EDUKACJA ZDROWOTNA

Mgr pielęgniarstwa Ewelina Czeleń

• Ilość zajęć - 15 godzin

• Literatura:

• BarbaraWoynarowska: Edukacja zdrowotna, PWN 2012

• Ewa Syrek , Katarzyna Borzucka - Sitkiewicz: Edukacja zdrowotna, Warszawa: Wydaw. Akademickie i Profesjonalne, 2009.

• Mirosław Kowalski, Anna Gaweł: Zdrowie - wartość - edukacja, Uniwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze. - [Wyd. 2]. - Krak ó w: "Impuls", 2007

• Przedmiot kończy się zaliczeniem

Zdrowie - definicje

• WHO (1946r) - stan pełnego dobrego samopoczucia (dobrostanu) fizycznego, psychicznego, społecznego a nie tylko brak choroby lub ułomności (niedomagania)

• Boorse C. (1977) - Zdolność i gotowość każdej części organizmu człowieka do podjęcia w normalnych warunkach mikro- i makrośrodowiska wszystkich typowych czynności z wystarczającą wydolnością

• Stan w którym jednostka wykazuje optymalną umiejętność efektywnego pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej przez proces socjalizacji

Zdrowie współcześnie

• Trzy płaszczyzny

• Zdrowie fizyczne dotyczące stanu organizmu ludzkiego, podlegającego zarówno naturalnym oddziaływaniom czynników przyrodniczych, jak też higienicznym zabiegom ze strony celowej, kreacyjnej działalności człowieka.

• Zdrowie psychiczne dotyczące stanu integracji osobowości zarówno w sensie strukturalnym, chodzi mianowicie o harmonię wewnętrzną człowieka jak tez o współbrzmienie z zewnętrznym otoczeniem.

• Zdrowie społeczne dotyczące stanu „prawidłowej” relacji między jednostką a społeczeństwem, tj. taki stan rzeczy, który wyraża się w postaci syntonii czy harmonii.

Laickie koncepcje zdrowia

• Nieprofesjonalne koncepcje zdrowia kształtowane w toku zdobywania doświadczeń życiowych w określonym kontekście kulturowym - społecznym i określonych warunkach bytu

• Koncepcje zdrowia zależne od wieku, płci, i statusu społecznego (znaczenie sprawności fizycznej jako elementu zdrowia zmienia się wraz z wiekiem i zależnie od płci)

Zdrowie jako wartość

• Wartości -idee, zjawiska, materialne i niematerialne przedmioty, stany, rzeczy, osoby, grupy itp.., oceniane lub aprobowane czy odrzucane. Stanowią jeden z głównych wyznaczników i celów ludzkiego działania

• Wartość „zdrowie”:

• Wartość odczuwana - jednostka zdrowie uznaje za rzeczywiście cenione, atrakcyjne i pożądane, generuje zachowania profilaktyczne i lecznicze

• Wartość uznawana - jednostka przekonana jest, że zdrowie powinno być cenione, ponieważ postrzegane w ten sposób jest w środowisku. Mniejsze natężenie emocjonalne, brak zachowań, jedynie deklaracje

Zdrowie jako wartość

• Wartość zdrowia - siła z jaką jest ono cenione lub pożądane (w porównaniu z innymi wartościami)

• Wartości uroczyste - wartości wyższe, uroczyste, obdarzone powszechnym szacunkiem, publiczne manifestowane, doceniane szczególnie w sytuacjach wyjątkowych (zagrożenie, sukces)

• Wartości codzienne - wiążące się z praktycznymi, codziennymi, prywatnymi celami jednostek

Pozycja zdrowia w hierarchii lub w systemie wartości????

Zdrowie w opinii Polaków

• 2005 r, CBOS - Które z podanych wartości są dla Pani/Pana najważniejsze? - szczęście rodzinne - 84%, zdrowie - 69%, praca zawodowa i uczciwość po 23%

• 2006r, CBOS - Co jest w życiu najważniejsze? - zdrowie - 51%, pieniądze - 46%, rodzina i panująca w niej zgoda - 34%

• 2010r, CBOS, - Które z podanych wartości są dla Pani/Pana najważniejsze? - zdrowie - 97%, szczęście rodzinne - 95%, uczciwość - 95%, szacunek innych ludzi - 94%

Co wpływa na zdrowie?

Pola zdrowotne wg La londa

Zachowania zagrażające zdrowiu

• Termin wykorzystywany w promocji zdrowia i w prewencji chorób (czynniki ryzyka)

• Przyjmuje się, że pochodzą z „bezsiły” - konieczność poszukiwania mechanizmów radzenia sobie z trudnościami dnia codziennego w celu odzyskania równowagi fiz. i psych.

• Pochodzą też z kulturowo uwarunkowanej akceptacji społecznej dla ich występowania (wpływ na styl życia)

• Promocja zdrowia ma na uwadze zwiększenie efektywności działania i poszukiwań źródeł zachowań zagrażających zdrowiu w celu ich eliminacji

Edukacja zdrowotna - współdziałanie

Promocję zdrowia traktowano początkowo jako synonim profilaktyki chorobowej, jednak obecnie już się tego nie czyni.

WHO obok promocji zdrowia wymienia także profilaktykę i edukację zdrowotną.

W ten sposób powstała tendencja do wyróżniania przynajmniej trzech nurtów działalności na rzecz zdrowia, a nierzadko dodaje się kierunek czwarty - politykę zdrowotną.

Promocja zdrowia

Promocja zdrowia

• Jednolity proces działań zmierzających do poprawy i utrzymania ludzkiego zdrowia, składający się z trzech elementów (WHO)

• Edukacja zdrowotna - podstawowy element promocji zdrowia mający prowadzić do zapoznania z celami działań na rzecz zdrowia pozytywnego i zapobieganie chorobom przez wpływ na zachowanie jednostki, jak postawy i wykazanie korzyści płynących z zachowania zdrowia

Zapobieganie chorobom- III poziomy

• Profilaktyka I fazy (pierwotna) - zapobieganie chorobom i dysfunkcjom ustroju, gdy nie zachodzi niepożądane zjawisko chorobowe poprzez wczesne wykrycie choroby lub nie (ukierunkowana na ludzi „zdrowych”)

• Profilaktyka II fazy (wtórna) - ma na celu powstrzymanie rozwoju choroby - zaburzeń oraz skróceniu czasu trwania gdy zostaną wykryte wczesne ich sygnały

• Profilaktyka III fazy - ma na celu powstrzymanie przebytej choroby oraz przeciwdziałanie nawrotom, zapobieganie ujemnym skutkom życia z chorobą (promowanie „zdrowia” u chorego)

Ochrona zdrowia - polityka zdrowotna

• Zbiór zadań, głównie politycznych, które maja ułatwić dokonywanie indywidualnego wyboru tego, co lepsze z punktu zachowania i poprawy zdrowia, wpływać na dokonywanie zmian w środowisku życia nauki i pracy, zmian w zakresie indywidualnego ryzyka zdrowotnego i odporności na czynniki szkodliwe dla zdrowia oraz na rozwijanie technologii nieszkodliwych dla zdrowia

Różnice między promocją zdrowia
a profilaktyką

Edukacja zdrowotna jest to proces, poprzez który poszczególne osoby i grupy ludzi uczą się zachowywać w sposób sprzyjający promocji zdrowia oraz podtrzymywaniu
i odzyskiwaniu zdrowia swojego i społeczności.

Inne definicje

• Proces oparty na naukowych zasadach, stwarzający sposobność planowego uczenia się i zmierzający do umożliwienia jednostkom podejmowania świadomych decyzji dotyczących zdrowia i postępować zgodnie z nimi. Odpowiedzialność za ten złożony proces ponosi rodzina, system edukacji i społeczeństwo (Rezolucja Rady Wspólnoty Europejskiej)

• Całokształt działań zmierzających do kształtowania zachowań zdrowotnych ludzi, by rozwijać kompetencje skutecznego wpływania na zdrowie własne i społeczności w której żyją (Charońska)

• Każda planowana działalność ukierunkowana na uczenie się o zdrowiu i chorobie (Tones, Green)

Edukacja zdrowotna i inne działania na rzecz zdrowia

Najważniejszym czynnikiem, który zapoczątkował proces kształtowania się edukacji zdrowotnej była radykalna zmiana w sposobie zrozumienia uwarunkowań zdrowia, a zwłaszcza obrazu chorób
w krajach wysoko uprzemysłowionych.

Najważniejszym problemem stały się choroby przewlekłe - silnie powiązane ze stylem życia człowieka i cechami jego środowiska

Edukacja zdrowotna - obiektem jej zainteresowań jest z jednej strony choroba,
z drugiej strony jej przeciwstawienie zdrowotne, utożsamiane z szeroko pojętym dobrostanem psychicznym, fizycznym i społecznym.

