18.02.2009

Wykład I

Etymologia pojęcia dydaktyka i jej geneza.

Nazwa pochodzi z języka greckiego od didacticas-pouczający i didasco- uczę, nauczam. Pierwsze określenie nazwy dydaktyka przypisuje się Sokratesowi i Platonowi. Uważali oni dydaktykę za podobną do akuszerii, czyli leczenia z niewiedzy. polegała ona na zadawaniu odpowiednio sformułowanych pytań oraz odpowiedzi na te pytania.

W zależności od tego do czego służyły pytania wyróżniamy:

• pytania prowokujące- spowodowanie rozmowy

• pytania badające- ujawnienie poglądów rozmówcy

• pytania podchwytliwe-wykazanie absurdalnych konsekwencji poglądów

• pytania o definicję- ukazanie prawidłowego sposobu rozumienia danej kwestii

• pytania krytyczne- uświadomienie wątpliwych momentów w uzyskanej odpowiedzi

Można powiedzieć, że nadrzędnym celem nawiązania dialogu było uświadomienie uczącemu się przejścia od poznania potocznego do poznania krytycznego, czyli osiągnięcia wiedzy abstrakcyjnej.

W dziejach dydaktyki ogólnej ważną rolę odegrał Arystoteles, który pierwszy zajął się przebiegiem procesu nauczania niezależnie od tego czego się uczy. Rozwiązania opracowane przez Arystotelesa opierały się na psychologicznej analizie uczenia się i logicznej analizie nauczania. Opierało się na nauczaniu indukcyjnym i dedukcyjnym.

Podsumowując. Arystoteles stworzył ogólną teorię nauczania i uczenia się, naukowo uzasadniając jej podstawy psychologiczne i logiczne. Arystotelesa uznaje się za twórcę dydaktyki ogólnej. W I wieku n.e. rozwinęła się dydaktyka praktyczna dotycząca nauczania retoryki, gramatyki i literatury.

Dydaktyka w czasach nowożytnych.

Zainteresowania dydaktyką ogólną odrodziły się dopiero w XVIIw. Z tego wieku wywodzi się pojęcie współczesnej dydaktyki ogólnej jako odrębnej dyscypliny naukowej. Pojęcie to zawdzięczamy czeskiemu twórcy Janowi Amosowi Komeńskiemu. Pojmował on dydaktykę jako jedyna dyscyplinę pedagogiczną. Napisał dzieło: „Wielka dydaktyka. Czyli sztuka uniwersytecka nauczania wszystkich wszystkiego”. Zawarł w nim najogólniejsze zasady i prawidłowości nauczania i wychowania. Świadczą o tym poszczególne rozdziały jego dzieła, jak:

• wychowanie umysłowe

• wychowanie moralne

• wychowanie obywatelskie

• wychowanie religijne

• wychowanie fizyczne

W owej książce J.A.Komeński stworzył w XVII wieku dwie zasady:

• zasada poglądowości

• zasada przystępności w nauczaniu

Według Komeńskiego ważną rolę w procesie nauczania odgrywał nauczyciel, jego talent pedagogiczny i doświadczenie zawodowe.

Podział dydaktyki:

- teoria wychowania- kształtowanie postaw, motywacji

-teoria nauczania, uczenia się- wyposażanie uczniów w wiedzę

Do początki XIX wieku traktowano dydaktykę jako naukę praktyczną . Nowy okres w dydaktyce otworzył w I Pol. XIX wieku niemiecki pedagog J.F Herbart. Nadał on dydaktyce charakter naukowy. Nazwał ją teoria nauczania wychowującego podporządkowanego pedagogice. Uważał, że nie można rozdzielić wychowania i nauczania. Dydaktykę traktował na równi z filozofią, psychologią i etyką. Nadrzędne zadania dydaktyki stanowiła analiza procesu nauczania.

Czynności uczniów i nauczycieli.

Najważniejsze były czynności wykonywane w szkole przez nauczyciela. Polegały one na zaznajamianiu dzieci z nowym materiałem nauczania i konsekwentnym egzekwowaniu tego materiału. Czynności uczniów polegały na gotowości do pobierania wiadomości (recepcja) i przechowywaniu ich w pamięci (retencja) Głownie kładziono nacisk na czynności nauczyciela.

Przełom XIX/XX wieku przedstawiciele prądu pedagogicznego w Europie zwanego „nowym wychowaniem”, zaś w Stanach „progresywizmem” podważają teorię Herbarta.

Przedstawicielami w Europie byli:

• O. Decroli

• K. Linke

• C. Freinet

• M. Montessorie

Przedstawiciele w Stanach:

• J. Dewey

• W. Kilpatrick

• H. Parkhurst

Zakwestionowali oni Herbertowską teorię nauczania. Stwierdzili, że jest to teoria czynności nauczyciela, która główny nacisk kładzie na:

1. procesy intelektualne, nie troszcząc się o rozwój uczuć, woli i charakteru

2. dużą ilość i różnorodność treści materiału nauczania

3. wiedzę statyczną= trwałą, niezmienną

4. konserwatyzm i dogmatyczne myślenie uczniów

Z tych względów utożsamiali oni dydaktykę z teorią czynności ucznia, czyli uczenia się.

Przyznawali oni uczniom bardzo aktywną rolę. Wysuwali oni postulat kształcenia i rozwoju różnorodnych umiejętności umysłowych i praktycznych. Zasadnicze zadanie dydaktyki stanowiła analiza czynności wykonywanych w szkole przez ucznia.

Współcześni dydaktycy: Okoń, Panek, Bereźnicki, Półturzycki traktują dydaktykę jako ogólną teorię kształcenia a więc nauczania i uczenia się a w niej akcentują zarówno czynności nauczyciela i odpowiadające im czynności ucznia. Nauczanie jest ściśle związane z uczeniem się i tworzy proces nauczania-uczenia się. Uważają dydaktykę jako naukę teoretyczno-praktyczną. Dydaktyka swoje twierdzenie opiera na wynikach badań empirycznych.

Dydaktyka jest nauką o nauczaniu i uczeniu się.

Przedmiot, funkcje i struktura dydaktyki.

Przedmiotem jest wszelka świadoma działalność dydaktyczna nauczyciela i ucznia mająca na celu:

• formułowanie i analizę celów kształceni

• dobór treści, sposobów kształcenia stosowanych do realizacji przyjętych celów

• badanie czynności nauczycieli i uczniów w ich wzajemnym powiązaniu

• badanie prawidłowości procesu kształcenia

• formułowanie zasad kształcenia

• dobór stosownych środków dydaktycznych

• ustalenie najkorzystniejszych form organizacji kształcenia

• określenie optymalnych warunków kształcenia

Dydaktyka ogólna stara się odpowiedzieć na pytania:

• jakie wykształcenie zgodnie z celami powinien posiadać uczeń?

• jak rozłożyć materiał nauczania zgodnie z psychofizycznymi możliwościami ucznia?

• w jaki sposób zapewnić warunki umożliwiające opanowanie umiejętności?

• jak rozwijać zainteresowania i uzdolnienia?

• jaki powinien być zakres stosowalności wiedzy ucznia w praktyce?

• jak przygotować dzieci i młodzież do dalszego kształceni i zawodu?

Dydaktyka ogólna spełnia dwie podstawowe funkcje:

• poznawcza- tłumaczy zjawiska dydaktyczne w sposób przyczynowy, szuka przyczyn, ustala reguły, prawa i zasady kształcenia.

• utylitarna- dostarcza nauczycielom i uczniom pewnych rozwiązań praktycznych. Mają one podnosić efektywność kształcenia.

Te dwie funkcje maja charakter:

- diagnostyczny- polega na dostarczaniu informacji, faktów, zwięzłe opisy rzeczywistości, opisy treści, form, metod, środków i procesów nauczania-uczenia się.

- eksplanacyjny- wyjaśniający, wyjaśnianie przyczyn zjawisk dydaktycznych i występujących w nich zależności.

-prognostyczny- polega na możliwie dokładnym przewidywaniu przyszłych zmian, podnoszenie skuteczności działania, wskazywanie metod i form wywoływania zmian u ucznia.

STRUKTURA

• dydaktyka ogólna obejmuje wszystkie przedmioty nauczania i wszystkie szczeble pracy szkoły.

• dydaktyka szczegółowa- tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach np. dydaktyka nauczania matematyki w szkole podstawowej

Podział na dydaktyki ogólne i szczegółowe już nie wystarcza gdyż powstały dydaktyki środowiskowe, jak dydaktyka wojska, dydaktyka dorosłych, dydaktyka zawodowa.

Wyróżniamy również dydaktyki specjalistyczne, takie jak:

• dydaktyka nauczania dzieci niewidomych

• dydaktyka nauczania dzieci głuchoniemych

• dydaktyka dzieci o obniżonym poziomie inteligencji

Z dydaktyki ogólnej wyłoniły się subdyscypliny:

• dydaktyka szkoły wyższej

• dydaktyka medyczna

• dydaktyka technicznych środków kształcenia//inżynieria dydaktyczna

• teoria doboru treści kształcenia i podręczników szkolnych

• kształcenie ustawiczne

• metodologia badań dydaktycznych

Dydaktyka współdziała z następującymi naukami: filozofia, logika, psychologia, socjologia, teoria organizacji i zarządzania oświatą

Filozoficzne podstawy dydaktyki.

• Sensualistyczna koncepcja filozoficzna a teoria materializmu dydaktycznego zwanego encyklopedyzmem- koncepcja prezentowana przez J. Locka. Głosiła, że źródłem prawdziwej wiedzy o świecie jest poznanie zmysłowe, oparte na obserwacji i doświadczeniu. Głosiła, że zmysły są nieomylne w poznaniu obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Nauka ma charakter doświadczany, polega na opracowaniu danych z obserwacji i doświadczenia. Stosowano metody poznania: indukcyjne i eksperyment. Do tej koncepcji odwoływał się A. Komeński. U niego odnajdujemy takie twierdzenia jak:

1. punktem wyjścia każdego poznania są zmysły, czyli naukę trzeba zacząć od oglądu przedmiotu.

2. w procesie dydaktycznym wychodzić od bezpośredniego kontaktu(zasada poglądowości)

Przyjęcie tej koncepcji doprowadziło do powstania encyklopedyzmu. Gorącym zwolennikiem był nie tylko Komeński ale również Herbart.

Encyklopedyzm głosi, że trzeba posiadać jak najwięcej wiedzy z różnych dziedzin.

• Racjonalistyczna koncepcja filozoficzna a teoria formalizmu dydaktycznego- przedstawicielem tej teorii jest Kartezjusz. Źródłem wiedzy o świecie jest rozum człowieka. W nauczaniu podstawowe są procesy myślowe i funkcjonowanie umysłu.

Konsekwencje znajdujemy w teorii formalizmu dydaktycznego, którego zwolennikami był J.F.Herbart. Teoria funkcjonalizmu dydaktycznego głosiła:

1. celem nauczania jest ćwiczenie zdolności umysłowych

2. rozwijanie wszechstronnych zainteresowań

3. odrzucała działania praktyczne

4. akcentowała treści kształcące umysł

5. faworyzowała logikę, matematykę, języki klasyczne.

• Pragmatyczna koncepcja filozoficzna przyjmująca postać instrumentalizmu a teorie utylitaryzmu dydaktycznego- z krytyki wyrosła pragmatyczna teoria. Autor J. Dewey. Myślenie jest instrumentem działania. Źródłem prawdziwej wiedzy o świecie jest praktyka. Teoria jest prawdziwa o ile jest skuteczna i przynosi satysfakcję. Konsekwencje tej teorii znajdujemy w prądach „nowego wychowania”. Ta koncepcja doprowadziła do powstania utylitaryzmu, który akcentowała działania praktyczne.

TRZY POWYŻSZE TEORIE BYŁY JEDNOSTRONNE

• Materializm dialektyczny a teorie materializmu funkcjonalnego- przedstawiciele Marks, Engels. Teoria głosi, że:

1. każda rzeczywistość jest poznawalna

2. poznanie przedmiotu nie ma charakteru lustrzanego odbicia, rzeczywistość istnieje niezależnie od poznającego ją podmiotu

3. poznanie ludzkie zależy od przedmiotu jaki poznajemy

Poznanie ludzkie ma charakter obiektywno- subiektywny. Uwzględnia rolę zmysłów, rozumu i praktyki.

Doprowadziło to do powstania materializmu funkcjonalnego. Twórcą był Okoń. Koncepcja ta głosi integralny związek poznania z działaniem i v-ce versa.

Systemy dydaktyczne

SYSTEM- od j. greckiego -systema- połączenie/zestawienie/ układ. System rozpatrujemy w trzech znaczeniach:

1. zbiór elementów oraz związków i zależności między nimi, tworzący określoną całość o charakterze statycznym lub dynamicznym.

2. zespół norm i sposobu działania regulujący jakąś dziedzinę życia np. system podatkowy, zasady ruchu drogowego.

3. uporządkowany zespół zadań, które łączy ze sobą stosunek logicznego wynikania.

System dydaktyczno- wychowawczy (system kształcenia, system edukacyjny)nie używa się pojęcia system nauczania.

jest to zespół elementów obejmujących cele i treści kształcenia i wychowania nauczycieli, wychowanków, uczniów oraz środowisko dydaktyczno wychowawcze, czyli zasady kształcenia , metody kształcenia, formy pracy nauczyciela i uczniów, środki dydaktyczne- baza materialna, swoiste związki i zależności zachodzące między tymi wszystkimi elementami. Musza one tak funkcjonować by doprowadzić do celu kształcenia.

Uczenia się - najważniejsza czynność w funkcjonowaniu dydaktyczno-wychowawczym.

Uczenie wpływa na:

1. opanowanie nowego materiału nauczania

2. pozytywny stosunek do przedmiotu

3. kształtowanie postaw i aspiracji dzieci i młodzieży

Potrzeba całościowego systemowego ujmowania szkoły

Szkoła jest układem społecznym- wymaga całościowego, systemowego ujmowania i tym celu odwołujemy się do idei holizmu- prowadzi do całościowego, systemowego ujmowania zjawisk. Holizm można rozpatrywać z punktu filozoficznego i metodologicznego.

