1.KONCEPCJE FILOZOFII

2. ROZWÓJ PROBLEMATYKI FILOZOFICZNEJ

Filozofia - jej powstanie to:

1). nowy etap rozwoju kultury intelektualnej ludzkości,

2). nowa forma świadomości społecznej - racjonalne (zgodne z rozumem) badanie istoty świata oraz badanie miejsca i pozycji człowieka w strukturze świata,

3). nowa dziedzina dociekań rozumowych i nowe postawy poznawcze - krytyczne wobec dotychczasowych wysiłków poznawczych.

Okresy filozofii:

1). okres kształtowania

a). od VI do IV w. p.n.e. (do Arystotelesa),

b). okres „filozofii i nauki”, „jedności światopoglądu i nauk społecznych”,

c). dwóch koncepcji przedmiotu filozofii:

- Filozofia Sokratejska - to nauka o człowieku i jego miejscu we wszechświecie (antropologia), oraz o moralności i postępowaniu człowieka z punktu widzenia dobra i zła (etyka). System etyczny Sokratesa - wiedza jest cnotą i wystarczy być mądrym by być cnotliwym,

- Filozofia Demokratejska - to nauka o całym wszechświecie (kosmologia), o pochodzeniu

wszechświata (kosmogonia), i o poznaniu (gnozeologia, epistemologia); materializm demokratejski - wywyższenie materii ponad duch,

2). okres dominacji filozofii nad naukami szczegółowymi

a). od IV w. p.n.e. (od Arystotelesa) do połowy XIX w.

b). proces uniezależniania się nauk szczegółowych od filozofii np.: Astronomii - Ptolemeusz; Logiki - Arystoteles,

3). okres filozofii naukowej - od połowy XIX wieku.

Generalnie mamy w dziejach filozofii trzy zasadnicze grupy problemowe:

1. Problematykę ontologiczną - która dotyczyła natury, „firis”. Grecy pytali o prazasadę, która miałaby się znaleźć u podstaw natury. Problematyka ta jest wiodącą w kolejnych wiekach aż po wiek 20.

2. Koncepcje etyczno - humanistyczne związane z Sokratesem - od połowy 5 stulecia - dotyczą szczęścia ludzkiego, problemów moralnych, stosunków współżycia międzyludzkiego.

3. Zagadnienia poznania ludzkiego - dominują od 17 wieku. Chcą określić wartość naszej wiedzy. Wzrasta znaczenie słowa „nauka”. Człowiek zainteresował się sobą, swymi możliwościami przekształcania świata.

W związku z rozwojem tych 3 grup problemów istnieje podział filozofii na trzy działy:

1. Ontologię z gr. - on - byt i logos - nauka, a więc nauka o bycie. W sensie pierwotnym -termin używany od XVII w. (J. Clauberg, Ch. Wolff) zamiennie ze starszą nazwą - metafizyka. Odnosi się do arystotelesowskiej „filozofii pierwszej” jako do nauki o bycie, następnie do kontynuacji jej rozważań w teorii bytu, zajmującej się bytem w jego naturze powszechnej. Jest to pytanie o istotę tego co jest, istotę świata, wszechświata, próba określenia na czym polega istnienie tego świata, który nas otacza i którego jesteśmy częścią. Czy jego istota jest materialna czy duchowa (odpowiedz na to daje materializm ontologiczny, idealizm ontologiczny, energetyzm i spirytualizm). Ontologia próbuje określić własności podstawowe, niezbywalne - atrybuty, tego co jest. To co stałe, to co zmienne. Pytamy o podstawę świata, co stanowi o istocie świata. Czy wielość różnych bytów czy też jedność (odpowiedz na to daje monizm, dualizm, pluralizm). Czy świat da się ująć w sposób statyczny czy też on ewoluuje, zmienia się (na to odpowiada mechanizm, cyklizm, ewolucjonizm). Czy ten byt podlega pewnym prawom, wymogom konieczności, przyczynowości, czy jest urządzony celowo, czy jest przejawem przypadku. Każda próba udzielenia odpowiedzi na pytanie ontologiczne prowadzi do dokonania wyboru określonych norm postępowania. Schopenhauer koncentrował się głównie na egzystencji człowieka. Wg. niego istotą świata jest swoiste pojmowanie woli, która przejawia się w każdej ślepo działającej sile natury w przemyślanym postępowaniu człowieka - to zaś doprowadza do wniosku, że „życie jest męką, należy wyzbyć się pożądań, współczuć innym, którzy również cierpią”.

2. Teorię poznania (epistemologię) - episteme - wiedza, gnosis - poznanie, logos - nauka. A więc nauka o wiedzy, o poznaniu. Poznanie - epistemologia chce odpowiedzieć czym jest poznanie, jaka jest wartość ludzkiej wiedzy. Czy możemy mówić o poznaniu prawdziwym? Jakie są granice, jakie są źródła, jakie są metody poznania ludzkiego.

3. Filozofię człowieka (filozofia społeczna) - daje ona możliwość szerszego spojrzenia. Zajmuje się człowiekiem jako jednostką, indywiduum i społeczeństwem. Jakie są stosunki, kto kogo weryfikuje, czy rzeczywistość społeczna wyznaczona jest przez pryzmat jednostki czy odwrotnie. Związany z tym jest stosunek człowieka do innych istot żywych - do środowiska. Dlaczego człowiek czuje się wyróżniony? W filozofii społecznej zawarty jest stosunek kultury duchowej człowieka do kultury materialnej człowieka.

3. STRUKTURA FILOZOFII (ONTOLOGIA, TEORIA POZNANIA, METAFIZYKA).

W wielkich systemach filozoficznych są grupy podziału. Próba podziału na dział praktyczny i teoretyczny. Według Arystotelesa filozofia dzieli się na teoretyczną i praktyczna. Podział ten funkcjonuje do dziś. Filozofia praktyczna - to aksjologia, czyli teoria wartości (medycyna, biologia, historia). Wyodrębnienie nauk ścisłych i humanistycznych:

• teoria bytu,

• teoria poznania

• filozofia człowieka.