Początkowe błędy w rozumieniu edukacji zdrowotnej:

• niesłuszne przekonanie o edukacji zdrowotnej jako
  o jedynej i wystarczającej dla upowszechnienia zagadnień zdrowotnych;

• koncentrowanie się tylko na jednostce, zapominając
  o kontekście jej funkcjonowania i skupianie się na chorobie;

• przeniesienie ideologii chorób zakaźnych na choroby przewlekłe np. dobra rada nie pal to nie zachorujesz;

• przyjęcie tezy, że człowiek poinformowany
  o szkodliwości danego zachowania porzuci to zachowanie, albo nigdy go nie podejmie.

Edukacja zdrowotna w historii

• Temat podejmowany od wieków

• Starożytność:

• V w.p.n.e. Bogini Higiea, piękna córka Asklepiosa nauczała Greków, że żyjąc mądrze i przestrzegając praw natury można uniknąć choroby

• W Rzymie symbolem zdrowia była Minerwa Medica, która uzdrawiała ludzi w świętym gaju

• IV w.p.n.e Hipokrates (460-377p.n.e.) powiedział, że zdrowie (dobre samopoczucie) i choroba (złe samopoczucie) są zależne od równowagi między tym, co nas otacza, a nami samymi. Natomiast zewnętrzna równowaga między człowiekiem a środowiskiem pozwala na stworzenie równowagi wewnętrznej człowieka.

• Głosił, że źródła choroby to:

• Nieodpowiednie czynniki i warunki otaczające człowieka

• Czynniki powstające w organizmie człowieka

• Podkreślał konieczność:

• Obserwacji samego chorego

• Obserwacji otoczenia chorego

• Zaznajomienia się z warunkami życia mieszkańców

• Sposobem żywienia i bytowania

• Poznania klimatu powietrza, wiatrów, właściwości gleby i wody

• Platon (437-347 p.n.e.)

• Zdrowie - doskonalenie stylu życia, mające związek z dietą oraz rozwojem duchowym i kulturowym

• Dla zdrowia zasadnicze znaczenie ma aktywność fizyczna i praca

• Plutarch (50-125 n.e)

• Zalecał dla zachowania zdrowia aktywność i pracę

• Podkreślał znaczenie stanu aktywności człowieka i jego wolności osobistej

• Galen (129-199)

• De sanitate tuenda (gr. Higieina), 6 tomów- zebrana i usystematyzowana wiedza medyczna, nawiązanie do nauk Hipokratesa.

• 4 podstawowe płyny w organizmie człowieka:

-krew, -flegma, -żółta żółć, -czarna żółć

• Płyny odpowiadają 4 elementom świata

-powietrze, -woda, -ogień, -ziemia

• 4 płyny i 4 elementy tworzyły cztery jakości

-gorąco, -wilgotno, -sucho, -zimno

• Twierdził, że płyny w organizmie odpowiednio zmieszane stosownie do ich ilości, jakości, siły i temperatury mogą świadczyć o doskonałym zdrowiu człowieka (współczesna hemostaza)

• Średniowiecze

• Zdrowie to nie tylko brak choroby, lecz zdolność znoszenia różnych przypadłości

• Choroba to religijny test lub kara za grzechy

• Ból i śmierć to zasadnicze cechy życia ludzkiego

• Niezbędna jest higiena do utrzymania ciała w czystości, gdyż stanowi ono naczynie duszy

• Przepisy porządku klasztornego obejmowały zasady higieny ogólnej i higieny żywienia

• Wiara w bezwartościowość egzystencji ziemskiej determinowała troskę o zdrowie

• Paracelsus (1493-1541) twórca uniwersalnej doktryny makro- i mikrokosmosu

• Zdrowie jako dar natury musi być ciągle zdobywane

• Nie istnieje terminus mortus, a czas śmierci zależy wręcz od człowieka

• Paracelsus - symbol przejścia od Średniowiecza do czasów Nowożytnych

Czasy nowożytne

• Teoria kartezjańska - „Cogito, ergo sum”

• Paradygmat socjometryczny - oparty na filozofii neopozytywistycznej, o zdrowiu decydują nie tylko czynniki biologiczne, ale i społeczne

• Paradygmat socjośrodowiskowy - warunkiem utrzymania równowagi jest potencjał zdrowotny właściwy dla samego człowieka jak i jego środowiska

• Lata 90'te - „ekologiczno-ewolucyjne”

„Zdrowie to stan swoistej równowagi albo oddziaływania między organizmem człowieka, a otaczającym go środowiskiem zewnętrznym, równowagi umożliwiającej trwanie, rozwój i reprodukcję człowieka”

Ważniejsze daty i wydarzenia

• Ałma-Ata - 1977r - Światowe Zgromadzenie Zdrowia, ogłoszenie Deklaracji, w której po raz pierwszy użyto „hasła”promocja zdrowia'

• Ottawa - 1986r - I Międzynarodowa Konferencja nt. promocji zdrowia - „Karta ottawska”, która stanowi dzisiaj konstytucję promocji zdrowia

• Adelajda - 1988r - II Międzynarodowa Konferencja nt. promocji zdrowia poświęcona problematyce polityki zdrowotnej

Ważniejsze daty i wydarzenia

• Sundsvall - 1991r - III Międzynarodowa Konferencja nt. promocji zdrowia - poświęcona była środowiskom wspierającym zdrowie

• Dżakarta - 1997r - IV Międzynarodowa Konferencja nt. promocji zdrowia - określono priorytety dla promocji zdrowia na XXI wiek:

• Nadawanie znaczenia społecznej odpowiedzialności za zdrowie

• Zwiększanie inwestowania na rzecz poprawy zdrowia

• Konsolidowanie i rozszerzanie partnerstwa dla zdrowia

• Zwiększanie możliwości oddziaływania społeczności lokalnej i wzmacnianie jednostek

• Zapewnienie infrastruktury dla promocji zdrowia

Ważniejsze daty i wydarzenia

• Werona - 1998 - WHO ogłosiła dokument „Zdrowie 21 - zdrowie dla wszystkich w XXI wieku”

• Meksyk - 2005r - V Międzynarodowa Konferencja nt. promocji zdrowia - ustanowiono promocję zdrowia jako podstawowy priorytet w lokalnych, regionalnych, krajowych i międzynarodowych politykach i programach

Oświata zdrowotna w Polsce
(wg. M. Demela)

• Prehistoria oświaty zdrowotnej (gmina i kościół) poprzez druki łacińskie, ambonę, zarządzenia sanitarno-porządkowe władz miejskich, kierowane do elity intelektualnej i pospólstwa, pouczenia przygodne

• Epoka kalendarzy (inicjatywa prywatnych wydawców) poprzez kalendarze i wczesne druki polskie kierowane do szlachty, kleru i biedoty miejskiej

• Epoka centralizmu państwowego (Komisja Edukacji Narodowej) przez podręczniki, lekcje, pracę nauczycieli w środowisku kierowane do nauczycieli, młodzież miejska i wiejska ucząca się

Oświata zdrowotna w Polsce
(wg. M. Demela) cd.

• Epoka narodownictwa (inicjatywa indywidualna) poprzez prasę dla ludu, wydawnictwa elementarne, akcje odczytowe, kierowane do oświeconych chłopów, rzemieślników, działaczy społecznych

• Epoka instytucji społecznych: grupy, stowarzyszenia społeczne wydawnictwa seryjne, prasę specjalną, wystawy, muzea, środki dydaktyczne, kierowane do ogółu społeczeństwa (teoretycznie)

Oświata zdrowotna w Polsce
(wg. M. Demela) cd.

