TEORIA I FILOZOFA PRAWA

Nazwa przedmiotu Teoria i filozofia prawa

-przedmiot ten bada teoretyczne aspekty procesów decyzyjnych

-pokazuje proces wykładni prawa, który ma wpływ na decyzję podejmowaną przez organ

-trwanie w kulturze kontynentalnej (civil law) powoduje przywiązanie do przepisu prawnego

-w Polsce występuje multicentryzm systemu prawnego

-oznacza to, że systemy prawne takie jak prawo krajowe, międzynarodowe i unijne

-nakładają się na siebie i tworzą pomiędzy sobą pewne relacje

-dla każdego z tych systemów występują inne założenia interpretacyjne

Koncepcja walidacyjno - derywacyjna wykładni prawa składa się z dwóch aspektów:

I. Aspekt walidacyjny

-walidacja to ustalenie podstaw prawnych (stanu prawnego) w kontekście ustalonego stanu faktycznego

-czyli ustalenie źródeł normatywnej podstawy decyzji

-z których nastąpi rekonstrukcja normy

-podstawa prawna jest to zaś tzw. źródło rekonstrukcji normy

-czyli fakt normotwórczy będący podstawą do interpretacji normy

-jaka leży u podstaw kwalifikacji prawnych (postać przepisy A B C)

-termin ten występuje, gdyż w Polsce podstawą prawną nie zawsze jest przepis prawny

-znosi on ograniczenie, iż podstawą prawną może być wyłącznie stan/przepis prawny (gdyż tak nie jest)

#Wyróżnia się dwie części rozumowań walidacyjnych biorąc pod uwagę polski system źródeł prawa

a) Stan walidacyjny stały - świadomość, co do stałego katalogu źródeł prawa z jakich można korzystać

-określa, co jest źródłem prawa i może być podstawą decyzji, a co nim nie jest i nie może być tą podstawą

-odnosi się, więc do katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązujących

b) Ustalenie źródeł rekonstrukcji w kontekście stanu faktycznego

-odnosi się do intuicyjnych zdolności interpretacji (doświadczenie i wiedza prawnicza)

-odpowiada na pytanie gdzie należy szukać podstawy prawnej (wybór ścieżki walidacyjnej)

II. Aspekt derywacyjny składa się z dwóch faz:

-derywacja to przetworzenie podstawy prawnej w normę prawną

-czyli rekonstrukcja (odkodowanie) normy prawnej zawartej w przepisie (źródle rekonstrukcji normy)

a) Klaryfikacja semantyczna - ustalenie znaczenia poszczególnych wyrazów

b) Derywacja właściwa - budowanie wypowiedzi normokształtnej (formułowanie normy)

-faza druga nie stanowi sumy znaczeń ustalonych na etapie pierwszym

Katalog źródeł prawa brany pod uwagę w procesie decyzyjnym

1) Prawo krajowe

-akty normatywne powszechnie obowiązujące

a) Konstytucja (normy ustrojowo - polityczne precyzowane są w ustawach)

b) Ustawy

c) Rozporządzenia

d) Ratyfikowane umowy międzynarodowe

2) Prawo międzynarodowe - podstawą decyzji mogą być:

a) Ratyfikowane umowy międzynarodowe

b) Pozaumowne źródła prawa międzynarodowego

-wg. statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości są to:

• zwyczaje (przybiera postać deklaracji)

• zasady prawa międzynarodowego (często włączana do umów)

• uchwały organizacji międzynarodowych

-mogą być podstawą do wydania przez wszystkie organy RP

-wyłącznie pozytywnej decyzji/wyroku dla obywatela, gdyż:

• nie stanowią źródeł prawa pow. obow.

• co do zasady nie są publikowane w Dzienniku Ustaw

-jeżeli Polska związana jest tymi źródłami

-podstawą jest art. 9 Konstytucji który stanowi, że RP przestrzega wiążącego ją prawa międz.

-krajowy porządek prawny tworzy, więc zarówno prawo krajowe

jak i prawo międzynarodowe transformowane do krajowego porządku prawnego - RUM

3) Prawo Unii Europejskiej

a) prawo pierwotne

-są to traktaty założycielskie, akcesyjne oraz ich uzupełnienia i modyfikacje

-bezpośrednio ustanowione przez państwa członkowskie

b) prawo wtórne - rozporządzenia, dyrektywy, decyzje

-jest to odrębny porządek prawny od prawa krajowego (by stał się jego częścią wymaga implementacji)

-wykładni legalnej dokonuje ETS w oparciu o konstrukcje pytania prejudycjalnego

-w prawie krajowym i międzynarodowym taki schemat nie występuje

4) Orzeczenia sądowe

-są to orzeczenia sadów niepolskich (międzynarodowych):

• Europejski Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu

• Europejski Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

-teoretycznie mogą stanowić podstawę do wydania decyzji

-jednak w Polsce nie ma prawa precedensowego

-dwa ostatnie sądy ustalają standardy rozumienia pojęć.

-w uzasadnieniach często są przywoływane orzeczenia Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

Sposoby interpretacji aktów normatywnych prawa krajowego

Dyrektywy interpretacyjne

-są to tzw. reguły wykładni, czyli instrumenty i metody za pomocą których

interpretuje się przepisy prawa, a więc w istocie akty normatywne

-kwestią tą zajmuje się doktryna oraz orzecznictwo i nie zawiera jej żaden akt normatywny

-są one niezbędne, gdyż interpretacja musi podlegać pewnej logice

-wyróżnia się następujące dyrektywy wykładni:

1) Dyrektywy obligatoryjne (zawsze trzeba z nich korzystać): językowe oraz systemowe

-nie można ich stosować oddzielnie

-w praktyce zawsze stosuje się je wspólnie

-jedynie przy ich omawianiu można je oddzielić

2) Dyrektywy uzupełniające (można z nich korzystać): celowościowo - funkcjonalne

-mają charakter ewentualny i stosowane są gdy nie wystarcza użycie reguł językowych oraz systemowych

-wykładnia to proces myślowy polegający na ustaleniu:

• jaka norma wynika z przepisów prawnych

• i co ona znaczy

-wykładni dokonuje się zawsze (nawet gdy przepis jest jasny)

-sposób jej dokonywania zależy jednak od tego, co jest źródłem interpretacji normy

-wyróżnia się też dyrektywy językowe oraz pozajęzykowe (systemowe i celowościowo - funkcjonalne)

Językowe reguły wykładni - obligatoryjne

-są to dyrektywy podstawowe w ramach, których wyróżnia się:

I. Reguły semantyczne (znaczeniowe) - interesują nas

-określają sposoby ustalania znaczeń słów i wyrażeń

1) Reguły ustalania znaczeń

-reguły te mówią ogólnie z jakich znaczeń można skorzystać w procesie interpretacji

-mają charakter constans i nie odnoszą się do konkretnego przypadku

a) Reguła nakazująca korzystać ze znaczenia z języka powszechnego

-do słów i wyrażeń zawartych w przepisie stosuje się znaczenie języka powszechnego

-język prawny to język mieszany (powszechny i specjalistyczny)

-powstaje na bazie języka etnicznego i w tym zakresie korzysta z tego języka

-posługiwanie się w prawie językiem powszechnym pomaga w zapoznaniu się społeczeństwu z normami

b) Reguła nakazującą korzystać ze znaczenia z języka prawnego

-do zwrotów i wyrażeń używanych w przepisie prawnym stosuje się znaczenie języka prawnego

-np. przysposobienie, stan wyższej konieczności

c) Reguła nakazująca uwzględniać definicje ustawowe

-definicje ustawowe często wynikają z reguły b) i nie zawsze zawarte są w aktach normatywnych

-możliwe jest ich pominięcie, gdy:

• są nielogiczne

• wnioski wynikające z nich prowadzą do absurdu

-jeżeli legislator nie wprowadził definicji ustawowej

-to ustalone znaczenie ustawowe może wiązać się z linią orzecznictwa

2) Reguły preferencji znaczeniowej

-za ich pomocą dokonujemy wyboru znaczeniowego

-reguły te mówią, kiedy trzeba skorzystać z konkretnej reguły ustalania znaczeń w procesie interpretacji:

a) Język powszechny przyjmujemy, gdy mamy do czynienia z nazwą konkretną

-gdy zwrot słowo lub wyrażenie, którym posługuje się przepis prawny jest nazwą konkretną

-to stosujemy do niego znaczenie języka powszechnego

#Nazwa konkretna

-jest znakiem dla osób lub rzeczy bądź czegoś co wyobrażamy sobie jako osobę lub rzecz

-np. krzesło, stół, samochód, Prezes RM, Prezydent

-często związana jest z przedmiotami powszechnego użytku

-nie dotyczy określeń rodzajowych np. burmistrz miasta

b) Język prawny przyjmujemy, gdy mamy do czynienia z nazwą abstrakcyjną

-gdy zwrot słowo lub wyrażenie, którym posługuje się przepis prawny jest nazwą abstrakcyjną

-to stosujemy do niego znaczenie języka prawnego

#Nazwa abstrakcyjna

-nie jest znakiem dla osób lub rzeczy bądź czegoś co sobie wyobrażamy jako osobę lub rzecz

-jej doprecyzowanie wynika z definicji legalnych oraz orzecznictwa

-jest to zdarzenie albo stosunek do innych osób

-określa cechę wielu osób, przedmiotów

-np.: „białość”, „płacz”, „braterstwo”, „przyjaźń”

• klauzule generalne

• prokura

• zwroty szacunkowe

• ważne powody

• uzasadnione przyczyny

c) Nakazanie przejścia od języka ogólnosystemowego w prawie do szczegółowego w prawie

i od języka szczegółowego do ogólnosystemowego zależnie od potrzeb i możliwości

np. Kodeks CywilnyUstawa szczegółowa

-polski system źródeł prawa nie dywersyfikuje takich źródeł prawa (wszystkie są równorzędne)

-Kodeks Cywilny zawiera język ogólnosystemowy, a jego nazwa wskazuje

-że jest to najważniejszy element Prawa Cywilnego ze względu na treść

-ustawy szczegółowe, wiążące się z zakresem terminologicznym kodeksu

-powinny, więc korzystać z definicji już sprecyzowanych

-by nie powielać tych samych treści

#Wniosek dla reguł semantycznych

Reguły semantycznie nie pomagają w 100% tylko podpowiadają. Aby je zastosować potrzebna jest:

• wiedza z gałęzi prawa,

• doświadczenie,

• dostrzeganie wagi przepisu.

II. Reguły syntaktyczne (składniowe) - nie interesują nas

-określają sposoby budowania zdań (składni zdania) i zapożyczone są w języku polskim

Systemowe reguły wykładni - obligatoryjne

-reguły te są na tyle silnie powiązane z językowymi, że ciężko jest je oddzielnie analizować

-nie mogą istnieć samodzielnie, a widzenie wyłącznie semantyczne nie ma sensu

-są to, więc reguły współzależne i wyróżnia się dwa ich rodzaje:

I. A rubrica - są to powiązania pomiędzy przepisami prawa, które mogą występować:

1) W ramach jednego aktu normatywnego - można wyróżnić powiązania pomiędzy:

a) Częścią ogólną, a częścią szczegółową danego aktu normatywnego

-część ogólna tworzy zasady dla całej gałęzi prawa

b) Przepisem części szczegółowej, który odsyła do innego przepisu w danym akcie

c) W obrębie kilku paragrafów tego samego artykułu (dotyczą jednostek redakcyjnych artykułu) np.

