POJĘCIE I TYP STOSOWANIA PRAWA

Stosowanie prawa - proces decyzyjny podejmowany przez

kompetentny organ państwowy (lub inny upoważniony podmiot)

prowadzący do wydania

wiążącej decyzji o charakterze jednostkowym (indywidualnym, konkretnym).

Treścią tej decyzji jest:

• kwalifikacja stanu faktycznego

z punktu widzenia kryteriów sformułowanych w jej podstawie normatywnej oraz

• ustalenie prawnych konsekwencji tej kwalifikacji

Realizowanie prawa- polega na

zachowaniu się zgodnym z dyspozycją normy prawnej,

realizującym zgodny z prawem cel działającego podmiotu

może nim być

• osoba fizyczna

• osoba prawna realizująca „normy uprawniające”,

• sąd,

• organ administracji

podejmujący decyzję stosowania prawa na podstawie norm kompetencyjnych.

Przestrzeganie prawa- jest rodzajem realizowania prawa,

z tym, że odnosi się przede wszystkim do norm zobowiązujących, czyli zakazujących lub nakazujących (jest drugą stroną realizowania prawa)

Pojęcie przestrzegania prawa wiązane jest głównie z działaniem tzw. zwykłych adresatów norm prawnych.

Stosowanie prawa

Jako proces podejmowania decyzji

Jest jednakże równocześnie przestrzeganiem prawa

W sensie wypełniania wymogów tej strony normy kompetencyjnej,

Która zobowiązuje sąd lub organ administracji do podjęcia decyzji.

Wykonywanie prawa- obejmuje w szerokim sensie zarówno realizowanie, przestrzeganie jak i stosowanie prawa.

Takie wykonywanie prawa polega na:

• wypełnianiu warunków przy normach uprawniających,

• skorzystaniu z normy uprawniającej,

• przestrzeganie zakazów

Wykonywanie prawa oznacza wówczas wypełnianie dyspozycji i normy prawnej

niezależnie od jej charakteru i sposobu działania.

W wąskim znaczeniu - pojęcie wykonywania prawa wiąże się z działanie organów państwowych, zbliżając się w ten sposób do pojęcia stosowania prawa

Decyzja stosowania prawa byłaby:

• wykonywaniem normy kompetencyjnej,

• realizacją normy sankcjonującej , polegającą na kwalifikacji stanu faktycznego oraz ustaleniu prawnych konsekwencji jego wystąpienia.

Tworzenie prawa

W kontynentalnej kulturze prawa - formułowanie ogólnych (generalnych i abstrakcyjnych) norm prawnych, „kodowanych” w przepisach prawnych wyrażonych w języku prawnym i odpowiednio usystematyzowanych.

Wykorzystywanie tych przepisów do kwalifikacji i ustalenia konsekwencji prawnych stanu faktycznego, nazywane jest w tej kulturze stosowaniem prawa (norm prawnych, rekonstruowanych z tych przepisów)

W common law- podstawową formą tworzenia prawa jest sądowe decydowanie w konkretnych sprawach, formujące praktykę precedensową, które spełnia jednocześnie składniki pojęcia stosowania prawa, jeśli konkretna decyzja opiera się na jakiejś decyzji lub decyzjach.

1.2. Model procesu decyzyjnego.

Proces decyzyjny- składa się w ujęciu modelowym z ciągu następujących po sobie sekwencji rozumowań i działań

kończących się wydaniem decyzji.

Treść decyzji zawiera(treść decyzji stosowania prawa):

• kwalifikację stanu faktycznego

z punktu widzenia obowiązującej normy sankcjonowanej

• ustalenie konsekwencji prawnych tej kwalifikacji

z punktu widzenia obowiązującej normy sankcjonującej

Kwalifikacja obejmuje

subsumpcje- czyli podciągnięcie wyjaśnionego stanu faktycznego

pod normę o ustalonej treści

prowadzącą do stwierdzenia

„mieszczenia się” lub nie

w poszczególnych elementach składowych normy

• Treść kwalifikacji

(stwierdzenie zawierania się w normie sankcjonowanej)

rzutuje na tę część decyzji, z którą wiąże się ustalenie konsekwencji prawnych,

mogą one polegać na:

• wymierzeniu kary,

• orzekaniu o nieważności,

• nadaniu tytułu egzekucyjnego,

• aktualizowaniu obowiązków adresata,

• itp. czynnościach konwencjonalnych.

W celu podjęcia decyzji

podmiot stosujący prawo musi dokonać

dwóch rodzajów ustaleń, opartych na różnych rodzajach rozumowań

1. rozumowanie stricte prawnicze

2. rozumowanie poznawcze, zawierające elementy rozumowań prawniczych

Ustalenie stanu prawnego

Rozumowaniem stricte prawniczym jest ustalenie stanu prawnego obejmujące:

- rozumowanie walidacyjne ustalenie źródła normatywnej podstawy decyzji i

- rozumowanie interpretacyjne, rekonstrukcja treści tej podstawy normatywnej (normy prawnej), w ramach którego wyróżnia się:

a) wykładnię derywacyjną - polegającą na odkodowaniu wzorów zachowania z różnych elementów źródła podstawy normatywnej oraz

b) wykładnię klaryfikacyjną - polegającą na ustalaniu treści poszczególnych wyrażeń tej podstawy.

Rozumowania te dotyczą zarówno tej części decyzji, która

• wiąże się z kwalifikacją stanu faktycznego

• odnosi się do ustalania konsekwencji

Decyzja kończąca te rozumowania to decyzja interpretacyjna.

• Ustalenie stanu faktycznego

Jest to co do zasady rozumowanie poznawcze,

Niemniej elementy tzw. prawdy sądowej włączają

Do tego działania elementy wyznaczone przez prawodawcę (które podlegają ustaleniom walidacyjnym i rekonstrukcyjnym) .

Proces decyzyjny kończy się

a) słownym sformułowaniem decyzji wyrażającej w sentencji

• kwalifikacje stanu faktycznego oraz

• wyznaczone konsekwencje prawne, a także jej uzasadnieniem

b) i uzasadnieniem w ramach, którego wykorzystuje się

wyniki wszystkich rozumowań i ustaleń w procesie decyzyjnym.

2. Typy stosowana prawa.

1. podmioty decyzyjne

2. tryb podejmowania decyzji

3. decyzja stosowania prawa

Wyróżniamy dwa typy stosowania prawa

1. sądowy typ stosowania prawa

2. kierowniczy typ stosowania prawa ( pozasądowy, administracyjny)

2.1 Podmioty decyzyjne

1. organy państwowe

2. podmioty nie będące organami, ale upoważnione na mocy prawa do podejmowania decyzji

-organy samorządu terytorialnego

- organy samorządu zawodowego, a także podmioty prywatne (obywatele stosujący prawo do zawarcia związku małżeńskiego).

Organy podejmujące decyzje stosowania prawa w typie sądowym

1. sądy powszechne i szczególne (w zakresie wyrokowania)

2. organy quasi- sądowe np. kolegia do spraw wykroczeń

3. podmioty upoważnione do działań o charakterze sądowym

• komisje dyscyplinarne

• sądy koleżeńskie

• arbitraż sprawowany w postaci powołanego przez strony niezależnego arbitra

sądy:

• niezależność,

• niezawisłość,

• decyzje podejmowane w sposób bezstronny

Organy podejmujące decyzje w trybie pozasądowym

1. różnego rodzaju organy administracyjne:

organy administracji ogólnej/ szczególnej,

państwowej/ samorządowej

centralnej/ lokalnej

2. decyzje ministrów,

wojewodów,

prezydentów miast,

urzędów skarbowych itd.

3. w tym typie działają takie organy jak:

prokurator,

policja,

ZUS,

inspektor pracy,

Urząd Ochronny Konkurencji i Konsumentów,

Komisja Papierów Wartościowych i Giełd,

kierownik zakładu pracy- jeśli jego działania mają charakter

decyzji stosowania prawa,

np. w postaci polecenia służbowego.

sądy - w zakresie kierownictwa rozprawą.

Norma kompetencyjna- jest podstawą działań podejmowanych przez organy państwowe w procesie stosowania prawa.

Udziela ona kompetencji do podjęcia decyzji

oraz nakazuje adresatom tej decyzji

przestrzeganie wzoru zachowania w niej wyrażonego.

Może polegać na

- upoważnieniu ogólnym (występuje zawsze w typie sądowym)

- i upoważnieniu szczególnym.

Typ pozasądowy może mieścić w sobie

• kompetencje szczegółowe (reguła tym mocniejsza im bardziej praworządne jest państwo, w którym te organy działają)

• kompetencja ogólna- wykorzystywana do kierowania, np. kierowanie określoną jednostką administracyjną.

2.2 Tryb podejmowania decyzji

Kwalifikacja stanu faktycznego

Podstawowy tryb podejmowania decyzji stosowania prawa w obu jego typach

• kwalifikowanie stanu faktycznego z punktu widzenia kryteriów normatywnych

• oraz wyznaczenie takich konsekwencji tej kwalifikacji, które w ramach tych kryteriów normatywnych zostały przewidziane.

W typie kierowniczym obok powyższego pojawia się operacyjne stosowanie prawa - ten tryb polega na „wywiązaniu się” przez podmiot decydujący z obowiązku kierowania daną jednostka organizacyjną lub sferą rzeczywistości i jest związane z realizacja zadań wyznaczonych przez normy prawne o charakterze zadaniowym.

• Tryby decyzyjne w typie sądowym

Kwalifikacja stanu faktycznego z punktu widzenia kryteriów normy prawnej, podmioty działające w tym trybie podejmują niekiedy decyzje kierownicze, np. w ramach kierowania rozprawą przez sędziego

Tryb ten przejawia się w dwóch postaciach postępowania:

- spornym

• i niespornym.

Czynnikiem rozróżniającym oba te rodzaje postępowań jest

• treść wniosku inicjującego proces decyzyjny (reguła- inicjowanie postępowania w typie sądowym przez podmiot zewnętrzny, nie sąd, np. powód, oskarżyciel, przyszły adresat decyzji)

• oraz sposób ustalania stanu prawnego i faktycznego.

Tryb sporny

Wniosek, wywołujący kontrargumenty drugiej strony,

(np. akt oskarżenia, pozew, skarga do NSA czy do ETS),

niekiedy wymagane przez prawo (np. odpowiedź drugiej strony).

Decyzja podejmowana jest- jako wynik ważenia konkurencyjnych i traktowanych proceduralnie na równi, argumentów prezentowanych przez strony,

niezależnie od sporu

Przedmiotem sporu jest ustalenia prawa do czegoś w wyniku przyjęcia danych faktów za udowodnione i zestawienia ich z normą prawną.

Konsekwencje takiej kwalifikacji to:

• stwierdzenie istnienia lub braku prawa do czegoś, (np. prawa własności),

• faktu (popełnienia przestępstwa),

• ważności jakiegoś aktu lub działania

• lub aktualizacja obowiązku prawnego.

• Tryb niesporny

celem wniosku jest ustalenie prawa do czegoś

oraz ustalenie konsekwencji tego ustalenia (mówiąc ogólniej przyznanie prawa).

Ustalenie dokonuje się przez zestawienie elementów stanu faktycznego, co do wystąpienia których wnioskodawca chce przekonać sąd co do wystąpienia ustawy z kryteriami normy prawnej np. przy uznanie za zmarłego.