Holizm- Wg. którego wszelkie zjawiska społeczne tworzą układy całościowe np. all instytucje, stowarzyszenia, kościół, uczelnie. Nie można orzekać o funkcjonowaniu całości jakiejś instytucji na podstawie wiedzy o jego elementach składowych. Przeciwieństwem holizmu jest indywidualizm.

Szkoła jako układ społeczny - zestala powołana do realizacji procesu kształcenia i wychowania, tworzy układ całościowy, w tym układzie odbijają się wszystkie inne.

Szkoła jest powiązana z innymi układami życia społecznego, ze środowiskiem lokalnym, środowiskiem mieszkalnym.

Jeżeli zmienia się jeden element w szkole to ta zmiana nie upoważnia do zmiany całego układu. Np. gdy gr. II zaliczy w całości przedmiot, to nie można orzekać, że wyniki na całym roku są dobre, bo tylko gr. II zaliczyła.

SYSTEM KLASOWO- LEKCYJNY

Pierwszym w historii system oświaty stal się system klasowo-lekcyjny. Za twórcę uważa się czeskiego pedagoga Jana Amosa Komeńskiego, ale właściwym jego inicjatorem był J.Cele, który w szkole elementarnej zorganizował w Holandii w języku ojczystym, podział uczniów na klasy wprowadził zasadę przechodzenia z klasy do klasy (zasada promocji). System ten rozwijał niemiecki pedagog J. Sturm. Przez wiele lat system ten był doskonalony przez nauczycieli i pedagogów jak: J.F. Herbart, Pestalozzi a w Polsce J.W.Dawid, B. Nawroczyński.

Istota systemu klasowo-lekcyjnego :

1. podział uczniów na klasy realizujące ustalone centralnie plany nauczania i podstawę programową

2. Lekcja jest poświęcona tylko jednemu przedmiotowi nauczania

3. Program nauczania podzielony na działy , działy na tematy, tematy opracowywane są na 45 minutowych lekcjach.

4. Pracą uczniów kieruje nauczyciel. Nauczyciel ocena ich osiągnięcia i daje promocje do klas.

5. System jest aktualny do dziś i stosowany niemal na całym świecie.

Zalety systemu:

1. Prosta struktura organizacyjna

2. Ekonomiczność systemu

3. Łatwość administrowania tym systemem

Braki systemu:

1. Niewystarczające respektowanie różnic indywidualnych występujących między uczniami

2. Nadmierna sztywność organizacyjna utrudniająca utrzymanie więzi szkoły z życiem

3. Nadmierny nacisk na wydawanie dyplomów a nie na wielostronny rozwój uczniów

4. Niedostateczne utrwalenie wiadomości i rozwijanie samodzielności uczniów

5. Czas pracy i odpoczynku wyznacza dzwonek.

Niektóre próby modernizacji znajdują się w:

systemie mannheimskim Sickingera

systemie dydaktycznym

w planie daltońskim zwanym systemem Heleny Parkhurst

Próby modernizacji systemu klasowo-lekcyjnego miały zapewnić:

1. rozluźnienie sztywnego systemu klasowo- lekcyjnego

2. jak najpełniejszą realizację zasady indywidualizacji procesu kształcenia pod kątem zdolności uczniów, tępo ich uczenia się i treści kształcenia.

System mannheimski polega na tym, że nie wiek uczniów ale ich różnice rozwojowe są podstawą do przydziału klasowego . Utworzono następujące rodzaje klas:

• dla uczniów przeciętnych

• dla uczniów małozdolnych

• uczniów opóźnionych w rozwoju umysłowym

• dla uczniów najzdolniejszych- otwierały drogę do dalszej edukacji

System mannheimski przed I wojną światowa zyskał w Niemczech wielu zwolenników, próbowano go stosować w wielu innych krajach europy i USA. W Polsce zwolennikiem tego systemu byli: B. Nawroczyński, Maria Grzywak- Kaczyńska.

Wady systemu:

1. Przesądzanie o karierze życiowej i szkolnej dziecka na podstawie poziomu jego wiedzy i umiejętności w momencie dokonywania selekcji do odpowiedniego typu klasy.

2. Pomijanie rzeczywistego wpływu celowej pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły na wielostronny rozwój osobowości uczniów. Jedynym odzwierciedleniem systemu mannheimskiego w naszym obecnym systemie ponad gimnazjalnym sa szkoły i klasy oprofilowane (zróżnicowane), realizujące rozszerzone program nauczania w szkołach oraz zajęcia fakultatywne. Wg. podstawy programowej, która będzie obowiązywała od września 2009- to będzie obowiązywało w przedszkolu, 1kl SP, 1kl Gimnazjum- będą miały nowe postawy. O profilach i fakultetach będą decydowały szkoły. O posłaniu dziecka 6 letniego do szkoły zadecydują rodzice.

I Metoda projektu Killpatrika polegała na stosowaniu deveyowskiej idei wychowania przez działanie. Miejsce tradycyjnych przedmiotów zajęły projekty, funkcjonowały ośrodki tematyczne, które umożliwiały łączenie nauki z pracą, czyli łączenie działalności praktycznej z działalnością wiedzy. Np. projekt: jak założyć akwarium.

II Plan daltoński Heleny Parkhurst- swą nazwę wziął od amerykańskiego miasta Dalton. Plan ten:

1. zakładał, że skuteczność kształcenia zależy dostosowania tempa uczenia się do możliwości każdego ucznia

2. zrywał ze stałym rozkładem zajęć szkolnych

3. nauczyciel przedstawiał plan pracy całorocznej każdemu uczniowi, podzielony na zadania miesięczne.

4. uczniowie pracowali samodzielni przez cały miesiąc w oddzielnych pracowniach Wg. własnego rozkładu godzin, mieli możliwość pomocy nauczycieli. Po miesiącu odbywały się wspólne lekcje i wówczas uczniowie zdawali recenzje z opracowanych umiejętności, przekazywali swoje prace. Nauczyciele odnotowywali wykonanie pracy miesięcznej przez uczniów i odnotowywali wyniki na specjalnych tablicach.

III Zalety planu daltońskiego :

1. dostosowanie tempa nauki do możliwości uczniów

2. wdrażał do samodzielnego myślenia i działania

3. wyzwalał inicjatywę

4. zachęcał do poszukiwania racjonalnych metod uczenia się

5. wyrabiał poczucie odpowiedzialności za wykonanie podjętych w drodze umowy zadań.

IV Wady planu daltońskiego:

1. wyraźnie zachęcał do indywidualnej pracy, a więc nie wdrażał do współpracy

2. odwoływał się do okazjonalnych zainteresowań uczniów, dawał fragmentaryczną wiedzę.

EUROPA

Ośrodek zainteresowań- metoda polegająca na tym, że zamiast przedmiotów nauczania wprowadzono ośrodki zainteresowań, stąd nazwa metody.

Ośrodki zainteresowań- czyli tematy zajęć zaczerpnięte z życia dzieci i oparte na ich zainteresowaniach. Celem tych ośrodków było przygotowanie dzieci do życia przez życie(np. praca w kuźni)

Metoda ośrodków zainteresowań akcentowała:

1. obserwowanie przedmiotów i zjawisk

2. procesy ich kojarzenia

3. wyrażanie przedmiotów poprzez lepienie z plasteliny, rysowanie, wycinanie, pisanie opowiadań, wierszyków

4. izbę lekcyjną zamieniono w pracownię

5. uczniowie w różnym wieku o możliwie jednolitym poziomi intelektualnym tworzyli kilkuosobowe zespoły, sami organizowali zajęcia, przygotowywali materiały do pracy, dbali o porządek

6. nauczyciel czuwał nad praca uczniów i korygował ją

7. rozwój ucznia zapewniały głównie metody praktyczne a nie metody podające

Metodę tą w Polsce zapoczątkowała Maria Grzegorzewska w szkołach specjalnych.

Nauczanie łączne- zrodziło się na terenie Austrii w 1919roku. Autorem był Karol Linke.

Nauczanie łączne łączyło treści należące do różnych przedmiotów nauczania wokół bliskich dzieciom obrazów z życia. Nauczanie łączne przygotowywało do nauczania systematycznego, które zaczynało się w klasie IV.

Klasa 1-2- ośrodkiem nauczania było najbliższe otoczenie dziecka.

W klasie 3 życie i krajobraz miejscowości rodzinnej a więc sąsiedzi, zabytki.

W 1934 w Austrii zostało wycofane nauczanie łączne, przywrócono je po II wojnie światowej.

Nauczanie łączne przeniknęło także do Polski : w klasach 1-3 realizowano tzw. ośrodki życia, koncentrujące się na rzeczach, zjawiskach i zdarzeniach ojczystych. Ośrodki życia przygotowują uczniów do nauki w klasach wyższych. Nauka w klasach wyższych opierała się na ośrodkach rzeczy, które upodobniały się do przedmiotów nauczania Nauczanie łączne z okresu międzywojennego znalazło odbicie we współczesnym programie edukacji zintegrowanej.

Cechy tego systemu:

1. brak dzwonka

2. brak przedmiotów

3. wycieczki

4. zajęcia konstrukcyjne

5. plastyczne, techniczne, praktyczne

6. gry i zabawy.

Odmiana niemiecka- Waldorff Schule.

Pierwszą taką szkołę założył we wrześniu 1919roku w Stuttgarcie przy Stuttgardzkiej fabryce papierosów i cygar „Waldorff Astoria”- Emil Molte.

Zwrócił się on do R. Steiner (matematyk) z propozycją opracowania nowego materiału nauczania. Miała być to szkoła dla dzieci robotników. Obejmowała dzieci różnej płci, o zróżnicowanym poziomie zdolności, wyznania a także pod względem warunków społeczno socjalnych. W latach 20-tych XX wieku poza Niemcami powstało 18 szkół tego typu.

Szkoła ta:

• jest wspólnotą nauczycieli, uczniów i rodziców

• aktywnie działa w środowisku lokalnym

• rodzice pomagają w wychowaniu dzieci

• szkoła nie ma dyrektora, o wszystkich decyzjach przesądza samorząd nauczycielski

• szkoła bez lęku, stresu, bez tradycyjnych podręczników

• ocena jest opisowa

• uczeń jest otoczony troskliwą opieką psychologów

• nacisk kładzie się na działalność praktyczną, manualną

Budynek szkoły:

• ma interesującą strukturę- 12 klas

• dużo zieleni

• brak kątów prostych

• ciekawa kolorystyka klas

• wszystkie klasy są akustycznie wystrojone

• główne miejsce to aula

• każda klasa na zebrania itp. Przygotowuje występy.

Czego naucza się w tej szkole:

• nauka epokowa

• języki obce- już od klasy I

• trzy bloki przedmiotów

• orkiestra szkolna i chór

• terapia pedagogiczna

• łączenie edukacji ogólnej i zawodowej

• rozwijanie twórczości dziecięcej

• rozwijanie wrażliwości na piękno

Odmiana francuska- Celestyn Freinet

„Ogólna koncepcja nauczania początkowego”

Elementy tej oryginalnej koncepcji:

• swobodne teksty do nauki czytania, dzieci na początku same tworzą podręczniki

• istnieje drukarenka- dzieci drukują tam swoje teksty

• żywy rachunek- liczenie na kasztanach, liściach

• istnieje gazetka szkolna

• kartoteka- fiszki z opracowanymi tematami

• korespondencja międzyszkolna

• sztuka dziecięca

• praca w polu, ogrodzie

• dzieci uczestniczą w planowaniu i organizowaniu zajęć odbywających się w małych grupkach

• odejście od systemu klasowo-lekcyjnego

Temat: Nowe ujęcie celów dydaktycznych.

Aksjologia w ujęciu szerokim- jest to ogólna teoria wartości, która analizuje naturę wartości. Tak więc jest to nauka, która zastanawia się co jest cenne- wartościowe i o co należy zabiegać. Bada czym jest wartość, jaki jest jej charakter, źródła i mechanizmy powstawania wartości, formułuje podstawy i kryteria wartościowe, klasyfikuje wartości.

Aksjologia w ujęciu szerokim- jest to szczegółowa teoria wartości wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych. W pedagogice rozważa się wartości : poznawcze, moralne, etyczne, społeczne, zdrowotne.

Teleologia- nazwa poglądów filoz. uzupełniających lub zastępujących przyczynowe wyjaśnianie rzeczywistości wykrywaniem ich celowości.

Teleologia wychowania- to dziedzina dociekań, która dotyczy celów działalności wychowawczej. Nie można mówić o wychowaniu i jego procesach w oderwaniu od celów, którym ma ono służyć. Każda działalność ludzi tylko wówczas zasługuje na miano wychowawczej, kiedy towarzyszy jej świadomość celu, jaki ma być przez nią zrealizowany. W teleologii pedagogicznej ciągle jeszcze otwarte jest pytanie, czy cele wychowawcze formułuje się za pomocą zdań oddających to, co stwierdzamy poznawczo (sądy orzekające), czy też wyrażających nasz emocjonalny stosunek do rzeczywistości ( sądy wartościujące).

ODWOŁUJE SIĘ ONA DO WARTOŚCI NACZELNYCH ZAWARTYCH W TRIADZIE TELEOLOGICZNEJ.

TRIADA=> PRAWDA-DOBRO-PIĘKNO LUB PRAWDA-SPRAWIEDLIWOŚĆ-PIĘKNO

„Uczenie kogoś czy uczenie siebie bez dokładnie określonego celu można porównać do kupowania w ciemno”- R. Mager.

Cel- jest to stan końcowy lub ten ku któremu skierowane jest umotywowane zachowanie jednostki.

Cel wychowania wg. Okonia- jest to świadomie założony efekt, który zamierza być osiągnięty w wyniku kształcenia.

Murzyński cel kształcenia pojmuje jako postulowany stan rzeczy, czyli wiadomości, umiejętności i postaw poprzez zabiegi wychowawcze, dydaktyczne. Cel służy określeniu jaki ma być wychowanek, uczeń- jakim go chcemy uczynić.

