Współczesne Ruchy Polityczne

Plan zajęć:

1. Problemy terminologiczne: myśl społeczna, konflikt społeczny, ruch społeczny i polityczny. Koncepcje, wędrówki i idee.

2. Klasyfikacja ruchów społecznych i politycznych.

3. Ruchy socjalistyczne, komunistyczne, socjaldemokratyczne.

4. Ruchy liberalne i neoliberalne.

5. Ruchy Konserwatywne i neokonserwatywne.

6. Ruchy religijne.

7. Ruchy kontrkulturowe.

8. Ruchy alterglobalizacyjne i antyglobalizacyjne.

9. Ruchy populistyczne.

10. Ruchy feministyczne.

LITERATURA:

1. Encyklopedia politologa, t. 4, Myśl społeczna i ruchy polityczne współczesnego Świata, red. M. Marczewska - Rytko, E. Olszewski, Kraków 2000r.

2. R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Kraków 1998r.

3. Doktryny polityczne XIX i XX wieku, red. K. Chojnicka, W. Kozub - Ciembroniewicz, Kraków 2000r. - najlepsza!

4. P. Śpiewak, Ideologie i obywatele, Warszawa 1991r.

5. A. Mrozek - Dumanowska, Współczesny ruch odnowy islamu. W poszukiwaniu własnej tożsamości kulturowej, Warszawa 2000r.

6. M. Marczewska - Rytko, Populizm. Teoria i praktyka polityczna, Lublin 1995r. - OBOWIĄZKOWA!!!

7. Ideologie, doktryny i ruchy polityczne współczesnego liberalizmu, E. Olszewski, Z. Tymoszuk, Lublin 2004r.

8. Konserwatyzm. Historia i współczesność, red. S. Stępień, Lublin 2003r.

9. Doktryna i ruch socjaldemokratyczny. Historia i współczesność, red. E. Olszewski, Puławy 2001r.

EGZAMIN!

W formie pisemnej w czerwcu 2008r. Z wykładów i książki nr 6, strony 49-165. Czas pisania 45min, 4 pytania typu: 1. Zagadnienie teoretyczne, 2. O jakieś egzemplifikacje /np. ruch liberalny, konserwatywny/ 3. Wyjaśnij znaczenie pojęć, tu 4 pojęcia /istota pojęć- po 2,3 zdania/ 4. Pytanie z książki, jest ono ważne! Np. porównanie 2 ruchów i tu: 2 nurty klasyczne północnoamerykański i rosyjski; współczesne: peronizm, żepulizm, apryzm czyli latynoamerykańskie; populizm w Indiach i Europie Środkowo-wschodniej.

W y k ł a d 1

PROBLEMY TERMINOLOGICZNE: MYŚL SPOŁECZNA

• Etymologicznie wywodzi się od słowa „myśl” oznajmującego:

1. Czynność umysłową, zdolność myślenia, funkcję umysłu /władzę poznawczą rozumu/

2. Wynik rozmyślań, skutek myślenia, który prowadzi do kształtowania się wyobrażeń, pojęć, sądów, wniosków i poglądów.

Czyli myśl jako wynik rozumowania i przemyśleń.

rzeczywistość Określona wizja świata, myśl -> strefa teorii

społeczna, DUALIZM ruchy społeczne i polityczne

polityczna i

ekonomiczna Praktyka która odbiega od teorii bo zależy od

materii ludzkiej-> strefa praktyki

Sfera myśli czyli teorii może stanowić podstawę! Rzadko mamy do czynienia z „czystą” myślą np. socjalizmem, często są to zbitki różnych wizji.

Materia ludzka jest nieprzewidywalna, drugą jest materia rzeczywistości pozaludzkiej /związanych z organizacją różnych podmiotów/. Sfera teorii i praktyki są niekompatybilne, skutki przyjęcia określonej wizji w rzeczywistości mogą byś tragiczne, w przypadku przyjęcia pewnej teorii do praktyki nie musi być znacząca.

Myśl społeczna: obejmuje te przejawy aktywności intelektualnej, które mają bezpośrednie odniesienie dla społeczeństwa.

• Obejmuje szerokie aspekty myśli politycznej, często nie da się oderwać myśli społecznej od politycznej bo ramami w których funkcjonuje państwo to system polityczny.

• Obejmuje idee dotyczące człowiek a jako istoty społecznej jego miejsce w systemie społecznym, wyobrażeń odnoszących się do organizacji społeczeństwa i związków z innymi podmiotami stosunków społecznych.

• Sankcje jakie są wykorzystywane w momencie nie przystosowywania się, kultura i cywilizacja przekładają się na funkcjonowanie społeczeństwa.

Myśl polityczna: obejmuje te przejawy aktywności intelektualnej, które mają bezpośrednie odniesienie do polityki.

• 
  Przed 1989 była metoda marksistowska:

-> obejmowała całość życia, wszystko było polityczne!

-> obecnie pokrywają się ale istnieją części wspólne. Istnieje też

autonomia poszczególnych sfer, np. sfera naszego życia jest oderwa-

-na od sfery politycznej. Czyli obywatel ma prawno nie zajmować się

Sferą polityczną! Nie jest to jego obowiązek.

Obejmuje idee dotyczące człowieka jako istoty politycznej, jego miejsce w systemie politycznym, wyobrażeń dotyczących organizacji społeczeństwa, państwa, prawa, roli jednostek, związków polityki z innymi dziedzinami życia.

-> Tu punktem odniesienia jest państwo, system prawny oraz związki polityki z innymi dziedzinami naszej aktywności jako obywateli.

WĘDRÓWKA IDEI : Przedstawiona przez socjologa Ludwika Krzywickiego w eseju pt. „ Idea a życie”.

Można mówić o jej wędrówce, bo idea nie jest czymś statycznym, mają swój żywot /dłuższy lub krótszy/, ale mogą odżywać. Powstaje na jakimś etapie życia, w momencie kiedy będzie najlepiej odpowiadać problemom społeczeństwa i przyjmą ją jako swoją. Jest dynamiczna bowiem następuje jej wędrówka w czasie i przestrzeni.

• W czasie: Idee nie są niezmienne, poddają się ewolucji razem z potrzebami człowieka, systemami. Mogą zacząć kłaść nacisk na inne aspekty, dochodzi do ich przewartościowania. Idee stanowią podstawę do budowania rzeczywistości w praktyce, sytuacja odwrotna może być mało konstruktywna. Idea może „umrzeć” gdy wyczerpie się jej idea, wtedy zostaje przeniesiona do historii, ale może się odrodzić.

• W przestrzeni: aspekt geograficzny w znaczeniu kulturowym, przemieszczanie się idei między różnymi kręgami kulturowo-cywilizacyjnymi. Idea która jest przenoszona, nie jest przenoszona w próżnie bo już są tam jakieś zastane idee.

- > Może ona podporządkować sobie inne zastane idee, ludzie obawiają się takiej sytuacji bo jest to jakby zamach na tożsamość, następuje zmiana systemu dlatego starają się jej przeciwdziałać.

-> Idea okazuje się na tyle obca, że nie znajdują się takie komponenty społeczne, które uznają tą ideę za swoją. Ta idea „umiera” bo nie znajdzie dla siebie gruntu.

-> Próba wkomponowania się danej idei w krąg już istniejących i traktowany jako część całego systemu ideowo - kulturalistycznego np. system hinduizmu.

Konflikt społeczny w ujęciu Alana Tourain'e

• Przedstawił 8 głównych rodzajów konfliktów społecznych i 2 dodatkowe mające określone podstawy historyczne:

1. Rywalizacyjna realizacja interesów zbiorowych- wyraz relacji pomiędzy nakładami a zyskami aktorów działających w danej organizacji.

• Pojawia się tu kategoria aktora, bądź podmiotu, organizacji (społeczeństwo, państwo, ONZ, partia itd.) Pojawiają się interesy za czymś. Przykładem nakładów czyli np. 12h pracy dla jakiejś organizacji.

• Turain mówi o 4 sytuacjach i bierze 2 zmienne- nakłady i zyski:

Nakłady są niskie i zyski też są niskie, bądź nakłady są wysokie i zyski także- z tego wychodzą 4 sytuacje:

1. Największe prawdopodobieństwo wystąpienia konfliktu będzie wtedy nakłady są wysokie, zyski niskie.

2. Zarówno nakłady jaki i zyski są wysokie (rywalizacja)

3. Niskie zyski i niskie nakłady (wycofywanie się)

4. Niskie nakłady a zyski wysokie (bierny konformizm)

2. Rekonstrukcja tożsamości społecznej, kulturowej lub politycznej- oponenta definiuje się jako obcego lub intruza niż jako przedstawiciela klasy wyższej, elit władzy czy instancji nadrzędnej.

• Kategoria obcego eksponowana szczególnie po 89', rozsadzająca istniejący system; intruz czyli ktoś z zewnątrz podważający obecne zasady i dopominający się o miejsce dla siebie; trzeba modyfikować system dlatego intruz jest przedstawiany w kategorii wroga, którego trzeba zniszczyć.

