ZŁAMANIE KOŚCI

      Kości zdrowe nie łamią się łatwo, dlatego zwykle złamaniom towarzyszą poważne urazy, których siły rozpraszają się także na tkanki miękkie. Do złamania kości może dojść także w wyniku działania minimalnego urazu, jeżeli kość jest zmieniona patologicznie (nowotwór, starcze zrzeszotnienie kości, choroby metaboliczne itp.). Należy pamiętać, że każdemu złamaniu, nawet jeśli przemieszczenie odłamów jest małego stopnia, towarzyszy krwotok pourazowy, martwica tkanek i miejscowy obrzęk. W przypadku większych przemieszczeń odłamów np. w wyniku niewłaściwie udzielonej pierwszej pomocy czy transportu, może dojść do uszkodzeń skóry czy struktur głębiej leżących - naczyń, nerwów, mięśni.

Objawami złamania kości są:

 ból, który pojawia się natychmiast po złamaniu i nasila się przy próbach ruchu oraz ucisku miejsca urazu,

 utrata lub ograniczenie czynności kończyny czy jej części (ranny może nie być w stanie wykonać żadnego ruchu zranioną kończyną),

 zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne pojawiające się w przypadku znacznego przemieszczenia odłamów.

      Nigdy i pod żadnym pozorem nie wolno poruszać kończyną w celu stwierdzenia tzw. "ruchomości odłamów"; nie należy też zbytnio korygować nieprawidłowego ułożenia kończyny, a ograniczyć się tylko do jej unieruchomienia; dozwolone jest jedynie stosowanie lekkiego wyciągu w osi bliższego odłamu w przypadku zaburzeń krążenia krwi w złamanej kończynie, co objawia się zasinieniem lub zbieleniem palców.

Główne objawy złamania kości lub zwichnięcia stawu (poza bólem):
a - zniekształcenie obrysów kończyny, b - przymusowe ułożenie kończyny

      Tak więc, najważniejszą zasadą w udzielaniu pierwszej pomocy w przypadkach złamań czy zwichnięć kości jest unieruchomienie uszkodzonego odcinka narządu ruchu przed poruszeniem rannego. Ranny ze złamaniem czy podejrzeniem o złamanie kości powinien być poruszany ostrożnie i tylko w razie potrzeby. Należy zawsze tego przestrzegać bez względu na uraz, jakiego doznał, gdyż często przy dalszym badaniu w szpitalu wykrywa się istnienie innych złamań czy obrażeń. Poza tym wszelkie zbędne zmiany pozycji ciała mogą przyczyniać się do występowania wstrząsu lub pogłębiać wstrząs już istniejący.
Prowizoryczne unieruchomienie kończyny dolnej:
a - szynami Kramera, b - szyną Dichterichsa

      Jeżeli chory ma już unieruchomioną kończynę w sposób prowizoryczny na miejscu wypadku, wówczas nie należy zmieniać unieruchomienia na inne, chyba że istnieją wyraźne dowody na to, że zastosowane unieruchomienie może spowodować dodatkowe obrażenia, np. niedokrwienie lub ból przy ucisku na tętnicę lub nerw. W przypadkach transportu chorego na dalsze odległości, należy sprawdzać barwę i temperaturę skóry oraz ruchomość palców uszkodzonej kończyny oraz, czy opatrunek nie uciska kończyny w miarę narastania obrzęku. Celem osłabienia narastania obrzęku chorą kończynę układa się powyżej poziomu serca (np. na poduszce, kocu itp.). Celem zmniejszenia obrzęku można też kończynę obłożyć workami z lodem lub z zimną wodą. Zastosowane zimno działa również przeciwbólowe, a w przypadku zaburzeń ukrwienia zwiększa szansę na uratowanie kończyny. Podnoszenie z ziemi rannego, w przypadku złamania kończyny dolnej, powinno być dokonywane wyjątkowo ostrożnie i delikatnie przynajmniej przez dwie osoby. Obydwie stają po stronie kończyny złamanej. Jedna podkłada ręce pod plecy i pośladki chorego, który obejmuje ją za szyję, druga podkłada ręce powyżej i poniżej miejsca złamania, przesuwając je aż pod kończynę zdrową; unoszą chorego jednocześnie. Gdy chory jest nieprzytomny (ale oddycha), czynność tę musi wykonywać co najmniej 3 osoby, gdyż nie wiadomo, czy poszkodowany nie doznał dodatkowych obrażeń, np. miednicy, czy kręgosłupa, których nie można rozpoznać bez dokładnego zbadania chorego rozebranego.