Cel wg.B. Niemierko jest to zamierzona właściwość uczniów, studentów, wyróżniające się opanowaniem przez nich pewnych czynności. Cele mają określać co na zakończenie pobierania nauki uczący się powinni umieć, a czego nie umieli przed rozpoczęciem nauki.

Ogólną wytyczną pracy wychowawczo-dydaktycznej jest ideał wychowania.

Ideał wychowania jest to zarys posiadanej osobowości wychowanka jaki ma powstać w wyniku całokształtu oddziaływań dydaktyczno wychowawczych. Ideał wychowania jest przedmiotem teleologii wychowania i formułowany jest zależnie od przyjętej aksjologii. Ideał jest dążeniem i tak naprawdę nigdy go nie osiągamy dlatego posługujemy się wzorem osobowym, czyli opisem konkretnego człowieka. Wzór osobowy jest środkiem wychowawcy, punktem odniesienia.

Istnieją trzy międzynarodowe raporty o zmianie oświaty:

1. Raport Faure'a- z 1972- jest to raport który rzucił hasło: uczyć się by być w pełni człowiekiem

2. Raport klubu Rzymskiego- wzywał on do nieograniczonego uczenia się antycypującego, czyli skierowanego ku przyszłości.

3. Raport UNESCO- Edukacja- jest w niej ukryty skarb.

Suchodolski wprowadził cztery cele naukowe:

• Przygotowanie do aktywnego udziału w życiu społecznym

• Przygotowanie do pracy zawodowej

• Przygotowanie do uczestnictwa w kulturze

• Zapewnienie każdemu pełnego rozwoju intelektualnego, moralnego i fizycznego.

Sośnicki powiedział, że celem wychowania jest modyfikacja osobowości człowieka tzn. korygowanie, rozwijanie pewnych cech, tłumienie, zapobieganie cech niepożądanych, inicjowanie i ukierunkowanie rozwoju osobowości a nie kształtowanie sztywnego modelu gotowego rozwoju osobowości. To świadczy o modyfikującej roli celu wychowania o dynamicznym charakterze.

M. Łobocki prezentuje dwa podejścia do wychowania:

• Wychowanie jest dokonywaniem zmian w osobowości człowieka w jego rozwoju przez wywieranie wpływu na wychowanka. Stanowisko to prowadzi do nadmiernego kierowanie rozwojem człowieka w procesie wychowania a to z kolei może prowadzić do manipulowania wychowawczego a nawet do jego uprzedmiotowienia.

• Wychowanie jest rozumiane jako wspomaganie wychowanka w jego naturalnym i spontanicznym rozwoju a więc wychowawca powinien usuwać zagrożenia, przygotować do przyszłego aktywnego życia.

Celem wychowania jest:

• Wspomaganie i pobudzanie rozwoju wychowanka

• Altruizm

• postępowanie nacechowane troską o innych

• gotowość do poświęcenia własnych interesów

• intencjonalność

• relatywność

Cele wychowania w ujęciu psychologicznym- Antonina Górycka:

• cele kreatywne typu: wywołać, ukształtować

• cele optymalizujące typu: zwiększyć, poszerzyć,

• cele minimalizacyjne typu: osłabić, ograniczyć

• cele korekcyjne typu: przekształcić, zamienić.

Dotychczasowe cele stosowane były w innych warunkach, zdeaktulizowały się , nowe cele wychowawcze.

1. Re instytucjonalizacja- jest podstawą wprowadzenia nowych celów wychowawczych, oznacza, że powstały nowe instytucje, szkoły prywatne. Jest to nawiązanie do nowego systemu wartości opartego na kulturze europejskiej, a dokładniej na kulturze chrześcijańskiej.

2. Trzeba określić relacje kultura- osobowość, bez określenia tych relacji nie można określić nowych celów.

Edukacja przyszłości to kształtowanie człowieka twórczego, innowacyjnego. W związku z tym można wyróżnić cele edukacyjne przyszłości:

• Przygotowanie człowieka twórczego do udziału w kulturze

• Przygotowanie człowieka twórczego do twórczej pracy zawodowej

• Przygotowanie człowieka twórczego do zmiany w społeczeństwie

• Przygotowanie człowieka twórczego do samorozwoju.

TAKSONOMIA CELÓW DYDAKTYCZNYCH 18.03.2009

Taksonomia- od greckich słów „taksis”- układ, „nanos prawo. oznacza dosłownie naukę o klasyfikacji roślin i zwierząt. Zostało przeniesione na pedagogikę i taksonomia określa hierarchiczną klasyfikację celów kształcenia i wychowania.

Taksonomia celów edukacyjnych jest narzędziem operacjonalizacji ogólnych celów kształcenia.

Zadaniem taksonomii jest pomaganie nauczycielom w myśleniu o celach.

Formy wyrażania celów kształcenia.

Cele wyrażone są trojako:

1. tradycyjnie- trudne w mierzeniu, w określaniu czy zostały osiągnięte

2. opisowo- ---II----- ------II------

3. taksonomicznie- ujęcie celów daje pewność

TRADYCYJNE- polega na charakterystyce jednego lub kilku celów

OPISOWE- polega na tym, że nauczyciel buduje zestaw celów, który jest wskazówką do czego zmierza.

TAKSONOMICZNE- pokazuje, że cele mogą być przedmiotem pomiaru, cele są bardzo ściśle sformułowane.

Warunki poprawnej taksonomii:

1. poprawna naukowo, tzn. poprawna terminologia, zwięzłe i jasne hasła, zgodna z uznanymi teoriami rozwoju człowieka i jego kształcenia

2. kumulatywna- osiąganie wyższych kategorii celów, musi obejmować te cele, które składają się na niższe kategorie celów i w tym sensie jest ona hierarchiczna

3. praktycznie użyteczna w pomiarze- tzn. ma chronić nauczyciela przed przywiązywaniem nadmiernej wagi do niższych celów nauczania a przenieść kategorie nauczyciela do wyższych kategorii celów.

4. łatwa do przyswojenia przez specjalistów- powinna nawiązywać do wiedzy uczących się, do uczelni, do kierunku.

Taksonomia BLOOMA- powstała w 1949-1955,nad jej opracowaniem pracował zespół z Ameryki Północnej pod jego kierunkiem.

Popularna wśród konstruktorów testów.

Ma ona trzy zakresy celów:

1. poznawczy

2. afektywny

3. psychomotoryczny

Każdy z tych zakresów obejmuje:

1. nazwy poszczególnych kategorii celów

2. objaśnienie kategorii celów

3. przykłady celów i zadań testowych

Zakres poznawczy:

1. wiedza- znajomość terminologii

2. rozumienie- umiejętność interpretacji i ekstrapolacji

3. zastosowanie wiadomości

4. analiza- umiejętność podziału całości na części składowe

5. synteza- odwrotność analizy

6. ocena faktów ze względu na zakładane cele

Braki w taksonomii BLOOMA:

1. respektuje głównie wiadomości

2. pomija bardzo ważne w procesie kształcenia umiejętności i nawyki

3. pomija zastosowanie problemów, myślenie twórcze, podejmowanie decyzji w działaniach

4. analiza i synteza następuje dopiero po zrozumieniu a nie przed nim

Krytycy twierdzą, że właściwa byłaby następująca kolejność:

1. wiedza

2. analiza i synteza

3. rozumienie

4. zastosowanie

5. ocena

Taksonomia DENEK- powstała w 1984 roku, opowiada się za komplementarnym, łącznym traktowaniem taksonomii dyspozycji instrumentalnych, poznawczych i kierunkowych. Zawarte w taksonomii celów nauczania powinny być układem dynamicznym, zawierającym w swym układzie następujące elementy:

1. struktury informacyjne

2. procesy poznawcze

3. procesy kształtujące myślenie twórcze

4. procesy motywujące

5. procesy emocjonalne

6. infrastrukturę dydaktyczną

7. strategię kształcenia podającą

8. wiedzę eksponowaną w treściach i programach kształcenia

9. kryteria oceny i jakości kształcenia

Tak sformułowane cele kształcenia służą zdobywaniu przez uczących się kwalifikacji zawodowych, społecznych, kulturowych. Ponadto umożliwiają nie tylko przystosowanie do obiektywnie istniejącej rzeczywistości ale jej zmienianiu.

Taksonomia IEA- nawiązuje do taksonomii BLOOMA.

Zredukowana taksonomia BLOOMA:

1. kat. A- funkcjonalna informacja

2. kat. B- rozumienie

3. kat. C- zastosowanie

4. kat. D- wyższe procesy umysłowe.

CELE EDUKACYJNE

Denek:

1. cele ogólne

2. cele pośrednie

3. cele szczegółowe

Przejście od celów ogólnych do celów szczegółowych jest możliwe dzięki operacjonalizacji.

B.Niemierko:

1. cele ogólne

2. cele szczegółowe

UNESCO:

1. cele uniwersalne

2. pośrednie

3. zadania

Nowy sposób celów edukacyjnych przyniosło nauczanie programowe.

Nauczanie programowane - metoda przyjmująca odpowiedzialność za wyniki kształcenia, za efektywność kształcenia. Ten nowy sposób polega na opisie czynności, które uczniowie powinni się nauczyć wykonywać.

Uogólniając cele wyżej wymienione, najbardziej powszechny jest DENEK.

OGÓLNE- są szerokie, nieokreślone, wyrażają to co ma być produktem końcowym szkoły, stąd określa się je celami instytucjonalnymi np. celem ogólnym jest KPSW, która musi nam zapewnić rozwój intelektualny, społeczny. Wytyczają ogólny kierunek pracy szkoły, ogólny zakres materiału nauczania ogólny zakres oddziaływań dydaktycznych pracy nauczyciela. Sprawdza czy cele te są osiągnięte. Są one zawarte w podstawowych dokumentach oświatowych w takich jak statut szkoły, manifest edukacji narodowej, zarządzenie, w programach nauczania.

Są one formułowane za pomocą wyrażeń takich jak:

1. rzeczowniki osłonowe typu- rozwijanie, kształtowanie, wyposażanie, zaznajamianie, zapowiadają one oddziaływania nauczyciela na uczniów w określonym kierunku.

2. przymiotników takich jak- wielostronny, wszechstronny, gruntowny, naukowy, zapowiadają wysoką jakość osiągnięć uczniowskich, studenckich.

3. określanie rozwojów osiągnięć- wiedza , umiejętności, nawyki, zdolności, przekonania, zainteresowanie tematem, którego dotyczy. Np.

• kształtowanie gruntownych zainteresowań językiem ojczystym

• wyrabianie umiejętności biegłego wypowiadania się w mowie i piśmie

• wnikliwe badanie składu pierwiastków niektórych składników żywności

• dogłębne zapoznanie z architekturą gotycką

W toku tej operacjonalizacji ogólny cel kształcenia ulega:

1. sprecyzowaniu tzn. że sformułowanie szczegółowe jest zwykle dokładniejsze, bardziej przemyślane oraz pozbawione mglistych określeń.

2. uszczegółowieniu- tzn. cele szczegółowe są zwykle liczniejsze niż cele ogólne.

3. konkretyzacji- tzn. polega na tym, że nauczyciel określa sytuacje odniesienia

4. pozbawieniu literackości- tzn. rozłączenie tego co uczeń potrafi wykonać od tego co odczuwa w związku z wykonywaniem tej czynności, rozłączenie poznania od emocji.

Operacjonalizacji ogólnych celów kształcenia pomaga nauczycielowi w doborze treści kształcenia metod kształcenia, środków dydaktycznych, a uczniowi umożliwia odpowiednią organizacje uczenia się.

Zalety ogólnego formułowania celów kształcenia:

1. cele ogólne są bogate znaczeniowo(może znaleźć się wiele elementów)

2. akcentują wysokie wartości społeczne

3. są perswazyjne(trudno zaprzeczyć takiemu celowi)

4. są zwięzłe

Wady:

1. są wieloznaczne

2. są nieokreślone

3. są idealne

4. niejasny adresat

POŚREDNIE- Powstają przez podział ogólnego celu kształcenia na mniejsze części i te elementy wyrażone są w postaci czynności. Te 3 kategorie celów sa kumulatywne tzn. że cele pośrednie definiują cel ogólny.

Elementy składowe- dwa podstawowe elementy:

1. działanie- zachowanie końcowe jest to określenie i nazwanie czynności którą uczący ma wykonać, wyrażone bezokolicznikiem np. podać, określić, wyliczyć

2. treść- przedmiot, temat, lub materiał w stosunku do którego działanie ma być wykonane, np. etapy eksperymentu naturalnego.

Przykłady operacyjne celów:

1. wskazać położenie geograficzne Afryki

2. określić rodzaj zdania podrzędnego

SZCZEGÓŁOWE- konkretne zadania, pytania, problemy dla ucznia. Tj. opis czynności jaką po każdej lekcji student potrafi wykonać. Cele szczegółowe mogą być: wąskie i precyzyjne.

W swej strukturze ma trzy elementy- T, D, Warunek+kryterium, działanie jest wyrażone czasownikiem w stronie czynnej Np. podaj, wymień, scharakteryzuj.

Warunek- jest to opis podstawowych okoliczności jakie działanie końcowe ma być wykonane. Wyróżniamy trzy warunki:

1. dane, pomoce dydaktyczne, przybory, urządzenia z jakich pozwala się uczniowi skorzystać podczas wykonywania zadań.

2. rozmaite ograniczania nakładane na ucznia

3. sposób przedstawienia zadania np. na piśmie, ustne zaliczenia.

Standard osiągania zachowania końcowego jest to określenie akceptowanego, oczekiwanego, możliwego do osiągnięcia działania.

Cechy konstruktywne szczegółowych celów kształcenia:

1. odpowiedzialność tzn. szczegółowy cel kształcenia nie zawiera zbędnej treści

2. jednoznaczność. tzn. cele szczegółowe wyrażają to wszystko co uczeń potrafi zrobić dla wykazania, że wie albo potrafi wykonać jakieś zadanie.

3. wykonalność- że cel szczegółowy może być wykonany w określonym czasie i określonych warunkach.