-każdy paragraf powinien być interpretowany samodzielnie

-a, co najwyżej w kontekście paragrafu poprzedniego, a potem dopiero w kontekście kolejnych

2) Przekraczające dany akt normatywny - można wyróżnić:

a) Powiązanie pomiędzy część ogólna danego aktu, która jest wspólna dla tego oraz innego aktu

b) Zamieszczenie odesłania wprost w przepisie

-np. „w zakresie nieuregulowanym stosuje się przepisy KC”

c) Stosowanie preferencji znaczeniowej bez zapisanego odesłania do innej ustawy

II. Aksjologiczno - systemowe

-reguły te związane są z zasadami prawa i zawierają aksjologię prawa

-implikują one kilka sytuacji:

a) Po interpretacji można uzyskać dwa wyniki - wtedy stosujemy ten bliższy zasadzie prawa

b) W sądach często następuje odwołanie do zasad Konstytucji, by umocnić zakres interpretacji

-np. „naruszenie idei systemu”.

-zasady sprecyzowane są w jednym przepisie albo grupie przepisów

-zasady tworzą aksjologię gałęzi/systemu prawa i wyznaczają jego istotę

-przepisy prawa są zgodne z zasadami prawa

-aksjologia to nauka o wartości, która wyraża się w zasadach prawa

-w ramach reguł aksjologiczno-systemowych występuje:

• aksjologia wewnątrz systemowa - wynika z zasad prawa

• aksjologia zewnątrz systemowa - wynika z klauzuli generalnych

#Wniosek dla reguł językowych i systemowych

-zakres wykorzystania reguł semantycznych i systemowych jest autonomiczny

-w różnych sprawach mogą być one stosowane w różnych proporcjach.

-bezwzględnie należy jednak stosować obie reguły

Celowościowo - funkcjonalne reguły wykładni - fakultatywne

-są to tzw. reguły celowościowo - aksjologiczno - funkcjonalne

-ich zastosowanie ma charakter ewentualny (potencjalny)

-oznacza, że stosowane są gdy nie wystarcza użycie reguł językowych i systemowych:

• nie ma normy prawnej

• są co do niej wątpliwości (przy zastosowaniu pozostałych reguł)

-konieczność ich stosowania związana jest z proceduralnym nakazem wydania decyzji

-same reguły mają zaś charakter uzupełniająco - korygujący

-ich zastosowanie może spowodować odejście od językowego znaczenia tekstu

-reguły te są najmniej pewne prawnie, ale dają największe możliwości interpretacyjne

-zakres posługiwania się nimi jest tym większy im wyższa jest instancja sądowa

-NSA i SN powołują się na te reguły mimo, iż są niepotrzebne

-by podkreślić powagę sprawy i umocnić orzeczenie np. w celu podkreślenia wcześniejszych reguł

I. Reguła celowościowa

-reguły te mają ustalić cel prawodawcy, który ustanowił przepis, grupę przepisów lub cały akt norm.

-określenie takiego celu odnosi się do wartości prawnych i wiąże z aksjologią prawa

-czasem jednak określenie celu prawodawcy może budzić wątpliwości

-najważniejszym aspektem w zakresie odwołania się do celu jest zwrócenie uwagi na wiek przepisu

-uwzględnienie celu jest możliwe, gdy cel jest aktualny i odpowiada rzeczywistości

1) Reguła celowościowo - historyczna (historyczny cel i historyczny prawodawca)

-odwołują się do woli historycznego prawodawcy w chwili tworzenia danego przepisu

-stosowana jest dla aktów ustanowionych po 1989 roku (nowych/aktualnych)

-wobec których nie ma pewności, czy przystają do obecnej rzeczywistości, czy też nie

-występują tutaj 2 charakterystyczne elementy:

a) Odwołanie do celu całego aktu normatywnego - wymaga to znajomości tekstu całego aktu

b) Odwołanie tylko do konkretnych instytucji tworzących sensowną całość

-gdy cel jest sprecyzowany to fakt ten może wprowadzić zmiany w rozumowaniu

-cel uzupełnia lub koryguje dotychczasowe wyniki wykładni

-następuje, więc doprecyzowanie normy albo skorygowanie jej znaczenia

2) Reguła celowościowo - adaptacyjna (aktualny cel i historyczny prawodawca)

-odwołuje się do woli historycznego prawodawcy w chwili tworzenia danego przepisu

-stosowana jest dla aktów ustanowionych przed 1989 rokiem (starych/nieaktualnych)

-które absolutnie nie przystają do obecnej rzeczywistości, ale w niej funkcjonują

-i określa jaki dzisiaj byłby cel historycznego prawodawcy, gdyby teraz stworzył dany przepis

-daje duży zakres swobody, gdyż za jej pomocą zaadaptowauje się stary tekst do nowej rzeczywistości

-stosuje się go w swym brzmieniu, ale nadaje się mu nowy sens i znaczenie

-należy tutaj ustalić i sformułować:

• pierwotny cel historycznego prawodawcy tworzącego dany przepis

• aktualny cel historycznego prawodawcy, gdyby dzisiaj stworzył dany przepis

-na pewno obecny cel będzie celem odmiennym od celu sprzed kilkudziesięciu lat

-jego ustalenie spowoduje zupełnie inne spojrzenie na tekst normatywny

-a jego wykładnia znacznie zmieni znaczenie danej normy

#Wniosek dla reguł celowościowych

-nie zawsze jest tak, że reguły celowościowo - historyczne odnoszą się do przepisów nowych

-a reguły celowościowo - adaptacyjne do przepisów starych

-wszystko zależy tutaj od tego czy dany przepis przystaje do rzeczywistości

-stary przepis może być przecież nadal aktualny

-a ten ustanowiony niedawno może do rzeczywistości nie przystawać

-cel prawodawcy uwzględnia się, gdy jest aktualny i odpowiada obecnej rzeczywistości

-dla reguł tych zawsze rodzi się problem dotyczący tego:

• kiedy działalność sądów jest wykładnią, a kiedy jest ona sądowniczym tworzeniem prawa?

• jak daleko sędzia może się posunąć i czy nie będzie to prowadzić do prawotwórstwa sądowego?

II. Reguły funkcjonalne

-są one dość kłopotliwe i można je rozumieć dwojako:

1) Określenie skutku prawnego, który przepisy mają wywoływać - prof. Leszczyński

2) Określenie funkcji społecznej przepisu (dają większe pole manewru) - dr Liżewski

-jeśli skutek jest określony to nie zawsze należy wiązać go z celowością

-odpowiadają na pytanie: Co prawodawca chciał społecznie osiągnąć danym przepisem?

#Wykorzystanie reguł celowościowo - funkcjonalnych musi odpowiadać ich podziałowi

1. Reguły celowościowe - mogą być stosowane niemal we wszystkich gałęziach prawa

a) Prawo prywatne - najczęściej stosowane np. prawo cywilne

-dotyczy to gałęzi prawa, których przepisy mają charakter względny

-gdyż niezbędne jest wtedy ustalenie celu w jakim ustanowiono daną normę

b) Prawo publiczne - rzadko stosowane

-dominują reguły językowe gdyż istnieje możliwość określenia celu danej normy

-w niektórych gałęziach prawa cel jest tak jasny, że nie ma sensu ich stosować

2. Reguły funkcjonalne - mogą być stosowane w niektórych gałęziach prawa

a) Prawo prywatne - często stosowane tj. cywilnym oraz handlowym

b) Prawo publiczne - rzadko stosowane

-w ogóle niedopuszczalne dla prawa administracyjnego

-gdyż normy administracyjne nakazują, aby dany organ wydał decyzję

-a sądy mają badać tylko jej zgodność z prawem (legalność)

Kolizje normatywne

-jest to sytuacja w której:

• wzory zachowania określone w dyspozycjach dwóch norm są ze sobą sprzeczne

• hipoteza obu norm wskazuje na tego samego adresata i okoliczności faktyczne

-występują, więc tutaj takie same hipotezy, ale sprzeczne dyspozycje np. Heniu płać - Heniu nie płać

-sama sprzeczność między dyspozycjami dwóch norm nie świadczy jednak o kolizji

-gdyż dyspozycja staje się istotna wtedy gdy znany jest zakres zastosowania normy, czyli jej hipoteza

-kolizja normatywna zachodzi pomiędzy normami prawnymi

-a nie przepisami bo te są jedynie postacią zapisu

-kolizję normatywną stwierdza się dopiero po etapie derywacji

-gdyż można wtedy ustalić normę prawną

-na etapie walidacyjnym można jedynie intuicyjnie wyłapać kolizję

-nie ma jednak pewności tej intuicji dlatego na etapie walidacji nigdy nie ma kolizji

-skutkiem stwierdzenie kolizji dwóch sprzecznych norm jest kontynuowania procesu wykładni

-w pierwszej kolejności należy wypracować kompromis interpretacyjny

-czyli pogodzić ze sobą dwie sprzeczne dyspozycje obu norm N₁
N₂

-wyinterpretowując normę N_3, która godzi ze sobą obie normy

N₁
N₂

N₃

-preferencja jednej z norm bez próby stworzenia kompromisu oznacza odrzucenie woli prawodawcy

-który tworząc przepisy często nie ma świadomości, że między ich normami

-będzie mogła zachodzić kolizja

#Wyróżnia się dwie sytuacje dotyczące kolizji norm na gruncie prawa krajowego:

-dla ich przedstawienia należy przyjąć założenie że dyspozycja

-to zakres unormowania w postaci dwóch zbiorów

1) Brak możliwości zbudowania kompromisu (kompromisu w ogóle nie można zbudować)

-występuje, gdy dyspozycje dwóch norm są ze sobą całkowicie sprzeczne (przeciwstawne)

-i nie ma między nimi żadnej wspólnej części zakresu unormowania

-w oparciu o którą można by zbudować kompromis

-jeśli np. jedna norma mówi: Heniu płać a druga mówi Heniu nie płać

- to nie można stworzyć kompromisu w postaci normy o treści Heniu zapłać połowę.

