STRATEGIE PROPAGANDY

Słowo propaganda jest trudne do jednoznacznego zdefiniowania, gdyż prawie każdy naukowiec zajmujący się tym zagadnieniem na przestrzeni lat stworzył własną definicję.

Pochodzi ono z łaciny (propagare) i oznacza krzewić, rozszerzać. Początkowo powiązane było wyłącznie z działalnością agrarną. Z czasem zostało przeniesione do sfery życia społecznego i zaczęło oznaczać wszelkie sposoby szerzenia określonych treści. W tym miejscu należy wspomnieć o pierwszej instytucji, która została powołana wyłącznie w celu szerzenia idei i miała w nazwie rozważany termin. Była to „Sacra Congregatio de Propaganda Fide”, powołana w 1662 przez papieża Grzegorza XV. Powstanie tej instytucji jest postrzegane przez wielu autorów jako moment od którego możemy mówić o propagandzie w podobnym do współczesnego znaczeniu.

Za początek teorii propagandy jako dziedziny wiedzy uważa się artykuł
W. Bidella A Psychological Definition of Propaganda z 1931 r., w którym badacz podaje taką jej definicję: „propaganda wpływa na każdą jednostkę w ten sposób, że zachowuje się ona jakby jej reakcje były wynikiem jej własnych decyzji. Wiele jednostek można zmusić do takiego samego zachowania, podczas gdy każdą pozornie kierują jej własne sądy”.

D. Krech, R. Crutchfield: “propaganda jest rozumiana jako specyficzna forma pobudzeń, która - jeśli jest skuteczna - daje w wyniku proces sugestii”.

L. Fraser: „Propagandę można zdefiniować jako sztukę zmuszania ludzi do robienia tego, czego by nie robili, gdyby dysponowali wszystkimi danymi dotyczącymi sytuacji”.

G. S. Jowett, V. O'Donnell: ”Propaganda jest celową i systematyczną próbą kształtowania percepcji, manipulowania myślami i bezpośrednimi zachowaniami w celu osiągnięcia takich reakcji, które są zgodne z pożądanymi intencjami propagandysty”.

Jacques Ellul: „zespół metod stosowanych przez zorganizowane grupy w celu wciągnięcia do aktywnej działalności mas ludzkich, u których w konsekwencji manipulacji psychicznej, wytwarza się jedność psychiczna pozwalająca na włączenie ich do masowych działań”.

Wszystkie podane definicje są do siebie podobne, wskazują tylko na inny sposób spojrzenia ich autorów na to samo zagadnienie.
D. Krech i R. Crutchfield prezentują wyraźnie spojrzenie psychologiczne, a dokładnie behawioralne, skupiają się na reakcji jednostki na działania propagandowe.

Jowett i O'Donnell, oraz Fraser skupiają się na wykorzystaniu propagandy przez systemy polityczne, wskazują na element manipulacji jako nieodłącznej cechy propagandy. Takie podejście zaliczane jest do nurtu politologicznego.

Wreszcie europejski badacz Jacques Ellul, jest reprezentantem nurtu socjologicznego, który skupia się na wpływie propagandy na masy, ich zdolności do organizowania się i działania.

W II połowie dwudziestego wieku badacze zaczęli wprowadzać pojęcie komunikowania politycznego- „jego zwolennicy utrzymywali, że propaganda jest charakterystyczna dla systemów totalitarnych, natomiast w ustrojach demokratycznych politycy i partie komunikują się ze społeczeństwem.” Jednak jak stwierdza B. Dobek- Ostrowska „zmiana nazewnictwa nie zmieniła jednak istoty zjawiska. Propaganda dalej była i jest propagandą”.

W literaturze możemy znaleźć wiele różnych typologii propagandy. Prezentują one najróżniejsze spojrzenia na to zjawisko. Dzielą się przede wszystkim ze względu na przyjęte przez poszczególnych badaczy kryteria.