3. Konflikt traktowany jako siła polityczna nastawiona na zmianę reguł gry: np. ścisły związek strajków z przyrostem lub spadkiem politycznego wpływu związków zawodowych.

• Nacisk jest ty nastawiony na radykalną zmianę reguł funkcjonowania danej społeczności.

4. Obrona statusu czy przywilejów jako negatywny odpowiednik nacisku politycznego.

• Jeżeli nie posiadamy przywilejów lub nasz status nie jest zbyt wysoki to możemy żyć spokojnie, gdy każą nam go obniżyć to spotyka się władza z oporem.

5. Społeczna kontrola nad głównymi wzorcami kulturowymi- czyli sposoby normatywnej regulacji naszych stosunków z otoczeniem. Trzy rodzaje wzorów kulturalnych: wiedza, produkcja i moralność zależą od zdolności danego społeczeństwa do rozwoju i samokształcenia np. narzucają je bądź elity, bądź masy.

6. Tworzenie nowego porządku- najbardziej ekstremalną formą takiego działania jest rewolucja.

• Jest to zmiana typu jakościowego, tworzy się nowy system, nowa filozofia tego systemu, system prawny, system wartości i sposób funkcjonowania. Można powiedzieć że także świadomość tego społeczeństwa.

• -> Te wszystkie 6 rodzajów konfliktów odpowiada trzem poziomom życia społecznego:

1. Poziom organizacji

2. Instytucje polityczne

3. Orientacje kulturowe

Drugim wyznacznikiem jest próba wskazania 2 wymiarów. Z jednej strony działania ofensywne (chcą zmienić system), z drugiej działania defensywne (bronią obecnego systemu).

7. Konflikty narodowe- jedynymi podmiotami które mogą zapewnić ciągłość i utrzymać tożsamość są naród i państwo.

• W toku tej rewolucji pojawiają się podmioty nowe, które nie występowały we wcześniejszych, muszą się znaleźć w nowym systemie to skutkuje konfliktem np. Jugosławia

8. Konflikt określany neokomuntaryzmem- tworzy ruchy, które odrzucają historyczną transformację w kierunku demokracji np. fundamentaliści muzułmańscy.

• Do niedawna funkcjonowała koncepcja modernizacyjna która zakładała że nie wszystkie państwa są na tym samym poziomie rozwoju; każde państwo dojdzie do tego samego stopnia tylko w różnym czasie. W XIX wieku zaczęto odwoływać się do zasady pluralizmu, gdzie każde państwo może odwoływać się do własnych założeń np. fundamentaliści sądzą że każdy ma prawo wymyśleć własną wizję rozwoju.

NOWOCZESNY KONFLIKT SPOŁECZNY

• W demokracji został „oswojony” przez instytucje.

• Partie polityczne, wybory i parlamenty umożliwiają konflikty bez rewolucji.

• Raymond Aron podkreśla, że demokracja oznacza, akceptowanie konfliktów nie po to, aby je rozstrzygnąć, ale aby zapobiegać przekształceniu się ich w wojnę domową! Czyli próba pokojowego rozwiązywania konfliktów polega na tym aby nie zagrażały one bytowi tego systemu, konsensus.

RUCH SPOŁECZNY WG BENJAMINA BARBERA („Dżihad kontra McŚwiat”)

• Ruch społeczny to taki konflikt społeczny, którego stawką jest społeczna kontrola nad głównymi wzorami kulturowymi (czyli normatywna regulacja naszych relacji z otoczeniem).

Nowe formy protestu:

- Ich powstanie dokonało się za sprawą rewolucji amerykańskiej, francuskiej i wojen napoleońskich.

- Pojawił się problem masy, masy chłopskie zainicjowały protest agrarny, potem aktywny stał się miejski proletariat i drobna burżuazja.

- Żądania wysuwane są wobec państwa a nie do poszczególnych magnatów.

RUCH SPOŁECZNY- próba definicji:

1.

1. Instrument polityczny grup wyłączonych z udziału w mechanizmach politycznych lub środowisko działania outsiderów politycznych.

• czyli ci którzy są niezadowoleni, znajdujący się poza centrum decyzyjnym, albo obiektywnie albo subiektywnie.

2. Umożliwia zdobycie uwagi opinii publicznej oraz decydentów politycznych tym którzy są poza głównym nurtem życia politycznego.

• Zwracamy uwagę na fundacje, przekazywanie decyzji np. opinii publicznej

3. Jest ruchem oddalonym i masowym

• Ale niektóre ruchy są inicjowane odgórnie np. przez władzę czyli charakter.

2. Nieformalna sieć (charakter) organizacji oraz ludzi (podmiot) którzy na bazie zbiorowej tożsamości oraz podzielnych wartości są zaangażowani w polityczne lub kulturowe starcie, mające na celu przekroczenie lub rozszerzenie granic istniejącego systemu oraz podejmują masowe działania, które mają wpłynąć zarówno na państwo jak i społeczeństwo.

3. Forma zbiorowego, spontanicznego! działania pewnych kategorii społecznych lub zbiorowości zmierzającego do określonego celu i często do wywołania zmiany społeczne. Akcje zazwyczaj mają charakter spektakularny, aby wywołać duże wrażenie zarówno na społeczeństwie jak i na aparacie władzy, który kontroluje to społeczeństwo.

4. Zbiór jednostek, które organizują się, aby poprzez jakąś zmianę kulturową czy społeczną aby jej się przeciwstawić.

5. Wg Jana Szczepańskiego ruch społeczny to zbiorowe dążenia ludzi do realizacji wspólnego celu. Ruch społeczny nie jest więc tylko masowym występowaniem zachowań i dążeń podobnych, jak np. zimowe zakupy ciepłej odzieży Lol :P. Ruch społeczny powstaje wówczas, gdy większa ilość ludzi świadomie, celowo i wspólnie dąży do realizacji wspólnego celu, stosują te same metody działań, kierując się wspólnymi wartościami i powołując się na wspólną ideologię.

RUCH SPOŁECZNY- konkluzje

• Akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej

• Dwie istotne cechy: 1) są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej; 2) przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych.

CECHY RUCHU SPOŁECZNEGO

• Mobilizuje szerszą grupę sympatyków lub członków z różnych struktur by wesprzeć działania zbiorowe (pojedyncza organizacja nie tworzy ruchu społecznego).

• Nie powstaje do realizacji jednej kwestii

• Wspiera się przede wszystkim na masowym członkostwie, energii i zaangażowaniu swoich członków.

ROLA RUCHÓW SPOŁECZNYCH W SYSTEMIE DEMOKRATYCZNYM

1. Zwiększenie poziomu uczestnictwa w polityce

2. Wejście w sferę polityki ludzi nie posiadających społecznych zasobów (pieniędzy, statusu, kontaktów, zasobów organizacyjnych)

3. Przekonanie o konieczności nowych rozwiązań natury politycznej w danej dziedzinie (ruchy społeczne to domena różnego rodzaju mniejszości)

UWARUNKOWANIA RUCHÓW SPOŁECZNYCH

1. Proces urbanizacji: napływ mieszkańców do miast wiąże się z anomią, alienacją i wyobcowaniem. Wnoszony komponent kulturowy jest czynnikiem rozpierającym, z czasem wytwarza się nowy.

2. Proces industrializacji: źródło powstawania wielu ruchów społecznych i politycznych.

3. Umasowienie edukacji: większa świadomość, łatwiej wskazać zależności między obecnym stanem a tym idealnym; pomocna!

4. Rozwój nowoczesnych technologii: sprzyjają rozwojowi i mobilizacji ruchów społecznych.

5. Wzrost niezadowolenia: im większe tym większa szansa na wybuch konfliktu.

6. Ideologia aktywistyczna i progresywistyczna: działają najbardziej prężni

7. Ideologia demokratyczna

8. Pula wolnego czasu i energii: „wyścig szczurów” nie sprzyja angażowaniu w działania społeczne, chyba że działa przeciwko niemu. Ważna jest tu chęć działania.

W y k ł a d 2

MECHANIZM POWSTAWANIA RUCHÓW SPOŁECZNYCH:

1. Etap pierwszy:

• U podstaw leżą pewne stany powodujące, że stosunkowo duża liczba ludzi nie może zaspokoić swoich potrzeb ekonomicznych, kulturalnych, politycznych i innych

• Przyczyny tego stanu rzeczy mogą być różne, np. konsekwencja procesów politycznych, technicznych, religijnych, kulturalnych i innych.

2. Etap drugi:

• Niezaspokojone potrzeby wywołują niezadowolenie, frustrację, przekierowanie energii psychicznej zmobilizowanej dla osiągnięcia środków zaspokajania potrzeb, przeciw rzeczywistym bądź urojonym przeszkodom, czyli inaczej następuje stan napięcia emocjonalnego, napięcia psychicznego, który poprzez porozumiewanie się, komunikowanie sobie doznań i przeżyć, przez różne kanały informacji zostaje uświadomiony coraz większej ilości ludzi.

