SCHORZENIA UKLADU RUCHU

1. Krzywica

Zwana również angielską chorobą, choroba występująca u dzieci, najczęściej pomiędzy 2 miesiącem a 3 rokiem życia dziecka, związana z zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforowej, spowodowana najczęściej niedoborem witaminy D. Powoduje zmiany w układzie kostnym i zaburzenia rozwojowe.

2. Osteomalacja

Inaczej rozmiękanie kości lub krzywica dorosłych, to niedostateczna mineralizacja kości. Jest to ciężka choroba układu kostnego, polegająca na utracie wapnia i fosforu z tkanki kostnej. Pierwiastki te są podstawowymi składnikami kości i ich utrata prowadzi do osłabienia wytrzymałości.

Jest to zaburzenie o podobnych objawach do osteoporozy. Występuje u osób dorosłych, u których brakuje witaminy D3. Z tego powodu, w przewodzie pokarmowym (jelita) nieprawidłowo wchłaniane są jony wapnia i fosforu, co prowadzi do ich obniżonego poziomu w organizmie, a tym samym do zmniejszenia gęstości mineralnej kości. Niższa gęstość kości sprawia, że są one mniej odporne na przykład na złamania. Przyczyną osteomalacji może być też przyjmowanie leków przeciwpadaczkowych, picie alkoholu, marskość wątroby, zbyt małe nasłonecznienie (Słońce odpowiada za wytwarzanie witaminy D3).

Dochodzi do krzywic, kifotyzacji odcinka piersiowego kręgosłupa, deformacji miednicy i kolan (szpotawość). Charakterystyczne są zaburzenia chodu tzw. kaczy chód. Pacjent bardzo szybko się męczy, ponieważ mięśnie również są osłabione.

3. Osteoporoza

Stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Osteoporoza występuje najczęściej u kobiet po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna).

Stanem zmniejszonej, w odniesieniu do norm dla płci i wieku, ale jeszcze nie osiągającej wartości patologicznych, gęstości kości jest osteopenia.

W początkowej fazie, choroba przebiega bezobjawowo.

Do najczęstszych objawów klinicznie jawnej osteoporozy należą:

• bóle kości długich pod wpływem obciążenia;

• obniżenie wzrostu (złamania kompresyjne kręgów) i ból kręgosłupa oraz powstanie nadmiernej kifozy piersiowej (garb starczy)

• złamania kości przy niewielkich urazach (szczególnie niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej, ale często łamie się kość ramienna - bliższy odcinek i dalszy k. promieniowej).

4. Gościec

Inaczej reumatoidalne zapalenie stawów to choroba atakująca stawy, konkretnie ich błonę maziową. Jest to choroba reumatyczna, potocznie reumatyzm, jej powody są autoimmunologiczne (czyli organizm sam się atakuje). Międzynarodowy kod ICD tej choroby to M06-M06. Inne nazwy tej choroby to gościec przewlekle postępujący (GPP). Nie należy mylić RZS z atretyzmem (dna moczanowa), który ma nieco podobne objawy, to jest ból konkretnych stawów, np. stopy (podagra) - kod ICD M10.

5. Achondroplazja, chondrodystrofia, dwarfizm

Genetycznie uwarunkowana, wrodzona choroba (o dziedziczeniu autosomalnym dominującym) prowadząca do nieprawidłowego kostnienia śródchrzęstnego, co powoduje zaburzenie rozwoju pewnych kości w organizmie i karłowatość.

Osoby dotknięte tą chorobą charakteryzują się nieproporcjonalną budową ciała, a także karłowatością (niedobór wzrostu). Czaszka jest duża, a kończyny skrócone, kręgosłup zniekształcony. Powoduje to chód kaczkowaty. Osoby dotknięte tą chorobą, poza problemami z układem kostnym, nie mają innych wad i ich rozwój intelektualny jest normalny.

Podłożem achondroplazji jest mutacja pojedynczego genu. W postaci homozygotycznej, jest to mutacja letalna na poziomie zarodkowym - upośledzenie w życiu płodowym. W ponad 99% przypadków tej choroby dochodzi do różnego typu mutacji receptora dla czynnika wzrostu fibroblastów. Jest to zwykle mutacja punktowa, polegająca na substytucji Gly380Arg. Choroba ta w 80% przypadków powstaje de novo. Częstość występowania tej mutacji wzrasta w przypadku ojca w wieku ok. 35 lat, a częstość występowania w populacji wynosi 1:77000.