4. logiczność, że cel jest zewnętrznie niesprzeczny

5. obserwowalność polega na tym, że nauczyciel może obserwować postępy ucznia w osiąganiu tych celów.

6. mierzalność- każdy cel szczegółowy można zmierzyć

25.03.09

Taksonomia „ABC celów nauczania”- jej autorem jest B. Niemiecko. Nie jest to zupełnie nowa taksonomia, gdyż pochodzi z 1975 roku. Swoją budową przypomina taksonomię IEA. Nazwa „Taksonomia ABC celów nauczania” pochodzi od ksiązki Pt. „ABC testów szkolnych”. Ponad to nawa miała podkreślać łatwość i prostotę. Nazewnictwo zawarte w tej taksonomii nawiązuje do naszej rodzimej teorii dydaktycznej. Taksonomia znalazła zastosowanie we wszystkich dydaktykach szczegółowych oraz na różnych poziomach kształcenia.

STRUKTURA TAKSONOMII ABC CELÓW NAUCZANIA B. NIEMIERKI

(składa się dwóch poziomów i czterech kategorii)

A- zapamiętanie wiadomości oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw, teorii, zasad działania. Uczeń nie powinien ich mylić między sobą i zniekształcać. Kategorią tą rządzą takie czasowniki jak: wymień, zdefiniuj, podaj, wylicz.

B- zrozumienie oznacza, że uczeń potrafi je przedstawić w innej formie niż je zapamiętał, potrafi je uporządkować, streścić, wyciągnąć prosty wniosek. Kategorią tą rządzą takie czasowniki jak: scharakteryzuj, rozwiąż, zastosuj.

C- zastosowanie wiadomości w sytuacjach typowych- opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego stosowania wiadomości Wg. podanych mu uprzednio wzorów, algorytmów. Kategorią C rządzą takie czasowniki jak: scharakteryzuj, rozwiąż, zastosuj.

D- stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych- oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych zjawisk, planowanie działań, tworzenie oryginalnych przedmiotów. Kategorią D rządzą takie czasowniki jak: zaproponuj, zanalizuj, utwórz.

Taksonomia ta jest taksonomia ponad przedziałową, tzn. jej nomenklatura jest neutralna, nie związana z żadną grupą przedmiotów szkolnych. Znajduje ona duże zastosowanie, ale nie zapewnia dostatecznej precyzji klasyfikacji celów nauczania w poszczególnych przedmiotach szkolnych. Na taksonomii ABC zostało opartych kilka taksonomii przedmiotowych np. taksonomia języka, taksonomia literatury, taksonomia rozumienia czytanego tekstu.

PRZYKŁADY:

1. Cel operacyjny- umiejętność przygotowania i przeprowadzenia lekcji problemowej na wskazany temat z przedmiotu specjalizacyjnego. Ten cel operacyjny dla osoby bez dłuższej praktyki nauczycielskiej należy do kategorii D, dlatego, że przed studentem postawiono nowe i złożone zadanie. Student musi: wykorzystać wiadomości pedagogiczne i merytoryczne, wykorzystać umiejętności kierowania pracą uczniów, sformułować oryginalny plan działania i zastosować go w sposób możliwie elastyczny.

2. Cel operacyjny: umiejętność zaplanowania lekcji powtórzeniowej dla wskazanego działu programowego przedmiotu specjalizacji. Należy do kategorii celów C dlatego, że schemat lekcji powtórzeniowej został ustalony na ćwiczeniach, na ćwiczeniach ze studentami przeprowadzono odpowiednie ćwiczenia w zakresie prowadzenia tego typu lekcji.

3. Cel operacyjny: różnicowanie celów kształcenia Wg. poziomów i kategorii. Należy do celów kształcenia typu B dlatego, że jest to działanie w pełni rutynowe, polegające na tym, że każdy student zna poziomy i kategorie.

4. Cel operacyjny: znajomość taksonomii ABC celów nauczania. Aby sprawdzić zy student zna taksonomię ABC wystarczy zadać pytanie: „jak skonstruowana jest taksonomia ABC”?

Taksonomia W. Okonia (1971) taksonomia wyprowadzona z własnej teorii kształcenia wielokulturowego. Tworzą ją cztery kategorie celów nauczania, kategorie oznaczone są ABCD.

Kategoria A- wiadomości o faktach i zależnościach między nimi

Kategoria B- rozwijanie zagadnień teoretycznych i praktycznych

Kategoria C- samodzielne dokonywanie oceny

Kategoria D- samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach

Przy czym Okoń nie rozwinął tych haseł. Jego taksonomia nie znalazła takiego zainteresowania jak taksonomia ABC Niemierki.

TREŚCI KSZTAŁCENIA 25.03.09

Dla osiągnięcia celów kształcenia potrzebna jest treść kształcenia.

W szkole tradycyjnej zdominowanej przez encyklopedyzm i w szkole progresywnej zdominowanej orze utylitaryzm dydaktyczny, treść kształcenia miała jednowymiarowy model. W szkole tradycyjnej była utożsamiana z materiałem nauczania, czyli ogółem informacji przekazywanych uczącym się , kształtowaniem operacji umysłowych i praktycznych wykonywanych przez uczniów na tym materiale. Była utożsamiana z istotą przedmiotów nauczania, które uczniowie opanowują pod kierownictwem nauczyciela, była utożsamiana z sumą wiadomości, umiejętności, nawyków.

W szkole progresywnej była utożsamiana z operacjami praktycznymi i umysłowymi wykonywanymi przez ucznia na przypadkowym i wąskim materiale nauczania., była utożsamiana z ogółem doświadczeń, które uczący się zdobywa pod kierownictwem szkoły a doświadczenia obejmują przeżycia uczniów i ich wiadomości.

Oba modele nie sprzyjały wielostronnemu rozwojowi umiejętności uczniów.

Współczesna dydaktyka mówi, że na treść kształcenia składa się całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, sztuki, kultury, praktyki społecznej. Przewidziany do opanowania przez uczących się podczas ich pobytu w szkole, ponad to współczesna dydaktyka treść kształcenia ujmuje dwojako: statycznie i dynamicznie.

Statycznie- jako system nauczonych czynności teoretycznych i praktycznych obejmujących programem kształcenia i określonych pod względem:

• celu nauczania

• materiału nauczania

• wymagań programowych

Dynamicznie- jako system nauczonych czynności teoretycznych i praktycznych objętych programem kształcenia i określonych pod względem:

• celu nauczania

• materiału nauczania

• wymagań programowych przetworzonych z podstawy programowej na podstawe planowania osiągnięć uczniów, czyli na postać opanowaną.

Współczesne ujęcie teorii treści kształcenia kształtowało się gdy wpływy szkoły progresywnej i szkoły tradycyjnej zaczęły się równoważyć. Wówczas zrozumiano, że błędem jest:

1. rozszerzanie materiału nauczania kosztem operacji umysłowych i praktycznych wykonywanych przez ucznia na tym materiale

2. mnożenie operacji umysłowych i praktycznych na wąskim materiale nauczania

W latach 80 XX wieku B. Niemierko zaproponował trójwymiarowy model treści kształcenia obejmujący trzy wymiary:

• cele nauczania

• materiał nauczania

• wymiar wymagań programowych

Model ten może być ujmowany statycznie lub dynamicznie. Elementami tak ujmowanej treści są czynności opanowane przez ucznia, studenta w ramach danego przedmiotu nauczania.

Wymiary:

1. Cele nauczania- Wg. taksonomii ABC Niemierki, przejście od zapamiętania wiadomości czyli od A do D.

2. Materiał nauczania- to tematy przewidziane programem nauczania do opracowania na lekcjach.

3. Wymagania programowe- osiągnięcia uczniów przewidziane programem szkolnym odpowiadające obowiązującej skali stopni szkolnych.

Kiedy model trójwymiarowy treści kształcenia ma ujęcie statyczne?

Ma on charakter statyczny wówczas gdy nie uwzględnia

przetwarzania treści w procesie kształcenia, czyli nie uwzględnia zmienności treści. Takie ujęcie umożliwia dokładne porównanie osiągnięć uczniów z wymaganiami programowymi.

Kiedy model trójwymiarowy ma ujęcie dynamiczne?

Dynamiczne ujęcie zaczerpnął Niemierko od czeskiego pedagoga Jana Proucha. Z dydaktyki Prouchy zaczerpnął trzy formy istnienie treści kształcenia i są one następujące:

• statyczna- tzn. treść kształcenia zawiera się w planach i programach nauczania.

• realizacyjna:

1. prezentacyjna- treść kształcenia jest komunikowana uczniom

2. transformacyjna- treść kształcenia przyswojona przez uczniów

• wynikowa- oznacza, że treść kształcenia funkcjonuje w działaniu uczniów.

Rozdwojenie drugiej formy treści kształcenia świadczy o dostosowaniu schematu treści kształcenia do podających metod nauczania. Tzn. treść jest przyswajana w gotowej postaci a dopiero potem przekształca ją na umiejętności. Ponad to J. Proucha zauważył, że współczesna dydaktyka interesuje się najwięcej statycznym ujęciem treści kształcenia czyli interesuje się treścią zawartą w planach nauczania i innych dokumentach. Zaniedbywane są f. realizacyjna i wynikowa. Niemierko nawiązał do poglądu J. Prouchy. Dynamikę treści przedstawił następująco: trójwymiarowy model treści kształcenia ma charakter dynamiczny wówczas gdy przetwarzanie treści z postaci programowej na postać wynikową w procesie kształcenia nadaje jej jakby 4 wymiar- zmienność w czasie. W związku z tym w ujęciu dynamicznym wyróżnia się trzy postacie treści kształcenia:

1. planowaną

2. poznawaną

3. opanowaną

W krajach anglosaskich mówi się o trzech programach nauczania:

• zamierzony

• przetworzony

• wdrożony

Treść planowana- to ogół czynności przewidzianych do opanowania przez uczniów, to zbiór postulatów dotyczących osiągnięć uczniów, to zbiór postulatów dotyczących osiągnięć uczniów. Treść planowana ma charakter statyczny. - Zawarta w programie nauczania.

Treść poznawana- ogół czynności które uczniowie maja okazje opracować, staje się składnikiem sytuacji dydaktyczno wychowawczej. Treść poznawana przez uczniów jest trudno obserwowalna przez nauczyciela. Pojęcie treść poznawalna odnosi się do grupy uczniów i w związku z czym nauczyciel w procesie dydaktyczno-wychowawczym stosuje sprawdzanie kształtujące zwane kontrolą bieżącą. Celem jest bieżące informowanie ucznia i nauczyciela o postępach w nauczaniu uczeniu się. Nauczyciel może łatwo wychwycić braki i je skorygować. Czyli sprawdzanie kształtujące jest ukierunkowane na podnoszenie poziomu osiągnięć uczniów.

Treść opanowana- obejmuje te czynności, które uczniowie, każdy z osobna i samodzielnie potrafią wykonać. Wnioski: jedni uczniowie opanowują treści w pełni i wybiegają na przód, inni idą w równi z programem oraz Ci którzy idą z zaległościami dalej. W tym momencie nauczyciel stosuje sprawdzanie sumujące, zwane dotychczas kontrolą końcową. Celem jest dokładne i zwięzłe przedstawienie osiągnięć uczniów, studentów i ewentualne zaliczenie egzaminu bądź nie.

Trójwymiarowy model treści kształcenia w ujęciu K. Kruszewskiego .

Wg. K. Kruszewskiego kształcenie jest elementem celów kształcenia, ponieważ celów kształcenia nie można opisać nie posłużywszy się treścią. Treść kształcenia jest przedmiotem czynności uczniów, studentów, treścią ich doświadczeń. Treści kształcenia są treściami zmian psychicznych jakie zachodzą w uczniu.

Trójwymiarowy model obejmuje trzy różne wymiary:

• wiedza- wszystkie wiadomości jakie zawierają się w materiale nauczania

• zmiana

• czynności uczniów- powodują, że w uczeniu zachodzą określone zmiany

Kruszewski treści kształcenia ujmuje jako: „ to zbiór planowych czynności uczniów wyznaczany przez materiał nauczania i planowaną zmianę psychiczną uczniów”.

KRTYERIA DOBORU I UKŁADU TREŚCI KSZTAŁCENIA- nie są jednoznacznie rozumiane i zależą od:

• koncepcji teoretycznej systemu kształcenia przyjętej przez władze oświatowe

• ustroju szkolnego

• warunków polityczno-społecznych danego kraju

• wymagań związanych z rozwijającym się człowiekiem poddawanym edukacji- polegają one na dostosowaniu treści do możliwości i potrzeb oraz psychofizycznego rozwoju

• wymagania związane ze zmieniającym się społeczeństwem- polegają one na dostosowaniu treści do możliwości i potrzeb aktualnego i przyszłego społeczeństwa , umożliwiający kształtowanie twórczego stosunku do tak ważnych spraw w życiu jak: ojczyzna, życie obywatelskie kraju, inne narody.

• wymagania związane z rozwojem nauki i techniki, kultury polegające na włączeniu treści dotyczących najnowszych zdobyczy nauki i kultury, na pomijaniu encyklopedycznej wielowątkowości.\

• wymagania pedagogiczne- przestrzeganie systematyczności w treści kształcenia, na przestrzeganiu związku treściowego między przedmiotem nauczania, tzw. korelacja.

KORELACJA:

1. wewnątrzprzedmiotowa (w obrębie danego przedmiotu)

2. między przedmiotowa

Układy materiału nauczania:

1. liniowy- stosowany w naszych programach nauczania tylko w nielicznej grupie przedmiotów. np. matematyce. Poszczególne partie materiału nauczania tworzą nieprzerwany ciąg powiązanych ogniw. Każda następna część materiału nauczania jest dalszym ciągiem poprzedniej, toteż uczniowie uczą się jej w sposób systematyczny tylko jeden raz podczas nauki szkolnej.

2. koncentryczny- występuje w większości przedmiotów nauczania. Przynajmniej dwu lub trzykrotne zetknięcie się z materiałem, przy czym każde zetknięcie z materiałem powoduje stopniowe rozszerzenie jego zakresu. Do danego zagadnienie powraca się niekiedy po kilkuletniej przerwie.