3. Etap trzeci:

• Powstaje przez to stan niepokoju społecznego, który wyróżnia się zachowaniami odchylającymi się od codziennej rutyny, np. częstszymi stycznościami, ożywionymi zebraniami kręgów społecznych, dyskusjami na temat stanu rzeczy, szerzeniem się pogłosek, ustalaniem odpowiedzialności za ten stan rzeczy, oskarżeniem różnych osób za ten stan rzeczy.

4. Etap czwarty:

• Ruchy społeczne nie tworzą skomplikowanych struktur organizacyjnych, jednak w sytuacji gdy mają możliwość wpływania na władzę i mogą nie tylko postulatywnie głosić potrzebę zmiany, lecz także zmianę tę wprowadzać, wówczas następuje ich instytucjonalizacja, przy czym same przekształcają się w rozbudowane organizacje, np. partie polityczne. Znaczna część ruchów społecznych jednak rozpada się.

Możliwe są 2 sytuacje:

• Na poziomie ruchów społecznych działania mogą się zakończyć sukcesem i struktura przestaje istnieć.

• Na poziome ruchów społecznych zmian nie udaje się wprowadzić, następuje przekształcenie się ruchu społecznego w ruch polityczny.

DYNAMIKA RUCHU SPOŁECZNEGO W UJĘCIU NEILA SMELSENA:

• Sprzyjający kontekst strukturalny: zakorzeniona w strukturze i mentalności zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji.

• Pojawienie się strukturalnego napięcia: w społeczeństwie pojawić się muszą sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty.

• Wspólne przekonania: (świadomość zbiorowa) rozbieżność interesów czy wartości musi zostać dostrzeżona, zdefiniowana, zinterpretowana i przeżyta emocjonalnie.

• Zdarzenie inicjujące: jest to jakieś zdarzenie indywidualne, partykularne, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości i wyprowadza ludzi na ulicę.

Wpływ doznań nierówności, niesprawiedliwości i deprawacji na funkcjonowanie ruchów społecznych: wspierają się one zawsze na porównywaniu własnej sytuacji z sytuacją innych, lub porównywaniu możliwości z aspiracjami.

Relatywna deprawacja:

Amerykańscy badacze ruchów społecznych Ted Garr i James Davis mówią o poczuciu „relatywnej deprawacji” odczuwanej jako niesprawiedliwa i niesłuszna rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu życia, zarobków, władzy czy prestiżu.

Od zdarzenia inicjującego do rekrutacji członków:

- Zdarzenie inicjujące zamyka genezę ruchów społecznych

- Pierwszym etapem „kariery ruchu” jest rekrutacja członków

- Są 3 rodzaje rekrutacji: wulkaniczny, mobilizacji zasobów, syndrom pasażera na gapę.

Model WULKANICZNY -> przekonanie że ruch społeczny wybucha oddolnie, na skutek nagromadzenia napięcia i niezadowolenia wśród mas społecznych.

Model MOBILIZACJI ZASOBÓW -> przekonanie, że ruch społeczny jest efektem manipulatorskich zabiegów działaczy czy ideologów, którzy propagują ideologię kontestacji i mobilizują bierne skądinąd i nieświadome masy społeczne do działań zbiorowych.

Syndrom PASAŻERA NA GAPĘ -> powstrzymywanie się od wspierania działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, wsparte na egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl której ryzyko działania jest nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe korzyści także biernym.

2 fale rekrutacji:

1. Pierwotna- przystąpienie do ruchu społecznego z autentycznych pobudek ideowych i chęci walki o realizację celów ruchu.

2. Wtórna- przystąpienie do ruchu społecznego który się rozwija i odnosi sukcesy, w poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a także spełnienia własnych egoistycznych celów karierowych.

Przywództwo: (rola przywódcy)

• Gdy ruch społeczny rozpoczyna działalność, otwiera się ważna rola mobilizująca, koordynująca, organizująca dla przywódcy ruchu

• Centralną postacią jest przywódca charyzmatyczny (potrafi mobilizować masy)

Charyzma: szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętność, wiedza, konsekwencja w działaniu, siła moralna, moc perswazji itp. Dostarczone zostają i zdefiniowane przez zwolenników przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego podporządkowania się jego władzy. Jest więc pewną relacją między jednostką a jej zwolennikami, fanami, poplecznikami.

Rutynizacja charyzmy wg Maxa Webera:

• Utrata charyzmy przez przywódcę ma skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się niezastąpiony przez innych

Relacja między ruchami społecznymi a zmianą społeczną:

1. Ruch społeczny może przyczyniać się do zmiany społecznej lub być przez nią wywołany.

2. Ruch społeczny dąży do zaprowadzenia zmian może orientować się na przyszłość lub przeszłość.

3. Ruch społeczny może zmierzać do wprowadzania zmian lub ich hamowania.

4. Ruch społeczny może być ukierunkowany na zmianę zewnętrzną rzeczywistości społecznej i/lub na zmianę człowieka.

5. Zarówno ruch ukierunkowany na zmianę w społeczeństwie jak i na zmianę człowieka może stawiać sobie za cel zmianę całościową albo cząstkową.

6. Ruch społeczny może dążyć do wprowadzania zmian szybko, za jednym zamachem, bądź działać na rzecz stopniowego, powolnego ich wprowadzania.

KLASYFIKACJA RUCHÓW SPOŁECZNYCH:

1. Typologia pierwsza

• Ruchy ekspresywne

• Ruchy reformatorskie

• Ruchy rewolucyjne

2. Typologia druga || Kryterium świeckości, lub jej brak

• Ruchy świeckie

• Ruchy religijne

3. Typologia trzecia || Kryterium …

• Ruchy reformatorskie

• Ruchy rewolucyjne

• Ruchy ekspresywne

• Ruchy natywistyczne i millenarystyczne

• Nowe ruchy społeczne

4. Typologia czwarta

• Ruchy rewolucyjne

• Ruchy radykalne

• Stare ruchy społeczne

• Nowe ruchy społeczne

• Ruchy antyglobalizacyjne

• Ruchy alterglobalizacyjne

Ruch REFORMATORSKI:

• Akcje zbiorowe w celach ograniczonych do modyfikacji zasad, reguł czy norm (np. prawnych) przy zachowaniu nienaruszalnych podstaw ustrojowych czy organizacyjnych.

• Powstaje, gdy mniej liczna zbiorowość lub nawet bardzo liczna wyraża niepokój społeczny, nie zagrażając ładowi społecznemu, a przywódcy ruchu korzystają ze środków masowego komunikowania w propagowaniu swej ideologii i strategii działania. Egzemplifikacją jest ruch konsumencki, antyalkoholowy, opieki nad zwierzętami, higienizacji wsi, ruchy filantropijne, itp.

• Ruchy reformatorskie, strukturalizują się, powołują odpowiednie instytucje i ich władze. Po pewnym czasie ruch (albo inne czynniki) łagodzi newralgiczną dawniej sytuację w jakiejś dziedzinie kryzysową, przestaje być siłą mobilizująco do działań przeważnie konstruktywnych i ulega skostnieniu.

Ruch REWOLUCYJNY:

• Akcje zbiorowe, których celami jest zmiana fundamentów panującego ustroju, a w szczególności panujących wartości.

• Może mieć stan podobny do ruchu reformatorskiego, jednak aby był on silny i mógł zakończyć się zwycięską rewolucją, stan niepokoju musi objąć szerokie masy i dotyczyć najważniejszych życiowych spraw, aby wytworzyły się motywacje do rzeczywiście rewolucyjnych działań kierowanych przez ideologów, przywódców, organizatorów umiejących powiększać i właściwie wykorzystywać niezadowolenie mas. Wywoływanie przebiegu i pomyślnym zakończeniu działań reformatorskich.

• Ruch rewolucyjny nie drogą reform, a w ramach realnego porządku, jak to czyni ruch reformatorski, ale siłą i w krótkim czasie chce dokonać gruntownych przeobrażeń istniejącego porządku społecznego, nie wykluczając użycia w tym celu przemocy i walki zbrojnej.

• Interesuje nas rewolucja społeczna, która jest gwałtownym przeobrażeniem organizacji i struktury społecznej wielkich zbiorowości takich jak naród, państwo. Łączy się zwykle z rewolucją polityczną pojmowaną jako zdobycie władzy przez postępową klasę społeczną, która przebudowuje system instytucjonalny społeczeństwa, a przede wszystkim państwowy. Rewolucja społeczna ściśle zazębia się na rewolucję polityczną, bowiem obie mają zbieżne cele i wspólną siłę przewodną jaką jest partia.

Fazy REWOLUCJI:

1. Etap niepokoju społecznego i wrzenia oraz spontanicznego tworzenia się kręgów dyskutujących i protestujących przeciwko istniejącemu stanowi rzeczy.

2. Niepokój ogarniający intelektualistów odpowiednio go artykułujących i tworzących ideologię, dając wizję porządku społecznego rozwiązującego problemy wywołujące falę niezadowolenia i wzburzenia (tworzenie alternatywnych wizji świata).

3. W oparciu o ideologię powstają organizacje tworzące programy polityczne i ekonomiczne, które pozyskują niezadowolone masy i skupiają je wokół partii zdecydowanej te programy zrealizować.

