ĆWICZENIA ODDECHOWE
Są to podstawowe ćwiczenia w kinezyterapii.
* Ćwiczenia oddechowe mogą wchodzić w skład określonego programu ćwiczeń (dotyczą różnych schorzeń: wady postawy, skoliozy, porażenia i niedowłady) lub mogą stanowić program sam dla siebie (schorzenia układu oddechowego i zabiegi operacyjne na klatce piersiowej, szkoły rodzenia).
Układ oddechowy
Układ oddechowy ma decydujący wpływ na sprawność i wydolność ogólną oraz postawę jednostki. Oddychanie jest podstawową funkcją organizmu polegającą na wymianie gazowej
- wdech dostarcza tlenu niezbędnego w metabolizmie
- wydech usuwa dwutlenek węgla (uboczny produkt metabolizmu)
Głównym mięśniem oddechowym (wdechowo-wydechowym) jest przepona - cienki mięsień stanowiący ruchomą przegrodę oddzielającą jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej
Typy oddychania - wyróżnia się dwa zasadnicze tory oddechowe:
1. Tor żebrowo - piersiowy:
- angażuje klatkę piersiową,
- dominuje u kobiet,
- występuje podczas snu u obu płci
2. Tor przeponowy (brzuszny)
- angażuje przeponę
- przeważa u mężczyzn
Podstawowym badaniem określającym wydolność układu oddechowego jest badanie za pomocą spirometru, mierzące pojemność życiową płuc - ilość maksymalnego pobrania i wypuszczenia powietrza (przyjmuje się 3500 ml)
Cel ćwiczeń oddechowych:
Nauczenie prawidłowej czynności oddychania
Zwiększenie wydolności i sprawności narządu oddechowego
Kształtowanie klatki piersiowej i współudział w rozwijaniu prawidłowej postawy
Usprawnianie narządu oddechowego
ĆWICZENIA CZYNNOŚCI SAMOOBSŁUGOWYCH
Są to ćwiczenia stosowane w przypadku rozległych dysfunkcji narządu ruchu. Ich stosowanie przyspiesza i ułatwia usamodzielnienie się pacjenta.
Rodzaje ćwiczeń:
Dotyczą podstawowych czynności dnia codziennego:
- lokomocja, zmiany pozycji
- wykonywanie różnych chwytów
- ubieranie się, mycie, jedzenie
- czynności w zakresie higieny osobistej
- wykonywanie prostych, podstawowych czynności domowych
- wykonywanie prac biurowych
Wskazówki metodyczne:
Ćwiczenia czynności samoobsługowych prowadzą głównie terapeuci zajęciowi przy współudziale całego personelu leczącego i opiekującego się chorym, niepełnosprawnym
Jeżeli sprawność chorego na to pozwala należy dążyć żeby te podstawowe czynności chory wykonywał sam (nie należy zbytnio pomagać, jedynie cierpliwie instruować w jaki sposób wykonać daną czynność)
Ćwiczenia powinny być stopniowane i ściśle określone, nie powinny doprowadzać do nadmiernego zmęczenia i zniechęcenia
Niekiedy chory pewnych czynności życia codziennego nie może wykonać samodzielnie ze względu na trwałe kalectwo lub upośledzenie funkcji. Terapia tych osób oparta jest na:
- adaptacji odpowiednich urządzeń
- konstruowaniu indywidualnego oprzyrządowania
- nauce posługiwania się dodatkowym zaopatrzeniem ortopedycznym (dobór pomocy ortopedycznych dokonuje się w zależności od potrzeb osoby chorej, niepełnosprawnej
PIONIZACJA I NAUKA CHODZENIA
PIONIZACJA - to stopniowe przyzwyczajanie organizmu pacjenta do pozycji pionowej.
* Stosowana jest u wszystkich pacjentów leżących ponad 4 tygodnie. Kończy się w momencie, kiedy pacjent jest w całkowitej pozycji pionowej.