3. spiralny- ulepszenie liniowego i koncentrycznego. Występuje głównie w matematyce- rozwiązywanie zadań na coraz wyższym poziomie.

Temat: Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia.

1. Teoria materializm dydaktyczny- encyklopedyzm- zwolennikami byli J.A.Komeński, J.F. Herbart. Uważali, że zasadniczym celem szkoły powinno być:

• przekazanie uczniom jak najwięcej wiadomości z różnych dziedzin nauki

• umieszczenie w programie nauczania jak najwięcej informacji

• realizacja przeładowanego programu nauczania zmuszała do pośpiechu i powierzchowności w pracy nauczyciela

• praca ucznia była mało efektywna ponieważ w szkole był biernym odbiorcą przekazywanych wiadomości, które przyswajał fragmentarycznie i pamięciowo

Jest to teoria jednostronna ponieważ przeceniała materiał nauczania, czyli materię wiedzy o świecie. Niedoceniała rozwoju zdolności umysłowych i praktycznych.

2. Formalizm dydaktyczny- zwolennikiem był J. Pestalozzi a także Herbart. Uważali oni, że treść kształcenia jest środkiem służącym do rozwoju zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów. Ich uwagi, pamięci, myślenia. Dlatego w programach nauczania eksponowali przedmioty nauczania jak: języki klasyczne, łacina, greka, matematyka. Jest to teoria jednostronna, niedoceniała materiału nauczania i rozwoju sprawności praktycznych, a przeceniała rozwój zdolności i zainteresowań poznawczych, oraz sprawności umysłowych.

3. Utylitaryzm- przedmioty nauczania podzielono na obowiązkowe i fakultatywne. Starano się dostosować pracę szkoły do indywidualnych potrzeb uczniów. Starała się uczynić szkołę miejscem życia społecznego. Mimo wszystko była to teoria jednostronna dlatego, że:

• przeceniała umiejętności praktyczne a nie doceniała materiału nauczania oraz rozwoju umiejętności intelektualnych.

PRZEZWYCIĘŻENIU JEDNOSTRINNOŚCI MIAŁY SLUŻYĆ TEORIE:

1. Problemowo- kompleksowa- autorem był B. Suchodolski. Zachował on przedmioty nauczania. Wprowadził nowy przedmiot- Życie społeczne, ale obok tego częściowo rezygnował z systemu przedmiotowego. Ponieważ obok lekcji, którym były poświęcone poszczególne przedmioty nauczania wprowadzono zajęcia kompleksowo- problemowe. Tj. społeczno techniczne, kulturalno artystyczne, były to zajęcia powiązane z wieloma przedmiotami nauczania. Proponował wprowadzenie kompleksowo problemowego układu treści kształcenia zamiast tradycyjnego. Dlatego, że twierdził iż większość problemów które uczniowie rozwiązują ma charakter kompleksowy. Tzn. jest przedmiotem badań różnych specjalistów, a ich rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z różnych dziedzin.

2. Strukturalizm- autorem tej teorii jest K. Sośnicki. Teoria ta głosi, że przy doborze treści kształcenia należy uwzględnić następujące zasady:

• Strukturalność

• Nowoczesność

• Łączenie teorii z praktyką

3. Egzemplaryzm- narodził się w Niemczech, przeniesiony na grunt Polskiej dydaktyki. Twórcy podkreślają, że konieczna jest redukcja materiału nauczania zawartego w programach nauczania. Rezygnują z nauczania systematycznego, a wprowadzają:

• Nauczanie przykładowe

• Egzemplarze tematyczne

TRZY POWYŻSZE TEORIE SIĘ NIE PRZYJĘŁY.

4. Materializm funkcjonalny- został opracowany przez W. Okonia. Jest aktualny do dziś. Akcentuje integralny związek poznania świata z działaniem przekształcającym świat. Akcentuje konieczność opanowania materiału nauczania czyli materii wiedzy o świecie i posługiwania się wiedzą w wykonywaniu różnych czynności.

Podstawowe dokumenty określające treść kształcenia:

• Plany nauczania

• Programy nauczania, które wyznaczają treści nauczania

• Podręczniki szkolne

• Lektura naukowa i popularnonaukowa

• Wszystkie materiały pomocnicze np. plansze, testy

• Środki dydaktyczne np. wideo, magnetofon.

Są to dokumenty zatwierdzone przez MEN, czyli centralne władze szkolne. Realizowane są w różnego typu szkolnictwie.

PLAN NAUCZANIA- utożsamiany jest z siatką godzin.

Czynniki determinujące kształt planów i programów nauczania:

• Aprobowany przez społeczny ideał wychowania

• Cele kształcenia i wychowania

• Najnowsze osiągnięcia i tendencje rozwojowe nauki, techniki, sztuki, kultury, społeczeństwa.

• Czas trwania i organizowania procesu nauczania

• Prawidłowości rządzące procesem przebiegu kształcenia

• Przyjęta przez władze oświatowe pedagogiczna teoria doboru układu treści kształcenia

Co zawiera plan nauczania?;

• Pełny wykaz przedmiotów nauczania realizowanych w szkole danego typu

• Rozkład przedmiotów na poszczególne lata nauki.

• Liczbę godzin przeznaczonych na naukę poszczególnych przedmiotów w pełnym cyklu pracy szkoły i poszczególnych klasach.

W planie nauczania wyróżnia się następujące rodzaje przedmiotów:

• Humanistyczne

• Ścisłe

• Techniczne

Przedmioty objęte planem nauczania dzielą się na:

1. Przedmioty obowiązkowe

2. Przedmioty fakultatywne

Plany są podstawą opracowania programów nauczania dla poszczególnych przedmiotów szkolnych oraz planów lekcji dla poszczególnych klas.

PROGRAM NAUCZANIA- dzieli się na trzy części:

• Cele kształcenia danego przedmiotu

• Materiał nauczania

• Zagadnienia związane z realizacja programu

Zasady modernizacji programów nauczania:

• Zasada jednolitości kształcenia- zakłada, że pewien określony stopień wykształcenia powinien być powszechny, a więc szkoła powinna dążyć do tego aby wszyscy uczniowie opanowali podstawowy poziom wiadomości i umiejętności bez względu na to w jakiej warstwie społeczno- ekonomicznej żyją.

• Zasada różnicowania form i treści kształcenia- zapewnia ona dzieciom pełnosprawnym harmonijny rozwój a dzieciom funkcjonującym inaczej wyrównywanie ich braków- zapobieganie powstawaniu nowych niedoborów.

• Zasada zachowania proporcji między bezpośrednim a pośrednim przekazywaniem obiektywnie istniejącej rzeczywistości- poznanie bezpośrednie jest bardziej skuteczne na etapie wczesnoszkolnym i w nauczaniu głównie przyrody. Na poziomie nauczania systemowego dominuje poznanie pośrednie głównie w przedmiotach humanistycznych.

• Zasada przystępności- zasada ta głosi konieczność dostosowania treści kształcenia do właściwości psychofizycznych uczniów.

• Zasada wiązania teorii z praktyką- akcentuje przygotowanie ucznia do posługiwania się wiedzą teoretyczną w sytuacjach praktycznych.

• Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie kształcenia

• Zasada stymulowania rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży, oznacza, że szkoła powinna zapewnić warunki do prawidłowego rozwoju, do zachowania zdrowie, higieny pracy.

• Zasada orientowania działań wychowawczych na cele kształcenia

• Zasada tworzenia środowiska dydaktyczno wychowawczego ucznia

• Zasada partnerstwa w procesie kształcenia

• Zasada autorytetu nauczyciela

PODRĘCZNIKI

Rola podręczników we współczesnych systemach dydaktycznych:

• Fetyszyzacja podręcznika- <przecenienie> nauczyciel realizuje podręcznik a nie program nauczania.

• Eliminowanie podręcznika

• Rola uzupełniająca podręcznika- ma on za zadanie uzupełnianie działalności nauczyciela. Podręcznik rozwija szczegółowe treści kształcenia. Podręcznik służy do:

• Opanowania nowych wiadomości

• Uporządkowania posiadanych wiadomości

• Utrwalenia wiadomości

• Do ukształtowania umiejętności samokontroli, samooceny i korekty.

Funkcje podręcznika wg. T. Wróbel:

1. Poznawcza - podręcznik dostarcza wiedzy, uzupełnia wiedzę podana na lekcji, ułatwia rozwiązanie pracy domowej.

2. Kształcąca- podręcznik wdraża do samodzielnej pracy umysłowej i rozwija postawę badacza

3. Wychowawcza

Funkcje podręcznika wg. Okonia i Kupisiewicza:

• Motywacyjne- budzenie i rozwijanie pozytywnych motywów uczenia się danego przedmiotu, kształtowanie zainteresowań. Funkcja ta wspierana jest przez treść i formy podręcznika.

• Informacyjna- jest to tzw. Przewodnik dla ucznia w poznawaniu świata

• Transformacyjna- inaczej praktyczna, polega na posługiwaniu się wiadomościami w praktyce czyli wykonywanie ćwiczen i zadań.

• Badawcza- wdrażanie do dostrzegania, formułowanie i rozwiązywanie problemów

• Samokształcenie- budzenie i rozwijanie samodoskonalenia, samokształcenia.

Podręczniki programowe spełniają dodatkowo dwie funkcje:

1. Kontrolnooceniające

2. Korektywne lub autokorektywne- pomaga w usuwaniu błędów popełnionych w czasie uczenia się.

Funkcje te odpowiadają ogniwom kształcenia:

• Funkcja motywacyjna odpowiada uświadamianiu uczniom celów i zadań kształcenia

• Funkcje informacyjne odpowiadają drugiemu i trzeciemu ogniwu- poznanie nowych faktów i nabywaniu pojęć

• Funkcja transformacyjna odpowiada 5 ogniwu kształcenia

Funkcje podręczników wg. K. Lecha:

• Podręcznik podaje materiał w sposób uporządkowany

• Ułatwia pracę na lekcjach

• Umożliwia nauczycielowi i uczniom sprawdzenie czy wszyscy uczniowie zrozumieli materiał zawarty w podręczniku

• Usprawnia zadania domowe

• Nakierunkowuje uczniów na samodzielną pracę

Typy podręczników wg. Mysłowskiego:

• Podręcznik właściwy- związany z programem i kursem danego przedmiotu nauczania

1. Systematyczny

2. Do ćwiczeń

• Książka uzupełniająca dla zdolniejszych

• Książki podręczne

Typy podręczników wg. Okonia:

• Uniwersalny

• Systematyczny - podaje wiedzę uporządkowaną

• Podręcznik do ćwiczeń i zajęć praktycznych

• Podręcznik programowany

Obudowa dydaktyczna podręczników szkolnych- podręcznik wraz z zestawem środków, które rozszerzają wiadomości np. podręcznik+płyta CD.

Temat: Proces kształcenia. 1.04.09

PROCES- pochodzi od łacińskiego procedere- postępować na przód. Inaczej to zdarzenie lub zespół zdarzeń. To szereg występujących po sobie zmian, które układają się w pewnien ciąg rozwojowy. W dydaktyce używa się zamiennie pojęcia proces nauczania-uczenia się i proces dydaktyczno wychowawczy.

Na kształcenie składa się:

• Materiał zdarzeń- nauczyciele, uczniowie, treść kształcenia, środowisko dydaktyczno wychowawcze. A więc zasady kształcenia, metody kształcenia, organizację pracy uczniów, środki dydaktyczne.

Definicja procesu kształcenia wg. Okonia- to uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń, obejmujący świadome i celowe czynności nauczycieli i uczniów ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści, oraz zastosowanie takich środków i warunków jakie służą wywołaniu pozytywnych zmian w uczniach. Zmiany w uczniach obejmuje się dwoma terminami: edukacyjne i reedukacyjne.

EWALUACJA PROCESU KSZTAŁCENIA:

1. Jan Amos Komeński na określenie procesu kształcenia używał proces nauczania. Było to w XVII wieku. Akcentował on nauczanie. Wyodrębnił trzy etapy w procesie kształcenia:

• Ogląd rzeczy

• Wyjaśnienie słowne

• Ćwiczenie w opanowaniu wiedzy

2. Jan Henryk Pestalozzi wyodrębnił 4 etapy:

• Spostrzeganie przedmiotów

• Kształtowanie jasnych wyobrażeń spostrzeganych przedmiotów

• Porównywanie przedmiotów i kształtowani pojęć

• Nazywanie przedmiotów

3. Jan Fryderyk Herbart wyodrębnił 4 stopnie formalne nauczania (sztywne)

• Jasność

• Kojarzenie

• System

• Metoda

4. Uczniowie Herbarta rozszerzyli stopnie do pięciu i zmienili nazwy:

• Przygotowanie

• Podanie nowego materiału nauczania

• Powiązanie nowego materiału nauczania z materiałem wcześniej opanowanym

• Zebranie

• Zastosowanie

5. Dewey- pełny akt myślenia refleksyjnego, stał się sztywnymi stopniami formalnymi uczenia się(!!!)

• Odczucie trudności

• Sformułowanie problemu

• Sformułowanie hipotezy

• Zweryfikowanie hipotezy

• Działanie zgodne z obraną hipotezą

Cechy charakteryzujące proces kształcenia:

• Systematyczność

• Planowość

• Ukierunkowanie na wynik

• Długotrwałość

• Instytucjonalność

Struktura procesu kształcenia ze względu na koncepcję wielostronnego kształcenia wg. Okonia. Składają się na to cztery strony procesu:

• Strona poznawcza- poznanie rzeczywistości

• Strona operacyjna- przekształcenie, zmienienie rzeczywistości

• Strona motywacyjna- chęć podejmowania działania

• Strona kontrolno-oceniająca- sprawdzenie skuteczności działań.

