Piotr Żero

Fizjoterapia, II rok

niestacjonarne I stopnia

USPRAWNIANIE W CHOROBACH ORTOPEDYCZNYCH U DZIECI

- WADY STOPY -

Stopy stanowią jeden z najważniejszych elementów naszego ciała. Od wczesnych lat życia odpowiadają one za prawidłową postawę. Zaczynamy je obciążać już we wczesnym dzieciństwie, kiedy to w wieku ok. 11-15 miesięcy stawiamy pierwsze kroki. Dlatego, aby rozwój dziecka od początku przebiegał prawidłowo, należy zwracać dużą uwagę na to, jak dziecko stawia pierwsze kroki, jaka jest jego postawa i jakie buciki mu kupujemy. Wyrobienie nawyku dbania o stopy już w dzieciństwie, może w przyszłości zaowocować uniknięciem związanych z nimi problemów.

Stopa spełnia trzy podstawowe funkcje: nośną, podporową i amortyzatora wstrząsów. Funkcje te warunkują jej bardzo złożoną budowę. Stopa składa się z 26 kości i kosteczek, wielu stawów i torebek stawowych połączonych ze sobą przy pomocy wiązadeł. Dzięki silnie rozwiniętemu układowi mięśniowemu cały ten układ może zostać wprawiony w ruch i może przenosić ciężar ciała.

Stopa składa się z trzech odcinków (rys. 1):

 stęp: kość skokowa, piętowa, łódkowata sześcienna, trzy kości klinowe;

 śródstopie: pięć kości długich przedzielonych przestrzeniami międzykostnymi śródstopia;

 palce: każdy składa się z trzech paliczków,

z wyjątkiem palucha, który ma ich jedynie dwa.

Należy pamiętać, iż stopa małego dziecka znacznie różni się od stopy dorosłego człowieka. Przechodzi ona szereg przemian, które następnie mają ułatwić dorosłemu człowiekowi stanie czy chodzenie. Najważniejszym okresem kształtowania się stopy jest okres przedszkolny. W wieku około 12 lat stopa zaczyna przyjmować już swój ostateczny kształt. Dlatego też należy pamiętać, iż to właśnie w okresie przedszkolny najłatwiej mogą utrwalić się pewne zniekształcenia. W tym też czasie o wiele łatwiej można się tych zniekształceń wyzbyć.

Na rozwój organizmu, w tym również na rozwój stóp, wpływa wiele czynników takich jak: styl życia, odżywianie, ubiór (rodzaj noszonego obuwia). Obecnie mało kto może poszczycić się stopami zupełnie zdrowymi, pozbawionymi zniekształceń, co spowodowane jest właśnie trybem naszego życia. Aby uniknąć schorzeń dotykających stóp musielibyśmy chodzić boso- wtedy nasze stopy byłyby odpowiednio stymulowane i mogłyby rozwijać się prawidłowo.

Do najczęstszych wad stopy należą:

A\ stopy płaskie;

B\ stopy płasko- koślawe;

C\ stopy szpotawe;

D\ stopy wydrążone.

A\ STOPY PŁASKIE (rys. 2) - schorzenie to jest schorzeniem nabytym. Rzadko zdarza się, żeby dziecko urodziło się z tą wadą. Główną przyczyną płaskostopia jest niewydolność mięśniowa. Może ona być przyczyną ogólnie wadliwej postawy lub wiązać się z osłabieniem układu mięśniowego. Często jest to również wynik dysproporcji między siłą mięśni

a stawianymi im wymaganiami. Dodatkowo niewygodne obuwie utrudnia ruch palcom, co w rezultacie prowadzi do niedorozwoju mięśni podeszwowych. W okresie dojrzewania gwałtowny wzrost lub gwałtowne przybranie na wadze również mogą skutkować pojawieniem się wad stopy (układ kostny może rozwijać się w tym okresie szybciej niż układ mięśniowy). W tej grupie wad możemy wyróżnić:

 stopę płaską podłużnie- w której towarzyszą pewne okresy rozwoju:

1. stopa płaska niewydolna mięśniowo- będąca najlżejszą formą płaskostopia, możliwą do wyleczenia. Bolesność może występować po długotrwałym staniu czy marszu i lokalizuje się w obrębie przyśrodkowej strony sklepienia podłużnego;

