nad sobą.

Współczesna rzeczywistość społeczna nacechowana jest dominacją ekonomii i polityki, a w makro-środowiskach nadal występuje nacjonalizm i rasizm, a także religijny fundamentalizm i drapieżny kapitalizm. Następnymi problemami są: konsumpcjonizm, przestępczość, dezintegracja społeczeństwa i jego rozwarstwienie, a także upadek wzorców, autorytetów, chaos, i przemieszanie wartości indywidualnych i społecznych, moralnych, estetycznych, oraz kulturalnych. Wielkim przeobrażeniom ulega też kultura masowa, która staje się kulturą dzieci i młodzieży.

Przedmiotem pedagogiki społecznej są funkcjonalne specyficzne badania problemów społecznych z różnych punktów widzenia. Rzeczowa funkcja dotyczy jednostek i grup społecznych, które nie nadążają za rozwojem społecznym i cywilizacyjnym. Duży nacisk kładzie się na szukanie odpowiedzi i pytań po co podejmować działania, w jakim kierunku winny one zmierzać i co nadaje działaniom sens i znaczenie. Rozróżnia się 3 punkty odniesienia:

1. Ontologiczny - określenie tych bytów i relacji które stanowią o wybranej rzeczywistości społeczno-pedagogicznej.

2. Epistemologiczne - nauka o sposobach poznawania i zdobywania wiedzy.

3. Aksjologiczny - który umożliwia ocenę zdarzeń, oraz antycypowanie ich dalszego rozwoju.

Formuła metodologiczna pedagogiki społecznej obejmuje 2 elementy:

1. Opisowy - dotyczy uwarunkowań danej dziedziny rzeczywistości, akcent spoczywa na relacjach bezpośrednich, rzeczywistych.

2. Prakseologiczny - modyfikacja środowiska wg określonych zasad i systemów wartości

Pedagogika społeczna bada możliwości przekształcania środowiska pod kątem pomocy dla określonych jednostek, przy czym przekształcanie to musi być dostosowane do potrzeb i dążeń społecznych jednostki, należy koncentrować się na 3 aspektach, założeniach:

- rozumienie

- poznanie

- odniesienie do teorii

Metody poznawania rzeczywistości:

1. Hermeutyczne - dotyczą refleksji i teorii w zakresie gromadzonych doświadczeń. Pedagogika humanistyczna opiera się na triadzie założeń filozofii: Teoria, praktyka i rozum.

2. Metody opierające się na bazie psychologicznej, badaniach: metoda indywidualnych przypadków, sondaż diagnostyczny, wywiad środowiskowy, wywiad narracyjny.

Środowiskowa diagnoza polega na postawieniu diagnozy decyzyjnej ze wskazaniem na działania pedagogiczne, profilaktyczne, korekcyjne, naprawcze i kompensacyjne. Cechą charakterystyczną pedagogiki społecznej jest otwartość na wiele orientacji teoretycznych: orientacja instytucjonalna, socjalna, ekonomiczna, historyczna, metodologiczna.

Wykład 3, 16.03.2010r

Temat: Praca socjalna - teoretyczne podstawy

Praca socjalna jako pojęcie funkcjonuje od 1917r (Stany Zjednoczone) i była formą spontanicznie tworzonych form pomocy i samopomocy dla osób pozbawionych życiowego zabezpieczenia.

Rys historii:

W latach 20 XX wieku ludzie masowo jechali do Ameryki bo byli przekonani że tam jest praca (głównie Irlandczycy, Włosi, Chińczycy i Azjaci). W tym czasie pomoc socjalna zapewniana była tylko ludziom białym, gdyż wtedy inne rasy były tępione, nie liczono się z nimi. Dopiero w Stanach Zjednoczonych po 1935 roku rozpoczął się rozwój ubezpieczeń społecznych. W Europie jako pierwsza Wielka Brytania od 1601 ustanowiła prawo ubogich w którym odpowiedzialność za bezpieczeństwo socjalne obywateli ponosiły gminy. Niemcy dopiero od 1880 uchwaliły serię ustaw stanowiących podwaliny ubezpieczeń społecznych - powszechnie zwanych socjalem. Pierwsza szkoła pracy socjalnej powstała w NY w 1897 roku, zaś w 1920r w Chicago utworzono studia uniwersyteckie w dziedzinie pracy socjalnej. Status pracownika socjalnego w stanach jest porównywalny do psychologa - wykształcony i zamożny. W Polsce ustawa z 28. Listopada 1990r (art. 8, punkt 5) określa „praca socjalna jest to działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi”. W 1967r na mocy rezolucji komitetu rady europejskiej przyjęto iż „praca socjalna jest specyficzną działalnością zawodową mającą na celu lepszą adaptację osób, rodzin, grup i środowisk społecznych w jakim żyją oraz rozwijanie poczucia godności osobistej i odpowiedzialność jednostek na drodze odwoływania się do potencjalnych możliwości osób do powiązań między profesjonalnych a także sił i środków społecznych”.

W Polsce praca socjalna określana jest jako praca opiekuńcza, praca psycho-socjalna, praca socjalno-wychowawcza albo też praca kulturalno-wychowawcza.