Ogniwa procesu kształcenia wg. Okonia- w Odróżnieniu od stopni są elastyczne:

1. Uświadomienie uczniom celów i zadań kształcenia

2. Zaznajamianie uczniów z nowymi rzeczami i zdarzeniami/ poznawanie nowych faktów.

3. Kierowanie procesem nabywania pojęć

4. Utrwalenie nowego materiału nauczania

5. Kierowanie procesem przechodzenia od teorii do praktyki

6. Organizacja zajęć praktyczno wytwórczych

7. Sprawdzenie i ocenianie wyrażonych przez uczniów kompetencji.

Proces kształcenia w toku:

- podającym- jest on oparty na poznaniu pośrednim. Wymaga on:

• Czynności organizacyjno porządkowych jak sprawdzenie obecności

• Podanie nowego materiału nauczania

• Usystematyzowanie i uporządkowanie nowego materiału nauczania

• Kontrolowanie stopnia opanowania nowego materiału nauczania

- poszukujący- oparty na poznaniu bezpośrednim. Jego ogniwa to:

• Czynności organizacyjno porządkowe

• Uświadomienie trudności

• Sformułowanie problemu

• Sformułowanie hipotezy

• Weryfikacja hipotezy

1. Logiczna

2. Empiryczna

• Usystematyzowanie i utrwalanie materiału nowego

• Zastosowanie nowego materiału w sytuacjach teoretycznych lub praktycznych

Cechy toku podającego:

• Materiał nauczania podany w gotowej do zapamiętania postaci

• Nauczyciel zwraca uwagę na program który przesłania mu uczniów

• Tempo nauczania dostosowane jest do uczniów zdolniejszych, przeciętnych albo najsłabszych

• Nauczanie nie zapewnia 100% osiągnięć u wszystkich uczniów

• Największą trudność sprawia posługiwanie się wiedzą w praktyce

Cechy toku poszukującego:

• Nowe wiadomości uzyskiwane są poprzez rozwiązywanie problemów

• Występuje określony poziom aktywności i samodzielności uczniów

• Większa aktywność sprzyja uczeniu się

• Tempo uczenia się zależy od pojedynczego ucznia lub grupy uczniów

• Efektywność jest stosunkowo wysoka i trwała

• Uczniowie łatwiej stosują wiedzę w teorii i praktyce

Podstawą procesu kształcenia jest efektywna komunikacja pedagogiczna która wyraża się w celowych i intencjonalnych oddziaływaniach nauczyciela na dzieci i młodzież. POMOC, WSPARCIE I ROZUMIENIE DZIECKA- te trzy pojęcia tworzą triadę teleologiczną w pracy szkoły i określają treść relacji zachodzących w procesach komunikacji pedagogicznej, stosunki społeczne w szkole, w klasie, obszary współpracy nauczyciela z rodzicami.

Proces samokształcenia 22.04.09

Edukacja permanentna jest procesem całożyciowym, edukacja ciągła, nieustająca.

Edukacja ustawiczna

• Znaczenie szerokie: edukacja permanentna

• Znaczenie wąskie: edukacja dalsza dorosłych

Przez edukacje permanentna rozumie się ogol procesów oświatowo- wych, występujących w całym okresie życia człowieka, prowadzonych we wszelkich możliwych formach organizacyjno- programowych i we wszystkich sytuacjach kontaktów międzyludzkich

PROCESY EDUKACYJNE

1. Wychowanie naturalne

- w rodzinie, pracy

- w środowisku rówieśniczym, lokalnym

b) edukacja szkolna

- przedszkole, szkoła podst., gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalny , szkoła wyższa

c) edukacja równoległa

- domy kultury, placówki opiekuńcze i wychowawcze, stowarzyszenia społeczne, świetlice terapeutyczne, biblioteki, środki masowego przekazu

d) edukacja ustawiczna dorosłych

- to proces systematycznego uczenia się następujący po zakończeniu obowiązku szkolnego lub wydłużonej edukacji stacjonarnej i trwający przez cały okres aktywności zawodowej a często także dłużej w okresie tzw. III wieku

PROCESY: dokształcanie, doskonalenie, samokształcenie, kształcenie bezinteresowne

Samokształcenie to proces poszerzonego kształcenia prowadzący do doskonalenia osobowości, zgodnie z potrzebami indywidualnymi jednostki która je uprawia

Samokształcenie to proces całościowy, swoista odmiana uczenia się, to proces przedłużonego i poszerzonego kształcenia, prowadzący do rozwoju intelektualnego zgodnie z potrzebami jednostki.

Samokształcenie to system uczenia się wynikający z ustalania własnych celów kształceniowych jednostki i obejmujący zespól czynności i Śródków ukierunkowanych , zorganizowanych, opartych na procesach orientacji oraz procesach wykonawczych, które przyczyniają się do własnego rozwoju jednostki

Co wyzwala proces kształcenia?

- potrzeby

- motywacje

SKLADNIKI PROCESU SAMOKSZTALCENIA

1. Jednostkowo (indywidualnie) ustalone cele procesu kształcenia, tresci, metody, srodki i organizacja procesu (rozkład tempa i czasu samokształcenia

2. Samokontrola, samoocena i autokorekta

Odmianą samokształcenia jest samokształcenie kierunkowe (wspomaganie)

Może przebiegać jako:

- edukacja na odległość (korespondencyjnie, Internet, TV, radio). Polega na zewnętrznym wspomaganiu przez dobór treści, środków dydaktycznych oraz kontroli i oceny procesu samodzielnego uczenia się.

Metody procesu nauczania- uczenia się 29.04.09

Podział ze względu na typy:

1. Dydaktyczne edukacja= kształcenie+ wychowanie (możliwa dominacja 1 składnika)

Nauczanie- to zespól czynności nauczyciela kierującego uczeniem się ucznia, a uczenie się to intelektualna czynność ucznia zapewniająca mu przyswojenie nowych wiadomości i umiejętności.

Uczenie się- to przechodzenie ze stanu ignorancji do stanu biegłości (wg. Łukaszewskiego)

TYPY DYDKATYCZNEGO POSTEPOWANIA

Relacje miedzy uczeniem się a nauczaniem prowadza do wyróżnienia 3 typów dydaktycznego postępowania:

1. Uczenie się sztuczne- polega na zetknięciu ucznia z treściami, doprowadzeniu do ich zrozumienia, dokładnego przyswojenia pamięciowego i umiejętności odtworzenia w miarę potrzeby. Jest to zdecydowanie uczenie się pamięciowe i dosłowne. Dominują czynności nauczania w procesie kształcenia, a rola ucznia jest dosłowne utrwalanie treści

2. Uczenie się naturalne- podstawa wiedzy sa sytuacje rzeczywiste, praktyczne próby rozwiązań, szukanie najwłaściwszych odpowiedzi. Jest to uczenie się przez działanie, próby i bledy. ZALETA: wiedza jest trwała; WADA: uczenie jest czasochłonne; służy uogólnieniom o wąskim zakresie

Uczeń zdobywa wiedze poprzez własna aktywność, działając i podejmując próby przezwyciężenia konkretnych trudności.

Rola nauczyciela polega na wysuwaniu konkretnych problemów i zachęcaniu uczniów do ich rozwiązywania. Zdobyta w ten sposób wiedza jest trwała.

3. Uczenie się przez myślenie i działanie jako poznawanie- ten sposób postępowania dydaktycznego jest przeciwwaga dla wcześniej przedstawionych typów. Punktem wyjścia sa rzeczywiste sytuacje, od których uczeń przechodzi do teoretycznego opracowania uogólnień, które następnie sprawdza w praktyce i wykorzystuje w dalszym poznawaniu rzeczywistości.

Na pierwszy plan wysuwa się proces poznawania, a nie przyswajania pamięciowego, poruszany jest aspekt intelektualny z emocjonalnym oraz teoria z praktyka.

Uczeń uzyskuje trwałą wiedze i rozwija zainteresowania. Ten typ postępowania dydaktycznego nie jest tylko teoria uczenia się ale także kształcenia

Metody nauczania (z gr methodos) swoje źródła biorą z:

- drogi dochodzenia do prawdy

- sposobu postępowania

- sposobu badania

Metoda to świadomy i powtarzalny wybór działania albo sposób wykonania zadania lub rozwiązania problemu. To także zespól celowych czynności i środków

W. Okoń metodę nauczania określa jako „systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnościami posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych”

Wg K. Sośnickiego metoda dydaktyczna to określony sposób pracy nauczyciela, obejmujący pewien dobrany, stosunkowo prosty zespół czynności dydaktycznych, umożliwiający uczniom przyswojenie nowej wiedzy, umiejętności i nawyków oraz kształtujący ich zdolności, zainteresowania i poglądy.

Ze względu na istotę operacjonalizacji celów kształcenia, metoda nauczania jest sposobem postępowania nauczyciela z uczniami, umożliwiającym uczącym się realizacje operacyjnych celów kształcenia.

KRYTERIA DOBORU METOD DYDKATYCZNYCH

• Właściwości uczniów

- wiek

- sprawności intelektualne

- potrzeby i motywacja edukacyjna

- doświadczenie edukacyjne

* właściwości nauczyciela

- doświadczenie i przygotowanie dydaktyczne

- umiejętności w pracy nauczyciela

- cechy osobowości

* organizacja przebiegu procesu kształcenia

- formy szkolne (system klasowo- lekcyjny)

- formy nieszkolne

- wyposażenie dydaktyczne

- czas pracy dydaktycznej

* cele i zadania dydaktyczne, które maja być zrealizowane

* charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania wynikające z treści kształcenia

KLASYFIKACJA METOD

• Wg Sośnickiego istnieją -> 2 metody uczenia się:

1. Sztuczne

2. Naturalne, któremu podporządkowane sa 2 metody nauczania: podające i poszukujące

• Wg B. Nawroczyńskiego- traktuje metody, jako formy nauczania:

1. M podające, w których dominuje nauczyciel

2. M poszukujące- dominuje uczeń

3. M laboratoryjne, ze względu na miejsce uczenia się

• Wg Cz. Kupisiewicza można wyróżnić:

1. M oparte na słowie (m.in. pogadanka, opowiadanie, dyskusja, wykład, praca z książką)

2. M oparte na obserwacji ( oglądowe, np. pokaz- demonstrowanie uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także zjawisk, wydarzeń lub procesów; pomiar- czynności wykonywane przez nauczycieli lub przez uczniów pod jego kierunkiem pozwalające określić ilościową stronę badanych rzeczy, zjawisk, procesów za pomocą odpowiednich jednostek miar)

3. M oparte na działalności praktycznej uczniów- metody laboratoryjne (eksperyment, doświadczenie, metoda zajęć praktycznych)

• Wg Okonia

1. M podające (wykład i jego odmiany, odczyt, prelekcja, opis, instruktaż)

2. M problemowe (wykład problemowy, konwersacyjny, metody aktywizujące: dyskusja dydaktyczna, metoda sytuacyjna, przypadku, inscenizacji, gier decyzyjnych, seminarium). Wśród dyskusji dydaktycznych znajdują się: związane z wykładem, okrągłego stołu, wielostronna, panelowa, burza mózgów

3. M eksponujące (pokaz, film, wystawa)

4. M praktyczne (ćw., zajęcia praktyczne)

W nawiązaniu do typów postępowania dydaktycznego, metody nauczania dzielimy na:

1. Podające

Zalicza się do nich te metody, przy których zastosowaniu źródłem wiadomości jest wiedza nauczyciela. Służą nauczaniu materiału nowego, nieznanego, kiedy pojęcia, procesy, zjawiska lub rzeczy nie mogą być poznane przez obserwacje lub działanie

Zadaniem uczniów jest dobór wiadomości, ich zrozumienie i zapamiętanie

Do tej grupy metod należą:

- wykład

- odczyt

- prelekcja

- opowiadanie

- instruktaż

- pogadanka

2. Poszukujące

Opierają się na zasobie wiedzy i doświadczeniu uczniów. Rola nauczyciela polega na kierowaniu poszukiwań oraz ich korygowaniu i doradztwie

Zalicza się tu:

- dyskusje

- konsultacje

dialog

3. Podająco- poszukujące

To metody, których źródłem wiedzy sa środki dydaktyczne i sam uczeń. Rola nauczyciela polega na ustaleniu tematu- problemu do rozstrzygnięcia, kierunków i techniki pracy ucznia, wskazania środków dydaktycznych oraz na sprawdzaniu i korygowaniu przebiegu i wyników uczenia się

Należą tu:

- m referatu

- m obserwacji

- m pokazu, ćwiczeń

- m eksperymentu

- m laboratoryjna

4. Aktywizujące

To metody których źródłem wiedzy sa specjalne działania zmierzające do rozwiązania problemu lub analiza specjalnie przygotowanych tekstów. Zalicza się do nich:

- m przypadków

-m inscenizacji

- m sytuacyjna

- m burzy mózgów

- m gier dydaktycznych (projektów)

W praktyce dydaktycznej stosuje się układy metod, np. wykład- pokaz- dyskusja lub pogadanka- eksperyment- opis

FUNKCJE DYD. METOD:

- wprowadzenie uczniów w nowe treści (w nowy materiał kształcenia)

- utrwalenie zdobytej wiedzy i umiejętności

- ułatwienie kontroli i oceny stopnia opanowania wiedzy i umiejętności

Wg. J. J. Guilberta wyróżnia się 6 sposobów pracy nauczyciela z uczniami:

1. Mówienie do uczących się (ich informowanie)

2. Rozmawianie z uczącymi się (konwersacja)

3. Doprowadzanie do sytuacji aby uczniowie rozmawiali między sobą (praca w grupach)

4. Demonstrowanie czynności i naśladownictwo tej czynności przez uczącego się z równoczesną kontrolą jej wykonania

5. Ukierunkowanie i kontrola pracy uczących się (konsultacja)

6. Praktyczne wdrażanie zdobytej wiedzy innymi metodami (zastosowanie teori do praktycznego działania)

Charakterystyka wybranych metod dydaktycznych:

1. METODY PODAJĄCE

• Wykład informacyjny -polega on na przekazywaniu uczącym się za pomocą dobrze dobranego słowa, określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społ technice i kulturze

• Struktura wg Kupisiewicza;

1. Zaznajomienie uczących się z celami, tematem i podtematami wykładu

2. Systematyczne kontrolowanie sporządzonych przez nich notatek

3. Kontrola i ocena przyswojonych przez uczących się treści

4. Łączenie wykładów z innymi metodami pracy dydaktycznej

5. Stopniowe wydłużanie czasu przeznaczonego na wykład w skali 1 lekcji

Powinien składać się z 3 części:

- wprowadzającej

- głównej

- podsumowującej

• Opowiadanie- wiąże się z koniecznością przedstawienia jakiejś akcji (rzeczywistej lub fikcyjnej), która jest funkcją czasu. Opowiadaniu powinna towarzyszyć myśl przewodnia mająca ścisły związek z celami kształcenia (treściami)

• Pogadanka- sprowadza się do rozmowy nauczyciela z uczniami, w której nauczyciel stawia pyt według kolejności i otrzymuje na nie odp. Uczniowie przechodzą ze stanu niewiedzy w stan wiedzy, przyswajają nowe inf oraz porządkują posiadaną wiedzę

• Opis- polega na charakteryzowaniu przedmiotów, zjawisk przyrody, faktów historycznych i osób. Niektórzy dydaktycy łączą opis z pokazem

2. METODY PROBLEMOWE

• Są praktycznymi sposobami nauczania problemowego. W dydaktyce przez problem rozumie się trudności o charakterze teoretycznym lub praktycznym, którą uczeń pokonuje poprzez aktywność badawczą, wzbogacając tym samym swoją wiedzę (W. Okoń). J. Kozielecki przez problem rozumie rodzaj zadania, którego uczeń nie może rozwiązać za pomocą wiadomości, umiejętności ani nawyków. Jego rozwiązanie jest możliwe dzięki myśleniu, które polega na tworzeniu inf zupełnie nowych dla ucznia.

