PODSTAWY EKONOMII

definicje

Człowiek odczuwa różnego rodzaju potrzeby i w celu ich zaspokojenia wytwarza dobra i usługi. Do produkcji dóbr wykorzystywane są zasoby. Liczba zasobów jest ograniczona, zatem należy nimi gospodarować.

Potrzeba - poczucie braku i konieczności jego zaspokojenia

Dobra - są to rzeczy służące do zaspokojenia naszych potrzeb

Użyteczność - miara stopnia w jakim dobro zaspokaja nasze potrzeby

Zasoby (czynniki produkcji) - ziemia, praca, kapitał

Koszt alternatywny - wartość utraconej korzyści, która wynika z podjętej decyzji wyboru pomiędzy dwoma możliwościami

Gospodarowanie - produkcja, dystrybucja i konsumpcja dóbr

Produkcja - proces wytwarzający dobra i usługi

Dystrybucja - podział wytworzonych dóbr pomiędzy członków społeczeństwa

Konsumpcja - wydatek na zakup dóbr i usług

EKONOMIA

definicje

I definicja:

Ekonomia jest nauką o gospodarowaniu

II definicja:

Ekonomia jest nauką o tym jak najefektywniej wykorzystać ograniczone zasoby w celu zaspokojenia nieograniczonych potrzeb tak, aby osiągnąć maksimum zadowolenia

III definicja:

Ekonomia odpowiada na pytania:

co i ile produkować?

jak produkować?

dla kogo produkować?

EKONOMIA

podział

Mikroekonomia - zajmuje się analizą zachowania jednostek gospodarczych i poszczególnych rynków

Makroekonomia - bada zachowanie całości gospodarki w skali kraju

MIKROEKONOMIA

Rynek - miejsce, gdzie dokonywane są akty kupna i sprzedaży dóbr. Rynek to również mechanizm interakcji popytu i podaży

Popyt - ilość dóbr, jakie kupujący są skłonni kupić przy różnych poziomach ceny w danym czasie

Podaż - ilość dóbr, jakie sprzedający ofiarują przy różnych poziomach ceny w danym czasie

Co kształtuje popyt na dane dobro?

potrzeby (moda i gusty)

dochód

cena danego dobra

ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

liczba kupujących

oczekiwania

Co kształtuje podaż na dane dobro?

cena danego dobra

technologia

koszt czynników produkcji

liczba sprzedających

podatki

oczekiwania

Na rynku dochodzi do ustalenia ceny równowagi. W gospodarce rynkowej rynek samoczynnie odnajduje cenę równowagi, która ustalana jest przez popyt i podaż. Kiedy państwo kontroluje ceny, rynek jest regulowany.

Przykład

Cena P	Podaż S	Stan rynku	Popyt D
5,0	148	nadwyżka	5
4,5	140	podaży	8
4,0	130	S > D	11
3,5	114		16
3,0	90		22
2,5	62		30
2,0	39	równowaga	39
1,5	20	niedosyt	47
1,0	10	S < D	57

Prawo popytu: Popyt konsumenta wzrasta (spada) wraz ze spadkiem (wzrostem) ceny danego dobra

Popyt konsumenta wzrasta (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu pieniężnego konsumenta

TEORIA UŻYTECZNOŚCI

Podstawą teorii zachowania się konsumenta są założenia:

wybory konsumenta są zgodne z jego własnym interesem

konsument dokonuje wyboru między alternatywami konsumpcji w oparciu o dostępne informacje

istnieje możliwość substytucji dóbr w procesach wyboru konsumenta

racjonalny konsument zachowuje się w sposób spójny wewnętrznie, woli więcej niż mniej. Dobra ceni tym bardziej, im ma ich mniej

Użyteczność całkowita - miara zadowolenia z konsumpcji

Użyteczność krańcowa - przyrost użyteczności otrzymany dzięki konsumpcji kolejnej jednostki dobra (zjawisko malejącej użyteczności krańcowej)

KONSUMENT

Jeżeli zmiana popytu na dane dobro wywołana jest wyłącznie zmianą relacji ceny danego dobra do innego, mamy do czynienia z następującymi zachowaniami konsumenta:

efekt substytucyjny powoduje spadek popytu na dobro, które drożeje. Konsument wymienia dobro droższe na tańsze

spadek ceny jednego dobra powoduje wzrost popytu na dobro do niego komplementarne

Efektem dochodowym nazywamy zmianę popytu konsumenta spowodowaną wyłącznie przez zmianę siły nabywczej jego dochodu

W miarę wzrostu dochodu zmienia się struktura konsumpcji - konsument wydaje relatywnie mniej na dobra podstawowe i stosunkowo więcej na dobra wyższego rzędu

ELASTYCZNOŚĆ

Współczynnik elastyczności dochodowej popytu Ed - stosunek względnej zmiany zapotrzebowania na dobro do względnej zmiany dochodu nabywców. Poziom tego współczynnika zależy od dostępności substytutów i dóbr komplementarnych, a także zróżnicowania ich jakości

dla Ed > 1 dobra luksusowe

dla 0 < Ed < 1 dobra pierwszej potrzeby

dla Ed < 0 dobra niższego rzędu

Ed = Procentowa zmiana popytu / Procentowa zmiana dochodu nabywców

Współczynnik elastyczności cenowej popytu E - stosunek względnej zmiany zapotrzebowania na dobro do względnej zmiany jego ceny. Poziom tego współczynnika zależy od dostępności substytutów dobra.

E = Procentowa zmiana wielkości popytu / Procentowa zmiana ceny

dla E = 0 popyt nie zmienia się wraz ze zmianą ceny

dla 0 < E < 1 popyt jest nieelastyczny

dla E = 1 zmiana ceny powoduje proporcjonalną zmianę popytu

dla E > 1 popyt jest elastyczny

PRODUCENT

Producent kształtuje podaż dóbr na rynku. Tak jak konsument dąży do maksymalizacji zadowolenia (użyteczności), tak firma zmierza do maksymalizacji zysku.

Zysk firmy - różnica przychodu i kosztu całkowitego. Przychód jest to iloczyn wielkości produkcji i ceny. Koszt całkowity jest to wartość zużytych czynników produkcji

Próg rentowności jest miarą wielkości produkcji przy której koszty i przychody są sobie równe

NAKŁAD

KOSZT STRATA

LOSOWE MARNORTRASTWO

Nakład - każdorazowe zużycie czynników produkcji niezależnie od przyczyny

Koszt - ekonomiczne uzasadnione zużycie czynników produkcji

Strata - zbędne zużycie czynników produkcji (losowe, marnotrawstwo)

Wydatek - rozchodowanie środków pieniężnych z kasy (nie musi mieć związku z czynnikami produkcji, np. zakup obligacji)

RYNKI

Formy rynku:

Konkurencja doskonała - rynek na którym nabywcy i sprzedawcy nie mogą wpływać na cenę. Istnieje bardzo dużo podmiotów gospodarczych. Każda firma może łatwo wejść na rynek.

Konkurencja monopolistyczna - charakteryzuje się dość dużą liczbą podmiotów gospodarczych. Dostęp na rynek jest względnie łatwy

Oligopol - rynek złożony z ograniczonej liczby sprzedawców. Wejście na rynek dość trudne. Ceny kształtowane są przez grupę kilku dużych firm

Monopol - sytuacja, w której występuje jeden sprzedawca, który kontroluje całą podaż danego dobra. Może dowolnie podnosić ceny, ograniczając produkcję i sprzedaż. Odbiorcy są całkowicie uzależnieni od sprzedawcy

MAKROEKONOMIA

Państwo i ruch okrężny:

I

C + I + G

C

G Te C + I + G - Te

S

GOSPODARSTWA PAŃSTWO PRZEDSIĘBIORSTWA

DOMOWE

B - Td

Y + B - Td Y

dochody rozporządzalne wpłaty za usługi czynników produkcji

gdzie:

C - konsumpcja,

S - oszczędności,

I - inwestycje,

G - wydatki państwa na zakup dóbr i usług,

B - płatności transferowe,

Te - podatki pośrednie,

Td - podatki bezpośrednie,

Y - PKB w cenach czynników produkcji.

Czy powyższy schemat dotyczy gospodarki zamkniętej, czy otwartej?

Jak dzielimy wydatki państwa?

Do czego służą podatki?

Co to jest produkt krajowy brutto?

Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

Przedsiębiorstwa nabywają usługi świadczone przez czynnik „pracy” od gospodarstw domowych, ale jednocześnie kupują surowce i maszyny od innych przedsiębiorstw. Jeżeli włączymy do PKB wartość produkcji samochodów, nie ma już potrzeby włączania doń wartości stali sprzedanej producentom samochodów, ponieważ jest już ona częścią wartości samochodu. Aby uniknąć podwójnego liczenia istnieje w ekonomii pojęcie wartości dodanej.

Co to jest wartość dodana?

Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku danego procesu produkcji. Wartość dodaną oblicza się poprzez odjęcie od wartości dóbr wyprodukowanych w przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr. Z pojęciem tym związane zatem są pojęcia: dóbr finalnych i pośrednich.

Czym różnią się dobra finalne od pośrednich?

Dobra finalne (produkty końcowe) to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) - np. maszyny - nabywane przez przedsiębiorstwa.

Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są używane.

Zadanie 1.

Załóżmy, że producent samochodów wydaje (średnio w przeliczeniu na 1 samochód) 3000 zł na stal i 500 zł na opony. Wartość wyprodukowanego samochodu wynosi 13500 zł. Ile wynosi wartość dodana producenta samochodów, jeżeli oba składniki zostają całkowicie zużyte w okresie, w którym wytwarza się samochody? Czym jest w ww. przypadku dobro finalne i pośrednie?

Czym różni się produkt krajowy brutto (PKB) od produktu narodowego brutto (PNB)?

Czym różni się produkt narodowy brutto (PNB) od produktu narodowego netto (PNN)?

Czym różni się produkt narodowy netto (PNN) od dochodu narodowego (DN)?

Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

Produkt narodowy brutto (PNB) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto są różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom. Jeśli ww. odpływ jest większy niż przypływ dochodów, wówczas PKB>PNB, i odwrotnie.

Produkt narodowy netto (PNN) - jest mniejszy od PNB o wielkość amortyzacji. Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszenia się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

Jeśli od PNN odejmiemy podatki pośrednie, zapłacone w ciągu roku, to otrzymamy dochód narodowy (DN).

Dochód narodowy są to wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwa domowe, na które to dochody składają się: płace, renty, odsetki i zyski.

Rachunek dochodu narodowego można więc skonstruować następująco:

Załóżmy, że wszystkie poniższe wielkości wyrazimy w cenach rynkowych:

C - konsumpcja

I - inwestycje

G - wydatki państwa na dobra i usługi

X - eksport

Z - import

NX - eksport netto (NX = X - Z)

PKB = C + I + G (w przypadku gospodarki zamkniętej)

PKB = C + I + G + NX (w przypadku gospodarki otwartej)

Przykład liczenia dochodu narodowego (DN):

Konsumpcja (C)

Inwestycje (I)

Wydatki państwa na dobra i usługi (G)

Eksport netto (NX)

PKB = C + I + G + NX, czyli (1 + 2 + 3 + 4)

Dochody netto z własności zagranicą (DZ)

PNB = PKB + DZ, czyli (5 + 6)

Amortyzacja (AM)

PNN = PNB - AM, czyli (7 - 8)

Podatki pośrednie (Te)

Dochód narodowy DN = PNN - Te, czyli (9 - 10)

System rachunku dochodu narodowego pozwala ocenić stan całej gospodarki. Dochód narodowy, czyli inaczej produkt narodowy netto w cenach czynników produkcji, różni się od produktu narodowego brutto w cenach czynników produkcji jedynie o wielkość amortyzacji odpowiadającą ekonomicznym kosztom zużycia zasobu kapitału. Ponieważ wielkość zużycia trudno jest precyzyjnie ustalić i w rezultacie amortyzacja inaczej jest traktowana w różnych krajach i w różnym czasie w tym samym kraju, w praktyce większość ekonomistów dokonuje porównań stosując PNB.

Aby móc dokładniej przyjrzeć się PNB jako miernikowi poziomu dobrobytu i stopnia satysfakcji członków społeczeństwa należy rozróżnić dwa pojęcia: nominalny i realny produkt narodowy brutto:

Czym różni się nominalny produkt narodowy brutto (n-PNB) od realnego produktu narodowego brutto (r-PNB)?

Nominalny produkt narodowy brutto (n-PNB) mierzy się w cenach bieżących, tj. takich, które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PNB dochody. Realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża się go w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określanym jako rok bazowy.

Aby móc przejść od nominalnego do realnego PNB, powinniśmy zastosować wskaźnik odzwierciedlający zmiany cen wszystkich dóbr. Wskaźnik ten nazywamy deflatorem PNB.

Deflator PNB jest to stosunek nominalnego PNB (w cenach bieżących) do PNB w ujęciu realnym (w cenach stałych).

PODSUMOWANIE:

Oszczędności to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług.

2. Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa.

3. Podatki nakłada się, aby móc sfinansować wydatki państwa.

4. Wydatki państwa dzielą się na 2 grupy:

G - wydatki na zakup dóbr i usług: wydatki na płace dla tzw. budżetówki, a także nakłady inwestycyjne na budowę dróg i szpitali.

B - to wydatki państwa związane z finansowaniem świadczeń społecznych, tzw. płatności transferowe: emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, dofinansowanie przedsiębiorstw państwowych; płatności transferowe są to wypłaty, które nie wiążą się z dostarczeniem w zamian jakichkolwiek dóbr czy świadczeniem usług).

5. Eksport to ilość dóbr wytworzonych na terenie danego kraju, a następnie sprzedane za granicę.

6. Import to dobra, które są produkowane za granicą i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej.

7. Produkt krajowy brutto (PKB) jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

8. Wartość dodana jest to przyrost wartości dóbr w wyniku danego procesu produkcji. Wartość dodaną oblicza się poprzez odjęcie od wartości dóbr wyprodukowanych w przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr. Z pojęciem tym związane zatem są pojęcia: dóbr finalnych i pośrednich.

9. Dobra finalne (produkty końcowe) to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) - np. maszyny - nabywane przez przedsiębiorstwa.

10. Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są używane.

11. Produkt narodowy brutto (PNB) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto są różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom. Jeśli ww. odpływ jest większy niż przypływ dochodów, wówczas PKB>PNB, i odwrotnie.

12.Produkt narodowy netto (PNN) - jest mniejszy od PNB o wielkość amortyzacji. Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszenia się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

13. Jeśli od PNN odejmiemy podatki pośrednie, zapłacone w ciągu roku, to otrzymamy dochód narodowy (DN).Dochód narodowy są to wszystkie dochody otrzymywane przez gospodarstwa domowe, na które to dochody składają się: płace, renty, odsetki i zyski.

14. Nominalny produkt narodowy brutto (n-PNB) mierzy się w cenach bieżących, tj. takich, które istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PNB dochody. Realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraża się go w cenach istniejących w pewnym okresie, najczęściej określanym jako rok bazowy. Aby móc przejść od nominalnego do realnego PNB, powinniśmy zastosować wskaźnik odzwierciedlający zmiany cen wszystkich dóbr. Wskaźnik ten nazywamy deflatorem PNB.

15. Deflator PNB jest to stosunek nominalnego PNB (w cenach bieżących) do PNB w ujęciu realnym (w cenach stałych).

Deflator

Co rozumiemy pod pojęciem pieniądza?

Jakie funkcje posiada pieniądz?

Jak wyglądałoby życie bez pieniędzy?

Pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Inaczej mówiąc jest to środek wymiany.

Funkcje pieniądza:

Pieniądz jako miernik wartości

Ile warte jest 5 kg jabłek, 4 opony samochodowe i 3 litry mleka?

Pieniądz jako środek wymiany

1 krowa jest warta 2 świnie, właściciel krowy aby wymienić się na świnie musiałby ją przeciąć na pół. Ta funkcja pomaga uniknąć podwójnej zgodności potrzeb.

Pieniądz jako środek płatniczy (miernik odroczonych płatności)

Ta funkcja ułatwia zawieranie transakcji wybiegających w przyszłość, jak np. kupno obligacji.

Pieniądz jako środek tezauryzacji

Na ogół ludzie nie konsumują całego swojego dochodu, ale część oszczędzają, czyli gromadzą majątek. Można gromadzić złoto, akcje, obligacje, a także pieniądze. To na ile pieniądze są dobrym środkiem tezauryzacji zależy od inflacji.

Co to jest podaż pieniądza?

Co tworzy podaż pieniądza?

Co to jest płynność?

Podaż pieniądza jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, występującego w roli środka wymiany. Podaż pieniądza jest tworzona przez gotówkę i depozyty bankowe.

Płynność jest to szybkość i pewność z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze. Składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest sam pieniądz.

W jaki sposób banki komercyjne kreują wielkość pieniądza w obiegu?

Co to jest stopa rezerw obowiązkowych?

Banki komercyjne kreują podaż pieniądza poprzez depozyty. W gospodarce funkcjonowanie banków określane jest przepisami, zgodnie z którymi banki nie mogą udzielać pożyczek w pełnej wysokości wkładów złożonych przez oszczędzających ludzi. Ludzie ci mogą przyjść do banku i wycofać wkład w każdym momencie. W normalnych warunkach wiadomo, że wszyscy posiadacze depozytów nie przyjdą jednocześnie i dlatego banki nie muszą trzymać w swoich skarbcach wszystkich zdeponowanych pieniędzy. Wystarczy tylko jakaś część, zwana rezerwą obowiązkową. O jej wielkości decyduje w Polsce NBP.

Stopa rezerw obowiązkowych określa jaką część depozytów banki muszą zatrzymać w skarbcach jako rezerwę obowiązkową.

Obecnie wartości stóp rezerw obowiązkowych w Polsce kształtują się następująco:

20% - stopa rezerw od wartości depozytów złotowych a vista,

11% - stopa rezerw od wartości depozytów terminowych,

5% - stopa rezerw od wartości lokat walutowych.