Podmiot inicjujący przyszły adresat decyzji

Postępowanie takie może przekształcić się w spór, gdy do postępowania włączy się inny podmiot.

Decyzja wydana w sądowym stosowaniu prawa

• nie przyczynia się do realizacji określonej polityki,

• jest wymieraniem sprawiedliwości na podstawie prawa.

• Tryby decyzyjne w typie kierowniczym

W trybie kierowniczym jest podobnie jak w trybie sądowym, kwalifikacja faktów sprawy opiera się na sporze lub jego braku.

• Tryb sporny

Jest to sytuacja quasi- sporu, np. przy decyzji udzielającej koncesji jednej ze stron wnoszących konkurencyjne wnioski czy przy rozstrzyganiu postępowania konkursowego,

1. sam spór może być przekonywaniem co do racji niemających bezpośrednio związku z aktualnym stanem faktycznym,

np. przekonywanie co do lepszego spełnienia w przyszłości oczekiwań decydenta,

2. spór taki nie jest rozstrzygany w warunkach pełnej kontradyktoryjności, niezależnie od tego, że rozsądzenie argumentów nie musi się decydować w sposób jawny.

3. rozstrzygnięcie takiego sporu nie jest tylko zestawieniem dwóch lub więcej wersji zaszłego stanu faktycznego z kryteriami normy, lecz jest także wyrażaniem preferencji podmiotu decydującego, związanej z realizacją określonej polityki kierowania daną sferą rzeczywistości czy jednostką organizacyjną.

Polityka kierowania wynika

• z norm zadaniowych

• albo wprost z dyrektyw ośrodków decyzji politycznej.

W typie kierowniczym, inaczej niż w typie sądowym, podmiot decydujący jest zainteresowany treścią decyzji

• Tryb niesporny

Sytuacja braku sporu w kierowniczym stosowaniu prawa może polegać na

1. reakcji na wniosek przyszłego adresata decyzji (np.: wniosek na pozwolenie na budowę),

2. a także wiązać się z działaniem organu z urzędu (bez wniosku).

Ze względu na rolę ustalenia stanu faktycznego w procesie w przypadku działania bez wniosku decyzje są dwojakiego rodzaju

a) kwalifikacja faktów przez organ decyzyjny oraz zestawienia ich z kryteriami prawnymi-

postępowanie podobne do niespornego postępowania sądowego, z tym że

podmiotem inicjującym jest sam organ,

a nie strona czy sam przyszły adresat decyzji (np.: postępowanie mandatowe w związku z przekroczeniem przepisów prawa drogowego, czy nakaz rozbiórki obiektu budowlanego).

Tryb podejmowania takiej decyzji wiąże się z ustaleniem stanu faktycznego, który poprzedza jego kwalifikację.

Brak sporu przy podejmowaniu decyzji w tym trybie nie oznacza

braku możliwości wystąpienia sporu między adresatem decyzji a organem ją wydającym na dalszych etapach postępowania. Sytuacja ta wiąże się z realizacją norm zadaniowych.

ALE

Podjęcie określonej decyzji

• nie wypływa wyłącznie z normy zadaniowej,

• lecz z wystąpienia określonych faktów

Ustalanie konsekwencji

Przy takim trybie przypomina wymiar sprawiedliwości, a sankcja może mieć charakter represji.

b) realizacja norm zadaniowych- charakterystyczna forma działania w typie kierowniczym-

która oznacza podejmowanie decyzji przy realizacji zadania kierowania (niejako przy okazji bieżącego kierowania) jednostką organizacyjną lub sferą rzeczywistości społecznej.

Decyzja ta ma służyć sprawnemu kierowaniu , za które podmiot decydujący ponosi odpowiedzialność.

• Rola ustalenia stanu faktycznego

Nie można powiedzieć, że decyzja taka nie bierze w ogóle pod wagę stanu faktycznego, ALE DECYZJA NIE JEST REAKCJĄ NA STAN FAKTYCZNY.

Fakty są ustalane nawet dokładnie , ale to nie one powodują wydanie decyzji

Np. spełnienie przez poborowego określonych warunków wiekowych i zdrowotnych, niezbędnych do wydania decyzji aktualizującej jego obowiązek służby wojskowej.

Przyczyną jest: realizacja zadania- np. umocnienie obronności kraju

a spełnienie tych warunków- przez konkretnego poborowego umożliwia konkretyzację normy ogólnej

Najbardziej charakterystyczna cechą kierowniczego typu stosowania prawa jest

polityka decydowania - celem decydowania jest realizacja określonej polityki państwa, wyznaczona przez ośrodki decyzyjne w państwie lub samorządzie terytorialnym. Treścią decyzji jest- aktualizacja obowiązku prawnego.

Ten typ decyzji może prowadzić do sporu między podmiotem decyzyjnym a adresatem decyzji. Decyzja kontrolna sądu ogranicza się do kontroli legalności, a nie celowości administracyjnej związanej z realizacją zadania

2.3 Decyzja stosowania prawa

Efektem stosowania prawa jest decyzja: sądowa lub administracyjna.

• decyzja finalna kończąca cały proces, np.: wyrok sądowy, decyzja administracyjna,

• decyzja cząstkowa jak i kończąca jakiś odrębny, samodzielny element procesu np. decyzja o tymczasowym aresztowaniu.

Decyzja stosowania prawa to też

decyzja formalnie czy faktycznie wzruszalna

w toku nadzoru instancyjnego czy

sądowej kontroli administracji.

1. jednostkowy charakter decyzji

1. podmiotowa strona jednostkowości- zasadza się w indywidualnym (umożliwiającym identyfikację) określeniu adresata danej decyzji

2. przedmiotowa strona - wiąże się z konkretnym określeniem zachowania (niekoniecznie jednorazowego), które w wyniku

decyzji adresat zobowiązany jest spełnić

lub do którego jest uprawniony,

oraz konkretnym określeniu przedmiotu,

w stosunku do którego adresat na prawa i obowiązki.

Decyzja w typie sądowym	Decyzja w typie kierowniczym
- jest zawsze decyzją subsumpcyjną - kwalifikującą określony stan faktyczny lub prawny - oraz ustalającą konsekwencje takiej kwalifikacji.	W przypadku realizacji norm zadaniowych przy podejmowaniu decyzji rola ustalenia stanu faktycznego i jego kwalifikacji może być odmienna - decyzja jest następstwem sformowanego zadania - stan faktyczny musi być zbadany - o treści decyzji nie decydują właściwości elementów stanu faktycznego, decyduje obowiązek realizacji zadania
Istotnym elementem jest kontrola treści decyzji , proces decyzyjny obejmuje fazę odwoławczą w formie apelacji, rewizji, kasacji, zażalenia, odwołania, wniosku o ponowne rozpatrzenie, nadzwyczajnej

Kontrola typ sądowy	Kontrola tryb kierowniczy
Zasadą jest kontrola instancyjna w ramach systemu organów wymiaru sprawiedliwości wyjątkami są kompetencje do decyzji skorzystania z prawa łaski prawodawcze kompetencje do uchwalenia ustawy amnestyjnej/ abolicyjnej	- kontrola administracyjna w ramach instancji administracyjnych - „kontrola zewnętrzna” - jej podstawowym elementem jest sądowa kontrola administracji, obejmująca sferę legalności podejmowania decyzji administracyjnej, a także kontrola przeprowadzana przez ośrodki władzy politycznej.

.

LUZ DECYZYJNY STOSOWANIA PRAWA

Procesy stosowania prawa

w kulturze prawa stanowionego (ustawowego)

opierają się na koncepcji podejmowania założenia o racjonalności prawodawcy

wersje racjonalności prawodawczej:

• racjonalność prawodawcy - jako podmiotu idealnego,

• racjonalność systemu prawa - jako rezultat procesu prawodawczego,

• racjonalność porządku prawnego - jako zbiór wszystkich reguł funkcjonujących w obrocie prawnym i stanowiących potencjalne podstawy normatywne podejmowania decyzji stosowania prawa.

Przyjęcie założenia o racjonalności porządku prawnego

pozwala na ujmowanie tego procesu wewnątrz tego porządku,

a jednocześnie zakłada niezbędny zakres swobody decyzyjnej (m.in. po to aby korygować błędy prawodawcze)

to prowadzi do tezy o obecności luzu decyzyjnego w procesach stosowania prawa i to luzu który nie jest bezpośrednio zależny od woli prawodawcy, i którego rzeczywisty zakres kształtowany jest przez różne czynniki.

1.2. Koncepcje luzu decyzyjnego stosowania prawa.

Koncepcja sądowego stosowania prawa.

Typ sądowy	3 podstawowe koncepcje decyzji sądowej
Koncepcja związanej decyzji sądowej	źródło - oświeceniowe koncepcjach liberalizmu politycznego, - pozytywizmu prawniczego - doktryny politycznej trójpodziału władzy - koncepcji państwa prawnego	decyzja sądowa jest wynikiem prostego i wiernego zastosowania normy ustawowej przez sędziego, który ma być „ustami ustawy”. (Monteskiusz) stosowanie prawa przedstawia się w postaci sylogizmu, rozumowanie interpretacyjne cechuje izomorfia (przyjmowanie rozumienia bezpośrednio tam, gdzie nie ma jasności językowych), Brak miejsca na luz decyzyjny podmiotów stosujących prawo.
Koncepcja swobodnej decyzji sądowej	II poł. XIXw reakcja na pozytywizm prawniczy. Przemawia za nią - koncepcja wolnego poszukiwania prawa, - - koncepcja prawa sędziowskiego, - amerykański funkcjonalizm prawniczy	Założeniem podstawowym jest brak wystarczalności regulacji ustawowej dla podejmowania decyzji, w związku z czym sędzia zdany jest na samodzielne poszukiwanie podstawy decyzji (praw). Ma i winien mieć w tym zakresie swobodę, a swoje argumentacje powinien opierać w dużej mierze na własnych ocenach. W wersjach skrajnych zakres swobody upoważnia sędziego do decydowania obok ustawy, a także przeciw ustawie sprzecznie z jej normami
koncepcja decyzji racjonalnej i praworządnej	XIXw podstawy teoretyczne można znaleźć w tzw. realizmie prawniczym wiążącym się z niepozytywistycznym pojmowaniem prawa.	Praworządność zakłada związek z kryteriami prawnymi spełniającymi minimalne warunki co do treści (praworządność w ujęciu materialnym), natomiast racjonalność - spełnienie wymogów uzasadnienia decyzji wskazujących na jej trafność

Ad 3) Koncepcja ta daje podstawy do prezentowania stanowiska umiarkowanego luzu decyzyjnego.

Zakładałoby ono

• obecność luzu decyzyjnego w obrocie prawnym,

• dopuszczałoby korzystanie z niego przy podejmowaniu decyzji,

• umożliwiałoby wychodzenie poza argumenty stricte prawne, z tym, że wymagałoby dla takich operacji

upoważnienia ustawowego np. w postaci - zwrotów niedookreślonych,

- klauzul odsyłających

oraz poddania (korzystania z luzu) kontroli instancyjnej.

Dodatkowe warunki

• obowiązek uwidaczniania korzystania luzu w uzasadnieniu decyzji (jawność argumentacji aksjologicznej)

• maksymalne powiązanie aksjologii pozaprawnej

z zasadami prawa jako podstawową aksjologią prawną.

