1. Myśl filozoficzna jako źródło inspiracji w tworzeniu koncepcji wychowania. Zagadnienia pedagogiczne stanowią integralną część systemów filozoficznych. Filozofia skupia się na określonej interpretacji procesu wychowania, na jego szeroko ujętych celach, których postawą są poglądy filozofów. FILOZOFIA PRZEDSTAWICIEL Naturalizm zakładał zwrot ku naturze, poznanie przez zmysły. Podstawą jest dobro drugiego człowieka, nie można go krzywdzić. Sensem edukacji jest wychowanie dziecka zgodnie z jego naturalnymi potrzebami, z jego naturą. Liczy się umiejętność poznania rzeczywistości poprzez zmysły, wrażenia. Dziecko ma się uczyć wtedy gdy jest na to gotowe. Naturalizm odrzuca podział na przedmioty, bo ogranicza dziecko, nie łączy się z innymi, neguje to bo nie można wyrazić własnego zdania. Uczniowie naturalizmu będą zdobywać wiedzę elementarną, doświadczenie i jednostkowe wyobrażenia, umiejętność liczenia, określania kształtów i rozwiązywania problemów. Nauczyciel ma być osobą zestrojoną z naturą, zachęcającą dzieci do obserwacji i samodzielnego dochodzenia do wiedzy. Jest osobą cierpliwą i chętną do pomocy. Relacje między nimi mają być przyjazne i bezstresowe. Nauczyciel ma być pomocnikiem. Jan Jakub Rousseau(czyt. Ruso). Sprzeciwiał się nauczycielom, którzy zapewniali sobie autorytet przemocą. Nauczyciel powinien pozwalać dzieciom na swobodne wybory i uczyć się razem z nim. Nauki i sztuki są szkodliwe moralnie, bo utrwalają w człowieku poczucie dumy. Podkreślał także znaczenie emocji i wrażeń, dzięki którym człowiek spotyka się z naturą. Rozwój charakteru powinien postępować zgodnie z naturą, każdy powinien być autorytetem dla siebie samego, a kolejny etap nauki misi być chciany przez dziecko. Program nauczania musi być dopasowany do fazy rozwojowej dziecka, a dzieciństwo winno trwać jak najdłużej. Edukacja musi być w odpowiednim środowisku. Był przeciwnikiem werbalnej nauki i podręczników. Pragmatyzm to filozofia, która zakłada, że prawda jest próbnym twierdzeniem, wywiedzionym z ludzkiego doświadczenia. Ma służyć rozwiązywaniu ludzkich problemów. John Dewey uważał, że ludzie mają do spełnienia misję. Ich zadaniem jest naprawa świata za pomocą reform i edukacji.Preferował uczenie się poprzez działanie. Ważna dla niego była aktywna umiejętność przebudowy własnych doświadczeń. Filozofia neohumanizmu powstała na podstawie myślenia o szkole średniej. Podkreślała ważność rozwoju wewnętrznych umiejętności człowieka takich, jak wola, przyzwoitość i grzeczność. Jan Fryderyk Herbart dostosował filozofię do poziomu szkół średnich. Zajął się edukacją domową. Twierdził, że należy wychowywać człowieka konsekwentnego, dobrego i wytrwałego. Koncepcja realna wywodzi się z pozytywizmu. Zakłada poznawanie świata przez sensualizm(poznawanie za pomocą zmysłów) i empiryzm. Herbert Spencer uważał, że człowieka trzeba przygotować do pięciu form działalności: samozachowawczości, zawodu, prokreacji, rekreacji, społeczności. Inni przedstawiciele: Erazm z Rotterdamu - Nauczyciel ma być pobłażliwy, a nauka miła i przyciągająca. Powinna się opierać na językach klasycznych. Grzeczność jest objawem prawdziwego wychowania. Michał Montaigne(Mątań) - krytykował humanistyczny system wychowania. Opowiadał się przeciwko uczeniu się na pamięć. Twierdził, że człowieka kształci jedynie obserwacja i doświadczenie. Należy rozwijać zainteresowania. Uważał również, że wychowanie jest ważniejsze niż nauczanie. John Locke- twierdził, że umysł człowieka w momencie narodzin jest pustą kartą (tabula rasa), która zapisuje się wraz z przeżytymi doświadczeniami. Należy żyć w taki sposób, by nie niszczyć życia innym osobom. Jan Amos Komeński - porównywał nauczyciela do ogrodnika - ma on pielęgnować wiedzę uczniów. Dążył do empirycznego poznawania wiedzy. Uważał, że dziecka można nauczyć wszystkiego. Rozwój dziecka powinien przebiegać w zgodzie z naturą. Jan Ludvig Vives uważał, że wychowanie musi stanowić zwarty system oparty na etyce i psychologii. Według etyki powinno się wdrażać dziecko do chrześcijaństwa, a według psychologii należy przyjąć dziecko do szkoły na próbę i sprawdzić, czy nadaje się ono do kształcenia.

2. Rozwój i przemiany praktyk wychowawczych. Wychowanie zawsze łączyło się i łączy się nadal z intencjami poprawy jakości życia pokolenia przyszłego. Zawsze też poszukiwania skutecznych jego sposobów form i środków wyrastały z niezadowolenia ze stanu obecnego. Każda epoka dochodzi do pewnego zasadniczego typu wychowania, który jest rezultatem życia zbiorowego. Każda epoka wytwarza swój własny ideał i cele wychowania, w których tylko pewne elementy „uprzednich” ideałów i celów wychowania utrzymują się pod naporem przemian. Elementy te są wartościami ponad ustrojowymi, a nawet ponadczasowymi. Już w czasach pierwotnych istniały silne więzi społeczne, łączące wszystkich członków grupy. Dziecko w ustroju wspólnoty pierwotnej uznawane było za własność całego plemienia, wzrastało do pożytku wszystkich, a nie dla najbliższej rodziny. Jego wychowanie uwarunkowane było celami poza jednostkowymi, świadczącymi o istnieniu stosunkowo wysokiego poziomu kultury społecznej. Wychowaniem młodzieży w tych czasach zajmował się cały szczep lub starzyzna rodowa. W pewnym okresie młodzież pod okiem rady musiała przejść tak zwaną inicjację. Miała ona na celu sprawdzenie, czy młode pokolenie zostało należycie przygotowane do czekających zadań i czy ma odpowiednie kwalifikacje fizyczne. Ideałem w tym okresie był dobry myśliwy, wspaniały dowódca plemienia zwany czasem królem, który potrafiłby zorganizować życie plemienia i dbać o dobro każdego członka szczepu. W okresie ustroju rodowego problem wychowawców spełnia rodzina, w której naczelne miejsce zajmuje przeważnie nie ojciec, lecz brat matki. Do wuja należy w okresie rodowym całkowita władza nad siostrzeńcami i siostrzenicami. Wychowaniem dzieci w rodzinie zajmuje się również starsze rodzeństwo, które udziela swym braciom i siostrom rad i wskazówek. Dzieci uczone są dyscypliny, należytego zachowania wobec bliźnich i podporządkowania się woli zbiorowości i harmonijnego z nią współżycia. Celami wychowawczymi w tym okresie są przede wszystkim przekazanie młodzieży niezbędnych wiadomości, umiejętności i nawyków, jakie są potrzebne w przekonaniu dorosłych przy zdobywaniu środków do życia. Starożytna Grecja stworzyła instytucje i metody wychowania, które wywarły wpływ na teorię i praktykę pedagogiczną wszystkich krajów europejskich. W okresie Starożytności wytworzyły się dwa różne ideały wychowawcze. Spartański: spowodował wykształcenie nowego ideału. Ten ideał był całkowicie podporządkowany potrzebom militarnym. Celem wychowania nie był rozwój umysłowy młodzieży, lecz rozwój fizyczny. Spartański ideał wychowawczy to odważny, silny, bohaterski, wojownik, patriota uczciwy wobec swego kraju. Ateński: Drugim „starożytnym” ideałem był Ateńczyk „intelektualista”. Celem wychowania w Atenach było opanowanie przez młodzież takich dziedzin nauki jak: arytmetyka, muzyka, literatura-poezja, historia, geografia, polityka i etyka, wpajanie zasad moralnych, rozbudzenie uczuć patriotycznych, oraz ogólny rozwój fizyczny. Jak więc widać ideałem wychowawczym w starożytnych Atenach był obywatel odznaczony najwyższymi zaletami moralnymi i wszechstronną wiedzą. W średniowieczu wykształciły się cztery stany społeczne: rycerstwo, mieszczaństwo, duchowieństwo i chłopstwo. Każdy z nich miał swój ideał. Wychowanie rycerskie opierało się na potrzebach wojennych i tradycjach religijnych.W wyniku współdziałania trzech dziedzin życia - wojennej, towarzyskiej, religijnej - powstał ideał rycerza, który musiał być człowiekiem czynu, żołnierzem, dworzaninem, szlachcicem, chrześcijaninem - lojalnym wobec zwierzchników, łaskawy dla poddanych, oraz powinien być sługą Kościoła. Dziewczęta uczono różnych form towarzyskich, obyczajów dworskich, tańców, śpiewu, gry na instrumentach. Dziewczęta z uboższych domów uczono szycia, tkania, haftowania i kierowania pracami służby. Czasem uczono ich pisania i prowadzenia korespondencji. Te umiejętności dziewczęta zdobywały w domu lub w klasztorze żeńskim, do chwili oddania jej na dwór jednego z możnych panów, gdzie przebywała do czasu wydania jej za mąż. Ideałem wychowania dziewcząt była dama o nienagannych manierach znająca się na zasadach i obyczajach towarzyskich. Celem wychowawczym następnej grupy społecznej zwanej mieszczanami było kształcenie rzemieślników. Ideałem był majster, który posiadał własny zakład czeladniczy. Młodego chłopca uczono najpierw porządku w warsztacie oraz powierzano mu tajemnicę zawodu, dopiero potem mógł pod nadzorem mistrza podróżować wynajmując się do pracy. Gry po wielu latach praktyki młody człowiek zdobył wszystkie umiejętności potrzebne w danym zawodzie, wykonywał popisową pracę i stawał się członkiem cechu jako pełnowartościowy rzemieślnik. Zostawał majstrem i miał prawo otwarcia warsztatu oraz przyjmowania na naukę innych młodych chłopców zwanych terminatorami i czeladnikami. Szkoły klasztorne i katedralne miały na celu przygotować i wykształcić duchowieństwo - następną warstwę społeczną w średniowieczu. Ideałem duchownego był asceta. Charakteryzowała go wszechogarniająca miłość do Boga, radość, ubóstwo, uwielbienie świata i jego piękna, braterstwo wszelkich żyjących istot, bezgraniczne oddanie się Bogu. Wśród najniższej warstwy społecznej panował ideał chłopa, który charakteryzował się miłością do pracy, oraz radością z plonów wytworzonych własnymi rękoma. Celem wychowania było wzbudzenie u młodych ludzi szacunku do pracy na roli i w gospodarstwie domowym oraz nauka prac potrzebnych na roli. Odrodzenie odrzucało większość zdobyczy kultury średniowiecza. Przeciwstawiało jej ascetycznym ideałom kult radości i piękna doczesnego życia. Szerzyło szacunek dla szerokiej wiedzy ludzkiej. Przedstawiciele renesansu krytykowali pedagogikę średniowiecza, domagali się całkowitego odebrania Kościołowi wpływu na wychowanie i oddanie wychowania w ręce świeckie. Wychowywać należy w zgodzie z naturą (naturalizm). Celem wychowawczym w Oświeceniu było uświadomienie ludzi o sile możliwościach poznawczych rozumu, o randze nauki, o niezbywalności ideałów wolności i równości. Oświecenie w Polsce to okres rozbiorów, okres liberum veto, bezprawia.Powstają szkoły rycerskie, których celem wychowawczym było rzeczowe i ideowe przygotowanie do reform w Polsce. Cele te nie zmierzały tylko do zapewnienia obszernej wiedzy, ale do harmonijnego rozwoju umysłowego oraz samodzielnego myślenia. Celem wychowania tej epoki było również zwalczanie ciemnoty na wsi, organizowanie czytelnictwa i upowszechnianie książek. Następny okres to czas rusyfikacji i germanizacji (rozbiory). Okres, w którym polska kultura była świadomie i systematycznie niszczona. Za pośrednictwem władz niemieckich zamknięte zostały wszystkie szkoły średnie i wyższe uczelnie. W szkołach powszechnych usunięto z programów nauczania historię i geografię Polski oraz język polski. Celem szkół zawodowych było przygotowanie robotników wykwalifikowanych dla niemieckich zakładów przemysłowych. W warunkach okupacji hitlerowskiej powstaje tajne nauczanie. Nauczanie to miało na celu nie tylko ogólne kształcenie, ale także rozbudzanie patriotyzmu, wzbudzanie nadziei na wolność oraz utrzymanie ciągłości szkolnictwa polskiego. Polska po odzyskaniu niepodległości by odpowiednio przekształcić państwo musiała zacząć od odpowiedniego przygotowania i wychowania młodego pokolenia. Dlatego obok pierwszych poczynań w dziedzinie odbudowy materialnej kraju powzięto kroki zmierzające do przebudowy oświaty i szkolnictwa. Cele wychowania wypływały z ogólnej polityki i ideologii reprezentowanej przez klasę robotniczą. Były nimi przede wszystkim dbanie o rozwój i wychowanie człowieka, który ma służyć całemu społeczeństwu. Nauczanie w tym okresie było ogólnodostępne i bezpłatne, dlatego też ideałem tego okresu było wykształcić całe społeczeństwo, bez względu na stan majątkowy czy miejsce zamieszkania. Wychowanie współczesne. Dziś w dobie demokracji człowiek staje się jednostką. Celem wychowania współczesnego młodego człowieka jest wychowanie respektujące chrześcijański system wartości, oraz nauka odpowiedzialnego życia w demokratycznym społeczeństwie o wolnorynkowej gospodarce, miłości ojczyzny i poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultury Europy i świata. Celem jest wzbudzanie aktywności poznawczej i twórczej, rozwijanie wrażliwości emocjonalnej i wyobraźni społecznej. Ideałem jest zdobycie jak najlepszego wykształcenia. Przedstawiciele: Ellen Key - Chciała aby wychowanie niosło serdeczną opiekę każdemu dziecku. Opowiadała się po stronie dziecka jako człowieka i jego niezbywalnych praw ludzkich do szacunku, szczęśliwego dzieciństwa i edukacji na miarę indywidualnych zdolności i możliwości. Maria Montessori - swoje poglądy wciela w życie w domach dziecięcych, stawiała na kształcenie wrażliwości wszystkich zmysłów oraz rozwój umysłowych i manualnych sprawności dziecka. Uważała, że każde dziecko jest budowniczym samego siebie, a cały proces budowy powinien się odbywać w interakcji ze środowiskiem dziecka. Janusz Korczak - wyrażał szacunek do dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność, dziecko - podmiot, zasada i praktyka partnerstwa, walczył o prawa dziecka. Uważał, że rygor jest niewskazany a partnerstwo wychowawcy z wychowankiem jest najważniejsze.