Ontologia (teoria poznania) - składa się z 2 członów (etymologicznie) TO,ON - byt; LOGOS - nauka czyli nauka o bycie ONTOLOGIA.

Jest dział filozofii, który próbuje odpowiedzieć na pytanie jedności i różnorodności świata. Co leży u podstaw różnorodności a co było czynnikiem jednoczącym. Jaka jest istota świata. Atrybuty tego co jest - bytu? Jest często związana z pojęciem metafizyki. Zmieniały się treści wchodzące w zakres pojęcia metafizyki. Za sprawą Arystotelesa mówi się o metafizyce. Andranikos uporządkował dzieła Arystotelesa. Traktaty poświecone temu co jest (byt) umiejscowił zaraz po dziełach dotyczących przyrody. Były to traktaty filozofii pierwszej.

Metafizyka == filozofia pierwsza Arystotelesa (wg. Andronikosa)

Filozofia pierwsza wchodzi w zakres teoretyczny wraz z fizyką i matematyką.

Pojęcie metafizyki zmieniało swą treść:

W średniowieczu jako:

- nauka o bycie i jego właściwościach,

- nauka o bytach substancjach boskich (niematerialna)

Od przełomu XVII/XVIII w. za sprawą Ch. Wolffa metafizykę podzielono na:

- naukę o bycie (ontologię)

- naukę o świecie (kosmologię)

- naukę o duszy (neontologię)

- naukę o Bogu (nauka naturalna)

Metafizyka rozpatruje o bycie. Odrzucano ją z powodu tego, że jest niesprawdzalna, nie do zweryfikowania. Stąd metafizyka jest ontologią według Andronikosa czyli filozofią pierwszą Arystotelesa. Metafizykę utożsamiano też z metodą ujmującą rzeczywistość w sposób statyczny. Metafizyka jest przeciwieństwem dialektyki.

Metafizyka ogólna jest ontologią rozpatrującą rzeczywistość jako byt, to co istnieje przez analizę istoty istnienia.

Teoria poznania - epistemologia etymologicznie oznacza QUOSIS-poznanie, EPISTEME-wiedza, LOGOS-nauka (słowo) stąd NAUKO O WIEDZY, POZNANIU

Próbuje odpowiedzieć na pytanie czym jest poznanie, czego dotyczy, jakie warunki trzeba spełnić, aby powiedzieć, że nasza wiedza jest prawdziwa. Problem poznawczych funkcji naszych zmysłów, intelektu, czyli jaka jest wartość poznania rozumowego, czy prawda jest jedna czy wiele, czym jest prawda?

Filozofia społeczna (człowieka) - dział filozofii praktycznej. Przedmiotem jest człowieka jako jednostka, społeczeństwo. Na czym polega zależność czy różnice człowieka z przyrodą. Próbuje określić warunki i płaszczyzny współpracy między ludźmi. Mieści się w niej filozofia dziejów, odpowiada na pytanie sensu dziejów, przemian społecznych. W tym dziale jest problematyką dorobku ludzkiego (kulturowa, duchowa, materialna)

Teoria bytu zawiera tekst światopoglądowy. Wynikają z niej normy działania dla człowieka. Ontologia jest więc podstawą refleksji filozoficznej. Schopenhauer uważał, że istotą świata jest wola. Przejawiała się w każdej sile przyrody, także w przemyślanych działaniach człowieka „życie jest męką.....”. To co jest na zewnątrz determinuje to co jest wewnątrz. Ontologia koncentruje się na 3 składnikach;

- jedność czy różnorodność świata (monizm, dualizm, pluralizm)

- jaka jest natura tego co jest (idealizm, spirytualizm, materializm, energetyzm)

- problem atrybutów, własności podstawowych czy rzeczywistość jest stała czy zmienna (mechanizm, cyklizm, ewolucjonizm)

4. FILOZOFIA A NAUKI SZCZEGÓŁOWE

Filozofia - wyjaśnienie etymologiczne - gr. philein-miłować; sophia - mądrość.

Pierwszym, który prawdopodobnie użył tego terminu był Pitagoras (572-497 pne) -twórca szkoły filozoficznej VI wpne w Itali. O tym napisał Cycero- Rozmowy tuskuleńskie informuje, iż Pitagoras jest pierwszym użył terminu filozofia i tłumaczy dlaczego człowiek może miłować mądrość , dąży do mądrości- posiadają mądrość bogowie. Człowiek tylko mądrość miłuje. Było to typowe dla antycznej greckiej filozofii, świadomość o dążeniu człowieka do mądrości- osiągnąć jej nie jest w stanie.

Na przestrzeni 2500 lat wielu filozofów próbowało odpowiedzieć na pytanie czym jest filozofia, na które nie ma jednej odpowiedzi do tej pory. Filozofia ma wiele znaczeń:

1. Filozofia jest pojęciem zbiorczym dla wszystkiego czego jeszcze nie można poddać badaniu naukowemu. Tak na filozofie patrzy przedstawiciel neopozytywizmu- Russell. Reprezentanci tego stanowiska zwracali uwagę na to, że u Arystotelesa IV w.p.n.e. filozofia i nauka były jednym i tym samym. Z filozofii wyróżniła się medycyna, logika formalna. Proces wyodrębniania się nauk z filozofii doprowadził zwolenników do stwierdzenia ,że nie ma żadnej filozofii - jest matematyka. Po odłączeniu się logiki formalnej powstała filozofia logiki.

2. Filozofia nigdy nie zaniknie nawet jeśli odłączy się od niej wszelkie nauki,bo nauką ona nie jest . Tak pojęta filozofia miała by badać co ponad racjonalne, ponad rozumem lub na jego pograniczu, ma z nauka z rozumem niewiele wspólnego. Jej dziedzina leży poza tym co racjonalne. Przedstawiciel egzystencjalizmu w skrajnej wersji nie widzi różnicy między filozofią a poezja. Filozofia to myślenie na pograniczu nauki i muzyki.