2. stopa płaska wiotka (niewydolność wiązadłowa)- również możliwa do wyleczenia, spowodowana jest zwyrodnieniem chrząstki i torebki stawowej oraz pojawieniem się wyrośli kostnych, charakteryzuje ją m.in. koślawość kości piętowej;

3. stopa płaska przykurczona- jej przyczyną są zmiany zniekształcające lub zapalne stawów stępu. Charakteryzuje ją m.in. koślawość stępu, bolesność mięśni strzałkowych. Wada ta jest niemożliwa do korygowania;

4. stopa płaska zesztywniała- w której występują zmiany strukturalne- zniekształcające w obrębie stawów i kości. Utrwalona nie powoduje odczuwania bólu jednak jej korygowanie jest niemożliwe.

 stopę płaską poprzecznie- powstaje na skutek obniżenia kości śródstopia

i spłaszczenia łuku poprzecznego przedniego, często towarzyszy tej wadzie paluch koślawy- oznacza to, że paluch podkłada się lub nakłada się na drugi palec.

B\ STOPY PŁASKO - KOŚLAWE (rys. 4) - jest to połączenie płaskostopia z koślawością pięty. Stopa płasko - koślawa występuje najczęściej z koślawością kolan. Dziecko ze stopami płasko- koślawymi zdziera obuwie po stronie wewnętrznej i wykoślawia je.

C\ STOPA SZPOTAWA (rys. 5)- pięta jest skręcona do
wewnątrz i opiera się na krawędzi zewnętrznej o podłoże.

D\ STOPA WYDRĄŻONA (rys. 6)- charakteryzuje się nadmierne wydrążenie stopy między śródstopiem a piętą (tzw. wysokie podbicie). Przyczyną tej wady są zaburzenia równowagi mięśniowej. Wadę tę dostrzega się z reguły między 10 a 14 rokiem życia.

Mniej powszechnymi wadami stopy są: stopa końska- czyli utrwalone ustawienie stopy w zgięciu podeszwowym, i stopa piętowa- czyli utrwalone ustawienie stopy w przeproście grzbietowym (rys. 7)

Aby uniknąć wad stopy u dziecka, należy już we wczesnym dzieciństwie zwracać uwagę na jego buciki. W miarę możliwości powinno się unikać zakładania ciężkiego obuwia. Najlepszym rozwiązaniem jest oczywiście umożliwienie dziecku chodzenia boso lub w wygodnych, miękkich bucikach. Jeśli jednak zauważymy zmiany w budowie stopy dziecka, należy jak najszybciej skontaktować się z ortopedą i podjąć leczenie.

Jednym z rozwiązań jest stosowanie specjalnego obuwia, którego zadaniem jest zapobieganie powstawaniu wad stopy. Rozwiązanie to jest dostępne zarówno dla dzieci jak

i dla osób dorosłych. Obuwie zalecane dzieciom posiada tzw. obcas Thomasa, którego głównym zadaniem jest podwyższenie części podeszwy buta o kilka milimetrów (w zależności od wieku i wzrostu dziecka).Dzięki temu zmieniony zostaje sposób obciążania stref wzrostowych kończyny dolnej. Inna metodą jest stosowanie wkładek ortopedycznych. Ważnym jest, aby było one zalecone wyłącznie przez lekarza. Tego typu wkładki stosowane są głównie przy leczeniu płaskostopia (w okresie niewydolności mięśniowo- wiązadłowej).

Inną metodą zapobiegania i leczenia wad stóp są ćwiczenia korekcyjne. W przypadku najmłodszych, tj. dzieci mających ok. roku wystarczy pozostawienie stopom zupełnej swobody i zachęcanie dzieci do zabawy nimi. W kolejnych latach (1-3 rok życia) można do tego typu zabaw wprowadzać przedmioty i zabawki. Jeśli chodzi o dzieci starsze podstawową zasadą doboru ćwiczeń jest odpowiednie zdiagnozowanie typu wady oraz stopnia jej zaawansowania.

Celem ćwiczeń korekcyjnych jest:

1. przywrócenie prawidłowych stosunków anatomicznych i utraconych funkcji;

2. przywrócenie sprężystego i elastycznego chodu;

3. usunięcie szybkiego męczenia się stóp;

4. usunięcie bólu, uczucia „ciężaru” w nogach itp.