3. Rozwój i przemiany myśli pedagogicznej. Sama pedagogia istnieje od początków ludzkości, człowiek musiał wychowywać dzieci i młodzież (inicjacja u ludów pierwotnych). Zmieniały się formy wychowania z rozwojem życia społecznego i kultury. Natomiast refleksja nad wychowaniem, myślenie pedagogiczne zjawiało się późno w historii zawsze w czasach przełomowych, kiedy stare formy wychowania przeżywały kryzys. Tak właśnie sofiści pierwsi postawili problem pedagogiczny - urodzenie czy też wychowanie decyduje o rozwoju człowieka, a filozofowie greccy (Platon, Arystoteles, Epikur i inni) wyrażali poglądy na sprawę wychowania jako zastosowanie swych założeń filozoficznych. Potem chrześcijaństwo, wnosząc nowe pojęcia i wartości, rozwinęło zasady wychowawcze wychodząc z podstaw wiary religijnej. Z kolei protestantyzm w XVI wieku wywołał nowa falę myśli pedagogicznej w postaci traktatów publicystycznych humanistów, stających w obronie lub krytykujących wychowanie katolickie. Dalej nowe myśli o wychowaniu pojawiły się w XVIII wieku (Oświecenie), z najgłośniejszą powieścią Jan Jakub Rousseau pt. "Emil czyli o wychowaniu", która malowała utopię wychowania na łonie natury bez narzucania dziecku program nauczania. Tak więc myślenie pedagogiczne istniało od dawna, ale występowało sporadycznie i miało zmienny charakter filozoficzny, religijny, publicystyczny lub nawet literacki. Dopiero naukowy charakter nadał pedagogice z początkiem XIX wieku niemiecki uczony, Johann Friedrich Herbart - „ojciec pedagogiki naukowej” oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwu naukach pomocniczych: etyce filozoficznej, która maiła określić cele wychowania, oraz na tworzonej przez siebie psychologii, która podawała środki do osiągnięcia celów. Jednakże uczniowie Herbarta (Ziller, Stoy, Rein) w drugiej połowie XIX wieku zacieśnili przedmiot pedagogiki tylko do praktycznych spraw szkolnego nauczania jak: program, metoda nauczania, budowa lekcji. Stąd pedagogika w swej pierwszej fazie rozwoju jako nauka stała się technologią szkolnego uczenia. W wyniku tego rozwinęła się praktyczna dydaktyka szkoły herbartowskiej. Pod koniec XIX wieku zjawiły się dwa kierunki w szkolnej pedagogice: indywidualizm pedagogiczny starał się rozwijać jednostkę umysłowo, gdy socjologizm kładł nacisk na uspołecznienie uczniów w szkole. Sporu nie dało się rozwiązać przez samą technologię szkolną, dlatego też traci ona swe naukowe znaczenie, a na to miejsce zaczyna rozwijać się nowa pedagogika eksperymentalna. Było to zastosowanie metod przyrodniczych do badania zjawisk pedagogicznych, sądzono bowiem, że na drodze eksperymentu da się rozwiązać całość zagadnień praktycznych i teoretycznych wychowania wyróżnionych przez herbartystów. Niedługo okazało się, że metoda przyrodoznawcza nie może rozstrzygnąć zagadnienia celów wychowawczych, ponieważ zajmuje się tylko związkami przyczynowymi i ustala prawa rządzące zjawiskami, a neguje istnienie celów. W początkach XX wieku nastąpił kryzys pedagogiki eksperymentalnej, wysunęło się zaś nowe ujęcie naukowe pedagogiki normatywnej, która filozoficznie i od strony etyki zajęła się człowiekiem, a nie tradycyjną metafizyką bytu. Zajmując się tym, co jest, lecz tym, co powinno być filozofia ta stała się aksjologią-nauka o wartościach, wyrażających się w ideach dobra, prawdy, piękna i świętości. Na podstawie aksjologii pedagogika normatywna okresie międzywojennym starała się naukowo i filozoficznie określić cel i ideał wychowania. Jednakże nie doszło do zgody między pedagogami, a powstała prawdziwa „wieża Babel” sprzecznych ze sobą kierunków i prądów pedagogicznych. Dlatego też w latach 30 - tych naszego stulecia pojawiło się na podstawie fenomenologii E. Husserla jako metody poznania idącej od „oglądu do opisu tego, co i jak dane” - czwarte ujęcie naukowego wychowania jako „pedagogika czysta”, wojnie światowej pedagogika jako nauka dąży do swojej syntezy. Po drugiej wojnie światowej pedagogika jako nauka dąży do swojej syntezy w budowie, na którą dziś składają się wielopiętrowe działy.

4. Źródła stanowienia celów wychowania. Każda jednostka podejmująca się przeprowadzenia procesu wychowawczego musi mieć świadomość celów, jakie chce osiągnąć poprzez wychowanie. Określenie celów jest jednym z podstawowych warunków skutecznego i efektywnego procesu wychowawczego. Realizacja założonych celów nie tylko kształtuje postawy i osobowość wychowywanej jednostki, ale także daje możliwość urzeczywistnienia akceptowanego wzoru życia społecznego. Cele wychowania są to pożądane i oczekiwane zmiany jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanka w postaci poglądów, postaw, nawyków oraz innych cech osobowości, zapewniają właściwy rozwój oraz przygotowują wychowanka do życia w społeczności. Źródła celów wychowania różnie się lokalizuje i określa. Od wielu lat różni teoretycy starają się dociec, w jaki sposób wyprowadza się określone cele wychowania. Wynikiem tych poszukiwań powstały cztery koncepcje mówiące o wyprowadzaniu celów wychowania: - koncepcja naturalistyczna, - socjologiczna, - ideologiczna - teologiczna. Koncepcja naturalistyczna Według koncepcji naturalistycznej najważniejszym celem wychowania jest autonomiczny rozwój jednostki. W koncepcji tej podkreśla się istotę stworzenia dla wychowanka miejsca do swobodnego rozwoju. Koncepcja naturalistyczna zakłada wychowanie oparte na pielęgnacji cech wrodzonych jednostki, odrzuca jakikolwiek wpływ środowiska i otoczenia na daną jednostkę. Podstawowa rola wychowania powinna opierać się na wydobywaniu i pielęgnowaniu wrodzonych predyspozycji dziecka. Celem wychowania powinno być doskonalenie jednostki w taki sposób, który będzie dostosowany do indywidualnych możliwości rozwojowych. Rousseau twierdził, że wychowanie powinno być wolne od wymagań państwa i kultury, gdyż nie jest możliwe jednoczesne wychowywanie człowieka i obywatela. Według niego najważniejszy jest człowiek, a nie obywatel, więc podczas procesu wychowawczego pierwszeństwo powinna mieć natura, a nie życie społeczne. Koncepcja socjologiczna Głównym celem wychowania powinny być działania zmierzające do uspołecznienia jednostki - przygotowania jej do pełnienia w życiu określonych ról społecznych. Jednym z podstawowych celów wychowania powinno być przygotowanie jednostki do życia w społeczeństwie. Dlatego tez wychowanie powinno wykształcić w jednostce takie postawy i cechy, które umożliwią jej prawidłowe funkcjonowanie w tym społeczeństwie. Proces wychowawczy powinien nie tylko przygotowywać jednostkę do funkcjonowania w społeczeństwie, ale także powinien uwzględniać określone potrzeby społeczne. Zatem podstawową rolą wychowania jest przystosowanie społeczne jednostki do określonych warunków życia. Nowe pokolenia z jednej strony podtrzymują dotychczasowy stan, ale jednocześnie wkładają coś od siebie. Dzięki temu społeczeństwo nie tylko powtarza dane wzory, ale także je rozwija. Koncepcja ideologiczna Systemy pedagogiczne, które wyprowadzają cele z koncepcji ideologicznych utożsamiają je z obrazem idealnego życia narodu, państwa lub całej ludzkości. Cele wychowawcze są uwarunkowane dążeniami ustrojowo - politycznymi określonych środowisk społecznych. Według koncepcji ideologicznych uwarunkowania celów wychowania mają charakter klasowo - historyczny. Oznacza to, że źródłem celów wychowania jest określona ideologia i związany z nią ideał społeczeństwa. W koncepcjach ideologicznych osobowość jednostki jest traktowana w kategoriach produktu społecznego - istota i charakter jednostki zależy od czynników zewnętrznych (głównie społecznych i ekonomicznych). Koncepcja teologiczna Podstawowym celem wychowania teologicznego jest próba wykształcenia w jednostce postaw y zachowań opartych na zasadach wiary i religii. Koncepcje teologiczne wysuwają postulaty o wychowywanie jednostek według wyznaczników moralności danej wiary. Według nich proces wychowania powinien wykształcić w jednostce osobowość o charakterze moralnym i obywatelskim, a samo wychowanie powinno pomóc człowiekowi w realizacji własnego człowieczeństwa poprzez działania zmierzające ku zjednoczeniu się z Bogiem. Istotnym składnikiem procesu wychowania jest uczestniczenie od wczesnego dzieciństwa w różnego rodzaju praktykach religijnych oraz wpajanie jednostkom podstawowych zasad etycznych odnoszących się do stosunku człowieka do przyrody i innych ludzi. Wszystkie wymienione wyżej koncepcje za cel wychowania przyjmują przygotowanie jednostki do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Każda z tych koncepcji posiada określony cel. Zmiany i modyfikacje, które zachodzą w celach wychowania zmierzają do tego, aby zwiększyć podmiotowość jednostki. Nowy ideał wychowania przedstawia jednostkę wolną, odpowiedzialną, szanującą siebie i innych oraz charakteryzującą się wszechstronnie rozwiniętą osobowością.

5. Aksjologiczne podstawy wychowania. Przedstawiciele: F. Znaniecki, W. Tatarkiewicz, R. Ingarden. Aksjologia- nauka o wartościach zajmująca się badaniami natury wartości, podstawami i kryteriami wartościowania. Podstawowym pojęciem aksjologii jest pojęcie wartości. Aksjologia pedagogiczna - zajmuje się wartościami w socjalizacji i wychowaniu człowieka. Zakłada się, że za sprawą wychowania i edukacji urzeczywistniać się ma idea kreowania człowieka wartościowego oraz powinność czynienia jego świata lepszym. Wychowanie według aksjologii - jest bytem społecznym, będącym wytworem co najmniej dwóch osób, gdzie cechą konstytutywną jest zachodząca pomiędzy nimi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni między podmiotowej za pomocą wybranej formy kontaktu, w ramach którego jeden z podmiotów, kierując się uznanym powszechnie dobrem, umożliwia drugiemu podmiotowi dążenie do określania własnej tożsamości. Wartość według aksjologii - jest to wszystko, co jest niezależne, lecz jest cenne, ważne i co stanowi cel ludzkich potrzeb, postaw, dążeń, pożądań i aspiracji, co jest godne by o to zabiegać. Wartość to coś, co jest ważne również samo w sobie, a nie tylko to, czego aktualnie pragniemy. Wartości stanowią nadrzędny orientacyjno - regulacyjny element struktury osobowości człowieka. - wyznaczają wybór drogi życiowej, stylu życia - nadają życiu sens - są rodzajem egzystencjonalnego oparcia, bez którego życie ludzkie narażone byłoby na zamęt i chaos - motywują ludzkie zachowania Zapewniają trwałość i ciągłość kultur oraz wspólnot społecznych, są filarami na których opiera się życie społeczne. Z wartości m.in. wyprowadzane są cele wychowania. Stanowią kryterium oceny wszelkich ludzkich działań, w tym także wychowawczych. Decydują o realizacji ról wychowawcy i wychowanka. Aksjologiczne podstawy wychowania wg Maxa Schelera: Piramida: na szczycie wartości religijne (sacrum) Wartości duchowe (intelektualne, estetyczne) i witalne (zdrowie, siła) Wartości użyteczne i hedonistyczne (przyjemność) Nadrzędną wartością w ujęciu współczesnej aksjologii jest człowiek, jego życie i zdrowie, rozwój umysłowy i fizyczny, samorealizacja, wolność, tożsamość, podmiotowość. Do uniwersalnych wartości zalicza się też: sprawiedliwość, godność, humanizm, tolerancję, solidarność. Współczesna pedagogika i antropologia filozoficzna zakłada, iż jednym z istotnych atrybutów dojrzałości człowieka jest zdolność do decydowania o sobie, do podejmowania decyzji, czyli dokonywania samodzielnych wyborów, w tym także dotyczących wartości, stylu życia, form aktywności. Możliwość wyboru wartości stanowi o istocie wolności człowieka. Wartości rozumiane są wieloznacznie, traktowane są jako zjawisko autonomiczne uruchamiające ludzka motywacje, mające duże znacznie w kształtowaniu osobowości wychowanka. Są one przedmiotem pragnień człowieka i stanowią ważny czynnik regulujący jego postępowanie i nadają życiu głębszy sens. Wpływają na ocenę innych ludzi, zdarzeń, własnych zachowań i predyspozycji. Wartością dla danej jednostki nie staje się jednak coś bez jej akceptacji. Nie są wyuczone ani wyćwiczone. Do niezbędnych wartości uczestniczących w kształtowaniu mądrego i demokratycznego człowieka, należą, np.: - Szacunek - Współpraca - Odwaga - Sprawiedliwość i Uczciwość - Pomaganie - Szczerość i Lojalność - Odpowiedzialność - Samodzielność i niezależność - Tolerancja Człowiek często jest porównywany do czterolistnej koniczyny. Każdy płatek to odrębna, ważna i niepowtarzalna u każdego sfera: Płatek U symbolizuje umysł, intelekt (myślenie, procesy pamięciowe, uwaga, procesy logicznego, ale i twórczego analizowania rzeczywistości, zdolność, do wykrywania błędów w myśleniu i działaniu), Płatek C symbolizuje ciało (z jego fizycznością, sprawnością, zdrowiem, wyglądem zewnętrznym, metabolizmem, a także chorobami i niepełnosprawnością), Płatek P symbolizuje psychikę (wrażliwość, temperament, emocje, odczucia, lęki, fobie). Płatek D symbolizuje duchowość (wartości, zasady, uznawane normy, światopogląd oraz styl życia). Czasami dorośli kładą duży nacisk na rozwój jednego płatka, zaniedbując pozostałe. Ważne, jest by troszczyć się o rozwój każdej sfery osobowości człowieka.

6. Biomedyczne podstawy wychowania. Wychowawczy rozwój człowieka wiąże się z życiem jego organizmu, z życiem wewnętrznym psychiki oraz życiem społecznym w środowisku ludzkim. Biologia wychowania - mówi o biologicznych podstawach życia organizmu. W tym celu przedstawia strukturę i funkcjonowanie organizmu jako zespołu komórek, tkanek i narządów, działających w koordynowanych systemach: trawiennym, oddechowym, krwionośnym, wydalniczym i mięśniowym. Podstawę koordynacji fizjologicznej organizmu tworzy system hormonalny gruczołów dokrewnych, które pobudzają lub hamują działalność organizmu. Drugi system - nerwowy, wywołuje procesy i przeżycia psychiczne, koordynuje działalność całego organizmu, wprowadzając łączność ze środowiskiem. Cechy fizyczne organizmu (wzrost, waga, wygląd) i cechy psychiczne łącznie ze sposobami reakcji wyjaśnia biologia tak zależnością od warunków środowiskowych (ilość i jakość pokarmu, wody, powietrza, światła, ruchu i snu), jak też od stałych właściwości wewnętrznych organizmu w postaci konstytucji budowy ciała, konstytucji nerwowej i konstytucji hormonalnej. Ważnymi pojęciami w tym zakresie są: - Zdrowie- jest to nie tylko brak choroby i niedomagania, ale także stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Czynniki decydujące o zdrowiu dzielimy na: genetyczne, środowiskowe, tryb życia, kultura zdrowotna. Okres dzieciństwa i młodości ma szczególny wpływ dla zdrowia jednostki i populacji. Złe warunki bytowe, nieodpowiedzialne żywienie, zbyt późna i nieodpowiednia interwencja medyczna, psychologiczna czy społeczna sprawi, że człowiek w życiu dorosłym będzie mnie sprawny biologicznie. - Higiena- to higiena życia codziennego włączając w to oprócz higieny ciała, włosów i odzieży także higienę pracy i wypoczynku, higienę żywienia, higienę psychiczną, rozkład zajęć w ciągu dnia oraz higienę innych czynności. - Żywienie i aktywność fizyczna - jest źródłem składników odżywczych dla człowieka, które wpływają na proces wzrastania narządów i organizmu jako całości. Aktywność fizyczna ma swoje znaczenie w procesie wychowania. Ważnym jest aby aktywność ruchowa była dostosowana do indywidualnych potrzeb dziecka, a także umiejętności psychomotorycznych. - Środowisko biogeograficzne - środowisko oddziałuje na człowieka w sposób pośredni i bezpośredni przez swoje zmienne cechy fizyczne, chemiczne stanowiące zespół bodźców bioklimatycznych o różnym natężeniu. czynniki szkodliwe dla zdrowia związane ze środowiskiem fizycznym: hałas, ograniczona przestrzeń, pyły, gazy, pary. czynniki szkodliwe dla zdrowia związane z organizacją życia i pracy dziecka: przymusowa stała pozycja, zachowanie proporcji między czasem pracy a odpoczynkiem, trudności w przystosowaniu się ucznia do systemu szkolnego. - Wychowanie seksualne - powinno jasno kształtować świadomość młodzieży w zakresie rozwoju popędu seksualnego, przejawów, zainteresowań seksualnych, aktywności seksualnej, planowania rodziny, a także roli rodziny w wychowaniu. Okres dzieciństwa i młodości ma szczególny wpływ dla zdrowia. Ponadto wpływy środowiska zarówno negatywne jak i pozytywne ujawniają się nie tylko w momencie ich działania w dzieciństwie ale rzutują na stan zdrowia osobnika dorosłego. Złe warunki bytowe, nieodpowiednie odżywianie, zbyt późna i nieodpowiednia interwencja medyczna, psychologiczna, czy społeczna sprawi, że człowiek w życiu dorosłym będzie mniej sprawny biologicznie. Dzieci wychowane w nieodpowiednich warunkach psychospołecznych, pozbawione bodźców zmysłowych mają uniemożliwioną lub utrudnioną możliwość rozwinięcie ważnych mechanizmów i wzorców zachowań co rzutuje na dojrzałe życie upośledzeniem zdolności przystosowania do otoczenia. Podstawowe kierunki ochrony zdrowia realizowane przez medycynę: leczenie i łagodzenie chorób (terapia), zapobieganie powstawania chorób (profilaktyka), wzmacnianie sił fizycznych i psychicznych człowieka.