Formy pracy socjalnej (od pomocy doraźnej do działań długofalowych wspierających rozwój jednostek i grup):

1. Pomoc doraźna (ratownictwo) wymaga podjęcia natychmiastowych działań i udzielenia pomocy osobom zagrożonym niebezpieczeństwem bez względu na ich uprawnienia i przynależność do grupy społecznej: powodzianie, pogorzelcy, bezdomni, pokrzywdzeni w katastrofach, ubodzy, bezrobotni.

2. Opieka - forma świadczenia w tych wszystkich sytuacjach życiowych w których ludzie dotknięci nieszczęściem lub wydarzeniem losowym nie potrafią lub nie mają dość siły aby przezwyciężyć piętrzące się przed nimi trudności. Opieka ta ma charakter zindywidualizowany i opierać się winna na dokładnej diagnozie potrzeb w relacji opiekun - podopieczny.

3. Pomoc - są to działania mające wspierać pomyślny rozwój i odpowiednie warunki życia osób zagrożonych z różnych grup społecznych, stąd pomoc ta ma charakter długofalowy i polega na świadomym uczestnictwie i współpracy osób udzielających pomocy i korzystających z pomocy.

4. Kompensacja społeczna pracy socjalnej polega na wyrównaniu braków środowiskowych utrudniających pomyślny bieg życia jednostek lub grup : domy dziecka, rodziny zastępcze, domy opieki, kuratorzy sądowi, domy dla dzieci niepełnosprawnych dla osób samotnych, starych.

Praca socjalna z rodziną, grupą określoną społecznie lub osobą może się opierać tylko na jednej z tych form albo też zawierać w różnych proporcjach jako elementy opieki, pomocy, ratownictwa i kompensacji.

W publikacjach zagranicznych zamiast pomoc socjalna stosowane jest pojęcie interwencja. Wyróżniamy:

• Interwencja socjalna - obejmuje swoim działaniem osoby które znalazły się w sytuacji nowej i rzeczywistości do której pierwotnie nie należeli

• Interwencja psychosocjalna - zmierza do wprowadzenia zmian społecznych poprzez modyfikacje zachowań i sposobu myślenia osoby

• Interwencja decyzyjna - koncentruje się na konkretnym problemie społecznym

• Interwencja analityczna - polega na objaśnianiu istoty problemu społecznego

• Interwencja przekonująca (edukacyjna) - polega na tworzeniu i wzbogacaniu wiedzy.

Wykład 4, 30.03.2010r

Temat: Analiza ekologiczna (środowiskowa)

Oikos - miejsce zamieszkania, gospodarstwo domowe

Ekologia dotyczy całokształtu warunków wyznaczających możliwość życia każdego organizmu, źródła dostarczyły wiedzy o jednostkach ludzkich, zbiorach jednostek, ich otoczeniu i warunkach w jakich żyli. Wyróżniamy zmienne ekologiczne - analiza warunków życia (ze względu na zmienne geograficzne np. miasto, góry, las, gęstość zaludnienia i potrzeby jednostek). Zmiany ekologiczne to wszystkie zmiany które mogą wywierać wpływ na organizm np. promieniowanie, cechy terenu, cechy żywności. Zmiany ekologiczne to złożone procesy i fakty społeczne wynikające z dominacji, współzawodnictwa i współpracy. Mogą one występować w różnym nasileniu i uwarunkować zachowanie ludzi. W nauce podkreśla się kompleksowy, systemowy charakter tych zmiennych, traktując je jako istotne elementy pewnego systemu zmiennych np. system wychowawczy, wykształcenie rodziców, zawody rodziców, sytuacja ekonomiczna rodziny, tradycje, obyczaje. Analiza ekologiczna to sposób postępowania badawczego polegający na poszukiwaniu wyjaśnień dla pewnych zjawisk społecznych (jednostek lub zbiorowości) przez odwołanie się czynników zewnętrznych zbiorowości w której te procesy zachodzą. Uwzględnia się: kontekst w jakim zachodzą zjawiska i procesy społeczne oraz aspekt przestrzenny życia społecznego. Nie każda analiza ekologiczna uwzględnia cechy jakości zbirów jednostek. Analiza ekologiczna to taki typ postępowania w wyniki którego ustala się związki między cechami jednostek lub zbiorów ludzkich a cechami jednostek terytorialnych. Analiza występuje w 3 formach:

1. Ustalenie związków między cechami jednostek terytorialnych a cechami ludzi

2. Ustalenie związków między cechami jednostek terytorialnych a cechami grup społecznych

3. Analiza jedno i wielo poznaniowa

Wyniki analizy przydatne są w badaniach diagnostycznych z zakresu patologii społecznej, w badaniach społeczności lokalnych (np. na wsi), do poszukiwania związków między poszczególnymi elementami struktury społecznej (np. płeć, wiek, zawód, wykształcenie mieszkańców danej społeczności a przestępstwa, rozboje), w prognozach dotyczących eksploracji dalszych badań.