4. Partie czy grupy rewolucyjne mobilizują masy i wywołują wybuch rewolucji

5. Do włazy w rewolucji najpierw dochodzą grupy umiarkowane, które program rewolucyjny chcą realizować stopniowymi reformami.

6. Wywołuje to niezadowolenie grup ekstremistycznych obawiających się zagrożenia rewolucji i kontrrewolucji, w której umiarkowani nie będą w stanie skutecznie jej przeciwdziałać.

7. Zmobilizowane tym niepokojem grupy ekstremistyczne przejmują władzę i rozpoczynają stosowanie terroru dla zwalczenia kontrrewolucji.

8. Opadnięcie fazy terroru, stabilizacja nowego lub restauracja dawnego porządku.

Rewolucja a zamach stanu:

• Nie wszystkie rewolucje miały lub muszą mieć taki przebieg jak powyższy dotyczący rewolucji francuskiej. Od rewolucji należy odróżnić zamach stanu, który jest zbrojnym przejęciem władzy, ale w ramach tej samej klasy społecznej. Bez przeprowadzania gruntownych przeobrażeń społeczeństwa i państwowych, zmiany po zamachu stanu dotyczą przede wszystkim metod rządzenia i celów polityki.

Wymienione etapy rewolucji nie odnoszą się do bezkrwawych rewolucji i okresu terroru, w przypadku restauracji dawnego porządku trzeba podkreślić, że nie jest to rzeczywiście dawny porządek, ten mimowolnie, pod wpływem wydarzeń rewolucyjnych uległ odpowiednim zmianom, tak jak uległy im chociażby postawy uczestników i obserwatorów tych wydarzeń.

W y k ł a d 3

Ruch EKSPRESYWNY:

• Forma wyrazu pewnych postaw i innych komponentów osobowości ludzkiej. Rozwija się w wyniku przekazu zagrożenia emocjonalnego, a nie pod wpływem jakichś zorganizowanych grup i partii czy instytucji, niekiedy nader rozbudowanych w ruchach reformatorskich i rewolucyjnych.

• Ruchy ekspresywne zazwyczaj powstają wokół wybitnych osób. Specyficznym postępowaniem pozyskują sympatyków i narażają ich manifestowaną ideą, która stopniowo staje się czynnikiem ruchotwórczym, a popularna osoba ewentualnym jego liderem. Uczestnictwo w ruchu ekspresywnym bywa manifestowane odpowiednim stylem życia, przeważnie nonkonformistycznym.

• „Ruch ekspresywny stwarza własny świat przeżyć, własny system wartości, ale nikomu go nie narzuca”

Ruch NATYWISTYCZNY:

• Natywizm- na gruncie antropologii kulturowej- dążenie do zachowania zagrożonej tożsamości kulturowej danej zbiorowości ludzkiej, poprzez autoafirmację jej kultury, podkreślenie tubylczości. Świadoma zorganizowana próba odrodzenia lub uwiecznienia przez część członków danej społeczności wybranych elementów jej kultury.

Typy natywizmu:

1. Ze względu na cel:

• Rewiwalistyczny : dążenie do ponownego przywrócenia niektórych elementów kultury rodzimej, wypartych przez obcą kulturę / np. książka „Dżihad kontra McŚwiat”

• Perpetuatywny : (zachowawczy) dążenie do zachowania tych elementów, które choć zagrożone, jeszcze funkcjonują i decydują o odrębności

2. Ze względu na środki:

• Racjonalny : raczej w użyciu w świecie zachodnim

• Magiczny

Ruchy natywistyczne: świeckie i religijne ruchy protestu społecznego wśród lodów kolonialnych i postkolonialnych (bez względu na fakt czy miały treści natywistyczne czy nie). W społeczeństwach zachodnich ruchy te określano jako przejawy fundamentalizmu albo ruchy mesjanistyczne.

W studiach etnicznych określa się mianem ruchu natywistycznego antyimigracyjny ksenofobizm amerykański. Był to ruch powstały w USA w latach 30-tych XIX wieku. Stanowił on apotezę amerykańskiego stylu życia (wywodzącego się z tradycji anglosaskiej i protestanckiej). Ksenofobia względem nieangielskich imigrantów. Natywiści określają swoją ideologię jako amerykanizm! Głoszą pogląd o nielojalności imigrantów wobec USA, niemożność ich asymilacji, antykatolicyzm, wrogość wobec radykalizmu społecznego i rasizm.

Ruch MILLENARYSTYCZNY:

• Millenaryzm: szczególny typ koncepcji zbawienia, wykształcony przez ludy tzw. Trzeciego Świata. Synkretyczne połączenie elementów społecznych i motywów religijnych. Charakteryzuje go zespół twierdzeń (cechy) o tak zwanym zmaterializowanym, zbiorowym, totalnym oczekiwanym w najbliższej przyszłości na ziemi i dokonanym przez siły nadprzyrodzone.

• Czyli zbawienie za życia człowieka, w świecie profanum ten ruch ma na celu zmianę sytuacji człowieka na lepszą.

Cechy MILLENARYZMU:

1. Zbawienie rozumiane jako uwolnienie od materialnej nędzy, zagrożeń indywidualnych i zbiorowych.

2. Przekonanie o jego bliskości i nieodwołalności.

3. Wiara w doczesność zbawienia na Ziemi.

4. Zbawienie zbiorowe.

5. Zbawienie zostanie dokonane przez siły nadprzyrodzone, a na Ziemi nastąpi koniec historii i nieograniczona epoka doskonałości.

6. Wyobrażenia o doskonałych przyszłych losach człowieka informowane na podstawie krytyki sytuacji obecnej.

7. Millenaryzmowi towarzyszył rewolucjonizm związany z politycznym rozbudzeniem wyznawców. W mniejszym lub większym stopniu ten ruch odwołuje się do rewolucjonizmu.

8. Może istnieć przechodzenie między millenaryzmem a rewolucjonizmem (w obie strony). Jest to podejście dynamiczne, te przechodzenie wskazuje na etapy rozwojowe.

9. Współdziałanie człowieka z siłami nadprzyrodzonymi w celu przyspieszenia zbawienia (religijne obrzędy ekstatyczne, święte wojny itp.) np. automatyczne zbawienia, korzyść od razu się uzyskuje, łatwo mobilizować zatem społeczeństwo do udziału.

Millenaryzm a eschatologizm :

- Przeciwieństwem millenaryzmu jest eschatologizm. Są to twierdzenia o duchowym, pośmiertnym, indywidualny zbawieniu ludzi w pozaziemskim raju. W eschatologizmie- wymiar indywidualny i odwołanie się do wiary w sensie stricte.

NOWE RUCHY SPOŁECZNE:

• Ruchy fizyczne nowe, np. ekologiczne, zainteresowanie ruchami wypłynęło po 1968 roku. Uznaje się że nowe ruchy społeczne to bardziej trwała postać działania zbiorowego. Lata 60-te, bo były wtedy działania kontestacyjne i kontrkulturowe.

Dwa podejścia do NRS:

• Amerykańskie : nowy ruch społeczny to substytut w pełni ukonstytuowanych organizacji społecznych, ruchy potrafią sięgać do takich zasobów, których organizacja nie potrafi uruchomić.

• Europejskie : nowy ruch społeczny to narzędzie dzięki któremu ludzie pozbawieni tożsamości osiągają ją.

Klasyfikacja Nowych Ruchów Społecznych (zmienne to rodzaj i wielkość zmiany)

1. Ruch transformatorski (całościowa zmiana w porządku społecznym)

2. Ruch reformatorski (częściowa zmiana w ładzie społecznym)

3. Ruch odkupicielski (całościowe zmiany w jednostkach)

4. Ruch alternatywny (ograniczone zmiany w jednostkach)

• Do nowych ruchów społecznych zalicza się także organizacje pozarządowe

NRS jako podmioty emergentne:

Są stale w stadium tworzenia, kształtowania się- jest to proces, który nigdy się nie kończy, cofa się i powraca. Emergentne czyli kształcące swoje cechy, niedokończone, nieredukowalne do niczego innego.

Koncepcja CLAUSA OFFE:

• Kładzie on nacisk na stronę organizacyjno-instytucjonalną. Zainteresowanie NRS jest związane z załamaniem paradygmatu badania życia społecznego obowiązującego do lat siedemdziesiątych, wspartego na hipotezie demokratycznego konsensusu (powszechnej akceptacji wolnego rynku, istnienia zorganizowanego świata pracy i politycznej demokracji przedstawicielskiej), oraz rozdzielenie działań prywatnych i publicznych. NRS zmieniły to bo w większości nie są polityczne- ujawniły 3 sferę polityki nieinstytucjonalnej.

Przykłady Nowych Ruchów Społecznych:

• Feministyczne

• Ekologiczne

• Praw człowieka

• Pacyfistyczne

Mają szerokie spektrum zainteresowań, wartości które propagują nie są nowe,a le ujęte w nowy sposób. Mają nowe sposoby działania zarówno wewnętrzne- nie kształtują ról członkowskich, nie wyłaniają reprezentantów, jak i zewnętrzne- demonstracje, akcje z negatywnych postulatów („nigdy…”) itd., rzadko negocjują.