2) Próba zbudowania kompromisu (kompromis można zbudować, ale może on nie powstać)

-występuje, gdy dyspozycje dwóch norm mają wspólną część zakresu unormowania

-w oparciu o którą można spróbować zbudować kompromis, który jednak może nie powstać

-kształt kompromisu zależny jest od przyjętych założeń:

a) Jedna z norm N₁ jest bardziej istotna od drugiej normy N₂

-oznacza to, że podstawowym źródłem rekonstrukcji normy

-są przepisy, z których wyinterpretowaliśmy normę N₁

-a źródła wyinterpretowania normy N₂ mają charakter uzupełniający

-kompromis w postaci normy N₃ będzie zbudowany tak, że dyspozycja normy N₂

-przystosowana jest w nim do dyspozycji normy N₁

b) Obie normy są tak samo istotne

-z dwóch sprzecznych dyspozycji normy N₁ oraz N₂, w których istnieje część wspólna

-buduje się kompromis w postaci normy N₃

-na zasadzie podciągnięcia dyspozycji obu norm do ich wspólnego elementu

-tworzenie kompromisu nie jest, więc tutaj obciążone kierowaniem się w stronę normy N₁ lub N₂

-jeżeli kolizja występuje pomiędzy aktem hierarchicznie niższym oraz wyższym

-to sprzeczność godzi się poprzez podciągnięcie aktu niższego rzędu pod akt wyższego rzędu

-np. rozporządzenia pod ustawę

#Reguły kolizyjne stosowane w przypadku kolizji norm prawnych

-reguły te stosowane są dopiero w drugiej kolejności gdy kompromis nie został wypracowany

-można z nich skorzystać tylko wtedy, gdy podjęto nieudaną próbę uzyskania kompromisu

-reguły te decydują czy zastosować normę N₁ czy N₂:

1) Lex superior derogat legi inferiori - ma najwyższą moc spośród reguł

-jest to reguła hierarchiczności

-norma wyższego rzędu w hierarchii aktów prawnych uchyla normę niższego rzędu

-pierwszeństwo hierarchiczne dotyczy tutaj regulacji w ramach:

• różnych szczebli systemu prawa powszechnie obowiązującego na całym terytorium RP

• prawa powszechnie obowiązującego i prawa wewnętrznie obowiązującego

• prawa powszechnie obowiązującego na całym terytorium RP i pow. obow. na jego części

• prawa państwowego i prawa międzynarodowego

• prawa państwowego i prawa ponadnarodowego

-reguła ta nie jest stosowana dla kolizji pomiędzy regulacjami dwóch praw lokalnych oraz państwowych

2) Lex specialis derogat legi generali - najtrudniejsza do zastosowania spośród reguł

-norma o charakterze szczegółowym uchyla normę o charakterze ogólnym

-zakresy zastosowania obu norm muszą pozostawać w stosunku zawierania się

-lex specialis musi zawierać się w lex generalis

-tylko ta reguła umożliwia porównanie fragmentów regulacji tego samego aktu normatywnego

-może zmieniać sens działania reguły lex posterior i wyznaczać wyjątki dla korzystania z lex superior

-w efekcie zastosowania tej reguły stwierdza się, że:

• zakres zastosowania jednej z regulacji jest węższy, a drugiej szerszy

• jedna z regulacji to wyjątek wobec drugiej

3) Lex posterior derogat legi priori

-jest to reguła następstwa czasowego, która występuje gdy nie ma derogacji wyraźnej

-norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą (decyduje data wydania aktu) pod warunkiem, iż:

• akt późniejszy ma taką samą moc prawną jak akt wcześniejszy

• norma późniejsza nie jest ogólna dla normy wcześniejszej (szczególnej)

-norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej szczególnej

-co wyraża się w formule Lex posterior generali non derogat legi priori specialis

-reguła ta nie jest stosowana dla nowelizacji aktu normatywnego

-kolizja normatywna to jedna z sytuacji, która przedłuża etap derywacji

#Podsumowanie dla kolizji normatywnych

-dla zaistnienia kolizji normatywnej niezbędne jest:

1) Wyinterpretowanie normy prawnej w procesie derywacji (czyli jego zakończenie)

2) Tożsamości hipotez norm prawnych - ten sam adresat i okoliczności faktyczne

3) Sprzeczność dyspozycji norm prawnych - sprzeczne wzory zachowania

-w przypadku stwierdzenia kolizji normatywnej należy:

1) Wypracować kompromis interpretacyjny - w pierwszej kolejności

2) Skorzystać z reguł kolizyjnych - gdy podjęto nieudaną próbę wypracowania kompromisu

#Kolizja norm prawa krajowego i prawa wspólnotowego

-prawo wspólnotowe jest punktem odniesienia dla kompromisu

-w takim sensie, że osiągnięty kompromis musi być z nim zgodny

-w systemie orzecznictwa ukształtowała się koncepcja tzw. wykładni prowspólnotowej

-oparta jest ona na zasadzie bezpośredniej nadrzędności prawa unijnego

-polega na tym, że w pierwszej kolejności trzeba tak interpretować prawo krajowe

-by zapewnić mu zgodność z unormowaniami prawa unijnego

-jeśli norma N₁ wynika z prawa wspólnotowego a norma N₂ z prawa krajowego to należy

-dostosować dyspozycję normy prawa krajowego N₂ do dyspozycji normy prawa unijnego N₁

-by osiągnąć kompromis do prawa unijnego „nadciąga” się, więc prawo krajowe

-jeżeli w ten sposób nie można osiągnąć kompromisu to jest to jedyny przypadek

-gdy sędzia krajowy może w pełni odrzucić zastosowanie przepisów krajowych ze względu na:

• ich niezgodność z prawem unijnym

• zasadę bezpośredniej nadrzędności prawa unijnego

-zasada bezpośredniej nadrzędności mówi wtedy, że trzeba

-dokonać preferencji normy N₁ jako normy prawa wspólnotowego

Interpretacja prawa międzynarodowego

-prawo międzynarodowe jest włączane do krajowego porządku prawnego

-z zachowaniem statusu prawa krajowego

-może być wtedy podstawą do wydania decyzji krajowej

-interpretacja prawa międzynarodowego staje się istotna

-gdy państwo zaczyna być stroną umów międzynarodowych

-których treść implikuje powstanie praw podmiotowych dla obywateli

-takie umowy są źródłem praw podmiotowych

-których naruszenie powoduje powstanie roszczeń

-pozwala to na dochodzenie owych praw przed sądem

-i zmusza sędziego do derywacji prawa międzynarodowego

-gdy strona się na to prawo powołuje

I. Aspekt walidacyjny dla prawa międzynarodowego

-umowa międzynarodowa stała się w Polsce źródłem prawa krajowego

-na podstawie Małej Konstytucji z dnia 17 października 1992 roku

-do tego czasu obowiązywanie umów międzynarodowych uzasadniano

-zasadą demokratycznego państwa prawnego wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP

-istniał wtedy tylko etap walidacji, a sądy zastanawiały się jedynie nad tym

-czy można stosować umowy międzynarodowe, a nie jak je stosować

#Status źródeł prawa międzynarodowego w prawie krajowym reguluje:

• art. 9 Konstytucji RP

• Rozdział III Konstytucji RP Źródła prawa

• Art. 188 Konstytucji RP

• Art. 31-33 Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów z dnia 23 maja 1969 roku

• Niektóre postanowienia ustawy o języku polskim z dnia 22 lipca 1999 roku

Status umów międzynarodowych w świetle art. 87 Konstytucji

-przepis ten nie dotyczy hierarchii aktów prawnych i nie wymienia całego ich katalogu

-dotyczy wyłącznie źródeł prawa powszechnie obowiązującego w RP, które stosowane są na co dzień:

• Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia

• akty prawa miejscowego na obszarze działania organów, które je ustanowiły

-warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.

-zgodnie z art. 234 ust 1 Konstytucji szczególnym źródłem jest rozporządzenie z mocą ustawy

-wydaje je Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów

-jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

-rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu

Status umów międzynarodowych w świetle art. 146 ust. 4 pkt. 10 Konstytucji

-przepis ten wymienia umowy międzynarodowe zawieranie przez Radę Ministrów

-które nie muszą być ratyfikowane stanowiąc źródła prawa wewnętrznie obowiązującego

Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji

oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe

-nie podlegają zasadzie bezpośredniego stosowania

-ogłaszane są w Monitorze Polskim

-zobowiązują jedynie podmioty, które zawarły daną umowę np. umowy resortowe

-są zatwierdzane przez RM

#Wniosek dotyczący statusu umów międzynarodowych

-umowy międzynarodowe mogą, więc mieć dwojaki status:

• źródła prawa powszechnie obowiązującego dla umów ratyfikowanych

• Za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie (Duża ratyfikacja)

• Bez uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie (Mała ratyfikacja)

• źródła prawa wewnętrznie obowiązującego dla umów nieratyfikowanych

#Wyróżnia się dwa rodzaje ratyfikowanych umów międzynarodowych

1) Ratyfikowane przez Prezydenta RP za uprzednią zgodą Sejmu wyrażoną w ustawie

-jest to tzw. duża ratyfikacja

-w hierarchii źródeł prawa umowy te znajdują się poniżej Konstytucji, ale nad ustawami krajowymi

-i ogłaszane są w trybie wymaganym dla ustaw

-zgodnie z art. 89 Konstytucji takiej ratyfikacji podlegają umowy, które dotyczą:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych

• wolności praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji

• członkostwa RP w organizacji międzynarodowej

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

• spraw uregulowanych w ustawie lub, w których Konstytucja wymaga ustawy

-umowa ta jest bezpośrednio stosowana w polskim porządku prawnym

#Status rat. umowy między w dużej rat. w świetle art. 91 ust. 2 Konstytucji

Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową

-przepis ten potwierdza stanowisko części doktryny, iż:

• umowa ta ma moc prawną równą ustawie, gdy nie dochodzi pomiędzy nimi do sprzeczności

• jeśli dochodzi do kolizji to wówczas umowa ta ma większą moc prawną od ustawy

-przepis ten należy traktować jako dyrektywę interpretacyjną (a nie przepis kolizyjny)

-która komponuje się w rozważania na temat kolizji normatywnej

-mamy tutaj do czynienia z kolizją umowy międzynarodowej oraz ustawy krajowej

-ustawodawca przewidział w przepisie tym negatywne skutki związane z brakiem kompromisu

-dlatego też w przepisie tym umowa ta przeważa nad ustawą

-dopiero, gdy nie da się skonstruować kompromisu

-ponad to jest to specyficzny rodzaj kolizji normatywnej, gdyż:

• ustawa jest wolą prawodawcy

• umowa określa zobowiązania poszczególnych stron

#Status rat. umowy między w dużej rat. w świetle art. 188 ust. 2 Konstytucji

-dopiero ten przepis odnosi się to hierarchii źródeł prawa powszechnie obowiązującego

-jest to dostateczny argument powodujący, iż ustawa znajduje się na 3 miejscu w systemie źródeł prawa

-Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:

1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją

-Konstytucja jest nadrzędna wobec ustaw i umów międzynarodowych ratyfikowanych

2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie (dotyczy dużej ratyfikacji)

-jeżeli przyjmie się założenie widoczne w art. 91 ust. 2 Konstytucji

-iż ustawa i umowa mają równą moc prawną w przypadku braku sprzeczności

-to przy takiej równorzędności TK nie mógłby orzekać o zgodności jednego aktu z drugim

3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami (dotyczy małej ratyfikacji)

-przepisy wydawane przez centralne organy państwowe to rozporządzenia

4. zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,

5. skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.