Ponadto od 1.01.99 r. 90% wartości rezerwy, banki komercyjne będą odprowadzać na nie oprocentowany rachunek w NBP, a tylko 10% zostanie w skarbcach banków (dotychczas 50%). Naliczanie rezerw obowiązkowych odbywać się będzie na podstawie średniej z całego miesiąca, a nie jak dotychczas z 3 ostatnich dni każdej dekady.

Co mogłoby się stać, gdyby depozytariusze równocześnie postanowili wycofać swoje wkłady depozytowe z banków?

Panika finansowa jest to samospełniająca się prognoza. Ludzie dochodzą w pewnym momencie do wniosku, że bank nie będzie zdolny do wypłacenia pieniędzy posiadaczom wkładów. Wpadają więc w popłoch i biegną do banku, aby wydostać swoje pieniądze. Tym samym sprawiają, że bank rzeczywiście nie jest w stanie wypłacić pieniędzy i może ogłosić bankructwo.

Przykład kreacji pieniądza przez banki:

Jeżeli stopa rezerw obowiązkowych wynosi 10%, to 1/10 wszystkich wkładów musi pozostać w rezerwie, aby banki mogły obsłużyć klientów chcących wycofać swoje depozyty. Pozostałe 90% wartości depozytów może opuścić banki w postaci udzielonych kredytów. Załóżmy więc, że idziemy do banku aby zdeponować 10.000 zł. Tabela 1 pokazuje w jaki sposób system bankowy z depozytu w wysokości 10.000 zł może wykreować pieniądz o wartości 90.000 zł, co daje wartość depozytu 100.000 zł.

Z poniższej tabeli wynika, że kolejne depozyty i kredyty są coraz mniejsze na skutek konieczności pozostawiania przez banki rezerwy obowiązkowej, stanowiącej część każdego depozytu.

Tabela 1. Mnożnikowe powiększenie depozytów bankowych (w zł)

Lp.	Bank	Nowe depozyty	Udzielone kredyty	Rezerwy obowiązkowe
1	PKO BP	10.000	9.000	1.000
2	PKO S.A.	9.000	8.100	900
3	BŒK	8.100	7.290	810
4	WBK	7.290	6.561	729
5	BIG	6.561	5.905	656
	Suma (1+2+3+4+5):	40.951	36.856	4.095
	Suma pozostałych banków:	59.049	53.144	5.905
	Całość w systemie bankowym:	100.000	90.000	10.000

Wniosek: Wielkość zasobu pieniądza w gospodarce (podaż pieniądza w obiegu) wzrósł o 90.000 zł. Pieniądz tej wartości został wykreowany przez system bankowy.

Można prościej obliczyć ile pieniądza zostanie wykreowane z początkowej wpłaty. Służy temu mnożnik kreacji pieniądza, który jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych:

Jeśli:

R - stopa rezerw obowiązkowych,

D - mnożnik, to

;

Dla R = 10%, D = 1 / 0,1 = 10;

Dla R = 20%, D = 1 / 0,2 = 5.

Jeśli więc początkowy depozyt pomnożymy przez mnożnik D, to obliczymy całkowitą wartość depozytów.

Naczelnym bankiem w całym systemie bankowym jest bank centralny, który określa warunki funkcjonowania rynków finansowych.

Jakie funkcje pełni w gospodarce bank centralny?

Emituje banknoty.

Prowadzi rachunki banków komercyjnych i udziela im pożyczek.

Prowadzi rachunki rządowe, przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i zagranicą, a także udziela rządowi pożyczek.

Pełni rolę centrum walutowego kraju. Z tego względu decyduje o zapasach złota i walut zagranicznych, ponadto przeprowadza operacje interwencyjne w obronie kursu waluty krajowej.

Wykonuje czynności administracyjne - kontroluje banki komercyjne.

Głównym zadaniem banku centralnego jest kształtowanie polityki pieniężnej (monetarnej) kraju.

Co to jest polityka pieniężna (monetarna) kraju?

Jakie istnieją narzędzia polityki monetarnej?

Polityka pieniężna kraju jest rodzajem polityki gospodarczej polegającej na kształtowaniu podaży pieniądza.

Narzędzia polityki monetarnej:

1. Wyznaczanie stopy rezerw obowiązkowych

Stopa rezerw obowiązkowych jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaka muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.

Jeśli zasób rezerw gotówkowych banku spadnie poniżej wymaganego poziomu, to muszą one natychmiast pożyczać gotówkę, zazwyczaj od banku centralnego, aby przywrócić wymaganą stopę rezerw obowiązkowych.

Załóżmy, że NBP podwyższa obowiązkową stopę rezerw. Jaki efekt gospodarczy może ta decyzja wywołać?

2. Określanie stopy redyskontowej.

Stopa redyskontowa jest to stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym. Ceną za kredyty zaciągane w banku centralnym jest stopa procentowa, nosząca nazwę stopy redyskontowej. Określanie tej stopy wpływa na wielkość kredytów udzielanych przez banki.

Załóżmy, że NBP obniża stopę redyskontową. Jaki efekt gospodarczy może ta decyzja wywołać?

3. Operacje otwartego rynku.

Operacje otwartego rynku występują wtedy, kiedy bank centralny zmienia wielkość bazy monetarnej, kupując lub sprzedając papiery wartościowe na otwartym rynku.

Załóżmy, że NBP drukuje nowe banknoty i wykorzystuje je do zakupu papierów wartościowych na otwartym rynku. Jaki efekt dla gospodarki przyniesie to działanie?

Czym różni się ekspansywna i restrykcyjna polityka monetarna?

Który rodzaj polityki pieniężnej jest lepszy dla gospodarki?

Ekspansywna polityka monetarna polega na takim wykorzystaniu narzędzi polityki monetarnej, które prowadzi do zwiększenia podaży pieniądza w gospodarce. Restrykcyjna polityka monetarna polega natomiast na takim wykorzystaniu narzędzi polityki monetarnej, które prowadzi do zmniejszenia podaży pieniądza w gospodarce.

Skuteczność polityki pieniężnej zależy od warunków, w jakich jest stosowana.

Załóżmy, że

CS - podaż kredytu,

i - stopa procentowa,

I - inwestycje,

r-PNB - realny produkt narodowy brutto,

AD - wielkość zagregowanego popytu.

Gospodarcze skutki stosowania ekspansywnej polityki monetarnej

Zakupy na otwartym rynku →

CS↑ → i↓ → I↑ → AD↑→ r-PNB↑ → inflacja

Gospodarcze skutki stosowania restrykcyjnej polityki monetarnej

Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych →

CS↓ → i↑ → I↓ → AD↓→ r-PNB↓

W krótkim okresie zmniejszeniu ulega produkcja i inflacja, jeśli przyczyna rosnącego poziomu cen leżała wśród czynników popytowych. Spadek inwestycji w dłuższym okresie może natomiast prowadzić do spadku zagregowanej podaży. A to może spowodować inflację kosztową. Efektem restrykcyjnej polityki monetarnej może być więc nie tylko wzrost bezrobocia, ale także inflacja.

PODSUMOWANIE:

1. Pieniądz jest to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Inaczej mówiąc jest to środek wymiany.

2. Funkcje pieniądza:

pieniądz jako miernik wartości

pieniądz jako środek wymiany

pieniądz jako środek płatniczy (miernik odroczonych płatności)

pieniądz jako środek tezauryzacji

Podaż pieniądza jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, występującego w roli środka wymiany. Podaż pieniądza tworzy gotówka i depozyty bankowe.

Płynność jest to szybkość i pewność z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze. Składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest sam pieniądz.

Stopa rezerw obowiązkowych określa, jaką część depozytów banki muszą zatrzymać w skarbcach jako rezerwę obowiązkową.

Mnożnik kreacji pieniądza jest odwrotnością stopy rezerw obowiązkowych.

;

gdzie:

R - stopa rezerw obowiązkowych, D - mnożnik.

7. Funkcje banku centralnego:

Emituje banknoty

Prowadzi rachunki banków komercyjnych i udziela im pożyczek

Prowadzi rachunki rządowe, przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i zagranicą, a także udziela rządowi pożyczek

Pełni rolę centrum walutowego kraju. Z tego względu decyduje o zapasach złota i walut zagranicznych, ponadto przeprowadza operacje interwencyjne w obronie kursu waluty krajowej

Wykonuje czynności administracyjne - kontroluje banki komercyjne

Bank centralny pełni funkcję ostatniej instancji kredytowej

Polityka pieniężna jest rodzajem polityki gospodarczej polegającej na kształtowaniu podaży pieniądza.

9. Narzędzia polityki monetarnej:

Wyznaczanie stopy rezerw obowiązkowych

Określanie stopy redyskontowej

Operacje otwartego rynku

Co to jest polityka fiskalna państwa? Czym różni się od polityki pieniężnej?

Polityka fiskalna jest rodzajem polityki gospodarczej, na którą składają się wydatki rządowe, podatki i transfery oddziałujące na poziom zagregowanego popytu w gospodarce.

Zagregowany popyt mierzy ilości dóbr i usług, jaką gospodarstwa domowe, firmy i rząd chcą nabyć przy danym poziomie cen w określonym czasie

Co to jest krańcowa skłonność do konsumpcji - MPC?

Krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC - ang. marginal propensity to consume) stanowi tę część dodatkowego dochodu, która przeznaczana jest na konsumpcję, czyli:

Przykład pomnażania zagregowanych wydatków w całej gospodarce dzięki wydatkom rządowym, przy założeniu, że krańcowa skłonność do konsumpcji MPC wynosi 0,6:

Rząd wydaje 100 mln zł na budowę nowej autostrady.

Producenci czynników potrzebnych do budowy nowej autostrady i ludzie wykonujący tę pracę otrzymują 100 mln zł. Ponieważ MPC = 0,6, to zaoszczędzają z tej kwoty 40 mln zł, a resztę przeznaczają na dodatkową konsumpcję - kupując sobie nowe samochody.

Producenci samochodów otrzymują dodatkowe 60 mln, z czego 24 mnl zł oszczędzają, a 36 mln zł wydają na wczasy z dziećmi nad morzem.

Pracownicy ośrodków wczasowych otrzymują dodatkowe dochody w wysokości 36 mln zł, z czego oszczędzają 14,4 mln zł, a resztę wydają na nowe ciuchy dla dzieci.

Producenci modnej odzieży otrzymują dochody w wysokości 21,6 mln zł, z czego 40% oszczędzają, a pozostałe pieniądze, czyli 12,96 mln zł, wydają na sprzęt narciarski.

Proces trwa aż fala dodatkowego dochodu napływająca do producentów dóbr i usług konsumpcyjnych opadnie.

W całej gospodarce wydatki konsumpcyjne o łącznej wartości 150 mln zł zostają poniesione dzięki wydatkom rządowym w wysokości 100 mln zł. Zagregowane wydatki w gospodarce rosną o 250 mln zł, czyli: całkowity wzrost zagregowanego popytu wyniesie 250 mln zł.

Na podstawie krańcowej skłonności do konsumpcji MPC stworzono trzy formuły pozwalające obliczyć zmianę wielkości zagregowanego popytu (AD) wywołaną zmianą wydatków rządowych, stopy podatków oraz wielkości transferów. Formuły te noszą nazwy: mnożnika wydatków rządowych, mnożnika podatków oraz mnożnika transferów.

Mnożnik wydatków rządowych (inwestycyjny) pokazuje wpływ zmian wydatków rządowych na wielkość zagregowanego popytu w gospodarce, a wyraża się formułą:

Mnożnik podatków pokazuje wpływ zmian podatków na wielkość zagregowanego popytu w gospodarce, a wyraża się formułą:

Mnożnik transferów, pokazuje wpływ zmian transferów przekazywanych przez rząd na wielkość zagregowanego popytu w gospodarce, a wyraża się formułą:

Formuły pozwalające obliczyć zmianę zagregowanego popytu w gospodarce wyrażają się wzorami:

Zmiana AD = zmiana wydatków rządowych

Zmiana AD = zmiana podatków

Zmiana AD = zmiana wielkości transferów

Czy poziom aktywności gospodarczej wpływa na efekty polityki fiskalnej państwa?

Jak wpływają na gospodarkę rosnące wydatki rządowe jeśli gospodarka znajduje się w depresji?

Jeśli gospodarka znajduje się w depresji, to wzrost wydatków rządowych o 100 mln zł (przy MPC = 0,6) powoduje zwiększenie zagregowanego popytu o 250 mln zł i ten wzrost jest całkowicie przeniesiony na wzrost produkcji, czyli r-PNB rośnie o 250 mln zł. Ponieważ ceny nie rosną, to żadna część ze wzrostu wydatków nie zostaje poświęcona na płacenie wyższych cen. Całość idzie na zwiększenie produkcji, pociągając za sobą wzrost zatrudnienia. W takich warunkach wydatki rządowe są bardzo skutecznym narzędziem oddziaływania na gospodarkę.

Jak wpływają na gospodarkę rosnące wydatki rządowe jeśli gospodarka znajduje się w stanie pełnego zatrudnienia?

Jeśli dla odmiany gospodarka znajduje się w stanie pełnego zatrudnienia, czyli panuje w niej naturalna

stopa bezrobocia spowodowana wyłącznie bezrobociem frykcyjnym, to wpływ wydatków rządowych jest absolutnie odwrotny. Ponieważ produkcja nie może wzrosnąć, gdyż nie ma w niej wolnych mocy produkcyjnych, to wzrost zagregowanego popytu powoduje wyłącznie inflację, czyli wzrost poziomu cen w gospodarce. Jeśli wydatki rządowe w wysokości 100 mln zł (przy MPC = 0,6) wywołają wzrost popytu o 250 mln zł, to kwota ta przeznaczona zostaje na pokrycie wyższych cen, a nie na wyprodukowanie nowych dóbr i usług. W przeciwieństwie do depresji, w gospodarce znajdującej się w stanie pełnego zatrudnienia wydatki rządowe nie prowadzą do wzrostu zatrudnienia, a jedynie powodują inflację.

Jak wpływają na gospodarkę rosnące wydatki rządowe jeśli gospodarka znajduje się pomiędzy wymienionymi skrajnymi stanami?

Na ogół gospodarka znajduje się pomiędzy wymienionymi, skrajnymi stanami, czyli panuje w niej pewne bezrobocie i wzrostowi produkcji towarzyszy inflacja. Jeśli w gospodarce funkcjonującej przy pewnym bezrobociu wydatki rządowe wzrosną o 100 mln zł, powodując wzrost popytu o 250 mln zł, to część tych zwiększonych wydatków służy wzrostowi produkcji, ale część idzie na pokrycie wyższych cen.

Gospodarcze skutki stosowania ekspansywnej polityki fiskalnej

Ekspansywna polityka fiskalna polega na zwiększaniu wydatków rządowych lub obniżaniu podatków albo też zwiększaniu transferów w celu doprowadzenia do wzrostu zagregowanego popytu.

Załóżmy, że:

CD - popyt na kredyty,

i - stopa procentowa,

I - inwestycje,

G - wydatki rządowe,

r-PNB - realny produkt narodowy brutto,

AD - wielkość zagregowanego popytu.

I fala skutków:

G↑ → AD↑→ r-PNB↑ → inflacja

II fala skutków:

r-PNB↑ i inflacja→ CD↑→ i↑→ I↓→ AD↓→ r-PNB↓

Taka sama II fala skutków pojawia się po zastosowaniu ekspansywnej polityki monetarnej. Dzieje się tak, gdyż gospodarka dostosowuje się do wzrostu realnego produktu narodowego brutto i inflacji przez wzrost stopy procentowej wywołany wzrostem popytu na kredyty.

Gospodarcze skutki stosowania restrykcyjnej polityki fiskalnej

Restrykcyjna polityka fiskalna polega na zmniejszeniu wydatków rządowych lub podwyższeniu podatków albo też zmniejszeniu transferów w celu doprowadzenia do wzrostu zagregowanego popytu.

Załóżmy, że:

CD - popyt na kredyty,

i - stopa procentowa,

I - inwestycje,

G - wydatki rządowe,

r-PNB - realny produkt narodowy brutto,

AD - wielkość zagregowanego popytu.

I fala skutków:

G↓ → AD↓→ r-PNB↓

II fala skutków:

r-PNB↓ → CD↓ → i↓ → I↑→ AD↑

Wzrost wydatków prywatnych zastępuje ograniczone wydatki publiczne. Rosnące inwestycje prowadzą do zwiększenia zagregowanej podaży w długim okresie. Oznacza to, że restrykcyjna polityka fiskalna powoduje zwiększenie mocy produkcyjnych w gospodarce w dłuższym okresie. Porównując gospodarcze skutki stosowania polityki monetarnej i fiskalnej można stwierdzić, że polityka monetarna jest lepszym narzędziem do pobudzania gospodarki, kiedy w tej pojawi się kryzys. Jeśli w gospodarce istnieje nadwyżkowy zagregowany popyt prowadzący do inflacji, to lepiej jest go ograniczać wykorzystując do tego restrykcyjną politykę fiskalną.

Konflikt między politykami fiskalną i monetarną (1)

Załóżmy, że bank centralny uzna, że inflacja jest większym problemem i ją właśnie chce zwalczać za pomocą restrykcyjnej polityki pieniężnej. Rząd uważa natomiast, że bezrobocie jest gorsze od inflacji i dąży do pobudzenia aktywności gospodarczej posługując się ekspansywną polityką fiskalną:

Obniżenie podatków→ AD↑→ r-PNB↑→ CD↑→ i↑→ I↓

Stopa redyskontowa↑→ CS↓→ i↑→ I↓→ AD↓→ r-PNB↓

Obydwie polityki mają odmienny wpływ na zagregowany popyt. Obniżenie podatków prowadzi do wzrostu zagregowanych wydatków, ale rosnąca stopa procentowa je zmniejsza. W krótkim okresie żadna z tych polityk nie zadziała. W długim okresie, wzrost stopy procentowej, prowadzący do ograniczenia inwestycji, doprowadzi również do zagregowanej podaży i do inflacji kosztowej.

W tej sytuacji obydwie polityki okażą się nieefektywne, a problemy gospodarcze się pogłębią.

Konflikt między politykami fiskalną i monetarną (2)

Załóżmy, że bank centralny uzna bezrobocie za ważniejszy problem, a rząd skoncentruje się na inflacji.