Należy pamiętać, że aby ćwiczenia przyniosły oczekiwane skutki powinny być wykonywane systematycznie. W przypadku stóp płaskich i płasko- koślawych należy wzmacniać szczególnie mięśnie, które kształtują podłużne sklepienie i łuk poprzeczny stopy. W przypadku stóp poprzecznie płaskich szczególnie zalecane są ćwiczenia chwytne. Przykładem takiego ćwiczenia może być np. to, zilustrowane poniżej (rys. 8):

Siedząc na krześle, trzymamy palcami woreczek z grochem. Próbujemy wrzucić go do koszyka lub jakiegoś kubełka. Ćwiczenie to można bez problemu wykonywać w domu, zastępując woreczek jakimkolwiek innym przedmiotem: ściereczką, klockiem, kulka z waty, itp.

Ćwiczenia korekcyjne można wykonywać w różnych pozycjach i nie koniecznie z wykorzystywaniem dodatkowych przedmiotów:

POZYCJA SIEDZĄCA:

Siedząc na krześle, ze swobodnie zwisającymi nogami, próbujemy złożyć stopy podeszwami do siebie, imitując klaskanie. Aby urozmaicić to ćwiczenie można dodatkowo chwycić między palce ołówek i rysować bądź pisać na kartce papieru.

POZYCJA STOJĄCA:

W pozycji stojącej mogą być wykonywane wszystkie

ćwiczenia bazujące na marszu. Na podłodze powinna

być narysowana linia ciągła, może ją zastąpić

rozciągnięta linka, sznurek bądź skakanka. Celem

tych ćwiczeń jest maszerowanie po tej linii do przodu

i do tyłu stawiając od palcy stopę za stopą, we

wspięciu na palcach bądź na piętach. Należy zwracać

uwagę by kolana nie były kierowane do środka.

Podczas stawiania stopy za stopą, dla utrudnienia

ćwiczenia w palcach można trzymać kamyczki.

POZYCJA LEŻĄCA:

W leżeniu tyłem staramy się chwycić skakankę palcami stóp, przełożyć ją za głowę a następnie z powrotem przed siebie.

Większość ćwiczeń korekcyjnych można wykonywać również w parach. Tego typu ćwiczenia sprawdzają się głównie podczas pracy z dziećmi i gdy mamy do czynienia z większa grupą. Jednym z przykładów ćwiczeń w parach jest ćwiczenie z wykorzystaniem szarfy. Para siada z wyprostowanymi nogami naprzeciw siebie w odległości kroku. Szarfa założona jest na powierzchnie grzbietowe stóp obu ćwiczących. Ważnym jest by była ona napięta. Ćwiczenie polega na przeciąganiu stóp współćwiczącego dzięki mocnemu grzbietowemu zgięciu stóp. Szarfa może również zostać zastąpiona np. grubą gumową taśmą.

W przypadku każdego rodzaju ćwiczeń trzeba pamiętać by wykonywane było w trybie powtórzeniowym (powtarzane powinno być nawet kilka razy w ciągu dnia) i stosowane przynajmniej przez ok. 15-20 min., aby przyniosło efekty. Ćwiczenia powinny mieć również stałą porę. Aby zestaw ćwiczeń korygujących wady stóp stał się bardziej atrakcyjny można wprowadzić do niego różnego rodzaju przybory, jak zostało to zaproponowane w wyżej zaproponowanych ćwiczeniach. Wśród tych przedmiotów mogą się znaleźć:

 różnego rodzaju piłki (gumowe, skórzane, o różnej wielkości);

 woreczki z mocnej tkaniny wypełnione grochem, drobną fasolą lub

kamyczkami, służące do chwytania ich stopą;

 szarfy lub gumowe pasy;

 niewielki kocyk do ćwiczeń w pozycji siedzącej i leżącej;

 klocki różnej wielkości, szmatki, kawałki sznurka, kulki z waty,

ołówki drewniane, gumki, itp.

Inne sposoby w zwalczaniu wad stopy proponuje fizjoterapia, która w sowich metodach lecznictwa wykorzystuje wodę, energię cieplną i elektryczną oraz masaż.