7. Psychologiczne podstawy wychowania. Psychologia wychowawcza zajmuje się uwarunkowaniami psychiki dziecka. Rozwój psychiczny przechodzi określone fazy. Każdy z tych okresów ma właściwe sobie cechy umysłowości, wyobraźni, woli, uczuć i światopoglądowej postawy wobec rzeczywistości. Psychologia wychowawcza studiuje procesy uczenia się dzieci i młodzieży oraz procesy zachowania się, w których specjalne znaczenie posiadają stany frustracji (niepowodzenie), jako przykre przeżycia pod wpływem zahamowania zasadniczych dążeń jednostki, prowadzące do reakcji obronnych agresji, cofnięcia się do pierwotnych form zachowania się jak płacz (regresja), podstawiania nowych celów (kompensacja) itp. Wychowanie jest kształtowaniem, jest działaniem dokonującym zmiany w osobowości wychowanków. Wyróżniono kilka zasad wychowania, które nawiązują do zasad nauczania. 1. Zasada motywacji . Źródło aktywności osobnika stanowi potrzeba. Kształtowanie osobowości wychowanka, opanowywanie przez niego wiedzy o świecie i sposobów postępowania, staje się tym skuteczniejsze, im wszechstronniejsza, głębsza i silniejsza jest aktywizująca go motywacja. 2. Zasada aktywności. Kształtowanie osobowości wychowanka, opanowywanie przez niego wiedzy o świecie i sposobów postępowania staje się tym skuteczniejsze, im większa jest jego aktywność w uczeniu się. 3. Zasada praktyczności. Przez zasadę praktyczności rozumiemy zasadę związku teorii z praktyką. Działalność praktyczna stwarza warunki maksymalnie aktywnego poznawania właściwości przedmiotu działania. Kształtowanie osobowości wychowanka, opanowywanie przez niego wiedzy o świecie i sposobów postępowania staje się tym skuteczniejsze, im w większym zakresie realizowane jest w toku jego najbardziej samodzielnego dochodzenia w działaniu do poznania rzeczywistości . 4. Zasada bezpośredniości. Chodzi tutaj o bezpośredni kontakt poznającego z poznawaną rzeczywistością, realizującą się przede wszystkim w poznaniu. Można wyróżnić bezpośredniość wyobrażeniową i emocjonalną. Pierwsza polega na tym, iż gdy wyobrażamy sobie jakiś przedmiot, nie działa na nas bezpośrednio obiektywny układ zewnętrznych bodźców. Ta druga polega na tym, iż zmysły dostarczają nam bezpośredniej informacji o właściwościach poznanych przez nas przedmiotów. 5. Zasada receptywności. Pojęcie recepcji obejmuje całokształt zmian psychicznych, w tym głównie poznawczo - emocjonalnych. Wszystko, co dzieje się w aspekcie poznawczym, w relacji jednostka - rzeczywistość, sprowadza się do dwóch podstawowych procesów: powstania nowego poznania i aktualizowania się istniejącego poznania. Pierwszy jest poznaniem, a drugi rozumieniem. Drugim aspektem receptywności jest pojemność. Chodzi tutaj, żeby lekcje nie były przeładowane wiedzą, ale zrozumiałe, nauczyciel musi znaleźć równoważnik, musi wiedzieć ile może przedstawić na zajęciach. 6. Zasada systemowości. Systematyczność to rozkład określonych działań w czasie. W pracy wychowawczej realizującej zasadę systemowości konieczne jest ustalenie planowego postępowania od mocniejszych do słabszych odcinków, gdyż to pozwala na stopniową przebudowę, wzmacniając przekonanie samego wychowanka o realności zmian, jego wiarę w siebie. 7. Zasada trwałości. Na pierwszym miejscu należy wymienić nastawienie wychowanka. Trwałość pamiętania zwiększa się ze wzrostem nastawienia uczącego się na trwałe zapamiętanie. Druga podstawą realizacji zasady trwałości pamięciowej jest inne prawo psychologiczne. Trwałość pamiętania wzrasta z wielokrotnością działania bodźca na jednostkę. Zapamiętanie materiału i powtarzanie go w różnych odstępach czasu. Można wyróżnić pięć sposobów powtarzania: powtarzanie orientacyjne, gruntujące, uzupełniające, porządkujące i utrwalające. Które mogą występować razem przy dużej ilości materiału do nauczenia. 8. Zasada zespołowości. Dyskusja jest niezastąpionym narzędziem ćwiczenia sprawności myślenia, gotowości pamięciowej, wyrabiania języka, umiejętności formułowania myśli, krytycyzmu i samokrytycyzmu, a równocześnie wzbogacania wiedzy i rozszerzenia horyzontów myślowych. Kształtuje się także odwaga samodzielnego myślenia. Zespół umożliwia wzajemną, a czasem, gdy to jest konieczne, jednokierunkową pomoc. Kształtuje również wartościowe postawy, zobowiązania do pomocy i wdzięczności za pomoc, rozwijając poprzez to właściwe formy stosunków międzyludzkich, współżycia ludzi. 9. Zasada indywidualizacji. Właściwa indywidualizacja to praca z pojedynczym wychowankiem. Naturalnie prowadzi ją ten kto ma bezpośredni kontakt z wychowankiem. To odbieganie od normy zachodzi wtedy gdy uczeń ma trudności z nauką, ale także gdy wykazuje szczególne zdolności.

8. Teorie rozwoju osobowości człowieka. Osobowość to charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno - przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje, czyli jest to zespół cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez ludzkie zachowania. Teoria psychoanalityczna według Freuda Zwrócił on uwagę, że niebywale ważnym okresem życia jest dzieciństwo, którego okresy muszą być przeżyte w ściśle określonych zasadach, utrwalone błędy (fiksacje) powodują bowiem nieodwracalne, określone cechy w dorosłym życiu. Według niego, osobowość rozwija się w sposób ciągły, ale najbardziej znaczącym okresem jej formowania jest okres między 1 a 5 rokiem życia. Wedle Freuda mechanizm przemian rozwojowych polega na ewolucji popędu seksualnego. Fazy rozwoju osobowości: Okres pregenitalny (między 1 a 5 rokiem życia): faza oralna - na pierwszy plan wybija się tutaj dążenie do zaspokojenia głodu i szukanie przyjemności poprzez wargi ust oraz język. Jest to faza ścisłej symbiozy z matką. faza analna - Koncentruje się na treningu czystości, czyli wymuszaniem przez rodziców wstrzymywania swoich potrzeb fizjologicznych, a co za tym idzie czerpania, w pewnym sensie, przyjemności quasi-seksualnej z tego powodu. Okres ten jest bardzo ważny, ponieważ fiksacja analna doprowadzić może do tendencji destrukcyjnych, skłonności do okrucieństwa, uporu i skąpstwa. faza falliczna - czas połączenia różnych popędów, pod prymatem narządów płciowych. Okres ten wiąże się z pierwszymi próbami masturbacji. Dochodzi też do przeżywania kompleksu Edypa. Jest to zdecydowanie decydujący okres w życiu człowieka. Pozytywne rozwiązanie skutkuje prawidłową identyfikacją płciową. W tej fazie dochodzi też do wytworzenia się superego oraz sumienia. Dziecko próbuje bardziej racjonalnie tłumaczyć świat. Okres latencji (między 6 a 12 rokiem życia): faza latencji - w tym okresie następuje względna stabilizacja i uharmonizowanie popędów płciowych. Na pierwszy plan wychodzi socjalizacja grupowa, zdobywanie wiedzy, rozwój fizyczny. Jest to związane z marginalizacją roli rodziców w życiu dziecka. Potrzeby i pytania skierowane są do świata zewnętrznego, a nie, jak było dotychczas - do rodziców, którzy są w pewnym sensie jedynymi osobami z którymi dziecko może się identyfikować. Okres genitalny (między 13 a 15 rokiem życia): faza genitalna - jest to ponowne uaktywnienie się popędu seksualnego, który odgrywa najważniejszą rolę. Jako prawidłowy proces powinien nieść za sobą umiejętność miłości, wyzwolenia z zahamowań oraz pojawienia się zdolności altruizmu. Brak dojrzałości pod tym względem, jest dla szkoły freudowskiej oznaką fiksacji na którejś z faz (najczęściej fallicznej). Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Erikson wyróżnił osiem stadiów życia człowieka, każdy z nich charakteryzuje się ty, że wywołuje u jednostki specyficzny dla siebie konflikt. Okresy (stadia) życia: 1. Niemowlęctwo (0 do 1 r.ż.) - konflikt - ufność/nieufność - W tym okresie najważniejsze dla dziecka jest poczucie bezpieczeństwa, aby się ono wytworzyło potrzebna jest spójna i trwała troska. Kryzysami dla dziecka w tym okresie są: narodziny (przerwanie więzi z matką przez przecięcie pępowiny) i ząbkowanie (ok. 6 miesiąc życia). Pomyślnym rozwiązaniem konfliktu jest osiągnięcie zaufania do matki lub innego opiekuna. 2. Wczesne dzieciństwo (2 do 3 r.ż.) - konflikt - autonomia/wstyd i zwątpienie - W tej fazie dziecko pod wpływem otoczenia i interakcji z nim uczy się swoich praw, obowiązków, przywilejów, staje przed tym, czego środowisko, w którym żyje, od niego wymaga. Dziecko uczy się panować nad własnym organizmem. Zaczyna różnicować własne stany wewnętrzne i kontrolować je, staje się bardziej samodzielne. Pomyślnym rozwiązaniem konfliktu jest osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności. 3. Wiek zabaw (4 do 5 r.ż.) - konflikt - inicjatywa/poczucie winy - Duże znaczenie ma tutaj wyobraźnia dziecka wykorzystywana w rożnych zabawach. Dziecko poznaje swoje otoczenie i odnajduje w nim swoje miejsce - w zabawach identyfikuję się z rodzicami (proces socjalizacji). Pomyślnym rozwiązaniem konfliktu jest ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu. 4. Wiek szkolny (6 do 12 r.ż.) - konflikt - pracowitość/poczucie niższości - U młodego człowieka kształtuje się poczucie tożsamości w zakresie pełnienia ról społecznych( tożsamość osobowa i zawodowa). Przekonuje się, że posiada cechy, których nie posiada nikt inny. Najważniejsze w tym okresie jest osiągnięcie równowagi „ja wewnętrznego” i „ja zewnętrznego”. Wiąże się to z poczuciem autonomii - określenie sobie celów, dokonywanie wyborów, racjonalna ocena autorytetów, podejmowanie ról przywódczych i podporządkowanie się przywódcą. Pomyślnym rozwiązaniem konfliktu jest osiągnięcie poczucia własnych kompetencji. 5. Adolescencja (13 do 18 r.ż.) - konflikt - tożsamość/rozproszenie tożsamości - Człowiek poszukuje bliskich i trwałych związków z innymi ludźmi- dochodzi do intymnych kontaktów(seksualnych, przyjacielskich). Zdolność do zachowania własnej tożsamości i tożsamości partnera. Pomyślnym rozwiązaniem konfliktu jest osiągnięcie odpowiedzi na to kim jestem i kim mogę być oraz wierność sobie. 6. Wczesna dorosłość (19 - 25 r.ż.) - konflikt - intymność/izolacja - Człowiek poszukuje bliskich i trwałych związków z innymi ludźmi- dochodzi do intymnych kontaktów(seksualnych, przyjacielskich). Zdolność do zachowania własnej tożsamości i tożsamości partnera. Pomyślnym rozwiązaniem konfliktu jest osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty własnej tożsamości. 7. Dorosłość (26 do 40 r.ż.) - konflikt - generatywność/stagnacja - Człowiek poszukuje możliwości wyrażenia siebie ( produktywność i twórczość). Najważniejsze staje się przedłużenie gatunku i wychowanie dzieci ( nie tylko swoich). Kryzys jest często przyczyną złych relacji w małżeństwie. Pomyślnym rozwiązaniem konfliktu jest potrzeba opiekowania się młodymi ludźmi i troska o los młodszej generacji. 8. Dojrzałość (41 r.ż.) - konflikt - integralność ego/rozpacz - Człowiek dokonuje oceny własnego życia. Głównym zadaniem jest zdobycie uznania dla swoich osiągnięć, zaakceptowanie siebie. Pomyślnym rozwiązaniem konfliktu jest osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia. Teoria poznawczo - rozwojowa Jeana Piageta Istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych. Mechanizmem tak tworzonego rozwoju jest dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, u którego leżą dwa powiązane ze sobą procesy: asymilacja i akomodacja. Równowaga między asymilacją a akomodacją oznacza adaptację, czyli stan równowagi. Stadia rozwoju poznawczego: inteligencja sensomotoryczna (0 do 2) - ćwiczenia ruchów i manipulacji podtrzymujących interesujące dziecko doznania. inteligencja przedoperacyjne (2 - 6) - celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotów. operacje konkretne (6 - 12) -coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów, decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach wielu własności przedmiotów w tym samym czasie. operacje formalne (12 - 15) - w pełni odwracalne operacje umysłowe - myślenie abstrakcyjne. Teoria humanistyczna Abrahama Maslowa Maslow przyjmuje, ze człowiek rodzi się z wrodzonym planem kształcenia się i motywacji, czy też potrzeb tworzących hierarchię. Zaspokojenie podstawowych potrzeb pozwala na zaspokojenie potrzeb wyższych. Piramida potrzeb: Fizjologiczne (głód, pragnienie, potrzeba snu, oddychanie), Bezpieczeństwa (pewność jutra, stabilność, wolność od strachu), Przynależności i miłości (czułość, bycie z innymi), Szacunku (osiągnięć, uznania, szacunku do siebie), Samo aktualizacji (realizowanie swoich możliwości, samorozwój).