„procesowi narastania wiedzy towarzyszy proces narastania niewiedzy”, „im więcej wiemy tym więcej niesiemy”. Ekosystem to harmonijne powiązanie społeczeństwa z warunkami w jakich on żyje. Habitat to ludzka część ekosystemu; jednostki naturalne posiadające względną samodzielność i odrębność. Ekologia to nauka o wzajemnym działaniu i odnoszeniu się między organizmem a jego otoczeniem. Autoekologia bada indywidualne przystosowanie się do otoczenia, polega na analizie powiązań między zespołem organizmów a określonym typem środowiska. To nauka o zbiorowym, aktywnym przystosowaniu się do środowiska. Analiza strukturalna to postępowanie polegające na wnioskowaniu o niektórych cechach grup, zbiorowości ludzkich na podstawie cech jednostek, czyli członków tej grupy.

Wykład 5, 20.04.2010r

Temat: ekologia a kultura międzynarodowa

1. Ekologia (Oikos - dom, domostwo, miejsce zamieszkania, środowisko) - nauka o wzajemnym oddziaływaniu między organizmem a ich środowiskiem. Ekologia jest jedną z dziedzin biologii. Nauka zajmująca się strukturą i funkcjonowaniem organizmów żywych oraz nauka o zależnościach między wszystkimi żywymi organizmami, roślinami, zwierzętami, ludźmi a ich środowiskiem życia, włączając w to sposoby w jakie działalność człowieka wpływa na inne populacje i ich naturalne środowiska.

2. Istotne w ekologii jest położenie nacisku na wzajemne zależności różnorodnych gatunków od siebie oraz na wywierające na nie wpływ składniki otoczenia czy środowiska w którym żyją: chemiczne, fizyczne i biologiczne.

3. Ekosystem - termin używany do określenia grupy organizmów zamieszkujących pewien obszar geograficzny wraz z tym obszarem. Często definiuje małą, wyizolowaną część środowiska przyrodniczego lub też całej planety.

4. Zamiennie używa się terminów edukacja międzykulturowa oraz wychowanie międzykulturowe. „uniwersalistyczne pojmowanie wartości kulturowych i religijnych oraz racjonalności historycznej stały się ważnym elementem ekspansji kulturowej Europy”

5. Istnieją dwa główne nurty pojmowania norm społecznych:

• Humanistyczny związany z kulturą renesansu z osadzeniem procesu wychowania albo w idei kultury świeckiej albo też religijnej

• Antropologiczny związany z kulturą oświecenia (racjonalizmem), w którym wychowanie opiera się na racjonalizacji komunikacji i ustaleniem uniwersalnych wartości

6. Kultura europejska w USA gdzie zróżnicowane narodowościowo, rasowo, kulturowo społeczeństwo integrowano poprzez system edukacyjny. W 1972 roku kongres zalecił wszystkim uczniom studiowanie kultur mniejszościowych. W 1975 roku opracowano deklarację celów kształcenia wielokulturowego co miało prowadzić do tolerancji społecznej.

7. Społeczeństwo tolerancyjne to takie w którym:

• Kształtuje się wartości które tworzą kulturową różnorodność i niepowtarzalną indywidualność

• Włącza się istniejące kultury etniczne w główny nurt życia społecznego, gospodarczego i politycznego

• Wspieranie badań nad różnymi stylami życia

• Wspieranie kultury językowej, wielo-dialektycznej i bilingwalnego kształcenia (dwujęzyczne)

8. Działania edukacyjne zmierzają do przystosowania się mniejszości kulturowych do kultury dominującej

9. W Polsce edukacją międzykulturową rozpoczęto po 1989roku gdyż uzyskanie politycznej niezależności doprowadziło do ujawnienia się ruchów kulturowych mniejszości narodowych i etnicznych, szczególnie na pograniczu Polski. To zrodziło pytania czy projekty międzynarodowej edukacji nie są utopijne, nierealne, problematyczne. Mamy świadomość że są trudne i pełne sprzeczności. Ze względu na doświadczenia związane z tradycją dominacji, asymilacji i kolonializmu.

10. Kulturowy relatywizm - opór przeciw zachodnim systemom wartości doprowadził do uświadomienia sobie przez część elit Zachodu za powszechne w odczuciu Europejczyków wartości i sposoby myślenia mają charakter bardziej lokalny niż myślano. W efekcie „myśli cywilizacyjnej” Europy prowadzi do konfliktu kultur:

• Imigracja po dekolonizacji do bogatych krajów Europy

• Tendencja do powstania zróżnicowanych kulturowo i rasowo miast w Europie

• Globalizacja, różnica miedzy bogatą północą a biednym południem

• Współzależność między odmiennymi kulturami: ponowne zrozumienie własnej kultury i problem współżycia międzykulturowego jako podstawowe wyznaczniki działań edukacyjnych

11. Cele edukacji międzykulturowej

• Stworzenie całkowicie tolerancyjnego społeczeństwa pluralistycznego

• Kształcenie do wartości które wspierają kulturową różnorodność i indywidualną niepowtarzalność

• Wspieranie jakościowego rozwoju istniejących kultur etnicznych

• Wspieranie wymiany młodzieży

• Propagowanie doświadczeń z zakresu edukacji międzykulturowej, tolerancji, walki z uprzedzeniem

12. Asymilacja - konieczność przystosowania się mniejszości kulturowych do kultury dominującej. Izolacja - odrębne projekty kształcenia dla poszczególnych kultur. Podejście właściwe dla współczesnych projektów edukacji międzykulturowej - wypracowanie nowych modelów realizacji między kulturami.