-tak więc art. 188 ust. 2 Konstytucji jest przesłanką do stwierdzenia, że

-umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

-są wyżej w hierarchii od ustaw i w sytuacji braku ich pogodzenia z ustawą

-stosuje się zasadę Lex superior derogat legi inferiori

2) Ratyfikowane przez Prezydenta RP bez uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie

-jest to tzw. mała ratyfikacja

-w hierarchii źródeł prawa umowy te znajdują się:

• poniżej ustaw dla których traktowane są jako podustawowe akty wykonawcze

• nad rozporządzeniami

-co wynika również z art. 188 ust. 3 Konstytucji

-umowy te nie dotyczą kwestii ustawowych

-i mogą być zawierane w sprawach które nie zostały zastrzeżone dla 1)

-umowa ta jest bezpośrednio stosowana w polskim porządku prawnym

-o istnieniu tej kategorii umów świadczy fakt, iż o zamiarze przedłożenia Prezydentowi RP

-do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie

-Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm

#Wspólnie regulacje dla obu typów ratyfikowanych umów międzynarodowych

-ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP

-stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana

-chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy

-ratyfikacjaogłoszenie w Dzienniku Ustawvacatio legiswejście w życie

#Hierarchia aktów prawa powszechnie obowiązującego zgodna z art. 188 Konstytucji

1) Konstytucja (źródło rekonstrukcji normy jednostronnie stanowione przez ustawodawcę)

2) Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą Sejmu wyrażonej w ustawie

3) Ustawy (źródło rekonstrukcji normy jednostronnie stanowione przez ustawodawcę)

4) Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie

5) Rozporządzenia (źródło rekonstrukcji normy jednostronnie stanowione )

-ratyfikowane umowy międzynarodowe to źródło rekonstrukcji normy stanowione min. dwustronnie

-akty prawa miejscowego nie są zaliczane do tego katalogu

-gdyż obowiązują tylko na obszarze działania organów które je ustanowiły (czyli JST)

II. Aspekt derywacyjny dla prawa międzynarodowego

#Ogólna charakterystyka Konwencji Wiedeńskiej

-kwestię interpretacji traktatów reguluje Dział 3 art. 31, 32 i 33

-Konwencji Wiedeńskiej o Prawie Traktatów z dnia 22 maja 1969 roku

-która weszła w życie 27 stycznia 1980 roku

-konwencja ta odnosi się głównie do interpretacji umów horyzontalnych

-w kontekście sporu prawno - międzynarodowego pomiędzy państwami

-najważniejsza jest jednak dla umów wertykalnych w szczególności gdy:

• odnoszą się one do adresatów prawa krajowego

• regulują ich prawa podmiotowe

#Konwencja Wiedeńska w prawie Polskim

-Polska przystąpiła do konwencji dnia 27 kwietnia 1990 roku

-i weszła w życie w naszym kraju dnia 1 sierpnia 1990 roku

-formalnie konwencja została, więc ogłoszona w Dzienniku Ustaw

-i stała się powszechnie obowiązującym źródłem prawa polskiego

-pomimo tego sędzia krajowy nie może być jednak zobowiązany do jej stosowania

-gdyż podlega on tylko Konstytucji oraz ustawom

-co widoczne jest głównie w najwyższych instancjach

-większość umów miedz. do których przystępuje Polska jest sformułowanych w językach autentycznych

-nie ma wśród języka polskiego i dlatego też przepisy polskich aktów:

• ustawy z dnia 14 kwietnia 2000 roku o umowach międzynarodowych

• przepisy wykonawcze do tej ustawy w powiązaniu z przepisami ustawy o ochronie j. polskiego

-odnoszą się do tej kwestii stanowiąc, że Umowy międz. ogłaszane w Dz. U. ogłaszana są przy użyciu:

• jednego z języków w którym sporządzono tekst autentyczny

• polskiego przekładu.

-chodzi tutaj o stosowanie znaczeń, które są określone w języku polskim

#Rodzaje umów międzynarodowych

1) Umowy horyzontalne

-w swej konstrukcji podobne są do dwustronnych umów zobowiązaniowych prawa prywatnego

• jedno państwo realizuje określone świadczenie na rzecz drugiego państwa

• drugie państwo realizuje wzajemne świadczenie na rzecz pierwszego państwa

2) Umowy wertykalne mają dwa zakresy:

a) horyzontalny - ogranicza się do faktu zawarcia umowy pomiędzy państwami

-państwa stają się stronami umowy, ale nie zobowiązują się do realizacji świadczeń względem siebie

b) wertykalny - państwa zobowiązują się do realizacji świadczeń na rzecz podmiotu trzeciego

-jest to podmiot niepaństwowy, a więc os. fiz., os. pr., j. org. bez osobowości prawnej

-postanowienia umów wertykalnych istotne są w zakresie w jakim regulują prawa podmiotowe

-państwo ma realizować prawa w nich zawarte i gwarantować je podmiotom trzecim

np. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 Rzym

#Ogólna reguła interpretacji wg art. 31 Konwencji

1) Ustęp pierwszy stanowi, iż traktat należy interpretować:

a) w dobrej wierze - reguła aksjologiczna

-aspekt ten jest szczególnie ważny, gdy stronami umowy jest wiele państw

-nie można zakładać że umowa została sformułowana w sposób szkodzący innym państwom

-wszystkie państwa stając się stronami i zobowiązują się do przestrzegania umowy

-nie można mieć złego nastawienia do tych umów i nie można szukać w nich podstępu

b) zgodnie ze zwykłym znaczeniem, jakie należy przypisywać użytym w nim wyrazom - semantyczna reguła językowa

-reguła ta nakazuje korzystać ze znaczenia z języka powszechnego

#Do semantycznej reguły językowej odnosi się również ust. 4

-specjalne znaczenie należy przypisywać wyrazowi, gdy ustalono, że taki był zamiar stron

-reguła ta nakazuje korzystać ze znaczenia z języka prawnego

-zamiar ten może wynikać z definicji legalnej, która została zawarta w umowie

c) w ich kontekście - reguła systemowa

d) w świetle przedmiotu i celu traktatu -reguła celowościowo funkcjonalna

#Dla interpretacji prawa międzynarodowego obligatoryjnie stosuje się, więc reguły:

• aksjologiczne

• semantyczne językowe - dla przepisu ustawy obligatoryjne

• systemowe - dla przepisu ustawy obligatoryjne

• celowościowo - funkcjonalne - dla przepisu ustawy są uzupełniające i fakultatywne

2) Ustęp drugi odnosi się do reguł systemowych precyzując pojęcie kontekstu

-dla celów interpretacji traktatu kontekst obejmuje:

a) tekst traktatu łącznie z:

• jego wstępem - zawiera wartości aksjologiczno - systemowe

• załącznikami - mogą zawierać sugestie, co do rozumienia pojęć w języku prawnym

-przepisy rangi ustawowej rzadko odwołują się do preambuł, które zawsze widoczne są w umowach

b) każde porozumienie dotyczące traktatu

-osiągnięte między wszystkimi stronami w związku z zawarciem traktatu

c)  każdy dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem traktatu

-przyjęty przez inne strony jako dokument odnoszący się do traktatu

3) Ustęp trzeci stanowi, iż łącznie z kontekstem należy brać pod uwagę:

a) każde późniejsze porozumienie między stronami

-dotyczące interpretacji traktatu lub stosowania jego postanowień

-jest to co do zasady wykładnia legalna

-przyjęcie określonego znaczenia dla danego postanowienia umowy

-ma charakter wiążący i przybiera postać wykładni legalnej, a czasem wykładni autentycznej

b) każdą późniejszą praktykę stosowania traktatu

-ustanawiającą porozumienie stron co do jego interpretacji

-jest to wzmocnienie reguł funkcjonalnych i nakaz opierania się na orzecznictwie międzynarodowym

-podczas interpretacji traktatu i zmianą uzasadnienia, które dotyczy tej interpretacji

c) wszelkie odpowiednie normy prawa międzynarodowego

-mające zastosowanie w stosunkach między stronami

-stwierdzenie to ma ujęcie aksjologiczne, aksjologiczno - systemowe oraz a rubrica

-sąd interpretując traktat może odwołać się do:

• innych umów międz. i sposobu ich rozumienia

• zasad, które wynikają z innych umów międz.

#Uzupełniające środki interpretacji wg art. 32 Konwencji

-do środków tych można się odwołać, by:

1) Potwierdzić znaczenie wynikające z zastosowania art. 31

2) Ustalić znaczenie, gdy interpretacja oparta na art. 31:

1. pozostawia znaczenie dwuznacznym lub niejasnym albo

2. prowadzi do rezultatu wyraźnie absurdalnego lub nierozsądnego

-odwołanie to może nastąpić łącznie z

• pracami przygotowawczymi do traktatu

• okolicznościami jego zawarcia

-długoletniość traktatów w zasadzie wyklucza ich zastosowanie

#Interpretacja traktatów, których tekst autentyczny został ustalony w dwóch lub więcej językach wg art. 33 Konwencji

1) Jeżeli tekst traktatu ustalono jako autentyczny w dwóch lub więcej językach

-to ma on jednakową moc w każdym z nich

-chyba że traktat postanawia lub strony uzgodniły

-iż w przypadku rozbieżności określony tekst jest rozstrzygający.

2) Wersja traktatu w języku innym niż jeden z tych, w których tekst został ustalony jako autentyczny

-jest uważana za autentyczną tylko, gdy traktat tak postanawia lub strony tak uzgodnią

3) Domniemanie, że wyrazy użyte w traktacie mają to samo znaczenie w każdym tekście autentycznym

4) Przyjęcie znaczenia, które przy uwzględnieniu przedmiotu i celu traktatu najlepiej godzi teksty

-nie dotyczy to sytuacji, gdy:

• traktat postanawia lub strony uzgodniły iż w przypadku rozbieżności

określony tekst jest rozstrzygający

• porównanie tekstów autentycznych wykazuje różnicę w znaczeniu

której nie usuwa zastosowanie art. 31 i 32

-przepis ten nie dotyczy Polski z punktu widzenia porządku krajowego, gdyż:

a) problematyka dwóch języków autentycznych istotna jest w sporze międzynarodowym

-spór taki toczy się pomiędzy, co najmniej dwoma państwami, które zawarły umowę międz.