W zakresie ustalania źródła normatywnej podstawy decyzji

Umożliwiałaby, pod pewnymi warunkami,

sięganie do zapożyczenia tej podstawy z innych decyzji stosowania prawa,

zasad prawa, a także reguł pozaprawnych.

Koncepcje decyzji administracyjnej

biurokratyczny stylu podejmowania decyzji administracyjnej	akceptuje model opierający się na wykorzystywaniu związków formalnych w ramach organizacji i polega na rygorystycznym przestrzeganiu proceduralnych i kompetencyjnych reguł procesu decyzyjnego oraz związku treści decyzji z formalnymi kryteriami normatywnymi. Przypomina argumenty związanej koncepcji sądowej
styl technokratyczny	akceptuje postawę funkcjonalną w ramach której najskuteczniejsza jest skuteczność działania. Osiąganie przez wydanie decyzji określonych celów
styl demokratyczny	nie odwołuje się ani do względów formalnych, ani kompetencyjnych lecz zakłada związek treści decyzji z potrzebami lub interesami społecznymi. Styl demokratyczny może być partycypacyjnym (negocjacyjny)- wówczas, gdy zakłada i stara się uwzględnić różne interesy, często sprzeczne. Styl ten może prowadzić do stylu decyzji upolitycznionej, która będzie posługiwać się frazeologią demokratyczną, ale w istocie będzie oparta na linii politycznej uwikłanej dodatkowo w ideologię. Styl ten może wykorzystywać argumenty stylu biurokratycznego - zamiast przestrzegania więzi formalnych uzasadniać się będzie linię polityczną decydującą o treści decyzji

Źródła luzu decyzyjnego

W ramach koncepcji umiarkowanej przyjmuje się obecność luzu decyzyjnego.

Oznacza on określenie relacji głównie pomiędzy podmiotami stosującymi prawo a tworzącymi przepisy prawne.

Luz decyzyjny powstaje jednak nie tylko jako rezultat świadomych działań prawodawcy.

Źródła luzu można podzielić na

-naturalne -istnieją niezależnie od prawodawcy

- sztuczne - związane są ze świadomymi konstrukcjami prawodawczymi.

Do źródeł naturalnych zaliczyć można:

1. Społeczny kontekst prawa- prawo powstaje i funkcjonuje w rzeczywistości społecznej, a zwłaszcza przez zestawienie dynamiki tej rzeczywistości i względnej statyki regulacji prawnych.

Podmiot stosujący prawo stara się niezgodności między tymi elementami statycznymi i dynamicznymi usunąć, ale nie jest to możliwe bez minimalnego stopnia luzu.

Luz wyraża się

• w rozciąganiu stosowania normy na sytuacje, których prawodawca nie przewidział

• oraz w korzystaniu z wartości (ocen) społecznych, które ustalone mogą być głównie na płaszczyźnie refleksji lub ocen środowiskowych, a także artykułowania własnych preferencji.

2. Właściwości języka prawnego -obecność w języku prawnym

• wyrażeń nieostrych i niewyraźnych

• nazw abstrakcyjnych

kreujących pojęcia prawne, które desygnatów w normalnym procesie nie posiadają a określają cechy zjawisk, stany rzeczy lub relacje między zjawiskami,

kreuje luz decyzyjny (źródła luzu)- niezależnie od tego czy prawodawca tego chce czy nie chce.

Prawodawca może jedynie ten luz zmniejszyć (przez definicje legalne), ale go nigdy nie zlikwiduje.

3. Właściwości stosowania prawa - pełny wzór zachowania, który może być brany pod uwagę na początku tego procesu (gdy niewiele elementów stanu faktycznego jest pewnych) redukowany jest do takiej postaci, która obejmuje tylko te elementy, które są niezbędne do kwalifikacji ustalonego w „międzyczasie” stanu faktycznego.

Nie ma jednoznacznych reguł takiej redukcji i to właśnie kreuje ów luz decyzyjny.

Luzy kreowane przez prawodawcę - luzy takie są składnikiem określonej koncepcji polityki tworzenia prawa , realizowanej przy zastosowaniu odpowiednich środków technicznych

do nich należą:

1. Sposób formułowania przepisów i konstruowania aktów normatywnych - środkiem, który rozszerza luz decyzyjny będzie np.:

- używanie w tekście prawnym pojęć nieostrych,

- unikanie definicji legalnych w stosunku do tych pojęć i do pojęć tworzonych w ramach języka prawnego,

- odsyłanie do innych aktów prawnych,

- konstruowanie ramowych aktów prawnych,

- konstruowanie przepisu w ten sposób, że zawiera jedynie fragmenty normy, a pełny wzór zachowania da się zbudować z różnych przepisów odpowiednio oddalonych od siebie w systemie prawa,

- nieokreślenie w oddzielnej części aktu normatywnego katalogu zasad prawa danej części systemu.

2. Tworzenie specjalnych konstrukcji klauzul odsyłających (tworzenie odesłań pozaprawnych)

Ich istotą jest

otwieranie systemu prawnego na kryteria pozaprawne tzn. nieinkorporowane z jakiś względów do systemu prawnego i nieokreślone od strony treściowej.

Stanowią upoważnienie dla podmiotu stosującego prawo do oparcia decyzji także na tych kryteriach, co może być traktowane jako upoważnienie do włączenia ad hoc takich kryteriów do porządku prawnego.

Generalne klauzule odsyłające upoważniają do skorzystania z kryteriów oceniających- mają one charakter

• kryteriów gospodarczych (np. zasady racjonalnego gospodarowania),

• kryteriów politycznych (np. cele państwa, interes państwa),

• kryteriów moralnych ( zasady słuszności, dobra wiara, dobro dziecka, zasady współżycia społecznego).

Odesłania takie mogą także występować w postaci zwrotów szacunkowych, w których nie jest określony rodzaj kryteriów, np. ważne powody, uzasadniona przyczyna, odpowiednia różnica wieku.

Generalne klauzule odsyłające, jak i odesłania szacunkowe rozszerzają luz decyzyjny, istniejący w wyniku działania źródeł naturalnych.

1. Korzystanie z konstrukcja decyzji uznaniowej

decyzja uznaniowa może wykorzystywać zarówno

- klauzule odsyłające

- jak i odesłania szacunkowe

Konstrukcja uznaniowa jest konstrukcją odrębną co do źródła luzu decyzyjnego.

W pewnym sensie można mówić, że decyzja oparta na klauzuli odsyłającej jest decyzją uznaniową, ponieważ do uznania podmiotu stosującego pozostawiona jest treść, jaką przyjmie dla kryterium pojawiającego się w odesłaniu.

Funkcjonuje jako rozwiązanie systemowe w dziedzinie prawa administracyjnego, dotyczy jako jedyne tu z omawianych źródeł, wyłącznie kierowniczego typu stosowania prawa.

Zakres luzu decyzyjnego

Prawodawca kreując lub rozszerzając luz decyzyjny „zrzuca” z siebie część odpowiedzialności za procesy stosowania prawa.

Cechy luzu:

1. Luz jawny- jest osiągana w przypadku formułowania generalnych klauzul odsyłających oraz konstrukcji uznania administracyjnego,

2. Luz ukierunkowany klauzule kreują luz ukierunkowany interpretacyjnie na określone kryteria poznawcze (współcześnie ukierunkowanie luzu pojawia się przy uznaniu administracyjnym)

3. luz zamierzony - trudno założyć, że klauzule są przypadkowym rezultatem procesu prawodawczego.

4. Luz kontrolowalny - kontrolowalność luzu jest ograniczona

w wyższym stopniu przy decyzjach uznaniowych

i w niższym przy klauzulach odsyłających.

Rzeczywisty zakres luzy decyzyjnego jest wypadkową

działań prawodawcy oraz działań praktyki prawniczej,

a także twierdzenia doktryny prawniczej oraz warunki społecznego otoczenia prawa.

• Ograniczenia luzu decyzyjnego ze strony prawodawcy

Pozwalają na porządkowanie sposobów korzystania z luzu decyzyjnego:

• definicje ustawowe,

• wyraźnie formułowane zasady prawa

• reguły zamykające system,

• dopuszczanie oficjalnych reguł wykładni tworzonych przez najwyższe instancje

• dopuszczalność reguł precedensowych.

Decydujące znaczenie ma praktyka prawnicza. Nie bez znaczenia są też warunki społecznego otoczenia prawa.

Luzy decyzyjne a aksjologia stosowania prawa

Podstawowymi wartościami stosowania prawa rzutującymi w sposób istotny na właściwości tego procesu oraz na zakres luzu decyzyjnego pojawiającego się w tym procesie wydaje się być pewność, legalność, elastyczność stosowania prawa.

1. Pewność stosowania prawa ma kilka podstawowych elementów

• wymogi formalne (zgodność z prawem),

• przestrzeganie własnych reguł przez praktykę prawniczą

• korzystanie z wartości pozaprawnych

Pewność można rozpatrywać w kontekście:

1. pewność wydania decyzji - wiąże się z formalnymi konsekwencjami prawidłowej reakcji na

• zajście określonych faktów

• albo na zaistnienie określonych warunków sformułowanych przez normę (decyzje oparte na normach zadaniowych)

• fakt inicjujący w sposób ważny dane postępowanie (typ sądowy albo decyzje podejmowane na wniosek w typie kierowniczym).

Konsekwencje te to rozpoczęcie procesu i doprowadzenie go do końca w postaci wydania decyzji (proceduralny nakaz podjęcia decyzji / skarga na bezczynność).

1. pewność treści decyzji- oznacza subiektywną (widzianą od strony adresata) lub zobiektywizowaną (widzianą od strony obserwatora) pewność, że decyzja wydana w danym procesie stosowania prawa będzie miała określoną treść.

• wiąże się z oparciem decyzji na prawie materialnym.

• wiąże się z oparciem decyzji na regułach wypracowanych przez praktykę prawniczą.

• wynika z konsekwentnego posługiwania się kryteriami pozaprawnymi np.: moralności sędziowskiej.

1. pewność skutków decyzji -nazwana skutecznością stosowania prawa. Jest elementem złożonym, dotyczy wszystkich poprzednich aspektów.

Rodzaje skuteczności prawa:

- skuteczność finistyczna- gdy proces stosowania prawa wspomagają realizowanie celów prawodawczych,

- skuteczność behawioralna- konkretne wzory zachowania zawarte w decyzji były realizowane przez adresata, a sama realizacja była kontrolowana przez aparat wykonawczy,

- skuteczność psychologiczna- przekonanie o nieuchronności działania prawa i aktów jego stosowania.

Skuteczność ma związek z szybkością postępowania w procesie. Powinna być rozumiana jako utrzymanie właściwej sekwencji czasowej pomiędzy faktem inicjującym proces podejmowania decyzji z wydaniem decyzji stosowania prawa.

Pewność treści decyzji powiązana jest z wartością jednolitości, która jest efektem konsekwentnego stosowania prawa w określony sposób i która warunkuje pewność tresci decyzji. Jednolitość stosowania prawa wzmacniana jest przez związanie formalne (np. wytyczne SN w zakresie wykładni i stosowania prawa / uchwały interpretacyjne TK) lub przez argumenty i prestiż podmiotów (zasady prawne SN / publikowane decyzje najwyższych instancji sądowych). Najważniejsze znaczenia dla osiągnięcia stanu jednolitości ma postawa praktyki prawniczej, a w stylu decydowania opartym na precedensach reguła stare dicisis.