7. Nowotwory kości

Mogą być pierwotne i przerzutowe, nowotwory pierwotne dzielą się na łagodne i złośliwe. Pierwotne nowotwory kości są rzadkie, stanowią zaledwie około 1% wszystkich nowotworów człowieka; mogą się różnicować w kierunku tkanki kostnej (nowotwory kościotwórcze) bądź tkanki chrzęstnej (nowotwory chrzęstotwórcze), albo nie należeć do żadnej z tych grup, jak mięsak Ewinga. Najczęstszymi zmianami nowotworowymi kości są przerzuty.

Nowotwory łagodne

Nowotwory łagodne kościotwórcze spotykane w kościach to (według malejącej częstości występowania):

• Kostniak (osteoma)

• Kostniak kostninowy (osteoid osteoma)

• Kostniak zarodkowy (osteoblastoma)

Nowotwory złośliwe

Najczęściej spotykane złośliwe nowotwory kościotwórcze kości to:

• Mięsak kościopochodny (osteosarcoma)

• Szkliwiak (adamantinoma)

• Guz olbrzymiokomórkowy kości (tumor gigantocellularis ossis, osteoclastoma).

6. Złamanie

Całkowite przerwanie ciągłości kości (gdy dochodzi do przerwania niecałkowitego określa się je jako nadłamanie, łac. infractio).

Podział złamań w zależności od mechanizmu urazu:

• złamania na skutek zgięcia (dotyczące najczęściej trzonów kości długich);

• na skutek skręcenia, obie części złamanej kości są wobec siebie zrotowane wzdłuż osi kości;

• na skutek przesunięcia (szczególną podatność na nie wykazują szyjki kości udowej i ramiennej);

• na skutek rozerwania (tak zwane złamanie awulsyjne) - dochodzi do nich gdy przyczepy więzadeł i mięśni są mocniejsze niż kość.

Ze względu na przebieg szczeliny złamania wyróżnia się:

• złamanie skośne,

• złamanie poprzeczne,

• złamanie spiralne,

• złamania wieloodłamowe.

Złamania można również podzielić na:

• złamania proste (np. złamanie kości długich),

• złamania złożone (np. złamanie miednicy),

Objawy złamania:

• patologiczna ruchomość kości,

• nieprawidłowe ułożenie,

• trzeszczenie odłamów kości.

Mniej swoistymi objawami złamania kości są: obrzęk, ból i krwiak.

Do złamań kości - samoistnych lub nawet przy niewielkich urazach - często dochodzi w przebiegu osteoporozy.

Choroby układu oddechowego

Podział chorób układu oddechowego:

Fizjologicznie choroby dzieli się na:

• obstrukcyjne - związane ze zmniejszonym przepływem powietrza w płucach

• restrykcyjne - powodujące zmniejszenie czynnościowej pojemności płuc

Anatomicznie choroby dzieli się na:

• górnego odcinka układu oddechowego - jama nosowa, gardło

• dolnego odcinka układu oddechowego - krtań, tchawica, oskrzela

• choroby śródmiąższowe

• naczyniowe choroby płuc

Choroby infekcyjne:

• nieżyt nosa;

• przeziębienie;

• zapalenie migdałków podniebiennych;

• zapalenie zatok przynosowych;

• zapalenie krtani i zapalenie tchawicy;

• zapalenie oskrzeli;

• zapalenie płuc;

• zapalenie opłucnej;

• gruźlica;

• grypa;

• angina;

• choroba legionistów (legioneloza, legionelloza);

Choroby nowotworowe:

• raki jamy ustnej (rak języka, ślinianki);

Co to jest rak jamy ustnej?

Rak jamy ustnej to rak występujący w obrębie warg (dotyczy zwykle dolnej wargi), wewnętrznej części jamy ustnej, tylnej ściany gardła, migdałków lub ślinianek. Rozwija się częściej u mężczyzn niż u kobiet, najczęściej

u osób po czterdziestce. Głównym czynnikiem ryzyka jest palenie w skojarzeniu ze spożywaniem znacznych ilości alkoholu.

Jeżeli rak jamy ustnej nie zostanie wykryty wystarczająco wcześnie, może on wymagać zabiegu chirurgicznego, radioterapii i(lub) chemioterapii. Może też prowadzić do śmierci - pięcioletnie przeżycie obserwowane jest u około 50% chorych.* Ponieważ złe rokowanie częściowo przynajmniej spowodowane jest niewychwyceniem wczesnych objawów, wykrywanie raka jamy ustnej stanowi czynnik decydujący o powodzeniu jego leczenia.

Jakie są objawy raka jamy ustnej?