-Albert Camus

Egzystencjonaliści traktowali filozofie która stawiała pytania graniczne zmuszające człowieka do posługiwania się wszystkim: uczuciem , wolą. Podstawowe dane filozofii nie są do końca dostępne rozumowi trzeba je udźwignąć innymi środkami. Wszystko co dotyczy rozumu w jakiś sposób należy do takiej czy innej nauki, stąd nie do odrzucenia prostego jest ,że filozofii zostaje poetyckie myślenie. To stanowisko miało swoich zdecydowanych przeciwników- neopozytywista Ludwig Wittgestein by l w opozycji oddają to w zadaniu : o czym nie możemy mówić o tym należy milczeć . Mówienie dla niego sprowadzało się do myślenia. Przeciwnicy tej poetyckiej filozofii twierdzili, że skoro czegoś nie można uchwycić przy pomocy rozumu tego w ogóle nie można uchwycić. Człowiek ma tylko dwie możliwości: poznania czegoś albo dostrzega przedmiot w bezpośredni sposób, albo ten przedmiot wywnioskowuje. Jedno i drugie jest funkcja poznawczą i jest aktem rozumu.

W przebiegu historii filozofii- filozof stara się wytłumaczyć rzeczywistość, interpretować przy pomocy rozumu. Filozof to człowiek myślący wprowadzający w świat jasność, porządek, ład , wyraźność. Filozofia jako całość była czynnością rozumna, naukową- nauką a nie twórczością literacka.

3. Filozofia jako nauka, nauka musi mieć swój przedmiot i metody, warsztat badań swoich. Patrząc przez pryzmat 2 kryteriów naukowych filozofia spełnia to kryterium.

Co jest przedmiotem filozofii jako nauki?.

-przedmiotem jest zjawisko poznania, fragmenty rzeczywistości a filozofia. Pytanie czym jest poznanie bada możliwości samego poznania. Inni za przedmiot filozofii jako nauki widzieli wartości- poszczególne nauki opisują to co jest zaś filozofia bada to co ma być . inni twierdzili, że przedmiotem filozofii jest człowiek , człowiek jako założenie i podstawa wszystkiego innego - centrum wszechświata. Z odniesienia do człowieka nie uznaje filozofia, człowiek pozostaje przedmiotem badania. Sokrates V w.p.n.e. początek badań namysłu nad istotą człowieka. Inni filozofowie za przedmiot filozofii jako nauki uważali język. L Wittgeistein był autorem zdania nie ma zdań filozoficznych ale tylko wyjaśnienia zdań, chciał przez to powiedzieć ,że filozofia bada język innych nauk z punktu widzenia jego struktury. i to jest przedmiotem filozofii.

4 PRZEDMIOTY FILOZOFII JAKO NAUKI

Przedmiot filozofii nie jest ograniczony do czegoś określonego. Filozofia od innych nauk różni się: 1 - metodą - bo filozofia nie waha się korzystać z każdej z posiadanych wielu metod, 2- punktem widzenia-bo kiedy filozof zastanawia się na przedmiotem to rozpatruje go ze stanowiska granicznego. Filozofia to nauka o podstawach. Filozofia jest nauka radykalna stara się dotrzeć do źródeł, korzeni. Filozofia będąc nauka uniwersalna korzysta z każdej dostępnej metody. Filozofia pozostaje nauką trudna gdzie nie przyjmuje się tradycyjnych założeń i metod, gdzie trzeba mieć złożone zagadnienie, ontologie, postrzeganie. Święty Tomasz z Akweny największy systematyk napisał w latach 70 XIII w - tylko niewielu ludzi i to dopiero po długim czasie i nie bez naleciałości błędu zdoła rozwiązać założenia filozofii.

5. METODY FILOZOFII

Specyficzność metod filozofii jest rezultatem specyfiki badań filozoficznych

3 zasadnicze metody filozofii (aspekt historyczny metod filozofii):

1) intuicyjno-dedukcyjna - najważniejsza metoda, jaką się posługiwano w historii filozofii. Arystoteles w IV w. p.n.e. był reprezentantem tej metody, choć doceniał także znaczenie drugiej metody obserwacyjno - indukcyjnej. Dowodził, że dzięki intuicji dochodzi się do poznania i uznania za naukowe pierwszych zasad poznania, tj. definicji, hipotez (przypuszczenie mające ułatwić naukowe wyjaśnianie zjawisk) i aksjomatów (logiczne twierdzenie systemu dedukcyjnego przyjęte bez powodu; pewnik). Intuicja umożliwia zdobycie wiedzy samouzasadniającej się czyli wiedzy oczywistej co do swej treści jak i do waloru prawdziwościowego. Intuicja dostarcza pewnych przesłanek dla wszelkiego rodzaju rozumowań w tym zwłaszcza dla rozumowań dedukcyjnych. Według rzeczników metody dedukcyjnej jest ona metodą rozumowań absolutnie niezawodnych, przy założeniu przestrzegania ich zasad. Polega ona na logicznym przejściu od ogólnych przesłanek do mniej ogólnych, ale tak samo pewnych jak przesłanki główne.

Kartezjusz był reprezentantem tej metody w dziejach nowożytnych. Uważał, że intuicja i dedukcja to dwie różne metody badawcze, ale należy posługiwać się nimi łącznie - „o tym co poznajemy, już wątpić nie możemy”.

Współcześnie tą metodą zainteresowani są przedstawiciele fenomenologii (Edmund Husser), którzy uważają, że należy zaniechać czysto pojęciowych spekulacji i powrócić do rzeczy tj. do uzyskania bezpośredniego doświadczenia, tego, co dane, fenomenów.