Urazy i uszkodzenia

      Najprostszym sposobem unieruchomienia całej kończyny górnej jest podwieszenie jej na ubraniu chorego, chustce trójkątnej, zawieszenie na szyi za pomocą bandaża lub przymocowanie zranionej kończyny do klatki piersiowej (opatrunek Dessoulta lub Velpeau).

Urazy i uszkodzenia okolicy barku i ramienia

      W uszkodzeniach w obrębie barku czy kości ramiennej zakłada się opatrunek szynowy, obejmujący chorą kończynę od zdrowej łopatki aż do palców ręki chorej. Czynność tę powinny wykonywać dwie osoby. Oczywiście szyna taka spełni swe zadanie wówczas, gdy będzie odpowiednio dokładnie wymodelowana.

Najprostsze, prowizoryczne sposoby unieruchamiania rannej kończyny górnej:
a - zawieszenie na pole marynarki, b,c - na opasce elastyczne

Uwaga! Należy przestrzegać zasady przymierzania i modelowania szyny na kończynie zdrowej lub na kończynie osoby ratującej. Aby uzyskać wymaganą długość szyny, zazwyczaj wykonuje się ją z 1 lub 2 standardowych jednometrowych szyn Kramera, które następnie po wymoszczeniu watą czy ligniną i okręceniu bandażami przymocowuje się do klatki piersiowej i kończyny okrężnymi obwojami, najlepiej przy użyciu opaski elastycznej. W każdym przypadku należy przestrzegać ścisłego i dokładnego przymocowywania szyny do uszkodzonej kończyny. Chory w czasie zakładania szyny musi siedzieć.

Unieruchomienie kończyny górnej:
a - opatrunek Dessoulta, b - Velpeau

Unieruchomienie kończyny górnej za pomocą szyny Kramera

      Zawsze koniecznym uzupełnieniem jest powieszenie kończyny na temblaku. Opatrunek tego typu znajduje szerokie zastosowanie przy uszkodzeniach obojczyka, łopatki, barku, kości ramiennej oraz stawu łokciowego.

Urazy i uszkodzenia okolicy łokcia i 2/3 górnych części przedramienia

      Szyna wymoszczona watą i owinięta bandażem powinna sięgać od barku do palców dłoni. Staw łokciowy, jeśli można, należy unieruchomić pod kątem 90°. Chory siedzi, a szynę zakładają dwie osoby. Można również unieruchomić złamaną kończynę przywiązując ją ręcznikami czy chustami do tułowia.

Unieruchomienie kończyny w przymusowym jej ustawieniu

Urazy i uszkodzenia okolicy 1 /3 dolnej części przedramienia i dłoni

      Unieruchomienie w krótkiej szynie, sięgającej od stawu łokciowego do palców. Palce powinny być unieruchomione w lekkim zgięciu. Pozycję tę łatwo można osiągnąć podkładając na szynę pod dłoń kłębek waty (oczywiście w tym przypadku szyna przebiega od strony dłoniowej).

Najprostsze unieruchomienie przedramienia, kośćca śródręcza i palca

Uwaga! W każdym przypadku końce palców powinny być odsłonięte, aby można było kontrolować stan krążenia.

Urazy i uszkodzenia kończyny dolnej

      Najprostsze unieruchomienie całej kończyny dolnej uzyskać można przybandażowując ją do nogi zdrowej (jeśli nie istnieje tzw. przymusowe ustawienie rannej kończyny, jak ma to, np. miejsce w zwichnięciach w stawie biodrowym), Jeśli zastosowane unieruchomienie powoduje nasilenie bólów złamanej kończyny i jej blednięcie lub zasinienie, z unieruchomienia tego należy natychmiast zrezygnować.