Ponieważ nie zawsze jesteśmy w stanie wychwycić najwcześniejsze objawy raka jamy ustnej, ważną rolę odgrywają regularne kontrole zarówno u dentysty,

jak i lekarza. Dentysta jest osobą posiadającą odpowiednie przeszkolenie do wykrywania wczesnych sygnałów ostrzegawczych sugerujących raka jamy ustnej. Oprócz jednak okresowych wizyt kontrolnych, powinieneś zgłosić się do dentysty, jeżeli zauważysz którykolwiek z poniższych objawów:

* bolesną zmianę w obrębie warg, dziąseł lub wewnętrznej części jamy ustnej, która łatwo krwawi i nie chce się zagoić

* wyczuwalny językiem guzek lub zgrubienie w obrębie policzka

* utratę czucia lub drętwienie w obrębie jamy ustnej

* białe lub czerwone plamki na dziąsłach, języku

lub we wnętrzu jamy ustnej

* trudności z żuciem lub przełykaniem pokarmów

* bolesność lub niewyjaśniony ból w obrębie jamy ustnej, bądź uczucie, że coś utknęło w gardle bez widocznej przyczyny

* obrzęk szczęki lub żuchwy powodujący złe dopasowanie protezy

* zmianę głosu

• rak krtani;

Rak krtani stanowi około 40 % raków głowy i szyi. Rozwija się siedemnaście razy częściej u mężczyzn niż u kobiet, najczęściej między 50-60 rokiem życia. Należy do grupy nowotworów tytoniozależnych tzn. niezwykle rzadko występuje u osób niepalących. Czynnikami ryzyka jest palenie tytoniu (również palenie bierne) - 30-krotny wzrost ryzyka, oraz równoczesne palenie tytoniu i picie wysokoprocentowego alkoholu - 330-krotny wzrost ryzyka. Najczęściej stwierdzanym nowotworem złośliwym krtani jest rak płaskonabłonkowy  (ok.95%). Badania potwierdzają zmniejszanie zachorowalności wraz ze zmniejszaniem nałogu palenia tytoniu i picia alkoholu

Objawy
Najczęstszymi objawami jest chrypka, uczucie ciała obcego, ból w gardle często promieniujący do ucha, duszność, zaburzenia połykania, krztuszenie się, kaszel, krwioplucie. Czasem pierwszym objawem jest przerzut w okolicznych węzłach chłonnych.

• rak płuca (rak oskrzela);

Rak płuca zajmuje pierwsze miejsce pod względem zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe na świecie. Głównym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca stanowiącym 80% - 90% wszystkich przyczyn, jest palenie papierosów, zarówno czynne jak i bierne - dzieci i współmałżonkowie palaczy.

Rak płuca jest rozpoznawany zazwyczaj w zawansowanym stadium. Objawy związane z chorobą są zazwyczaj związane z obecnością masy guza w oskrzelach. Do leczenia chirurgicznego kwalifikują się chorzy bez przeciwwskazań do resekcji miąższu płucnego wraz z guzem, w zakresie tolerowanym przez chorego, ale koniecznym do całkowitego wycięcia nowotworu oraz okolicznych węzłów chłonnych, tzn. wnęki i śródpiersia.

Choroby zawodowe:

azbestoza;

choroba płuc, będąca wynikiem wieloletniego wdychiwania włókien azbestowych o mikroskopijnych rozmiarach (20-50 µm). Następuje zwłóknienie płuc, często również i opłucnej, gdyż włókienka azbestu działają silnie drażniąco na drodze chemicznej i mechanicznej. Powikłaniem azbestozy jest często rak oskrzela (ryzyko zwiększone około czterokrotnie) oraz międzybłoniak opłucnej (prawie tysiąckrotnie zwiększone ryzyko).

Pylica azbestowa objawia się narastającą dusznością podczas wysiłku.

pylica płuc;

Inne:

• alergia oddechowa;

• astma oskrzelowa;

• katar sienny;

• odma opłucnowa;

• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POCHP);

• limfangioleiomiomatoza;

• zespół bezdechu śródsennego;

• choroba dekompresyjna;

Przewlekła obturacyjna choroba płuc zespół chorobowy charakteryzujący się postępującym i niecałkowicie odwracalnym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Ograniczenie to wynika z choroby małych dróg oddechowych i zniszczenia miąższu płucnego (rozedmy) o różnym nasileniu i jest najczęściej związane z nieprawidłową odpowiedzią zapalną ze strony układu oddechowego na szkodliwe pyły i substancje z jakimi chory ma do czynienia w ciągu swojego życia. Najczęstszą przyczyną POChP jest narażenie na dym tytoniowy, ale inne czynniki, takie jak substancje drażniące z powietrza oraz stany wrodzone, na przykład niedobór alfa1-antytrypsyny również mogą doprowadzić do rozwinięcia się choroby. W Stanach Zjednoczonych POChP jest czwartą pod względem częstości przyczyną zgonów. Objawy są niespecyficzne, dominuje duszność. Rozpoznanie stawia się na podstawie badania spirometrycznego. Leczenie ma charakter objawowy. POChP jest chorobą nieuleczalną, a wszelkie działania lekarskie mają na celu spowolnienie procesu chorobowego i poprawę komfortu życia pacjenta.