-i w których to językach występują języki autentyczne tej umowy

b) podstawą interpretacji traktatu jest język polski

-istnieje obowiązek publikacji tekstu umowy międz. w jednym z jej języków autentycznych

-oraz w przekładzie polskim

Interpretacja prawa unijnego

#Ogólna charakterystyka prawa unijnego

1) Nie jest źródłem polskiego prawa krajowego (powszechnie lub wewnętrznie obowiązującego)

• Konstytucja RP nie wymienia aktów unijnego prawa pierwotnego oraz wtórnego

• Nie są one ogłaszane w Dzienniku Ustaw (teksty tłumaczy KE i przesyła do każdego z krajów)

-by jego postanowienia stały się takim źródłem niekiedy wymagają implementacji

2) Nie jest źródłem prawa któregokolwiek z państw członkowskich

#Relacje prawa krajowego z prawem unijnym określa odgórnie Unia Europejska

-są one jednolite dla każdego z państw członkowskich i opierają się na następujących zasadach:

1) Zasada bezpośredniej nadrzędności prawa unijnego w państwach członkowskich

2) Zasada bezpośredniego obowiązywania prawa unijnego w państwach członkowskich

3) Zasada bezpośredniego stosowania prawa unijnego w państwach członkowskich

4) Zasada bezpośredniej skuteczności prawa unijnego w państwach członkowskich

-można określić kilka funkcji owych zasad:

• określają relacje systemowe pomiędzy prawem krajowym, a prawem unijnym by w każdym z krajów prawo unijne było rozumiane tak samo

-zasady te są niezależne od rozwiązań w zakresie instytucji

-związanych z wykładnią prawa, której dokonuje sędzia krajowy

• sprawiają, że państwa członkowskie tworzą w miarę jednolity twór

-akceptując te rozwiązania państwa są w stanie spełniać wymogi Unii Europejskiej

-co gwarantuje spójnośc unii jako organizacji

I. Aspekt walidacyjny dla prawa unijnego

1) Zasada bezpośredniej nadrzędności prawa unijnego w państwach członkowskich

-prawo unijne jest prawem nadrzędnym wobec prawa krajowego (także wobec Konstytucji)

-państwo ma obowiązek tworzyć akty prawa zgodnie z prawem wspólnotowym

-jeżeli występuje sprzeczność sędzia krajowy powinien oprzeć rozstrzygnięcie na prawie unijnym

-sędzia może odmówić zastosowania prawa krajowego, które jest niezgodne z prawem unijnym

2) Zasada bezpośredniego obowiązywania prawa unijnego w państwach członkowskich

-prawo unijne ogłaszane jest w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej

-po upływie vacatio legis i wejściu w życie zaczyna

-bezpośrednio obowiązywać w państwach członkowskich

-nie wymagając inkorporacji do prawa krajowego

-obowiązuje wtedy obok prawa krajowego jako odrębny porządek prawny

II. Aspekt derywacyjny dla prawa unijnego

1) Zasada bezpośredniego stosowania prawa unijnego w państwach członkowskich

-stanowi podstawę prawną dla działania organów państw członkowskich

-które powinny przestrzegać zarówno prawa unijnego jak i prawa krajowego

-z mocy prawa włączane jest ono w porządek prawny państw członkowskich bez potrzeby transformacji

a) dla prawa pierwotnego oznacza że:

-sędziowie państw członkowskich nie mogą odmówić jego stosowania

-z powodu braku transformacji traktatów do porządku krajowego

b) dla prawa wtórnego oznacza, że:

-nie istnieje obowiązek jego publikacji na poziomie krajowym

-zasadę tę implikuje zasada bezpośredniego obowiązywania i jest ona jej konsekwencją

2) Zasada bezpośredniej skuteczności prawa unijnego w państwach członkowskich

-norma prawa wspólnotowego bezpośrednio i bez transformacji

-tworzy prawa i obowiązku dla podmiotów indywidualnych

-czyli os. fiz., os. pr. i jedn. org. bez osobowości prawnej

#Wykładnia legalna Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

-Trybunał dokonuje wiążącej interpretacji prawa wspólnotowego

-powinien się nią posługiwać każdy sędzia krajowy wszystkich państw członkowskich

-wykładni tej nie może zmienić żaden organ krajowy

-ze względu na charakter obowiązku sądy możemy podzielić na dwie grupy:

1) Sądy od których orzeczeń odwołanie jest możliwe

-mają prawo (mogą) przed wydaniem merytorycznego orzeczenia zadać pytania prawnego

-orzeczenia tych sądów podlegają kontroli wyższej instancji

2) Sądy od których orzeczeń odwołanie nie jest możliwe

-mają obowiązek (muszą) przed wydaniem merytorycznego orzeczenia zadać pytanie prawne

-orzeczenia tych sądów nie podlegają już żadnej kontroli

-wyróżnia się, więc dwie teorie

a) abstrakcyjna - sądami tymi są sądy najwyższej instancji niezależnie od rozpatrywanej sprawy

b) konkretna

-o takim charakterze sądu decyduje to czy w konkretnej sprawie sąd jest sądem ostatniej instancji

-i czy do jego orzeczenia służy jeszcze odwołanie.

#Sytuacje w których nawet sąd, od którego orzeczenia nie przysługuje odwołanie nie musi kierować do ETS-u pytania prawnego to:

a) doktryna acte clair (przepis jasny) - doktryna mało ryzykowna

-by zastosować tą regułę muszą być spełnione następujące warunki:

• znaczenie danego przepisu prawa wspólnotowego jest identyczne w trzech językach.

• należy sprawdzić jego rozumienie prawnicze

• użyte w danym przepisie pojęcia muszą być interpretowane w ranach dorobku orzecznictwa

b) doktryna acte ẻclairẻ (przepis wyjaśniony) - doktryna bardzo ryzykowna

-oznacza, że można powoływać się na wcześniejsze wyjaśnienia pytań prawnych

-ale zawsze trzeba brać pod uwagę stan faktyczny, którego dotyczyło dane orzeczenie

-ma to wymóg ekonomiczny

-jeżeli pytanie zostanie zadane ETS wskazuje właściwą sprawę

-która była już przedmiotem podobnego rozstrzygnięcia.

-do pewnego momentu sędzia krajowy musi, więc sam interpretować prawo wspólnotowe

-zgodnie z zasadą clara non sunt interpretanda (jasno sformułowane przepisy nie wymagają interpretacji)

-pytanie prejudycjalne do ETS-u sędzia kieruje wtedy

gdy musi skorzystać z wykładni celowościowo - funkcjonalnej

Precedensy

Kultury prawne związane z pojęciem precedensu

1) Kultura anglosaska - oparta na precedensie

-wykształciła ona własny system prawny znany jako common law (prawo pospolite)

-system ten o opiera się na tzw. precedensowym systemie orzekania

-co oznacza, że sądy mają kompetencje zarówno do stanowienia jak i stosowania prawa jednocześnie

-dzięki precedensowi prawotwórczemu

-precedensowy system orzekania opiera się z kolei na regule stare decidis

-jest to formalne związanie sędziego precedensem prawotwórczym

-który nie może odrzucić go w sprawach podobnych

-i właśnie na nim musi oprzeć decyzję w procesie stosowania prawa

#Do kultury tej zalicza się takie państwa jak:

• Wielka Brytania i USA, Australia

• Niektóre państwa afrykańskie kolonizowane przez Brytyjczyków

• Pańcia Basenu Pacyfiku

2) Kultura kontynentalna - nie jest oparta na precedensie np. Polska

-wykształciła własny system prawny znany jako civil law (prawo rzymskie)

-system ten opiera się na założeniu że:

• prawo stanowi organ ustawodawczy

• prawo stosuje organ sądowy w trybie sądowym oraz organ administracyjny w trybie adm.

-kultura ta określa jedynie jakie jest znaczenie orzeczenia sądowego w procesie stosowania prawa

#Wniosek

-analiza procesu interpretacyjnego, gdy źródłem rekonstrukcji normy jest precedens

-ma więc duże znaczenie dla kultury anglosaskiej, a mniejsze dla kontynentalnej

Ogólna definicja precedensu

-jest to orzeczenie sądowe, które stanowi podstawę normatywną

-dla decyzji wydawanych w sprawach podobnych

-definicja ta w kontekście definicji szczegółowych

-w dużym zakresie charakteryzuje precedens anglosaski i nie przystaje do innego rozumienia tego słowa

Podstawowy podział precedensów

-jest to podział związany z podziałem rozważań nad precedensem na dwie sfery systemowe

1. De iure (prawnie wiążący) - kultura anglosaska

-jest to orzeczenie sądowe, które formalnie wiąże sądy w sprawach podobnych

-i może stanowić podstawę decyzji stosowania prawa

-precedens ten dzieli się na prawotwórczy i nieprawotwórczy

2. De facto (prawnie niewiążący) - kultura kontynentalna

-jest to orzeczenie sądowe, które określa jakie jest faktyczne znaczenie orzeczeń sądowych

-dla rozstrzygania spraw w sądowym trybie stosowania prawa

-faktycznie oddziałuje na sposób interpretacji i stosowania prawa w sprawach późniejszych

-np. sądy polskie uwzględniają wyroki innych sądów, ale nie są nimi związane

-przytaczają ich tezy w uzasadnieniach swych orzeczeń

-precedens ten dzieli się na interpretacyjny oraz abstrakcyjny

Podział precedensów w systemie anglosaskim

-jest to w istocie podział precedensu de iure na:

1) Precedens prawotwórczy - polega na stosowaniu oraz stanowieniu prawa

-precedens ten jest ustanawiany w trakcie konkretnej sprawy sądowej

-która toczy się przy uczestnictwie stron procesowych

-dotyczy zazwyczaj spraw dość nietypowych

-precedens ten może być stanowiony wyłącznie przez sądy DRUGIEJ instancji oraz Sąd Najwyższy

-oznacza to, że sądy te zarówno stanowią jak i stosują prawo

-precedens ten składa się z dwóch elementów: ratio decidendi oraz obiter dicta

a) Ratio decidendi to reguła decyzji

-jest to ukształtowana poraz pierwszy indywidualno - konkretna norma

-która stanowi swoistą nowość normatywną.

-sędzia w procesie stosowania prawa kształtuje normę

-której wcześniej nie było w systemie prawa (stanowi prawo)

-by na jej podstawie wydać decyzję stosowania prawa w ty samym procesie sądowym

-norma ta jest również podstawą późniejszych orzeczeń w sprawach podobnych

-poszczególne reguły decyzji różnią się od siebie innymi stanami faktycznymi

-zachodzi tutaj połączenie funkcji stosowania oraz stanowienia prawa przez sędziego

b) Obiter dicta to elementy charakterystyczne dla konkretnej sprawy, ale nieistotne dla reguły decyzji

-precedens prawotwórczy składa się, więc z Ratio decidendi₁ oraz Obiter dicta₁

2) Precedens nieprawotwórczy - polega tylko na stosowaniu prawa

-precedens ten polega na poszukiwaniu w fazie walidacyjnej

-prawotwórczych orzeczeń precedensowych

-które są związane z udowodnionym stanem faktycznym

-i zawierają podobne stany faktyczne

-by stały się one podstawą stosowania prawa właśnie w udowodnionym stanie faktycznym

-jeżeli sędzia stwierdzi, że udowodniony stan faktyczny

-jest podobny do stanu faktycznego z precedensu prawotwórczego nr X

-to w danej sprawie zastosuje indywidualno - konkretną normę nr X

-precedens nieprawotwórczy składa się, więc z:

• Ratio decidendi₁

-reguła ta pochodzi z precedensu prawotwórczego i w nim została utworzona

-zostaje z niego zapożyczona do precedensu nieprawotwórczego

• Obiter dicta₂

-są to elementy charakterystyczne dla konkretnej sprawy, ale nieistotne dla reguły decyzji

-mają wpływ na sam wyrok, ale w gruncie rzeczy

-pokazują różnice pomiędzy udowodnionym stanem faktycznym

-a podobnym z precedensu prawotwórczego

-precedens ten może być stosowany głównie przez sądy PIERWSZEJ instancji

-oznacza to, że sądy te jedynie stosują prawo

-i są zobowiązane do poszukiwania precedensu prawotwórczego

-w żadnym wypadku nie mogą one tworzyć prawa

#Widoczny jest tutaj pewien relatywizm

-sędzia musi porównywać stan faktyczny udowodniony w procesie

-ze stanami faktycznymi, które są najbardziej do niego podobne

-i z którymi związana jest określona indywidualno - konkretna norma

-widoczna w precedensie prawotwórczym

#Różnica dla systemu kontynentalnego

-w systemie tym ustawodawca stanowiąc akty normatywne tworzy normy generalno - abstrakcyjne