9. Etapy rozwoju fizycznego i psychicznego człowieka. Periodyzacja rozwoju: Okres prenatalny od poczęcia do narodzin Okres wczesnego dzieciństwa od narodzin do 3 r.ż. Okres średniego dzieciństwa - wiek przedszkolny od 4 do 6 r.ż. Okres późnego dzieciństwa - młodszy wiek szkolny od 7 do 10-12 r.ż. Okres adolescencji od 10-12 r.ż. do 20-23r.ż. Okres wczesnej dorosłości od 20-23 r.ż. do 35-40 r.ż. Okres średniej dorosłości - wiek średni od 35 - 40 r.ż. do 55. - 60 r.ż. Okres późnej dorosłości - wiek starzenia się od 55. - 60 r.ż. i więcej ROZWÓJ FIZYCZNY CZŁOWIEKA - to całokształt procesów biologicznych przebiegających nierównomiernie i skokowo prowadzących do dojrzałości organizmu. Na rozwój fizyczny człowieka składa się rozwój motoryczny, budowa ciała, oraz elementy wynikające z natury. ROZWÓJ PSYCHICZNY CZŁOWIEKA: to proces, w którym narastające zmiany ilościowe doprowadzają do przemian jakościowych. Najważniejsze z tych przemian określają przechodzenie na wyższe etapy (stadia)rozwojowe. To rozwój poszczególnych dziedzin psychiki, to znaczy rozwój motoryczny, percepcyjny, umysłowy, emocjonalny, społeczny, moralny i estetyczny. Okres prenatalny F: Prawie wszystkie wady wrodzone powstają w pierwszym trymestrze rozwoju, gdyż jest do okres intensywnej ontogenezy, w którym wrażliwość na działanie szkodliwych czynników jest szczególna ( tzw. okres krytyczny dla powstania wad rozwojowych). P: Dziecko już przed urodzeniem charakteryzuje się specyficznie ludzkimi cechami: przyjmuje wszystkimi zmysłami szeroki zakres bodźców, dokonuje ich selekcji, reaguje na pewne bodźce w specyficzny dla siebie sposób. Okres wczesnego dzieciństwa F: W ciągu trzech lat dokonuje się intensywny rozwój dziecka pod każdym względem, zmiany dokonują się we wszystkich układach. Zmienia się udział tkanki chrzęstnej w układzie kostnym, kształtują się krzywizny kręgosłupa; wyrastają zęby mleczne; rozwija się tkanka mięśniowa. W wieku niemowlęcym dziecko wyraźnie zwiększa masę ciała. Proces ten staje się powolniejszy w wieku poniemowlęcym, gdzie następuje intensywny wzrost, co prowadzi do wyszczuplenia sylwetki ciała. Noworodek reaguje na bodźce otoczenia odruchami bezwarunkowymi. Stopniowo zdobywa umiejętność panowania nad swoim ciałem. Przechodzi od odruchu chwytnego do chwytu dowolnego i opanowuje jego różne formy. Następuje rozwój tkanki mózgowej. P: Kształtuje się inteligencja sensoryczno-motoryczna. Rozwija się zdolność do zastępowania symbolami nieobecnych przedmiotów i zjawisk, oraz zdolność do różnicowania dźwięków mowy ludzkiej. Bogaci się słownik dziecka. Rozwija się umiejętność budowania wypowiedzi złożonych z wielu słów. Niemowlę przeżywa jedynie stany zadowolenia i niezadowolenia. Dziecko uczy się wyrażać emocje i rozpoznawać wyrazy mimiczne emocji u innych. Rozwijają się zabawy samotne i równoległe. Rozwija się poczucie odrębności psychicznej i poczucie własnego „ja”. Okres średniego dzieciństwa Średnie dzieciństwo przynosi wiele istotnych zmian rozwojowych, zarówno rozwoju fizycznym jak i psychicznym. F: Dziecko staje się szczuplejsze, jego sylwetka wydłuża się; rozrasta się część twarzowa głowy, zwiększa się wyraźnie harmonia, płynność i rytmiczność ruchów, polepsza się orientacja dziecka w przestrzeni: dziecko staje się zdolne do ustalania relacji między przedmiotami, zwiększa się pojemność dziecięcej pamięci. P: Dziecko jest zdolne do rozumowania przyczynowo-skutkowego. Dziecko w tym wieku ma bogaty słownik, tworzy neologizmy. Rozumie emocje własne i innych osób, uczy się ono uwzględniać punkt widzenia odbiorcy, słuchać i analizować wypowiedzi partnera. Umie mówić o przeżyciach. W zabawie dziecko poznaje role społeczne, nawiązuje interakcje z rówieśnikami, uczy się reguł zachowania i jak ich przestrzegać. Rozwijają się prospołeczne zachowania, np. empatia. Ustala się tożsamość płciowa. Dziecko staje się zdolne do samokontroli, rozwija się obraz własnej osoby. Okres późnego dzieciństwa F: Zachodzi w sposób powolny, ale stały. Kości stają się twarde i sztywne, szybko następuje przyrost mięśni. - Mózg osiąga swą dojrzałą wielkość, lecz nadal nie w pełni jest wykorzystywany, - w wieku szkolnym rozwija się zarówno duża, jak i mała motoryka u dziecka, - w tym czasie następuje aktywny rozwój równowagi i koordynacji ruchowej, dzieci uzyskują kontrolę nad zdolnościami motorycznymi przejawiające się w doskonaleniu różnych form aktywności fizycznej, przede wszystkim tej podstawowej z zakresu biegów, skoków, rzutów, a także poznają nowe gry i zabawy. P: Pojawia się dojrzałość szkolna. Jednym z najważniejszych zadań w zakresie rozwoju poznawczego jest opanowanie umiejętności czytania i pisania. Następuje przejście z etapu myślenia przedoperacyjnego do etapu operacji konkretnych. Dziecko uczy się uwzględniać normy dotyczące sposobu swojego działania, a także jego osobiste i społeczne skutki, które mogą podlegać ocenie. Uczą się koordynować te oceny z własnym punktem widzenia. Okres adolescencji F: Obserwowalne fizjologiczne zmiany organizmu rozpoczynają się od tzw. skoku pokwitaniowego, czyli szybkiego wzrostu ciała, który u chłopców występuje między 12. i 15. r.ż. i powoduje wzrost wysokości u chłopców o ok. 20cm, towarzyszy mu przyrost wagi ciała o ok. 20kg. U dziewcząt skok pokwitaniowy rozpoczyna się o około 2 lata wcześniej niż u chłopców. Dotyczy zarówno układu kostnego i mięśniowego, jak i pozostałych części ciała. Budowa ciała dziewcząt i chłopców różnicuje się znacznie w procesie dojrzewania organizmu: u chłopców rozrastają się ramiona, a sylwetka staje się bardziej kanciasta, u dziewcząt rozrasta się miednica oraz podskórna tkanka tłuszczowa, powodująca zaokrąglenie się sylwetki. Charakterystyczne zmiany organizmu związane z dojrzewaniem występują w indywidualnie zróżnicowanym tempie, ale zawsze w takiej samej kolejności. Największe zmiany dotyczą narządów płciowych. P: Wczesna adolescencja (dorastanie) - dziecko przechodzi ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych, które charakteryzuje się rozwojem logicznego i abstrakcyjnego myślenia. Zachodzą również zmiany w zakresie procesów informacyjnych: przebiegają szybciej, są bardziej dokładne i ukierunkowane. Często dochodzi do tzw. kryzysu tożsamości, którego pokonanie sprzyja dojrzewaniu osobowości. Późna adolescencja (młodzieńczość) - stabilizowanie się tożsamości i uczuć. Młodzież jest coraz bardziej autonomiczna, jej postawy stabilizują się, przyjmując postać światopoglądu. Rozmaite są kierunki aktywności młodzieży, w różnym stopniu angażuje się ona w działalność społeczną i polityczną. Zainteresowania skierowane są przede wszystkim ku życiu osobistemu. Okres wczesnej dorosłości: F: W okresie tym obserwuje się nadal wzrost sprawności fizycznej, oraz doskonalenie się niektórych funkcji w obrębie narządów zmysłu (wzrasta wrażliwość na światło, polepsza się ostrość słuchu). P: Sprawność umysłowa młodych dorosłych utrzymuje się na stałym, wysokim poziomie, a pod koniec tego okresu wykazuje tendencję do obniżania się, szczególnie w zakresie formalnego, abstrakcyjnego rozumowania. Istotną rolę w adaptacji do warunków życia dorosłego odgrywa system wartośc. Po fazie przejściowego relatywizmu w rozumowaniu moralnym młodzi dorośli ujmują wartości w kategoriach ogólnych praw i uniwersalnych zasad, doceniając znaczenie umowy społecznej. Okres średniej dorosłości F: Stan zdrowia człowieka w średnim wieku jest- a przynajmniej może być- dobry. Obserwuje się jednak spadek wydolności wielu funkcji biologiczno-fizjologicznych. Wiek ten charakteryzuje się względnym- w porównaniu z wcześniejszymi okresami- wzrostem śmiertelności. Do najważniejszych przyczyn śmiertelności należą choroby układu krążenia. W okresie tym ma miejsce proces przekwitania. W przypadku kobiet wyraża się on w zaniku cyklu miesiączkowego oraz funkcji prokreacyjnych, a w przypadku mężczyzn- obniżeniem funkcji seksualnych. P: Ważnymi zadaniami ludzi w tym okresie jest psychologiczne rozwiązanie problemu „opuszczonego gniazda” oraz opieka nad starzejącymi się rodzicami. Rodzice wchodzą w trudny okres nazywany kryzysem wieku średniego. Zdarza się, ze obserwując proces wchodzenia w dorosłość własnych dzieci, paradoksalnie przeżywają na nowo dylematy i rozterki z okresu własnego dorastania. Pojawia się syndrom wypalenia zawodowego. Okres późnej dorosłości F: Następuje obniżenie sprawności fizycznej: przejawia się w ograniczeniu zdolności do wysiłku, zwiększonej męczliwości, w ograniczeniu aktywności i ogólnym spadku wigoru. Jest to wynikiem stopniowego słabnięcia funkcji niemal wszystkich narządów ciała. W większości przypadków wymierne obniżenie sprawności fizycznej jest następstwem chorób, a nie samego procesu starzenia się. Może wystąpić mnoga patologia- terminem tym określa się występowanie kilku dolegliwości równocześnie u tej samej osoby, spowodowane przewagą procesów katabolicznych nad metabolicznymi. P: Adaptacja do starości jest ważnym zadaniem rozwojowym, nie stanowi jednak nadrzędnego celu rozwoju człowieka. Efektywna adaptacja do starości związana jest z mądrością życiową, pozytywnym rozpatrzenie kryzysu jest równowaga psychiczna, ostatecznie zaś brak lęku przed śmiercią.

10. Socjologiczne podstawy wychowania. Socjologia wychowania jest dziedziną socjologii, jest socjologiczną teorią wychowania. Zajmuje się środowiskiem wychowawczym tj, grupą, jednostką, procesem wychowania oraz efektami procesu, a także związkami wychowania ze strukturą społeczną. Celem socjologii wychowania a zarazem jej podstawa metodologiczną jest analiza wpływów i czynności wychowawczych w środowiskach, grupach i instytucjach o tym charakterze, a także efektów tych wpływów. Socjologia wychowania jako nauka w Polsce rozwinęła się w latach 20 i 30 XX wieku. Do jej rozwoju przyczynił się Florian Znaniecki, uważając ją za jedyną, kompetentną teorię wychowania. Uważał, że powinna dostarczać teorii i być podstawą dla pedagogiki i praktyki pedagogicznej. Wyróżnia się 2 działy socjologii wychowania: 1. wychowującego społeczeństwa; 2. uspołecznienia wychowanka. Przedmiotem badań socjologii wychowania są: - Środowiskowe uwarunkowania szkoły - Rodziny, grupy rówieśnicze - Funkcjonowanie różnych środowisk wychowawczych - Zbiorowości społeczne- procesy socjalizacyjne i wychowawcze decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek i grup społecznych - Instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów socjalizacji i wychowania - Społeczno-kulturowy przebieg procesów wychowania i socjalizacji - Poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów i zjawisk kulturowych w ramach systemu wychowania Dwie główne grupy problemów: - Wpływy i czynności wychowawcze w środowisku, grupach i instytucjach - Efekty tych wpływów i działań, czyli przebieg procesu usprawnienia wychowania Funkcje socjologii wychowania: - Poznawcza i teoretyczna- przekazywanie społeczeństwu wiedzy, poznawanie życia społecznego; - Humanistyczna- określa normy i wartości obowiązujące w grupie; - Wychowawcza- kształtowanie wzorów i modeli zachowań społecznych; - Diagnostyczna i prognostyczna- rozpatrywanie problemów w środowisku i formułowanie optymalnych rozwiązań; - Społeczno-pedagogiczna i socjotechniczna- wyjaśnianie sytuacji społecznych i wychowawczych, organizowanie i kierowanie procesami wychowawczymi; - Apologetyczna i demaskatorska- obrona interesów, wyszukiwanie mankamentów Związek socjologii wychowania z pedagogiką i pedagogiką społeczną. Socjologia wychowania a pedagogika. - Socjologia wychowania zajmuje się głównie teorią a pedagogika działaniami praktycznymi. - Socjologia wychowania i pedagogika mają wspólny przedmiot badań szeroko rozumiane wychowanie, jednak inaczej ten przedmiot rozpatrują. Pedagogika bada przedmiot wychowania w sposób integracyjno- ingerencyjny. Socjologia wychowania a pedagogika społeczna. - Socjologia wychowania ma największy związek z pedagogiką społeczną, bo obie nauki zajmują się środowiskiem wychowania i jego wpływem na jednostkę oraz procesami uspołeczniania człowieka. - Socjologia wychowania robi to z perspektywy opisowej i interpretacyjnej wskazując na prawidłowości i zależności między tymi zjawiskami. - Pedagogika społeczna zaś koncentruje się na przekształcaniu tych środowisk tak, aby lepiej zaspokajały potrzeby jednostek i służyły rozwojowi ludzi.