Urazy i uszkodzenia okolicy biodra i uda

Przy podejrzewaniu uszkodzeń w obrębie biodra i uda należy:

 szyny układać z pomocnikiem,

 zakładać szynę sięgającą listwą zewnętrzną do dołu pachowego, a listwą wewnętrzną do pachwiny (dotyczy to szyn Kramera i Dichterichsa),

 wymościć szynę watą i bandażami,

 przymierzać i doginać szynę na zdrowej kończynie chorego lub na kończynie własnej,

 podłożyć watę lub gazę w punktach występów kostnych,

 dokładnie przymocować listwę zewnętrzną szyny do klatki piersiowej.

      W przypadku uszkodzenia stawu biodrowego oraz kości udowej najlepiej zastosować szynę Thomasa, Dichterichsa lub szyny Kramera. Gwarancją pewnego unieruchomienia jest dokładne przymocowanie szyny zarówno do uszkodzonej kończyny, jak i do klatki piersiowej, najlepiej za pomocą opasek elastycznych.

Najprostsze sposoby unieruchomienia rannej kończyny dolnej

Unieruchomienie w zwichnięciu biodra

Szyna Dichterichsa składa się z 3 następujących elementów:

1. listwa długa; jest ona złożona z 2 rozsuwanych części i układana na zewnętrznej powierzchni kończyny, sięgając od pachy do około 5 cm poniżej podeszwy stopy;

2. listwa krótka; składa się ona również z 2 rozsuwanych części i układana jest na wewnętrznej powierzchni kończyny, sięgając od krocza do około 5 cm poniżej podeszwy stopy; do obwodowego końca listwy przymocowana jest na zawiasach poprzeczna deseczka, mająca na celu połączenie obu listew po ich nałożeniu na kończynę;

3. podeszwa drewniana; przymocowuje się ją do stopy za pomocą bandaży, przeprowadzając uprzednio przez boczne klamry podeszwy obie listwy szyny. Przymocowany do podeszwy sznur z nakrętką pozwala na założenie wyciągu kończyny.

Unieruchomienie w zwichnięciach stawu biodrowego

      Nakładając szynę Dichterichsa, należy przestrzegać ochraniania występów kostnych (talerz biodrowy, krętarz duży kości udowej, kłykcie kości udowej, kłykcie kości piszczelowej oraz kostki podudzia) za pomocą gazy czy waty. Szynę przymocowuje się do kończyny zwykłymi opaskami gazowymi lub elastycznymi. Jeżeli pozwalają na to warunki, dobrze jest przymocować szynę za pomocą opasek gipsowych. Szyna Thomasa składa się z pierścienia metalowego, względnie półkola obszytego skórą i odchodzących od niego metalowych prętów. Szyna ta daje niezwykle trwałe i dokładne unieruchomienie pod warunkiem jednak, że jest prawidłowo założona.

Unieruchomienie szyną Thomasa

      Aby spełniała ona swą rolę, musi się opierać pierścieniem o guz kulszowy (okolica pośladka) i kości łonowe w okolicy krocza. Obwód kończyny należy przymocować do szyny za pomocą przyłożonego na podudzie wyciągu plastrowego z deseczką, łącząc go z końcem szyny specjalną sprężyną czy elastycznymi paskami gumy. Podłożenie pod staw kolanowy wałka zapewnia przyjęcie przez staw prawidłowego ustawienia. Szynę do kończyny przymocowuje się najlepiej za pomocą opasek elastycznych. W przypadku konieczności korzystania z szyn Kramera używamy do tego celu 3 standardowych szyn, odpowiednio je dopasowując i przymocowując do kończyny. Jedna z nich biegnie od pachwiny wzdłuż uda po wewnętrznej stronie i zgięta jest pod podeszwą. Dwie pozostałe szyny układamy na zewnętrznej stronie kończyny, tułowia i uda - od pachy aż do stopy. Szynę zewnętrzną montuje się z 2 standardowych szyn układając je tak, aby jedna szyna sięgała od pachy do kolana, a druga od grzebienia kości biodrowej do kostki zewnętrznej. Pomiędzy szyną a ciałem, na wysokości stawu kolanowego, krętarza i pachwiny oraz na tułowiu na wysokości sutków i dokoła miednicy, umocować tampony z waty czy gazy.