• Zaplecze społeczne NRS to nowa klasa średnia, część starej klasy średniej, ludzie poza rynkiem pracy lub na jego peryferiach.

SOCJALIZM I SOCJALDEMOKRACJA:

SOCJALIZM -> (od łać. Socius, czyli wspólny, złączony; societas, czyli wspólnota, zjednoczenie, stowarzyszenie). Oznacza:

1. Myśl socjalistyczną

2. Ruch polityczny powstały na bazie tej sytuacji

3. Projekt społeczno- polityczny wprowadzony w życie w określonych państwach (wspólnota państw socjalistycznych np. blok wschodni)

4. Partie polityczne odwołujące się do socjalizmu

Oba punkty (3 i 4) to wymiary instytucjonalne!

MYŚL SOCJALISTYCZNA: doktryny, teorie, poglądy socjalistyczne, które pojawiły się w życiu umysłowym społeczeństwa XIX wieku i początków XX wieku (np. utopijny socjalizm, komunizm, marksizm, demokratyczny socjalizm, leninizm). Wyrażające się w negatywnym stosunku do ustroju kapitalistycznego oraz w afirmacji nowego lepszego porządku społecznego określanego mianem socjalizm!.

Bywa tak, że socjaliści nie chcą przyznawać się do komunistów, twierdząc że są to zupełnie inne doktryny, jednakże wszystkie są odnogami myśli socjalistycznej. Istotne znaczenie ma ten negatywny stosunek do ustroju kapitalistycznego mimo że sam socjalizm kształtował się między fazą przejścia do etapu państwa kapitalistycznego. Afirmacja nowego, lepszego porządku społecznego, co w dużej mierze było myślą rewolucyjną.

Fazy rozwojowe socjalizmu:

• Socjalizm jako myśl społeczna i polityczna to pierwsze trzy:

1. Socjalizm utopijny- początek XIX stulecia- kolebką Francja i Anglia, sami rzecznicy tego nurtu nie mianowali się socjalistami utopijnymi, został im nadany przez następców którzy chcieli ich zdyskredytować, czyli tzw.

2. Socjalizm „naukowy” proklamowany w broszurze „Manifest komunistyczny” z 1848roku. Rzecznicy uważali że ich koncepcja jest naukowa bo opiera się o naukę, którą notabene sami stworzyli.

3. Rewizjonizm- publikacja „biblii rewizjonizmu” przez Bernsteina w 1899roku są to zaczątki ruchu demokratycznego socjalizmu i krystalizowanie się socjaldemokracji.

4. Rewolucja rosyjska i powstanie pierwszego w dziejach państwa „dyktatury proletariatu”- praktyka!

• Można też wyodrębnić inne kolejne fazy:

5. Powstanie bloku państw socjalistycznych

6. Faza rozpadu tego bloku w końcówce lat 80

Dwie wizje ustrojowe:

Wyróżniono wówczas dwie przeciwstawne sobie wizje ustrojowe, funkcjonujące na dwóch przeciwstawnych kierunkach:

1. Indywidualizm- porządek liberalny

2. Kolektywizm- porządek socjalistyczny

Wartości obu wizji ustrojowych:

LIBERALIZM	SOCJALIZM
Wolność, własność prywatna (rachunek ekonomiczny; własność prywatna jako najkorzystniejszy rachunek oraz gwarant własności dla ludzi), „wolny rynek”, konkurencja, produkcja dóbr (jest potrzeba to powstają produkty, nacisk kładziony na wytwarzanie), sukces.	Egalitaryzm (w systemie wewnętrznym), własność społeczna (dwa poziomy, w toku ewolucji przeistoczyła się we własność państwową jako synonimy), gospodarka planowa, kooperacja (współpraca na zasadzie nie wychylania się), podział dóbr (w praktyce wg zasług ale niekoniecznie tak rozumowanych, tu chodziło o zasługi dla partii), optymizm na przyszłość.

Gospodarka planowa: istotne było nie zwracanie na bieżącą sytuację, oraz chęć przekraczania założeń. Główną myślą przewodnią był podział dóbr: każdemu według jego pracy w społeczeństwie socjalistycznym, w społeczeństwie komunistycznym było to każdemu według jego potrzeb.

2 dodatkowe przesłanki, które muszą być spełnione:

• Musi nastąpić rozwój sił wytwórczych, aby potrzeby mogły być zaspokojone

• Musi się zmienić świadomość społeczeństwa (altruista który działa na rzecz innych).

Główne idee socjalistyczne:

• Równość (egalitaryzm)

• Braterstwo

• Wolność

Egalitaryzm: dążenia do zrównania wszystkich członków społeczeństwa, pod względem ekonomicznym, społecznym, prawnym i politycznym. Podstawą jest przekonanie, że ludzie ze swej natury są równi i mają zasadniczo takie same potrzeby. Dążenie do zniesienia różnic społecznych uzasadniano racjami moralnymi, poczuciem sprawiedliwości lub prawami rozwoju społecznego. Rozumiany jako:

1. Zrównanie absolutne (to samo dla wszystkich)

2. Zrównanie relatywne (dopuszcza większe możliwości)

Uzasadnienie egalitaryzmu w oparciu o racje moralne, poczucie sprawiedliwości, itp.

Wolność: rozumiana jako wolność polityczna, żądanie równouprawnienia mas plebejsko- proletariackich przez stanowienie jednego powszechnego i równego prawa wyborczego oraz przyznanie takich praw i swobód obywatelskich, które umożliwiają im swobodną działalność w życiu publicznym. To nie jest wolność polityczna jednostki (liczy się ona o tyle o ile jest częścią masy).

W y k ł a d 4

Braterstwo:

• Marzenie o powszechnym szczęściu i harmonijnym życiu społeczeństw Europy

• Ludzka solidarność

• Wezwanie do internacjonalistycznej solidarności socjalistów całego świata socjalistycznego („Proletariusze wszystkich krajów łączcie się”)

2 tradycje wyrastające z jednej, których drogi się rozeszły

• Radykalna

• Umiarkowana

Różnica sprowadza się do oceny środków, za pomocą których można osiągnąć cel ostateczny (epoka finalna gdzie ma istnieć powszechna szczęśliwość).

Nurt umiarkowany tworzyli ci, którzy opowiadali się za zadaniami możliwymi do wykonania w ramach obowiązującego porządku prawnego: reformy społeczne, polityczne, popularyzacja poglądów.

Nurt radykalny tworzyli ci, którzy dążyli do zdobycia całej władzy w państwie. Maksymalizm polityczny łączył się tu z utopizmem oraz afirmacją przemocy.

Ewolucja myśli socjalistycznej:

S=K socjalizm = komunizm trockizm, maoizm(n. radykalny, n. rewolucyjny, komunizm)

___s.u.___|__s.n.__|__f.p.___ eurokomunizm

rewizjonizm n. umiarkowany, n. reformistyczny, socjaldemokracja

S.U. - socjalizm utopijny, czyli wstępna faza myśli socjalistycznej.

S.N. - socjalizm naukowy, uważano że nauka i technika jest w stanie rozwiązać wszystkie problemy człowieka, uznano że tylko jedna ideologia (marksistowska) jest naukowa.

F.P. - faza przejściowa, debaty, dysputy jak ma być. Zakończyły się rozłamem (rewidowanie założeń jakie wcześniej były przedstawione, konfrontowano te aksjomaty z rzeczywistością, okazało się że nie są one podobne, dlatego trzeba podążać w innym kierunku rzeczywistości).

Eurokomunizm - ci którzy funkcjonowali w państwie o systemach demokratycznych, centrum decyzyjnym dla nich nie była Moskwa, chcieli się poddać weryfikacji wyborców.

FAZY SPOŁECZNO-GOSPODARCZE:

Wspólnota niewolnictwo feudalizm !kapitalizm socjalizm epoka finalna- mówimy tu o społeczeństwie

Pierwotna komunistycznym, decydują o tym 2 zmienne:

brak klas 2 klasy: rozwój socjalizmu 1. Nastąpi tak duży rozwój że będzie można

uprzywilejowani odtąd nie ma zaspokoić potrzeby wszystkich

społecznie i państwa 2. Dokona się zmiana świadomości

podporządkowani

tu na bazie posiadania doszło do wykształcenie się tych którzy mają więcej i mniej- powstaje państwo!!

TEZY KLASYCZNEGO MARKSIZMU:

1. Teoria wartości dodatkowej- wyjaśnia pochodzenie dochodu wytwarzanego przez robotników, a nie zapracowanego przez kapitalistę.

2. Wraz z rozwojem społeczeństwa kapitalistycznego następuje koncentracja i centralizacja przemysłu i kapitału.

3. Występują okresowe kryzysy ekonomiczne, szybkie załamanie się gospodarki jest nieuniknione.

4. Wzrost liczebny proletariatu i jego ubożenie zaostrza walkę klasową z burżuazją.

5. Rewolucja społeczna ma być dziełem klasy robotniczej. Istnieją 2 przesłanki przemawiające za tym: świadomość że jakakolwiek zmiana przyniesie im tylko korzyści, nie może być gorzej.