Profilaktyka:

• właściwa higiena osobista;

• zakrywanie nosa i ust przy kichaniu;

• unikanie zapylonych środowisk;

• częste wietrzenie pomieszczeń;

• ogólna sprawność fizyczna;

• ograniczanie kontaktu z chorymi;

• odpowiednia dieta;

• unikanie palenia czynnego i biernego;

CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO

Wrzody żołądka

• Za powstawanie wrzodów odpowiedzialna jest bakteria o nazwie helicobacter pylori. Znajduje się w organizmie każdego człowieka.

• Z wrzodem żołądka mamy do czynienia, gdy dojdzie do uszkodzenia fragmentu ściany narządu.

• Konsekwencją uszkodzenia może być perforacja ściany przewodu

pokarmowego i wypłynięcie treści żołądka do jamy brzusznej.

Objawy:

• Występujące na czczo, w nocy lub dwie godziny po posiłkach bóle o charakterze przewiercania, przecinania, kłucia, zlokalizowane często na obszarze między pępkiem a środkiem prawego łuku żebrowego.

• Często występuje brak apetytu.

• Połowa wrzodów nie daje żadnych dolegliwości i dlatego krwawienie z wrzodu lub jego przedziurawienie może wystąpić bez objawów
  zwiastunowych.

Rak żołądka

• Przyczyny powstawania raka żołądka nie zostały do końca wyjaśnione. Pewne jest, że ryzyko zachorowania na raka żołądka zwiększa palenie tytoniu i spożywanie alkoholu.

• Do czynników potencjalnie wywołujących raka należą także substancje toksyczne (aflatoksyny) wytwarzane przez pleśnie występujące na zepsutych produktach spożywczych.

Objawy:

• przewlekłe bóle brzucha, zwłaszcza o stałym charakterze, zlokalizowane w nadbrzuszu, nasilające się po posiłku a zmniejszające się na czczo, nieustępujące po lekach zobojętniających sok żołądkowy

• nudności i wymioty

• brak apetytu (szczególnie niechęć do jedzenia mięsa) i utrata masy ciała

• pojawienie się uczucia sytości wkrótce po rozpoczęciu jedzenia

• objawy związane z niedokrwistością

• dysfagia

• czarny stolec

• stan podgorączkowy

Rak przełyku

• Rak przełyku jest rzadkim nowotworem układu pokarmowego.

• Jest wiele czynników, które mogą mieć wpływ na wystąpienie tego nowotworu. Są nimi m.in. spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach, palenie papierosów, nieodpowiednia dieta (zawierająca za mało świeżych owoców i warzyw) czy refluks żołądka.

Objawy

• W okresie wczesnym nie występują żadne dolegliwości. Później pojawiają się:

• zaburzenia połykania, które mogą nasilać się do tego stopnia, że połykanie staje się w ogóle niemożliwe.

• spadek wagi,

• przykry zapach z ust,

• chrypka,

• nudności,

• wymioty,

• bóle za mostkiem.

Refluks

• Choroba refluksowa przełyku to objawy związane z cofaniem się treści pokarmowej z żołądka do przełyku.

• Najczęstsze przyczyny powodujące refluks to:

• zaburzenia czynności dolnego zwieracza przełyku,

• zaburzenia opróżniania żołądka,

• otyłość,

• ciąża.

Objawy

Objawy związane z występowaniem GERD dzielimy na typowe (przełykowe) i nietypowe (pozaprzełykowe).

Objawy typowe: zgaga (uczucie pieczenia, palenia za mostkiem), puste odbijania oraz cofanie się treści żołądkowej do przełyku, dolegliwości nasilają się w pozycji leżącej na wznak, przy pochylaniu się i podczas parcia, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku.

Objawy nietypowe mogą występować bez objawów typowych. Są to: chrypka, szczególnie poranna (spowodowana drażnieniem strun głosowych przez zarzucaną treść żołądkową), suchy kaszel lub świszczący oddech - objawy jak w astmie, ból w klatce piersiowej - najczęstsza (50%) przyczyna niesercowego bólu zamostkowego.

Niedożywienie, anoreksja, bulimia, otyłość.