Urazy i uszkodzenia kolana, podudzia i stawu skokowego

      W uszkodzeniach kolana, kości podudzia i stawu skokowego stosuje się 2 szyny Kramera obejmujące kończynę z obu stron. Przed założeniem szyny należy wymodelować na kończynie zdrowej lub kończynie ratownika. Zasadą unieruchomienia w tych obrażeniach jest unieruchomienie stawu kolanowego; szyny, wymoszczone watą i owinięte bandażem, powinny sięgać przynajmniej do połowy długości uda. W miejscach występów kostnych konieczne jest podłożenie waty lub gazy. Szynę trzeba zakładać z pomocnikiem.

Unieruchomienie prowizoryczne kończyny dolnej przy złamaniu podudzia

Urazy i uszkodzenia stopy

      W obrażeniach zamkniętych i złamaniach stopy unieruchomienie może ograniczać się do stawu skokowego; staw kolanowy pozostaje wolny. Wystarcza jedna standardowa szyna Kramera ułożona na tylnej powierzchni podudzia i podeszwy, dobrze wymodelowana i dopasowana do kształtu mięśnia trójgłowego łydki.

Złamania wieku starczego

      Osłabiony i kruchy kościec starego człowieka ma 3 miejsca w których najczęściej dochodzi do złamań.

Są to:

 kręgosłup piersiowy,

 szyjka kości udowej,

 obwodowa nasada kości promieniowej.

Prowizoryczne unieruchomienie kończyny dolnej
przy złamaniu stopy i zwichnięciu stawu skokowego

      Z wyjątkiem tego ostatniego, wymienione na pierwszym miejscu złamania mogą być spowodowane przez zupełnie błache urazy, nad którymi często przechodzi się do porządku dziennego. Dopiero narastające opasujące bóle, związane z coraz bardziej zapadającym się trzonem złamanego kręgu czy rozklinowaniem złamania szyjki kości udowej (skręcanie się nogi na zewnątrz), zwracają uwagę chorego na możliwość poważnej choroby. Przy istnieniu objawów sugerujących uszkodzenie kręgosłupa piersiowego u osoby starszej - np. ból pleców po przebytym urazie - pierwsza pomoc i unieruchomienie transportowe nie odbiega od zasad podanych w rozdziale "Urazy kręgosłupa".

Prowizoryczne zabezpieczenie kończyny przed poruszaniem
w przypadku złamania w obrębie stawu biodrowego

      Gdy istnieją objawy sugerujące istnienie złamania szyjki kości udowej - samoistny ból biodra, ból przy ucisku na boczną powierzchnię uda, skręcenie się kończyny na zewnątrz - pierwsza pomoc ogranicza się do unieruchomienia kończyny, zapobiegającego ruchom rotacyjnym i dalszemu skręcaniu jej na zewnątrz. W takich przypadkach wystarcza przybandażowanie kawałka szyny Kramera, szyny drewnianej czy podobnego przedmiotu do bucika osoby chorej. Chorego należy ułożyć na plecach, pod kolana zaś podłożyć zwinięty koc, dzięki czemu uzyskuje się spoczynkowe zgięcie kończyny w stawie biodrowym i kolanowym. Rozległe unieruchamianie chorej kończyny na czas transportu w szynach czy w opatrunku gipsowym jest zbyteczne. Pierwsza pomoc w przypadku złamania kości promieniowej ogranicza się jedynie do typowego unieruchomienia kończyny w opatrunku sięgającym od główek kości śródręcza do stawu łokciowego, a lepiej do połowy kości ramiennej.

---