2) doświadczalno-indukcyjna - rzecznicy tej metody Franciszko Bacon, J. S. Mill i rzecznicy pozytywizmu filozoficznego. To przedstawiciele empiryzmu, którzy chcieli wypracować metodę postępowania badawczego, która łączyłaby abstrakcyjność dociekań intuicyjno - dedukcyjnych z konkretnością wiedzy o faktach, z jej użytecznością praktyczną. Punktem wyjścia do stosowania metody doświadczalno - indukcyjnej są uzyskane w drodze uważnej i skrupulatnej obserwacji zjawisk (naturalnych i eksperymentalnych) dane doświadczenia zmysłowe i wewnętrzne. Rezultat obserwacji reprezentanci tej metody uogólniają na drodze indukcji (wyprowadzania wniosków ogólnych z przesłanek). W stosowanej metodzie pojawia się pojęcie eksperymentu - forma doświadczenia przygotowanego i zaplanowanego z uwagi na zagadnienie, którego rozwiązania poszukujemy. Punktem wyjścia w trakcie stosowania tej metody będą dwa etapy: uzyskane w drodze doświadczenia zmysłowego, jak i też introspekcyjnego.

Dwa typy indukcji:

Indukcja zupełna - stanowi arytmetyczne zsumowanie wiedzy o poszczególnych wcześniej zaobserwowanych zjawiskach. Indukcja stwierdza pewną własność przysługującą ściśle określonej liczbie badanych uprzednio i obserwowanych obiektów - np. twierdzenie, że „1000 i 1 z przebadanych posiada głowę”.

Indukcja niezupełna - sprowadza się do wnioskowania uogólniającego, które opiera się na obserwacji jakiejś cechy, występującej tylko u części osobników i przypisania tej cechy wszystkim przedmiotom danego rodzaju. Rzadko stosowana w naukach przyrodniczych, socjologii, psychologii, gdyż ma słabość. Na podstawie przesłanek o wysokim stopniu ogólności i ograniczonej liczbie twierdzeń obserwacyjnych, w sposób ryzykowny i logicznie nieuzasadniony pozwala na wysuwanie wniosku, który jest tezą ściśle ogólną, tzn. taką, której wniosek można zakwestionować nie popadając w sprzeczność logiczną z żadną z przesłanek. Wnioski rozumowań indukcyjnych są jedynie prawdopodobne, jednak aby zwiększyć stopień prawdopodobieństwa wniosków poddanych indukcyjnie generalizacji należy zdaniem empirystów maksymalnie zwiększyć liczbę przesłanek (danych obserwacyjnych), lub jak twierdzą F. Bacon i J.S. Mill stosować inne zabiegi w postaci odnośnych „tablic” (rejestr stopni natężenia i odchylenia), lub tzw. „kanonów”. Najbardziej znanym przedstawicielem kanonu jest J.S. Mill. W traktacie „System logiki” przedstawił on 5 kanonów służących jako metody wykrywania zależności między faktami (zależności funkcjonalne i kierunkowe; nieodwracalne i przyczynowe). Dla Mill'a nie ma w świecie faktów i zdarzeń całkowicie odosobnionych, od innych faktów. Każdy fakt, myśl istnieje w towarzystwie faktów poprzedzających, lub współistniejących. Zatem należy stosować metodę eliminacji tzn. z dwóch grup zdarzeń wybieramy parę zdarzeń powiązanych ze sobą więzią konieczną i eliminujemy zarazem drugą grupę zdarzeń.

5 kanonów:

- jednej zgodności,

- jednej różnicy,

- zgodności i różnicy,

- reszty,

- zmian towarzyszących.

Znaczenie metody ogranicza się do roli heurystycznej tzn. takiej roli jaką może stanowić metoda wykrywania nowych faktów i zależności pomiędzy faktami, tzw. kontekst odkrycia, bez możliwości logicznego ich uprawomocnienia. Metoda ta to tzw. kontekst uzasadnienia.

3) dialektyczna - Tą metodę sformułował Hegel na początku XIX wieku. Do tej metody odwoływała się filozofia Marksa i Engelsa. To jest heglowska metoda, zmierzała do ujęcia badanego zjawiska: po pierwsze w jego rozwoju i wewnętrznej dynamice, po drugie w jego rozlicznych i wielostronnych powiązaniach w tym głównie w powiązaniach przyczynowo-skutkowych. Metoda ta zakładała, że jakiekolwiek separowanie, ustatecznienie badanych zjawisk jest sprzeczne z ich naturą zmienną i każdorazowo uwikłaną w jakiś konkretny zawsze inny kontekst. Zgodnie z innym przeświadczeniem, że źródłem wszelkiego ruchu jest sprzeczność (walka przeciwieństw) metoda dialektyczna usiłowała wydobyć tkwiące u podłoża wszystkich zjawisk określone sprzeczności tzn. te: sprzeczności zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne, istotne jak i nieistotne. Przy czym sprzeczność jako walka przeciwieństw była rozumiana w ten sposób, że pozostawanie w konflikcie dwóch, lub większej liczby zjawisk nie oznaczało bynajmniej całkowitego unicestwienia jednego z nich. Przeciwnie taki konflikt ta walka przeciwieństw oznaczała najczęściej wzbogacenie poszczególnych zjawisk w rezultacie narodziny nowej jakości. Hegel ujmował to następującą: sprzeczność między tezą i antytezą nie prowadzi do eliminacji któregoś z członów tego konfliktu, ale daje początek nowej jakości, syntezie stąd Heglowski schemat:

Teza + Antyteza = Synteza

Jest to metoda fenomenologiczna (bezzałożeniowa), hermeutyczna, strukturalistyczna, funkcjonalistyczna.