-stosowanie prawa w systemie kontynentalnym jest to, więc

-proces decyzyjny, w którym organ na podstawie abstrakcyjno - generalnej normy

-wydaje indywidualną i konkretną decyzję

-norma indywidualno - konkretna pojawia się tu dopiero

-jako element konkretyzacji w procesie decyzyjnym

Przełamanie precedensu anglosaskiego

-jest to odejście od reguły decyzji Ratio decidendi₁

-czyli ukształtowanej poraz pierwszy indywidualno - konkretnej normy

-proces ten można przeprowadzić, gdy sędzia uzna regułę decyzji

-za nieadekwatną i nieodpowiednią do rzeczywistości oraz przestarzałą

-jest to jednak niezwykle trudne, żmudne i długotrwałe

-gdyż przywiązanie Anglosasów do Ratio decidendi₁ jest bardzo duże

-przełamać precedens może:

• sąd drugiej instancji (nie musi to być ten sam sąd, który ten precedens ustanowił)

• Sąd Najwyższy

-precedens ustanowiony przez Sąd Najwyższy może przełamać tylko Sąd Najwyższy

#Różnica dla systemu kontynentalnego

-jeżeli ustawodawca uzna, że prawo jest stare i nieadekwatne do rzeczywistości to:

• uchwala nowe przepisy

• nowelizuje stare przepisy zmieniając ich treść

Relacje pomiędzy ustawą, a precedensem w systemie anglosaskim

-w systemie anglosaskim ustawa ma wyższą moc prawną od precedensu

-kolizje pomiędzy nimi są jednak rzadkie z uwagi na to, iż:

a) Precedensy

-precedens ma różnorodne i niejednolite znaczenie w zależności od gałęzi prawa, której dotyczy

-istnieją gałęzie prawa zdominowane przez precedensy

-dotyczy to tradycyjnych gałęzi prawa, które kształtowały się od wieków

jak np. prawo karne, cywilne, handlowe

b) Ustawy

-ustawy dotyczą głównie problematyki związanej z rozwojem cywilizacyjnym

-w której nie jest możliwe wprowadzenie precedensu

-np. nowoczesne technologie, telekomunikacja, informatyka, żywność modyfikowana, budownictwo

-rola ustaw maleje jednak tym bardziej im dłużej obowiązują

-dla danej problematyki zaczynają się wtedy pojawiać precedensy prawotwórcze

-co prowadzi do sytuacji, iż sędzia stosuje prawo na ich podstawie

-w formie precedensów nieprawotwórczych

-i nie zwraca uwagi na treść ustawy

-ponadto istnieje reguła interpretacji ustaw, która nakazuje ich ścisłą interpretację

-by jak najmniej derogować precedens przeciwny ustawie

-w kulturze anglosaskiej źródłem rekonstrukcji normy (podstawą prawną)

-jest, więc zarówno precedens (rola duża) oraz ustawa (rola mała)

#Wyróżnia się tutaj następujący podział precedensów

• secundum legem - zgodny z obowiązującym prawem

• contra legem - niezgodny z obowiązującym prawem (łac. przeciwne ustawom)

• praeter legem - dotyczący sprawy nieuregulowanej przez prawo (łac. obok ustawy)

Kolejność stosowania reguł wykładni prawa w systemie anglosaskim

-występuje tutaj odwrócenie sekwencji interpretacyjnej, gdyż kolejno stosujemy:

1) Reguły celowościowo - funkcjonalne

2) Reguły językowe

3) Reguły językowa (co do zasady nie występują z uwagi na indywidualno - konkretne normy)

Podział precedensów w systemie kontynentalnym

-jest to w istocie podział precedensu de facto na:

1) Precedens interpretacyjny - ma moc wiążącą dla sądów

-jest to orzeczenie, które ustala wiążące znaczenie istniejącego przepisu prawnego, czyli

• wykładnię tego przepisu

• sposób jego rozumienia na gruncie orzeczenia

-jednak w Polsce nie ma on takiej mocy z wyjątkiem orzeczeń:

• Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

• Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu

2) Precedens abstrakcyjny - przyjmuje postać zasad prawa

-jest to orzeczenie w którym ustalane są zasady prawa

-widoczny jest, więc tutaj aspekt abstrakcyjności:

• Wyroki interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego

• Orzeczenia Sądu Najwyższego

• Wyroki interpretacyjne Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu

Rola precedensu w systemie kontynentalnym

-jest to orzeczenie sądowe, które stanowi instrument

-powszechnie wykorzystywany w procesie interpretacji

-nie jest źródłem rekonstrukcji normy

-gdyż nie jest wymienione jako źródło prawa powszechnie obowiązującego

-oznacza to, iż w systemie tym:

• nie istnieją wyroki sądowe, które zostały wydane na podstawie innych wyroków

• w sentencji wyroku jako podstawę prawną powołuje się jedynie przepisy prawne

• wyroki innych sądów powoływane są wyłącznie w uzasadnieniu danego orzeczenia

-wyroki oddziałują, więc na proces stosowania prawa wyłącznie w sposób faktyczny

-co oznacza, iż sędzia powołuje się na inny wyrok w uzasadnieniu orzeczenia, a nie jego sentencji

-znaczenie precedensu w procesie stosowania prawa jest coraz większe i nabiera nowego znaczenia

-jest to spowodowane przemianami w sferze politycznej oraz technologicznej

-coraz większa liczba sędziów opiera swe orzeczenia na wyrokach

-a idea systemu kontynentalnego przestaje odgrywać wiodącą rolę

-potwierdzenie tego faktu, stanowią:

a) Uchwały interpretacyjne NSA i SN - z formalnego punktu widzenia są wiążące

-żaden sędzia nie przyjmie przecież innego rozumowania danego przepisu

-skoro wie, iż ostatecznie jego tok myślenia zostanie zakwestionowany

b) Wyroki interpretacyjne Trybunału Konstytucyjnego - z formalnego punktu widzenia nie są wiążące

-wg prawa sędziowie podlegają tylko konstytucji oraz ustawom i

-jeżeli wyrok interpretacyjny Trybunału nie jest przestrzegany w orzecznictwie

-to orzeka on o niezgodności danego przepisu z Konstytucji

#Koncepcje stosowania prawa w systemie kontynentalnym

1) Sylogistyczna koncepcja stosowania prawa

-ustalenie stanu faktycznego, znalezienie podstawy prawnej, subsumcja i wykładnia prawa

-przyjmują postać sylogizmu:

• Norma prawna - przesłanka wyższa

• Stan faktyczny - przesłanka niższa

• Decyzja stosowania prawa - konkluzja

-dla interpretacji prawa korzysta się z:

• pewnych instrumentów interpretacyjnych

• takich luzów jakie wynikają z systemu

-została stworzona w okresie pozytywizmu prawniczego

2) Argumentacyjna koncepcja stosowania prawa - dominująca

-w procesie interpretacji prawa korzysta się z argumentów, które wynikają z

• reguł interpretacyjnych

• poglądów doktryny

• orzecznictwa

-argumenty te podawane są w uzasadnieniu wyroku

Reguły inferencyjne

Pojęcie i założenie reguł inferencyjnych

-reguły inferencyjne to tzw. wnioskowania prawnicze

-reguły te opierają się na założeniu, iż obowiązują dwie normy tj.:

1) Ustanowiona przez ustawodawcę czyli wyinterpretowana z ustanowionych przepisów prawa

2) Zbliżona do ustanowionej

-czyli ta, która wynika z wyinterpretowanej normy ustanowionej przez ustawodawcę

-a która nie jest przez niego ustanowiona

#Pojęcie inferencji = wynikanie normy z normy ustanowionej

-innymi słowy można powiedzieć, że inferencja to uznanie, iż obowiązują:

• akty normatywne oraz normy, które z nich wynikają (normy ustanowione)

• naturalne konsekwencja procesu ustawodawczego (normy zbliżone do ustanowionych)

-podstawą inferencji jest norma ustanowiona przez ustawodawcę (obowiązująca/systemowa)

#Rodzaje powiązań pomiędzy normą ustanowioną, a normą zbliżoną do ustanowionej

-są to powiązania pomiędzy:

• normą ustanowioną przez ustawodawcę, a więc systemową

• normą zbliżoną do ustanowionej, a więc pozasystemową

1) Powiązanie aksjologiczne - opiera się na zasadach aksjologicznych

-inferencja aksjologiczna związana jest wyłącznie z analogią iuris

-analogia iuris to jednorazowe dotworzeniem normy na użytek konkretnego rozstrzygnięcia, gdy:

• w prawie występuje luka

• nie można zastosować analogii legis i zapożyczyć żadnej podstawy normatywnej

-analogia iuris uważana JEST za regułę inferencyjną

-gdyż inferencja aksjologiczna polega tu na dotworzenie normy

-na podstawie i w granicach zasad aksjologicznych danej gałęzi prawa

-które zostały wyinterpretowane z przepisów prawa ustanowionych przez ustawodawcę

-dotworzona norma jest zbliżona do ustanowionej i musi komponować się z aksjologią danej gałęzi prawa

-zasady aksjologiczne danej gałęzi prawa:

• funkcjonują w ramach reguł systemowych danej gałęzi prawa

• stanowią podstawę aksjologiczną tej gałęzi prawa

• stanowią podstawę dotworzenia normy

• wyznaczają aksjologiczne granice dotworzenia normy

• aksjologicznie uzasadniają dotworzoną normę

• są wyinterpretowane z przepisów ustanowionych przez ustawodawcę

#Wyróżnia się również analogię legis

-analogia legis to zapożyczenie podstawy normatywnej

-czyli wnioskowanie z podobieństwa, które jest możliwe, gdy:

• w prawie występuje luka

• nieuregulowany stan faktyczny jest podobny do stanu faktycznego uregulowanego

-zapożyczenie to następuje z podobnego uregulowanego stanu faktycznego

-analogia legis NIE JEST więc regułą inferencyjną

-gdyż występuje w niej proces zapożyczenia normy

-podstawą decyzji stosowania prawa jest, więc norma

-która została wyinterpretowana z przepisów ustanowionych

-analogia legis nie skutkuje wyinterpretowaniem normy z normy już ustanowionej

#Wniosek

-reguły wykorzystujące analogię, czyli per analogiam to wnioskowanie z podobieństwa a simili:

• analogia legis - na zasadzie podobieństwa z ustawą

• analogia iuris - na zasadzie podobieństwa z zasadami prawa

-wnioskowanie to dopuszczalne jest w prawie cywilnym i nigdy w prawie karnym

-analogia legis stosowana jest w pierwszej kolejności przed analogią iuris

2) Powiązanie instrumentalne

-w ramach inferencji instrumentalnej wyróżnia się dwie reguły instrumentalne:

1. Reguła instrumentalnego nakazu

-jeżeli ustawodawca ustanowił w systemie normę A

-nakazującą adresatowi zrealizowanie określonego stanu rzeczy

-to przyjmuje się, że obowiązuje również norma B

-która w sposób instrumentalny nakazuje podjęcie wszelkich czynności i działań

-jakie są niezbędne do zrealizowania normy A

2. Reguła instrumentalnego zakazu

-jeżeli ustawodawca ustanowił w systemie normę A

-nakazującą adresatowi zrealizowanie określonego stanu rzeczy

-to przyjmuje się, że obowiązuje również norma B

-która w sposób instrumentalny zakazuje podjęcia jakichkolwiek czynności i działań

-jakie by uniemożliwiły zrealizowanie normy A

-reguły te występuje w sytuacji. gdy ustawodawca nie ustanawia dodatkowych norm

-gdyż jest to niemożliwe z uwagi na wielość sytuacji, której mogą dotyczyć normy już ustanowione

-dla reguł tych występuje instrumentalne powiązanie

-pomiędzy obowiązującą normą A oraz inferowaną normą B

#Zależność reguł instrumentalnych oraz reguł a fortiori

-często reguły instrumentalnego nakazu i zakazu mylone są z innymi 2 regułami inferencyjnymi

-argumentum a maiori ad minus i argumentum a minori ad maius

-reguły instrumentalne mają jednak szerszy zakres od reguł a fortiori

-gdyż inferowana norma B może dotyczyć szeregu różnych zachowań z zakresu minori i maiori

Reguły inferencyjne argumentum a fortiori

-jeżeli uznajemy, że obowiązuje norma A to tym bardziej istnieje norma B

-która ma silniejsze uzależnienie aksjologiczne

-a fortiori = tym bardziej

1) Wnioskowanie z większego na mniejsze argumentum a maiori ad minus

-jeżeli obowiązuje norma A nakazująca (dozwalająca) czynić więcej

-to tym bardziej obowiązuje norma B nakazująca (dozwalająca) czynić mniej

2) Wnioskowanie z mniejszego na większe argumentum a minori ad maius

jeżeli norma prawna zakazuje czynić mniej, to zakazuje także i więcej.