Cele pionizacji:
Dostosowanie układu krążenia do zmiany pozycji ciała (długotrwałe leżenie roztrenowuje układ krążenia)
UWAGA! Nagła, nie przygotowana pionizacja już po 3 tyg. leżenia powoduje:
zapaść ortostatyczną = utrata przytomności w wyniku niedotlenienia mózgowia
Poprawa funkcjonowania układu oddechowego (udrażnianie oskrzeli, lepsza wentylacja płuc)
Pobudzanie centralnego układu nerwowego
Zapobieganie demineralizacji kośćca (powstrzymanie procesu kalcinurii - „ucieczka” wapnia z kości)
Wzmocnienie mięśni posturalnych tułowia i kończyn dolnych
Kształtowanie odruchów prawidłowej postawy
Zapobieganie martwicy skóry i odleżynom (odciążenie okolic narażonych na stały ucisk, poprawa trofiki w tych miejscach)
Metodyka:
Pionizację możemy przeprowadzić:
Na stole pionizacyjnym - stół zapewniający regulację kąta nachylenia od pozycji poziomej do pionu
- obowiązuje mocna i pewna stabilizacja kończyn dolnych i tułowia.
W sposób naturalny - chronologizacja od pozycji poziomej do pozycji pionowej:
- zginanie głowy w pozycji leżenia tyłem
- stopniowe unoszenie zagłówka do siadu biernego w łóżku z nogami prostymi
- siad czynny w łóżku z nogami prostymi
- siad czynny na łóżku z kończynami dolnymi zwieszonymi poza łóżko
- stanie przy łóżku
PRZED, W TRAKCIE ORAZ PO PIONIZACJI TERAPEUTA
DOKONUJE POMIARÓW
Ciśnienie tętnicze krwi
Tętno mierzone w ciągu 1 minuty
JEŚLI PRZEKRACZA 120 UDERZEŃ - PRZERWAĆ PIONIZACJĘ
Liczba oddechów w ciągu 1 minuty
Stan odczuć chorego
PIONIZACJĘ NALEŻY BEZWZGLĘDNIE PRZERWAĆ, GDY POJAWIĄ SIĘ OBJAWY POPRZEDZAJĄCE ZAPAŚĆ ORTOSTATYCZNĄ.
Są to:
- objawy subiektywne (zasłabnięcie, mdłości, uczucie fali gorąca)
- objawy obiektywne (zblednięcie twarzy, kroplisty pot na twarzy, pogarszający się kontakt słowny)
NAUKA CHODZENIA
Czynności wstępne
Przed przystąpieniem do nauki chodzenia dokonuje się oceny stanu elementów narządu ruchu, które decydują o możności chodzenia.
Cały program usprawniania, poprzedzający naukę chodzenia powinien dążyć do utrzymania lub przywrócenia dobrej sprawności ogólnej chorego.
Warunki wstępne do nauki chodzenia:
- prawidłowo przeprowadzona pionizacja
- wzmocnienie mięśni posturalnych tułowia i kończyn dolnych
- wzmocnienie mięśni kończyn górnych
- nauka stania - ćw. równoważne stosowane do nauki utrzymywania równowagi
Metodyka nauki chodzenia
Właściwa nauka chodzenia rozpoczyna się od ćwiczeń w poręczach. Zanim to nastąpi pacjent musi opanować lokomocję za pomocą wózka inwalidzkiego.
Ćwiczenia w poręczach (barierkach)
- utrzymywanie pozycji stojącej
- ćw. równoważne
- nauka chodzenia w poręczach
Ćwiczenia w poręczach pozwalają na autoasekurację co zwiększa poczucie bezpieczeństwa u pacjenta.
Asekuracja terapeuty z tyłu, jeśli dwóch to jeden z przodu
Chodzenie z balkonikiem
Pośredni etap między poręczami a chodzeniem o kulach stosowany przy dużych oporach psychicznych pacjenta.
Asekuracja odbywa się skośnie do pacjenta (z tyłu, z boku)
Nauka chodzenia o dwóch kulach
- pacjent powinien stawiać kulę 10 cm od brzegu zewnętrznego stopy
- rączki kuli powinien kierować w przód
- pacjent nie powinien przekraczać stopą linii łączącej obie kule
Ważnym elementem nauki chodzenia o kulach jest nauka kontrolowanego padania, nauka chodzenia o kulach w warunkach trudnych (śliskie pow., z obciążeniem)
Asekurujący chodzącego o kulach powinien znajdować się
z tyłu z boku za pacjentem. Nie wolno trzymać za rękę.