Wzrost podatków→ AD↓→ r-PNB↓→ CD↓→ i↓→ I↑

Stopa redyskontowa↓→ CS↑→ i↓→ I↑→ r-PNB↑

W krótkim okresie i taka kombinacja polityki fiskalnej i monetarnej działa przeciwnie. Ponieważ jednak obie polityki prowadzą do obniżenia stopy procentowej zachęcając do inwestycji, to w długim okresie prowadzą do zwiększenia zagregowanej podaży. W rezultacie nastąpi wzrost gospodarczy, któremu towarzyszyć będzie wyższy poziom cen.

Zarówno rząd, jak i bank centralny muszą zdecydować ci jest ważniejsze: skutki w krótkim okresie, czy w okresie długim, a więc polityka czy gospodarka.

Polityka fiskalna i monetarna stosowana łącznie

Załóżmy, że bank centralny zwiększa podaż pieniądza wtedy, gdy rząd realizuje politykę deficytu budżetowego. Prowadząc ekspansywną politykę monetarną bank centralny pomaga rządowi czyniąc ekspansywną politykę fiskalną skuteczniejszą. Jeśli w gospodarce pojawiają się znamiona kryzysu, to rząd reaguje obniżając podatki, aby walczyć z narastającym bezrobociem. Tym działaniom rządu towarzyszą poczynania banku centralnego, polegające na dokonywaniu zakupów na otwartym rynku.

Przebieg wydarzeń gospodarczych jest więc następujący:

Obniżka podatków→ AD↑→ r-PNB↑→ CD↑→ i↑→ I↓

zakupy na otwartym rynku→ CS↑→ i↓→ I↑→ r-PNB↑

Ekspansywna polityka fiskalna prowadzi do wzrostu zagregowanego popytu, ale jednocześnie daje niepożądany efekt uboczny, polegający na wzroście stopy procentowej spowodowany wzrostem popytu na kredyty. Jednakże dzięki działaniom banku centralnego stopa procentowa maleje, co kompensuje niepożądane skutki polityki fiskalnej.

KLASYFIKACJA PODATKÓW

Klasyfikacja podatków według stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku:

podatki bezpośrednie - opodatkowaniu podlegają dochody podatnika oraz posiadany przez niego majątek;

podatki pośrednie - są jednym ze składników cen produktów i są płacone w momencie dokonywania zakupów. Są to podatki ukryte w cenie i mniej widoczne dla ludzi.

2. Klasyfikacja podatków według podziału dochodów podatkowych

podatki samorządowe (podatek rolny, leśny, od nieruchomości, opłaty lokalne - targowa i miejscowa, podatek od posiadania psów, podatek od spadków i darowizn, opłata skarbowa od czynności cywilnoprawnych, itp.);

podatki państwowe (VAT, podatek akcyzowy, podatek od gier, dywidenda);

podatki wspólne (podatek dochodowy od osób fizycznych, którego 85% przypada budżetowi państwa, a 15% gminom, oraz podatek dochodowy od osób prawnych, którego 95% przypada budżetowi państwa, a 5% gminom)

3. Klasyfikacja podatków według przedmiotu opodatkowania

podatki przychodowe - podatek gruntowy: rolny i leśny, pomija się koszt uzyskania przychodów;

podatki dochodowe - o charakterze osobistym, czyli naliczane są od nadwyżki przychodów nad poniesionymi kosztami ich uzyskania: podatek dochodowy od osób prawnych i fizycznych;

podatki majątkowe - podatek od nieruchomości, środków transportowych, dywidenda, podatek od spadku i darowizn, podatki od obrotu majątkiem (opłata skarbowa od czynności cywilnoprawnych);

podatki od wydatków konsumpcyjnych - płacone są w momencie płacenia za kupowane dobra i usługi: podatek akcyzowy, podatek od gier oraz podatek od towarów i usług VAT

(podatek od wartości dodanej od angielskiej nazwy Value Added Tax, W Polsce stosowane są dwie stawki podatku: stawka podstawowa 22% i stawka preferencyjna na niektóre towary 7%. Wszystkie towary objęte eksportem są wolne od podatku od wartości dodanej. Dzięki temu zwiększono opłacalność eksportu i w pewnym stopniu jego konkurencyjność na rynkach międzynarodowych).

Przykład stosowania podatku VAT:

Zakładając, że w kolejnych fazach procesu produkcji i obrotu wartość dodana wynosi 1000 zł i od tej wartości każdy płaci 22% VAT do urzędu skarbowego:

Podatnicy	Wartość zakupu + wartość dodana	VAT = 22%	Zwrot zapłaconego VAT	Sumy płacone do urzędu	Wartość sprzedaży
Producent blachy Producent lodówek Hurtownik Detalista Konsument	1000 2000 3000 4000 4880	220 440 660 880 -	- - 220 - 440 - 660 -	220 220 220 220 -	1200 2440 3660 4880 -

Płacony podatek podnosi cenę sprzedaży począwszy od producenta surowców, aż po sprzedaż detaliczną produktu finalnego. Zapłacony podatek w cenie produktu zostaje potrącony w każdej fazie produkcji i obrotu. W rezultacie każdy płaci podatek jedynie od wartości dodanej w swoim przedsiębiorstwie. Tylko konsument nie może potrącić podatku wliczonego w cenę nabywanego towaru. Płaci on cenę rynkową, która w podanym przykładzie wynosi 4000 zł + 880 zł łącznej sumy podatku VAT.

W praktyce każdy podatnik VAT, mając do czynienia z bardzo różnymi towarami, sumuje całą wartość sprzedaży w ciągu miesiąca i ustala od tej wartości kwotę należnego podatku. Następnie na podstawie faktur sumuje wartość dokonanych zakupów i kwoty podatku naliczonego od tych zakupów. Różnica między kwotą podatku obliczoną na podstawie faktur sprzedaży a kwotą obliczoną na podstawie faktur zakupów stanowi VAT, który musi zapłacić urzędowi skarbowemu.

Jakie korzyści dla Skarbu Państwa wnosi VAT-owski system opodatkowania?

zapewnia szybszy i bardziej systematyczny napływ dochodów do budżetu, gdyż nie trzeba czekać, aż zostanie wytworzony i sprzedany produkt finalny;

nie zależy od rentowności przedsiębiorstwa, czyli rachunku zysków i strat;

nie wywiera ujemnego wpływu na rentowność netto przedsiębiorstwa, ponieważ obciąża konsumentów.

Uwaga:

Można stwierdzić, że z ww. względów istnieje w świecie tendencja do zmniejszania stopy podatku dochodowego przedsiębiorstw, a zwiększenia wpływów do budżetu w formie podatków pośrednich.

Jaki jest związek między stopą podatkową a wpływami do budżetu państwa?

Wbrew pozorom wzrost stopy podatkowej nie musi korzystnie oddziaływać na sytuację finansową kraju. Zależność tę dobrze ilustruje krzywa Laffera.

Dochód fiskalny

stopa podatkowa

Rysunek 1

Krzywa Laffera

Krzywa Laffera opiera się na założeniu, że wpływy do budżetu (z podatków T) zależą od dwóch wielkości:

podstawy opodatkowania (wysokości dochodów) Y1 < Y2 < Y3;

wysokości stóp podatkowych h = T/Y.

Przy niskiej stopie opodatkowania, np. T1/Y1 = 20% i dochodzie stanowiącym podstawę opodatkowania wynoszącym 500 jednostek pieniężnych, można uzyskać takie same wpływy do budżetu T1 = 100 j.p., jak przy wysokiej stopie opodatkowania, np. T2/Y3 = 80% oraz dochodzie wynoszącym 125 jednostek pieniężnych.

Gdy T/Y = 0 lub w krańcowym przypadku T/Y = 100%, wówczas wpływy do budżetu wynoszą 0. Nikt nie będzie się zajmował działalnością gospodarczą, jeżeli cały osiągnięty dochód zostanie przejęty przez budżet państwa. Między ww. wielkościami, gdzieś w punkcie „b” wpływy do budżetu państwa osiągają swoje maksimum.

W praktyce znalezienie optymalnej stopy opodatkowania jest niezwykle trudne.

Jakie skutki mogą powodować wysokie stopy podatkowe?

Jakie skutki mogą powodować niskie stopy podatkowe?

Skutki wysokich stóp:

Szara strefa.

Brak motywacji do przedsiębiorczego działania.

Niskie wpływy do budżetu, czyli niższe wydatki, niższy PKB, itd.

Skutki niskich stóp:

Wyższa skłonność do inwestowania.

Niska skłonność do unikania podatków

Zbyt niskie stopy mogą spowodować mniejsze wpływy do budżetu, niższe wydatki oraz transfery.

Co nazywamy budżetem?

Budżet jest to zestawienie wszystkich dochodów i wydatków. Budżet państwa opisuje, jakie dobra i usługi państwo chce kupić w nadchodzącym roku, jakich chce dokonać płatności transferowych i jak chce za to zapłacić.

Podmiotem budżetu centralnego jest rząd, który sporządza plan, przedstawiany do zatwierdzenia w formie uchwały przez parlament. Po zatwierdzeniu budżetu skarb państwa staje się jego wykonawcą.