13. Orientacje w edukacji międzykulturowej: orientacja liberalna (nastawienie na promowanie tolerancji) i orientacja radykalna.

Wykład 6, 4.05.2010r

Temat: społeczne role dzieci alkoholików.

W teorii alkoholizmu mężczyźni alkoholicy to jednostki o silnym pragnieniu władzy i mocy, są niesamodzielni, realizują potrzebę zależności przy pomocy alkoholu. Kobiety to osoby o nieuświadomionych konfliktach związanych z rolą płciową, pijące alkohol dla rozładowania konfliktów i odzyskania poczucia kobiecości.

Społeczna sytuacja dziecka które urodziło się w rodzinie alkoholików. Specyficzne problemy takiego dziecka to:

• Poczucie winy (dziecko uważa że jest główną przyczyną tego, że rodzic nadużywa alkoholu).

• Lęk (stała obawa o sytuację w domu)

• Poczucie wstydu (wstydzi się zapraszać kogoś do domu oraz poprosić kogoś o pomoc)

• Powierzchowność więzi międzyludzkich (nie ufa nikomu i nie potrafi nawiązać bliskich kontaktów)

• Dezorientacja (w domu nie jest przestrzegany porządek dnia np. brak stałej pory posiłków)

• Gniew (dziecko ma pretensję zarówno do tego rodzica który pije jak i do niepijącego)

• Depresja (dziecko czuje się samotne i bezradne, nie żywi nadziei na zmianę sytuacji)

Sygnały w zachowaniu dziecka, które mogą wskazywać na problem alkoholowy w domu:

• Niepowodzenia w szkole i wagary

• Brak przyjaciół, izolowanie się od kolegów w szkole

• Zachowania kryminogenne np. kradzieże, wybryki chuligańskie

• Regularne dolegliwości fizyczne takie jak ból głowy, brzucha - spowodowane m.in. stresem

• Nadużywanie alkoholu, narkotyków

• Agresja wobec innych dzieci

Trzy zasady którymi kieruje się dziecko:

1. Zasada „nie mów” - bezwzględne zachowanie milczenia o tym, co dziecko przeżywa i czego doświadcza w rodzinie. Dziecko zamyka się w sobie i nie mówi o swojej rodzinie ze strachu i wstydu, lub w nadziei że będzie lepiej. Taki stan rzeczy skazuje je na tragiczną samotność

2. Zasada „nie ufaj” wymaga od dziecka aby nie darzyło zaufaniem nikogo; sprawia to że dziecko nie ma poczucia bezpieczeństwa i brak poczucia własnej wartości. Nieufność budzi odruch obronny

3. Zasada „nie odczuwaj” - zaleca bycie twardym, nie poddawanie się emocjom. Jej przestrzeganie sprawia że dziecko nie zastanawia się co odczuwa. Kierowanie się tą zasadą oraz dojrzewanie w zdezorganizowanym środowisku prowadzi do psychopatyzacji.

Społeczne role dzieci alkoholików (obronne wzory funkcjonowania):

1. Bohater rodzinny

2. Kozioł ofiarny (wyrzutek)

3. Zagubione dziecko (aniołek, niewidzialne dziecko, dziecko we mgle)

4. Maskotka (błazen)

5. Wspomagacz

Rodzinny bohater - podpora rodziny. To najstarsze dziecko - pierworodny. Jego zadaniem jest dostarczanie rodzinie poczucia wartości. Nie sprawia żadnych kłopotów, dobrze się uczy wykonuje obowiązki pijącego rodzica. Nie chce zwracać na siebie uwagi. Jest nad wiek dorosłe, oraz nadmiernie obowiązkowe i odpowiedzialne. Często zaniedbuje własne potrzeby.

Kozioł ofiarny (wyrzutek) - dziecko nieco młodsze od bohatera. Nie jest w stanie dorównać starszego bohatera wiec stwarza wiele problemów wychowawczych, często popada w konflikty z prawem, niejednokrotnie uzależnia się od alkoholu czy narkotyków. W przeciwieństwie do rodzinnych bohaterów zapamiętywanych za ich pozytywne cechy, kozły ofiarne pamięta się z powodu wyrządzonego przez nich zła. Wdają się w bójki, uciekają z domu. Odwraca uwagę od rzeczywistych problemów rodziny pakując się w nowe kłopoty.

Zagubione dziecko (aniołek, niewidzialne dziecko, dziecko we mgle) - dziecko średnie. Nie potrafi znaleźć sobie miejsca ani w rodzinie ani w szkole. Są to dzieci nie dostrzegane, których nikt nie widzi i nikt nie pamięta. Nie są ani rozrabiakami ani prymusami. Zagubione dzieci radzą sobie ze swoimi uczuciami kryjąc je tak głęboko, że trudno do nich dotrzeć. Niekiedy obracają swój gniew przeciwko sobie samym i wyrządzają sobie krzywdę usiłując popełnić samobójstwo lub biorąc narkotyki. Zagubione dziecko jest samotne i zamknięte w sobie. Przed chaosem i awanturami w domu ucieka w świat marzeń. Ma trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi.