6. POJĘCIE DIALEKTYKI

Dialektyka - oznaczała wewnętrzne rozważanie mające na celu rozwikłanie jakiejś trudności nurtującej człowieka. Od czasów Sokratesa dialektykę sprowadzoną do biegłości w mówieniu i przez całe wieku traktowano ją jako umiejętność rozprawiania. Była to sztuka metodycznego umiejętnego posługiwania się mową. Była to metoda wznoszenia się od pojęć ścisłych do ogólnych. Do czasów Hegla nikt nie ujął dialektyki w całość. Nikt jej nie przeciwstawił metafizycznemu uwikłaniu myśli ludzkiej. Hegel nie dorzuca lecz zakłada logiczno-onologiczną jedność rozumu i rzeczywistości. „wszystko co jest rozumne jest rzeczywiste, a to co rzeczywiste jest rozumne”. Jest to teoria rzeczywistości; określona metoda analizy tej rzeczywistości. Pierwszy sformułował ogólne prawa dialektyki:

• prawo jedności

• prawo walki przeciwnej

• prawo przechodzenia

• prawo negacji negacji

7. ŚWIATOPOGLĄD I JEGO TYPY

Odnosi się on do pewnych najbardziej ogólnych stanowisk, od których ogólniejsze już nie istnieją.

4 grupy stanowisk światopoglądowych:

1) koncepcje scjentystyczne - światopogląd to uogólniające przedłużenie nauki wzbogacone o system wartości. Wsparte są na teorii indukcjonizmu, zgodnie z którą twierdzenia i teorie nauk empirycznych formułowane są w drodze indukcyjnego (empirycznego), uogólnienia danych czystego doświadczenia czy też są rezultatem opisujących je zadań obserwacyjnych. Model nauki zaproponowany przez indukcjonizm zakłada, że wiedzę o rzeczywistości buduje się jakby na dwóch etapach:

*I etap - zbiera się dane w sposób maksymalnie wolny (niezależny) od jakichkolwiek założeń, trendów rozumu i wpływów intelektualnych.

*II etap - owe dane poddaje się procedurze indukcyjnego uogólnienia, który niejako automatycznie ma zagwarantować dojście do nowych twierdzeń i nowych teorii naukowych. Dane nauki muszą w sposób logiczny wyprzedzać ukonstytuowanie się światopoglądu. Pozostaje ocena światopoglądu z punktu widzenia moralnego.

2) światopogląd bez wyznaczników klasowych - światopogląd nie posiada żadnych wyznaczników klasowych, lub grupowych (to różni światopogląd od ideologii). Nie możemy mówić o światopoglądzie kapitalistów, robotników, inteligencji, że należy mówić o światopoglądzie epok, cywilizacji, formacji społecznej itd. Ta okoliczność odróżnia światopogląd od ideologii, które dały by się nazwać jako wyszczególnienie światopoglądu. Światopogląd jest korelatem epok i społeczeństwa. Ideologia jest korelatem świadomościowym grupy społecznej czy grup społecznych. Ideologie opozycyjną wewnątrz tego samego społeczeństwa będą podzielały pewne struktury myślowe, które oparte będą na wspólnym schemacie światopoglądowym.

Światopogląd jest strukturalnie wyższy od ideologii, która jest opozycyjna w społeczeństwie i podziela założenia i struktury wsparte na wspólnym schemacie światopoglądowym (plebejskie ideologie - religijny światopogląd). W wspieraniu światopoglądu uczestniczą ogromne siły o charakterze ideologicznym, a jednocześnie pragmatyka walki ideologicznej nakazuje zaostrzać różnice, a nie je zacierać. Korelacja współzależności:

- światopogląd epoki i cywilizacji,

- ideologia grup i klas

3) światopogląd to zbiór narzędzi pojęciowych służących technicznemu opanowaniu świata - koncepcja odchodząca od nauki empirycznej, a bliska psychologii, psychoanalizie, która nie uczestniczy w sprawdzaniu zasobów technicznych człowieka. Nie oznacza to, że światopogląd nie ma związku z nauką poznawania, z empirią. On tylko kształtuje się na innej drodze realizacji. Twierdzenia nauk empirycznych dopuszczają przekład na określone dyrektywy techniczne. Władza nietechnologiczna wprost zmienia stosunki międzyludzkie i osobowość, oraz modyfikuje i kształtuje osobowość ludzką, czyli podmiot działania.

Dwa typy wiedzy to wiedza ukierunkowana na techniczne przeobrażenie i opanowanie świata, oraz wiedza ukierunkowana na kształtowanie i modyfikowanie osobowości ludzkiej (mojego „ja”).

4) światopogląd nie jest ekspresją (uzewnętrznieniem) określonych potrzeb i postaw, ale postawy i potrzeby kształtuje - światopogląd jest strukturą projektu ostatecznego, najogólniejszego - takiego, od którego ogólniejszy w danej cywilizacji nie istnieje, choć mogą istnieć konkurencyjne. Podstawą tego projektu jest odpowiedź na pytanie o wartość najwyższą źródła. Podstawą obowiązywania i w związku z takim dają się wyodrębnić:
3 typy światopoglądu (pytanie o źródła wartości najwyższej):

- światopogląd transcendentny (religijno-metafizyczny)

Jest projektem odzwierciedlenia bytu ludzkiego do istot i czynników pozaludzkich, pozaświatowych, traktowanych jako źródła i miejsca wartości; czynniki pozaludzkie to istota boska. Te źródła pozaludzkie są gwarantem istnienia, egzystencji człowieka.

- światopogląd humanistyczny

Światopogląd nie wykracza poza stosunki człowiek - człowiek w sferze postaw intelektualnych i moralnych przepojonych troską o potrzeby, szczęście godność i swobodny rozwój człowieka.

- światopogląd technokratyczny

Ten światopogląd ukrywa swą naturę prezentując się pod szafą twierdzeń empirycznych osłaniając się autorytetem nauk. Ten typ światopoglądu będzie kreował, projektował sprawność technicznego opanowania świata przez człowieka czyli będzie on oparty nie na stosunkach człowiek - człowiek, ale będzie oparty o powiązanie człowiek - rzeczy, człowiek, a wytwory techniki i doceniając fachowość i profesjonalizm. Mamy do czynienia z wielością projektów światopoglądowych.