Problem w dydaktyce to rodzaj zadania, które uczeń powinien rozwiązać w sytuacji wystąpienia braku niezbędnej wiedzy. Uczeń musi opanować nowe treści lub znaleźć nowe relacje między wiadomościami już przyswojonymi

Istnieją 3 fazy rozwiązywania problemu:

- tworzenie sytuacji problemowej

- wytwarzanie pomysłów rozwiązania (stawianie hipotez)

Sprawdzanie rozwiązania (weryfikacja hipotez)

Te 3 fazy są obecne i stanowią podstawę we wszystkich metodach nauczania problemowego. Do procesów intelektualnych dominujących w metodach problemowych zalicza się: analizę, syntezę, porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie

• Metody problemowe: wykład problemowy (stawiana teza lub antyteza), wykład konwersatoryjny (wymiana poglądów co do rozwiązania problemu), wykład panelowy (polegający na rozwiązywaniu problemu przez kilkoro wyłonionych dyskutantów i obecności i wsparciu reszty uczniów).

Metody problemowe są jednocześnie metodami aktywizującymi (metoda przypadków- zdarzeń, sytuacji, inscenizacji i gier dydaktycznych oraz dyskusji)

• Metoda przypadków- jest wykorzystywana do łączenia teorii z praktyką. Sprowadza się do analizy a następnie dyskusji nad przedstawionym przez nauczyciela opisem zdarzenia

Fazy:

1. 0- wstępna (przygotowanie opisu przypadku, wyjaśnienie celu i tematu zajęć, wyjaśnienie istoty metody przypadków)

2. 1- prezentacja opisu zdarzenia, wstępna analiza zdarzenia, uzupełnianie inf przez pytania i odpowiedzi

3. 2- analiza opisu zdarzeń, selekcja informacji na ważne i drugoplanowe

4. 3- propozycja rozwiązania (wybór rozwiązani optymalnego i jego uzasadnienie)

5. 4- ocena trafności stawianych pytań, ocena prawidłowości wnioskowania, podkreślanie momentów mających najwyższą wartość dydaktyczną

• Metoda sytuacyjna- jest odmianą metody przypadków, ponieważ tok postępowania nauczyciela i uczniów oraz zastosowane środki są podobne bądź identyczne. różnica dotyczy jakościowej strony podstawowego środka dydaktycznego stosowanego w tych metodach- opisu. W metodzie przypadków opis obejmuje pojedyncze zdarzenie, natomiast w metodzie sytuacyjnej opis przedstawiany jest jako ciąg zdarzeń, jako złożoną sytuację, za rozwiązaniem której przemawiają jakieś racje za lub przeciw.

Fazy postępowania są adekwatne do metody przypadków.

Obejmują ogniwa:

- przygotowanie opisu sytuacji przez nauczyciela

- przekazanie opisu sytuacji uczniom do zapoznania się w domu

- analiza opisu sytuacji przez uczniów wraz ze wszystkim załącznikami

- wyjaśnienie istoty metody sytuacyjnej

- dyskusja nad problemem zawartym w opisie, zgodnie z treścią pytań sformułowanych przez nauczyciela

- wybór wspólnego rozwiązania lub podjęcie określonej decyzji

- uzasadnienie dokonanego wyboru rozwiązania lub podjęcia decyzji

- ocena prawidłowości wnioskowania uczących się

- podkreślenie momentów mających dużą wartość dydaktyczną

• Metoda inscenizacji- wymaga aktywności uczniów nieco innej. O ile w metodzie przypadków lub sytuacyjnej uczniowie nie było bezpośrednio zaangażowani w zdarzenie a w analizę i ocenę problemu, to w tej metodzie uczniowie przyjmują na siebie rolę osób występujących w tym zdarzeniu. Role te grane w warunkach sztucznych, zwykle przydzielone tylko grupie uczniów, przy czym pozostali uczniowie pełnia rolę obserwatorów

3. METODY POSZUKUJĄCE

• Metoda dyskusji- rola nauczyciela polega na:

- wysunięciu szerszego problemu jako tematu do dyskusji

- przewodniczeniu oraz porządkowaniu i kierowaniu jej przebiegiem

- taktownym ingerowaniu w kulturę wypowiedzi

- wyznaczaniu norm tematycznych dyskusji

Dyskusja doskonali umiejętności posługiwania się wiadomościami i doświadczeniami uczniów, doskonali analizę, ocenę, rozumienie faktów, argumentację, uczy ścisłego, zwięzłego i jednoznacznego formułowania myśli, wnikania w cudze wywody i szacunku dla nich.

Istnieją 3 odmiany:

1. Dyskusja inspirująca (poszukiwanie rozwiązania problemu)

2. Dyskusja badawcza (weryfikacja hipotez)

3. Dyskusja jako przekonywanie (argumentowanie stanowisk)

• Metoda konsultacji, rozmowy

4. METODY PODAJĄCO- POSZUKUJĄCE

• Metoda referatu- pisemna praca poszukująca, której przedmiotem jest analiza tematu zakończona wnioskowaniem na postawie różnych źródeł. Odmianą jest metoda koreferatu

• Metoda obserwacji- najskuteczniejsza w przyswajaniu nowych wiadomości, w zrozumieniu i utrwaleniu wiedzy podawanej przez nauczyciela

• Metoda pokazu- podaje sposoby wzorcowego wykonania określonych czynności, odpowiedniego postępowania i zachowania w danych okolicznościach. Łączy się z aktywnością nauczyciela.

• Metoda ćwiczeń- systematyczne, wielokrotne powtarzanie tych samych czynności przez uczniów, których celem jest przejście od umiejętności, przez sprawności do nawyków

• Metoda laboratoryjna

• Metoda eksperymentu

Nauczanie i uczenie się wielostronne 13.05.09

W polskiej literaturze pedagogicznej problem pełnego rozwoju uczniów w procesie kształcenia rozwinął W. Okoń wysuwając teorię wielostronnego kształcenia. Wyróżnia 4 drogi uczenia się i nauczania będące połączeniem zbliżonych metod. Drogi te zapewniają wielostronny rozwój uczniów w procesie nauczania. Gwarantuje on inspirowanie uczenia się przez 4 wzajemnie uzupełniające się grupy metod nauczania i odpowiadające im strategie dydaktyczne.

Grypy

1. Grupę stanowią metody nauczania podającego, które przekazują wiedzę w formie słowa mówionego lub drukowanego oraz innych środków informacji. W takiej sytuacji dydaktycznej uczeń przyswaja przekazywanie wiadomości. Jest to droga uczenia się i nauczania niezbędna dla tych treści, których inaczej nie można skutecznie przekazać, a samodzielne dochodzenie do ich poznawania wymagałoby zbyt wiele czasu i pracy. Dla tego typu treści właściwe są sądy opisująco- wyjaśniające, wymagające od uczniów jedynie przyswajania gotowych wiadomości. Rezultatem takiego uczenia się jest zdobycie zasobu wiadomości mniej lub bardziej trwałych a wśród zdolności poznawczych wyćwiczona zostaje przede wszystkim pamięć. Droga postępowania metodycznego nawiązuje do poglądów J. Herbarta. Właściwa jest dla niej strategia dydaktyczna polegająca na przyswajaniu wiedzy gotowej, oparta na psychologii asocjacji i dlatego nazywana jest STRATEGIĄ A.

Elementy tej strategii to:

1. Podawanie wiedzy

2. Porządkowanie wiedzy

3. Kojarzenie

4. Zastosowanie

2. Drugą drogą uczenia się jest odkrywanie. Uczeń sam dochodzi do kolejnych odkryć, które stają się rezultatami samodzielnego aktywnego myślenia, jakie służą rozwiązywaniu problemów. Rolą nauczyciela jest inicjowanie metod poszukujących i stwarzanie sytuacji problemowych, które skłaniają do poszukiwania prawidłowych rozwiązań. Ta droga uczenia się wymaga badawczej aktywności formułowania pytań i konstruowania hipotez, których weryfikacja przynosi nowe informacje o rzeczywistości. Cechą istotną tej metody jest samodzielne dochodzenie do wiedzy, w coraz szerszych, bardziej złożonych strukturach, a tym wiedza jest trwalsza (zdobyta przez eksplorację). Sprzyja temu strukturalne ujmowanie wiedzy, logiczne operowanie dotychczasowym jej zasobem i samodzielne rozwiązywanie trudności. Następuje rozwój zdolności poznawczych kształtujących rozwój ogólnej kultury umysłowej, a także zainteresowań. Ta droga postępowania dydaktycznego jest wyraźną kontynuacją poglądów J. Deweya. O ile jednak Dewey zakładał, że jego metoda jest zgodna z procesem myślenia i stworzył dla niej stopnie formalne odpowiadające etapom procesów myślenia, o tyle W. Okoń traktuje myślenie problemowe jako jedną z możliwości w drodze uczenia się przez odkrywanie (obok metod heurystycznych i naukowego badania). Uczenie się problemowe zostało zaliczone przez okonia do uczenia się przez odkrywanie (czyli samodzielnego dochodzenia do wiedzy przy pomocy i pod opieką nauczyciela). Nauczyciel nie jest jedynym źródłem wiedzy, a staję się organizatorem procesu poznania. W metodach uczenia się przez odkrywanie, źródłem wiedzy jest rzeczywistość, materiały dydaktyczne, sytuacje problemowe i sam uczeń, który przez rozwiązywanie problemów dochodzi do nowych sytuacji, stwierdzeń, odkryć i poglądów. Okoń nazywa te strategię dydaktyczna mianem „P”, gdyż jej podstawą jest problem i jego rozwiązywanie.

3. Strategia zwana emocjonalna (E). stanowi uczenie się przez przyswajanie. Nauczyciel eksponuje treści programowe, a uczeń poznaje je przy pobudzonej emocji. Przeżycie może być wywołane treścią lub przedmiotem eksponowanym w formie obrazu, muzyki lub może towarzyszyć treściom fabularnym. Uczenie się przez przeżywanie nie tylko pozwala poznać nowe zagadnienia, ale przyśpiesza ich trwałe zapamiętanie, kształtuje ich sądy wartościujące, rozbudza uczucia, sprzyja właściwemu rozwojowi i kształtowaniu osobowości. Zapewnia poznanie takich dziedzin kultury, których w inny sposób nie można w pełni zrozumieć i poznać. Wartości wynikają z rozbudzania uczuć. Proces kształcenia staje się procesem wychowania przez oddziaływanie na emocjonalną strefę osobowości.