Niedożywienie

Rozpoznawanie zaburzeń stanu odżywienia lub zwiększonego ryzyka wystąpienia niedożywienia przeprowadza się w oparciu o wywiad kliniczny, socjalny i dietetyczny, badanie fizykalne, pomiary antropometryczne i badania laboratoryjne.

Niedożywienie należy podejrzewać u osób:

z ubytkiem masy ciała powyżej 10% w ciągu ostatnich 3 miesięcy

wskaźnik masy ciała (body mass index BMI) poniżej 20 kg/m²

Anoreksja, bulimia

Podłoże zaburzeń

• problemy uczuciowe

• naturalna w młodym wieku potrzeba określenia własnej tożsamości

• negatywny obraz własnej osoby

• paradoks jednoczesnego odczuwania miłości i nienawiści do swojej rodziny

• rozwój seksualny

• nieprawidłowości seksualne we wczesnym dzieciństwie

Diagnoza

• Utrata wagi lub brak przybierania na wadze w okresie wzrostu

• Silny lęk przed przybraniem na wadze

• Zakłócenia wizerunku własnego ciała, wymiarów, sylwetki

• Brak trzech kolejnych miesiączek

• Powtarzające się wypadki objadania się; zjadanie wielkiej ilości pożywienia w krótkim czasie

• Poczucie braku kontroli podczas objadania się

• Przeczyszczanie

• Co najmniej dwie sesje objadania się i przeczyszczania na tydzień przez trzy miesiące

• Trwała, przesadna troska o wagę i wymiary ciała

Powikłania medyczne

• Niskie, nieregularne tętno i niskie ciśnienie krwi

• Hipoglikemia

• Hipotermia

• Zatrzymanie miesiączkowania

• Zrzeszotowacenie kości

• Zaburzenia pracy nerek

• Zaburzenia w pracy układu pokarmowego

• Skórę pokrywa meszek jak u niemowlęcia

• „Twarz wiewiórki”

• arytmia serca

• powiększone gruczoły szyjne

• rany na przełyku

• przepuklina

• zakażenie gruczołów ślinowych

• blizny na grzbiecie dłoni

Otyłość

W kategoriach medycznych za otyłość uważa się wagę ciała o 20% i więcej przekraczającą wagę „idealną” dla danego wzrostu i wieku.

Obecnie otyłość oznacza także nadmierną ilość tłuszczu w organizmie. Tłuszcz powinien stanowić 20-27% tkanki ciała u kobiet i 15-22% u mężczyzn.

WADY POSTAWY

• Krzywizny skierowane wypukłością do przodu - lordoza szyjna i lordoza lędźwiowa

• Krzywizny skierowane wypukłością ku tyłowi - kifoza piersiowa i kofoza krzyżowo-guziczna

Wady postawy ciała

• Plecy płaskie - zmniejszona kifoza piersiowa

• Plecy okrągłe - zwiększona kifoza piersiowa i zmniejszona lordoza lędźwiowa

• Plecy wklęsło-wypukłe - zwiększona kifoza piersiowa i zwiększona lordoza lędźwiowa

• Skolioza - boczne skrzywienie kręgosłupa, zawsze patologiczne; może być wrodzona - wywołana rozwojowymi nieprawidłowościam kręgów i żeber lub nabyta - w wyniku zmian funkcjonalnych, spowodowanych np. skróceniem kończyny, bólem, porażeniami mięśni itp.

Wady stawu kolanowego:

• Kolana szpotawe - kolana ustawione bocznie, kostki przyśrodkowe dochodzą do siebie, a ustawienie obu nóg przyjmuje kształt litery O

• Kolana koślawe - stawy kolanowe stykają się, kostki przyśrodkowe są oddalone d siebie, a nogi ustawiają się w kształcie litery X

Płaskostopie:

Zniekształcenie stopy polegające na obniżeniu się jej fizjologicznych sklepień, w wyniku czego staje się ona płaska. Stopa o prawidłowej budowie nie dotyka podłoża całą powierzchnią. Jej kości układają się w łuk. Przy płaskostopiu prawie cała stopa przylega do podłoża. Kości w takiej stopie ułożone są w linii prostej.

Stopa płasko-koślawa

Istotą tego zniekształcenia jest ustawienie w nawróceniu kości stępu oraz obniżenie sklepienia podłużnego stopy, najczęściej na tle niewydolności statycznej.



Stopa szpotawa

Jest odwrotnością stopy płasko-koślawej. Charakteryzuje się skręceniem pięty do wewnątrz i oparciem jej na krawędzi zewnętrznej.