8. IDEOLOGIA

Charakterystyka ideologii

Pojęcie ideologii wiąże się z końcem XVIII wieku. Jednym z czołowych reprezentantów grupy był:

Destutt de Tracy. Ujmował on ideologię jako naukę zajmującą się pochodzeniem i prawami działania, tzw. idei, pojmowanych jako fakty psychiczne. Ta ideologia zajmowała się analizą relacji między ideami, a językami. Destutt de Tracy + myśliciele tacy jak Cabanis, Volpey stworzyli grupę, która zwykła się określać ideologami. Nawiązywali do tradycji francuskich encyklopedystów. W warunkach epoki napoleońskiej próbowali nadać nowy wymiar francuskiej encyklopedii, próbowali odrodzić ową tradycję.

Hegel i jego uczniowie rozprawiając o ideologii posługiwali się tym terminem dla oznaczenia procesu poznania w jej subiektywnej odsłonie.

Dla Marksa i Engelsa ideologia była całością idei w sensie poglądów, opinii, haseł odnoszących się głównie do życia społecznego, które żyją życiem pozornie niezależnym w umysłach swoich wyznawców, rządzone własnymi prawami pozbawione samowiedzy swoich źródeł, pozbawione funkcji w utrzymywaniu lub w odmienianiu warunków społecznych w jakich były głoszone. Ideolog wg Marksa i Engelsa to myślowy reprezentant pewnej sytuacji konfliktowej, który nie zdaje sobie sprawy ze związku zarówno genetycznego, jak i funkcjonalnego, pomiędzy własną myślą, a sytuacją w jakiej się znalazł.

Poglądy Karola Mannheim'a, który dał bardzo precyzyjne określenie ideologii, która przez cały XX wiek funkcjonowała w obiegu naukowym. Jest to nauka o myślach rozważanych niezależnie od pytania czy są prawdziwe czy fałszywe, ale rozważanych ze względu na to, że są sposobem manifestowania się pewnych grupowych interesów, że są narzędziami praktycznymi za pomocą których grupy społecznej zbiorowości dochodzą do swych partykularnych interesów i wartości. Mannheim wskazywał na to wyróżnienie określonego typu interesów, który w tej ideologicznej produkcji jest wyznacznikiem najważniejszym. Wiązał się z podziałem społeczeństwa.

K. Popper - społeczeństwo oparte na bycie, wolne od ideologii. Nauka, a tym bardziej filozofia uwikłane są w ideologie.

Pozytywizm w sensie filozofii jest poglądem, który charakteryzuje się:

1). Scjentyzm - głosi wiarę w bezwzględny autorytet nauk ścisłych. Podstawą wszystkiego są nauki empiryczne, przyrodnicze

2). Empiryzm - jest to takie przekonanie, iż jednym źródłem poznania jest źródło zmysłowe. Pozytywizm wychodzi z dwóch przesłanek: empiryzmu i scjentyzmu. Ideologia jest parateorią. Zakres naukowy teorii jest ograniczony przez scjentyzm i empiryzm do nauk szczegółowych wypowiedzi ideologie są wypowiedziami matafizycznymi, religijnymi.

Zgłaszały postulat wolnej nauki od ideologii. Karol Popper powiadał, że społeczeństwo otwarte ma być wolne od ideologii. Powinno się posługiwać naukowymi hipotezami roboczymi i uczyć się na błędach, a także rozumienie.

Mannheim - ideologia była mu zupełnie obca.

9. POJĘCIE I STRUKTURA RELIGII-RELIGIA - TERMIN SEMANTYCZNY, ŹRÓDŁA:

-religiare (Laktancjusz) - ponownie wiązać, połączyć

-relegere(Cyceron) - ponownie zbierać, odczytywać

-reeligere(Św.Augustyn)-ponownie wybrać. Racjonalizm nowożytni dowodził, że można odkryć w teoriach religijnych racjonalne treści, one są ukryte za parawanem poetyckich sformułowań. Religia dla E. Kanta-system etyczny, przyjmowanie Boga jako prawodawcy. Daje do zrozumienia że religię da się wytłumaczyć na poziomie etycznym, porządku moralnego. Racjonalne treści ukryte za parawanem treści religijnych. Dla Hegla religia to forma przejawiania się absolutu, owej idei absolutnej. Religia i filozofia wyrażają te same treści różnie wyrażane. Religia operuje językiem wyobrażeń, który odpowiednio zinterpretowany prezentuje te same treści co filozofia. Sfera życia religijnego obok filozofii stanowi nurt aktywności psychicznej człowieka. Religia to całościowo poznawcze odniesienie ludzkiego życia do Boga. U jej podstaw leży przekonanie o realności Boga-stwórcy człowieka i jego celu. Cztery zasadnicze elementy składowe:1.Doktryna - zbiór wyobrażeń i poglądów, wyjaśniający w sposób zmistyfikowany pewne problemy związane ze światem, człowiekiem, życiem, śmiercią.2.Teologia zajmuje się istnieniem istoty boskiej, jej naturą, przymiotami, relacją Boga do świata. Podstawą teologii jest normatywność. Kosmologia-zajmuje się światem, genezą, rozwojem i końcem. Antropologia religijna-wyjaśnia pochodzenie człowieka, jego naturą zadaniem jest teoria zbawienia. Kult-czynności płynące z pobudek religijnych, będące wyrazem czci wobec sacrum. Elementy składowe: ofiara, modlitwa, procesje.II. Organizacja-związana z rozwojem grup społ. Religia to wyraz natury ludzkiej. Od XVII w. rozdział religijnej grupy od świeckiej. Odwrót od religii instytucjonalnej. Religia staje się kwestią prywatną. Naprzód wysuwa się religijność osobowa. Przeżycia - sfera jednostkowa, indywidualna.