• Epoka współdziałania: okres II Rzeczypospolitej i okres Polski Ludowej (państwo i społeczeństwo)przez komplet form i środków audiowizualnych (radio, telewizja i wcześniej wymieniane) kierowane do ogółu społeczeństwa

Oświata zdrowotna w Polsce cd wg Charońskiej

• Epoka pedagogiki zdrowia - tworzenie podstaw teoretycznych, procesu i etapów wychowania zdrowotnego

• Epoka stagnacji - lata 80. XX w

• Epoka edukacji zdrowotnej w promocji zdrowia - od początku lat 90. - ruch szkół promujących zdrowie, programy edukacyjne dla szkół, nowe czasopisma i książki z zakresu promocji zdrowia

Wybitne postaci

• Piramowicz Grzegorz (1735-1801), pedagog - obowiązki nauczyciela w zakresie „wychowania co do ciała, to jest do zdrowia i sił”, współtwórca Komisji Edukacji Narodowej

• Śniadecki Jędrzej (1768-1838), lekarz - dzieło „O wychowaniu fizycznym dzieci” (ukształtowanie zdrowego człowieka)- prekursorska w dziedzinie edukacji zdrowotnej i pedagogice

Wybitne postaci

• Jordan Henryk (1842-1907), lekarz ginekolog - twórca instytucji pedagogicznej, wychowania pozaszkolnego i fizycznego w Polsce - ogródki jordanowskie

• Kopiczyński Stanisław (1873-1933), lekarz neurolog - pionier wychowania fizycznego, autorytet higieny szkolnej w okresie międzywojennym, twórca opieki lekarsko-higienicznej w szkole średniej cyt. „rozpowszechnienie higieny w szkole i przez szkołę jest jednym z najważniejszych zadań, jakie wiek XIX wiekowi XX do rozwiązania przekazał”

Wybitne postaci

• Radlińska Helena (1879-1954), pedagog, socjolog, pielęgniarka - „pielęgniarka - wychowawczyni społeczna”, związek pedagogiki społecznej z naukami biologicznymi i medycznymi, uwaga w kierunku czynnej postawy pacjentów, kształtowania samoopieki

• Landy Aleksander (1881-1969), lekarz pediatra, pedagog - model zdrowego miasta (Żoliborz) - placówki edukacyjne w kierunku zdrowia i wychowania (Poradnie Hig-Wych, Dział Oświaty i Kultury), rozpowszechniał wszechstronne wychowanie i integrację rozwoju fizycznego z psychicznym i społeczno-ideowym

Wybitne postaci

• Kacprzak Marcin (1888-1968), lekarz higienista, humanista, współtwórca medycyny społecznej i higieny szkolnej, współautor konstytucji WHO, twórca podręczników akademickich z zakresu higieny i epidemiologii

• Wentlandtowa Hanna (1906-1994), pedagog, autorka pierwszego podręcznika metodycznego oświaty zdrowotnej (Metodyka oświaty sanitarnej), twórczyni własnej szkoły metodycznej w oświacie zdrowotnej (dział Państwowej Szkoły Higieny - Ośrodek Metodyczno-Naukowy Oświaty Zdrowotnej)

Społeczno-ekonomiczny model zdrowia
a edukacja zdrowotna.

Podstawowym założeniem tego modelu jest powiązanie miedzy człowiekiem a środowiskiem, które najlepiej ilustruje tzw. Mandala Zdrowia (model ekosystemu człowieka opracowany w duchu paradygmatu socjoekologicznego opracowany przez Departament zdrowia Publicznego w Toronto, we wczesnych latach 80):

Cechy modelu społeczno-ekonomicznego

• Zdrowie podlega ludzkiemu dążeniu do samorealizacji -zaspakajanie własnych potrzeb i aspiracji, a konieczność pełnienia określonych ról społecznych. Np. posiadanie dzieci na utrzymaniu, jest czynnikiem mobilizującym do pracy mimo złego stanu zdrowia.

• Działanie wbrew zdrowiu z powodu trudnej sytuacji społecznej - dawanie dobrych rad skazane jest na niepowodzenie.

• Nierówny dostęp do zdrowia w zależności od płci, dochodu, wieku, wykształcenia.

• Postrzeganie zasad zdrowego stylu życia - jako znaczenie jakie jednostki nadają zdrowiu w codziennym życiu - przegrywa ono
  z innymi wartościami. Właściwe diagnozowanie sytuacji
  i odpowiednie działanie.

Społeczno-ekologiczny model zdrowia

• Obejmuje też założenia teoretyczne i praktykę w zakresie oceny, eliminacji i zapobiegania obecności w środowisku tych czynników, które mogą oddziaływać negatywnie na zdrowie obecnego i przyszłych pokoleń.

• Środowisko rozumiane jest tu szeroko, jako środowisko życia, w domu, pracy miejscach rekreacji.

Edukacja zdrowotna w kontekście współczesnej wizji promocji zdrowia

• Kluczową sprawą dla promocji zdrowia jest doprowadzenie do skutecznego uczestnictwa ludności w definiowaniu problemów, podejmowaniu decyzji oraz działaniu na rzecz zmiany determinantów zdrowia.

• Edukacja zdrowotna kładzie nacisk nie na choroby
  i czynniki ryzyka, ale na ludzi i miejsca.

• Programy uwarunkowane na środowiska społeczne kluczowe dla kształtowania zdrowia danej społeczności, jak środowisko szkoły czy miejsce pracy, oraz kluczowe grupy: ludzie starsi, bezrobotni czy mniejszości etniczne.

Grupy zagadnień podejmowanych w zakresie promocji zdrowia w trzech ostatnich dekadach XX wieku

• I wymiar promocji zdrowia (lata 70-te) - zajmowano się czynnikami ryzyka i chorobami, którym można zapobiegać przez informacje i edukację (np.: choroby serca, nowotwory)

• II wymiar promocji zdrowia (lata 80-te) - podkreślano znaczenie działań podejmowanych w celu uzupełnienia dotychczasowych strategii:

• Zdrowotna polityka społeczna

• Wzmocnienie indywidualnych umiejętności jednostki

• Działania na rzecz zdrowia

• III wymiar promocji zdrowia (lata 90-te) - doceniono znaczenie docierania do konkretnych osób i grup przez siedliska i sektory, w których znajdują się miasta, szkoły, zakłady, zoz, miejsca pracy

• IV wymiar promocji zdrowia (po 2000r) - wskazuje na potrzebę podejścia od słów do działań. Należy wykorzystywać zdobyte doświadczenia, wypróbowane narzędzia, koncepcje, podejścia i teorie

Współczesna edukacja zdrowotna:

Podstawowym zadaniem nowoczesnej edukacji zdrowotnej jest przede wszystkim wspomaganie tworzenia warunków dla zmiany - podejmowanie wysiłków na rzecz wzrostu kompetencji jednostek i grup w sferze samodzielnego działania na rzecz zdrowia na różnych poziomach organizacji życia społecznego.

Współczesna definicja

• Edukacja zdrowotna to całożyciowy proces uczenia się ludzi jak żyć, aby: zachować i doskonalić zdrowie własne i innych, w przypadku wystąpienia choroby lub niepełnosprawności aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie i zmniejszać jej negatywne skutki

Wkład edukacji zdrowotnej do promocji zdrowia

Współczesna edukacja zdrowotna - zmiany

• Holistyczne podejście do zdrowia, z wyraźnym akcentem na zdrowie psychospołeczne

• De-medykalizacja edukacji zdrowotnej i włączenie się do jej programowania i realizacji przedstawicieli nauk społecznych

• Przeniesienie akcentów z przekazywania wiedzy na kształtowanie umiejętności dla zdrowia (w tym umiejętności życiowych psycho-społecznych) i kompetencji do działania

• Przeniesienie akcentów z nauczania na uczenie się

Edukacja zdrowotna - podstawowe pojęcia

• Wiedza - treści, wiadomości, które zostały przyjęte, przyswojone i utrwalone w umyśle człowieka w wyniku gromadzenia doświadczeń i uczenia się. Pomiar wiedzy - diagnoza potrzeb i badanie efektów edukacji

• Nawyk - zautomatyzowane wykonywanie jakiejś czynności uwarunkowane jakąś regułą, z czasem świadomość istnienia reguły zanika, ale pozostaje kontrola świadomości nad wykonywaną czynnością. Jest efektem wielokrotnego powtarzania tej czynności. Nawyki zwykle trudno poddają się zmianie

Edukacja zdrowotna - podstawowe pojęcia

• Przekonania - względnie stały składnik świadomości człowieka, wynikający z przeświadczenia, że pewien stan rzeczy jest właśnie taki a nie inny, wytwarzane w drodze poznania, subiektywne składniki poglądu człowieka. Etapy: poznanie jakiegoś stanu rzeczy, emocjonalna akceptacja zdobytej wiedzy, skłonność do postępowania zgodnie z nią. Pomiar - ewaluacja efektów edukacji zdrowotnej, czy nastąpiła zmiana w stosunku do punktu wyjściowego

Edukacja zdrowotna - podstawowe pojęcia

• Postawy - stosunkowo trwałe predyspozycje do reagowania i zachowania się w określony (przewidywany) sposób, element osobowości. Postawy wobec spraw decydują o naszym zaangażowaniu, o tym co uważamy za dobre a co za złe.