11. Współczesne wyzwania wychowawcze. Obecnie zadania współczesnego wychowania różnią się od idei wychowania stosowanych dawniej przez wychowawców, rodziców, pedagogów. Postęp cywilizacyjny sprawił, że współczesne teorie, wzorce wychowania muszą zmierzyć się z szeregiem nowych, różnych problemów. Należy wspomnieć o rodzinie, jako podstawowym środowisku wychowawczym w życiu człowieka. Przed rodzicami stają wciąż nowe zadania, ponieważ trudny czas młodzieży, jest często trudny także dla rodziców -wychowawców. Biologicznie zapoczątkowana zmiana w dziecku, pociąga za sobą zmiany w relacjach, rodzinie, a zatem konieczność zmian w samym rodzicu, dostosowanie się do nowej sytuacji, konflikty w pewnym sensie rodzą się „same”. Dzieci często demonstrują niechęć i bunt przeciw autorytetom, jednak bardzo silnie potrzebują one więzi i obecności rodzica. Obecności, w której bunt przestaje być niebezpieczny, a nawracające poczucie osamotnienia ulega weryfikacji, poprzez rzeczywiste zainteresowanie i uwagę. Jednak w raz z rozwojem dziecka dochodzi do pewnego pozbawienia się iluzji, idealizowanego, doskonałego rodzica pojawia się rodzic realny, ze swoimi brakami i wadami. Nie zawsze rodzic może pogodzić się ze swoim nowym obrazem wobec dziecka, jednak nadal ma wpływ na wychowanie. Należy także wspomnieć o pedagogizacji rodzica czyli działalności zmierzającej do stałego wzbogacania posiadanej przez rodziców potocznej wiedzy pedagogicznej o elementy naukowej wiedzy o wychowaniu dzieci i młodzieży. Stanisław Kawula uważa, że celem pedagogizacji jest bezpośrednia i pośrednia pomoc rodzicom w ich oddziaływaniach wychowawczych dzięki podniesieniu stopnia ich refleksyjności, wzbogaceniu świadomości pedagogicznej i przez to poprawnie funkcjonowania rodziny. Ważnym zadaniem pedagogizacji jest też kształcenie kultury pedagogicznej rodziców i innych osób zaangażowanych w proces wychowania. Źródłem wiedzy dla rodziców w tym zakresie są: literatura popularnonaukowa, specjalistyczne czasopisma, poradniki, programy telewizyjne i audycje radiowe. Fachowych porad udzielają poradnie psychologiczno-pedagogiczne, pedagodzy szkolni i wychowawcy klasowi. To właśnie szkoła na skutek bezpośredniej formy kontaktów z rodzicami może wpływać na podniesienie jakości wychowania w rodzinie i poprawę sytuacji dziecka zarówno w domu, jaki w szkole. Szkoła powinna uczyć nie tylko, jak żyć, ale i jak zmieniać życie. To ambitne zadanie szkoła może realizować jedynie we właściwej współpracy z rodzicami uczniów. W ostatnim czasie obserwujemy wyraźnie nasilenie zjawisk patologicznych, które są poważnym zagrożeniem dla dopiero co rodzącego się nowego porządku i ładu społecznego. Zjawiska te - alkoholizm, narkomania, złe funkcjonowanie rodziny, ubóstwo graniczące z nędzą itp., wywierają negatywny wpływ na życie społeczne w ogóle, a już szczególnie na dzieci z natury już wrażliwych na anomalie w otoczeniu oraz rodzinie. Dzieci i młodzież, poszukując akceptacji, przy braku zainteresowania ze strony najbliższych, szkoły lub innych jednostek opiekuńczo - wychowawczych, zwracają się ku modelom negatywnym, które pozwalają im osiągnąć zaspokojenie potrzeb ( uznania otoczenia, kontaktu z rówieśnikami, zabawy, rozrywki), a także na awans społeczny. Cywilizacja techniczna otwiera nowe możliwości, ale i stawia znacznie wyższe wymagania w dziedzinie praw moralnych i społecznych człowieka, nie mówiąc o stale wzrastających wymaganiach w zakresie wykształcenia i nieustannej modernizacji kwalifikacji zawodowych ogółu ludzkości kraju. Rozwiązanie tych problemów wymaga wysokiej efektywności działania systemu oświaty i wychowania, wzrostu aktywności nauk społecznych, m.in. pedagogiki współczesnej. Wychowanie ma istotne znaczenie, a w rozwijającym się postępie technicznym może ono rozszerzyć się przez środki masowego przekazu np. telewizje, komputery. Myślę, że środki techniczne mogą pomóc pedagogom, wychowawcom zwiększyć ich możliwości działania. Wolność, jaką cieszą się obecnie media, niesie ze sobą z jednej strony wiele pozytywnych skutków, z drugiej jednak pojawiają się liczne zagrożenia, np.: •wbrew pozorom nie sprzyjają wyobraźni, •niewiele programów uczy myślenia, a liczne opcje pomocy przyzwyczajają nas do łatwego pokonywania trudności. W telewizji powszechna jest dyskusja o przemocy, scenach gwałtu, seksie, dewiacjach, które dzieci mogą oglądać na ekranach telewizora. Telewizja może być dla dziecka także źródłem wiedzy, dostarczając nowych, nieznanych dziedzin nauki, techniki, kultury, zaspokojenia potrzeb dziecka. Dlatego zadaniem dla rodziców oraz dla szkoły jest nauczenie młodych refleksyjnego i krytycznego odbioru mediów. Aby młody człowiek w tym wielkim hipermarkecie świata napędzanym przez pieniądz nie zatracił sensu swego życia. Aby mógł sam wybrać i oddzielić co jest dla niego dobre. Nieco podobnym zagadnieniem jest wpływ czasopism na młodego, dopiero co kształtującego się człowieka. Obecnie na polskim rynku występuje wiele czasopism, które czytelnika przez zawarte treści oraz propagowane wzory kulturowe mają wpływ na wychowanie współczesne. Takie pisma, które są bardzo popularne wśród młodzieży jak Brawo, Popcorn czy Dziewczyna, poruszają tematy, które -jak się wydaje - interesują przeciętnego nastolatka: muzyka, filmy, trochę plotek z życia gwiazd, porady dotyczące tego, jak się ubrać i jak dbać o siebie, wreszcie sprawy związane z dojrzewaniem seksualnym. Nie tyle jednak dobór tematów, ale sposób podejścia do nich wzbudza wiele kontrowersji. Pisma te kreują bowiem określony obraz rzeczywistości, pokazują pewne wzorce zachowań i wzorce osobowe. W moim przekonaniu czasopisma mają charakter antywychowawczy. Są to pisma łatwo dostępne, które propagują hedonistyczne wzory zachowań oraz negatywne cechy kultury masowej. Przed wychowaniem będą stawać wciąż nowe zadania, zwłaszcza dla pedagogów i wychowawców, a w miarę rozwoju mogą być one coraz trudniejsze. Jednak dzięki dobrym uczelniom, środkom masowego przekazu i fachowej literaturze, wykształciło się wielu wspaniałych pedagogów, którzy borykając się z współczesnymi problemami, starają się zająć wychowaniem ludzi.

12. Przedmiot badań pedagogiki, jej źródła i tożsamość. Przedmiot badań stanowi człowiek w różnych etapach życia i rozwoju (od narodzin do śmierci). Nauka ta zajmuje się także procesami edukacyjnymi, a więc wychowaniem i nauczaniem. Przedmiot badań pedagogiki stanowi proces wychowania w jego różnych postaciach i formach. Celowo zorganizowana działalność wychowawcza skierowana jest głównie do dzieci i młodzieży, dlatego też wychowanie młodego pokolenia stanowi główne zadanie pedagogiki. Działalność wychowawcza dotyczy również pewne grupy ludzi dorosłych, np.: andragogika - nauka, której przedmiotem jest pedagogika i oświata ludzi dorosłych, czy gerontologia - zajmuje się ludźmi wieku starczego. Współczesność wraz z jej wymaganiami sprawia, iż istnieje konieczność objęcia przez pedagogikę wszystkich zagadnień wiążących się z wychowaniem człowieka. Przedmiot pedagogiki stanowią świadome i celowe działania wychowawcze jak i te nieświadome i spontaniczne, składające się razem na proces socjalizacji jednostki. Nauka ta interesuje się również funkcjonowaniem systemu szkolno - oświatowego. Źródła wiedzy pedagogicznej wg S. KUNOWSKIEGO : a) czynna działalność wychowawcza -wiedza oparta na intuicji i tzw. mądrości życiowej, pochodząca ze środowisk wychowawczych - poglądy, opinie. b) bierne doświadczenia wychowawcze - powstają w wyniku refleksji i obserwacji. Każdy z nas ma osobistą wiedzę o wychowaniu c) wszelkiego rodzaju ideologie odnoszące się do wychowania (filozofia wartości, światopogląd, idee społeczno- polityczne, wielowiekowe tradycje religijne, kulturowe, filozoficzne) d) dotychczasowy dorobek pedagogiki akademickiej - dorobek teoretyczny, są to teorie istoty, natury, egzystencji człowieka, są to dane pochodzące z nauk powiązanych ze środowiskiem pedagogicznym. Źródła pedagogiczne wg M. NOWAKA: - źródła praktyczne- to sytuacje i zdarzenia, które występują w praktyce i wynikają z praktyki wychowawczej. -źródła naukowe- to wyniki badań nad wychowaniem prowadzone w pedagogice i dziedzinach pokrewnych, np. psychologia, biologia, socjologia. Tożsamość pedagogiki podobnie jak tożsamość każdej innej dyscypliny naukowej, kształtuje się na podstawie różnych relacji. Tożsamość pedagogiki w relacji do zinstytucjonalizowanej praktyki edukacyjnej można określić następująco: wychowanie zajmuje się kształtowaniem osobowości ludzi, natomiast pedagogika jest instrumentem intelektualnej praktyki i zajmuje się rozwojem, wzbogacaniem podstaw wychowania, pomnażaniem kulturowego instrumentarium edukacji, w celu podniesienia jej efektywności.

13. Możliwości współdziałania pedagogiki z innymi dyscyplinami naukowymi. Pedagogika jako nauka o wychowaniu człowieka jest związana z wieloma innymi dyscyplinami naukowymi i to zarówno społecznymi jak i przyrodniczymi. Człowiekiem zajmuje się również filozofia, socjologia, medycyna. Z uwagi na fakt, iż wychowanie jest swoistym bytem społecznym, pedagogika nie może funkcjonować w próżni, w oderwaniu od rozwoju społeczeństwa. Z tej też przyczyny pedagogika jako nauka empiryczna dostarcza wiedzy o rozwoju człowieka, a jako nauka normatywna tę wiedzę wartościuje. Pedagogika w coraz większym stopniu musi uwzględniać wyniki badań przeprowadzanych w dyscyplinach z nią sąsiadujących a niekiedy dość odległych. Gdy jeszcze niedawno sądzono, iż pedagogika może spodziewać się pewnej pomocy tylko od nauk biologicznych, od psychologii i socjologii, dziś zdajemy sobie sprawę z tego faktu, że znacznie więcej dyscyplin naukowych zajmujących się sytuacją i strukturą człowieka ma związek z pedagogiką. Nauki te nazywamy obecnie naukami pomocniczymi pedagogiki współdziałającymi z pedagogiką, są to: - nauki przyrodnicze, obejmujące dyscypliny zajmujące się badaniem procesu wychowawczego, zagadnieniami dziedziczności, fizjologii wyższych czynności nerwowych, sprawności fizycznej i temperamentu, biologicznych podstaw pamięci i uczenia się, jak również badaniem higieny osobistej, szkolnej i społecznej, - nauki medyczne - współdziałające z pedagogiką w zakresie różnych defektów i psychopatologii, - nauki psychologiczne - jak psychologia ogólna i rozwojowa, które zajmują się badaniem funkcjonowania psychiki a zwłaszcza rozwoju osobniczego, jeśli oddziaływanie pedagogiczne ma przynieść pożądane rezultaty to musi liczyć się z prawidłowościami psychologicznymi, a mianowicie procesem przyswajania wiedzy i formowania osobowości. - nauki socjologiczne - Pedagogika i socjologia posiadają wspólny przedmiot badań jakim jest proces wychowania, czyli: dorastanie do zadań, ludzi konkretnych społeczeństw danych okresów historycznych. - nauki polityczne - zajmujące się państwem, prawem, ideologią społeczną, formułują podstawy wychowania obywatelskiego. - filozofia - która jest traktowana jako dyscyplina podstawowa. Gdy psychologia i socjologia dostarcza pojęć potrzebnych do wyjaśnienia faktów edukacyjnych, filozofia dostarcza ogólnej i abstrakcyjnej refleksji nad nimi. Pozwala uporządkować kategorie nadające znaczenie faktom edukacyjnym i wyodrębnia zróżnicowane sposoby stawiania pytań o istotę edukacji. - nauki ekonomiczne - w tym m.in. ekonomika i ekonomia zarządzania, które stoją u podstaw planowania oświatowego. Związek pedagogiki z innymi dyscyplinami i naukami wynika z faktu, iż korzysta na tym nie tylko pedagogika ale i nauki które z nią współdziałają. Taka współpraca leży więc we wspólnym interesie naukowym i społecznym.

14. Pedagogika jako dyscyplina teoretyczna i praktyczna. Początki pedagogiki jako nauki mają swoje źródło w rozważaniach starożytnych myślicieli greckich. Przez wieki pedagogika rozwijała się jako gałąź filozofii, wyodrębniając się z niej stopniowo w samodzielną naukę, a to dzięki gromadzeniu doświadczeń w praktyce pedagogicznej oraz uogólnieniom teoretycznym. Pedagogika jest nauką o wychowaniu, która formuje teoretyczne i metodyczne podstawy planowej działalności wychowawczej. Obecnie pedagogika jest rozumiana jako nauka teoretyczna i praktyczna dotycząca wychowania i nauczania. Zajmuje się także wszelkimi zjawiskami wychowawczymi, celami, treścią kształcenia, warunkami, w których zachodzi cały proces wychowania, metodami i technikami zapewniającymi skuteczność w wychowaniu, instytucjami, które działają i zajmują się wychowaniem. Przede wszystkim tworzy podstawy działalności wychowawczej mającej na celu wyposażenie społeczeństwa w wiedzę ogólną, a także w system wartości i przekonań niezbędnych do jego funkcjonowania. Swoistością pedagogiki jako nauki jest ścisły związek pomiędzy teorią a praktyką. Teoria pozwala rozwiązywać problemy dostarczane przez praktykę, ale skuteczność rozwiązań teoretycznych wykazuje ostatecznie praktyka. Jako nauka teoretyczna: - konstruuje twierdzenia teoretyczne i prawa pedagogiczne - posiada własną terminologię - formułuje teorię celów wychowania Jako nauka praktyczna: - posiada własne metody badań - posiada główne zadanie badawcze - posiada przedmiot badań (wychowanie) Współcześnie praktyka jest bodźcem dla teorii pedagogicznej. Teoria pomaga w rozwiązywaniu praktycznych problemów wychowawczych. Pedagogika jest teoretycznym źródłem dla działania wychowawczo - edukacyjnego.

15. Wychowanie jako kategoria pedagogiczna. Kunowski dzieli definicje wychowania na 4 grupy: · definicje prakseologiczne - związane z oddziaływaniem wychowawców na wychowanka (przedstawiciele szkoły tradycyjnej), autorytet rodzica i nauczyciela, · definicje ewolucyjne - związane z procesem rozwoju jednostki jako proces samoistnego rozwoju (swobodny rozwój dziecka), na drodze wychowania rozwija się indywidualność dziecka, · definicje sytuacyjne - odnoszą się do bodźców płynących ze środowiska zewnętrznego, wychowawczego, społecznego (dziecko rozwija się przez uczestniczenie w życiu społecznym poprzez przeżywanie, doświadczenia własne), · definicje adaptacyjne - dotyczą skutków i wytworów wychowania (mógł funkcjonować w społeczeństwie proces adaptacyjny) polega na kształtowaniu osobowości wychowanka charakteru zgodne z potrzebami społecznymi. Najczęściej stosowane, selektywne ujęcie procesu i zjawiska wychowania to: - wychowanie jako naprawa ludzkiego świata, - wychowanie jako stawianie i rozwiązywanie zadań, - wychowanie jako wprowadzanie w życie wartościowe, - wychowanie jako zmiana celowa, - wychowanie jako kierowanie rozwojem (człowiek w różnych fazach życia), - wychowanie jako towarzyszenie jednostce (nurt antypedagogiki). W tradycyjnym rozumieniu pojęcia wychowanie wyróżnić można kilka zasadniczych elementów: intencjonalność podejmowanej działalności, chęć przekształcenia osobowości wychowanka, według określonego wzoru w celu, który się chce dzięki temu osiągnąć. Wychowanie bywa rozumiane bądź jako pewien proces zmierzający do określonych rezultatów, bądź jako efekt tych zabiegów. Koncepcje wychowania w różny sposób ujmują poszczególne elementy tego pojęcia. W powszechnym pojęciu pedagogiki socjologicznej, wychowanie traktuje się jako świadomie zorganizowany proces przygotowujący młodego człowieka do pełnienia ról społecznych. Progresywizm pedagogiczny przyjmuje, iż celem wychowania jest pełny rozwój wychowanka, a wychowanie powinno stwarzać warunki, które temu sprzyjają. Według założeń interakcjonizmu symbolicznego wychowanie jest rozumiane jako spotkanie, swoista gra na scenie życia podjęta przez uczestniczących w niej partnerów, którzy sami w wyniku interakcji kształtują swoje działanie. Definicje wychowania (Nowak) Wychowanie w szerokim sensie. Obejmuje ono wszelkie oddziaływania na człowieka współtworzące jego osobową indywidualność. Oddziaływania rodzinne, szkolne, sąsiedzkie, koleżeńskie, zawodowe, grupy rówieśniczej, mediów masowych wpływają na człowieka: na jego postępowanie, decyzje, poglądy, na konstytuowanie się osobowego Ja. Wychowanie w sensie węższym. Obejmuje wszelkie zamierzone oddziaływania na wychowanka podejmowane w określonym celu i w określonej sytuacji. Wychowanie w sensie najwęższym. Obejmuje zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno-wolicjonalną jednostki lub dążenie do wypracowania określonej postawy, umiejętności czy aspektu osobowości. Może również chodzić o nabycie określonej cnoty, co wprawdzie wpisuje się w kontekst całej działalności wychowawczej, ale może być potraktowane jako jej element lub dziedzina. Współcześnie ujmuje się trzy rodzaje wychowania jako: 1 - wychowanie naturalne, czyli uczestniczące w życiu rodzinnym, społecznym, w zbiorowej pracy lub w sytuacji kulturowej wolnego czasu, np. czytanie książki lub oglądanie filmu; 9 2 - wychowanie celowo zamierzone, czyli przygotowujące dziecko, młodzieńca do przyszłego zawodu, stanu, pracy czy walki, np. wychowanie rycerskie, terminowanie w rzemiośle, nowicjat w zakonie lub wychowanie grupowe płci - inne dla chłopców, inne dla dziewcząt oraz 3 - wychowanie organizowane programowo w specjalnych instytucjach wychowawczych, jak szkoła, uniwersytet, seminarium duchowne itp.