Maskotka (błazen) - bywa nim najmłodsze dziecko, będące w centrum uwagi i zainteresowania rodziny. Zawsze stara się aby zwracano na nie uwagę. Po to aby przetrwać dostarcza rodzinie ciągłych tematów do zabawy i dba o to aby jak najczęściej było w domu wesoło.

Wspomagacz - to dziecko najbliższe wzoru współ uzależnienia. Często „rodzic-dziecko” zwane tak ze względu na fakt iż przyjmuje postawę opiekuńczą wobec osoby pijącej. Jego głównym zadaniem jest ochrona alkoholika przed przykrymi skutkami picia, przez co nieświadomie sprzyja rozwojowi choroby a nie otrzeźwieniu człowieka. To on wylewa alkohol do zlewu lub przynosi go do domu po to by alkoholik nie wychodził z zamiarem dalszego picia. Gdy dorośnie zostanie żoną alkoholika lun mężem osoby uzależnionej.

Jedna osoba zwykle podejmuje więcej niż jedną rolę. Te typy z punktu widzenia tej charakterystyki zdarzają się niezmiernie rzadko. Rodziny uczestniczą w rozwoju tożsamości dzieci, przydzielają im role sprzyjające funkcjonowaniu rodziny. Role te funkcjonujące sprawnie w dzieciństwie kształtują dziecięcą tożsamość, utrudniając życie dorosłe.

Role odgrywane przez dzieci alkoholików celem przetrwania w różnych środowiskach

DOM	SZKOŁA	PRACA	POSTAWY SPOŁECZNE
Bohater (dziecko odpowiedzialne)	Gwiazda klasowa	pracuś	Pozytywna jednostka
Kozioł ofiarny (dziecko nadpobudliwe)	Dziecko trudne	Sprawca kłopotów	Niedostosowany społecznie
Dziecko zagubione	Klasowy samotnik	samotnik	Trzymający się na uboczu
Maskotka	Klasowy klaun	Dowcipniś, kawalarz	Komik na scenie
Wspomagacz (łagodzący nastroje)	Pomaga innym w klasie	Osoba rozwiązująca problem	opiekun

Wykład 7, 1.06.2010r

Metody badań pedagogicznych

Sondaż diagnostyczny - sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobrana grupę reprezentującą populacje generalną, w której badane zjawisko występuje. Przedmiotem badań sondażowych jest określone zjawisko społeczne (opinia, postawy, motywy, zainteresowania, wiedza). Badania sondażowe obejmują: wszelakiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, stany świadomości społecznej, opinie i poglądy zbiorowości, narastanie badanych zjawisk. Typu badań sondażowych:

1. Sondaże jednorazowe na próbie nieważnej - wybiera się co n-tą osobę z danego zbioru

2. Sondaże jednorazowe na próbie ważonej - liczny dobór próby

3. Sondaże jednorazowe na próbach kontrastowych - próbach porównawczych

4. Sondaże powtarzalne - stosowane gdy potrzebne jest badanie oceniające zmiany

Badania sondażowe opierają się na badaniu specjalnie dobranej próby reprezentacyjnej z populacji generalnej, którą nie zawsze można precyzyjnie określić, np. alkoholizm nie daje się umiejscowić ani terytorialnie ani demograficznie, dopiero bardziej szczegółowe określenia pozwalają w miarę zwężać przedmiotowo i terytorialnie badania, np. mówiąc o alkoholizmie młodzieży jesteśmy w stanie bliżej zorientować się w istocie zadania badawczego. Badający musi dążyć do wybrania takiej grupy do badań, aby stanowiła możliwie najwierniejsze odbicie struktury, wszystkich elementów i wszystkich cech badanej populacji.

Kiedy się stosuje metodę sondażu? Zazwyczaj metodę tą stosuje się wtedy, gdy nie dysponujemy innymi metodami badań i z zamiarem skonstruowania za pomocą otrzymanych w ten sposób informacji wiarygodniejszych metod. Tak więc w rozwiązaniu problemów badawczych - poza gromadzeniem o nich opinii respondentów - spełnia ona w badaniach pedagogicznych raczej funkcję metody pomocniczej lub uzupełniającej niż zasadniczej.

Wymagania sondażu:

1. poprawność pytań kwestionariuszowych - Pytania nie powinny:

• odnosić się do przeszłości lecz teraźniejszości

• dotyczyć spraw oczywistych

• być niejednoznaczne

• nie mieć znaczenia dla badanego problemu

• sugerować odpowiedzi

• nie powinny dotyczyć spraw co do których nie ma pewności iż ankietowani znają problematykę

2. Pytania powinny:

• być sformułowane w sposób prosty

• dotyczyć tylko jednej sprawy a nie kilku

• powinny być wyrażone w formie grzecznościowej

• składać się nie więcej niż z 20 słów

• nie zawierać takich słów jak: wszyscy, zawsze, żaden, nigdy itp.