10. FILOZOFIA A RELIGIA (4 STANOWISKA)

Religia jest globalnym całościowym odniesieniem ludzkiego życia do Boga (jednostki). U jej podstaw znajduje się przekonanie o realności Boga, który jest przyczyną sprawczą świata. Jest przyczyną stwórczą tego świata, a zarazem jest ostatecznym celem człowieka.

Filozofia natomiast ma, podejmuje m.in. zagadnienia problemu człowieka, których rozwiązanie miałoby dać pewien sens życiu ludzkiemu. Filozofia jest interpretacją tego, co wokół nas, interpretacją struktury świata, genezy świata pewnych uzasadnień jego istnienia.

Filozofię utożsamiamy najczęściej z rozumnością jeśli tak to religia winna oznaczać poszukiwanie w niej rozumności.

Są 4 zasadnicze stanowiska mówiące o zależnościach między filozofią i religią

1. Wyrógowanie, eliminowanie filozofii na rzecz religii

Tertulian przeciwstawiał chrześcijaństwo filozofii greckiej. Sformułował powiedzenie „wierzę, bo jest absurdem”. Ta absurdalność dialektu wiary nie wykluczała religii, lecz uzasadniała ją. Tertulian nie był rzecznikiem ignorancji filozofii - Jego błędem był brak zaufania dla naturalnych uzdolnień rozumu ludzkiego w wyniku czego całkowicie zrezygnował z filozofii na rzecz wiary.

Podobnie w XI wieku czynił Piotr Damiani, a w XII wieku Bernard z Clairvaux.

Marcin Luter zm. w 1526 roku podkreślał rolę i znaczenie rozumu w domenie rozumu, ale nie w zakresie poznawalności istnienia i natury Boga. Tu rozum nie ma nic do powiedzenia. Wiedza o Bogu mogła być jedynie darem samego Boga. Luter nawiązywał do zagadnienia grzechu pierworodnego powiadając, że grzech pierworodny sprawił, że człowiek często zapomina o swym statusie stworzenia. Luter obawiał się powrotu i koncepcji pelagianizmu (wziął się od Pelagiusza V wiek po Chrystusie). Był doktryną w kościele odrzucającą naukę o przechodzeniu skutków grzechu pierworodnego z Adama na innych ludzi. Człowiek może osiągnąć zbawienie z własnej woli i tych wywodów mają swoje źródło w pelagianizmie. Luter uważał, że rozum ludzki jest tylko po to, aby rozwiązywać ludzkie sprawy, sprawy natury. Nie może rozwiązywać spraw dotyczących Boga.

David Hume, który napisał taką pracę zatytułowaną „dialogi o religii naturalnej”. W tej pracy Hume mówi o jakby związkach religii ze sceptycyzmem filozoficznym twierdząc, że nie jest możliwe racjonalno-filozoficzne uzasadnienie teizmu, tzn. praw o istnieniu Boga i nieśmiertelności duszy ludzkiej.

S. Kierkegeard żyjący w I połowie XIX wieku, zm. w 1855 roku. Kierkegeard odróżniał religię naturalną opartą na przeżyciu egzystencjalnym zależnym od Boga oraz religię objawioną i tą ostatnią jest chrześcijaństwo, w którym mamy do czynienia z ukrzyżowaniem rozumu. Chciał tu wypowiedzieć, że akt wiary nie jest aktem racjonalnym, ale jest aktem wyboru Boga i miłości go. Religia nie była rezygnacją z używania rozumu, ani rezygnacją z filozofii. Akt wiary zwłaszcza dla myślicieli średniowiecznych pozostawał zawsze aktem rozumu.

2. Wyrógowanie, eliminowanie religii na rzecz filozofii

Platon mówił o uporządkowanej strukturze świata i wyjaśniał to jako dzieło absolutnej najwyższej inteligencji (idei dobra). Wątek ten identyfikujemy z religią z filozofią, po Platonie przejął neoplatonizm z Plotynem na czele (wiek III naszej ery).

W oświeceniu pojawiają się pomysły rezygnacji z religii objawionej wcześniej

Benedykt Spinoza mówił o Bogu wyłącznie na płaszczyźnie filozofii. Religia jest poznaniem opierającym się na wyobraźni. Filozofia jest poznaniem intelektualno-pojęciowym Boga.

Hegel dowodził, że religia choć nie jest w swej istotnej treści fałszywa posiada absolut to jednak jest poznaniem niedoskonałym dlatego, że odwołuje się do symboli, przenośni, emocji, przeżyć. Filozofia natomiast jest jakby jakościowo wyższym stopniem poznania istoty Boga. Hegel akceptował te podstawowe dogmaty chrześcijańskie. Istota religii sprowadza się do poznania racjonalno-filozoficznego Boga.

3. Stanowisko konstruktywnego dualizmu

Św. Augustyn, stworzył pierwszy system chrześcijańskiej filozofii, rozgraniczył dwa źródła ludzkiego poznania: rozum i wiarę. Uznawał racjonalną argumentację za istnieniem Boga oraz uznawał prymat wiary, człowiek wierzący szybciej i pewniej. Jego zdaniem wiara i rozum wzajemnie się implikują. Mówił: „zrozum, abyś wierzył i wierz abyś zrozumiał”.

Św. Tomasz mówiąc o filozofii i religii wyraźnie wskazywał na ich odmienne metody oraz odmienne profile. Filozofia wg niego opierała się na naturalnych uzdolnieniach poznawczych człowieka, religia na objawieniu i owa odmienność źródeł powodowała różnorodność metod i postaw.

Filozofia więc krytycznie oceniała dane doświadczenia, religia akceptowała prawdy objawione.