16. Edukacja jako kategoria pedagogiczna. Edukacja rozpoczyna się w dniu narodzin i jest kontynuowana stopniowo, tzn. poszerzana jest w domu, w przedszkolu, w szkole oraz na wyższych uczelniach. Edukacja według Zbigniewa Kwiecińskiego to ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, sprzyjających takiemu ich rozwojowi, aby stały się one świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, kulturowej i narodowej oraz były zdolne do aktywnej samorealizacji własnej tożsamości i własnego JA poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych [...] to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym poziomom rozwojowym i jego własna aktywność w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości. To ogół czynności i procesów sprzyjających rozwojowi oraz stan ich efektów, czyli osiągnięty poziom kompetencji, tożsamości i podmiotowości”. Całościowe spojrzenie na edukację oraz wybór tych problemów i procesów, które mają największy na nią wpływ na od strony jednostki, Kwieciński zawiera w dziesięciościanie edukacji, tj. 10 procesach składowych edukacji, tj.: globalizacja- (np. świat, problemy globalne, wojna, zagrożenie środowiska, wygasanie źródeł energii, polityczny podział świata na centrum i peryferie), etatyzacja- (np. państwo, jego suwerenność, ustrój, urządzenie demokratyczne, miejsce w świecie, siła i stabilność). nacjonalizacja- (naród, jego tradycje, swoistość kulturowa, istota więzi i odrębności), kolektywizacja (socjalizacja wtórna)- (klasa społeczna, solidarność z ludźmi o podobnym położeniu oraz statusie, kształtowanie przekonania o szczególnym miejscu i misji własnej klasy i jej partii), polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja- (organizacje i instytucje, wychowanie do podziału pracy, racjonalność i dyscypliny w społeczeństwie organizacyjnym i w świecie zinstytucjonalizowanym, kształcenie do pracy i zawodu) socjalizacja (uspołecznienie pierwotne)- (oddziaływanie grup pierwotnych: rodziny, grupy rówieśniczej, społeczności lokalnej, wzrastanie w zastane normy) inkulturacja i personalizacja- (osobowość kulturowa i społeczna istota ludzka jako rezultat wzrastania w kulturę i autonomicznych wyborów wartości, przekazywanie systemów filozoficznych, religijnych) wychowanie i jurydyfikacja- (obywatel, wdrażanie do realizowania i akceptowania ról i czynności obywatelskich, kształtowanie potrzeb wtórnych), kształcenie i humanizacja- (osoba ludzka, wiedza, światopoglądy, umiejętności, nawyki, wartości godnościowe, zasada wzajemności i współczułości), hominizacja- (organizm, kształtowanie cech gatunkowych człowieka, wychowanie zdrowotne, higieniczne, kształtowanie i kanalizacja potrzeb pierwotnych). Wszystkie te procesy stanowią łącznie szeroko rozumianą edukację. O harmonii ich można mówić w sytuacji, gdy wzajemnie się te procesy nie przeciwstawiają, gdyż żaden z nich nie występuje w nadmiarze, w znacznej przewadze nad pozostałymi i gdy żaden nie jest stłumiony. Można by taki stan procesów edukacyjnych przyrównać do dziesięciościanu, w którym każda ze ścian miałaby podobną wielkość pola (symbolizująca siłę wpływu na osobowość) i w którego środku można by umieścić kształtowaną przez te procesy osobowość. Rezultatem tak zharmonizowanych oddziaływań byłaby jednostka nie tylko w pełni, wielostronnie rozwinięta do maksimum jej możliwości, ale także osoba aktywnie zmieniająca siebie i świat bezpośrednio otaczający i odległy, z perspektywy bliskiej i dalekiej, a więc jednostka nie tylko doskonaląca swoją tożsamość, ale również żyjąca z poczuciem konieczności własnej działalności w optymalizowaniu świata wg zaakceptowanych przez siebie wartości i kryteriów.

17. Dziedziny wychowania. Wychowanie wkracza w różne sfery życia człowieka. Sfery te określają pewien rodzaj wychowania, wraz z jego specyfiką są to dziedziny które nazywamy: wychowanie moralne, społeczne, patriotyczne, umysłowe, estetyczne, zdrowotne i fizyczne, seksualne. 1. Wychowanie moralne - określane jako ogół świadomych oddziaływań wychowawczych i działań własnych wychowanka, których celem jest ukształtowanie przez wychowanka własnych dyspozycji psychicznych, warunkujących zachowanie moralne jednostki jako członka zbiorowości ludzkiej. To wychowanie ma przygotować człowieka do udziału w życiu społecznym, realizacji w sposób najbardziej wartościowy własnego, osobistego życia i dążenie do społeczeństwa, w którym człowiek jest wartością najwyższą. 2. Wychowanie estetyczne - to kształcenie kultury estetycznej człowieka, czyli wychowanie do sztuki, to całościowy proces kształcenia i samokształcenia człowieka dzięki interioryzacji wartości dzieł sztuki, czyli wychowania przez sztukę, za sprawą którego staramy się przedkładać zawarte w niej bogactwo wartości na wewnętrzne treści, postawy i jakość człowieka. 3. Wychowanie seksualne - ogół działań i wpływów zmierzających do ukształtowania u dzieci i młodzieży postaw szacunku i zrozumienia wobec przedstawicieli płci odmiennej oraz takich uczuć wzajemnych, jakie są warunkiem wytwarzania się prawidłowych relacji między dziewczętami i chłopcami. Celem wychowania seksualnego jest m.in.: podniesienie poziomu samowiedzy w zakresie własnej seksualności, umożliwienie każdej jednostce działania na rzecz poprawy, jakości własnego życia przez planowanie rodziny. 4. Wychowanie patriotyczne - przygotowanie wychowanków do służby własnemu narodowi i krajowi. Cele wychowania patriotycznego to np.: zrozumienie roli wartości narodowo-patriotycznych w życiu człowieka, akceptacji tych wartości, kształtowania własnej świadomości; wrażliwości moralnej oraz wspomaganie w dążeniu do samodzielności osądów i działań moralnych, wspieranie w poszukiwaniu i dążeniu do celów życiowych oraz wartości ważnych dla odnalezienia własnego miejsca w świecie, zapoznawaniu z prawami, obowiązkami oraz zasadami i regułami postępowania, w celu przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu. 5. Wychowanie umysłowe - kładzie nacisk na kształtowanie się w jednostce pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy intelektualnej i nabycie przez wychowanków potrzeby rozwijania własnego umysłu. Wychowanie intelektualne realizowane jest w szkołach, na uczelniach wyższych czy w innych ogniwach systemu oświaty przez nauczanie i uczenie się różnych przedmiotów, pracę pozalekcyjną i zajęcia w kołach zainteresowań, kołach naukowych, jak również przez kształcenie równoległe, ciągłe i samokształcenie . 6. Wychowanie społeczne - polega na wdrążaniu ludzi do zachowań zgodnych z przyjętymi w danym społeczeństwie normami umożliwiającymi harmonijne współżycie. Celem jest np. wychowanie do poczucia odpowiedzialności za innych, za środowisko, wychowanie do postawy szacunku i tolerancji, uwrażliwienie i zachęcanie do działań na rzecz ubogich, odrzuconych niepełnosprawnych, zapobieganie patologii społecznej, podejmowanie działań prewencyjnych; 7. Wychowanie zdrowotne i fizyczne - przedstawia system działalności wychowawców i wychowanków, którego celem jest opanowanie przez podopiecznych wiedzy o organizmie ludzkim, a konkretniej o jego stronie fizycznej, psychicznej i społecznej, a także ukształtowanie ich umiejętności, sprawności i postaw warunkujących zachowanie i doskonalenie zdrowia oraz stosowanie wymagań higieny w życiu osobistym i społecznym.

18. Proces wychowania moralnego. Według H. Muszyńskiego i M. Krawczyka wychowanie moralne oznacza kształtowanie u człowieka postaw umożliwiających mu prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie, zgodnych z obowiązującymi zasadami postępowania. Kształtowanie to odbywa się w ściśle zaplanowany sposób, zmierza do prawidłowego rozwoju psychicznego i osobistego człowieka i ma przynosić korzyści zarówno jemu, jak i całemu społeczeństwu. Poziomy rozwoju moralnego człowieka: Pierwszy etap- anomia moralna- amoralizm - odbywa się w pierwszych 12 miesiącach życia dziecka. Charakteryzuje się dużą swobodą, spontanicznością oraz instynktownością. Dziecko nie jest świadome, że w świecie istnieją pewne normy i oceny moralne, dlatego też postępuje w niezgodny z przyjętymi normami sposób. Nie ma świadomości i motywacji moralnej, zaspokaja wyłącznie własne potrzeby, mimo tego jego zachowanie jest akceptowane i rozumiane przez ogół. Drugi etap - heteronomia moralna- trwa od 1 do 9 roku życia. W jej początkowej fazie zwanej egocentryzmem (do 5 roku życia) dziecko nie pojmuje postępowania innych ludzi. Działa tak, by nie zostać ukaranym. Druga część heteronomii, konformizm (od 5 do 9 roku życia) to okres zabiegania o uznanie otoczenia. Chce, by je podziwiać, zaczyna być świadome tego, że jego postępowanie bywa niezgodne z obowiązującymi normami, podejmuje się oceny zachowania innych ludzi. Trzeci etap - socjonomia moralna - odbywa się od 9 do 13 roku życia i dzieli się na dwie fazy: moralność partykularystyczną i konwencjonalizm. Na tym etapie rozwoju dziecko przyjmuje zasady moralne uznawane przez społeczeństwo, lecz nie są to jeszcze jego własne zasady. Ostatnim etapem wychowania moralnego jest osiąganie autonomii moralnej ( od 13 do 17 roku życia). Wtedy to właśnie człowiek nabywa ostateczną zdolność rozumienia i przestrzegania zasad moralnych oraz osiąga dojrzałość społeczno-moralną. Odczuwa wewnętrzną potrzebę postępowania według przyjętych norm, uznając je za własne. Pojawiają się wyrzuty sumienia spowodowane nieprzestrzeganiem tych norm oraz wewnętrzny przymus poniesienia zasłużonej kary. Moralność zaczyna być tematem rozważań. Kwestie sumienia, zaufania, równości, godności, szacunku i sprawiedliwości nabierają wagi. Dochodzi do uświadamiania sobie istoty związków i budowania własnego systemu wartości. Etap ten, na który składają się fazy pryncypializmu, racjonalizmu i idealizmu moralnego, kończy się osiągnięciem tzw. poziomu samowiedzy. Samowiedza, czyli: - znajomość własnego „ja” i własnej psychiki, - umiejętność panowania nad osobistymi doznaniami i emocjami, - zdolność radzenia sobie w sytuacjach stresowych, - gotowość do rozwiązywania problemów, - zdolność do kierowania własnym rozwojem osobistym

19. Zasady wychowania. Zasady wychowania to ogólne normy postępowania dydaktycznego, określające jak należy realizować cele kształcenia. Przejrzyste i czytelne ogólne zasady wychowania zaprezentował B. Suchodolski: 1. Zasada instancji obiektywnych W wychowaniu poza wychowawcą i wychowankiem bierze udział trzeci partner, którym jest społeczno - kulturowy świat obiektywny. Świat ten wyznacza im obu określone zadania i dokonuje oceny ich działania. Sama istota wychowania polega na tym, iż jest ono pomocą udzielaną człowiekowi, aby dorastał do poziomu wymagań nowoczesnej cywilizacji, aby dorastał do podejmowania i rozwiązywania zadań, które rozwój tej cywilizacji stawia przed ludźmi. Wychowanie powinno nie tylko przekazywać dorobek i przystosowywać wychowanków do istniejących warunków, ale powinno ich także przygotowywać do tego, by potrafili dotrzymywać kroku dokonującym się procesom i czynnie w nich uczestniczyć. Logiczność myślenia i dokładność wiedzy, poprawność mówienia i pisania, trafna reakcja na dzieła sztuki, słuszność i skuteczność działania, oto różne aspekty podstawowej zasady obiektywnych instancji w wychowaniu. 2. Zasada aktywności wychowanka W procesie wychowania szczególnie ważna jest aktywność wychowanka, ponieważ tylko dzięki temu możliwe się staje głębsze i trwalsze przyswojenie wychowania. Bez takiej aktywności przyswojenie jest tylko pamięciowe i werbalne, powierzchowne. Zarówno w procesie wychowania umysłowego, jak i w procesie wychowania moralnego, aktywność wychowanka jest zasadniczym warunkiem skuteczności wychowania. Wychowanka należy pobudzić do aktywności. 3. Zasada indywidualizacji Naturalnym sposobem oddziaływania jest indywidualne podejście do wychowanka. Pod uwagę należy brać indywidualne cechy wychowanka - rozbudzać jego indywidualne zamiłowania i uzdolnienia. Należy się liczyć z różnymi sposobami pracy i różnym jej tempem. Trzeba się liczyć z różnymi trudnościami, jakie różne dzieci znajdują na drodze wychowania. 4. Zasada organizowania zespołu i środowiska Wychowanie jest procesem oddziaływania wychowawcy na wychowanka, ale wychowawca może skuteczniej oddziaływać na wychowanka za pośrednictwem odpowiednio zorganizowanego zespołu rówieśników, oraz za pośrednictwem odpowiednio zorganizowanego środowiska. Należy tak organizować zespół rówieśniczy oraz organizować takie warunki, środki i możliwości działania w otoczeniu wychowanków, aby ułatwiały rozwój uczniów w pożądanym kierunku. Wychowawca nie powinien zaniedbywać osobistego i bezpośredniego wpływu na wychowanka, powinien jednak umieć posługiwać się tymi sojusznikami jakimi są zespół i środowisko. 5. Zasada postawy wychowawczej Postawa wychowawcza powinna być taka, aby uczucia sympatii i życzliwości w stosunku do wychowanków splatały się w niej z surowością i konsekwencją wymagań. Ważnym składnikiem postawy wychowawczej jest umiejętność zdawania sobie sprawy z doznań wychowanka, umiejętność wczuwania się w jego psychikę i trafnego przewidywania jego reakcji. Ważne jest również, aby postawa wychowawcza nauczyciela zyskiwała mu u wychowanków szacunek, zaufanie oraz autorytet.