6. Stosowanie środków przemocy: wprowadzanie dyktatury proletariatu, czyli wyrównanie stanu niesprawiedliwości grupy wcześniejszej i wyrównanie statusu.

7. „naukowy socjalizm”- nauka włączona w refleksję polityczną (w celu legitymizowania własnej ideologii).

8. Dzieje rodzaju ludzkiego: wspólnota pierwotna - niewolnictwo - feudalizm - kapitalizm - socjalizm (komunizm) -> historyczna nieuchronność upadku kapitalizmu.

9. Wymiar materialistyczny, wiara religijna zastąpiona wiedzą naukową i myśleniem zracjonalizowanym.

REWIZJONIZM: (Emil Bernstein)

• Odrzucanie teorii wartości dodatkowej.

• Odrzucanie tezy o upadku kapitalizmu i zwycięstwie socjalizmu.

• Rozwój towarzystw akcyjnych przeciwdziała koncentracji i centralizacji produkcji i kapitału.

• Kapitalizm jako system ekonomiczny charakteryzuje się elastycznością i adaptacyjnością.

• Wzrost liczebności warstw średnich, a kurczenie się proletariatu.

• Osłabienie antagonizmów i form walki klasowej

• Państwa kapitalistyczne przybierają formę demokratyczno- liberalną i służy dobru powszechnemu.

• Zadania socjaldemokracji i przekształcenie Niemiec w państwo demokratyczne, odrzucenie stanowiska opozycyjnego wobec ustroju kapitalistycznego, współpraca z ugrupowaniami liberalno- demokratycznymi, odrzucenie frazeologii rewolucyjnej.

• Przejście od kapitalizmu do socjalizmu w drodze parlamentarnej.

• Demokracja poprzedza socjalizm i go warunkuje.

• Przeobrażenia socjalistyczne zaczynają się już w kapitalizmie.

Deklaracja frankfurcka z 1951 roku:

• Krytyka kapitalizmu jako systemu, który rozwinął siły wytwórcze, ale pozbawił dużą część społeczeństwa wpływu na kształtowanie produkcji, prawa własności. Stoją ponad prawami człowieka, targany jest kryzysami ekonomicznymi, jego częścią jest masowe bezrobocie.

• Krytyka komunizmu jako narzędzia nowego imperializmu, wsparty jest na militarystycznej biurokracji i policji, tworzy nowe społeczeństwo klasowe, nowe konflikty i przywileje. Cechą gospodarki komunistycznej stała się niewolnicza praca, komuniści bezprawnie posiłkują się tradycjami socjalistycznymi, które zniekształcili.

• Socjalizm demokratyczny jako właściwy sposób likwidacji kapitalizmu, dążenie do nowego społeczeństwa wspartego na wolności za pomocą metod demokratycznych.

• W doktrynie socjalizmu demokratycznego wystąpiło połączenie socjalizmu z demokracją. Demokracja polityczna jest tu nadrzędna nad socjalizmem, pojmowanym jako demokracja społeczna i gospodarcza.

• Zasady demokracji politycznej: swobody polityczne (wolność myśli, słowa, stowarzyszeń, zgromadzeń, strajku, wyznania); równości obywatelskiej bez względu na płeć, pochodzenie, religię czy język; rządów większości przy poszanowaniu praw mniejszości; przedstawicielstwa; niezależnego sądownictwa; ochrona życia osobistego jednostki przed władzą państwową; autonomia kulturalna dla różnych grup językowych; poszanowanie praw człowieka zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 roku.

• Socjalizm stanowi rozwinięcie demokracji politycznej, w sferze gospodarczej, społecznej i międzynarodowej. Nie jest ograniczony jedynie do ruchu robotniczego, jest ponadklasowy, rodzi się w łonie kapitalizmu, a uspołecznienie własności nie jest celem samym w sobie, ale środkiem do osiągnięcia publicznej kontroli nad procesem produkcji.

Nowa trzecia droga jako kanon wartości i/lub narzędzie konkurencji politycznej:

• Dokument: „Europa: Trzecia Droga- Nowy Świadek”, Tony Blair i Gerhard Schroeder, wysokie notowania na europejskiej scenie politycznej zawdzięcza socjaldemokracja odnowie tradycjonalnych idei.

• Ich rzecznikami są nowoczesne ugrupowania socjaldemokratyczne - Partia Nowego Środka w Niemczech i Partia Trzeciej Drogi w Wielkiej Brytanii.

• Próba pogodzenia wierności zasadom i ideom charakterystycznym dla tego nurtu z realistycznym uprawianiem polityki.

Nowa trzecia droga:

• Powiadają, iż „dążenie do sprawiedliwości społecznej było czasem mylone z narzucaniem równości”, a „wysiłek i odpowiedzialność nie były odpowiednio nagradzane”

• Przypominają, iż jako środek urzeczywistniania sprawiedliwości społecznej, traktowano coraz większe wydatki publiczne, bez względu na ich efektywność

• Pochodną przekonania o aktywnej roli państwa w usuwaniu defektów rynku jest nadmierny wzrost instytucji państwowych i biurokracji.

• Jednostka mogła przenosić swą odpowiedzialność na struktury państwa, prawa były traktowane jako istotniejsze od obowiązków.

• W odniesieniu do państwa przeceniano jego możliwości.

• Przeceniano zdolność poszczególnych rządów do zapewniania wzrostu gospodarczego i przeciwdziałania bezrobociu w wyniku regulowania gospodarki.

• Za bardzo wyolbrzymiano słabe strony rynku.

• Sposoby realizacji wymienionych zasad: przyjęcie właściwych założeń polityki podatkowej, oznaczające reformy i cięcia podatkowe, wprowadzanie w życie polityki propodażowej i propopytowej, krzewienie szacunku dla gospodarki opartej o wiedzę i kwalifikację, aktywizację rządu (m.in. w dziedzinie zwiększenia zatrudnienia), poszukującego dla siebie przestrzeni neoliberalnym leseferyzmem a bezpośrednim interwencjonizmem, popieranie małych i średnich firm, ograniczanie deficytu finansowego.

• Idea „nowej trzeciej drogi” została określona jako połączenie neoliberalnej polityki ekonomicznej z socjaldemokratyczną polityką społeczną.

• Jak przyznaje Tony Blair „nowa trzecia droga” oznacza : „ zmodernizowaną socjaldemokrację, głęboko przywiązaną do idei sprawiedliwości społecznej i celów centrolewicy, ale jednocześnie elastyczną, nowatorską i dalekowzroczną w doborze środków ich osiągnięcia”.

1. Wpływy konfucjańskie

2. Długi marsz

3. Polityka stu kwiatów

4. Wielki skok

5. Wielka proletariacka rewolucja kulturalna

6. Wymiar międzynarodowy

1 października 1949 roku -> powstała Chińska Republika Ludowa.

3 czerwca 1989 roku -> masakra na placu. Tyrania Mao Tse Tunga nadal oddziałuje na społeczeństwo. Uznanie dla niego zaczęło się zmieniać w kult jednostki. Rozpoczęła się Czerwona Dynastia.

1934 roku - Długi Marsz -> komuniści otoczeni przez wojska i wciągani w zasadzki. Chińscy komuniści chcieli rządzić państwem. Od 1949 roku wszyscy o marszu wiedzieli, była to elita elit. Mao uczestniczył w marszu, zakończył go jako przywódca, wymagał od ludzi uczciwości i aby ślepo wykonywali jego instrukcje. W 1937 roku chłopi połączyli siły z komunistami, aby walczyć ze wspólnym wrogiem - Japonią. Chcieli zniszczyć ruch oporu na wsi.

Sierpień 1945 rok- okupacja Japonii dobiegła końca, a w 1946 roku była wojna domowa. Japonia otrzymała pomoc od USA, a komuniści otrzymali trochę sprzętu radzieckiego.

Duża śmiertelność niemowląt, brak zwierząt. W 1949 roku na stronę Mao przechodziło coraz więcej osób, także w 1949 roku nastąpiło wyzwolenie, jednak Chiny były całkowicie zrujnowane, była groźba głodu. Chłopi i obszarnicy byli bardzo ubodzy, wykorzystywali kobiety.

Powstawały Trybunały Ludowe (1milion kapitalistów i obszarników straciło życie). Zahamowano inflację, poprawił się stan zdrowia, zniesiono częściową dyskryminację kobiet, spadł analfabetyzm. Stworzyli sprawną administrację. Przyszłość Chin leży w młodszych pokoleniach, dlatego otoczono ich opieką. Uczono je że Mao jest nieomylny.

W 1956 roku -> liberalne posunięcia Mao, akcja „niech rozkwita sto kwiatów”. Mao zapytał inteligencję co sądzą o tych kilku latach po rewolucji. Ludzie, którzy wypowiadali się krytycznie mieli zostać aresztowani, część wyemigrowała. W 1957 roku - była kampania przeciwko wróblom, aby nie niszczyły zbiorów, tylko w systemie totalitarnym. Po zniknięciu wróbli rozmnożyły się szkodniki, które zniszczyły zbiory.

1958 rok - Wielki skok - wyższość ducha nad realiami gospodarczymi, że przegonią Świat, duża produkcja stali (co było marnotrawstwem).