-jeżeli obowiązuje norma A zakazująca czynić mniej

-to tym bardziej obowiązuje norma B zakazująca czynić więcej

Reguła inferencyjna oparta na powiązaniu logicznym

-jest to reguła a contrario, czyli rozumowanie z przeciwieństwa

-jeśli uprawnienie podmiotowe zyskuje podmiot, który musi wykazać się cechą a i b

-to automatycznie z tego uprawnienia nie może korzystać podmiot

-który charakteryzuje się cechami przeciwnymi do a i b.

-reguły a fortiori (a maiori ad minus oraz a minori ad maius) i a contrario to rozumowania inferencyjne

KLUAUZULA GENERALNA

Pojęcie klauzuli generalnej

-jest to zwrot niedookreślony znaczeniowo, który:

• jest częścią przepisu prawnego

• odsyła do ogólnie ukierunkowanych ocennych kryteriów pozaprawnych (odsyłający)

• jego treść jest ustalona w procesie stosowania prawa

-klauzula generalna nie występuje w prawie administracyjnym, gdzie widoczne jest uznanie adm.

a) Zwrot niedookreślony znaczeniowo, który jest częścią przepisu prawnego

-w sensie gramatycznym jest to fragment przepisu prawnego

-z reguły są to nazwy abstrakcyjne np.”

- zasady współżycia społecznego

- dobre obyczaje kupieckie

- społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa

-klauzulą generalną nie są zwroty szacunkowe, które zmuszają do „ważenia” lub „oceny” np.:

-trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego

-uzasadnione przyczyny

-ważne powody

-klauzule generalne oraz zwroty szacunkowe to nazwy abstrakcyjne

b) Odsyła do ogólnie ukierunkowanych ocennych kryteriów pozaprawnych

-jest to ocena pewnych wartości pozostawiona dla sędziego

-prawodawca decyduje do jakich wartości odsyła sędziego

-a sędzia dokonuje ich oceny w zakresie luzu decyzyjnego

-są to takie wartości jak: społeczne, ekonomiczne, polityczne, gospodarcze, moralne

-wartości politycznych to np. demokratyczne państwo prawne, zasada sprawiedliwości społecznej

-luz decyzyjny sędziego polega, więc na ocenie pewnych wartości

-która pozostawiana jest przez prawodawcę

-przez odesłanie do ukierunkowanych kryteriów pozaprawnych

c) Jego treść jest ustalona w procesie stosowania prawa

-sędzia musi sprecyzować, co konkretnym przypadku rozumie pod pojęciem klauzuli generalnej

-i uzasadnić swój wybór oraz dokonaną ocenę

#Klauzula generalna jako samoistna podstawa decyzji

-klauzula generalna NIE MOŻE:

• być samoistną podstawą decyzji

• kształtować samoistnie praw podmiotowych

-klauzula generalna MOŻE precyzować i modyfikować istniejące prawa (wspomagać ich kształtowanie)

w żadnym wypadku nie może ich tworzyć

Aspekt aksjologii pozaprawnej dla klauzuli generalnej

-wg klauzul generalnej aksjologia pozaprawna jest ważniejsza od aksjologii prawnej, gdyż klauzula:

• precyzuje i wspomaga kształtowanie istniejących praw podmiotowych

• łagodzi rygoryzm systemu prawnego

• dodaje prawa podmiotowe

Aspekt historyczny dla klauzuli generalnej

-udział kryteriów pozaprawnych realizowany jest na dwa sposoby:

1) Jako jeden typ sądownictwa w którym występuje instytucja klauzuli generalnej

-dochodzi tutaj do włączenia odesłań pozaprawnych do systemu prawnego

2) Jako dwa typy sądownictwa:

1. jeden działa na podstawie kryteriów pozaprawnych (anglosaska zasada słuszności)

2. drugi działa na podstawie kryteriów prawnych.

-ten dwutorowy system wyłonił się w Rzymie jako instytucja Pretora

-który rozwiązywał problemy na podstawie zasady słuszności.

-system anglosaski kształtował się przeciwnie do systemu rzymskiego tworząc common law

-odrzucał on system prawa rzymskiego, ale przejmował formułę sądownictwa

-podstawowych kryteriów prawnych i pozaprawnych

-Europa odrzuciła kryteria prawne i pozaprawne przejmując system rzymski

#Ideologią oświecenia była zasada dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej

-jej przedstawiciele obawiali się dawnej swobody sądów koronnych

-która kojarzona była ze swawolą

-Monteskiusz twierdził, że sędzia powinien być jedynie „ustami ustawy”

-jest on zależny od suwerena i ma wyrażać jego wolę

-nie mając żadnej swobody

-przepisy miały charakter kazuistyczny, by „związać sędziów” co do ich interpretacji

-brak cechy abstrakcyjności w prawie

#Francuski Kodeks Napoleona w związku z prawem polskim

-podczas tworzenia jego projektów rozpoczęła się debata nad luzem decyzyjnym

-w ramach swobodnej decyzji sądowej

-elementami decydującymi były:

a) Preambuła zawierała nakaz wydania sądowego wyroku w każdej rozpatrywanej sprawie

b) Przepisy ogólne pozwalają na wyinterpretowanie normy prawnej

c) Klauzule generalne pojawiają się poraz pierwszy

#Prawo niemieckie w związku z prawem polskim

a) 1811r. - Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch (ABGB) austriacki kodeks cywilny

b) 1896r. - Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) ogólnoniemiecki kodeks cywilny oparty o klauzule generalne

c) 1907r. - Zivilgesetzbuch (ZGB) szwajcarski kodeks cywilny

-kodeksy niemieckie zostały zastąpione Polskim Kodeksem Zobowiązań

-jaki ogłoszono w formie rozporządzenia Prezydenta z dnia 27 października 1933 roku

-i który wszedł w życie dnia 1 lipca 1934 roku

-z prawa niemieckiego polskie prawo przejęło „prokurę” oraz „prawo handlowe”

-pozostałe rozwiązania zostały zaczerpnięte z prawa francuskiego np. „klauzula generalna”

Klauzule francuskie:	ABGB:
„dobro rodziny” „dobro dziecka”	„dobre gospodarstwo” „dobre gospodarowanie”

-klauzul generalnych nie wprowadzono w prawie karnym Europy Zachodniej

-był to efekt oświeconych reform prawa karnego m.in. nullum crimen sine lege.

-klauzule generale zostały wprowadzone tylko w Europie Wschodniej

-np. „społeczny stopień szkodliwości”, który był zależny od decyzji politycznych.

Pojęcie uznania administracyjnego

-jest to podjęcie decyzji według jednej z gotowych możliwości

-kreowane jest przez samą ustawę, która daje różne warianty rozstrzygnięcia sprawy

-luz decyzyjny ogranicza się jedynie do wyboru jednego z gotowych rozwiązań

-uznanie adm. jest odpowiednikiem klauzuli generalnej dla prawa administracyjnego

#Zakres zastosowania klauzuli generalnej i uznania administracyjnego

1) Klauzula generalna ma szerszy zakres zastosowania

-z powodu zasady niezawisłości sędziowskiej (niezależność sądów i niezawisłość sędziów)

-klauzule kreują rozwiązanie, którego przepisy wprost nie przewidują

2) Uznanie administracyjne ma węższy zakres zastosowania

-z powodu zależności i zawisłości organów administracji

-uznanie kreuje wyłącznie rozwiązanie, które przepisy dosłownie przewidują

-sądy administracyjne rozstrzygają wyłącznie o legalności decyzji adm.

-dlatego, gdy do WSA wpłynie skarga na decyzję organu wydaną w oparciu o uznanie adm.

-to sąd może jedynie oddalić skargę, gdyż organ postępował legalnie w ramach luzu decyzyjnego

Luz decyzyjny sądu

Pojęcie i podział luzu decyzyjnego

-luz decyzyjny to pewna swoboda w procesie decyzyjnym, którą uzyskuje organ stosujący prawo

-prawodawca świadomie przyznaje luz decyzyjny sądowi, kształtuje go oraz ustala jego granice

-ograniczony luz decyzyjny zakłada racjonalna decyzja sądowa

-która jest pośrednim elementem pomiędzy związaną oraz swobodną decyzją sądową

1) Semantyczny - związany ze sformułowaniami użytymi przez prawodawcę

-jest on kształtowany przez specyficzne sformułowania prawodawcy, które:

• mają obszerny zakres treściowy

• nie posiadają definicji legalnych

a) Niezamierzony, który wyraża się m.in. w takich pojęciach jak:

„miejsce zamieszkania” - nie wiadomo czy chodzi o pojęcie na gruncie prawa cywilnego, czy adm.