3. Kolejność pytań kwestionariuszowych: Konstrukcja lejkowa lub konstrukcja odwróconego lejka.

4. Niezbędność instrukcji w badaniach sondażowych:

W instrukcji poprzedzającej zadawanie pytań staramy się poinformować osoby badane: kto jest inicjatorem badań i ponosi z nie odpowiedzialność oraz kto je przeprowadza jaki przyświeca im cel, jak należy odpowiadać na postawione pytania, w jakim stopniu zapewnia się badanym anonimowość i dyskrecję ich wypowiedzi

5. Weryfikacja pytań kwestionariuszowych

Niezbędne w przygotowaniu badań sondażowych jest także weryfikacja pytań kwestionariuszowych w ramach badań pilotażowych. Czyli, badania pilotażowe mają ułatwić korektę lub zmianę pytań, rozumianych błędnie, niejednakowo lub z trudem jedynie przez badanych. Mają one również dopomóc w sprawdzeniu, czy objęte kwestionariuszem pytania dostarczają wystarczająco zróżnicowanego materiału badawczego oraz czy kłaniają badanych do szczerych i w miarę wyczerpujących odpowiedzi. Na ogół przyjmuje się, że badania pilotażowe, o których tu mowa, przeprowadza się zwykle z udziałem nie więcej iż 25 - 30 osób. Osoby te pochodzą z tego samego środowiska, z którego wywodzić się będą osoby objęte później badaniami zasadniczymi.

Techniki najczęściej występujące w badaniach sondażowych to: wywiad, ankieta, analiza dokumentów, techniki statystyczne

Wywiad - jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości(respondentów).

Czynniki zakłócające wiarygodność informacji:

1. Respondent - z jego strony możemy uzyskać bądź celowo fałszywe informacje, bądź zostać mimowolnie wprowadzeni w błąd, bądź możemy pewnych informacji nie uzyskać, jeśli respondent ich nie posiada.

2. Narzędzie badawcze - kwestionariusz — może nie obejmować wszystkich ważnych zagadnień; może posługiwać się niedostosowany, językiem, tzn. niejasnymi i niezrozumiałymi pojęciami, nieużywanymi w danej zbiorowości lub przez tę zbiorowość inaczej rozumianymi.

3. Prowadzący badania — jeśli stanowią ekipę — mogą różnie odbierać określone informacje, tendencyjnie ukierunkowywać tok badań, kłaść różny nacisk na poszczególne problemy. Własne opinie i przenikania, zakłócenia, brak umiejętności wypowiadania się, chaotyczność, zbyt przesadna życzliwość.

Główne typy wywiadów:

• wywiad skategoryzowany- ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań/prowadzi się ściśle wg. opracowanego kwestionariusza

• w. nieskategoryzowany- daje możliwość swobody w formułowaniu pytań oraz zmieniania ich kolejności, stawianie pytań dodatkowych

• wywiad jawny — formalny -badany wie, że jest badany, wywiad jest przy badanym protokołowany, badany zna właściwy cel wywiadu

• wywiad jawny — nieformalny badany wie, że jest badany, wywiad jest przy badanym protokołowany ale badany nie zna właściwego celu wywiadu

• wywiad ukryty - żadna z 3 w. w cech nie jest zrealizowana

• wywiad indywidualny

• wywiad zbiorowy- ma uzasadnienie gdy przedmiotem badań są opinie, fakty jednorodnej grupy, np. dot. uczestników kursów dokształcających. Wywiadom zbiorowym towarzyszą emocje dodatnie i ujemne, mogące mieć znaczenie dla wiarygodności badań.

Wywiad środowiskowy - jest swoistego rodzaju diagnozą, jest on źródłem informacji dla sędziego i kuratora o nieletnim lub małoletnim oraz o warunkach wychowawczych w jakich się znajduje, jego rodzinie itp., jest on rozmową kierowaną i przemyślaną która ma na celu poznanie ogólnej sytuacji życiowej nieletniego i jego rodziny, struktury rodziny, typu więzi w mej występujących. Stosowany jest przy poznaniu układów, charakteru i zależności środowiska wychowawczego, a także do poznania wszelkiej problematyki środowiska i aspektów wychowania w środowisku społecznym.

Źródła informacji:

- osoba nieletniego lub małoletniego i jego zachowania (słowa i czyny)

- inne osoby z otoczenia dziecka lub jego rodziny, które mogą udzielić informacji o nim i o jego przyszłej lub obecnej sytuacji rodzinnej

- dokumentacja, która zawiera informacje o nieletnim lub małoletnim i jego rodzinie

Zlecając przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, określa się w szczególności zakres i termin jego przeprowadzania. Po otrzymaniu zlecenia przeprowadzania wywiadu środowiskowego kurator sądowy zapoznaje się z aktami sprawy. Wywiad środowiskowy przeprowadza się w porze dziennej. Za porę dzienną uważa się czas od godziny 7 do 21.

Wywiad środowiskowy przeprowadza się : w miejscu zamieszkania lub pobytu nieletniego, jego rodziców lub opiekunów, w szkole, w miejscu pracy nieletniego. Przeprowadza się go w terminie 14 dni od dnia otrzymania zlecenia, chyba że wyznaczony został inny termin.