Legalność a elastyczność stosowania prawa.

Legalność - jest spełniona, jeżeli

• działania podmiotu wydającego decyzję opiera się na normie kompetencyjnej,

• jest zgodne z przewidzianą procedurą,

• a treść decyzji mieści się w ramach kryteriów wyrażonych w formie obowiązujących przepisów.

Legalność może być zachwiana przez naturalne lub celowe źródła luzu decyzyjnego. W tym kontekście można uznać, że im mniejszy jest zakres luzu, tym większe szanse na spełnienie wymogu legalizmu. Każde poszerzenie luzu zwiększa skalę odchodzenia od tej wartości.

Elastyczność zakłada korzystanie z luzu. Uzasadnieniem elastyczności jest powoływanie się na wartości w stosunku do prawa zewnętrzne w tym sensie, że dają wybór formuł, które w przepisach prawnych mogą być

• wyrażone

• albo niewyrażone, tj. wartości słuszności, sprawiedliwości, cele polityczne (w typie kierowniczym).

Minimum legalizmu osiągane jest wówczas, gdy możliwość korekty przewidziana jest przez prawo (np. w postaci klauzul odsyłających).

PROCES DECYZYJNY

Model decyzyjnego procesu stosowania prawa

I faza przygotowawcza

1. ustalenie stanu faktycznego

2. ustalenie stanu prawnego

1. ustalenia walidacyjne

2. ustalenia rekonstrukcyjne

II decyzja kwalifikacyjna

1. kwalifikacja stanu faktycznego

2. ustalenie konsekwencji prawnych

3. uzasadnienie decyzji stosowania prawa

III decyzja konsekwencyjna - ustalenie konsekwencji

------------------------

IV uzasadnienie decyzji

V kontrola

1. Ustalenie stanu prawnego i stanu faktycznego.

Ustanie stanu prawnego:

• rozumowanie walidacyjne - oznaczają ustalenia źródła (faktu normotwórczego), z jakiego jest rekonstruowana norma obowiązująca

• rozumowanie interpretacyjne - ustalenie treści normy, czyli jej rekonstrukcję z danego źródła, zawierającą ustalenie znaczeń wyrażeń składających się na daną wypowiedź normatywną.

Ustalenie stanu prawnego

(sensu largo ) -układa się w pewien ciąg zachodzących na siebie wzajemnie rozumowań interpretacyjnych, których podstawowym celem jest zrekonstruowanie normy (normatywnej podstawy decyzji) o określonej treści.

• Rodzaje rozumowań

można podzielić na pięć szczegółowych czynności i rozumowań:

1. intuicja interpretacyjna,

2. ustalenie walidacyjne (ustalenie źródła rekonstrukcji podstawy prawnej),

3. interpretacja klaryfikacyjna (ustalenie znaczeń wyrażeń normatywnych),

4. interpretacja derywacyjna (proces rekonstrukcji treści podstawy decyzji),

5. redukcja zrekonstruowanej podstawy decyzji do treści decyzji stosowania prawa.

Istotnym elementem powyższych czynności interpretacyjnych jest ustalenie, na jakich faktach normatywnych może opierać się proces rekonstrukcji podstawy decyzji stosowania prawa. Wchodzi to w zakres ustaleń walidacyjnych.

• Źródła rekonstrukcji normy (n.p.d.):

• przepisy prawne - obowiązujące w czasie procesu podejmowania decyzji

• precedensy (inne decyzje stosowania prawa)

• kryteriów pozaprawnych -udział uzupełniający powyższe źródła podstawowe dla poszczególnych kultur

• reguły inferencyjne,- które w teorii prawa prezentowane są zwykle

na gruncie wnioskowania

o obowiązywaniu i zastosowaniu norm wynikających

(w procesie decyzyjnym) z norm zrekonstruowanych

z przepisów prawnych

• logiczne,

• instrumentalne,

• aksjologiczne

5. reguły kolizyjne- (odnosi się przede wszystkim do norm zrekonstruowanych z przepisów prawnych)W procesie decyzyjnym można spotkać się z kolizjami między przepisami, precedensami i kryteriami pozaprawnymi.

Rekonstrukcja normy

Ustalanie stanu prawnego w procesie decyzyjnym polega na rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji z odpowiednio ustalonych źródeł, przedstawionych wyżej.

Rezultat tego procesu

rekonstrukcja tej części normy prawnej, która w kontekście ustalanego równolegle stanu faktycznego będzie niezbędna do

• kwalifikacji tego stanu w fazie decyzyjnej procesu

• oraz wyznaczenia konkretnych konsekwencji.

W procesie decyzyjnym, równolegle do rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji, dokonuje się proces ograniczania możliwych składników normy prawnej do tych, które staną się elementami normatywnej podstawy decyzji.

Kryteria tej „redukcji” zależą od ustalanego stanu faktycznego. Dlatego każde pojawienie się nowych faktów może wywoływać potrzebę nie tylko zmiany zakresu ograniczania, ale w ogóle powrotu do ustaleń walidacyjnych i rozpoczęcia rekonstrukcji podstawy decyzji w określonej części od nowa.

Normatywna podstawa decyzji

Jest strukturą wielowarstwową, oznacza zrekonstruowaną:

1. normę sankcjonowaną (która jest podstawą kwalifikacji stanu faktycznego),

2. normę sankcjonującą (która z punktu widzenia procesu decyzyjnego jest podstawą ustalenia konsekwencji tej kwalifikacji)

a ta obejmuje:

1. zrekonstruowaną normę kompetencyjną (upoważniającą organ do działania w określonych okolicznościach i zawierającą obowiązek podporządkowania się decyzji przez jej adresata),

2. normę proceduralną (określa sposób działania organu w procesie decyzyjnym).

Ustalenie stanu faktycznego

działanie to towarzyszy całemu procesowi stosowania prawa.

1) wszczęcie postępowania (wstępna wersja ustalenia stanu faktycznego)

1. typ sądowy - przez stronę inicjującą postępowanie

2. typ kierowniczy wniosek lub wnioski- przy decyzjach podejmowanych na wniosek.

W toku procesu wiedza o faktach ulega poszerzeniu

• pełne ustalenie

• uznanie, iż więcej nie da się już ustalić

• „ustalenie wystarczające” (elementy, tzw. oportunizmu) do wydania decyzji

Ustalenie stanu faktycznego wpływa na ustalanie stanu prawnego. Związek, polega na tym, że

ustalane w procesie decyzyjnym fakty są w przepisach prawnych jakoś nazwane.

Nazwa, jak każde inne wyrażenie języka prawnego, wymaga wyjaśnienia w toku rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji, której ta nazwa jest częścią. Jest to wykładnia klaryfikacyjna (semantyczna).

Ustalenie stanu faktycznego nie jest rozumowaniem prawniczym, jest to rozumowanie poznawcze, intelektualne, opierające się na naukowej koncepcji prawdy i możliwości jej poznania. Pewne odstępstwa od tej zasady zakładające, że liczy się także doświadczenie życiowe podmiotu stosującego prawo.

Ustalenie stanu faktycznego w typie kierowniczym

• brak kontradyktoryjności

• większa aktywność organu administracyjnego przy ustalaniu faktów

• brak wielu elementów ustalania wyznaczonych w przepisach prawnych

podejmowane decyzje charakteryzują się wieloma cechami podobnymi do typu sądowego:

1. decyzja nakazująca rozbiórkę budowli wykonanej niezgodnie z wymogami formalnymi

2. oraz decyzje podejmowane na wniosek przyszłego adresata, a zwłaszcza przy reakcji na kilka konkurencyjnych wniosków

ALE!!!

Przy decyzjach podejmowanych w wyniku realizacji norm zadaniowych

sam proces decyzyjny nie wiąże się z

• kwalifikacją stanu faktycznego,

• ustaleniem konsekwencji tej kwalifikacji

ale polega na konfrontacji stanu faktycznego z zadaniami administracji wyznaczonymi przez tę normę zadaniową.

3 istotne aspekty obecności wypowiedzi oceniających przy ustalaniu faktów	argumenty aksjologiczne są istotnym składnikiem procesu ustalania stanu faktycznego w procesie stosowania prawa ich obecność prowadzi do dalszych odrębności pomiędzy tym rozumowaniem a naukowym poznaniem faktów. Można wskazać na co najmniej trzy aspekty obecności wypowiedzi oceniającej:
1) gdy same fakty ujęte (nazwane) są w normatywnej podstawie decyzji w postaci oceniającej	Oceniająca postać ujęcia (nazwania) faktów w normie polega na uznaniu za fakty sprawy np.: ważnych powodów, uzasadnionej przyczyny, trwałego i zupełnego rozkładu pożycia, szczególnych zasług itd. Obecność takich zwrotów szacunkowych będących jednym ze źródeł luzu decyzyjnego, nie zmienia podstawowej właściwości, że fakty w języku prawnym i prawniczym ujęte są zazwyczaj w postaci opisowej. Jeśli fakt ujęty jest w pistacji zwrotu szacunkowego, w którym nie jest wskazany kierunek wartościowania, wyrażanie preferencji jest w pewnym sensie jeszcze łatwiejsze i niekiedy mniej kontrowersyjne, niż to ma miejsce przy generalnych klauzulach odsyłających. Ocena taka nie ma charakteru oceny zasadniczej (kwalifikującej coś jako dobre czy słuszne lub złe czy niesłuszne), lecz jest oszacowaniem stopnia, skali, ważności itp. Wystąpienia danych faktów opisanych przez drugi człon nazwy zwrotu szacunkowego. Przy tej konstrukcji występują dwa rozumowania stwierdzenie faktów podstawowych powodów, rozkładu pożycia kwalifikacja z punktu widzenia oszacowania aksjologicznego ważność, trwałość i zupełność
2. gdy z powodów uwzględniania prawnych wartości nie ustala się w procesie niektórych faktów	Aksjologiczna modyfikacja sposobu ustalenia faktów względy uzasadnione aksjologicznie mogą wpływać na przedmiot dowodzenia w procesie ustalania stanu faktycznego w ten sposób, że decydują one o sposobie ustalania pewnych faktów z punktu widzenia treści decyzji finalnej. np. - dobro dziecka - pozaprawne kryterium aksjologiczne o charakterze moralnym może rzutować na: - postępowanie dowodowe, - ocenę dowodów
3. gdy podmiot decyzyjny dokonuje swobodnej oceny dowodów	Najszersza kategoria aksjologiczna !!! zakłada ona, że podmiot decyzyjny ma kompetencje do wyrażania swojej oceny w stosunku do każdego przedstawionego dowodu (interpretacja faktów). Dotyczy to wiarygodności dowodów - pewność wystąpienia faktu w nim opisanego oraz związków między przedstawionymi faktami „pomiaru” natężenia występujących faktów, np. w procesie karnym- nie stanowi przestępstwa czyn niedozwolony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma

Normatywne ograniczenia procesu poznawczego:

1. zakazy lub ograniczenia w stosunku do wykorzystania określonych środków dowodowych np.: zdobytych nielegalnie, dyskusyjnych moralnie, związanych bezpośrednio z użyciem środków przymusu (przeszukanie),

2. dopuszczalność nie empirycznych reguł dowodowych (przy uznaniu za zmarłego),

3. zakaz wykorzystania informacji pochodzących z niektórych źródeł (zakaz posługiwania się własną wiedzą o zdarzeniu przez sędziego, który był jego świadkiem),

4. ograniczenia potrzeby ustalenia stanu faktycznego z powodu upływu terminu (przedawnienie, prawomocność decyzji),

5. traktowanie domniemań i fikcji prawnych jako faktów zachodzących (do czasu ich obalenia),

6. wystarczalność stwierdzenia prawdopodobieństwa wystąpienia danych faktów do ustalenia stanu faktycznego.