Stopa wydrążona

Zniekształcenie charakteryzuje się nadmiernym wysklepieniem, w odcinku między guzem a głowami kości śródstopia, przy równoczesnym skróceniu tego odcinka. Nadmiernemu wysklepieniu stopy towarzyszy szponowate ustawienie palców i skrócenie rozcięgna podeszwowego. Zniekształcenie powoduje skrócenie stopy.

Przyczyną tej wady są anomalie w obrębie dolnego odcinka rdzenia kręgowego oraz zaburzenia równowagi mięśniowej. 

CHOROBY ZĘBÓW

Próchnica zębów:

Stan uzębienia Polaków przedstawia się bardzo źle: 98% maturzystów ma próchnicę, a statystyczny Polak w wieku 35-44 lata nie ma 10-11 zębów! Na starcie dorosłego życia nasze dzieci mają nieodwracalne problemy z zębami. (głos Tyczyna)

Próchnica zębów jest jedną z najszerzej rozpowszechnionych chorób na świecie. Bez wątpienia trudno znaleźć człowieka, który nie miałby przynajmniej jednego zaatakowanego przez nią zęba. Próchnica zębów jest chorobą polegającą na demineralizacji oraz preotelitycznym rozpadzie twardych tkanek zęba. Skłonność do próchnicy jest związane z umiejscowieniem ubytków próchnicowych. Przy umiarkowanej skłonności próchnica rozwija się w bruzdach trzonowców i dołka anatomicznych. Przy średniej skłonności próchnica rozwija się na powierzchniach stycznych zębów trzonowych i przedtrzonowych, a przy dużej podatności ubytki próchnicowe pojawiają się na zębach przednich, które zazwyczaj są wolne od próchnicy.

Etiologia próchnicy

Obecnie przyjmuje się, że rozwój próchnicy uwarunkowany jest współwystępowaniem czterech czynników etiologicznych:

• bakterie płytki nazębnej,

• cukry obecne w jamie ustnej, -

• podatność zęba,-

• czas

Głównym czynnikiem etiologicznych próchnicy zębów są bakterie płytki nazębnej.
W 1960 roku przeprowadzono doświadczenia na szczurach. Grupę szczurów wyjęto z macicy w drodze cesarskiego cięcia i hodowano w warunkach jałowych dietą wysoko węglowodanową. Druga grupa karmiona była taką samą dietą w warunkach niejałowych. Okazał się, że u szczurów hodowanych jałowo nie doszło do powstania próchnicy, w przeciwieństwie do szczurów karmionych niejałowo. Badania te dają niezbity dowód na udział bakterii w powstaniu próchnicy.
W jamie ustnej człowieka obecnych jest na stałe około 50 miliardów bakterii należących do 300 gatunków. Nie wszystkie jednak biorą udział w niszczeniu tkanek zęba. Żeby można było uznać bakterie za próchnicotwórcze, muszą one posiadać pewne cechy tzn. produkować kwasy na drodze hydrolizy cukrów, dobrze tolerować kwaśne środowisko i tworzyć tzw. cukry zewnątrzkomórkowe (glukan i fruktan). Obecnie za najbardziej próchnicotwórczy gatunek bakterii uważany jest Streptococcus mutan i Lactobacilus acidophilus.
Właśnie te próchnocotwórcze bakterie tworzą miękką płytkę nazębną. Przylega ona ściśle do powierzchni zęba, a tworzy się w kilka minut po oczyszczeniu zębów. Na samym początku na powierzchni umytego zęba pojawia się tzw. błonka nabyta, która zbudowana jest wyłącznie z substancji pochodzenia ślinowego, a przede wszystkim glikoprotein. Dopiero później, dzięki dużej adhrencji błonki nabytej przyczepiają się bakterie. Z początku są to ziarniniaki, paciorkowce. W ciągu kilku dni błonka nabyta staje się dojrzałą płytką nazębną.
Węglowodany (cukry)

Związek między intensywnością próchnicy, a częstością i ilością spożywanych węglowodanów znany był od dawna. Pokarmy i napoje zawierające dużo cukru powodują szybki spadek pH płytki nazębnej, który aktywuje proces demineralizacji szkliwa. Niebezpieczne dla zębów są dwucukry - sacharoza, maltoza, laktoza oraz cukry proste - glukoza i fruktoza - stanowią one bowiem najlepszy substrat dla fermentacji bakteryjnej. Najgroźniejszym cukrem jest sacharoza, mniejszy mają glukoza, maltoza, fruktoza. Najmniej szkodliwym jest wielocukier skrobia, gdyż w jamie ustnej nie dochodzi do jej całkowitego rozkładu.
Po zjedzeniu pokarmów, które są słodkie, płytka nazębna pozostaje kwaśna około 60 minut, a następnie jej pH wraca do poziomu 6,5. Dlatego często spożywanie cukrów może powodować utrzymywanie się płytki poziomie krytycznym 5,0, co powoduje szybki proces demineralizacyjny i próchnicowy.