• Składniki postawy: poznawcze - myśli, wiedza, przekonania; emocjonalne - reakcje, emocje, uczucia związane z aspektami zdrowia; behawioralna - nasze zachowania związane ze zdrowiem

• Cechy postawy: znak - negatywna, pozytywna, obojętna; natężenie - silna, słaba; względna trwałość - możliwość zmian w procesie edukacji

• Badanie postawy: obserwacja zachowań (w warunkach naturalnych lub eksperymentalnych); rejestrowanie zachowań o charakterze werbalnym (słowne lub pisemne wyrażanie opinii)

Edukacja zdrowotna - podstawowe pojęcia

• Umiejętności - sprawność do wykonywania czegoś, to co robimy dobrze wykonujemy w sposób płynny, elastyczny i zapewniający osiągnięcie jakiegoś celu, pozwalają podejmowanie określonych zachowań, potrzebne również do utrzymania zdrowia

• Umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym: higiena, pielęgnacja ciała, samobadania, związane ze zdrowiem seksualnym, zachowanie bezpieczeństwa, udzielanie pierwszej pomocy

• Umiejętności związane ze zdrowiem psychospołecznym (umiejętności życiowe): umożliwiają radzenie sobie w życiu, przystosowanie się, twórcze i krytyczne myślenie, porozumiewanie się

Edukacja zdrowotna - podstawowe pojęcia

• Zachowania - świadome działania w kierunkach wybieranych przez człowieka. Mają związek ze stylem życia (pozytywne i negatywne)

• Zachowania prozdrowotne - świadome, celowe działania ukierunkowane na zwiększanie potencjału zdrowotnego

• Związane ze zdrowiem fizycznym

• Ze zdrowiem psychospołecznym

• Prewencyjne

• Niepodejmowanie ryzykownych zachowań

Aspekty edukacji zdrowotnej

Edukacja zdrowotna - cele i oczekiwania

• Nowe możliwości poznawcze

• Pożądane postawy wobec zdrowia, przekonania

• Poczucie odpowiedzialności za zdrowie własne i innych

• Usystematyzowanie wartości, dostrzeżenie nowych walorów

• Umiejętności związane ze zdrowiem fizycznym (dbałość o własne ciało)

• Nowe umiejętności życiowe

• Zmiana zachowań zdrowotnych, ukierunkowanie na prozdrowotny styl życia

Styl życia

• Zespół codziennych zachowań właściwych dla danej społeczności lub dla jednostek, „sposób bycia” odróżniających ją od innych, bardziej lub mniej świadomie podejmowana strategia życiowa (Siciński)

• Wzór zachowań, który jest trwały i ukształtowany przez dziedzictwo kulturowe, relacje społeczne, czynniki geograficzne i społeczno-ekonomiczne oraz cechy osobowości człowieka.

Styl życia - elementy uczestniczące

• Budżet czasu i cykliczność zachowań

• Charakter pracy

• Konsumpcja dóbr materialnych - jej poziom, charakter, wzory

• Zachowania związane ze sferą zdrowia i choroby

• Zachowania związane z utrzymaniem higieny

• Aktywności mające związek z zaspokajaniem potrzeb intelektualnych i estetycznych

• Rekreacja

• Uczestnictwo w życiu społeczno-politycznym i postawy wobec spraw publicznych

• Stosunek do religii

• Formy współżycia między ludźmi - życie rodzinne, stosunki towarzyskie, przyjacielskie

Prozdrowotny styl życia

• Wzory zachowań związanych ze zdrowiem, będących efektem wyborów dokonywanych przez ludzi na podstawie dostępnych determinowanych ich sytuacją życiową alternatyw (Cockerham, 1995)

• Nie tylko wzory zachowań związanych ze zdrowiem, ale także wartości i postawy reprezentowane przez ludzi w odpowiedzi na warunki ich społecznego, kulturowego i ekonomicznego środowiska (Abel, 1991)

Tryb życia

• Organizacja codziennego życia, rytm pracy, wypoczynku, zależny od funkcji, potrzeb i czynności fizjologicznych organizmu warunkującymi aktywność dobową człowieka

• Zmienia się wraz z wiekiem, płcią, czynnikami zewnętrznymi, stylem życia

Cechy zdrowej rodziny

• Członkowie maja wspólny system wartości

• Wzajemnie troszczą się o siebie i interesują się sobą

• Istnieją warunki do ujawniania i wyrażania szerokiej gamy uczuć (smutek - radość)

• Panuje atmosfera ufności

• Istnieje szansa

prowadzenia dialogu

Czynniki wpływające na zdrowie rodziny

• Wewnątrzrodzinne - uwarunkowania genetyczne, osobowościowe, wykształcenie rodziców, wspólny system wartości, pozytywny stosunek do aktywności ruchowej i pozytywne postawy zdrowotne

• Zewnątrzrodzinne - uwarunkowania materialne, ustawodawstwo, system opieki zdrowotnej, system edukacji zdrowotnej

Funkcje rodziny i ich związek ze zdrowiem

• Prokreacyjna - zdrowi rodzice - zdrowe potomstwo

• Socjalizacyjna - wzory zachowań, wiedza, umiejętności, sprawności

• Emocjonalna (psychologiczna) - konieczność dbania o o zdrowie psychiczne

• Ekonomiczna - pieniądze szczęścia nie dają, ale bardzo dużo pomagają

• Opiekuńcza - zmienność natężenia i podmiotów opieki

• Integracyjna - choroba łączy nawet zwaśnionych członków rodziny

Zadania rodziny w promocji i edukacji zdrowotnej

• Stworzenie warunków zapewniających poczucie bezpieczeństwa i zaspokojenie potrzeb zdrowotnych

• Zapewnienie atmosfery sprzyjającej zdrowiu psychicznemu, rozwojowi zainteresowań, potrzeb i postaw prozdrowotnych

• Dobry przykład i aktywna postawa w zakresie kształtowania nawyków i zachowań sprzyjających zdrowiu

• Organizowanie życia zgodnie z zasadami higieny somatycznej i psychicznej

• Współpraca ze szkołą, instytucjami wychowawczymi, pozaszkolnymi, placówkami opieki zdrowotnej

Cele edukacji zdrowotnej w rodzinie

• Kształtowanie świadomości zdrowotnej propagując:

• Wiedzę o czynnikach warunkujących zdrowie (odżywianie, higiena osobista, otoczenia, aktywność fizyczna, komunikowanie się w rodzinie, nałogi, higiena psychiczna)

• Wiedzę o zagrożeniach (przeciążenie pracą, brak aktywności fizycznej, złe wyposażenie mieszkania, stosowanie używek)

• Kształtowanie umiejętności w zakresie potęgowania i ochrony zdrowia i zapobieganie chorobom społ., wieku dziecięcego, urazom i wypadkom

• Kształtowanie świadomości dotyczącej działalności służby zdrowia, pomocy społecznej oraz umiejętności w zakresie korzystania z ich świadczeń

• Kształtowanie racjonalnego stosunku do spraw zdrowia i choroby, niesprawności i śmiertelności a także gotowości i umiejętności w zakresie niesienia pomocy innym

Koncepcje i modele edukacji zdrowotnej

• Działania skoncentrowane na edukację i rozwój jednostek:

• Podnoszenie poziomu wiedzy o zdrowiu

• Poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia

• Budowanie wysokiej samooceny i samodzielności

Modele edukacji zdrowotnej:

• Model zorientowany na chorobę,

• Model zorientowany na zdrowie,

• Model zorientowany na czynniki ryzyka.

• W pierwszym, priorytetem jest jednostka chorobowa, proces edukowania służy uświadamianiu związku miedzy czynnikiem ryzyka a możliwością wystąpienia choroby.

• Celem drugiego jest wzmacnianie zdrowia, opiera się na holistycznym podejściu do zdrowia

• Trzeci za priorytet uznaje czynniki ryzyka,
  a proces edukacji sprowadza do uświadamiania zdrowotnych zagrożeń związanych z ich występowaniem.

Podejścia w edukacji zdrowotnej

Podejścia w edukacji zdrowotnej cd.

Koncepcje e.z.

• Edukacja zdrowotna środowiskowa i demokratyczna

• Szkoły promujące zdrowie

• Kluczowe elementy; holizm, rozwijanie kompetencji do działania, uczestnictwo

• Charakterystyczna dla szkół duńskich

• Edukacja zdrowotna ukierunkowana na rozwijanie umiejętności życiowych

• Rozwijana przez WHO w porozumieniu z UNICEF

• Skierowana do dzieci i młodzieży

• Zaleca interaktywny, uczestniczący proces nauczania

• Wykorzystywana w szkolnictwie, również w Polsce

Koncepcje e.z.

• Edukacja zdrowotna ukierunkowana na zwiększenie alfabetyzacji zdrowotnej (sprawności/umiejętności)

• Rozwój umiejętności poznawczych i społecznych motywujących jednostkę do zdobywania informacji na temat zdrowia i wykorzystywania ich w prawidłowy sposób

• Szansa na prozdrowotne wybory, lepsze korzystanie ze świadczeń zdrowotnych, prowadzenie wspólnych działań na rzecz zdrowia społeczeństwa

Koncepcje e.z.