Budżet państwa jest bezpośrednio powiązany z bankiem centralnym, który prowadzi rachunek bieżący dla budżetu państwa. Oznacza to, że przyjmuje on wszystkie jego wpływy i realizuje wydatki oraz przechowuje czasowo wolne środki pieniężne.

Głównym źródłem wpływów są podatki. Głównymi pozycjami wydatków budżetu są nakłady na obronę narodową, oświatę, kulturę, służbę zdrowia itp., wypłaty z funduszu ubezpieczeń społecznych (emerytury i zasiłki dla bezrobotnych) oraz odsetki płacone od długu wewnętrznego i zadłużenia zewnętrznego.

Co to jest deficyt budżetowy?

W jaki sposób państwo finansuje deficyt budżetowy?

Deficyt budżetowy jest to nadwyżka wydatków państwa nad jego dochodami.

Deficyt można finansować:

kredytem zaciąganym w bankach komercyjnych - co może zmniejszyć możliwości kredytowe dla sektora prywatnego i może spowodować podniesienie stopy oprocentowania kredytu; wpływa to niekorzystnie na rozmiary wydatków inwestycyjnych w sektorze prywatnym. Nazywa się to efektem wypierania.

Zaciąganiem długu publicznego poprzez sprzedaż obligacji, zapożyczając się u społeczeństwa. Państwo zobowiązuje się do ich odkupienia w przyszłości oraz zapłacenia określonej kwoty odsetek. Rezultatem pożyczek jest wzrost zadłużenia państwa wobec społeczeństwa.

Co to jest dług publiczny?

Dług publiczny jest to suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych. Ponieważ deficyt powtarza się z roku na rok, dług publiczny ciągle rośnie i może doprowadzić do sytuacji, jaka ostatnio zaistniała w...

Od czego zależą możliwości finansowania deficytu budżetowego rosnącym zadłużeniem publicznym?

Możliwości takiego finansowania zależą przede wszystkim od chłonności i poziomu rozwoju rynku kapitałowego. Jeśli rynek ten jest należycie rozwinięty i instytucje oraz obywatele kraju chętnie kupują obligacje, wówczas nawet 10% udział deficytu w PKB nie musi stwarzać zagrożeń dla finansów publicznych. Warto jednak przypomnieć, że jednym z kryteriów konwergencji gospodarczej ustalonych w traktacie z Maastricht mówi, że deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% PKB.

Niebezpieczeństwo pojawia się dopiero wówczas, gdy rynek papierów wartościowych nie jest zbyt chłonny i sprzedaż obligacji idzie opornie. W tej sytuacji, aby sfinansować deficyt pozostałą część emitowanych przez rząd obligacji musi wykupić bank centralny. Czyni to z reguły z dodatkowej emisji pieniądza, stwarzając zagrożenie uruchomienia spirali inflacyjnej.

Co to jest inflacja?

Jakie są przyczyny i rodzaje inflacji?

Inflacja to wzrost przeciętnego poziomu cen i dóbr w jakimś okresie.

Inflację wywołują dwa rodzaje zdarzeń gospodarczych:

Gwałtowny wzrost kosztów produkcji, który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży. Przykładem może być embargo na import ropy naftowej lub strajki w podstawowych gałęziach przemysłu, nieurodzaj w rolnictwie (powódź). Inflację taką nazywamy inflacją kosztową.

Wzrost zagregowanego popytu w gospodarce. Przykładem może być wojna, gdzie olbrzymie wydatki państwa na zbrojenia i wysoki stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych powodują szybki wzrost cen. Inflację taką nazywamy inflacją popytową.

Jaki jest mechanizm działania inflacji kosztowej?

Który rodzaj inflacji jest gorszy i dlaczego?

Przykład mechanizmu działania inflacji kosztowej:

Załóżmy, że gwałtownie rosną ceny energii (paliw lub płac). Ich wzrost wywołuje wzrost kosztów produkcyjnych.

Przedsiębiorstwa chcą przerzucić część tych kosztów na konsumentów.

Jednak zakupy po wyższych cenach są ograniczane i okazuje się, że firmy muszą ograniczyć produkcję.

Powoduje to zmniejszenie zagregowanej podaży.

Niedobór produktów powoduje wzrost cen, czyli inflację.

Ponieważ mniejsza ilość transakcji jest zawierana przy wyższym poziomie cen, to PNB zmniejsza się, czemu towarzyszy wzrost stopy bezrobocia.

Groźniejszym rodzajem inflacji dla gospodarki jest inflacja kosztowa, ponieważ towarzyszy jej wzrost bezrobocia i spadek PKB.

Jakie znamy mierniki poziomu inflacji?

Deflator PNB:

Deflator ;

Inflacja w okresie od 1 do 2 przedstawia się następująco:

b) Indeks cen dóbr konsumpcyjnych (CPI);

Jest to najpowszechniej wykorzystywany miernik inflacji. Służy on do badania wpływu inflacji na gospodarstwa domowe. Jakie dobra i usługi należy uwzględnić w takim typowym koszyku, określa się na podstawie badań statystycznych. Znając wydatki i ten sam koszyk w różnych okresach obliczamy stosunek procentowy wydatków okresu bieżącego do wydatków okresu bazowego tworząc indeks cen dla konsumentów.

c) Indeks cen dóbr produkcyjnych (PPI);

Indeks ten mierzy ceny, które płacą producenci, gdyż obejmuje czynniki produkcyjne.

Jakie są konsekwencje inflacji?

Jaki wpływ na gospodarkę mają oczekiwania inflacyjne?

Co to jest hiperinflacja? Kiedy mieliśmy z nią do czynienia w Polsce?

Inflacja ogranicza dochody stałe (renty i emerytury);

Inflacja wpływa na sytuację pożyczkobiorców i pożyczkodawców;

Inflacja zniechęca do oszczędzania. Mniejsze oszczędności prowadzą do ograniczenia inwestycji, co prowadzi do wolniejszego wzrostu gospodarczego.

Związki zawodowe oczekując inflacji wywierają nacisk na wzrost płac. Wzrost płac zwiększa koszty produkcyjne, itd...

Co to jest siła robocza?

Kto to jest bezrobotny?

Co to jest stopa bezrobocia?

Siłę roboczą stanowią ludzie, którzy znaleźli zatrudnienie oraz ci, którzy aktywnie poszukują pracy.

Bezrobotny jest to człowiek, który aktywnie szuka pracy, lecz nie może jej znaleźć.

Stopa bezrobocia jest miarą bezrobocia, jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcąca i będąca w stanie pracować.

Jakie są rodzaje bezrobocia?

Bezrobocie frykcyjne obejmuje tę grupę osób, która ze względu na stan zdrowia fizycznego i psychicznego nie może znaleźć odpowiedniej dla siebie pracy. Do tej grupy zalicza się pracowników, którzy przejściowo nie mogą znaleźć pracy m.in. ze względu na zmianę zawodu.

Bezrobocie strukturalne wynika z rozbieżności popytu na pracę i struktury jej podaży z punktu widzenia wymaganych kwalifikacji pracy. W krajach słabo rozwiniętych ten rodzaj bezrobocia występuje masowo.

Bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) spowodowane jest niedostatkiem globalnego popytu i spadkiem produkcji i zwalnianiem części (w szczególności mniej wykwalifikowanych) pracowników. W 1931 r. stopa bezrobocia w Polsce wyniosła 21,2%.

Bezrobocie naturalne (klasyczne) jest rezultatem niedopasowania podaży pracy do popytu przy ustalonych poziomach płac. Może to być spowodowane działalnością związków zawodowych, albo też ustawodawstwem określającym wysokość płac minimalnych, które powoduje, że płace utrzymywane są na poziomie wyższym od poziomu równowagi.

Jakie są główne przyczyny bezrobocia?

Jakie są skutki bezrobocia?

Rezygnacja z pracy (mamy na czas wychowania dzieci);

Zamykanie nierentownych przedsiębiorstw - zwolnienia grupowe;

Po okresie bierności zawodowej istnieje brak dostosowania siły roboczej do rynku pracy;

Wzrost siły roboczej wywołany zwiększeniem na rynku pracy absolwentów szkół.

Bezrobocie dobrowolne istnieje, gdy prywatny koszt bezrobocia jest mniejszy niż prywatne korzyści wynikające z bycia bezrobotnym, tj. zasiłek, czy wolny czas;

Bezrobocie przymusowe powoduje frustrację i cierpienia bezrobotnych. Powoduje też większe obciążenia budżetu państwa z tytułu tzw. płatności transferowych. Przymusowe bezrobocie oznacza wyższy koszt społeczny, ponieważ gospodarka produkuje mniej dóbr, niż pozwalają na to jej możliwości.

Co to jest Krzywa Phillipsa?

Krzywa Phillipsa jest to krzywa wyrażająca zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia. Dowodzi, że wyższej stopie inflacji towarzyszy niższa stopa bezrobocia i odwrotnie.

Stopa inflacji

6

4

-2
1 2 3 4 stopa bezrobocia (%)

-4

Rysunek 2.

Krzywa Phillipsa.