Do pomocy chłopom przysłano miejski aktyw partyjny(do pomocy przy zbiorach). Zmalała produkcja żywności, klęska głodu spowodowała śmierć 10- 15 tyś ludzi.

Mao tylko dwa razy wyjeżdżał z Chin (do ZSRR). Chruszczow wstrzymał pomoc Chinom.

Wrzesień 1969 rok- Mao został odsunięty od władzy i przestał być uważany za wcielenie Boga.

1966 rok - Rewolucja Kulturalna - Mao przepłyną rzekę Jangcy (film), powrócił na szczyt władzy. Potem rozpoczęła się rewolucja. Ściągnięto młodych ludzi i zaszczepiono im komunizm, mieli zniszczyć aparat partyjny. Polityczna kampania miała usunąć władzę i nieomylność władcy.

Chiny zaczęły przesuwać się w kierunku anarchii. Młodzież zaczęła nadużywać władzy, mieli potępiać kapitalistów. Gospodarka znalazła się znowu w stanie chaosu. Czerwona książeczka z myślami Mao i znaczek z jego podobizną -> dwie najbardziej rozwinięte gałęzie.

Do 1967 roku Czerwona Gwardia rozpadła się, Chiny były o krok od wojny domowej. Odbywały się wiece, przesłuchiwano osoby z przeciwnej frakcji, aby przyznali się do winy. Rewolucja wygasła. Mao odciął się od zbrodni rewolucji kulturowej, wierzył w sprawczą moc chaosu.

Wrzesień 1976 rok- śmierć Mao.

Wpływy konfucjańskie:

• Szacunek dla starszych

• Opieka dzieci nad rodzicami

• Idea podporządkowania się, przeniesiona ze stosunków rodzinnych do sfery stosunków publicznych.

• Idea podporządkowania się według wieku i płci.

• Struktura piramidy (życie publiczne i polityczne) na czele cesarz, między porządkiem ziemskim a boskim.

• Przekonanie o byciu pępkiem świata (kult jednostki)

LIBERALIZM :

Problemy terminologii:

• 3 poziomy dyskusji (postawa, instytucja, filozofia polityczna).

• Postawa

• W sensie ogólnym dotyczy każdego kto jest człowiekiem i myśli

• W sensie politycznym jej brak jest też jakąś postawą

Angażowane są emocje i wartości.

• Instytucja

• Ugrupowania polityczne, społeczne

• Pewne mechanizmy, które są tożsame z tą wizją państwa, czyli liberalizmem np. prawa człowieka, wsparcie na prawie, poszanowanie praw mniejszości. Mechanizmy są bardzo silne, wywodzące się z liberalizmu stały się elementem ówczesnych systemów demokratycznych.

• Filozofia polityczna: (albo wizja świata, kanon wartości), określone wartości ułożone w określonym porządku (wg ważności) i tu np.

• Czy jednostka, czy państwo (i jego funkcje) są ważniejsze

• Społeczeństwa

• Własność prywatna

• Wolność, równość

• Wędrówka idei liberalizmu w czasie:

Wolny rynek do lat 30 Wolny rynek i interwencjonizm państwowy

Miotła liberalizmu:

Liberalizm klasyczny liberalizm socjalny w ramach nurtu

Wielki kryzys gospodarczy w wykształciły się inne

latach 30 myśli.

Interwencjonizm państwowy pośredni i bezpośredni, pośredni w myśli liberalnej czyli wykorzystywanie mechanizmów państwowych.

LIBERALIZM LIBERALNY - Isaiha Berlin (1909-1999): „Dwie koncepcje wolności”

• Wolność nie może być nieograniczona. Zasada check and balance (równowagi sił i wartości) istotniejsza jest od samej zasady wolności.

• Konflikt i współzawodnictwo idei , wartości, interesów jest normalnym stanem społeczeństw.

• Obietnica powszechnej szczęśliwości jest kłamstwem, czasem zaś groźnym mitem.

J. Berlin :

* Stawia pytania o granice władzy niezależnie od tego kto ją sprawuje.

* Walka z fanatyzmem, oznacza on wiarę, że ktoś jest w stanie odkryć potrzeby człowieka, jego powołanie czy przeznaczenie historii.

* Wyróżnia dwie postawy:

a) -> radykalny zwolennik równości: osoba lub grupa przekonana, że wynaleźli patent na wszystkie problemy, więc nie muszą słuchać innych.

b) -> liberalnie zorientowany polityk (miewa poglądy): nie jest przywiązany do określonych koncepcji, może zmieniać poglądy, postawa preferowana przez Berlina.

* Liberalizm w jego ujęciu nie występuje jako ideologia, lecz jako kodyfikator zasad, poza które poszczególne partie i programy nie powinny wykraczać (ugrupowania cywilizowane). Zarzucano mu relatywizm, że stawia wszystkie wartości na równi.

John Rawls:

• posługuje się koncepcją umowy społecznej, która ma ustalić jakie zasady społeczne i polityczne wybralibyśmy jako obywatele, gdybyśmy się nie kierowali wyłącznie własnym interesem.

• Ma to być podstawa dla systemu sprawiedliwości społecznej

• Wymienia dwie zasady:

1. Każda osoba powinna mieć równe prawa do jak najszerszego całościowego systemu równych podstawowych wolności, dającego się pogodzić z podobnym systemem dla wszystkich.

2. Nierówności społeczne i ekonomiczne mają być ułożone tak, aby:

- Były z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych pozostając z zasadą sprawiedliwego oszczędzania i jednocześnie

- Aby były związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich w warunkach autentycznej równości szans.

• Pierwsza z tych zasad musi być realizowana przed urzeczywistnieniem drugiej

• Oznacza to tyle, że wolność może być ograniczona tylko dla dobra wolności

• Więc tylko w dwóch przypadkach:

1. Gdy mniejszy zakres wolności wzmacnia całościowy system wolności, który jest udziałem

2. Wszystkich, albo wtedy gdy wolność mniej niż równa musi być do przyjęcia dla tych którzy mają jej mniej

• Teoria sprawiedliwości jest tworem idealnym. Jest możliwa do realizacji w warunkach istnienia odpowiednich instytucji.

• Wymienia 4 fazy tworzenia pożądanego systemu społecznego

1. Wybór dwóch zasad sprawiedliwości

2. Przyjęcie konstytucji

3. Wybór zalecanej przez Rowlsa polityki państwa opiekuńczego

4. Zastosowanie zasad sprawiedliwości do życia publicznego

Ordoliberalizm:

- Walter Euchen (1891- 1950)

- Wilhelm Ropke (1899- 1966)

- Alfred Muller- Armack (1901- 1978)

- praktyk Ludwig Erhard (1897- 1977): kanclerz RFN z ramienia niemieckiej chadecji CDU, współtwórca niemieckiego cudu gospodarczego -> zasady przyjęte i zastosowane w praktyce (nieprawda) bo przyczyniły się też inne czynniki, czyli zmobilizowanie niemieckiej opinii publicznej.

ORDOLIBERALIZM:

• Rozwinął się w latach 40 ubiegłego stulecia i do połowy lat 60 wpływał na politykę rządów chadeckich

• Cechą charakterystyczną jest próba połączenia liberalizmu ( a więc świeckiej organizacji życia zbiorowego) z tomistycznym porządkiem (ordo- doskonały i poznawalny porządek rzeczy).

• Odwoływano się do założeń encyklik Leona XIII (Rerum Novarum) i Piusa XI (Czterdzieści Lat).

• Podstawy ładu społecznego upatrywano w małych grupach społecznych, poczynając od rodziny czy wspólnoty lokalnej.

• Cechowało je wewnętrzne zintegrowanie, samowystarczalność, odpowiedzialność za własne wybory i los swoich członków, zasada solidaryzmu.

• Uznawali, że zgodny z prawami naturalnymi porządek może być tworzony jedynie przez jednostki stanowiące integralną część społeczności.

• Państwo miało odgrywać rolę podporządkowującą.

• Tworzyć społeczność na mocy stanowionego przez siebie prawa, gwarantować swobodny rozwój jednostek, przeciwdziałać destrukcji moralnej i duchowej, godzić sprzeczne interesy grupowe, tworzyć warunki do współzawodnictwa.

• Zasada pomocniczości państwa.

• Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej jest swego rodzaju chwytem reklamowym.

• Jest postrzegana jako ta, która wzbogaca klasyczny liberalizm ( a więc wolny rynek czy też efektywność gospodarczą) o problemy socjalne i sposoby ich rozwiązywania.

• Suwerenem społecznej gospodarki staje się konsument.

• Ma on nie tylko prawo wyboru politycznego, ale także decyduje o wyborze usługi czy produktu. W ten sposób wpływa on na strukturę gospodarczą.

• Godzono tutaj ideę wolności przedsiębiorczości z bezpieczeństwem socjalnym obywateli, w warunkach gospodarki rynkowej.

Ayn Rand: liberalizm obiektywistyczny, libertarializm („Cnota egoizmu”)

• U podstaw koncepcji społecznej leży filozofia obiektywistyczna; utożsamianie racjonalizmu z arystotelesowską zasadą tożsamości.