Propagandę ze względu na treść można dzielić na bardzo wiele kategorii, obejmujących wszelkie dziedziny życia społecznego. Możemy więc w związku z tym wyróżnić propagandę polityczną, ekonomiczną, naukową, sportową, religijną, socjologiczną, kulturalną itd. Badając stopień zafałszowania treści propagandę dzielimy na białą, szarą i czarną, zaś kierunek jej oddziaływania - propagandę zewnętrzną i wewnętrzną. Ze względu na przebieg procesu propagandowego w społeczeństwie dzielimy ją na propagandę horyzontalną i wertykalną. Uwzględniając zależność w czasie między przekazem a wydarzeniami, których dotyczy wyróżniamy propagandę poprzedzającą, towarzyszącą i post fatum. Zaś biorąc pod uwagę sposób jej rozpowszechniania wyróżniamy propagandę bezpośrednią i pośrednią.

Najistotniejszą kategorią dla tej pracy będzie propaganda polityczna. Podstawowym jej celem jest wpływanie na postawy i działania polityczne jednostek. Opiera się ona na aparacie do tego celu powołanym, ale także na działaniach woluntarystycznych. Szczególnym rodzajem propagandy politycznej jest kampania wyborcza, której celem jest przekonanie jak największej liczby wyborców do głosowania na określoną partię polityczną, czy kandydata. Chęć wygranej kieruje partie polityczne w kierunku specjalistów wielu dziedzin wiedzy: psychologii, socjologii, politologii i innych nauk społecznych. Jest to stymulujące dla rozwoju tych nauk i pozwala na ich praktyczne wykorzystanie. Na styku nauki i praktyki powstały, wąskie specjalności, takie jak: public relations, marketing polityczny, reklama polityczna itd. Propaganda polityczna nie działa jednak tylko w czasie wyborów. W dzisiejszych systemach demokratycznych jest ona stale obecna - różne jest tylko jej nasilenie w czasie.

Można stwierdzić - najogólniej rzecz biorąc, iż propaganda polityczna realizuje trzy cele:

1. response shaping, czyli kształtuje nowe opinie i poglądy;

2. response reinforcing, czyli wzmacnia istniejące opinie i zachowania;

3. response changing, czyli zmienia istniejące dotąd postawy.

Aby to osiągnąć wykorzystuje pewne mechanizmy, a mianowicie:

1. mechanizm strachu;

2. mechanizm obronny;

3. mechanizm dyskredytacji;

4. mechanizm solidarnościowy.

Zaś skuteczność oddziaływań propagandowych zależy od wzajemnego współgrania trzech czynników:

1. medium i komunikat,

2. sytuacja,

3. odbiorca.

Żeby wpłynąć na jak największe rzesze odbiorców, nadawcy propagandy stosują różne techniki:

1. używanie słów silnie zabarwionych emocjonalnie i wywołujących określone skojarzenia, operowanie generalizacjami, uogólnieniami, ostrymi sformułowaniami - w wyborach w 2005 roku silna propaganda przeciwko SLD w Radiu Maryja - stosowanie przez prowadzących uogólnień, wg których wszyscy politycy Sojuszu są aferzystami i złodziejami; tworzenie etykiet politycznych - negatywne skojarzenia z nazwiskami polityków, np. Kaczory, kaczysta, kaczyzm.

źródło: http://lsd.blox.pl/html/1310721,262146,14,15.html?6,2007

2. dokonywanie selekcji, podawanie nieprawdy , półprawdy czy też zwykłych kłamstw, używanie przekręceń, wprowadzanie w błąd, operowanie aluzjami - doskonałym przykładem stosowania tych technik jest sytuacja stworzona przez PiS z Anną Cugier- Kotką w roli głównej - jej rzekome pobicie przez ludzi związanych z PO, szykanowanie z każdej strony pod wpływem nacisków partii rządzącej.

3. umiejętne odwracanie uwagi ludzi, na których oddziałujemy, od tego co ich bardziej fascynuje, ciekawi, umiejętne pomniejszanie znaczenia pewnych faktów, na jakie się powołujemy - Hazardowa komisja śledcza i próba odwrócenia uwagi od istoty sprawy przez parlamentarzystów PO i skupienia się na „prawniczym” wykształceniu posłanki PiS Beaty Kempy.