Chodzenie z jedną kulą (laska)
- pacjent trzyma kule po stronie nogi zdrowej
Asekuracja może się odbywać poprzez chwyt za wolną rękę
Chodzenie po schodach - nauka chodzenia odbywa się na stopniach różnej wysokości
Wchodzenie
- najpierw noga zdrowa a później dostawia chorą
Asekuracja z tyłu, poniżej pacjenta
Schodzenie
- najpierw noga chora a później dostawia zdrową
Asekuracja z przodu, poniżej pacjenta
Kiedy pacjent opanował chodzenie wprowadzamy dodatkowe utrudnienia:
- chodzenie po podłożach o zmiennej twardości
- chodzenie po pochyłych powierzchniach
- chodzenie po śliskich powierzchniach
- chodzenie z obciąźeniem
Inne formy chodzenia:
- chodzenie z terapeutą
- chodzenie w wodzie
ĆWICZENIA OGÓLNOUSPRAWNIAJĄCE
Są to ćwiczenia oddziałujące na cały organizm człowieka. Ich zadaniem jest podnieść na możliwie najwyższy poziom wydolność ogólną człowieka niepełnosprawnego.
Cel ćwiczeń ogólnie usprawniających:
Podniesienie ogólnej sprawności i wydolności fizycznej ustroju
Utrzymanie i wzmocnienie siły mięśni
Zachowanie pełnego zakresu ruchu w stawach i pełnej długości mięśni
Kształtowanie koordynacji ruchowej, celowości i płynności ruchów
Poprawienie krążenia
Utrzymanie dobrej czynności układu oddechowego i nerwowego
Formy prowadzenia ćwiczeń
Ćwiczenia ogólnousprawniające prowadzi się w dwóch formach:
Indywidualne - na oddziale. Prowadzi się je przy łóżku chorego wówczas, kiedy nie może on brać udziału w zajęciach zespołowych ze względu na rodzaj choroby lub uszkodzenia ciała. Ćwiczenia te należy odpowiednio stopniować i dawkować w zależności od ogólnego stanu zdrowia pacjenta
Zespołowe - na sali gimnastycznej - dla chorych chodzących i tych, którzy mogą być dowożeni na salę gimnastyczną.
Zasady prowadzenia ćwiczeń zespołowych:
Do zespołu dobiera się pacjentów o podobnych zaburzeniach narządu ruchu i miej więcej tym samym stopniu sprawności fizycznej
Tempo ćwiczeń dostosowuje się do najmniej sprawnego pacjenta w zespole
Czas trwania ćwiczeń wynosi 30 do 45 minut
W czasie ćwiczeń należy przewidzieć kilka przerw, kierując się stopniem zmęczenia pacjenta
Ćwiczenia te należy przeplatać ćwiczeniami oddechowymi i rozluźniającymi, szczególnie w początkowym okresie ich wykonywania
Rodzaje ćwiczeń wykorzystywane w treningu ogólnousprawniającym:
Ćwiczenia czynne wolne - stanowią podstawę
Ćwiczenia oddechowe
Ćwiczenia relaksacyjne
Ćwiczenia koordynacji ruchowej
Ćwiczenia rozciągające
Ćwiczenia antygrawitacyjne
Ćwiczenia z przyborami
Ćwiczenia zespołowe mają wiele aspektów psychologicznych, które działają mobilizująco i pobudzająco na pacjentów. Przy wykonywaniu ćwiczeń w zespole dużą rolę odgrywa czynnik rywalizacji.
ĆWICZENIA GIMNASTYKI PORANNEJ
Ich celem jest pobudzenie do działania tych mechanizmów fizjologicznych, które w okresie bezruchu nocnego zmniejszają swoją naturalną aktywność.