Krzywa Phillipsa wskazuje na wzajemną konkurencyjność stopy inflacji oraz bezrobocia. Jeśli państwo pragnie zmniejszyć bezrobocie, musi zwiększyć wydatki, złagodzić restrykcje finansowe, aby ułatwić dostęp do taniego pieniądza i zwiększyć skłonność do inwestowania. Te działania sprzyjają jednak nakręcaniu inflacji. Chcąc z kolei ograniczyć inflację, państwo zwiększa dyscyplinę wydatków rządowych, bank centralny zaczyna prowadzić restrykcyjną politykę pieniężną. Te posunięcia prowadzą z kolei do recesji gospodarczej i wzrostu bezrobocia.

W latach 70-ych pojawiły się nowe niekorzystne zjawiska. Gospodarka amerykańska weszła w stan stagnacji. Produkcja przestała rosnąć, ceny zaś nadal rosły wraz ze wzrostem bezrobocia. W tych warunkach dalsze zwiększanie wydatków państwa nie prowadziło do wzrostu produkcji i spadku bezrobocia, a powodowało głównie wzrost stopy inflacji. Okazało się, że nie zawsze wzrost stopy inflacji pociąga za sobą spadek bezrobocia.

Na czym polega spór między keynesistami a monetarystami?

Monetaryści - opierając się na podstawowych zasadach teorii neoklasycznej - odrzucili keynesowską teorię przymusowego bezrobocia opartą na stwierdzeniu, że jest ono spowodowane niedostatecznym popytem globalnym. Akceptowali teorię bezrobocia dobrowolnego, które ich zdaniem nie zależy od wysokości stopy inflacji. Dlatego ich zdaniem krzywa nie ma kształtu spadającego coraz wolniej, lecz kształt pionowy.

Stopa inflacji

6

4

2

-2 1 2 3 4 stopa bezrobocia (%)

-4

Rysunek 3.

Monetarystyczna ilustracja niezależności stopy inflacji od stopy naturalnego bezrobocia

Zdaniem monetarystów, jeśli bezrobocie wzrasta powyżej stopy naturalnej, wówczas płace spadają, zwiększa się rentowność produkcji i zatrudnienie wzrasta. Natomiast spadek bezrobocia poniżej stopy naturalnej wzmaga żądania płacowe, co obniża rentowność produkcji, jej rozmiary i wywołuje wzrost bezrobocia do poziomu stopy naturalnej. W ten sposób gospodarka - zdaniem monetarystów - sama wraca do stanu równowagi gospodarczej. To rozumowanie wyklucza zjawisko wymienności między stopą inflacji a stopą bezrobocia.

Keynesiści tradycyjnie akcentują, że ważniejsze jest zwalczanie bezrobocia przez wzrost całkowitych wydatków, nawet jeśli będzie to prowadziło do pełzającej inflacji, która nie jest groźna dla stabilności gospodarczej kraju.

Monetaryści wykazują, że bezrobocie nie jest żadnym problemem społecznym, zaś inflacja może być zredukowana do minimum przy rozmiarach dochodu narodowego odpowiadających zdolnościom produkcyjnym.

Podział bilansu płatniczego

Bilans płatniczy

Obroty bieżące Obroty kapitałowe Saldo opuszczeń i błędów

Bilans handlowy Płatności transferowe

- Obroty towarowe

- Obroty usługowe

Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych w ciągu roku między danym krajem a resztą świata.

Bilans obrotów bieżących obejmuje płatności z tytułu przepływu dóbr i usług oraz pozostałych płatności bieżących, tj.: obsługa kredytów, dochody majątkowe, przekazy oraz darowizny.

Bilans obrotów kapitałowych jest to zapis transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z za granicą.

Saldo błędów i opuszczeń koryguje bilans obrotów bieżących i kapitałowych z uwagi na błędy w pomiarach statystycznych ww. wielkości.

Bilans handlowy jest to eksport netto dóbr i usług.

Obroty towarowe - obejmują eksport i import dóbr (np. samochody).

Obroty usługowe - obejmują eksport i import usług (tzw. niewidzialne).

Płatności transferowe - obejmują pomoc zagraniczną, czy wpłaty do budżetu Unii Europejskiej i przepływy dochodów majątkowych netto (odsetki, dywidendy), które powstają wówczas, gdy mieszkańcy danego kraju są właścicielami przynoszących dochód aktywów w innych krajach.

Saldo bilansu płatniczego jest sumą bilansu obrotów bieżących i kapitałowych oraz salda błędów i opuszczeń. Saldo to zmienia stan rezerw dewizowych w kraju.

Aby zrównoważyć bilans płatniczy kraju stosuje się transakcje wyrównawcze. Mają one zawsze tę samą wartość bezwzględną i przeciwny znak niż saldo bilansu płatniczego.

W przypadku stałego kursu walutowego oraz deficytu w bilansie płatniczym, bank centralny musi stworzyć przeciwwagę dla nadwyżki podaży złotych, zgłaszając dodatkowy popyt na taką samą ilość złotówek. Bank centralny zmniejsza w tym celu swoje rezerwy dewizowe, sprzedając dolary i kupując za nie złotówki na rynku pieniężnym.

W odwrotnej sytuacji, gdy występuje nadwyżka bilansu płatniczego, państwo interweniuje na rynku walutowym, skupując waluty obce i zwiększając swoje rezerwy dewizowe.

Bilans płatniczy Wielkiej Brytanii w 1991 r. (mld *)

Eksport widzialny 103,4

Import widzialny -113,7

Obroty niewidzialne: wpływy 116,2

wydatki -112,3

Bilans obrotów bieżących -6,3

Inwestycje netto Wielkiej Brytanii -12,5

Transakcje finansowe netto 17,7

Bilans obrotów kapitałowych 5,2

Saldo opuszczeń i błędów 1,0

Bilans płatniczy (1) + (2) + (3) -0,1

Transakcje wyrównawcze 0,1

ŹRÓDŁO: CSO, UK National Accounts.

Jakie korzyści niesie ze sobą napływ obcego kapitału?

Jakie zagrożenia niesie ze sobą napływ obcego kapitału dla gospodarek i bilansu płatniczego poszczególnych krajów?

Korzyści:

Wyższe tempo wzrostu gospodarczego.

Stały dopływ do nowych technologii kapitału doprowadza do unowocześnienia gospodarki, podniesienia jakości produkcji i jej konkurencyjności.

Ogólna poprawa warunków życia społeczeństwa i przezwyciężenie zacofania.

Zagrożenia:

Napływ obcego kapitału do krajów rozwijających się może dokonywać się bądź w postaci inwestycji bezpośrednich, w formie kredytów na inwestycje oraz inwestycji portfelowych ze szczególnym uwzględnieniem kapitału spekulacyjnego. Napływ kapitału obcego stwarza realne zagrożenie poddania się pewnej zależności nie tylko gospodarczej, ale i politycznej.

Kapitał spekulacyjny - o wysokim stopniu mobilności może spowodować wiele szkody w gospodarkach krajów rozwijających się.

Jakie skutki może przynieść dla gospodarki dewaluacja waluty?

Wzrost krajowych cen towarów importowanych i obniżka cen dewizowych towarów eksportowanych.

Następuje wzrost konkurencyjności eksportu.

Podnosi przeciętną stopę inflacji.

Pogarsza sytuację finansową budżetu państwa w krajach zadłużonych.

W średnim okresie można spodziewać się wzrostu produkcji globalnej i spadku bezrobocia (w przypadku istniejącego bezrobocia typu keynesowskiego).

Jeśli w momencie dewaluacji istnieje pełne wykorzystanie czynników wytwórczych, a gospodarka produkuje na poziomie odpowiadającym stanowi pełnego zatrudnienia, to nie jest ona w stanie zwiększyć produkcji. Wyższy popyt globalny nakręca tylko w tej sytuacji wzrost cen i płac.

Na czym polegają korzyści komparatywne?

Korzyści komparatywne polegają na tym, że jeden kraj może produkować dane dobro po niższych kosztach alternatywnych od innego kraju.

Wymiana handlowa w XIX w między Portugalią a Wielką Brytanią miała olbrzymie rozmiary dzięki temu, że Wielka Brytania eksportowała do Portugalii sukno, a importowała wino. Co mogło być przyczyną tak znacznej wymiany handlowej jeśli każdy z tych krajów mógł wyprodukować je dla własnych potrzeb?

Co oznacza pojęcie cyklu koniunkturalnego?

Cykl koniunkturalny przejawia się okresowymi i w miarę regularnymi wahaniami produkcji i zatrudnienia czynników wytwórczych.

Produkcja trend

C D

E

A B

czas

Rysunek 4.

Przebieg cyklu koniunkturalnego

A - Depresja

B - Ożywienie

C - Rozkwit (boom)

D - Recesja

E - Depresja

Początek cyklu koniunkturalnego przypada na najniższy poziom produkcji (A). Podczas depresji gospodarka osiąga najniższe poziomy produkcji. Podczas ożywienia wielkość produkcji rośnie (B). Najwyższy poziom produkcji gospodarka osiąga w fazie rozkwitu (boomu C). Następnie wielkość produkcji spada podczas recesji (D). Spadek produkcji trwa tak długo, aż gospodarka osiągnie dno cyklu (E) i rozpocznie się nowy cykl koniunkturalny.

Jak zachowują się poniższe kategorie ekonomiczne w zależności od przebiegu cyklu koniunkturalnego?