20. Formy i metody wychowania. Metody wychowania to świadomie i konsekwentnie stosowany sposób oddziaływania na wychowanków, dla osiągnięcia zamierzonego celu wychowawczego. Występują metody indywidualne, czyli relacje interpersonalne: wychowawca-wychowanek, oraz metody wpływu przez grupę, kiedy wychowawca pośrednio oddziaływuje na wychowanka dokonując restrukturalizacji pozycji socjometrycznych w grupie. I. Metody oddziaływań indywidualnych 1. Metoda modelowania Jest jedną z najbardziej skutecznych metod wychowania. Za pomocą metody modelowania można efektywnie wpływać na rozwijanie i pogłębianie zachowań czy postaw społecznie i moralnie pożądanych. Metoda ta swą skuteczność zawdzięcza zwłaszcza swej bezpośredniości i naturalności. Za pomocą modelowania możemy łagodniej i jakby niepostrzeżenie wprowadzić wychowanka w świat społecznych norm i wartości. 2. Metoda zadaniowa Polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań, których wykonywanie prowadzi do zmian ich zachowań i postaw porządnych z wychowawczego punktu widzenia, a także wzbogacania ich wiedzy i doświadczeń w określonej dziedzinie działalności. Chodzi tu zwłaszcza o szeroką działalność prospołeczną, co znaczy, że w szczególności ceni się tu zadania służące dobru wspólnemu. Wykonując je, wychowankowie uczą się wczuwania w ludzkie potrzeby i wychodzenia im naprzeciw. Uczą się przy okazji, jak żyć i być użytecznym dla innych. 3. Metoda perswazyjna Perswadowanie, to przekonywanie wychowanków do własnego stanowiska wyrażanego w określonych sprawach. Wychowawca nawiązuje do obserwowanego przez niego i dziecko zachowania, wyraża opinię w jakiejś sprawie, czy nawiązuje do sposobu wykonywania powierzonych zadań. Objaśnia jak on sam zachował by się, lub chciałby się zachować w określonej sytuacji, co myśli o danej sprawie, czy też o jakości wykonywanych działań przez jakąś osobę. Wypowiedzi wychowawcy umieszczane są zawsze w jakimś „emocjonalnym tle”. To emocjonalne słowo wpływa na skuteczność przekonywania wychowawcy. Skuteczność przekonywania występuje przeważnie wówczas, kiedy wychowawca wskazuje na dodatnie i ujemne strony ocenionego wydarzenia i daje mu szansę obrony jego stanowiska w tej sprawie. 4.Metody nagradzania i karania Metoda nagradzania i karania często występuje łącznie, gdyż te dwie formy stanowią jedne z najczęściej stosowanych metod oddziaływań wychowawczych. Metody nagradzania nazwano wzmocnieniami pozytywnymi, a metody karania - wzmocnieniami negatywnymi. Wychowawca kiedy zamierzał ukształtować określoną cechę osobowości stosował na przemian wzmocnienia pozytywne i - wzmocnienia negatywne (kiedy wychowanek po okresie zachowania zgodnego z oczekiwaniami wychowawcy zmieniał je). II. Metody oddziaływań grupowych Ich rola sprowadza się m.in. do aktywizowania dzieci i młodzieży w działalności zespołowej samorządowej, w tym w organizowaniu z ich pomocą różnego typu zajęć łącznie z lekcjami. 1. Metoda organizowania działalności zespołowej Metoda polega na tworzeniu w klasie kilkuosobowych zespołów, celem omówienia lub przedyskutowania interesujących dzieci i młodzież problemów oraz wykonania przez nich konkretnych zadań o użyteczności praktycznej. Metoda oddziaływań grupowych uatrakcyjnia prowadzone zajęcia, dodaje wychowankom odwagi w przejawianiu swej aktywności i samodzielności, uczy współpracy z innymi, pozwala także przezwyciężyć nieśmiałość, umożliwia lepsze poznanie i rozumienie uczniów, zachowujących się w sposób bardziej naturalny w warunkach działalności zespołowej. 2. Metoda organizowania działalności samorządowej Polega na umożliwianiu wychowankom wzmożonego współudziału w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z powziętą wcześniej decyzją. Jest ona na ogół realizowana w obrębie funkcjonowania samorządu na terenie szkoły lub klasy, czy też placówki opiekuńczo-wychowawczej. Przejawem działalności samorządowej może być: wspólne organizowanie spotkań z ciekawymi ludźmi, redagowanie gazetek, urządzanie ciekawych wieczorów (baśni, legend) itp. Rozwijana w ten sposób samorządność pogłębia poczucie odpowiedzialności za powzięte decyzje i popełnione czyny. 3. Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji Ma zastosowanie zwłaszcza w organizowaniu lekcji i to zarówno w ich planowaniu, jak i przygotowaniu, prowadzeniu i ocenianiu. Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji jest przeprowadzana w czterech etapach: Pierwszym z nich: jest umożliwianie uczniom udziału w planowaniu lekcji. Udział taki możliwy jest na ogół tylko w odniesieniu do tematów, którymi są uczniowie bliżej zainteresowani i znają je przynajmniej częściowo. Drugim etapem: jest współudział uczniów w organizowaniu lekcji w przygotowywaniu jej najczęściej w warunkach pracy zespołowej. Trzeci etap to występowanie uczniów w roli nauczycieli polegające na pełnieniu przez nich zadań, których wykonywanie w systemie nauczania tradycyjnego przysługuje wyłącznie nauczycielom (realizacja zadań odbywa się jednak pod kontrolą i nadzorem nauczyciela). Czwartym etapem - współudziału uczniów w organizowaniu lekcji jest ich ocenianie, którego podejmują się pod względem metodycznym i merytorycznym. Formy (techniki) pracy wychowawczej Formy wychowania wg Muszyńskiego to określony rodzaj działalności, który sprzyja formowaniu się pożądanych u dziecka cech osobowości. Muszyński wyróżnia dwie grupy działalności: 1. Formy przedmiotowe (co jednostka robi) można realizować przez działalność: - poznawczą - zdobywanie, pogłębianie, utrwalanie wiedzy; szukanie odpowiedzi na zadany problem; - wytwórczą i gospodarczą - wychowanie przez pracę, umiejętność wytwarzania wartości użytkowych, opieka nad dobrami materialnymi; poszanowanie pracy własnej i cudzej; - twórczą -wdrożenie do takich działań, żeby wychowanek tworzył dzieła w których wyrażać się będzie jego osobowość; - recepcyjna - budzenie u wychowanka wrażliwości emocjonalnej, stwarzanie sytuacji w których musi się do czegoś ustosunkować emocjonalnie np. odbiór utworów artystycznych, symboli, pamiątek narodowych itp. - usługowo - opiekuńcza - wdrażanie do sytuacji, w których wychowanek pomaga innym np. opieka nad ptaszkiem, - zabawowo - rozrywkową - stwarzanie sytuacji, w których wychowanek sam sobie wybiera, co będzie robił w wolnym czasie. - konsumpcyjną - przygotowanie do udziału w życiu społecznym, z uwzględnieniem i poszanowaniem dóbr innych ludzi, nabywanie postaw, przekonań, korzystanie z przedmiotów wspólnego użytku. 2. Formy organizacyjne (w jakie relacje z innymi jednostka wchodzi przez swoje działanie) przez działalność: - indywidualną - wychowanek sam rozwiązuje problem, podlega indywidualnej ocenie (np. sprawdzian, egzamin) - zespołową - grupa podzielona jest na mniejsze zespoły, każdy zespół pracuje dla całości i dla siebie. Współdziałanie - zbiorową - współzawodnictwo Formy oddziaływań werbalnych polegają na słownych interakcjach miedzy nauczycielem a wychowankiem, oraz miedzy samymi uczniami, np. burza mózgów, technika swobodnych tekstów. Formy oddziaływań niewerbalnych - wykorzystuje się w nich psychoterapeutyczne i wychowawcze wpływy aktywności ruchowej, rekreacyjnej i artystycznej (M. Łobocki). Można wśród nich wyodrębnić: improwizowaną dramatyzację, swobodna ekspresję plastyczną, muzykoterapię, zabawę w teatr.

21. Zasady i metody pracy dydaktycznej. Zasady pracy dydaktycznej -ogólne normy postępowania dydaktycznego nauczyciela, określające jak należy realizować ogólne cele kształcenia. Rodzaje zasad wg Cz. Kupisiewicza: 1. Świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania, uczenia się-- niezbędny warunek do podjęcia nauki, jest to znajomość celu działania i chęć jego osiągnięcia, powinny tu wystąpić trzy rodzaje aktywności: intelektualna, emocjonalna i praktyczna. 2. Poglądowości - jest to poznanie samej rzeczywistości, może występować jako poglądowość ilustratywna (polega na samym pokazywaniu uczniom rzeczy, ich modeli lub rysunkowych przedstawień) i poglądowość operatywna (czynna, nie ogranicza się do pokazu, lecz opiera się na działaniu samych uczniów). 3. Systematyczności - podkreśla konieczność realizacji procesu nauczania-uczenia się w ściśle logicznym porządku i odnosi się do pracy nauczyciela i uczniów. 4. Trwałości i operatywności wiedzy - potrzeba takiego organizowania procesu nauczania i uczenia się, aby uczniowie aktywnie przyswajali wiedzę, umieli ją w każdej chwili odtworzyć i posługiwać się nią w praktycznych sytuacjach. 5. Wiązania teorii z praktyką - wyrabia u uczniów przekonanie o użyteczności wiedzy, wpływa na jego motywację i aktywność; odwoływanie się do praktyki czyni wiedzę teoretyczną bardziej zrozumiałą, potrzebną i trwalszą. 6. Przystępności (indywidualizacji)- stopniowania trudności - - to stopniowanie trudności, oznacza konieczność dostosowywania materiału nauczania, metod kształcenia i środków dydaktycznych do poziomu rozwoju i możliwości uczniów. 7. Zasada indywidualizacji i zespołowości - nauczyciel powinien pracować z całą klasą i indywidualnie z uczniami, brak indywidualizacji hamuje pełny rozwój uczniów. Metody pracy dydaktycznej -systematycznie stosowane sposoby pracy nauczyciela z uczniami, które mają doprowadzić do pewnych założonych celów. K. Kruszewski dzieli metody nauczania na 3 grupy: 1) Słowne - Przekazywanie przez nauczyciela gotowych wiadomości za pomocą słowa mówionego, pisanego a potem drukowanego oraz przyswajanie ich przez uczniów. 2) Oglądowe - zdobywanie wiedzy przez obserwowanie rzeczy, zjawisk i procesów. zadaniem nauczyciela jest zorganizowanie obserwacji, ucznia zaś zdobywanie wiadomości poprzez ukierunkowana obserwację. 3) Praktyczne - rola nauczyciela polega tutaj na organizowaniu i kierowaniu działalnością ucznia, rola ucznia zaś na realizowaniu zadań praktycznych, umożliwiających mu zdobycie wiedzy i sprawności. Podział metod nauczania: a) podające - oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym: - wykład informacyjny - służy do słownego przekazywania określonych treści kształcenia w postaci wypowiedzi ciągłej, usystematyzowanej, w przystępnej formie, zgodnej z zasadami logiki. - pogadanka - polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest osoba kierującą, zmierza do realizacji celu, stawia pytania, na które odpowiadają uczniowie. - opowiadanie - sposób przekazywania wiadomości przy użyciu żywego słowa, charakter opowiadaniu powinna nadawać jakaś myśl przewodnia. Powinno być żywe, zwarte, obrazowe, pobudzające uczucia, trzymające w napięciu. - opis - celem jest przekazywanie informacji o danym przedmiocie wraz z objaśnieniem jego właściwości. - prelekcja - anegdota - odczyt - objaśnienie lub wyjaśnienie - Sprowadza się często do podania treści i zakresu nieznanego pojęcia, przyczyny jakiegoś nieznanego zjawiska. b) problemowe - samodzielnego dochodzenia do wiedzy, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów: - wykład problemowy - nauczyciel nawiązuje kontakt z uczniami przez „głośne myślenie”, opisując sytuację zawierająca problem. Dialog ten służy do postawienia, rozwiązania i weryfikacji problemu. Uczeń jest aktywny, konfrontuje wyniki rozumowania nauczyciela z własnymi sądami, z wynikami własnego rozumowania. - klasyczna metoda problemowa - uczniowie zdobywają wiadomości przez rozwiązywanie problemów. - aktywizujące: metoda przypadków, inscenizacja, gry dydaktyczne, dyskusja dydaktyczna (związana z wykładem, okrągłego stołu, burza mózgów, panelowa, metaplan) c) eksponujące - o dominacji aktywności emocjonalno - artystycznej: - film - sztuka teatralna - drama - oparta jest na bezpośrednim doświadczeniu uczniów - ekspozycja - pokaz połączony z przeżyciem - polega na demonstrowaniu przez nauczyciela przedmiotów, zjawisk, procesów i czynności, przy jednoczesnym kierowaniu uwagi uczniów na ich istotne cechy. d) programowane - z użyciem komputera - z użyciem maszyny dydaktycznej - z użyciem podręcznika programowanego e) praktyczne - ułatwiają uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości oraz pozwalają na wykorzystanie posiadanej przez nich wiedzy w rozwiązywaniu problemów praktycznych: - pokaz - ćwiczenia przedmiotowe - to wielokrotne powtarzanie czynności w celu nabycia wprawy, polega na stosowaniu wiedzy teoretycznej do celów praktycznych. - ćwiczenia laboratoryjne - uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty.

22. Kontrola i ocena w procesie kształcenia. Kontrola i ocena są nieodłącznymi elementami procesu kształcenia. Kontrola - to zespół wszelkich czynności związanych ze sprawdzaniem postępów ucznia, w celu dokonania oceny lub korekty pracy, poprzez pokazanie uczniowi jego osiągnięć i braków. Ocena - to kontrola jakościowa stopnia opanowania przez ucznia wiadomości, nawyków i umiejętności. Oceny dokonujemy przez porównanie uzyskanych informacji z przyjętymi kryteriami programowymi. Sprawdzanie osiągnięć szkolnych uczniów to weryfikacja jakości procesu dydaktycznego. Ma ona dostarczyć nauczycielowi i uczniowi informacji o tym, w jakim stopniu osiągają cele kształcenia. Kontrola osiągnięć musi opierać się na czytelnym dla uczniów zakresie wymagań. Przed przystąpieniem do kontroli i oceny wiadomości i umiejętności ucznia, należy zastanowić się co chcemy oceniać, kiedy chcemy oceniać i w jaki sposób - czyli wybrać jeden z wielu znanych nam sposobów oceniania. Każda ocena wiadomości teoretycznych, praktycznych zachowań ucznia powinna być obiektywna, uzasadniona, sprawiedliwa, bowiem z oceną wiążą się powodzenia lub niepowodzenia szkolne. Ocena powinna inspirować ucznia do pracy, uaktywniać go w procesie kształcenia, pobudzać do myślenia i działania a nie zniechęcać. Sposobem aktywizującym uczniów jest wdrożenie ich do systematycznej kontroli i oceny uzyskiwanych wyników w procesie uczenia się. Systematyczne sprawdzanie stopnia opanowania wiedzy i umiejętności pozwala szybko wychwycić występujące trudności, a także stwierdzić sukcesy, szczególnie uzdolnionych uczniów, które należy wspierać i rozwijać. Zorganizowana, systematyczna kontrola przebiega w trzech etapach, przyjmując postać kontroli wstępnej, bieżącej i końcowej: kontrola wstępna - np. badanie dojrzałości dzieci 7letnich do nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej. Zauważone braki, na przykład w opanowaniu mowy, wady wzroku i słuchu, usuwa się możliwie jeszcze przed rozpoczęciem nauki szkolnej. Kontrolą wstępną jest także badanie wiedzy ucznia z poprzedniej klasy po przerwie wakacyjnej, na początku września. Kontrola wstępna orientuje nauczyciela - wychowawcę i ucznia o tym, jakie wartości prezentuje wychowanek przed rozpoczęciem oddziaływania pedagogicznego, jaki ma być punkt wyjścia. kontrola bieżąca - przeprowadza się ją już w toku oddziaływania pedagogicznego, np. obserwacja ucznia w czasie rozwiązywania zadania, analiza jego odpowiedzi przy powtarzaniu materiału na lekcji itp. kontrola końcowa - to egzaminy, różnego rodzaju kolokwia, egzaminy promocyjne, maturalne itp. W kontroli końcowej badamy przede wszystkim realizację celów nauczania i wychowania, sformułowanych w programach i charakterystykach zawodowych. Na wynikach kontroli opiera się ocena, która ustala wartość metod pracy i wartość końcowego wyniku. Ocena odnosi się do jednej, ściśle określonej działalności człowieka, na przykład jego wyników w nauce języka ojczystego, języków obcych, historii itp. Altszuler przedstawia 6 propozycji wyrażenia oceny w innej formie niż stopień: STOPNIE POZORNE. Zalicza się tu takie wypowiedzi nauczyciela, które wprawdzie zawierają określenie "dobrze" lub "źle", lecz w innym sensie niż w skali ocen. Oceny takie tylko ogólnie orientują ucznia o wynikach jego pracy i pozwalają tylko z grubsza porównać wyniki pracy jednego ucznia z wynikami pracy jego kolegów. PLUSY I MINUSY. Stawiane są przez nauczycieli w tych wypadkach, gdy odpowiedź ucznia nie stwarza podstaw do wystawienia stopnia. Znaki te nazywane są przez niektórych nauczycieli "półocenami" lub "ocenami orientacyjnymi". WYRAŻENIA ZASTĘPUJĄCE STOPIEŃ POZORNY. Do grupy tej należą takie wyrażenia jak na przykład: "świetnie", "doskonale", "ślicznie", "ładnie", "brzydko" itp. POTWIERDZENIE LUB ZAPRZECZENIE. Opinia nauczyciela o wynikach pracy ucznia wyrażona w formie potwierdzenia lub zaprzeczenia np.: "tak", "nie", "oczywiście", "a widzisz", "w porządku", potakiwanie lub zaprzeczenie wyrażone ruchem głowy itp. Oceny takie najczęściej dotyczą krótkich odpowiedzi uczniów na szczegółowe pytania nauczyciela. WYRAŻENIE APROBATY LUB DEZAPROBATY. Aprobata lub dezaprobata wyrażona w formie "dziękuję", "wystarczy", "siadaj", "następny" itp. Każdy z tych zwrotów może być potraktowany zarówno jako wyrażenie aprobaty, jak i dezaprobaty - w zależności od wyrazu twarzy i intonacji z jaką został wypowiedziany. OPIS, KOMENTARZ, RECENZJA, CHARAKTERYSTYKA ODPOWIEDZI. Są to oceny w szerszym tego słowa znaczeniu, gdyż są formą wyrażenia opinii nauczyciela o wynikach pracy ucznia. W procesie kształcenia zawodowego ocena i kontrola powinna spełniać następujące funkcje: - funkcję selekcyjną - służy ona w pierwszej kolejności do wyłonienia w klasie uczniów wybitnych i szczególnie uzdolnionych, - funkcję wychowawczą - służy wspomaganiu rozwoju postaw uczniów wobec uczenia się, wobec swoich obowiązków, ukierunkowania ku osiąganiu satysfakcji z osiągniętych sukcesów, - funkcja dydaktyczna - polegająca na porządkowaniu wiedzy uczniów i wskazywaniu sposobów usuwania ewentualnych błędów, - funkcja diagnostyczna - pozwala ona na przewidywanie dalszego rozwoju intelektualnego ucznia, na podstawie przeprowadzonej analizy efektów kształcenia, - funkcja motywacyjna - powinna zapewnić właściwy stosunek do pracy, uczenia się, jako podstawowych źródeł zaspokajania potrzeb edukacyjnych, - funkcja kontrolna - ta z kolei powinna umożliwić ustalenie faktycznego stanu świadomości i umiejętności uczniów w stosunku do wymagań programowych, - funkcja metodyczna - usprawniania proces edukacyjny poprzez analizę i krytyczną samoocenę własnej działalności dydaktyczno - wychowawczej, umożliwia wdrażanie odpowiednich środków zaradczych, korygujących proces edukacyjny.