2. Decyzja stosowania prawa

składa się z dwóch odrębnych rozstrzygnięć:

1. kwalifikacji stanu faktycznego ustalonego w toku procesu

2. oraz ustalenia konsekwencji prawnych tej kwalifikacji.

Wyodrębnienie tych decyzji wiąże się z odrębnością rozumowań towarzyszących ich wydaniu.

Forma pisemna decyzji finalnej ujawnia

• obie te decyzje

• może obejmować elementy dodatkowe, np. tezę ogólną - występuje zwłaszcza w decyzjach najwyższych instancji sądowych, ułatwia podejmowanie innych decyzji w podobnych sprawach.

1. KWALIFIKACJA STANU FAKTYCZNEGO

1. ustalenie stanu faktycznego

2. zrekonstruowanie normatywnej podstawy decyzji (dokonane w kontekście ustalonego stanu faktycznego)

W momencie stwierdzenia, że wszystkie elementy zostały już ustalone i wyjaśnione można przejść do jego kwalifikacji.

Każda zmiana w ustaleniach stanu faktycznego czy też w rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji może wywołać potrzebę ponownej kwalifikacji

Kwalifikacja stanu faktycznego obejmuje 4 części składowe rozumowania kwalifikacyjnego:

1. kwalifikacja wstępna (ogólna) ustalająca jakie elementy stanu faktycznego, ujętego abstrakcyjnie, mieszczą się w treści zrekonstruowanej podstawy decyzji,

2. stwierdzenie, że konkretny stan faktyczny mieści się w hipotetycznym stanie faktycznym ujętym abstrakcyjnie,

3. redukcja zrekonstruowanej podstawy decyzji do elementów ustalonego stanu faktycznego.

4. kwalifikacja właściwa (szczegółowa) zestawienie elementów ustalonego w procesie decyzyjnym stanu faktycznego z elementami zredukowanej normatywnej podstawy decyzji (subsumcja).

• Kwalifikacja właściwa

polega na stwierdzeniu, że elementy ustalonego stanu faktycznego wyczerpują

• zakres normowania

• oraz zakres zastosowania zredukowanej podstawy decyzyjnej

wiąże się z opisem elementów stanu faktycznego w języku normatywnej podstawy decyzji.

Efektem jest

1. kwalifikacja pozytywna- wskazująca na obejmowanie stanu faktycznego w danej sprawie zakresem normowania i zakresem zastosowania normatywnej podstawy decyzji, lub

2. kwalifikacja negatywna- wskazująca, ze stan faktyczny wychodzi poza jeden z zakresów lub oba zakresy, w związku z czym nie można ustalić konsekwencji prawnych.

Pozytywna decyzja kwalifikująca prowadzi do sformułowania treści decyzji oraz pozwala przejść do ustalenia konsekwencji, decyzja negatywna kończy proces decyzyjny bez wyznaczania konsekwencji.

Redukcja normatywnej podstawy decyzji - polega na „odłączeniu” elementów zrekonstruowanej podstawy decyzji tak, aby nie zmienić zasadniczej treści tej podstawy, a jednocześnie pozostawić z całej normatywnej podstawy tylko to, co jest istotne dla kwalifikacji szczegółowej ustalonego stanu faktycznego

Od sposobu redukcji zależy kwalifikacja właściwa.

Redukcja treści normatywnej podstawy decyzji- jest odrębnym typem rozumowania interpretacyjnego, w którym wykorzystywane są te same reguły, które występują w wykładni derywacyjnej, czyli reguły językowe, systemowe, celowościowo- funkcjonalne, preferencyjne

Interpretacja redukcyjna -przebiega różnie w zależności od tego co jest źródłem rekonstrukcji podstawy normatywnej

• przepisy prawne

• precedensy

• kryteria pozaprawne

2. USTALENIE KONSEKWENCJI PRAWNYCH

jest następstwem pozytywnej decyzji kwalifikacyjnej. Ustalenia konsekwencji obejmuje

Ustalenie konsekwencji prawnych obejmuje cztery części składowe:

1. rekonstrukcję podstawy normatywnej ustalania konsekwencji (normy sankcjonującej),

2. stwierdzenie pozytywnej kwalifikacji stanu faktycznego,

3. redukcję zrekonstruowanej podstawy ustalania konsekwencji,

pozostawiającą jedynie te elementy całej podstawy,

które będą przydatne

do podjęcia decyzji, w warunkach dokonanej wcześniej kwalifikacji stanu faktycznego

4. wyznaczenie konkretnych konsekwencji

w związku z dokonaną kwalifikacją konkretnego stanu faktycznego, które są rodzajem wzoru zachowania (indywidualnego i konkretnego) dla adresatów decyzji stosowania prawa

Redukcja zrekonstruowanej podstawy ustalania konsekwencji

(podobnie jak przy kwalifikacji stanu faktycznego) jest naturalnym źródłem luzu decyzyjnego w procesie , to odrębny typ rozumowania interpretacyjnego związany z wykładnią derywacyjną normy sankcjonującej, na którą składają się:

• elementy kompetencji do ustalania konsekwencji,

• procedury ich ustalania,

• wyznaczenie typów konsekwencji prawnych.

Ustalenie konsekwencji obejmuje:

• wybór rodzaju konsekwencji

• wymiar konsekwencji tam gdzie są one stopniowane.

Rodzaje konsekwencji prawnych ustalanych na zakończenie procesu decyzyjnego stosowania prawa są:

1. ustalenie sankcji karnej

lub nieważności określonej czynności skierowanej do adresata decyzji,

2. ustalenie prawa adresata decyzji do czegoś,

3. aktualizacja obowiązku adresata decyzji do dokonania jakiś działań prawnych lub faktycznych. Ich ustalenie poprzedza wyodrębnioną organizacyjnie, kompetencyjnie i proceduralnie egzekucję ustalonych konsekwencji.

Luz decyzyjny przy ustalaniu konsekwencji- polegać może na wyborze jednego z kilku rodzajów konsekwencji, albo na zadecydowaniu, czy zastosowane będą wszystkie, czy tylko niektóre ze wskazanych możliwych rodzajów konsekwencji. Szczególnym rodzajem ustalania konsekwencji jest możliwość odstąpienia od ustalenia konsekwencji, np. odstąpienie od sankcji karnej w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej

Źródła rekonstrukcji normy sankcjonującej- w przypadku sankcji karnej nie jest możliwe oparcie wyboru i wymiaru konsekwencji na kryteriach pozaprawnych czy precedensach (muszą wspólnie z kryteriami ustawowymi).

3. UZASADNIENIE DECYZJI STOSOWANIA PRAWA

uzasadnienie decyzji jest argumentacją związaną z samym procesem decyzyjnym, uzasadnia się wynik tego procesu.

Argumenty uzasadnienia przygotowywane są w trakcie trwania procesu decyzyjnego, a po wydaniu decyzji podlegają one zsumowaniu i pojawiają się w postaci odrębnej decyzji językowej.

Uzasadnienie decyzji może być rozumiane jako:

1. usprawiedliwienie (akcent położony jest na argumenty aksjologiczne),

2. legitymizacja (przewyższają argumenty formalne),

3. osiągnięcie stanu komunikacji pomiędzy podmiotami uzasadniającymi i adresatami uzasadnienia (akcent położony na czynniki psychologiczne lub socjologiczne),

4. racjonalizacja decyzji i /lub procesu jej wydania (nacisk położony jest wówczas na argument przekonywania adresata uzasadnienia do decyzji).

Uzasadnienie jest wymogiem prawnym formułowanym zwykle w kodeksach procedury:

1. wymogi sporządzenie uzasadnienia w danym terminie

2. podmioty mogące złożyć wniosek o sporządzenie uzasadnienia,\

3. podstawowe składniki treści uzasadnienia.

1. wskazanie udowodnionych faktów

2. wyjaśnienia dotyczące

• środków dowodowych wpływających na decyzję,

• środków dowodowych nieuwzględnionych

• wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji

• Istotę uzasadnienia decyzji można przedstawiać jako

1. opis procesu dochodzenia do decyzji o określonej treści,

2. albo jako racjonalizację treści decyzji- nakierunkowana na adresata decyzji oraz innych adresatów uzasadnienia w celu

• przekonania ich o poprawności procesu decyzyjnego

• i trafności podjętej decyzji.

Funkcje uzasadnienia decyzji:

1. perswazyjna (erystyczna)- przekonanie adresata uzasadnienia o poprawności procesu i trafności decyzji;

2. racjonalizacji porządku (systemu) prawnego, w ramach którego decyzja była podjęta, realizuje się przez całą praktykę uzasadniania decyzji (istotny jest także „styl” uzasadnieni), wskazującą na poprawność procesu i trafność decyzji.

Adresaci uzasadnienia decyzji

1. adresat (adresaci) bezpośredni decyzji, zainteresowany w korzystnej dla siebie treści decyzji,

2. wyższa instancja decyzyjna (przekonanie której jest istotne w przypadku zaskarżenia decyzji niższej instancji),

3. środowisko zawodowe (np. sędziowie tego samego sądu lub grupy sądów, wobec których decydent chce podkreślić profesjonalizm),

4. całe środowisko prawnicze (dotyczy głównie decyzji mających szeroki odbiór wskutek, np. publikacji orzeczeń),

5. społeczeństwo rozumiane jako zainteresowane grupy lub jako całość.

Cele uzasadnienia:

1. wskazanie poprawności procesu decyzyjnego - opiera się na argumentach

• kompetencyjnych

• i proceduralnych.

2) wskazanie trafności decyzji - opiera się na szczegółowych argumentach tj.:

- wiedza o faktach - wykorzystywana jest dla uzasadnienia tej części decyzji, która dotyczy pewności ustalenia stanu faktycznego;

- wiedza o prawie - odnosi się do ustaleń interpretacyjnych, a więc zarówno walidacyjnej (źródła n.p.d.), jak i wykładni (derywacyjnej, klaryfikacyjnej, redukcyjnej), przekładających się następnie na kwalifikację stanu faktycznego oraz ustalenie konsekwencji prawnych tej kwalifikacji.

- aksjologia - dodatkowy element w uzasadnianiu trafności decyzji.

POJĘCIE, KONCEPCJE I REGUŁY WYKŁADNI

Pojęcie interpretacji prawniczej.

Wykładnia (interpretacyjna) prawa- polega na czynnościach i rozumowaniach prowadzących do rekonstrukcji normy prawnej z określonych faktów normotwórczych.