„student” - bez precyzowania wieku, systemu dziennego/zaocznego/wieczorowego

b) Zamierzony: klauzule generalne oraz zwroty szacunkowe

-rozszerzają one luz decyzyjny, który istnieje w wyniku działania źródeł naturalnych

2) Interpretacyjny - związany ze specyfiką wykładni i interpretacji prawa

-luz ten przejawia się podczas stosowania reguł celowościowo - funkcjonalnych

-w połączeniu z zasadą obowiązku wydania decyzji/orzeczenia w każdej sprawie

-luz ten wspomaga zasada niezawisłości sędziowskiej

-sędziowie zachowawczy kierują się bardziej linią orzecznictwa

-a ambitniejsi dokonują gruntownej wykładni i interpretacji prawa

3) Proceduralny - związany z regulacjami proceduralnymi

-rozwiązania proceduralne świadczące o marginesie swobody dla sędziego

-luz ten wspomaga zasada swobodnej oceny dowodów

#Źródła luzu decyzyjnego

• samoistność, jeśli ustawodawca sam tworzy takie prawo przez sformułowania których:

-zakres pojęcia jest dość szeroki,

-nie posiadają definicji legalnej

• klauzule generalne

• zwroty szacunkowe

• zasada niezawisłości sędziowskiej (swoboda interpretacyjna sądów)

• swobodna ocena dowodów

Luka w prawie

-jest to niezamierzony przez prawodawcę brak regulacji normatywnej, który powinien być uregulowany

1) Luka konstrukcyjna

-powstaje, gdy nie ma regulacji normatywnych niższego rzędu

-co powoduje brak możliwości zrealizowania praw podmiotowych

-które wynikają z regulacji normatywnej wyższego rzędu

np. brak rozporządzenia do ustawy

2) Luka aksjologiczna - najtrudniejsza do zauważenia

-powstaje, gdy prawodawca nie realizuje swoich postanowień aksjologicznych

-wynika z braku konsekwencji prawodawcy i dotyczy całej sfery instytucji

3) Luka logiczna

-powstająca z nadmiaru prawa, gdy dane zagadnienie realizują dwie sprzeczne normy

-przyjmuje się domniemanie, iż prawodawca nie uregulował danego stanu rzeczy

-jeżeli w systemie prawa nie ma ustawy, która odnosi się do danej problematyki

-to nie można mówić o luce w prawie, gdyż może być ono zawarte w ratyfikowanej umowie międz.

Proces stosowania prawa

Definicja i etapy procesu stosowania prawa

-jest to proces decyzyjny, który od strony podmiotowej jest:

• podejmowany przez kompetentny organ państwowy (lub inny podmiot upoważniony)

• zmierza do wydania wiążących decyzji o charakterze jednostkowym (indywidualnych i konkretnych)

1) Decyzja ustalająca stan faktyczny

-faza ta opiera się na rozumowaniach nieprawniczych trwa najdłużej i rodzi największe problemy

-jest to uzyskanie świadomości, co do fragmentu rzeczywistości i związanych z nią zdarzeń

-wykorzystuje się tutaj katalog środków dowodowych oznaczony prawem

-dowody muszą być uzyskane w sposób legalny i podlegają ocenie w sposób swobodny

-obowiązuje zasada prawdy materialnej, co oznacza obowiązek ustalenia rzeczywistego biegu zdarzeń

a) W typie administracyjnym stan faktyczny jest ustalany w obecności organu, a faza może być:

• krótka np. zatrzymanie kierowcy do kontroli prędkości (w typie administracyjnym),

• długa np. wydawanie pozwolenia na działalność gastronomiczną (w typie administracyjnym)

b) W typie sądowym stan faktyczny ustala się w trakcie trwania procesu bo sędzia musi być bezstronny

2) Decyzja walidacyjna - faza walidacji

-walidacja to ustalenie podstaw prawnych (stanu prawnego) w kontekście ustalonego stanu faktycznego

-czyli ustalenie źródeł normatywnej podstawy decyzji

-z których nastąpi rekonstrukcja normy

-podstawa prawna jest to zaś tzw. źródło rekonstrukcji normy

#Dla typu sądowego pojawia się problem dotyczący tego, czy dane źródło prawa

-może być przez sąd samodzielnie odrzucone czy też nie:

a) Sąd oraz organ adm. NIE MOŻE odmówić zastosowania USTAWY

-jeżeli jest ona zgodna z Konstytucją

-tylko Trybunał Konstytucyjny może orzec o niekonstytucyjności ustawy

-a tym samym wykluczyć ją ze stosowania w systemie prawa

b) Sąd oraz organ adm. MOŻE odmówić zastosowania ROZPORZĄDZENIA

-jeżeli istnieje pewność, że zostało wydane z naruszeniem art. 92 Konstytucji

Art. 92

-rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji

-na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania

-upoważnienie to powinno określać:

• organ właściwy do wydania rozporządzenia

• zakres spraw przekazanych do uregulowania

• wytyczne dotyczące treści aktu

-jest to delegacja ustawowa

#Zakaz subdelegacji oznacza, że organ upoważniony do wydania rozporządzenia

-nie może przekazać swoich kompetencji innemu organowi

3) Decyzja interpretacyjna - faza derywacji

-derywacja to przetworzenie podstawy prawnej w normę prawną

-czyli rekonstrukcja (odkodowanie) normy prawnej zawartej w przepisie (źródle rekonstrukcji normy)

-efektem derywacji jest norma prawna redukowana następne do postaci

-która to postać jest wykorzystywana w procesie subsumcji - czyli do postaci normy do zastosowania

-efektem derywacji nie jest, więc norma prawna bezpośrednio wykorzystywana w subsumcji

-proces interpretacyjny jest węższy dla typu administracyjnego

-który realizują organy władzy wykonawczej

-faza druga i trzecia stanowi koncepcję walidacyjno - derywacyjną wykładni prawa

4) Decyzja subsumcyjna to kwalifikacja prawna czynu

-inaczej mówiąc jest to podciągnięcie normy pod dany stan faktyczny, który musi mieścić się w normie

-w procesie subsumcji wykorzystuje się normę do zastosowania, która ma znaczenie redukcyjne

-w zakres normy do zastosowania wchodzą:

• norma sankcjonowana

• norma sankcjonująca

• norma kompetencyjna

• norma proceduralna

5) Decyzja stosowania prawa

-ustala konsekwencje prawne i wydawana jest na podstawie decyzji subsumcyjnej

-każda taka decyzja jest z reguły dla jednej strony korzystna, a dla drugiej nie.

6) Uzasadnienie decyzji budowane przez cały proces - organ opisuje cały proces decyzyjny

-mediacja nie jest stosowaniem prawa, gdyż mediator nie narzuca treści ugody

-a próbuje tylko do niej doprowadzić

Typy stosowania prawa

1) Typ sądowy

a) realizowany przez władzę sądowniczą

-czyli sądy powszechne i szczególne, co wynika z trójpodziału władzy oraz:

*organy quasi sądowe w zakresie wyrokowania (niegdyś kolegia ds. wykroczeń)

*inne podmioty upoważnione do działań o charakterze sądowym (arbitraż, komisje dyscyplinarne)

b) sądy są niezależne, a sędziowie niezawiśli

c) sąd nie jest zainteresowany treścią decyzji

-gdyż wyłącznie rozstrzyga spór na podstawie prawa

d) nadzór wyłącznie wewnętrzny (instancyjność)

e) kontrola wewnętrzna oparta o różne kryteria: legalność, słuszność, gospodarność, celowość

f) efektem jest orzeczenie

g) wyróżnia się dwa tryby załatwiania spraw:

• tryb sporny - są 2 strony o sprzecznych interesach.

• tryb niesporny - stwierdzenie jakiegoś stanu np. stwierdzenie nabycia spadku

2) Typ administracyjny

a) realizowany przez organy władzy wykonawczej, czyli organy administracyjne

-państwowe, samorządowe, ogólne, wyspecjalizowane

b) organ nie jest ani niezależny, ani niezawisły

-organy często są powiązane hierarchicznie czy też politycznie

-co wiąże się z faktem, iż jeden organ może wchodzić w kompetencje drugiego organu

c) organ jest zainteresowany treścią decyzji

-gdyż jego zadaniem jest realizacja określonych celów i zaspokajanie potrzeb

d) nadzór zarówno wewnętrzny (instancyjność) jak i zewnętrzny (sądownictwo administracyjne)

e) kontrola wewnętrzna oparta wyłącznie na kryterium legalności

f) efektem jest akt administracyjny przybierający różne nazwy np. decyzja, postanowienie

g) wyróżnia się dwa tryby załatwiania spraw

• tryb quasi sporny - tryb ten tak naprawdę nie jest trybem spornym

-strony przedstawiają jedynie swoje argumenty i nie określają kontrargumentów

-starają się przekonać organ do swojej racji np. postępowanie koncesyjne

• tryb niesporny to:

• działanie na wniosek np. wniosek o pozwolenie na budowę

• działanie z urzędu jako reakcja na stan faktyczny lub realizacja celów

INNE POJĘCIA

Realizowanie prawa- polega na

zachowaniu się zgodnym z dyspozycją normy prawnej,

realizującym zgodny z prawem cel działającego podmiotu

może nim być

• osoba fizyczna

• osoba prawna realizująca „normy uprawniające”,

• sąd,

• organ administracji

podejmujący decyzję stosowania prawa na podstawie norm kompetencyjnych.

Przestrzeganie prawa- jest rodzajem realizowania prawa, z tym, że odnosi się przede wszystkim do norm zobowiązujących, czyli zakazujących lub nakazujących (jest drugą stroną realizowania prawa)

Pojęcie przestrzegania prawa wiązane jest głównie z działaniem tzw. zwykłych adresatów norm prawnych.

Stosowanie prawa

Jako proces podejmowania decyzji

Jest jednakże równocześnie przestrzeganiem prawa

W sensie wypełniania wymogów tej strony normy kompetencyjnej,

Która zobowiązuje sąd lub organ administracji do podjęcia decyzji.

Wykonywanie prawa- obejmuje w szerokim sensie zarówno realizowanie, przestrzeganie jak i stosowanie prawa.

Takie wykonywanie prawa polega na:

• wypełnianiu warunków przy normach uprawniających,

• skorzystaniu z normy uprawniającej,

• przestrzeganie zakazów

Wykonywanie prawa oznacza wówczas wypełnianie dyspozycji i normy prawnej

niezależnie od jej charakteru i sposobu działania.

W wąskim znaczeniu - pojęcie wykonywania prawa wiąże się z działanie organów państwowych, zbliżając się w ten sposób do pojęcia stosowania prawa

Decyzja stosowania prawa byłaby:

• wykonywaniem normy kompetencyjnej,

• realizacją normy sankcjonującej , polegającą na kwalifikacji stanu faktycznego oraz ustaleniu prawnych konsekwencji jego wystąpienia.

Tworzenie prawa

W kontynentalnej kulturze prawa - formułowanie ogólnych (generalnych i abstrakcyjnych) norm prawnych, „kodowanych” w przepisach prawnych wyrażonych w języku prawnym i odpowiednio usystematyzowanych.

Wykorzystywanie tych przepisów do kwalifikacji i ustalenia konsekwencji prawnych stanu faktycznego, nazywane jest w tej kulturze stosowaniem prawa (norm prawnych, rekonstruowanych z tych przepisów)

W common law- podstawową formą tworzenia prawa jest sądowe decydowanie w konkretnych sprawach, formujące praktykę precedensową, które spełnia jednocześnie składniki pojęcia stosowania prawa, jeśli konkretna decyzja opiera się na jakiejś decyzji lub decyzjach.

#Wniosek dla prawa unijnego

-z atrybutu określonego w zasadzie 1) 2) 3) korzystają wszystkie normy prawa pierwotnego i wtórnego

a) dla rozporządzeń implementacja i publikacja na poziomie krajowym jest zbędna

b) dla dyrektyw i decyzji implementacja jest wymagana dla ich wykonania, a nie recepcji

-ich publikacja na poziomie krajowym również jest zbędna

-relacje prawa krajowego z umowami międz. określa samodzielnie każde państwo z osobna

-z jednej strony prawo międz. odbierane jest jako prawo prawo krajowe a z drugiej nie

26

---