Sen:
Zmniejsza czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego
Zwalnia czynność serca
Zwalnia częstość oddechów
Zmniejsza napięcie spoczynkowe mięśni
Zmniejsza przemianę materii
Obniża temperaturę ciała
Zmniejsza napięcie układu nerwowego
Gimnastyka poranna jest formą ćwiczeń zbiorowych, których zadanie polega na przywróceniu w/w układom stanu aktywności wymaganej od nich w ciągu dnia. Głównym zadaniem ćwiczeń porannych jest pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego i mięśniowego przez przyspieszenie akcji układu krążenia i oddechowego.
Wskazówki metodyczne:
Miejscem prowadzenia zajęć są sale chorych, sale gimnastyczne lub wolne powietrze (werandy, tarasy)
Ćwiczenia powinny być prowadzone w pomieszczeniach wietrzonych
Pacjenci powinni być w stroju sportowym
Zajęcia należy prowadzić przed poranną toaletą i śniadaniem przez 15 do 20 minut
Jeżeli są możliwości należy prowadzić zajęcia przy muzyce, która wprowadza ożywienie
Dobór ćwiczeń:
W skład gimnastyki porannej wchodzą proste ćwiczenia czynne
Należy uwzględnić wszystkie ruchy w poszczególnych stawach i możliwie wszystkie grupy mięśni (rozpoczynamy od ruchów w stawach obwodowych i stopniowo uruchamiamy stawy większe)
Tempo ćwiczeń należy dostosować do sprawności i wydolności pacjentów
Przy opracowywaniu zestawów ćwiczeń należy uwzględniać rodzaj i umiejscowienie schorzenia
Przeplatać ćwiczenia ćwiczeniami oddechowymi
Nie należy stosować ćwiczeń oporowych
ĆWICZENIA W WODZIE
Podnoszą wydolność ogólną przez stosowanie odpowiednio dobranych wysiłków. W leczeniu usprawniającym mają szerokie zastosowanie gdyż środowisko wodne stwarza specjalne warunki, które są bardzo korzystne dla kinezyterapii.
Właściwości środowiska wodnego:
Odciążenie - wysiłek mięśni ruchu w wodzie zmniejsza się do 1/10 tej siły, jaka jest potrzebna do wykonania ruchu poza wodą
Rozluźnienie - uzyskuje się je przede wszystkim w wodzie ciepłej, powoduje to większą łatwość i mniejszą bolesność w wykonywaniu ruchu
Zmniejszenie tarcia - dzięki temu ruch w wodzie jest płynny, co stwarza korzystniejsze warunki dla pracy mięśni słabych
Rodzaje ćwiczeń w wodzie:
Ćwiczenia w odciążeniu - środowisko wodne stwarza szczególnie dobre warunki dzięki wykorzystaniu siły unoszącej ciało zwanej dynamiczną siłą wyporu. Warunkiem tych ćwiczeń jest, aby ruch odbywał się od dołu ku górze tj. w kierunku powierzchni wody. Szybkość ruchu musi być zgodna z działaniem siły wypierającej ciało
Ćwiczenia z oporem - dawkowanie oporu zależy od głębokości zanurzenia ciała, kierunku, szybkości i częstotliwości wykonywanych ruchów w jednostce czasu
Nauka chodzenia w wodzie - chory zanurzony w wodzie wykonuje ruchy łatwiej dzięki pozornej utracie masy ciała. Woda pozwala na utrzymanie większej równowagi
Formy ćwiczeń w wodzie:
Gry i zabawy oswajające z wodą
Ćwiczenia oddechowe
Elementy nauki pływania
SPORT OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Osoba niepełnosprawna, która w procesie rehabilitacji uzyskała pewien stopień kompensacji sprawności fizycznej nie powinna pomniejszać tych osiągnięć. Zapobiega temu sport osób niepełnosprawnych, do którego uprawiania należy wdrażać chorych już we wczesnych okresach leczenia szpitalnego.