Podatność zęba

Na podatność zęba na próchnicę wpływa budowa anatomiczna oraz od ilościowego stosunku związków budujących zrąb zęba.

Do miejsc anatomicznych, które są szczególnie narażone na próchnicę zaliczamy dołki i bruzdy na powierzchniach żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych, powierzchnie styczne, okolice przyszyjkowe. Jeśli chodzi o zrąb zęba duży wpływ ma ilościowy stosunek związków organicznych i nieorganicznych. Im więcej tego drugiego składnika tym ząb jest mniej narażony na próchnicę. Szkliwo zęba składa się z 96% związków nieorganicznych, głownie hydroksyapatytu oraz 4% substancji organicznych. W zębinie natomiast część organiczna stanowi 55% a nieorganiczna 45%. Dlatego prawidłowy skład ilościowy i właściwy stopień mineralizacji powoduje większą odporność na próchnicę. Twarde tkanki zęba kształtują się od 4 tygodnia życia płodowego w procesie zwanym odontogenezą do około 20 roku życia kiedy dobiega końca rozwój zębów mądrości. W związku z tym bardzo ważne jest w ty okresie dostarczyć organizmowi niezbędnych składników budulcowych tj. białka, witaminy A, C, D, wapń, fosfor, pierwiastki śladowe (fluor). Zobacz więcej na temat żywienia a stan zdrowia zębów i jamy ustnej w Vademecum.

Czas
Trudno konkretnie powiedzieć ile potrzeba czasu do rozwoju próchnicy a później ubytku. Czas ten uzależniony jest również od ilości śliny. Jeżeli ilość śliny będzie prawidłowa to rozwój procesu próchnicowego może trwać kilka miesięcy, lat, lub może nie rozwinąć się wcale. Jeśli natomiast wystąpi niedobór śliny, proces próchnicowy postępuje bardzo szybko.

(dentonet.pl)

Próchnica zębów jest chorobą zakaźną, zależną od cukru. Kwas zostaje wytworzony przez bakterie znajdujące się w płytce, jako produkt uboczny metabolizmu węglowodanów z pożywienia, co powoduje spadek pH na powierzchni zęba. W odpowiedzi na to jony wapniowe i fosforanowe dyfundują ze szkliwa, powodując demineralizację. Proces ten ulega odwróceniu, gdy pH ponownie wzrasta. Próchnica jest, więc procesem dynamicznym, charakteryzującym się epizodami demineralizacji i remineralizacji występującymi w czasie. Jeżeli przeważa niszczenie, następuje dezintegracja części nieorganicznej, prowadząca do powstania ubytku.

Próchnica szkliwa. Ognisko początkowe jest widoczne jako biała plama. Wygląd taki jest spowodowany demineralizacją pryzmatów w warstwie podpowierzchniowej, podczas gdy szkliwo powierzchni pozostaje bardziej zmineralizowane. Wraz z utrzymującym się atakiem kwasu powierzchnia zmienia się z gładkiej na szorstką i może się przebarwić. W miarę rozwoju zmiany chorobowej powstają zagłębienia i ostatecznie ubytek. Proces próchnicowy sprzyja naprawie, zremineralizowane szkliwo chłonie fluor i ma większe kształty, z obniżoną powierzchnią niż szkliwo zdrowe. Próchnica bruzd często zaczyna się jako dwie białe plamy próchnicowe na przeciwległych ściankach, które zlewają się.

Próchnica zębiny. Obejmuje demineralizację, po czym następuje inwazja bakteryjna, ale różni się od próchnicy szkliwa tworzenie się zębiny wtórnej oraz bliskością miazgi. Po osiągnięciu przez bakterie granicy szkliwo - zębinowej następuje rozprzestrzenienie się w kierunku bocznym i podminowanie wyżej leżącego szkliwa.

Szybkość postępu próchnicy. Średni czas, w którym zmiany ograniczają się na zdjęciu rtg do szkliwa, wynosi 3-4 lata.

Podatne miejsce. Miejscami szczególnie podatnymi na próchnicę są te, w których gromadzenie płytki przebiega bez przeszkód, np. szkliwo powierzchni stycznych, okolica przyszyjkowa oraz zagłębienia i bruzdy. Czynniki gospodarza, np. ilość i skład śliny, mogą również wpływać na podatność.