Obejmuje ona:

1. ustalanie źródła rekonstrukcji

2. ustalanie znaczeń poszczególnych wyrażeń

3. rekonstrukcję normy

• z określonych tekstów prawnych (przepisów prawnych, decyzji sądowych),

• faktu (np. zwyczajów),

• wartości (np. wartości moralne),

prowadzącą do sformułowania wypowiedzi normatywnej,

wyrażającej zrekonstruowaną normę.

Interpretacja prawnicza jest zjawiskiem kulturowym, ponieważ: dokonuje się w ramach

Koncepcje wykładni prawa

1. koncepcja semantyczna (klaryfikacyjna)

2. koncepcja wykładni derywacyjnej

3. koncepcja interpretacji humanistycznej

4. koncepcja komputacyjna

5. koncepcja poziomowa

6. koncepcje hermeneutyczne

Wyróżnia się dwie najbardziej powszechne koncepcje wykładni prawa:

1. koncepcja semantyczna (klaryfikacyjna)- interpretuje się tylko te elementy prawa, które są w jakimś sensie niejasne, a to co jest jasne interpretacji nie podlega (clara non sunt intrepretanda).

Polega ona na wyjaśnieniu językowego sensu znaczenia wyrazu, natomiast nie rekonstruuje się normy z tekstu.

2. koncepcja derywacyjna -interpretuje się całość przepisów prawa, gdyż ta koncepcja stwierdza, że żaden przepis nie jest dostatecznie jasno sprecyzowany, niezależnie od tego, czy mówimy o

• wyrażeniach językowych,

• faktach,

• wartościach lub ocenach.

Stara się objąć oba elementy

1. wyjaśnienie wyrażeń wchodzących w skład wypowiedzi na temat treści wzoru zachowania, kładąc nacisk na sam proces rekonstrukcji normy z przepisu prawnego

2. rekonstrukcję normy prawnej.

Model fazowy procesu wykładni operatywnej (koncepcja walidacyjno-derywacyjna)

1. faza walidacyjna- ustalenie źródła z jakiego rekonstruowana jest norma

2. faza derywacyjna - interpretacja derywacyjna zawierająca:

1. klaryfikację znaczeń

2. redukcje podstawy decyzji do elementów niezbędnych do ustalenia treści decyzji stosowania prawa, czyli

• kwalifikacja faktów,

• ustalenie konsekwencji

Przebieg wykładni operatywnej (praktycznej)

wykładnia operatywna (praktyczna)- obejmuje wszystkie elementy ustalania stanu prawnego w procesie stosowania prawa.

Odpowiada to walidacyjno- derywacyjnej koncepcji wykładni, w ramach której najistotniejszym elementem jest rozumowanie derywacyjne (czyli rekonstrukcja normy prawnej).

Składa się z dwóch rozumowań:

1. interpretacji walidacyjnej

1. intuicja interpretacyjna

2. oraz ustalenie źródła rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji

2. interpretacja derywacyjna (rekonstrukcja treści podstawy decyzji):

1. interpretacja klaryfikacyjna (ustalenie znaczeń wyrażeń normatywnych),

2. redukcja normy dla potrzeb wydania decyzji o konkretnej treści.

Ad.1. Intuicja interpretacyjne (na podstawie doświadczenie prawnicze i wiedza prawnicza) ma za zadanie ustalić jakiego problemu prawnego dany proces będzie dotyczył. Intuicje te poprzedzają zatem nie tylko rekonstrukcje n.p.d., ale i ustalenie źródła tej podstawy normatywnej. Ten pierwszy kontakt intuicyjny może wyrazić się przez przeprowadzenie

- argumentacji aksjologicznej - to odp. na pytania, czy ten problem z którym się spotykamy jest wart ochrony prawnej

- argumentacja systemowa - identyfikacja miejsca, np. dział normowania, czy rodzaj instytucji prawnej, z jaką mamy do czynienia.

- argumentacja semantyczna - ogólne intuicyjne skojarzenia znaczeniowe słów kluczowych

- argumentacja kompetencyjna - czy jestem władny do rozstrzygnięcia tej sprawy.

Efektem tych intuicyjnych ustaleń będzie wstępna, orientacyjna odpowiedz na pytanie gdzie należy skierować wysiłki w poszukiwaniu podstawy normatywnej - wybór ścieżki walidacyjnej.

Intuicje interpretacyjne przygotowują grunt do rozstrzygnięć dodatkowych w ramach wykładni walidacyjnej i derywacyjnej.

Interpretacja walidacyjna (ustalenie źródła n.p.d.)- doprowadzić ma do odpowiedzi na pytanie, z czego z jakiego normatywnego źródła należy rekonstruować normę do zastosowania w danym przypadku.

Treścią tego rozumowania jest uporządkowanie możliwych rozwiązań, przyjęcie dominującej wersji uzasadnienia obowiązywania normy oraz zadecydowanie, czy źródłem podstawy decyzji w danym procesie może być przepis obowiązujący, czy też można będzie sięgnąć do innych decyzji stosowania prawa (precedensów), czy też do kryteriów pozaprawnych. Dwa ostatnie źródła najczęściej będą występować w jakiejś konfiguracji z przepisami prawnymi. Jeśli podstawą decyzji jest przepis prawny, wtedy należy ukierunkować, jakie będzie to prawo- państwowe, międzynarodowe, lokalne.

Obraz staje się bardziej skomplikowany, jeżeli stwierdzona zostanie na tym etapie potrzeba sięgnięcia do reguł inferencyjnych lub jeśli stwierdzi się możliwość kolizji pomiędzy wchodzącymi w grę przepisami prawnymi. Zachodzi wówczas sytuacja dotworzenia lub zapożyczenia źródła n.p.d. lub potrzeba rozsądzenia kolizji.

Udział reguł inferencyjnych ma miejsce wówczas, gdy przepisy nie dają wystarczającej podstawy do rekonstrukcji podstawy decyzji, ale jednocześnie, gdy można wywnioskować p.d. z innej normy zrekonstruowanej z jakichś przepisów. Interpretacja walidacyjna łączy się z interpretacją derywacyjną, bowiem do zastosowania określonej reguły inferencyjnej oraz do wywnioskowania normy z innej normy potrzebna jest uprzednia rekonstrukcja normy podstawowej.

Reguły kolizyjne służą do rozstrzygania kolizji między źródłami różnego rodzaju oraz do rozstrzygania kolizji między źródłami jednego rodzaju. Także tutaj interpretacja walidacyjna łączy się z derywacyjną, bowiem przy wystąpieniu kolizji konieczne jest dokonanie wykładni derywacyjnej (zrekonstruowanie) norm „kolidujących” w celu usunięcia kolizji. Dopiero, gdy to nie jest możliwe ma miejsce rozstrzygnięcie kolizyjne polegające na eliminacji „mniej ważnego” źródła p.d. Można powiedzieć , że w przypadku wystąpienia kolizji, ostateczna interpretacja walidacyjna znajduje pełne zastosowanie po interpretacji derywacyjnej.

Ustalenie źródła n.p.d. dotyczy ustalenia czterech norm do zastosowania:

1. normy sankcjonowanej- wyznaczającej podstawy kwalifikacji faktów,

2. normy sankcjonującej- wyznaczającej konsekwencję kwalifikacji stanu faktycznego oraz sposób ich ustalenia,

3. normy kompetencyjnej }określają warunki realizacji n. sankcjonującej

4. normy proceduralnej leżące po str. działań organu decyzyjnego.

Dopiero zdecydowanie się na jakieś źródło prawa pozwala przejść do ustalenia st. faktycznego i do odpowiedzi na pytanie o sposób rekonstrukcji treści normy do zastosowania z poszczególnych el. ź.n.p.d. - w ten sposób wkracza się w następną fazę rozumowania- wykładni (interpretacji) derywacyjnej.

Ad.2. Interpretacja derywacyjna - jest to rekonstrukcjo treści n.p.d., czyli ustalenie wzoru zachowania z punktu widzenia zakresu normowania oraz zakresu zastosowania normy. Rekonstruowano jest nie treść „całej” możliwej do zrekonstruowania normy, lecz treść „normy do zastosowania”, czyli te elementy normy pr., które mogą być przydatne przy wydaniu decyzji w danej sprawie. Rekonstrukcja „normy do zastosowania” redukcję jej potencjalnej treści do tych elementów, które będą na pewno przydatne do wydania decyzji (do kwalifikacji st. f. i ustalenia konsekwencji tej kwalifikacji).

Równocześnie z rekonstrukcją dokonywana jest klaryfikacja (ustalanie i wyjaśnianie poszczególnych wyrażeń, zwrotów, terminów, pojęć i nazw).

Podstawową rolę odgrywają w niej argumenty językowe (dlatego można ją nazwać klaryfikacją semantyczną), ale ostateczne znaczenie językowe może zostać skorygowane w oparciu o reguły systemowe, celowościowe funkcjonalne i aksjologiczne.

Rekonstrukcja normy do zastosowania przy ustaleniu źródła p.n.d. w przepisach prawnych opiera się na argumentach systemowych, korygowanych przez argumenty celowościowe, funkcjonalne i aksjologiczne. Dokonywane są dwa rodzaje derywacji:

1. wstępna (ogólna)- polega na rekonstrukcji treści p.d. wynikającej z przepisów podstawowych dla przyszłej kwalifikacji ustalonego stanu faktycznego,

2. ostateczna (pełna)- uwzględniająca przepisy dopełniające treść podstawowego wzoru zachowania, zachodzi w wyniku nałożenia się na derywacją wstępną elementów uzyskanych w wyniku analiz powiązań pomiędzy przepisami podstawowymi i dopełniającymi.

Rekonstrukcja n.p.d. obejmuje:

(n. sankcjonowaną, sankcjonującą, proceduralną, kompetencyjną)

- normę materialno - prawną (sankcjonowaną),

- normę kompetencyjną (dla organu dla podjęcia działania i wydania decyzji kwalifikującej stan faktyczny i ustalającej konsekwencje tej kwalifikacji),

- norma zobowiązująca adresatów do podporządkowania się tej decyzji,

- norma proceduralna,

• norma ustalająca zakres konsekwencji.

Rodzaje reguł wykładni

1. językowe

1. semantyczne

2. syntaktyczne

rekonstrukcja (faza derywacyjna) normatywnej podstawy decyzji

• uwzględnia kształt językowy tekstu prawnego,

• a poszczególne wyrażenia wymagają ustalenia znaczenie językowego (klaryfikacja semantyczna).

Wykładnia językowa obejmuje dwa podstawowe człony:

• semantykę

• reguły składni (syntaksa)

1. semantyczne (semantyka)

elementy wykładni semantycznej występują przy intuicyjnym zorientowaniu się przez podmiot decyzyjny o znaczeniu słów kluczowych dla opisu sytuacji normatywnej.

Elementy wykładni semantycznej pojawiają się na etapie intuicji interpretacyjnych, dokładniejsza analiza semantyczna następuje w fazie wykładnia derywacyjnej.

Ustalanie znaczenia językowego wyrażeń dokonywane jest zawsze, nawet jeżeli to znaczenie wydaje się nie budzić wątpliwości. Stwierdzenie bowiem ewentualnej jasności także wymaga wykonania pewnych zabiegów interpretacyjnych.

Przedmiot wykładni semantycznej

obejmuje nazwy i pojęcia, pojawiające się

• w normatywnej podstawie decyzji

• w postaci pojedynczych słów (sąd, właściwość),

• w postaci bardziej złożonych wyrażeń (obrona konieczna).