• Edukacja zdrowotna ukierunkowana na zwiększenie alfabetyzacji zdrowotnej (sprawności/umiejętności) - poziomy

• 1. funkcjonalna alfabetyzacja zdrowotna - zwiększenie wiedzy jednostek o zagrożeniach zdrowotnych i o korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych, efekt tradycyjnej edukacji zdrowotnej

• 2. Interaktywna alfabetyzacja zdrowotna - zwiększenie motywacji ludzi do działania poprzez zwiększenie umiejętności osobistych i społecznych

• 3. Krytyczna alfabetyzacja zdrowotna - zwiększenie indywidualnej odporności na niekorzystne czynniki społeczne i ekonomiczne oraz zdolności do podejmowania działań modyfikujących te czynniki

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Lokalizacji miejsca kontroli (J.B.Rotter 1966)

• Wewnętrzne umiejscowienie kontroli - wyniki działania zależą od samych działających, „panują nad sytuacją”, są za nią odpowiedzialni

• Zewnętrzne umiejscowienie kontroli - działania i ich wyniki zależą od czynników zewnętrznych, „nie panują nad sytuacją”, poddają się biegowi wydarzeń i wpływom środowiskowym

• Model przekonań zdrowotnych (I.M.Rosenstock 1966)

• Podejmowane działania zależne są od przekonań: o osobistej wrażliwości na zagrożenie chorobą, że zagrożenie chorobą jest poważne, że proponowane metody będą przyniosą oczekiwany skutek, że działania nie wiążą się z dużymi kosztami i zyski będą miarodajne

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Model działań zdrowotnych (K.Tones 1970) (transteoretyczny)

• Określa:

• Czynniki determinujące intencje zachowań

• Czynniki determinujące prawdopodobieństwo, że intencje zachowań zostaną przełożone na działania dla zdrowia

Czynniki te wpływają na przekonania człowieka i zamierzone działania prozdrowotne oraz ich kontynuację

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Teoria społecznego uczenia się (A. Bandura 1977)

• Nauka poprzez obserwację i naśladowanie zachowań innych osób - modeli, uważanych za wzorzec (rodzice, nauczyciele, rówieśnicy, znane osoby), obejmuje:

• Oddziaływanie na rodziców w celu modyfikacji ich zachowań

• Programy edukacji rówieśniczej (liderzy)

• Angażowanie mediów i popularnych wśród młodzieży postaci wspierających działania edukacyjne

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Teoria uzasadnionego działania (M.Fishbein, I.Ajzen 1976)

• Intencja, świadomy zamiar - główny bodziec do podejmowania działań

• Zależna od:

• postawy jednostki wobec własnego zachowania (jest dobre lub złe)

• Subiektywnych przekonań normatywnych - ocena zachowania przez środowisko (akceptowalne lub nie)

• Poprzedza je proces poznawczy

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Model etapów zmian (J.O.Prochaska, C.DiClement 1982)

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Teoria wielorakich inteligencji (H.Gardner 1993)

• Zasób wielu, odrębnych inteligencji - zdolność do rozwiązywania problemów lub wytwarzania produktów

• Inteligencja językowa (werbalna) - ludzie zainteresowani językiem i wyrażaniem się za pomocą słów

• Inteligencja logiczno-matematyczna (numeryczno - logiczna) - myślenie abstrakcyjne, precyzja w wysławianiu się

• Inteligencja przestrzenna (wizualno-przestrzenna) - „myślenie obrazami”, zapamiętywanie informacji w formie obrazów, korzystanie ze wszystkich zmysłów

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Teoria wielorakich inteligencji (H.Gardner 1993) cd.

• Inteligencja muzyczna - duża wrażliwość na rytm i barwę dźwięków oraz ładunek emocjonalny

• Inteligencja kinestetyczna (motoryczna, inteligencja ciała) - zamiłowanie do ruchu, umiejętność panowania nad własnym ciałem

• Inteligencja interpersonalna (społeczna) - rozumienie innych osób, łatwość nawiązywania kontaktów, predyspozycja do funkcji lidera

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Teoria wielorakich inteligencji (H.Gardner 1993) cd.

• Inteligencja intrapersonalna (intuicyjna, duchowa) - rozumienie samego siebie, bogate życie duchowe, samoświadomość, nastawienie na własny życiowy cel i rozwój

• Inteligencja przyrodnicza (ekologiczna) - zainteresowanie naturalnym otoczeniem człowieka, życie w zgodzie z naturalnym rytmem biologicznym

Teorie w edukacji zdrowotnej

• Teoria wielorakich inteligencji cd.

• Wyodrębnione nowe rodzaj inteligencji (Taraszkiewicz 2001)

• Inteligencja moralna - duża wrażliwość moralna

• Inteligencja kreatywna - myślenie innowacyjne, brak barier

• Inteligencja zmysłowa - pełna percepcja świata i siebie

• Inteligencja historyczna - zainteresowanie zmianami na przestrzeni czasu

Nowy wymiar edukacji zdrowotnej

Edukacja dla zmiany - stworzenie bardziej humanitarnego, demokratycznego, zdrowego i sprawiedliwego społeczeństwa

„Edukacja dla zmiany”

• Uwzględnia fakty wieloprzyczynowości chorób biorąc pod uwagę nie tylko behawioralne ale także i społeczne, ekonomiczne i polityczne determinanty stanu zdrowia oraz konieczności budowania programów edukacyjnych na trzech poziomach: jednostki, społeczności i społeczeństwa

• Posługuje się różnorodnymi strategiami, a programy interwencyjne są planowane tak by jedne działania nasilały oddziaływanie innych

„Edukacja dla zmiany”

• Zwraca uwagę ku żywotnym problemom ludzi, których rozwiązania oni sami się domagają

• Zakorzeniona jest w popularnych ruchach na rzecz sprawiedliwości społecznej (ruch na rzecz zdrowia kobiet, czy ochrony środowiska), walczące o wprowadzenie zmian w polityce zdrowotnej i instytucjach związanych ze zdrowiem

Edukacja odpowiadająca na wyzwania promocji zdrowia:

• Wykorzystuje pojęcie pozytywnego zdrowia

• Ukierunkowuje się na działania społeczne i społeczne uczestnictwo (nieprofesjonalne)

• Stosuje wielosektorowe i wielodyscyplininarne podejścia

• Rozwija nowe strategie związane z różnymi poziomami działania (rządowym, legislacyjnym, profesjonalnym, społecznym)

• Bierze pod uwagę społeczne i środowiskowe czynniki wpływające na decyzje związane ze zdrowiem

Etapy edukacji zdrowotnej

• Podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności związanych z chorobą, funkcjonowaniem własnego organizmu, zapobieganiem, radzeniem sobie w sytuacjach trudnych

• Podnoszenie poziomu wiedzy i umiejętności związanych z korzystaniem z systemu opieki zdrowotnej i podejmowaniem zasad jej funkcjonowania

• Zwiększenie poziomu świadomości co do czynników społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie

Poziomy edukacji zdrowotnej

• Poziom środowiskowy - oddziaływanie na środowisko życia i pracy

• Poziom społeczny - oddziaływanie na grupy społeczne i inne elementy struktury społecznej, łączenie i propagowanie nowych, sprzyjających zdrowiu wzorców i standardów

• Poziom organizacyjny (instytucjonalny) - instytucje jako ośrodki promocji i edukacji zdrowotnej

• Poziom indywidualny - zmiana zachowań jednostek, kształtowanie ich zdrowego stylu życia

Modele edukacji zdrowotnej

Modele zapobiegawcze

Typy relacji między nadawcami i odbiorcami informacji a ich konsekwencje dla przebiegu procesu edukacji

Klasyfikacja edukacji zdrowotnej ze względu na rodzaj relacji między nadawcą i odbiorcą informacji oraz konsekwencji cech tej relacji dla skuteczności podejmowanych działań edukacyjnych zaproponował Ingrosso (1992). Kierując się wspomnianymi kryteriami wyróżnił on następujące trzy typy (modele) edukacji zdrowotnej :

• Autorytatywna

• Uczestnicząca

• Promująca

Edukacja autorytatywna (autoritative education)

Oparta na przekazie informacji, obejmującym zarówno element poznawczy, jak i moralny, który to przekaz przebiega od osoby posiadającej wiedzę do osoby pragnącej ją zdobyć.

Przekazywane są precyzyjne wskazówki co do tego co powinno być zrobione, a czego należy unikać, aby nie stracić zdrowia.

Edukacja autorytatywna - charakterystyka

• Rodzaj komunikacji między uczestnikami procesu edukacji ma tu charakter asymetryczny, Informacje przekazywane są w jednym kierunku - od nauczyciela do ucznia, w klimacie neutralnym emocjonalnie;

• Proces edukacji ma charakter instruktażowy.