Najpopularniejszą metodą fizykoterapeutyczną jest wodolecznictwo, czyli hydroterapia. Występuje ona w różnych formach. Mogą to być zwykłe kąpiele lecznicze, natryski, masaże bądź formy ruchowe takie jak: pływanie czy ćwiczenia w wodzie. Metody te zalecane są w szczególności w przypadku stóp płasko- koślawych. Kąpiele poprawiają pracę naczyń krwionośnych powodując ich kurczenie (kąpiele zimne) i rozszerzanie (kąpiele gorące). Z użyciem wody przeprowadza się również dwa typy masażu:

1. masaż wirowy- nogi zanurzone w ciepłej wodzie (ok. 37-38 stopni) traktowane są strumieniem burzącej się wody;

2. masaż podwodny- ma działanie silniejsze od masażu wirowego. W tym wypadku na pacjenta zanurzongo w wannie działa się strumieniem wody o różnym ciśnieniu. Strumień wody kieruje się od części obwodowych kończyn w kierunku serca.

Celem masażu, nie tylko tego używanego w wodolecznictwie, jest pobudzenie

i poprawienie krążenia krwi, dzięki czemu tkanki są lepiej ukrwione. W masażu klasycznym wykorzystuje się pewną grupę ruchów, wśród których możemy wymienić: głaskanie, ugniatanie, rozcieranie, oklepywanie i wstrząsanie. Siła, z jaką masaż jest wykonywany dostosowana jest oczywiście do potrzeb i wieku pacjenta oraz okolicy masowanej kończyny. Należy pamiętać, że masaż jest jedynie swego rodzaju „bazą” do wykonywania ćwiczeń, a nie ich zastąpieniem.

Inna metodą jest parafinoterapia polegająca na kąpielach parafinowych, stosowaniu okładów lub pędzlowań. Rozgrzana do 50-55 stopni parafina powoduje czynne przekrwienie, które trwa kilka godzin, poprawia odżywianie tkanek, rozluźnia je i uelastycznia. Po takim zabiegu ciało jest gotowe do ćwiczeń.

W przypadkach krzywicy stosuje się leczenie przy pomocy lamp kwarcowych, które zwiększają napięcie i elastyczność skóry oraz zwiększają wytwarzanie witamin z grupy D. Metoda ta jest jedną z proponowanych przez światłolecznictwo, wykorzystujące promienie świetlne w celach leczniczych. Jest ona jednak mniej popularna od wcześniej już wymienionych.

Prądy faradyczne, będące elementem elektroterapii, wzmacniają napięcie mięśni

i pozwalają na lepsze czucie ruchów, co jest szczególnie ważne przy ćwiczeniach mięśni podeszwowych stopy. Sama elektroterapia natomiast nie jest stosowana w żaden szczególny sposób w leczeniu stóp płaskich czy płasko- koślawych.

Jak widać metod leczenia wad stóp jest wiele. Zależnie od rodzaju wady i stopnia jej zaawansowania, z pomocą specjalisty możemy w znacznym stopniu je zniwelować bądź całkowicie usunąć. Ponieważ dzisiejszy świat wymaga od nas ciągłego życia w biegu, pracy w pozycji stojącej, a co za tym idzie głębokiego zaangażowania stopy w funkcjonowaniu w życiu codziennym, należy szczególne pamiętać o tym, by również naszym stopom zapewnić chwilę relaksu. Ciągłe ich nadwerężanie może doprowadzić do częstych bólów, opuchnięć, zniekształceń lub całkowitej odmowy jakiegokolwiek ruchu. Powinniśmy zwracać szczególną uwagę na pozycję naszych stóp chociażby podczas siedzenia, unikać pozycji siedzącej ze zwisającymi nogami (charakterystycznej zwłaszcza dla dzieci), która wpływa niekorzystnie na krążenie krwi w nogach. Niemal o każdej porze dnia powinniśmy mieć na uwadze nasze zdrowie i dbać o stopy, ponieważ możemy nie zdawać sobie nawet sprawy z tego, jak łatwo można doprowadzić do ich nieprawidłowego funkcjonowania.

Bibliografia:

• Kotecka- Noceń M., Płukarz H., Stopy płaskie u dzieci- gimnastyka lecznicza, Państwowy Zakład Wydawczictw Lekarskich, Warszawa 1975

• Kutzner- Kozińska M., Korekcja wad postawy, Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne, Warszawa 1986

M. Kutzner- Kozińska, Korekcja wad postawy, s. 175

M. Kotecka- Noceń, Stopy płaskie u dzieci- gimnastyka lecznicza, s. 21

M. Kutzner- Kozińska, Korekcja wad postawy, s. 202

j.w., s. 204-208

---