W kulturze prawa stanowionego wykładnia semantyczna dotyczy znaczeń wyrażeń sformułowanych przede wszystkim w języku prawnym (w przepisach prawnych).

2. syntaktyczne (syntaksa) - reguły składni, budowie wypowiedzi.

Odgrywają decydującą rolę przy derywacyjnych rozumowaniach interpretacyjnych, gdzie decyduje się kształt słowny normatywnej podstawy decyzji, ujętej na końcu tej wykładni w postaci wypowiedzi normokształtnej (wyrażającej „normę do zastosowania”).

• Rola syntaksy

W rozumowaniach klaryfikacyjnych syntaksa odgrywa rolę pomocniczą w stosunku do reguł semantycznych. Jest ona związana z ustaleniem znaczeń całej wypowiedzi normokształtnej. Wykorzystywane są tu zarówno

• ustalenie znaczeń poszczególnych wyrażeń,

• jak i sens powiązań „logicznych” między poszczególnymi fragmentami całej wypowiedzi.

• Rola wykładni językowej

jest największa wówczas, gdy źródło normatywnej podstawy decyzji tkwi bezpośrednio w tekstach prawnych. Dotyczy to:
- przepisów prawnych,

tekstów prawnych zawartych w decyzjach prawnych (precedensy)

Reguły językowe

• są istotne jako nośnik wypowiedzi oznaczającej normatywną podstawę decyzji („normę do zastosowania”),

• odgrywają istotną rolę w przypadku rozumowań interpretacyjnych obejmujących każde źródło normatywnej podstawy decyzji

• Reguły systemowe

• są we wszystkich typach rozumowań interpretacyjnych: intuicyjnych, walidacyjnych, klasyfikacyjnych i derywacyjnych

1. stricte systemowe (a rubrica)

2. systemowo-aksjologiczne

wykładnia systemowa wykorzystuje dwa rodzaje relacji systemowych

1. miejsce w systemie przepisów (a rubrica)

2. aksjologii systemu prawnego wyrażającej się w:

• zasadach prawa,

• konsekwentnym prezentowaniu przez normodawcę preferencji w przepisach prawnych lub innych źródłach

.

Wykładnia z miejsca w systemie ( a rubrica).

Założeniem : że prawodawca buduje system przepisów

w oparciu o reguły poprawnej konstrukcji systemu, które

należy wykorzystywać przy wykładni derywacyjnej i klaryfikacyjnej.

intuicje interpretacyjne

przedmiotem „ustaleń” jest określenie możliwości znalezienia podstawy prawnej (w porządku prawnym) dla przyszłej decyzji dotyczącej określonego stanu faktycznego.

Wiąże się to z obiema regułami systemowymi:

• bowiem najpierw ma miejsce konfrontacja tego stanu z aksjologią systemu prawnego.

• w przypadku pozytywnej jej wykładni (sytuacja zasługuje na ochronę pr.) zachodzi wstępne umiejscowienie tego stanu w jakimś fragmencie tego systemu.

interpretacji walidacyjnych

reguły powiązań wewnątrz systemu prawnego

istotne będą przy zadecydowaniu, które

z obowiązujących przepisów prawnych

staną się źródłem podstawy decyzji

Do ważniejszych ustaleń w tym zakresie należy zadecydowanie o możliwości i zakresie stosowania prawa międzynarodowego, ponadnarodowego, lokalnego.

Szczególna rola zależności systemowych widoczna jest, gdy przyjdzie sięgnąć do

• reguł inferencyjnych,

• analogii z ustawy,

• czy reguł kolizyjnych,

które w zakresie rozstrzygnięć walidacyjnych mają głównie kontekst systemowy (reguły hierarchii czy zakres regulacji).

Wykładnia derywacyjna

Reguły systemowe wykorzystywane są przede wszystkim w wykładni derywacyjnej i poprzedzają zastosowanie reguł syntaktycznych, które służą do ostatecznej budowy wypowiedzi normatywnej (normy do zastosowania).

Reguły systemowe odgrywają decydującą rolę wówczas, gdy

normatywna podstawa decyzji ustalona jest w jakimś związku z przepisami prawnymi, podstawowymi i dopełniającymi (zwłaszcza gdy trzeba wykorzystać relacje między prawem państwowym i różnymi rodzajami prawa międzynarodowego),

przy czym reguły te występują zarówno przy

• ustalaniu źródła podstawy w przepisach,

• jak i przy wykorzystaniu reguł inferencyjnych, analogii z ustawy oraz reguł kolizyjnych.

W wykładni klaryfikacyjnej

nie zawsze rola tych reguł jest wyodrębniona. Związane jest to z tym, że reguły systemowe są - uzupełnieniem reguł semantycznych

- oraz prowadzą do ustalenia znaczenia językowego danego terminu, czy wyrażenia, ale nie w oparciu o reguły językowe, lecz w oparciu o powiązanie w ramach systemu.

Reguły systemowe nie są ani samodzielne ani też niezbędne przy wykładni klaryfikacyjnej

Reguły systemowe wykorzystywane są tylko wówczas, gdy rezultat wykładnia językowej jest w jakimś sensie niewystarczający do podjęcia decyzji.

O zastosowaniu reguł systemowych decyduje:

• niejasność semantyczna,

• „wątpliwości relacyjne”

Reguły systemowe są więc regułami II stopnia w interpretacji klaryfikacyjnej

- o funkcji uzupełniają w stosunku do reguł językowych (wypełniają „lukę interpretacyjną” lub wykorzystywane obok wykładni semantycznej)

• oraz funkcji kolizyjnej (gdy wchodzą w grę „konkurujące” znaczenia terminu występującego w różnych częściach systemu).

Kolizja ta

• mieści się w ramach ustaleń semantycznych,

• nie może występować między ustaleniami semantycznymi i syntaktycznymi

• Relacje systemowe w wykładni mogą :

• opierać się na hierarchii przepisów,

• odnosić się do systematyki przedmiotowej

i uwzględnić właściwość elementów o najwęższym zakresie (zdanie, paragraf, artykuł)

uwzględnić właściwość elementów o szerszym zakresie (grupy przepisów, instytucje prawne)

kryteria pozaprawne - wykorzystanie reguł systemowych ulegnie wyraźnemu osłabieniu

precedensy

można ich zbiory nazwać systemem i poszukiwać powiązań systemowych niejako na wzór powiązań w systemie przepisów, ale znaczenie takich powiązań nie będzie tak istotne dla procesów wykładni

Reguły systemowe a
wykładnia statyczna(historyczna).	wykładnia dynamiczna
- odgrywa decydującą rolę przy wyborze koncepcji interpretacji przepisów prawnych - oznacza ona uwzględnienie stałych powiązań - struktura prawa nie powstaje w danym momencie, lecz jest zjawiskiem płynnym, zmiennym wraz z tworzeniem nowych części tego systemu, a ponadto dlatego, że prawodawca nie jest jedynym podmiotem tworzącym te powiązania (samodzielnie tworzy jedynie systematykę przepisów w akcie normatywnym), a od doktryny i praktyki przede wszystkim zależy podział na gałęzie pr.	Powiązania systemowe i sposób ich wykorzystania dla wykładni prawa może się zmienić wraz z tworzeniem nowych jego części oraz wraz ze zmianami koncepcji systematyzacji

2) ARGUMENTY SYSTEMOWO- AKSJOLOGICZNE

właściwa pozycja argumentów aksjologicznych , w ramach wykładni systemowej,

wiąże się z :

• rolą zasad prawa

• i innych założeń aksjologicznych systemu prawa w interpretowaniu przepisów prawnych i innych źródeł normatywnej podstawy decyzji stosowania prawa

Argumenty systemowo- aksjologiczne

pojawiają się już przy intuicjach interpretacyjnych jako element wstępnej konfrontacji stanu faktycznego z aksjologią systemu prawnego (podlega ochronie prawnej).

W wykładni walidacyjnej

podstawową rolę odgrywa argumentacja systemowo- aksjologiczna (ustalenie źródła normatywnej podstawy decyzji).

W sytuacji braku konkretnej regulacji, dotyczącej konkretnego stanu faktycznego,

źródło podstawy zostaje znalezione poza systemem

przepisów podstawowych

bezpośrednio regulujących określone stany faktyczne, a więc

w założeniach aksjologicznych systemu prawa, występuje

• bądź w postaci zasad prawa,

• bądź w postaci konsekwentnie wyrażonych w systemie przepisów preferencji szczegółowych.

Brak podstawy decyzji w systemie przepisów podstawowych spowoduje albo „zapożyczenie” podstawy decyzji z zasady prawa wyrażonej w tekście prawnym, albo dotworzenie podstawy przez poszukiwanie jej w „systemie” preferencji wyrażonych w przepisach szczegółowych systemu prawnego na gruncie założenia o konsekwentnej postawie aksjologicznej prawodawcy (zakłada ona, że prawodawca uregulowałby stan faktyczny, gdyby go przewidział).

wykładnia derywacyjna

występuje ponadto inny aspekt argumentacji systemowo - aksjologicznej.

Polega na wykorzystaniu

• zasad prawa

• oraz preferencji szczegółowych

przy rekonstrukcji normy (podstawy decyzji) z innych źródeł.

Podstawowy tok wykładni derywacyjnej przebiega zatem w tych przypadkach w oparciu o rekonstrukcję normatywnej podstawy decyzji:

• ze szczegółowych przepisów prawnych,

• albo z innych (poza analogią iuris) reguł inferencyjnych

• z analogii legis,

• z reguł kolizyjnych,

• z precedensu / z kryteriów pozaprawnych/ z zasad prawa),

a zasady prawa i preferencje podstawowe we wszystkich przypadkach uzupełniają powyższe rozumowanie szczegółowe.

W ten sposób aksjologia systemu wpływa na treść rekonstruowanej normy, stając się argumentem interpretacyjnym.

wykładnia klaryfikacyja

ustalenia wcześniejsze w odniesieniu do argumentacji a rubrica zachowują tu aktualność

z tym, że reguły konstrukcji systemu

warunkujące zależności strukturalne pomiędzy jej fragmentami

i prowadzące do przyjęcia znaczenia danego wyrażenia

w oparciu o miejsce w systemie

zostają zastąpione przez argumenty aksjologiczne.

W wykładni derywacyjnej aktualne jest założenie o racjonalności systemu prawnego jako rezultacie działań prawodawczych.

racjonalność aksjologiczna, polegająca na konsekwentnym i spójnym ugruntowaniu aksjologicznym wszystkich części składowych systemu prawnego.

1. REGUŁY CELOWOŚCIOWO - FUNKCJONALNE

co do swej istoty reguły te wiążą się z różnymi rozumowaniami opartymi o trzy różne reguły:

- reguły celowościowe,

- reguły funkcjonalne

- reguły aksjologiczne

wspólną ich cechą jest odejście w procesie wykładni od argumentów płynących odpowiednio z unormowań zawartych w usystematyzowanym tekście prawnym, chociaż argumenty celowościowe nawiązują do zamiarów prawodawcy, niekiedy ujawnionych w tekście aktu.

Argumenty celowościowo - funkcjonalne - aksjologiczne,

jeżeli traktujemy je łącznie występują we wszystkich typach rozumowań interpretacyjnych.