Rezultaty opisywanego typu edukacji są na ogół niewielkie - człowiek zyskuje nowe informacje, które nie prowadzą do zmiany.

Ten model edukacji wiązać należy z prewencją wtórną
i oddziaływaniem na grupy ryzyka, do których klasyfikacja odbywa się z wykorzystaniem kryteriów zewnętrznych wobec jednostki.

Edukacja autorytatywna - charakterystyka

• Model ten zakłada, że osoba edukowana jest autonomicznym systemem i w związku z tym do samoreorganizacji powinno dojść w drodze samorefleksji.

• Celem opisywanego typu edukacji jest uczenie się, sprowadzające się do redefiniowania wcześniej istniejących modeli własnego działania poprzez analizę różnych zadanych kombinacji
  i rozwiązań alternatywnych.

• Tego rodzaju aktywność doprowadzić ma do powstania zdolności do samoorganizacji.

• W tym modelu edukacji działanie ma charakter „działania z kimś” i zakłada aktywne uczestnictwo osoby objętej edukacją.

Edukacja uczestnicząca (participative education)

Oparta na wymianie wiedzy między ekspertem, który posiada ogólną wiedzę i umiejętności oraz klientem, który zna warunki w których żyje
i pragnie podzielić się swoją wiedzą na ten temat z ekspertem, po to by poprawić własny stan zdrowia.

Edukacja uczestnicząca - charakterystyka

• Informacje są tu zatem przekazywane w dwóch kierunkach
  a związek między uczestnikami procesu oparty jest na empatii i zaufaniu.

• Komunikacja między uczestnikami procesu edukacji ma tutaj charakter wspomagająco-asymetryczny.

• Podobnie jak w pierwszym modelu mamy tu do czynienia
  z asymetrią relacji, ale pozycje na których znajdują się aktorzy procesu wzajemnie się uzupełniają, jeden formułuje pytanie, drugi na nie odpowiada.

• Proces edukacji zakłada rodzaj emancypacji klienta, traktowany jest on bowiem jako osoba zdolna do oceny oraz wykorzystania rady, którą otrzymał.

Edukacja uczestnicząca - cel i rezultaty

• Celem procesu edukacyjnego w tym typie edukacji jest: wyrabianie umiejętności oraz tworzenie warunków oraz relacji działających na korzyść rozwoju jednostkowych i zbiorowych potencjałów;

• przystosowywanie jednostek do konieczności i ograniczeń napotykanych w codziennym życiu.

Rezultaty edukacji są tutaj daleko bardziej zadawalające niż
w poprzednim modelu, ale nie optymalne - człowiek zmienia specyfikę swoich reakcji.

Ten typ edukacji wiązać należy z prewencją pierwotną, oddziaływaniem na członków homogenicznych grup np. młodych ludzi żyjących na wybranym terenie.

Edukacja promująca (promotional eduacation)

Oparta na wzajemności i wspólnym świadczeniu między dwoma aktorami procesu edukacyjnego, z których każdy posiada inne kompetencje i poglądy, ale obydwaj są na równi zainteresowani aktywizacją procesu edukacji skierowanego na zmianę. Ich komunikacja polega na porównywaniu różnic.

Celem dokonywanego porównania jest doprowadzenie do reorganizacji tego, co wie osoba edukująca (zmiana
w kategoriach poznawczo-racjonalnych) oraz tego, czego doświadcza w codziennym życiu osoba edukowana (zmiana
w kategoriach doświadczenia).

Źródła informacji o zdrowiu

Osoby - główne źródła informacji: lekarz, pielęgniarka, rehabilitant, farmaceuta, psycholog, duchowny

Rodzaje udzielanych informacji:

Wiedza o przyczynach i przebiegu choroby

Wiedza o postępowaniu w czasie choroby

Kształtowanie umiejętności postępowania w chorobie

Wiedza o celach i sposobach podejmowanych działań pielęgniarskich

Motywowanie do podejmowania działań sprzyjających zdrowiu

Wiedza o zachowaniach korzystnych dla zdrowia własnego i rodziny

Inne źródła wiedzy: prasa specjalistyczna, prasa kobieca, prasa o tematyce zdrowotnej, prasa codzienna, portale internetowe, wyszukiwarki internetowe, specjalistyczne strony medyczne, fora internetowe

Przekaz medialny

• Artykuły prasowe

• Reklamy zdrowych produktów (pasty do zębów, mleko, ciemne pieczywo itd.)

• Informacje i dyskusje na tematy zdrowotne

• Przekazywanie informacji w zawoalowany sposób (sławna osoba rzuciła palenie)

• Reklamy leków dostępnych bez recepty

• Reklamy produktów szkodliwych dla zdrowia (papierosy, piwo, słodycze)

• Sponsorowanie imprez, zawodów sportowych przez producentów mających bezpośredni lub pośredni związek ze zdrowiem (nazwy w widocznych miejscach)

Pamiętajmy o tym planując przekaz informacji

UCZĄCY SIĘ POSIADAJĄ ZNACZNIE WIĘKSZĄ WIEDZĄ NIŻ KIEDYŚ

Efektywne uczenie się

Po co się uczyć???

• Bezinteresowna potrzeba wiedzy

• Stawanie się mądrym

• Rozumienie samego siebie

• Zachowanie sprawności umysłu

• Zachowanie prestiżu otoczenia

• Możliwość kształtowania świata

Najlepszy okres skupienia uwagi

• Dorośli: 20-30 minut z przerwami 2-5 minut

• Dzieci 10 letnie: 10 minut z przerwami do 5 minut

• Dzieci 6 letnie: nie więcej niż 6 minut z przerwami 2-3 minut

Największa przeszkoda efektywnego uczenia się - ZMĘCZENIE

Ważne - Zachowanie proporcji między pracą a odpoczynkiem!!!

Gotowość do nauki

• Fizyczna

• Emocjonalna

• Doświadczeniowa (doświadczenia życiowe)

Wskazania dotyczące technik i higieny pracy umysłowej

• Przygotowanie odpowiednich materiałów

• Zadbanie o porządek i czystość pomieszczenia

• Ułożenie planu pracy (5-10 min. odpoczynek po godzinie intensywnej nauki)

• Co 10-15 min - stosowanie mikro-pauz (np. spojrzenie w dal)

• Odpowiednie oświetlenie miejsca pracy

• W czasie pracy przestrzeganie zasad higieny ogólnej i osobistej

Czynniki wpływające na proces uczenia się

• Czas trwania nauki

• Sposób uczenia się (czytanie, powtarzanie, przerwy w pracy)

• Warunki uczenia się (oświetlenie, meble, przybory)

• Odżywianie

• Nastawienie

„Dieta” wspomagająca uczenie się:

• Zrównoważona

• Pobudzać dwie półkule mózgu

• Wykorzystywać model wielorakiej inteligencji

• Zróżnicowana

• Unikać monotonii

• Przestrzegać okresów skupienia uwagi

• Wartościowa

• Cechująca się dobrym smakiem

• Otoczenie

• Pomoce dydaktyczne

• Muzyka

Strategie wdrażania edukacji

Strategia

Długofalowy plan obejmujący organizację, koordynację wszystkich osób, grup i instytucji realizujących określony program

• Teoria i praktyka przygotowania i przeprowadzenia operacji i kampanii

• Grupowa strategia - dowództwo, komenda główna

• Strategia - sposób w jaki osiągamy cel, dopóki masz wyznaczony cel porażka jest niemożliwa

• Wiedza - bez działania jest pusta, działanie bez wiedzy jest ślepe

Przydatne w opracowaniu strategii

• Kto? - kim jest twój uczeń?

• Co? - czego chcesz go nauczyć?

• Gdzie? Kiedy? - jaki jest najlepszy kontekst, moment, miejsce?

• Dlaczego? - skąd wiesz, że to jest ważne? Co to da uczniowi? Co się stanie, gdy będzie to umiał?

• Jak? - jak to zrobisz żeby do niego to dotarło? Jak mu pomożesz? Jak stwierdzisz, że dotarło?