W toku wywiadu środowiskowego ustala się okoliczności objęte zarządzaniem o jego przeprowadzeniu, a w szczególności:

- podstawowe informacje o nieletnim: jego imię i nazwisko, datę i miejsce ur. , miejsce zamieszkania

- dodatkowe informacje o nieletnim: jego zachowanie się i warunki wychowawcze, stan zdrowia, przebieg nauki szkolnej, pracy i sposobów spędzania wolnego czasu, kontakty z rówieśnikami i innymi osobami mogącymi mieć wpływ na jego zachowanie

- podstawowe informacje o członkach rodziny nieletniego i stosunku rodziców lub opiekunów do nieletniego, podejmowanych oddziaływaniach , wychowawczych, konfliktach istniejących w rodzinie, w toku wywiadu

środowiskowego należy również uwzględnić informacje dotyczące sytuacji materialnej rodziców lub opiekunów oraz w punków bytowych rodziny

- w szczególnych uzasadnionych wypadkach można zasięgać informacji o przejawach patologii społecznej występujących w środowisku nieletniego.

Osoba przeprowadzająca wywiad środowiskowy jest obowiązana zachować w tajemnicy wszystkie okoliczności, o których dowiedziała się w związku z przeprowadzeniem wywiadu

Sprawozdanie z wywiadu środowiskowego zawiera: imię i nazwisko osoby przeprowadzającej wywiad, okoliczności ustalone w toku wywiadu, datę przeprowadzenia wywiadu oraz podpis osoby przeprowadzającej wywiad.

Monografia, praca naukowa przedstawiająca wszechstronne opracowanie wybranego zagadnienia - na podstawie wyników badań własnych, ogólnokrajowych i międzynarodowych. Monografia - praca naukowa omawiająca jakieś zagadnienie w sposób wyczerpujący. Zebranie i omówienie wszystkich dostępnych informacji dotyczących bezpośrednio danego zagadnienia. Monografię można stworzyć dla każdego tematu: osoby, grupy ludzi, wydarzenia, miejsca geograficznego, urządzenia, części tego urządzenia, metody postępowania, pojęcia abstrakcyjnego, itd. Monografia pedagogiczna - Najczęściej używa się tego określenia na oznaczenie badań instytucji wychowawczo-oświatowych lub zjawisk edukacyjnych instytucjonalnie zlokalizowanych. W naukach społecznych monografią nazywa się nie tylko opis instytucji, lecz także opis zjawisk i procesów społecznych, odznaczających się swoistą jednorodnością tematyczną, terytorialną lub instytucjonalną prowadzące do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz do opracowania koncepcji ulepszeń, działań profilaktycznych i prognoz rozwojowych. Najbardziej; wyróżniającą cechą badań monograficznych w sensie formalnym jest ich ścisła lokalizacja instytucjonalna lub organizacyjna. Pod względem merytorycznym metoda monograficzna prowadzi do rozpoznania struktury i efektywności działań wychowawczych, do postawienia diagnozy określonych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń. Wszystko w odniesieniu do jednej instytucji. Przedmiotem badań monografii mogą być m.in.: szkoły, przedszkola, uniwersytet dla dorosłych, domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, domy kultury, harcerstwo, muzea, spółdzielnia mieszkaniowa, kółka zainteresowań, Caritas, PCK, kluby środowiskowe. Techniki metody monograficznej:

• badanie dokumentacji,

• obserwacja uczestnicząca,

• ankieta,

• wywiad,

• eksperyment wychowawczy.

Monografia pedagogiczna Metoda monografii pedagogicznej jest szeroko stosowana na gruncie pedagogiki. Metoda monografii pedagogicznej, to rodzaj postępowania naukowego prowadzący do opisania jakiejś instytucji pedagogicznej, instytucji wychowawczej, które mają charakter formalny, a więc placówek wychowawczych. Według sugestii Aleksandrą Kamińskiego za monografię na gruncie pedagogiki przyjąć należy taką metodę postępowania, którą prowadzi do opisu instytucji wychowawczych, rozumiejąc pod pojęciem instytucji wychowawczej „struktury sformalizowane". Metoda monograficzna pozwala na porównywania wybranego zagadnienia (wybranych zagadnień) w różnych związkach czasowych lub przestrzennych danej placówki czy instytucji. Badania:

1. pozwalają na określenie oraz pogłębione badanie systemu wychowawczego danej instytucji, rozumianego jako układ środowiska społecznego lub zawodowego zespolony wspólnie realizowanym zadaniem, bazujący na wspólnych wartościach, poddanych regulacji. wspólnych norm.

2. polegają nie tylko na gromadzeniu ogromnej liczby sprawozdań z przeprowadzonych badań ale również na wizytacji danej placówki w celu dokonania rozpoznania w obecnej sytuacji.

3. dzięki badaniom monograficznym określony zostaje również system wychowawczy panujący w badanej instytucji.

Cechy: ścisłe odniesienie do placówek, do instytucji pedagogicznych takich jak: szkoły, świetlice, domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, internaty, przedszkola, zakłady poprawcze, muzea, domy kultury, kółka zainteresowań, harcerstwo, Caritas, PCK, kluby środowiskowe, itp.

Cel i techniki: ścisła lokalizacja instytucjonalna, poznanie danej placówki, sięgnięcie w jej głąb, a więc wejrzenie-w jej funkcjonowanie jako systemu społecznego i jako zbioru osób, poznanie jej struktury, zasad, którymi się kieruje, efektywności podejmowanych przez nią działań wychowawczych, opracowanie pewnych ulepszeń czy też rozwojowych prognoz, postawienie diagnozy określonych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń w odniesieniu do badanej instytucji, teoretyczne przeanalizowanie uzyskanych materiałów badawczych w celu określenia społecznych i kulturalnych funkcji danej instytucji. Monografia realizowana jest za pomocą takich technik jak: analiza dokumentów, obserwacja uczestnicząca, wywiad ankieta, eksperyment wychowawczy.