• Rola w intuicjach interpretacyjnych

mają stosunkowo śladowy udział

niemniej w tej fazie rozpoznania sensowności ochrony prawnej danej sytuacji faktycznej mogą wiązać się z wyrażeniem jakiejś preferencji pozaprawnej

rola w ustaleniach walidacyjnych

argumenty funkcjonalne występują wówczas, gdy w sytuacji braku regulacji, wynika potrzeba znalezienia źródła podstawy decyzji poza przepisami prawnymi

Rola w wykładni klaryfikacyjnej i derywacyjnej.

Reguły celowościowo - funkcjonalne pojawiają się jako argumenty ewentualne przy rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji.

• uzupełniają lub korygują one ustalenia osiągnięte na podstawie reguł językowych (przy wykładni klaryfikacyjnej) lub systemowych (przy wykładni klaryfikacyjnej i derywacyjnej).

• ich zastosowanie uzależnione jest zatem od stwierdzenia niewystarczalności tych pierwszych reguł.

• Zmiana kolejności przy kryteriach pozaprawnych

W przypadku potraktowania kryteriów pozaprawnych jako źródło rekonstrukcji normatywnej podstawy decyzji,

kolejność zastosowania reguł celowościowo - funkcjonalnych we wszystkich typach rozumowań interpretacyjnych przesuwa się do przodu - staja się one regułami podstawowymi, a nie uzupełniająco korygującymi

Grupa reguł celowościowo - funkcjonalnych zawiera właściwie trzy rodzaje reguł

1. Celowościowe

wykładnia przy wykorzystaniu tych reguł polega na

rekonstrukcji podstawy decyzji

lub ustaleniu sensu wyrażeń zawartych w rekonstruowanej podstawie,

w oparciu o cel jaki chciał osiągnąć prawodawca przy tworzeniu danej normy prawnej.

Ze względu na cele, do których odwołuje się interpretator:

• reguła celowościowa historyczna - odwołuje się do celu historycznego

(z momentu tworzenia regulacji prawnej) prawodawcy.

• reguła celowościowa adaptacyjna - odwołuje się do celu aktualnego prawodawcy.

Opiera się na przyjęciu hipotezy co do celu, jaki dziś wiązałby z danymi regułami normodawca, gdyby przyszło mu je tworzyć.

Zakłada dynamikę celów prawodawczych , podążającą za zmianami reguł.

2. Funkcjonalne

odwołuje się do funkcji społecznej, jaką ma spełniać dana interpretowana norma (podstawa decyzji).

• teoretycznie możliwe jest wyodrębnienie wersji historycznej,

• naturalna jest wersja adaptacyjna tej reguły

wskazująca na dynamikę społecznego otoczenia prawa. Chodzi bowiem o funkcję, jaką ma aktualnie w aktualnym porządku społecznym pełnić rekonstruowana norma lub wyrażenie w niej obecne

Reguła funkcjonalna jest podobna do reguły celowościowej w wersji adaptacyjnej (czasem jest je trudno odróżnić).

Zakłada racjonalność porządku prawnego.

Reguła ta znajduje zastosowanie zwłaszcza, gdy elementem podstawy decyzji są

• precedensy (odwołuje się do funkcji jaką ta decyzja pełniła w przeszłości)

• i kryteria pozaprawne (argumenty funkcjonalne występują wspólnie z argumentami aksjologicznymi, wynikającymi z kryteriów pozaprawnych do których odsyła klauzula generalna).

3. Aksjologiczne

czyli społeczne - odwoływanie się do wyższych wartości pozaprawnych typu: moralne, polityczne lub gospodarcze.

Obecność aksjologii w wykładni celowościowo- funkcjonalnej jest immanentna, bowiem nie da się odwołać do celów historycznych prawodawcy, czy hipotetycznego celu aktualnego prawodawcy, czy funkcji społecznej regulacji prawnej, w ten sposób, że zupełnie obojętne były by założenia aksjologiczne lub wyrażenia preferencji społecznych, czy samego interpretatora.

Aksjologia do której odwołuje się interpretator może mieć

1. charakter wewnątrzprawny

co w pewnym sensie jej wykorzystanie zbliża się do reguł systemowo-aksjologicznych

2. aksjologii zewnętrznej w stosunku do systemu prawnego

• rekonstrukcja podstawy decyzji

• ustalenia znaczeń poszczególnych wyrażeń

przebiegają wówczas tak, aby było to zgodne z pozaprawnymi kryteriami

• moralnymi

• politycznymi

• gospodarczymi

odniesienie to ma miejsce, gdy elementem podstawy decyzji jest

• kryterium pozaprawne, bo nie da się ustalić treści zwrotu zawierającego klauzulę odsyłającą bez odwołania się do wartości, na które jest ona nakierowana i w których źródło mają normy lub oceny pozaprawne

• przepisy prawne w sytuacji samodzielnego zastosowania przepisów prawnych jako źródła podstawy decyzji rola aksjologii zewnętrznej będzie

• uzupełniająco- korygująca -w stosunku do reguł semantycznych / systemowych (interpretacja klaryfikacyjna)

• może pełnić funkcję kryterium preferencji interpretacyjnych, np. między wynikami zastosowania reguł semantycznych i systemowych w ramach interpretacji klaryfikacyjnej

PRECEDENSY

Rola argumentów aksjologicznych będzie wzrastać, jeżeli tekst precedensu odwołuje się do kryteriów pozaprawnych

lub

jeżeli precedens stanowi źródło podstawy decyzji wspólnie z kryteriami pozaprawnymi, do których odsyła przepis prawny albo które są samodzielnie powołane przez decydenta

Udział aksjologii zewnętrznej

wiąże się z przyjęciem adaptacyjnej (dynamicznej) wersji wykładni

• Reguły preferencji interpretacyjnych

występują w wykładni prawa w dwóch przypadkach:

1. jako reguły preferencji walidacyjnych (w ramach wykładni walidacyjnej)

2. jako reguły preferencji derywacyjno- klaryfikacyjnych (w ramach wykładni derywacyjnej)

reguły preferencji walidacyjnych decydują o wyborze jednego z wchodzących w grę źródeł normatywnej podstawy decyzji

Są stosowane w dwóch wypadkach:

przy decydowaniu o rodzaju źródła podstawy decyzji,

przy rozstrzyganiu kolizji w ramach źródeł danego rodzaju

Sytuacja ta ma miejsce, gdy interpretator musi zadecydować czy upatrywać źródła normatywnej podstawy decyzji jedynie w obowiązujących przepisach prawnych (uzasadnienie tetyczne), czy także w precedensie (uzasadnienie funkcjonalne) lub kryteriach pozaprawnych (uzasadnienie aksjologiczne). W przypadku dopuszczenia tych dwóch ostatnich źródeł musi rozstrzygnąć, czy mogą one wystąpić samodzielnie, czy jedno z tych źródeł + przepisy prawne, czy też oba te źródeł + przepisy prawne.

Interpretator musi wybrać w ramach kolidujących ze sobą źródeł jednego rodzaju (np. przepisów, precedensów, kryteriów pozaprawnych ) . Należy przyjąć, iż stwierdzenie kolizji np. pomiędzy przepisami prawnymi, powoduje ciąg operacji: - należy zrekonstruować wzory zachowania płynące z tych przepisów (wykładnia derywacyjna wstępna), - próbować osiągnąć przy udziale wzorów dopełniających kompromis interpretacyjny między nimi (wykładnia derywacyjna szczegółowa); - jeżeli to jest możliwe- to n.p.d. jest zrekonstruowana - jeżeli nie- to pozostaje jakby powrót do interpretacji walidacyjnej, czyli eliminacja sprowadzająca się do wyboru jednego z dwóch wzorów - ma to miejsce przy zastosowaniu reguł preferencji wskazanych przez prawodawcę, przez sąd konstytucyjny lub inny, mający takie uprawnienie, albo samodzielnie przez podmiot stosujący prawo na podstawie reguł lex superior, lex posteriori, lex specialis lub reguły aksjologicznej..

b) jako reguły preferencji derywacyjno- klaryfikacyjnych (w ramach wykładni derywacyjnej)- pojawiają się z powodu zastosowania różnych reguł wykładni, w efekcie czego sens normatywnej podstawy decyzji mógł by być różny w zależności od rodzaju reguł.

Można wyróżnić dwie sytuacje:

- gdy reguły preferencji korygują reguły podstawowe dla danego typu rozumowań interpretacyjnych ( w sytuacji, gdy wyniki wykładni osiągnięte przez reguły podstawowe nie są satysfakcjonujące dla interpretatora).

Regułami uzupełniająco- korygującymi w wykładni derywacyjnej są reguły celowościowo- funkcjonalne, a przy wykładni klaryfikacyjnej celowościowo- funkcjonalne i systemowe.

- gdy reguły preferencji rozsądzają kolizję między wynikami wykładni uzyskanymi przez zastosowanie tych reguł podstawowych oraz wynikami uzyskanymi przez zastosowanie reguł korygujących. Może wystąpić tutaj kolizja przepisów.

Występują trzy rodzaje kolizji:

- pomiędzy wynikami wykładni językowej i systemowej (przy klaryfikacji wyrażeń),

- pomiędzy wynikami wykładni językowej i celowościowo- funkcjonalnej (-||-),

- pomiędzy wynikami wykładni systemowej i celowościowo- funkcjonalnej (-||- + przy rekonstrukcji normy).

Występują trzy podstawowe rozwiązania kolizji:

1) pierwszeństwo mają przepisy prawa lub decyzje stosowania pr.

Rozwiązanie to prowadzi do dawania pierwszeństwa regułom językowym przed systemowymi, a obu tych reguł przed cel.- fun.- w wykładni klaryfikacyjnej, oraz pierwszeństwo reguł systemowych przed cel.- fun.- w wykładni derywacyjnej;

2) pierwszeństwo ma „logika” (płynąca z regulacji normatywnej lub linii orzecznictwa).

Daje pierwszeństwo regułom systemowym przed cel.- fun.(a w tych ostatnich ważniejsze są celowościowe)

3. pierwszeństwo ma aksjologia, a przede wszystkim „słuszność społeczna” .

Czyli pierwszeństwo reguł funkcjonalnych wykorzystujących argumenty aksjologii pozaprawnej przed wszystkimi innymi regułami, a wśród tych innych reguł ważniejsze są reguły celowościowe i systemowo- aksjologiczne. To ujęcie odgrywa szczególną rolę, gdy ź.n.p.d. rekonstruowane jest z kryteriów pozaprawnych i innych decyzji stosowania pr.

Rozwiązania powyższe nawiązują do koncepcji wykładni bądź statycznej, bądź dynamicznej.

Wybór jednego z 3 podstawowych rozwiązań zależy od różnych czynników:

1. okres obowiązywania obiektu interpretacji ;

2. sytuacja głębokiej zmiany społecznej ;

3. typ reżimu politycznego;

4. typ gałęzi prawa ;

5. typ stosowania prawa.

Dwa dodatkowe czynniki mające związek z typem kultury pr., w ramach której interpretowane jest prawo:

1. dominująca koncepcja teoretyczna wykładni prawa,

2. postawa normodawcy, który może formułować oficjalne reguły wykładni (co wpływa na faktycznie wykorzystywane reguły oraz reguły rozstrzygania niezgodności interpretacyjnych).

28

---