Produkcja

Zatrudnienie i bezrobocie

Kapitał

Ceny

Płace

Zyski i dochody z pracy

Konsumpcja

Stopa procentowa

Kursy papierów wartościowych.

Co to jest rynek finansowy?

Rynek finansowy jest to rynek, na którym zawierane są transakcje finansowe, polegające na zakupie i sprzedaży instrumentów finansowych. Instrument finansowy można w uproszczeniu określić jako kontrakt pomiędzy dwoma stronami regulujący zależność finansową, w jakiej obie strony pozostają.

Na jakie segmenty można podzielić rynek finansowy?

Na potrzeby analizy inwestycji finansowych można wyróżnić następujące segmenty rynku finansowego:

- rynek pieniężny,

- rynek kapitałowy,

- rynek instrumentów pochodnych,

- rynek walutowy.

Rynek pieniężny tworzą transakcje instrumentami finansowymi o dużej płynności, mającymi z reguły charakter wierzycielski. Przyjmuje się, że termin wymagalności instrumentów rynku pieniężnego wynosi najwyżej 1 rok. Podstawowym celem funkcjonowania rynku pieniężnego jest płynność podmiotów gospodarczych.

Rynek kapitałowy tworzą transakcje instrumentami finansowymi o charakterze wierzycielskim bądź własnościowym. Termin realizacji instrumentów rynku kapitałowego wynosi co najmniej l rok. Podstawowymi celami funkcjonowania rynku kapitałowego są: efektywna alokacja kapitału między podmioty emitujące instrumenty tego rynku, właściwa wycena instrumentów tego rynku oraz uzyskanie dochodu przez inwestorów.

Rynek instrumentów pochodnych tworzą transakcje tzw. instrumentami pochodnymi. Podstawowymi celami funkcjonowania rynku instrumentów pochodnych są zabezpieczenie się przed ryzykiem oraz spekulacja w nadziei uzyskania ponadprzeciętnych dochodów.

Rynek walutowy tworzą transakcje walutowe, polegające na sprzedaży wyrażonego w jednej walucie instrumentu finansowego za instrument finansowy wyrażony w innej walucie.

Jaka jest rola rynku kapitałowego w gospodarce rynkowej?

Podstawową funkcją rynku kapitałowego jest kojarzenie osób prywatnych i organizacji, które chcą pożyczyć pieniądze z tymi, które mają nadwyżki pieniężne.

Większość przedsiębiorstw rozpoczyna działalność albo jako indywidualna własność właścicieli, albo jako spółki cywilne, a te odnoszące sukcesy, gdy się rozwiną, widzą w pewnym momencie korzyść z przekształcenia się w spółkę akcyjną. Początkowo akcje tych spółek są własnością kierowników, ważniejszych pracowników spółki i kilku inwestorów, którzy nie uczestniczą aktywnie w zarządzaniu. Jeżeli jednak rozwój trwa, spółki mogą zdecydować się w pewnym momencie na wejście do obrotu publicznego.

Jakie są korzyści wejścia spółki do obrotu publicznego?

Ułatwienie zróżnicowania akcjonariuszy

Wzrost płynności

Spółce łatwiej jest pozyskać nowy kapitał pieniężny

Ustalenie wartości firmy

Wzrost wiarygodności firmy.

Jakie są wady wejścia spółki do obrotu publicznego?

Koszt sprawozdawczości

Ujawnianie informacji

Trudności przeprowadzania transakcji wewnętrznych

Mało aktywny rynek - niska cena

Kontrola

Jakie znamy instrumenty rynku kapitałowego?

Podstawowymi instrumentami rynku kapitałowego są: obligacja i akcja.

Obligacja jest to papier wartościowy potwierdzający nabycie przez jego posiadacza prawa do otrzymania w określonym terminie sumy pieniężnej określonej w obligacji oraz ewentualnie odsetek. Nabywca obligacji w ten sposób udziela kredytu emitentowi obligacji.

Podstawowe charakterystyki większości obligacji to:

- termin wykupu; jest to dzień, począwszy od którego obligacja podlega wykupowi;

- wartość nominalna; jest to wartość, którą posiadacz obligacji otrzymuje od emitenta po upływie terminu wykupu.

Inwestor może również sprzedać obligację przed terminem wykupu po wartości rynkowej innemu inwestorowi.

Drugim podstawowym instrumentem rynku kapitałowego jest akcja. Jest to papier wartościowy emitowany przez przedsiębiorstwo będące spółką akcyjną. Nabywca akcji staje się współwłaścicielem spółki. Ponadto uzyskuje on prawo uczestniczenia w podziale części dochodów spółki (zysku). Zysk netto dzieli się na dwie części: tzw. zysk zatrzymany, przeznaczony na dalszy rozwój spółki, i zysk do podziału.

Dywidenda jest częścią zysku podzielonego między akcjonariuszy. Najczęściej rozpatruje się dywidendę przypadającą na jedną akcję, którą będziemy nazywać krótko dywidendą.

Kto należy do uczestników rynku kapitałowego?

banki, głównie banki inwestycyjne

fundusze emerytalne

towarzystwa ubezpieczeniowe

otwarte fundusze powiernicze

zamknięte fundusze powiernicze

osoby prywatne

Czym różnią się fundusze powiernicze zamknięte od otwartych?

Otwarte fundusze powiernicze mają zmienną liczbę uczestników i zmienną wielkość zaangażowanego kapitału. Udziały funduszu są w dowolnym momencie wydawane i w dowolnym momencie umarzane. Wartość jednostki uczestnictwa jest wyceniana co pewien krótki okres jako wartość aktywów netto funduszu podzielona przez liczbę wydanych jednostek. Wartość ta zależy przede wszystkim od dochodów z kapitału zainwestowanego przez zarządzających funduszem.

Zamknięte fundusze powiernicze są to spółki akcyjne, których celem jest również inwestowanie na rynku finansowym. Mają one stałą liczbę uczestników, którymi są akcjonariusze funduszu. Uzyskują oni dochód z dywidendy oraz ze wzrostu kapitału spółki.

Jakiego rodzaju obowiązków informacyjnych muszą przestrzegać uczestnicy rynku kapitałowego?

Wszystkich inwestorów, zarówno indywidualnych, jak i instytucjonalnych obowiązują obowiązki informacyjne dotyczące znacznych pakietów akcji, według art. 147 Dziennika Ustaw:

osiągnięcie lub przekroczenie 5% lub 10% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu w wyniku nabycia akcji spółki publicznej

posiadanie akcji zapewniających odpowiednio nie więcej niż 5% albo nie więcej niż 10% liczby głosów w wyniku zbycia akcji spółki publicznej

nabycie lub zbycie akcji zmieniające posiadaną dotychczas przez akcjonariusza liczbę ponad 10% głosów, co najmniej o 2% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu

- zobowiązuje do zawiadomienia o tym Komisji Papierów wartościowych, spółkę oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w ciągu 4 dni od dnia dokonania zapisu na rachunku papierów wartościowych, wynikającego odpowiednio z nabycia lub zbycia akcji.

Artykuł 149 mówi także, że kto zamierza nabyć akcje spółki publicznej w liczbie powodującej osiągnięcie lub przekroczenie odpowiednio 25%, 33% lub 50% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu, jest obowiązany zawiadomić o tym Komisję i uzyskać jej zgodę na to nabycie.

Nabycia w obrocie wtórnym, w okresie krótszym niż 90 dni, akcji dopuszczonych do publicznego obrotu, zapewniających co najmniej 10% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu, dokonuje się wyłącznie w wyniku publicznego ogłoszenia wezwania do zapisywania się na sprzedaż lub zamianę akcji, zwanego dalej "wezwaniem". To samo dotyczy inwestora, który w wyniku nabycia akcji stał się akcjonariuszem spółki publicznej, posiadającym ponad 50% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu

Co to są indeksy giełdowe?

Indeksy giełdowe są wskaźnikiem koniunktury giełdowej. Obecnie na WGPW liczone są następujące indeksy: WIG, WIG20, MIDWIG, WIRR oraz NIF.

Indeks rynku spełnia kilka różnych funkcji:

w sposób syntetyczny informuje o sytuacji na rynku

jest instrumentem pierwotnym dla instrumentów pochodnych

stanowi punkt odniesienia przy ocenie efektywności inwestowania

jest substytutem portfela rynkowego, co ma znaczenie w teorii portfela i modelach rynku kapitałowego.

Czym różni się rynek pierwotny od wtórnego?

Rynek pierwotny występuje w momencie sprzedaży instrumentu finansowego pierwszemu jego posiadaczowi. Zwykle emitent instrumentu dokonuje tego za pośrednictwem instytucji finansowej.

Rynek wtórny jest to właściwy rynek, na którym odbywają się transakcje kupna i sprzedaży instrumentów finansowych zawierane między inwestorami.

Istnieją dwa segmenty rynku wtórnego: giełda i rynek pozagiełdowy, tzw. CTO. Giełdę można zdefiniować jako regularne, odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane określonym normom i zasadom, spotkanie stron zawierających transakcje kupna - sprzedaży.

Akcje publicznych spółek mogą być notowane na rynku podstawowym, równoległym i wolnym.

21

---