Strategia informacyjna

Nauczanie przez przyswajanie

• Opis

• Opowiadanie

• Pogadanka informacyjna

• Pokaz informacyjny

• Praca z książką

• Wykład urozmaicony

• Programowe nauczanie

Strategia problemowa

Nauczanie przez rozwiązywanie

• Pogadanka problemowa

• Dyskusja problemowa

• Metoda sytuacyjna

• Metoda przypadków

• Giełda pomysłów

• Gry dydaktyczne

• Mikronauczanie

Strategia operacyjna

Nauczanie przez działanie praktyczne

• Pokaz

• Demonstracja

• Ćwiczenia

• Praca laboratoryjna

• Praca szkoleniowo - produkcyjna

Strategia emocjonalna

Nauczanie przez przeżywanie

• Wycieczka

• Inscenizacja

• Dialog

• Spotkanie

• Metoda sytuacyjna

Strategia badawcza

Nauczanie przez badanie

• Ćwiczenia laboratoryjne

• Dyskusja

• Metoda sytuacyjna

• Metoda przypadków

Wybrane metody dydaktyczne

• Pogadanka - krótka rozmowa „nauczyciela” z „uczniem”, ale z założeniem, że nauczyciel zna reguły odpowiedzi na zadane pytania

• Dyskusja - metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań między „nauczycielem” a „uczniem” przy czym zdania te odzwierciedlają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych ludzi

Wybrane metody dydaktyczne

• Wykład - bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości jakiemuś audytorium

• Sztuka wykładania - kompetencja merytoryczna, wiązanie treści wykładu z życiem, dobieranie trafnych interesujących przykładów, staranne i obrazowe wysławianie się, logiczny układ treści, umiejętne zaciekawienie słuchaczy i ich zmotywowanie

Wybrane metody dydaktyczne

• Metoda problemowa - stawianie „uczniów” w sytuacjach problemowych, udzielenie im niezbędnych pomocy, wprowadzanie wariantów rozwiązań oraz nakierowanie procesem systematyzowania i utrwalania uzyskanej wiedzy

• Metoda programowa - uczenie „uczniów” wg wcześniej opracowanego programu, który zawiera się w postaci kolejnych kroków np. opis czynności nauczanej lub odpowiednio przygotowanej, tekst dotyczący omawianego zagadnienia

Wybrane metody dydaktyczne

• Metoda przypadków - rozpatrzenie przez niewielką grupę uczących się jakiegoś przypadku, np. na temat odkryć naukowych i rozwiązania jakiś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku

• Mikronaucznie - uczenie się złożonych czynności praktycznych (np. w sytuacji kształcenia kandydatów do zawodu) podczas zajęć w małych grupach, które najpierw obserwują odpowiednio wybrane fragmenty zajęć, a następnie dokonują analizy i oceny

• Giełda pomysłów - (burza mózgów) zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania

Wybrane metody dydaktyczne

• Metoda sytuacyjna - wprowadzenie uczących się w jakąś złożoną sytuację, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje „za” lub „przeciw”

• PBL (Problem Based Lerning) - uczenie się w oparciu o problem

• Wyjaśnienie niezrozumiałych pojęć

• Definiowanie problemu

• Analizowanie problemu

• Podsumowanie ustalonych wyjaśnień

• Określenie celów dydaktycznych

• Samokształcenie

• Synteza i sprawdzenie nowo nabytej wiedzy

Piramida przyswajania wiedzy

• Wykład - 5%

• Czytanie - 10%

• Materiały audiowizualne - 20%

• Prezentacje - 30%

• Dyskusja w grupie - 50%

• Praktyczne wykonywanie zadań - 75%

• Przekazywanie wiedzy innym - 90%

Komunikacja międzyludzka

Słowa - 7%

Ton głosu - 38%

Język ciała - 55%

Komunikacja międzyludzka

• Podejmowana w określonym kontekście wymiana werbalnych, wokalnych i niewerbalnych sygnałów (symboli) w celu osiągnięcia lepszego poziomu współdziałania, uzgodnienia zachowań wzajemnych i realizacji celów jednego lub obu uczestników procesu (rozmówców)

Prof. Zbigniew Nęcki

Komunikacja to także wysyłanie
i odbieranie informacji poprzez:

• Sposoby oparte na systemie symboli

• Dzieła sztuki

• Media elektroniczne

• Międzynarodowe systemy zbierania i wymiany danych

Komunikacja międzyludzka - Etapy komunikowania się

Informacja nadawcy → Filtr nadawcy→Informacja nadawana→Filtr odbiorcy→Odbiór informacji → Sprawdzanie sposobu zrozumienia informacji→ Sprzężenie zwrotne

• Czynniki wpływające na komunikacj ę:

• Nadawca/odbiorca - cechy demograficzne ludzi uczestniczących w procesie

• Kod - zazwyczaj język naturalny, mimika, gesty

• Symbole - znane i zrozumiałe dla nadawcy i odbiorcy

• Czynniki zakłócające komunikację:

• Treść komunikatów (niezrozumienie intencji lub niezrozumienie kodu przez uczestników procesu)

• Zakłócenia procesu komunikowania (nieprawidłowa organizacja procesu, zakłócenia środowiskowe - zewnętrzne)

• Cechy zachowań poszczególnych uczestników komunikacji (brak spójności między kanałami werbalnymi, wokalnymi i niewerbalnymi)

Aby dobrze komunikować się należy posiadać:

• Cel

• Czas

• Pozytywne nastawienie

• Jasne, konkretne, precyzyjnie wyrażone myśli

• Argumenty

• Odpowiednie przygotowanie

• Odpowiednie otoczenie

• Adekwatną mowę ciała

• Partnerskie podejście (szacunek, kultura)

• Panowanie nad emocjami

• Słuchanie z uwagą

Ułatwienie skutecznej komunikacji

• Kontakt wzrokowy (50-60%)

• Otwartość

• Skupienie się nad problemem, jasne przekazywanie informacji

• Parafrazy, pytania

• Nie ocenianie

• Nie krytykowanie

• Okazywanie zainteresowania

• Dostosowanie się poziomem do rozmówcy

• Stworzenie odpowiedniej atmosfery

• Odpowiednia intonacja

• Tolerancja

• Wyrozumiałość

• Nie przerywanie mówiącemu

• Prywatność i dyskrecja

• Zachowanie asertywne

Przeszkody w komunikacji

• Brak kontaktu wzrokowego

• Osądzanie, obrażanie

• Krytykowanie

• Wychwalanie się

• Decydowanie za innych

• Rozkazywanie

• Grożenie

• Zmienianie tematu

• Ignorowanie uczuć

• Pocieszanie, udając zainteresowanie

• Brak dyskrecji

• Uprzedzenia do osoby

• Niezręczna cisza

• Nieśmiałość

• Mowa ciała, postawa

• Przerywanie

• Brak zaufania

• Psychika, nastawienie

• Wyśmiewanie rozmówcy

• Moralizowanie

• Odbiorca nie może odczuć, że jest gorszy

Elementy dobrej komunikacji

Umiejętność słuchania

• Słuchanie aktywne, nie bierne

• Okazywanie zainteresowań i akceptacji mówiącego, potwierdzanie

• Spójność w zachowaniach werbalnych i niewerbalnych

• Zachowanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą

• Nie ocenianie

• Empatia

Elementy dobrej komunikacji

Umiejętność mówienia

• Język dostosowany do możliwości odbiorcy

• Jasność mówienia

• Obrazowy barwny sposób mówienia

• Odpowiednie tempo, długość, intonacja wypowiedzi

• Wrażliwość na informacje zwrotne

• Rozumienie emocji własnych i zwrotnych

Komunikacja werbalna

• Przemówienia, rozmowy indywidualne czy grupowe, nieformalne sieci plotek i pogłosek

• Zalety: szybkość i łatwość przekazu i uzyskania sprzężenia zwrotnego

• Wady: podatność na zniekształcenia

• Rodzaje:

• Mowa egocentryczna - do samego siebie (niemowlęta)

• Polecenia i instrukcje - wywarcie wpływu na zachowanie innych (uprzejme, autorytatywne)

• Pytania - ukierunkowane na uzyskanie informacji werbalnej (otwarte, zamknięte, osobowe, bezosobowe)

• Informacja - udzielana np. w odpowiedzi na pytania, część wykładu lub występuje w dyskusji nad rozwiązaniem problemu

Mowa ciała

Ekspresja twarzy , mimika - wyrażająca emocje, nastrój oraz maskę lub otwartość

Pozycja ciała - wyrażająca autoprezencję, status społeczny, zajmowane stanowisko

Pozycja wobec partnera - wyrażająca dominację, uległość lub partnerstwo

Kontakt wzrokowy - oznacza uczciwą (jeśli bez zwężania źrenic) chęć zbliżenia się w rozmowie, pewność, otwartość, sympatię

Czerwienienie się, zblednięcie, nadmierne pocenie się, łzy - to objawy zdenerwowania, wzruszenia, niepokoju, niepewności

Nieartykułowane dźwięki, jąkanie się, powtarzanie sylab - świadczy o wzroście napięcia, niepokoju, niepewności siebie

Odległość fizyczna - oznacza pragnienie zmniejszenia lub zwiększenia dystansu (bliskości lub oddalenia)

Metodyka edukacji zdrowotnej

Planowanie programu

• Określenie obszaru działania

• Zbadanie, rozpoznanie i oszacowanie potrzeb

• Przeanalizowanie danych

• Określenie istotnych aspektów problemu

• Wybranie strategii

• Określenie celów głównych i szczegółowych

• Określenie sposobów działania

Plan odpowiada na pytania

• 1. Co chcemy osiągnąć?