• Postawa racjonalna zakłada, iż rzeczy, zjawiska i wartości pozostają sobą niezależnie od tego, jakie znaczenie im się dowolnie przypisze (elementami które odwołują się do subiektywizmu i racjonalizmu).

• Racjonalna postawa realizuje się na rynku, który stanowi odzwierciedlenie logiki świata.

• Prawa rynku to obiektywne prawa rzeczywistości, których człowiek nie może zmienić, może je natomiast potwierdzić racjonalną postawą i wynikającym z niej działaniem.

• Zaprzeczenie prawa rynku prowadzi do przymusu np. w działaniu państwa, lub mistyki czy iluzji. Państwo i religia stanowią ucieczkę od rzeczywistości, gdyż zastępują mechanizm rynku regułami własnego autorstwa.

• Ideałem jest zatem społeczeństwo zbudowane w oparciu o zasadę wolnego rynku, które jawi się jako realizacja filozofii obiektywizmu.

Ayn Rand: Czy rząd jest potrzebny?

• Wyeliminowanie przemocy fizycznej ze stosunków społecznych wymaga istnienia instytucji rządu.

• Wykluczeni przemocy jest jedynym zadaniem rządu.

• Rząd jest narzędziem poddania odwetowego użycia przemocy fizycznej kontroli obiektywnej, to znaczy kontroli obiektywnie zdefiniowanych praw.

• Fundamentalna różnica między działaniem prywatnym a rządowym sprowadza się do faktu, iż rząd posiada monopol na legalne użycie przemocy. (Pius postulował, że to Kościół powinien posiadać taki monopol).

• Źródłem tej władzy rządu jest przyzwolenie rządzonych.

• Rząd nie jest zatem władzą, ale sługą lub ajentem obywateli. Nie posiada żadnych uprawnień, poza tymi, których udzielili mu obywatele w określonym celu.

• Właściwe funkcje rządu sprowadzają się do 3 kategorii:

1. Policja- do obrony ludzi przed przestępcami

2. Siły zbrojne- do obrony przed najeźdźcami

3. Sądy- kierujące się obiektywnymi prawami w celu rozstrzygania spraw spornych między ludźmi.

Kanon wartości liberalizmu:

• Indywidualistyczna koncepcja człowieka (człowiek najważniejszy).

• Koncepcja wolności (nie jest nieograniczona), ograniczają ją np. przyjęte konwencje międzynarodowe, zapisy konstytucyjne.

• Atomistyczna koncepcja społeczeństwa- zakładano pierwotnie, że społeczeństwo jest sumą poszczególnych jednostek.

• Teoria ograniczonych funkcji państwa- czyli jak państwo jest postrzegane na tle innych podmiotów; funkcje powinny być zmniejszane niż dodatkowo nakładane, a jakie funkcje to zależy od odmiany liberalizmu.

• Koncepcja własności (prywatnej)- posiadanie własności czyni wolnym.

• Wiara w postęp.

• Prawa naturalne- są takie prawa, których nikt nie może nam odebrać.

MYŚL KONSERWATYWNA:

• Rozpowszechniona przez francuza F-R Chateaubrianda. Od 1882 roku zaczęła się nim posługiwać brytyjska Partia Torysów. Początki konserwatyzmu jako ideologii sięgają XVIII wieku i krytyki ideologii oświeceniowych, a zwłaszcza rewolucji francuskiej.

• Główni myśliciele to Edmund Burke (1720-1797); Benjamin Disraeli (1804-1891).

Główne nurty konserwatyzmu brytyjskiego :

1. Paternalistyczny (wspólnotowy): jako reakcja na rozwój myśli socjalistycznej. Nacisk na wątek jednostki narodowej, narodowego charakteru, narodowego przywództwa, lojalności wobec państwa, harmonią społeczną, równowagą wobec społeczeństwa.

Przedstawiciele : B. Disraeli, Joseph Chamberlain, Randolph Churchill, Harold Macmillan, Richard Austen Butler.

2. Libertariański (indywidualistyczny) : szacunek dla XIX-wiecznej idei I doświadczeń liberalnych , nacisk na ograniczenie roli państwa, akcentowanie zasad gospodarki wolnorynkowej oraz wolnego I odpowiedzialnego społeczeństwa.

Dzielili się na zwolenników leseferyzmu i zwolenników zmodyfikowanego stanowiska (dopuszczają interwencję państwa w sprawy socjalne, ale odrzucają interwencjonizm gospodarczy). Przedstawiciele: Stafford Narthede, lord Hugh Civil, sir Ernest Fenn.

Trwały kościec konserwatyzmu brytyjskiego:

1. Podkreślanie znaczenia i powagi religii i Kościoła anglikańskiego jako fundamentu więzi społecznej.

2. Dążący do zachowania ciągłości społeczeństwa- tradycjonalizm.

3. Postulująca ewolucyjny typ rozwoju społecznego- zasada gradualizmu.

4. Określająca hierarchiczną strukturę społeczeństwa- idea organicyzmu.

5. Ustrojowy etos określający prymat tradycyjnych instytucji politycznych.

6. Popularyzująca mocarstwową doktrynę polityki zagranicznej zasada imperialna.

7. Własność prywatna jako podstawa stosunków społecznych.

Thatcheryzm: zwycięstwo tradycji libertariańskiej nad paternalistyczną

• Krytycyzm wobec państwa opiekuńczego (welfare state)

• Propagowanie wzorca państwa redukującego interwencjonizm, zakres funkcji socjalnej i aparat urzędniczy.

• Obniżenie wydatków rządu centralnego i władz terenowych, oraz ograniczenie podatków.

• Przywrócenie i obrona wolności jednostki i jej odpowiedzialności, obrona jednostki przed nadmierną interwencją państwa.

• Filiacja liberalizmu z konserwatyzmem.

• Elementy neoliberalne: jednostka, wolność wyboru, bezpieczeństwo rynku, laissez-faire, ograniczenie rządu.

• Elementy konserwatywne: silne państwo, społeczny autorytaryzm, zdyscyplinowane społeczeństwo, hierarchia i podporządkowanie, naród.

Kanon wartości konserwatyzmu:

• Organicyzm ( żywy organizm, wspólnota funkcjonująca),

• Zhierarchizowany porządek społeczny,

• Solidaryzm społeczny,

• Rola religii i Kościoła,

• Gradualizm,

• Ochrona własności prywatnej,

• Silne państwo i zasada pomocniczości.

Organicyzm:

• Porządek społeczny jako żywy organizm

• Społeczeństwo posiada wielosegmentową konstrukcję naturalnego organizmu, którego żadna część nie daje się mechanicznie naruszyć i wymienić, powstaje wspólnota sąsiedzka, gmina parafialna, grupy etniczne, wyznaniowe.

• Podstawową wspólnotą jest rodzina. Współzależność od siebie składników społeczeństwa, zróżnicowanie ról społecznych, sprzeciwia się indywidualizmowi, łączy się z zasadą naturalnego zhierarchizowania społeczeństwa.

Zhierarchizowany porządek społeczny:

• Stosunki nierówności są sprawiedliwe, bowiem są naturalne (pochodna różnorodności ludzkich, talentów i uzdolnień).

• Występują przeciwko egalitaryzmowi, równość jest nonsensem intelektualnym i biologicznym. Wolność nie prowadzi do równości i równość może być tylko narzucona.

• Przyjmują koncepcję równych szans czy równości szans, elita jest przedstawiona jako uosobienie społecznej mądrości.

Solidaryzm społeczny:

• Odrzucenie antagonizmu czy długotrwałego konfliktu między poszczególnymi segmentami porządku społecznego.

• Każda komórka organizmu ma miejsce w strukturze, wykonuje ściśle określone funkcje, warunkujące życie organizmu.

• Wspólnota celów i interesów, idea wspólnoty, powściąga starcia między jednostką a państwem.

• Koncepcja dobra narodu (podporządkowanie interesów grupowych, odrzucenie zasady walki klas).

Rola religii i Kościoła:

• Człowiek ze swej natury jest podatny na zło.

• Normy religijne mają stanowić jeden z czynników hamowania złych skłonności człowieka.

• Funkcja religii: integrowanie społeczeństwa, bogactwo intelektualne chrześcijańskiej myśli społecznej, inspirowanie rozwiązań programowych partii.

Gradualizm:

• Rozwój społeczny winien dokonywać się stopniowo, ewolucyjnie, zgodnie z prawami przyrody.

• Zmiany mają być częściowe, powolne i stopniowe.

Ochrona własności prywatnej:

• Racje moralne- przyrodzone prawa człowieka.

• Racje ustrojowo- polityczne- gwarancja wolności politycznej i cywilnej, hamulec dominacji państwa i władzy politycznej, czynnik zwiększający możliwość wyboru.

• Racje pragmatyczno- gospodarcze; podstawowy filar gospodarki rynkowej.

Rola państwa:

• Koncepcja silnego państwa.

• Zasada pomocniczości.

Sfera polityki

S. życia prywatnego

Sfera polityki

Sf. ekonomek ono

---