Cel:
Uprawianie sportu przez osoby niepełnosprawne wciąga je do czynnego udziału w życiu społecznym, co wpływa korzystnie na ich stan fizyczny i psychiczny
Rozróżniamy dwie formy uprawiania sportu:
Rekreacyjną
Wyczynową (podział na grupy i klasy)
Zawody sportowe osób niepełnosprawnych rozgrywane są najczęściej w popularnych dyscyplinach sportowych, do których zalicza się: lekka atletyka, pływanie, tenis stołowy, tenis ziemny na wózkach, rugby na wózkach, łucznictwo, koszykówka na wózkach, szermierka, strzelectwo, piłka siatkowa stojąca i siedząca, podnoszenie ciężarów, narciarstwo, szachy, taniec na wózkach, żeglarstwo, kręgle, sporty ekstremalne.
Gry i zabawy ruchowe
Gry i zabawy ruchowe pełnią rolę bodźca rozwojowego, opierającego się na naturalnych formach ruchu. Tym samym:
- wywierają wpływ na wzrost i wydolność wszystkich układów i narządów
- wpływają na rozwój równowagi, koordynacji i pamięci ruchowej
- prowadzone według określonych reguł gry i zabawy uczą dyscypliny, samodzielności oraz odpowiedzialności za siebie i za zespół (oddziaływanie wychowawcze)
- odnoszone w nich sukcesy, przynoszą dziecku wiarę w siebie, przezwyciężają lęk i nieśmiałość, zapobiegają stresom
- w gronie rówieśników sprzyjają dobrym kontaktom społecznym oraz kształtowaniu systemu wartości
- rozwijają wyobraźnię dziecka i jego twórczość
Gry i zabawy mogą wpływać mobilizująco na chorych apatycznych i rozładowywać napięcia emocjonalne u chorych pobudliwych. Poza tym rozwijają pewne cechy psychiczne jak spostrzegawczość, pamięć, uwagę, co ma wartość reedukacyjną dla chorych dorosłych a dydaktyczną dla dzieci i młodzieży.
Metodyka
1. Gry i zabawy dobiera się w zależności od wskazań tworząc zespoły grających o podobnym stopniu upośledzenia i sprawności.
2. Czas trwania zabaw i gier należy regulować stopniem zmęczenia i zainteresowania pacjentów (dla jednej gry ok. 20-30 minut).
3. W grach i zabawach występuje czynnik współzawodnictwa i rywalizacji. Nie należy go nadmiernie rozwijać. Zabawa powinna mieć charakter usprawniający i przyjemnościowy.
Nauka tańca
Pewnym rodzajem zabaw ruchowych jest taniec. Zawiera on elementy ćwiczeń wzmacniających mięśnie kończyn dolnych, rozwija równowagę i koordynację ruchów. Leczniczo stosuje się go w celu uzyskania większej sprawności ruchowej, zwiększenia wydatku energetycznego i uzyskania przyjemnych doznań.
Terenoterapia
Terenoterapia jest metodą aktywności fizycznej. Polega na wykonywaniu dynamicznego wysiłku fizycznego w różnych formach, w zmienionym widokowo i krajobrazowo terenie (stanowi połączenie kinezyterapii i klimatoterapii).
Do terenoterapii zalicza się: spacery lecznicze, biegi na nartach, marszobiegi, jazdę na rowerze, ćwiczenia na „ścieżce zdrowia".
Cele terenoterapii
- usprawnianie czynności narządu ruchu, poprawienie koordynacji ruchowej głównie kończyn dolnych,
- usprawnienie czynności układu krążenia i oddechowego w konsekwencji zwiększenie wydolności fizycznej
- zwiększanie wydatku energetycznego przeznaczonego na pracę mięśniową i w konsekwencji zmniejszenie nadmiaru masy tkanki tłuszczowej u osób otyłych,
- wyrównanie zaburzeń metabolicznych w gospodarce węglowodanowej i lipidowej chorych,
- usprawnienie i zrównoważenie funkcji psychicznych i zaburzeń neurowegetatywnych.