Stan uzębienia u dorosłych 1988 (Anglia)

• 1988

Odsetek bezzębnych osób dorosłych 30% 21%

Średni stan uzębienia:

• brakujących 9 zębów 7,8 zębów

• z ubytkami próchnicowymi 1,9 zębów 1 ząb

• wypełnionych 8,1 zębów 8,4 zębów

• zdrowych 13 zębów 14,8 zębów

Stwierdzono znaczne różnice w zależności od miejsca zamieszkania.

Mikrobiologia jamy ustnej

Zasiedlanie jamy ustnej przez drobnoustroje, głównie tlenowce i fakultatywne beztlenowce, rozpoczyna się w kilka godzin po narodzinach. W okresie wyrzynania zębów kształtuje się skomplikowany ekosystem złożony z kilkuset gatunków mikroorganizmów (opisano ponad 250 gatunków bakterii). W zdrowej jamie ustnej zachowana jest równowaga pomiędzy środowiskiem a drobnoustrojami, która pozwala na koegzystencje bakterii bez uszkadzania struktur jamy ustnej.

Płytka nazębna. Płytkę nazębną (zwaną też płytką bakteryjną) stanowi masa drobnoustrojów mocno przytwierdzonych na matrycy z mukopolisacharydów. Nie można jej usunąć z jamy ustnej płukaniem, natomiast daje się usunąć w trakcie szczotkowania zębów. Stanowi główny czynnik etiologiczny zarówno próchnicy jak i chorób przyzębia.

Gromadzenie się płytki protez prowadzi do zmniejszania się wartości pH na błonie śluzowej podniebienia, a spożywanie węglowodanów sprzyja dalszemu spadkowi pH połączonemu z zaostrzeniem się stanu zapalnego i gwałtownym namnażaniem drożdżaków na protezie.

Mechanizmy adhezji. Płytka nazębna z łatwością gromadzi się we wszystkich miejscach retencyjnych w jamie ustnej. Kolonizacja drobnoustrojów na gładkich powierzchniach zębów jest możliwa dzięki obecności tzw. słonki nabytej. Jest to cienka warstwa glikoprotein śliny, która tworzy się na powierzchni zębów w ciągu kilku minut po nawet najbardziej dokładnym ich oczyszczeniu. Osłonka zawiera immunoglobuliny, składniki dopełniacza i lizozym, a jej znaczenie polega na regulacji jonowej pomiędzy zębem a śliną.

Rozwój. Ilość żywych bakterii na powierzchni zęba po 1 godzinie od szczotkowania zębów wynosi do 10⁶/mm². Są to paciorkowce namnażające się dzięki wytworzeniu selektywnych mechanizmów adhezji. Z uwagi na to, że większość paciorkowców wytwarza kwasy i składniki matriks płytki, istnieje sprawdzona zależność pomiędzy płytką a rozwojem próchnicy. Próchnica zębów jest jednak chorobą wieloprzyczynową i dlatego rozważając jej etiologię należy brać pod uwagę inne czynniki, m. in. rolę śliny, udział innych drobnoustrojów, strukturę powierzchni zęba.

Kamień. Jest zmineralizowanym złogiem odkładającym się na powierzchniach zębów (i innych twardych powierzchniach w jamie ustnej, np. na płytach protez), powstałym w wyniku mineralizacji płytki nazębnej. W 80% składa się z soli nieorganicznych, w większości o strukturze krystalicznej. Główne pierwiastki to wapń i fosfor. Oglądany pod mikroskopem wykazuje nieuporządkowaną strukturę kryształów o przypadkowej orientacji. Kamień (zwłaszcza poddziąsłowy) odgrywa ważną rolę w etiologii chorób przyzębia, przy czym najistotniejsze jest to, że kamień zawsze pokrywa świeża płytka nazębna. Innymi słowy, kamień jest o tyle szkodliwy, o ile stanowi miejsce retencyjne dla powstającej płytki nazębnej i toksyn bakteryjnych. Obecność kamienia utrudnia prawidłowe przeprowadzanie zabiegów higienicznych.

Ząb dotknięty chorobą przyzębia może zmienić swoje ustawienie w łuku zębowym i ulec urazowi. Z drugiej strony, przy zębie z węzłem urazowym, może się rozwinąć choroba przyzębia i oba te czynniki mogą się wzajemnie zaostrzać. Wzrastająca ruchomość zęba może być wynikiem utraty przyczepu i podparcia kostnego. Może również być jedynie skutkiem miejscowych, dużych przeciążeń zgryzowych, wywołujących poszerzenie przestrzeni ozębnej, choć zazwyczaj jest to wynik uszkodzeń jatrogennych.

---