• Ustalenie potrzeb, wybór priorytetów, określenie specyficznych celów i zadań

• 2. Co zamierzamy zrobić?

• Wybór najlepszego sposobu (zadań) osiągnięcia celu (spośród dostępnych sposobów), identyfikacja zasobów, ustalenie kto, jak i kiedy będzie realizował plan

• 3. W jaki sposób sprawdzimy czy osiągnęliśmy sukces?

• Zaplanowanie ewaluacji procesu i wyników

Schemat - etapy planowania

Model planowania wg Dignana i Carra

1. Diagnoza potrzeb

• Potrzeba to odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie jest niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej, zachowania równowagi psychicznej.

• Potrzeby zdrowotne - odchylenia w stanie zdrowia pacjenta lub jego środowiska, kiedy trzeba podjęć niezbędne kroki aby nie dopuścić do negatywnych skutków dla zdrowia

Podział potrzeb zdrowotnych

• Z punktu widzenia relacji pracownik systemu ochrony zdrowia - pacjent:

• Wyrażone - te z którymi pacjent zgłasza się sam

• Niewyrażone - te, które mogą się ujawnić za pomocą pogłębionych badań

• Uświadomione - ich istnienie jest wiadome człowiekowi, ale z jakichś przyczyn ich nie ujawnia

• Nieuświadomione - nie są zgłaszane, bo chory nie jest świadomy ich istnienia

Potrzeby zdrowotne rozumiane jako:

• Czynnik motywujący do podejmowania określonych zachowań zdrowotnych

• Czynnik uzasadniający podjęcie działań wobec określonego pacjenta

• Kryterium decydujące o alokacji środków na opiekę zdrowotną

• Kryterium oceny racjonalności i zasadności celów realizowanych przez służbę zdrowia

Potrzeby zdrowotne z punktu widzenia ekonomicznego i organizacyjnego

• Potrzeby rzeczywiste (obiektywne) - szacowane na podstawie badań epidemiologicznych i demograficznych dotyczących określonej populacji

• Potrzeby wyrażone rozumiane jako oczekiwania indywidualne i społeczne kształtujące popyt (oceniany metodami ankietowymi)

• Potrzeby realizowane (zaspokojone) - zostały wykonane przez system ochrony zdrowia

Potrzeby zdrowotne wg Bradshawa

• Normatywne - uznane za potrzeby przez ekspertów

• Odczuwane - definiowane przez jednostkę, trudne do oceny obiektywnej

• Wyrażone - kiedy odczuwanie potrzeby doprowadza do podjęcia działań w celu jej zaspokojenia

• Porównawcze - porównywanie siebie do innych ludzi o podobnych cechach i w przypadku stwierdzenia odmienności odczuwanie potrzeby dorównania im

Współczesne, realistyczne założenia

• Nie każde odstępstwo od normy fizjologicznej (przejaw gorszego stanu zdrowia) musi być traktowane jako potrzeba

• Nie każda stwierdzona potrzeba może i musi być zaspokojona

Dlaczego należy diagnozować potrzeby?

• Potrzeby różnych osób i grup znacznie różnią się od siebie i często odbiegają od wyobrażeń autorów gotowych programów

• Pytanie o potrzeby może wzbudzić zainteresowanie sprawami zdrowia, co ma szczególne znaczenie w przypadku dzieci i młodzieży (nie interesują się tymi zagadnieniami na co dzień)

• Pytanie o potrzeby i stwarzanie możliwości ich uświadomienia sobie sprzyja zwiększeniu aktywności i motywacji do uczenia się o zdrowiu

Potrzeby zdrowotne

• Silnie związane z sytuacją socjoekonomiczną

• Reguła „odwrotnie proporcjonalnej opieki”

• Regulowane przez wskaźniki demograficzne (wiek, płeć, wykształcenie)

• Starzejące się społeczeństwo generuje zapotrzebowanie na opiekę zdrowotną

Metody badania potrzeb zdrowotnych

• Szeroko zakrojone programy - naukowe podejście do badania potrzeb

• W praktyce edukacji zdrowotnej - brak możliwości prowadzenia czasochłonnych badań, proponowane np.:dokończenie zdań, zbieranie oczekiwań uczestników - zawsze na początku cyklu zajęć)

• Wybór metodą priorytetów:

• Ustalenie potrzeb grupy

• Każdy z uczestników nadaje wartość punktową propozycjom

• Wybieramy najwyżej punktowane

2. Ustalanie celów i zadań

• Pytania: Co chcemy osiągnąć? Dokąd zmierzamy?

• Planowanie celów szczegółowych - wyróżniamy:

• Cele poznawcze - czego uczący powinni dowiedzieć się, co poznać, zrozumieć

• Cele afektywne - dotyczą kształtowania lub zmiany postaw, przekonań, wartości lub opinii

• Cele behawioralne - dotyczą umiejętności, sposobów postępowania i zachowań

2. Ustalanie celów i zadań cd.

• Zasady wyboru celów:

• Zgodność z ustalonymi (priorytetowymi potrzebami uczących się

• Realność - możliwość osiągnięcia celu w ustalonym czasie i/lub w konkretnej sytuacji

• Precyzja sformułowania celu - ułatwia planowanie działań, dobór metod i technik uczenia się oraz ewaluację wyników

• Mierzalność - umożliwia to ewaluację wyników czyli sprawdzenie czy osiągnęliśmy cel (sukces)

3. Dobór technik i metod

• Pytania ułatwiające dobór:

• Jaka metoda jest najwłaściwsza i najbardziej skuteczna dla osiągnięcia określonego celu?

- Przekazanie informacji (faktów):

Nawiązanie do wcześniej posiadanej wiedzy, przekazanie informacji (wykład, prelekcja) w logicznej kolejności, dyskusja, plakaty, plansze, broszury, sprzęt audiowizualny

- Kształtowanie umiejętności komunikowania się:

Demonstrowanie przykładów dobrego komunikowania się, ćwiczenie różnych umiejętności - odgrywanie ról, obserwacja osób przemawiających, analiza ich zachowań

- Kształtowanie postaw i zachowań w różnych sytuacjach:

Dyskusja dotycząca znaczenia odpowiednich postaw wobec innych ludzi, odgrywanie szczególnych sytuacji, modelowanie właściwych postaw i zachowań przez prowadzącego zajęcia

3. Dobór technik i metod cd.

• Pytania ułatwiające dobór cd.:

• Jakie metody można wykorzystać w konkretnych warunkach (wielkość grupy, wiek uczestników i ich specyficzne cechy, warunki prowadzenia zajęć)?

• Jakie metody zaakceptują uczestnicy? - zależne od doświadczeń uczestników, zaznajomienia z metodami aktywizującymi, przekonania uczestników (poruszanie drażliwych tematów)

• Jakie doświadczenia i umiejętności w zakresie stosowania metod aktywizujących i interaktywnych ma prowadzący zajęcia

4. Identyfikacja zasobów

• Zasoby ludzkie - osoba prowadząca zajęcia (doświadczenie, zaangażowanie, umiejętności, energia i czas) osoby współpracujące

• Zasoby materialne - środki dydaktyczne, wydawnictwa, możliwość powielania arkuszy i innych materiałów oraz warunki prowadzenia zajęć

• Czas - określający ramy realizacji programu

5. Planowanie ewaluacji

• Sprawdzamy:

• Jak przebiegła realizacja programu - ewaluacja procesu

• Czy i w jakim stopniu osiągnęliśmy ustalone cele, czy program zakończył się sukcesem - ewaluacja wyników

• Należy ustalić:

• Kto i kiedy dokona ewaluacji?

• Jakie zastosuje metody?

• Jakie wybierze wskaźniki i narzędzia do ich zmierzenia?

6. Opracowanie planu realizacji programu

• Jak realizowany będzie program?

• Kto, jakie zadania będzie wykonywał, jak, kiedy i gdzie?

• Można przygotować zestawy scenariuszy do poszczególnych celów szczegółowych

7. Realizacja programu, ewaluacja

• Postępowanie wg ustalonego planu

• Dokonywanie systematycznej oceny przebiegu realizacji i wyników

• Wyniki ewaluacji stanowią podstawy ewentualnej korekty ustalonego planu

Ewaluacja

• Sprawdzenie tego, czy osiągnęliśmy ustalone cele, czy działania zakończyły się sukcesem

• Ewaluacja to nie ocenianie, kontrola

• Główny element - wartościowanie działań (czy działania i wyniki są wartościowe - cenne, użyteczne)

• Ma pomagać w usprawnianiu, doskonaleniu, rozumieniu, rozwoju i ułatwiać podejmowanie decyzji

Koniec!

25

---