TĘTNO (puls)
Powstawanie tętna: Podczas skurczu serca krew wytłoczona rozciąga na krótko ściany naczyń i zostaje wytworzone ciśnienie. Ciśnienie to rozprzestrzenia się poprzez tętnice do obwodu. W następstwie powtarzających się skurczów powstają faliste ruchy wyczuwalne nad powierzchownie przebiegającymi tętnicami zwane TĘTNEM
Tętno jest wyczuwalne w wielu miejscach, tam gdzie tętnice położone są powierzchownie np. skroń, tętnica szyjna, przedramię (tęt. promieniowa, łokciowa), pachwina (tęt. udowa), grzbiet stopy
BADANIE TĘTNA NA TĘTNICY SZYJNEJ
Należy położyć trzy palce (wskazujący, środkowy, serdeczny) na szyi od przodu, zsuwając palec pomiędzy ścianę krtani i mięsień mostkowo-sutkowo-obojczykowy odciągając ten mięsień na bok ucisnąć tętnicę równolegle do jej przebiegu.
* Uderzenia tętna liczy się przez określony czas np. przez 15s, następnie przemnożyć przez 4.
* W przypadku niemiarowości tętna lub zwolnienia należy tętno mierzyć przez minutę
Tętno fizjologiczne - częstość (liczba uderzeń) na 1 min mierzona w spoczynku
- u płodu 140 - 160
- u noworodka 120 - 140
- u dzieci 90 - 120
- u dorosłych 60 - 100 (młodzi 60 -70)
* Ulega zwiększeniu: po wysiłku, w następstwie strachu, podniecenia, po jedzeniu, po przyjęciu leków, używek
* Ulega zwolnieniu: podczas snu, połogu, u sportowców, niektóre leki
PATOLOGIA
Tachykardia = częstoskurcz - tętno wyższe od tętna fizjologicznego (gorączka, choroby serca)
Bradykardia = rzadkoskurcz - tętno niższe od tętna fizjologicznego (zaburzenia przewodnictwa)
CIŚNIENIE KRWI - ciśnienie wywierane przez krążącą krew na ściany naczyń.
1.Skurczowe ciśnienie krwi: w następstwie skurczu lewej komory serca jej zawartość zostaje wtłoczona do aorty.
2. Rozkurczowe ciśnienie krwi: ściany naczyń ulegają skurczeniu po ich rozszerzeniu (rozkurcz mięśnia sercowego i wypełnienie komór krwią - spadek ciśnienia do najniższej wartości)
Ciśnienie waha się, więc zgodnie z częstotliwością skurczów serca 60 -80 razy na minutę, osiągając na przemian wartości skurczowe i rozkurczowe. Te wahania mogą być duże w zależności od czynników psychicznych, zmiany ułożenia. Ciśnienie wzrasta z wiekiem.
Prawidłowa wartość ciśnienia: 120/80mm Hg
- skurczowe 90 - 120mm Hg ; wartości graniczne 120 - 140mm Hg
- rozkurczowe 60 - 90mm Hg ; wartości graniczne 90 - 95mm Hg
- amplituda ok. 40mm Hg
Pomiar ciśnienia:
Pomiaru dokonujemy przy pomocy aparatu do mierzenia ciśnienia, na który składa się mankiet z ręcznym balonikiem nakładany na ramię, naczynka i rurki z rtęcią lub manometr + fonendoskop (słuchawki lekarskie). Czynności:
- założyć, zamocować mankiet na obnażonym ramieniu powyżej stawu łokciowego
- przygotować słuchawki
- zamknąć wentyl przy pompce, nadmuchać mankiet do momentu zniknięcia tętna na tętnicy promieniowej
- otworzyć wentyl i zmniejszać powoli ciśnienie mankiecie
- skurczowe ciśnienie krwi: z chwilą usłyszenia pierwszego tonu odczytać wartość ciśnienia na manometrze
- rozkurczowe ciśnienie: określa się podczas zmiany tonów z twardych/głośnych na miękkie/przytłumione lub podczas ostatniego słyszalnego tonu
- opróżnić całkowicie mankiet
- wartość odnotować, zanotować warunki pomiaru (pozycja pomiaru)
Patologia:
Nadciśnienie = hipertonia - podwyższenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego:
150/100mm Hg (140/95)
Niedociśnienie (podciśnienie) = hipotonia - obniżenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego: 80/55mm Hg (90/60)