4. Strategia zwana operacyjną. Tworzą ją praktyczne metody nauczania i uczenia się przez działanie. Może to być działanie produkcyjne występujące w nauce zawodu lub specjalności zawodowej, a także działanie nieprodukcyjne, które występuje w koniecznych ćwiczeniach umiejętności i nawyków. Ta grupa metod jest stosowana dość często przy opanowaniu umiejętności zawodowych, a rzadziej gdy przedmiotem są ogólnokształcące umiejętności, działania czy typy zachowań

Środki dydaktyczne- to przedmioty, które dostarczone uczniom pobudzają określone bodźce zmysłowe, działają na ich wzrok, słuch, dotyk i inne receptory, ułatwiając tym samym bezpośrednie i pośrednie poznawanie rzeczywistości

Przedmiotem tym mogą być: oryginalne modele, obrazy, przedmioty symboliczne

Funkcje środków dydaktycznych:

- poznawcza (służy bezpośredniemu poznawaniu fragmentów rzeczywistości)

- kształcąca- jest narzędziem poznawania i rozwijania zdolności i uczuć oraz woli uczniów

- dydaktyczna- jest źródłem pozyskiwania wiadomości i umiejętności, utrwalania treści kształcenia, weryfikowania hipotez, sprawdzania stopnia opanowania wiedzy

Do środków dydaktycznych należą pomoce naukowe: indywidualne wyposażenie uczniów, boiska szkolne, urządzenia sportowe itp.- teren pracy nauczyciela i uczniów

Podział środków dydaktycznych:

- wzrokowe (przedmioty, obrazy)

- słuchowe (radio)

- wzrokowo- słuchowe (TV, projektory)

- częściowo automatyzujące proces nauczania- uczenia się (laboratoria językowe, śr informatyczne, programy multimedialne)

Funkcje dydaktyczne środków kształcenia a ich wykorzystanie:

1. Poznawanie rzeczywistości (w postaci ogólnej, zastępczej i naturalnej)- obrazy naturalne, przedmioty zastępcze, mapy, plany, modele

2. Poznawanie wiedzy o rzeczywistości (eksponowanie wiedzy, wiadomości za pomocą środków technicznych lub w połączeniu z pracą własną)- teksty drukowane, tablice, czytniki, podręczniki, programy multimedialne

3. Kształtowanie emocjonalnego stosunku do rzeczywistości (wychowanie społeczne, muzyczne, plastyczne)- teksty drukowane, radio, TV, sieć informatyczna, magnetofony i dzieła sztuki

4. Kształtowanie działania przetwarzającego rzeczywistość (m.in. sprawności badawcze, językowo- symboliczne, techniczne)- maszyny dydaktyczne, laboratoria językowe, narzędzia, symulatory, gry dydaktyczne)

Formy dydaktyczne procesu nauczania- uczenia się 20.05.09

Formy dydaktyczne- sposoby organizacyjne procesu nauczania i uczenia się

Podział form:

1. Kryterium: liczba uczniów (jednostkowe i zbiorowe)

2. Ze względu na miejsce uczenia się (formy szkolne- zajęcia klasowo- świetlicowe, laboratoryjne (gabinetowe), warsztatowo- produkcyjne; formy pozaszkolne- praca domowa, wycieczka, praktyki, staże, warsztaty; i formy pozaszkolne- instytucje edukacyjne)

3. Czas trwania zajęć (lekcja- 45 min lub pochodne lekcji)

Zastosowanie określonej formy organizacyjnej procesu nauczania- uczenia się jest adekwatne do systemu edukacji. Całkowity (globalny) system edukacji to zwarty układ instytucji oświatowo- wychowawczych i innych placówek organizacyjnych realizujących proces kształcenia. Obejmuje on głównie stacjonarną edukację szkolną, niestacjonarną i inne formy edukacji nieszkolnej. Ustawa z dnia 21.11.2001 zakłada model edukacji od przygotowania do szkoły dzieci 6-cio letnich poprzez szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne prowadzące do matury, szkoły policealne, wyższe do studiów doktoranckich.

Lekcja jako podstawowa forma organizacyjna

Podstawowym elementem systemu klasowo- lekcyjnego jest lekcja, która uzależniona jest od realizowanych celów, treści, metod i środków kształcenia

Funkcje dydaktyczne lekcji:

- sprawdzanie wiadomości, umiejętności i nawyków połączone z oceną pracy uczniów

- wprowadzanie uczniów w nowe treści

- utrwalanie opanowanych wiadomości i umiejętności- łączenie teorii z praktyką

Kategorie lekcji:

- zajęcia teoretyczne

- zajęcia laboratoryjne lub pracowniane

- zajęcia praktyczne

Do podstawowych typów zajęć teoretycznych zalicza się

- lekcje realizujące nowy materiał nauczania

- utrwalające zdobyte wiadomości

- uogólniające i systematyzujące materiał nauczania

- sprawdzające

- mieszane

Tok lekcji podającej (prosta struktura, tradycyjne ujęcie)

1. organizacyjne przygotowanie uczniów do pracy i sprawdzenia pracy domowej;

2. przedstawienie i pracowanie nowych treści,

3. łączenie nowych treści z wcześniej nabytymi i ich systematyzowanie;

4. utrwalanie nowych treści przez próby stosowania ich w nowych sytuacjach

5. wyjaśniania założeń pracy domowej

Tok lekcji problemowej (uczeń pracuje nad swoim rozwojem)

1. Przygotowanie uczniów do pracy

2. Sprawdzenie pracy domowej jako nawiązania do lekcji poprzedniej

3. Stosowanie sytuacji problemowej, sformułowanie przez uczniów zagadnienia głównego i kwestii z nim związanych

4. Ustalenie planu pracy i w toku jego realizacji formułowanie propozycji rozwiązań problemu

5. Sformułowanie pomysłów i sprawdzenie ich na drodze teoretycznej i empirycznej

6. Utrwalenie nowych wiadomości

7. Zastosowanie ich w sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych na lekcji bądź w zadanej pracy domowej

Tok lekcji eksponującej (istotą jest jednorazowe lub wielokrotne eksponowanie określonych wartości , działania prowadzące ku emocjonalnej percepcji i budowania wartości w uczniów)

1. Przygotowanie klasy do pracy

2. Poznanie i zrozumienie wiadomości o eksponowanym dziele i jego twórcy

3. Uczestnictwo w ekspozycji dzieła

4. Dyskusja na temat głównych wartości dzieła

5. Twórcza aktywność uczniów zależna od charakteru dzieła

Tok lekcji operacyjnej (występuje najczęściej w nauce języków obcych, treści ogólnotechnicznych i zawodowych, matematyczno- informatycznych, przyrodniczych lub sportowych)

1. Przygotowanie klasy do pracy i sprawdzenie zadania domowego

2. Uświadomienie u uczniów zadań lekcji i celów jakie ma osiągnąć

3. Wzorcowy pokaz danej czynności

4. Wykonanie pierwszych działań przez uczniów pod kontrolą nauczyciela

5. Ćw systematyczne

6. Zadanie pracy domowej sprzyjającej utrwalaniu sprawności

Kontrola i ocena w procesie nauczania- uczenia się

Wymagania:

- podstawowe

- rozszerzone

- dopełniające

Jest to układ, w którym spełnienie wyższych wymagań jest uwarunkowane spełnieniem wymagań niższych. B. Niemierko twierdz, że opracowanie hierarchii wymagań jest sztuką, na którą składa się: znajomość przedmiotu nauczania, wiedza pedagogiczna i doświadczenia nauczycielskie

Ustalenie wymagań programowych:

1. Dobór zakresu programowego- synteza i uporządkowanie treści

2. Określenie wymagań podstawowych

- sformułowanie celów podstawowych

- określenie celu podstawowego

- sformułowanie wymagań podstawowych, które obejmują wiadomości i umiejętności, które są: stosunkowo łatwe do opanowania, najpewniejsze i najdonioślejsze naukowo, całkowicie niezbędne w dalszej nauce, bezpośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym lub ewentualnej pracy zawodowej. Wymagania podstawowe są wyznaczane przez cele główne i centralne elementy treści nauczania ale ich nie wyczerpują. Spełnienie wymagań podstawowych przez ucznia uprawnia go do oceny dostatecznej.

3. Określenie wymagań rozszerzających

- cele rozszerzające

- materiał rozszerzający

- wymagania rozszerzające obejmujące wiadomości i umiejętności, które są: umiarkowanie trudne do opanowania, w pewnym stopniu hipotetyczne, przydatne ale nie niezbędne w dalszej nauce, pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym i ewentualnej pracy zawodowej. Stanowią poszerzenie i pogłębienie wymagań podstawowych a ich opanowanie uzależnione jest od opanowania wymagań podstawowych. Spełnienie wymagań rozszerzonych uprawnia do otrzymania oceny dobrej.

4. Określenie wymagań dopełniających:

- cele dopełniające

- materiał dopełniający

- wymagania dopełniające obejmują wiadomości i umiejętności, które są: trudne do opanowania, twórcze naukowo, wyspecjalizowane ponad potrzebę głównego kierunku dalszej nauki, z dala od bezpośredniej użyteczności w życiu pozaszkolnym i ewentualnej pracy zawodowej. Stanowią rozwinięcie wymagań rozszerzających i mogą wykraczać ponad opublikowany program nauczania, wykorzystywać okazjonalne źródła wiedzy lub możliwości indywidualnych ćw. Wymagania rozszerzone i dopełniające stanowią wymagania pełne. Ich spełnienie uprawnia ucznia do otrzymania oceny bdb.

5. Zestawienie wymagań 3 poziomów i ocena hierarchiczności układu- zestawienie wymagań w postaci tabelarycznej pozwala wstępnie ocenić hierarchię wymagań ze względu na cele i materiał nauczania. Jednakże dopiero po przeprowadzeniu lekcji i sprawdzeniu wyników nauczania hierarchia wymagań okazuje się w całości lub w części potwierdzona.

Sposoby kontroli

• Kontrola ustna, wyrywkowa podczas lekcji, końcowa

• Kontrola pisemna, m.in. test dydaktyczny z kafeterią odpowiedzi, wypełnianiem luk lub dopisywaniem odpowiedzi

• Praktyczne sprawdzanie umiejętności opartych na wiadomościach, np. wykonywanie doświadczeń, pomiaru

Formy i metody kontroli i oceny:

• Ze względu na częstotliwość- bieżąca, sporadyczna, okresowa/ bieżąca, okresowa, roczna (wg. Kupisiewicza)

• Ze względu na sposób prowadzenia- metody konwencjonalne (sprawdziany, egzaminy, kontrola ustna), metody testowe i egzaminacyjne, metody z wykorzystaniem maszyn dydaktycznych

Funkcje kontroli i oceny

1. Poznawcza- zawiera informacje o przebiegu procesu nauczania- uczenia się, pozwala na wykazywanie i usuwanie elementarnych błędów w wiadomościach

2. Aktywizująca- opiera się na mechanizmie pozytywnego wzmocnienia za pomocą oceniania. Wdraża do samokontroli, samooceny i kształcenia dalszego

3. Selektywna- pozwala na klasyfikację uczniów, wiąże się z odsiewem, odpadem i drugorocznością

4. Wychowawcza- rzetelna i sprawiedliwa ocena kształtuje samokrytycyzm, poczucie odpowiedzialności, pracowitość, wytrzymałość; wzmacnia samoocenę i motywację

Aby kontrola i ocena spełniały funkcję selektywna i wychowawczą musi być sprawiedliwa, tzn wyczekująca, pełna i obiektywna.

Właściwości oceny szkolnej:

1. Ocena jest aktualistyczna wtedy, gdy stwierdza określony stan wiedzy (wiadomości, umiejętności)

2. Ocena jest dyspozycyjna kiedy wartościuje sposób myślenia, elementy struktury psychicznej uczniów

3. Ocena jest aktualistyczno- dyspozycjonalna, wtedy, gdy uwzględnia osiągnięcia edukacyjne w stosunku do właściwości psychicznych ucznia

4. Ocena jest prognozująca wtedy, gdy projektuje na przyszłość

5. Ocena jest sytuacyjna

Błędy w kontroli i ocenie

1. Niewłaściwa konstrukcja skali ocen

2. Brak należytej motywacji do precyzyjnego oceniania

3. Indywidualne, nieświadome tendencje osób oceniających

4. Błędy generalizacji- skłonność do zbytniego uogólniania stawianych ocen

5. Błąd łagodności lub surowości- stawianie ocen zawyżonych lub zaniżonych

6. Błąd stereotypu- kontrola jest schematyczna, nieelastyczna

Nauczyciel w procesie dydaktycznym

Nauczyciel to osoba, która w sposób celowy i świadomy naucza słowem żywym lub pisanym, bądź też za pomocą technicznych środków przekazu, systematycznie lub dorywczo organizuje proces samodzielnego uczenia się. Czynności nauczania zmierzają do przyswojenia przez uczniów określonych wiadomości, opanowanie umiejętności i nawyków, kształtowanie odpowiednich postaw i zachowań niezbędnych do rozwoju osobowości.

Pojęcie nauczyciel ma szeroki zakres treściowy. Najogólniej i tradycyjnie nauczycielem jest osoba wykonująca czynności dydaktyczne w systemie klasowo- lekcyjnym. Jednakże nauczycielami są też osoby wykonujące czynności wobec uczniów dorosłych w szkolnym i nieszkolnym systemie edukacji. Są nimi: wykładowcy, instruktorzy, lektorzy, prelegenci, edukatorzy, pracownicy instytucji kulturalno- oświatowych, bibliotekarze oraz różnego rodzaju doradcy.

Funkcje nauczyciela:

1. Wychowawcza- odnosząca się do wspomagania i stymulowania rozwoju osobowości uczniów

2. Dydaktyczna- polegająca na organizowaniu i doradztwie skutecznego uczenia się-

3. Społeczna- odpowiada za współdziałanie uczniów ze środowiskiem społecznym

4. Badawcza- odpowiadająca naukowej analizie, ocenie i ewentualnej korekcie pracy edukacyjnej nauczyciela

5. Społeczno- opiekuńcza- odpowiadająca za zapewnienie warunków zdrowotnych bezpieczeństwa i podmiotowości uczniów

6. Innowacyjna- służąca samorealizacji, kształtowaniu postaw alternatywnych i innowacyjnych

Wg. M. S. Knowles'a funkcjami nauczyciela są:

• Diagnostyczna- planowanie procesu dydaktycznego

• Motywacyjna- tworzenie warunków i stymulowanie uczenia się

• Metodyczna- udzielanie pomocy uczniom w doborze metod i technik uczenia się

• Udostępniania- pomoc w uzyskiwaniu przez uczniów niezbędnych materiałów i środków do nauki

• Ewaluacyjna- pomoc w ocenie wyników uczenia się

Modele sylwetki nauczyciela:

1. Eksperci- dobre przygotowanie teoretyczne i praktyczne, przekonanie o wysokich kompetencjach, znajomość potrzeb edukacyjnych uczniów (tendencja do sterowania procesem ich edukacją)

2. Informatorzy- przekazują uporządkowaną wiedzę, informują o stosowaniu jej w praktyce, zachęcają do aktywności edukacyjnej

3. Konsultanci, doradcy- starają się poznać potrzeby i aspiracje edukacyjne uczniów, motywy uczenia się i stan aktywności edukacyjnej, dążą do zaspokojenia potrzeb uczniów, doradzają ale nie narzucają swojego stanowiska

4. Spolegliwi opiekunowie- ciepły, otwarty, życzliwy, stymuluje do uczenia się, udziela pomocy uczniom przy ich akceptacji

5. Leseferyści- wczuwają się w potrzeby uczniów, akceptują ich takimi, jakimi są, nie ocenia ich, nie krytykuje, pobudza do samopoznania, nie ma gotowych odpowiedzi, zachęca do analizy pozostawiając uczniom swobodę wyboru

38

---