23. Odpowiedzialność wychowawcy. Odpowiedzialność - jest to obowiązek moralny lub prawny, odpowiadanie za swoje lub czyjeś czyny, przyjęcie na siebie obowiązku zadbania o kogoś o coś. Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia. Nauczyciel obowiązany jest: 1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: 2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju; 3) dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego; 4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji RP, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka; 5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów. Etyka zawodu nauczyciela Etyka zawodu nauczyciela dotyczy postawy nauczyciela, jego kultury osobistej, odpowiedzialności, wrażliwości, samokrytycyzmu, uczciwości, hierarchii wartości, światopoglądu, wiedzy i kompetencji. Nauczyciel jako osoba publiczna musi kierować się „modelem postępowania”, które wyznaczają przepisy prawa (w tym oświatowego). Odpowiedzialność pracownicza Wynika ze stosunku pracy (umowa o pracę na okres próbny, zastępstwo, na czas określony, nieokreślony). 1. Odpowiedzialność porządkowa, jej funkcje to: - prewencyjno - wychowawcza - Mobilizuje pracowników do przestrzegania ustalonego porządku i dyscypliny pracy oraz przestrzega przed konsekwencjami niedopełnienia obowiązków pracowniczych, - represyjna - Polega na ukaraniu pracownika i może być dodatkowo wzmocniona odpowiedzialnością majątkową, jeśli wskutek naruszenia obowiązków pracownik wyrządził pracodawcy szkodę, czy nawet odpowiedzialnością karną. Nauczyciel musi przestrzegać regulaminów obowiązujących na terenie szkoły, statusu szkoły, zarządzeń dyrektora, przepisów bhp, ppoż. Za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, pracodawca może stosować: 1) karę upomnienia, 2) karę nagany 2. Odpowiedzialność materialna, jej funkcje to: - prewencyjno-wychowawcza - Mobilizuje pracowników do dbałości o mienie pracodawcy, stoi na straży zapobiegania szkodom oraz uświadamia o ewentualnych negatywnych konsekwencjach majątkowych w razie wyrządzenia szkody - represyjna - Stanowi określoną dolegliwość finansową, która może być dodatkowo wzmocniona karą porządkową, dyscyplinarną czy nawet odpowiedzialnością karną - kompensacyjna - Pozwala na pokrycie skutków szkody przez pracownika w formie zapłaty stosownego odszkodowania Odpowiedzialność dyscyplinarna Nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia godności zawodu nauczyciela lub ich obowiązkom. Odpowiedzialność zawsze ponosi się za bezprawne działanie (nauczyciel robi coś czego robić nie powinien np.: stosuje przemoc) lub zaniechanie działania (nauczyciel nie robi tego, co ma obowiązek czynić np.: obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa). Funkcje odpowiedzialności dyscyplinarnej: - prewencyjno- wychowawcza - Mobilizuje nauczycieli do postępowania zgodnego z normami etycznymi. Zwiększa zaufanie społeczeństwa do nauczycieli. - represyjna - Polega na ukaraniu za uchybienie godności zawodu nauczyciela lub obowiązkom nauczyciela oraz umożliwia eliminowanie niegodnych zachowań poprzez możliwość zwolnienia z pracy lub wydalenia z zawodu. Karami dyscyplinarnymi dla nauczycieli są : 1) nagana z ostrzeżeniem, 2) zwolnienie z pracy; 3) zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania; 4) wydalenie z zawodu nauczycielskiego. Nauczyciel w razie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego zostaje zawieszony w obowiązkach. Odpowiedzialność karna Nie można zawrzeć stosunku pracy z nauczycielem, który był karany za przestępstwo popełnione umyślnie. Stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa w przypadku prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie. Odpowiedzialność cywilna W praktyce szkolnej dotyczy najczęściej odszkodowania (zapłaty za szkody) w przypadku naruszenia zasad związanych z obowiązkiem zapewnienia przez szkołę bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki. Obszar spraw poddanych regulacji etycznej: Obowiązki moralne nauczyciela względem wychowanków i uczniów Szacunek dla osobowości wychowanka Uznanie prawa wychowanka do wygłaszania przez niego sądów, nawet sprzecznych z poglądami nauczyciela Wysoka jakość pracy dydaktycznej Dyskrecja i takt w drażliwych sytuacjach wychowawczych Poszanowanie tajemnicy ucznia, wychowanka Troska o doskonalenie poziomu nauki Obowiązki nauczyciela względem rodziców i szerszego otoczenia społecznego Współpraca i współdziałanie z rodzicami i szerszym otoczeniem społecznym Zasada szczerości intelektualnej i moralnej z rodzicami i szerszym otoczeniem społecznym Szanowanie odrębności światopoglądowych i nieranienie uczuć w czasie realizacji programu Obowiązki względem własnej grupy zawodowej Koleżeństwo i zdrowa solidarność Dbanie o honor i autorytet zawodu Pełne wykorzystanie czasu pracy dla uczniów, szkoły, wychowanków Niewyciąganie konfliktowych spraw nauczycielskich na forum publiczne

24. Odmiany wiedzy pedagogicznej. Stefan Kunowski we współczesnej pedagogice ,biorąc za kryterium obszary eksploracji, poszukiwań badawczych wyróżnia cztery działy: - pedagogikę praktyczną lub empiryczną- prezentuje całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowawców skierowanego na dzieci, młodzież i dorosłych, a także zajmująca się opracowywaniem doświadczeń dydaktycznych i metodycznych związanych z uczeniem się i nauczaniem. Jest to wiedza pochodząca z bezpośredniej działalności poznawczej, wiedza jak skutecznie można wychowywać. - pedagogikę opisową lub eksperymentalną, której zadanie polega na uogólnianiu doświadczeń i prowadzeniu badań w drodze eksperymentalnej, dotyczących praw kierujących zjawiskami związanymi z wychowaniem. - pedagogika normatywna- prowadzone są badania dotyczące natury człowieka oraz wytworów jego kultury, a także w związku z tym ustalane są wartości, cele, ideały oraz normy odnoszące się do wychowania, czyli co powinno być zrealizowane we właściwie prowadzonym wychowaniu. - pedagogika teoretyczna (ogólna) określana jest jako najwyższy dział pedagogiki, wykorzystuje ona materiał poznawczy poprzednich działów i na tej podstawie buduje jednolitą teorie wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań. Teoretyczna wiedza pedagogiczna jest to uporządkowana, uogólniona wiedza, będąca wynikiem badań służąca opisowi, wyjaśnianiu, rozumieniu i interpretowaniu faktów, zjawisk i procesów z dziedziny wychowania, kształcenia i samo kształtowania człowieka. Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej: Pedagogika społeczna Przedmiotem jest zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału. Edukacja dorosłych- andragogika Przedmiotem andragogiki jest edukacja młodzieży pracującej i ludzi dorosłych , rozumiana jako ogół procesów oświatowo- wychowawczych, obejmujących kształcenie i samokształcenie, wychowanie i samowychowanie oraz wielostronnie pojmowaną działalność oświatową. Pedagogika pracy Przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek- wychowanie- praca. Wśród tematów wciąż aktualnych dla pedagogów pracy można wyróżnić: kształcenie ustawiczne, zawodoznastwo, problemy edukacji ogólnotechnicznej, kwestie kwalifikacji zawodowych, reformy systemu edukacji, pracy jako wartości, a także zagadnienia terminologiczne. Pedagogika opiekuńcza Dział pedagogiki społecznej, zajmujący się takimi sytuacjami, które wymagają udzielenia pomocy dzieciom pozostającym w niekorzystnych warunkach bytowych, dotkniętych zdarzeniami losowymi, niemogących własnymi siłami dać sobie rady w życiu. Pedagogika resocjalizacyjna Jest dyscypliną teoretyczną i praktyczną zajmującą się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji tj. tą kategorią osób która z rozmaitych powodów wykazuje objawy nieprzystosowania i wykolejenia społecznego, para przestępczości i przestępczości. Pedagogika specjalna Jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyny zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń . Pedagogika zdrowia Pedagogika zdrowia jest szczegółową dyscypliną pedagogiki z wyodrębnioną teorią nauczania o zdrowiu i teorią wychowania zdrowotnego. Pedagogika wczesnoszkolna Jest subdyscypliną zajmującą się procesem uczenia się i nauczania dzieci w klasach tzw. zerowych i w klasach I-III. Zadania: opracowanie ogólnych teorii i planów pracy dydaktycznej, opracowanie koncepcji programowych, analiza treści szkolnych. Pedeutologia Zajmuje się analizą zagadnień związanych z zawodem nauczyciela, doborem kandydatów do zawodu nauczyciela, zagadnieniami kształcenia i samokształcenia nauczycieli oraz przemianami zachodzącymi w relacji nauczyciel - uczeń. Gerontologia Dyscyplina pedagogiczna zajmująca się badaniem możliwości i uwarunkowań edukacji, uwarunkowań pomocy i organizacji czasu wolnego osobie starszej(osoba po 65 roku życia).

25. Metody i techniki badań pedagogicznych. Według S. Nowaka metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania. Podstawowe metody badań pedagogicznych: 1. Eksperyment pedagogiczny. Polega na badaniu określonego wycinka rzeczywistości (wychowawczej) wywołując lub zmieniając przebieg procesów przez wprowadzanie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem. Eksperyment pedagogiczny dostarcza wychowawcy wiedzy o skuteczności poszczególnych działań, o efektach podejmowanych inicjatyw wychowawczych, o wartości nowych metod nauczania, bądź pracy wychowawczej. 2. Monografia pedagogiczna Przedmiotem jej badań są instytucje wychowawcze. Celem monografii pedagogicznej jest postawienie diagnozy zaistniałych niedomogów i opracowania koncepcji ewentualnych ulepszeń. Metoda monografii pedagogicznej może być realizowana przez wiele różnych technik badawczych- łączy wiele technik i traktuje je jako formę uzupełniania wiedzy i wzajemnej kontroli. Prawie zawsze posługuje się badaniem dokumentacji, wprowadza elementy obserwacji, ankiety lub wywiadu. 3. Metoda indywidualnych przypadków Metoda ta jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych. Doskonałym zainteresowaniem dla tej metody mogą stać się problemy dotyczące np. trudności dydaktycznych i wychowawczych, sytuacja rodzinna dziecka, adaptacja społeczna wychowanków domów dziecka itp. Najbardziej użyteczną techniką w przypadku metody indywidualnego przypadku jest wywiad. Znakomicie uzupełnia go analiza dokumentów osobistych i obserwacja. Niekiedy pomocne mogą być także techniki projekcyjne, testy. Zależy to od charakteru i złożoności poszczególnego przypadku. 4. Metoda sondażu diagnostycznego Badania sondażowe obejmują wszelkiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, a także stany świadomości społecznej, opinii i poglądów określonych zbiorowości, narastania badanych zjawisk, ich tendencji i nasilenia (np. problem alkoholizmu młodzieży jako zjawisko społeczne). Badania sondażowe mają na celu wykrycie ich istnienia oraz ukazanie wszystkich atrybutów strukturalnych i funkcjonalnych. W badaniach sondażowych najczęściej występującymi technikami są: wywiad, ankieta, analiza dokumentów, techniki statystyczne. Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału badawczego. Podstawowe techniki badań pedagogicznych: 1. Obserwacja Obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń, a następnie przeanalizowaniu zebranego materiału( narzędzia tj. arkusza obserwacyjnego lub dziennika obserwacji). Dostarcza badaczowi najbardziej naturalną wiedzę o badanej grupie, a więc i najbardziej prawdziwą. Najpopularniejszą postacią obserwacji jest tzw. obserwacja otwarta albo swobodna. W praktyce stosują ją najczęściej wszyscy wychowawcy, nauczyciele, daje sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie. Wyżej zorganizowaną formą obserwacji jest systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia. Polega ona na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach. Szczególną formą obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca, czyli taka, w której badający staje się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Może mieć ona postać jawną (poinformowanie grupy o roli badającego) i ukrytą (badana grupa nie jest świadoma roli pełnionej przez badającego). 2. Wywiad Wywiad jest rozmową badającego z respondentem według opracowanych wcześniej przygotowanych zaleceń i/lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad daje bardzo cenny materiał poznawczy. Stosujemy go tam, gdzie pragniemy poznać postawy, motywacje, zależności, tam, gdzie nie możemy uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze (obserwacji, ankiety, badania dokumentów), kiedy zależy nam na pogłębionym poznaniu środowiska wychowawczego, kiedy pragniemy poznać możliwości jego zmiany lub modelowania dla potrzeb określonych celów wychowawczych. 3. Ankieta Polega na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera. Ankieta umożliwia nam badanie cech całych zbiorowości, populacji czy większych prób, poznawać ich stanowiska oraz przekonania na pewne zagadnienia i fakty. Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Ankieta dotyczy zazwyczaj wąskiego zagadnienia, za jej pomocą szuka się więc ścisłych skategoryzowanych, jednoznacznych i porównywalnych danych na temat jednego zagadnienia. 4. Analiza treści Służy do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Wyróżnić można trzy sposoby podejścia do analizy materiału symbolicznego: - w pierwszym badacza interesują cechy samej treści, - w drugim wychodząc z analizy treści próbuje on sformułować wnioski o autorze treści, - w trzecim natomiast interpretując treść, stara się dowiedzieć czegoś o odbiorcach treści, bądź o skutkach jej oddziaływania. W badaniach pedagogicznych, wszędzie tam, gdzie przedmiotem zainteresowania są sprawy dzieci i młodzieży, a trudno o nich uzyskać określoną wiedzę innymi drogami, można próbować zastosowania analizy treści. 5. Badanie dokumentów Badanie dokumentów służy do gromadzenia wstępnych, opisowych i ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. 6. Techniki projekcyjne Techniki projekcyjne są to sposoby badania osobowości, polegające na wprowadzeniu między badanego, a badającego celowo dobranego czynniki, który ma wywołać w badanym określone reakcje i postawy emocjonalne. Charakter tych reakcji, ich siła, natężenie, trwanie stanowią przedmiot zainteresowań badacza. Wymienić można: - techniki werbalne- polegają na kojarzeniu słów, kończeniu zdań, odpowiadaniu na specjalne pytania, - techniki obrazkowe- opisywanie treści obrazków, konsekwencji przedstawionych scen, lub ich przyczyn. 7. Techniki socjometryczne Są one częścią składową tzw. socjometrii, czyli nauki zajmującej się ilościowym mierzeniem właściwości psychicznych cechujących grupę jako całość oraz stosunkami w niej panującymi. Dotyczą one relacji w grupie.Socjometria posługuje się kilkoma technikami, z których większość nadaje się do stosowania tylko w odniesieniu do badań grupowych. Podstawową techniką jest test zwany Klasyczną techniką Moreno.

---