Wady metody monograficznej:

• subiektywizm, czyi ulegnie sugestii np. podzielanych poglądów i przekonań, a także sposobu myślenia przez osoby związane bezpośrednio lub pośrednio z funkcjonowaniem badanej instytucji.

• pseudouogólnianie - wysuwanie nie zawsze wystarczająco zasadnych wniosków

• analiza monograficzna nie ustala prawd ani prawidłowości naukowych, może natomiast postawić hipotezę.

Zalety metody monograficznej:

• istnieje możliwość dotarcia do „głębi" badanej instytucji, gruntownego, wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowanie zarówno jako systemu społecznego, jaki zbioru osób

• użyteczność praktyczna - umożliwia rozpoznanie funkcjonowania danej instytucji i przewidywanie ewentualnych zmian i ulepszeń dalszym jej funkcjonowaniu.

• Umożliwia poznanie struktury społecznej czyli układów i wzajemnych relacji jednostek i grup.

• Umożliwia badanie systemu wychowawczego jako określonego składu środowiska społecznego w danej placówce opiekuńczo-wychowawczej.

• umożliwia porównywanie wybranego zagadnienia w różnych związkach czasowych lub przestrzennych danej placówki, funkcjonowanie

• umożliwia jednoczasowe porównywanie zjawisk społecznych np. w młodzieżowych domach kultury lub innych instytucjach oświatowo-wychowawczych.

• umożliwia modernizowanie działalności pedagogicznej oraz organizowanie terapii i profilaktyki w sytuacjach niosących zagrożenie wychowawcze.

Metoda indywidualnych przypadków - studium indywidualnych przypadków. Wiążą się z nią dwa pojęcia case-study (analiza przypadku) i case-work (praca z przypadkiem). Sposób badania jednostkowych badań ludzkich. Posługuje się głowienie techniką wywiadu narracyjnego - osoba opowiada o sobie. Indywidualne biografie.

Metoda indywidualnych przypadków. W literaturze socjologicznej tzw. case study stanowi metodę obejmującą zaskakująco różnorodne pola badań: jako przypadek postrzega się zarówno jednostki ludzkie, jak i instytucje lub osiedla. Abstrakcyjnie metodologiczny punkt widzenia zdominował tu praktyczny zakres faktów. Dla pedagoga tak szerokie pojmowanie przypadku odrywające metodę badawczą od konkretnego podłoża jest mało użyteczne. Zgodnie z tradycją pedagogiki społecznej należy ograniczyć zakres metody określonej jako studium przypadków indywidualnych do badań skupionych wokół biografii ludzkich. „Studium indywidualnych przypadków". Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych. Zajmuje się takimi problemami jak: trudności dydaktyczne i wychowawcze a sytuacja rodzinna, funkcjonowanie rodzin zastępczych, opiekuńczych itp. pierwszym zadaniem metody badawczej indywidualnych przypadków jest przeprowadzenie rozpoznania (diagnozy) badanych jednostek pod kątem rozwiązywanej problematyki. Następnie w oparciu o dokonaną diagnozę należy podjąć próbę wskazania hipotetycznej prognozy (lub raczej prognoz) rozwoju sytuacji, w zależności od nieingerencji lub ingerencji wychowawczej, oraz zaproponować postępowanie mogące ulepszyć istniejącą rzeczywistość. Techniki stosowane w metodzie indywidualnych przypadków. Najbardziej użyteczną techniką w przypadku omawianej metody jest wywiad. Znakomicie uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych. Niekiedy pomocne być mogą techniki projekcyjne, testy.

Warunki poprawności metody indywidualnych przypadków. Jednym z istotnych warunków skuteczności badań jakościowych w pedagogice jest troska o ich trafność. Warto w tym miejscu podkreślić, że wykazanie trafności i rzetelności badań jakościowych jest w tym samym stopniu koniecznym warunkiem ich wiarygodności, co w przypadku badań ilościowych. Bez spełnienia tego warunku końcowe wyniki tych badań mieściłyby się jedynie w sferze domysłów czy pobożnych życzeń badacza. Za kryteria zaś oceny rzetelności badań jakościowych w tym również metody indywidualnych przypadków uważa się m.in.: wiarygodność wypowiedzi osób badanych, ich otwartość, szczerość, spontaniczność, powoływanie się w interpretacji wyników badań na możliwie wiele wypowiedzi osób badanych, a także ich wytwory (jak wypracowanie, pamiętniki) i dane obserwacyjne, łącznie z uwzględnieniem interpretacji alternatywnych. bliskość kontaktów badacza z osobami badanymi i brak czynników zakłócających proces badawczy w warunkach naturalnych. prowadzenie badań w sposób możliwie systematyczny i w miarę ciągły. zorientowany na przyświecający badaczowi cel i z udziałem osób kompetentnych. Innym koniecznym warunkiem poprawności badań jakościowych — poza troską o ich trafność i rzetelność —jest podmiotowe traktowanie osób badanych.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA - WYKŁADY

1

---