Instrumentalne i częste posługiwanie się nazwiskiem L. Balcerowicza jest przykładem jednej z najstarszych technik propagandowych stymulowania emocji - techniki kozła ofiarnego (zagrożenia wewnętrznego), „która polega na przeniesieniu negatywnych emocji społecznych na wskazaną osobę, zbiorowość

społeczną lub zewnętrzny układ niesprzyjających okoliczności”.

źródło: http://www.aferyprawa.com/dokumenty/balcerowicz_odszedl_karykatura.jpg

Bogata historia propagandy pozwala nam wyróżnić strategie, którymi posługują się nadawcy propagandy:

1. strategie propagandowe ukierunkowane na działania bezpośrednie z dominującą rolą technik agitacyjno-perswazyjnych;

2. mieszane strategie propagandowe, w których korzysta się z wszelkich form komunikacji bezpośredniej, i pośredniej — występujące w dwóch wariantach: strategii mieszanych z dominacją działań bezpośrednich oraz strategii z dominacją oddziaływań medialnych,

3. strategie propagandowe zorientowane na środki masowego komunikowania.

Na przyjęcie konkretnej strategii wpływ mają następujące czynniki:

1. posiadanie możliwości dostępu do rozmaitych kanałów komunikacyjnych i zasobów technologicznych umożliwiających dobór adekwatnych technik propagandowych;

2. charakter grup odbiorczych, mierzony stopniem zgodności postaw wyjściowych i pożądanych - precyzyjne określenie charakterystyki grup sprzyja opracowaniu koncepcji argumentacji, która zapewni efektywne oddziaływanie w danym kontekście społecznym.

Postawy te mogą być tożsame lub w wysokim stopniu zgodne — celem propagandy jest w tym wypadku podtrzymanie istniejących postaw, bądź niezgodne i nieantagonistyczne — wtedy propaganda stawia sobie za cel ich modyfikację, lub niezgodne i antagonistyczne — konieczna jest całkowita transformacja postaw. Wynik badanie relacji zgodności lub sprzeczności postaw wyjściowych i docelowych kieruje wyborem metod formułowania przekazów propagandowych oraz niezbędnych w danej sytuacji technik oddziaływania. Taka precyzyjna charakterystyka grup odbiorczych jest niezbędna do wyboru odpowiednich argumentów, dzięki którym chcemy do nich dotrzeć. Z punktu widzenia działalności propagandowej wyróżniamy dwa rodzaje argumentów: racjonalne i irracjonalne. Używając argumentów racjonalnych odwołujemy się do intelektu i posiadanej wiedzy odbiorcy - tak aby tworzony przez nas przekaz odbierany był jako informacyjny.

Bibliografia:

1. B. Dobek-Ostrowska, J. Fras, B. Ociepka: Teoria i praktyka propagandy. Wrocław 1997

2. M. Kolczyński: Strategie komunikowania politycznego. Katowice 2008

3. S. Michalczyk: Komunikowanie polityczne. Katowice 2005

Strony internetowe:

1. http://www.opoka.org.pl

2. http://socjoszpieg.blox.pl

za stroną internetową http://www.opoka.org.pl/biblioteka/I/IK/zwolinski-slowo-06.html

B. Dobek-Ostrowska, J. Fras. B. Ociepka: Teoria i praktyka propagandy. Wrocław 1997, s. 8

wszystkie definicje za: B. Dobek-Ostrowska, J. Fras. B. Ociepka: Teoria i praktyka propagandy. Wrocław 1997, s. 9

za stroną internetową http://socjoszpieg.blox.pl/2007/04/Komunikowanie-polityczne-propaganda-i-perswazja.html

Dobek-Ostrowska B., Fras J., Ociepka B.: Teoria i praktyka propagandy, Wrocław 1997, s. 32

B. Dobek-Ostrowska, J. Fras. B. Ociepka: Teoria i praktyka propagandy. Wrocław 1997, s. 29-45

Ibidem, s. 32

S. Michalczyk: Komunikowanie polityczne, Katowice 2005, s. 270

Ibidem, s. 270-271

Ibidem, s. 271-272

M. Kolczyński: Strategie komunikowania politycznego, Katowice 2008, s.98

Ibidem, s.92-93

Ibidem, s. 93

1

---