Podobnie i wiara nie podważała naturalnych właściwości ludzkiego rozumu, lecz tylko jakby go dopełniała. Nie można racjonalnie dowieść treści prawd wiary, lecz można dowodzić tego, co stanowi tzw. preambuła fidai. Filozofia uzasadniająca istnienie Boga i nieśmiertelność duszy ludzkiej przygotowująca człowieka do przyjęcia prawdy objawionej zawierająca również te tajemnice wiary. To Św.Tomasz będzie udowadniał, że filozofia pomaga przy logiczno-doktrynalnym porządkowaniu i jakby wychwytywaniu prawd wiary. Pozwala ująć owe prawdy wiary w formie systemów teologicznych czyli filozofia miała spełniać taką funkcję jakby apogetyczną, tzn. miała bronić religii przed stawianymi przeciw niej zarzutami wskazując na jej bezsens i nieracjonalność.

4. Stanowisko sprzeczności filozofii i religii

Awerroes Ibn Ruszd XI wiek - autor tzw. teorii podwójnej prawdy.

Teoria podwójnej prawdy sprowadza się do twierdzenia, że religia odwołuje się do przenośni stanowiąc ludowe spojrzenie na Boga, filozofia jest intelektualnym poznaniem Boga. Ta sprzeczność dotyczy sposobu wyrażania prawdy o Bogu. Awerroes zakładał urojony charakter filozofii.

Marks z Engelsem mówili o tej przenośni merytorycznej między religią i filozofią. Dostrzegali źródła ekonomiczno-socjologiczne religii do tych sprzeczności treściowo-doktrynalnych.

B. Russel (zm. w 1970 r.) on odróżniał problem prawdziwości sądów od problemów ich sądowności. Nawiązywał do kryterium, które miałoby obowiązywać między prawdziwości twierdzeń kryterium weryfikacji empirycznej - „sądy prawdziwe to te, które dadzą się empirycznie wyjaśnić”.

11. TYPY MONIZMU

MONIZM

(z greckiego - monoz - jeden). Pogląd zakładający, że u podstaw różnorodności świata istnieje jedna substancja, a zjawiska istniejące w świecie, to przejawy i postacie tej substancji. Można mówić o 2 postaciach monizmu:

- monizm właściwy (teoria identyczności Spinozy) - reprezentant to Żyd niderlandzki B. Spinoza (1632 - 77). Powiadał on, że istnieje tylko jedna substancja o wielu atrybutach, znanych nam zaledwie w drobnej części.

- monizm immanentny - reprezentanci to:

D. Hume - powiadał on, że ani dusza, ani ciało nie były „ostatecznymi cegiełkami” z których składa się przyroda. Ciała i dusze to tylko układy elementów danych nam w doświadczeniu, jak np. barwy, smaki, rozkosze.

G. Berkeley - uznał on duszę, za podmiot funkcji, za coś, co uświadamia sobie wrażenia i inne stany fizyczne, ale jest czymś innym, różnym od tych stanów. D. Hume zarzucił G. Berkeleyowi niekonsekwencje powiadając, że ani ciało, ani dusza nie są substancjami, układami elementów, które są, bądź to aktualnie stanami świadomości, bądź to, mogłyby ze swej istoty się nimi stać. Treści świadomości to twory immanentne.

Monizm tego typu może przyjąć odcień:

- spirytualistyczny - dźwięki, barwy, smaki istnieją tylko jako treści świadomości, psychiczne,

- neutralny - owe elementy to coś, co nie musi być treścią świadomości i może istnieć poza związkiem z nią. Monizm przyjmuje dwie postacie: postać substancji (to co jest) i postać stawania się (to co się dzieje).

12. DUALIZM

DUALIZM Postać pluralizmu, jego uszczegółowienie. Głosi istnienie tylko dwóch, niezależnych od siebie substancji: materialnej (fizycznej) i duchowej (psychicznej). Rozróżniają między tym, co fizyczne, a tym, co psychiczne.

Kartezjusz był reprezentantem dualizmu. Zakładał istnienie w świecie 2 substancji niezależnych od siebie: ciała (rozciągliwe) i duszy (myślenie). Ze względu na zdecydowanie odmienną i przeciwstawną naturę substancje te nie mogą na siebie oddziaływać. Niemniej stykają się w szyszynce mózgu (według Kartezjusza znajduje się ona pośrodku głowy, między półkulami mózgowymi), a wynika to z interwencji bytu nadprzyrodzonego, który sprawia, że mimo przeciwności natur, owe substancje mogą na siebie wpływać i ukierunkowywać się do działania.

Dualizm wyznacza stosunek duszy do ciała i tutaj w historii filozofii pojawiły się kontrowersje dotyczące oceny tych związków, relacji duszy do ciała. Z doświadczenia wiemy, że między zjawiskami fizycznymi i psychicznymi zachodzą pewne związki. Pytanie: jak ten fakt wytłumaczyć?, skoro mamy do czynienia z substancjami zasadniczo różnymi i odmiennymi od siebie - dwie propozycje wyjaśnienia tego faktu:

- interakcjonizm - przyjmuje wzajemne oddziaływanie duszy i ciała, negując ich substancjalne przeciwieństwo

- paralelizm - przyjmuje równoległy przebieg zjawisk fizycznych i psychicznych jako dwu samodzielnych niezależnych od siebie szeregu zjawisk: np. zegary z cyframi arabskimi i rzymskimi mierzą ten sam czas.

13. PLURALIZM

PLURALIZM Nie ma jednej substancji jednoczącej świat. Istnieje wiele takich substancji, niezależnych od siebie światów, bytów indywidualnie odrębnych, niesprowadzalnych do czegoś jednego tzw. indywidualizm ontologiczny.

Z historii filozofii można przywołać wielu wyznawców pluralizmu:

Empedokles (V w. p.n.e.) - uzasadniał istnienie czterech niezależnych od siebie substancji, czynników materialnych: woda, ogień, niebo, ziemia.

Anaksagoras (V w. p.n.e.) - uzasadniał istnienie nieskończenie wielu niezależnych od siebie pierwiastków.

Godfryt Leibnitz (XVII - XVIII w.) - twórca systemu pluralistycznego - monadologii (monada - z gr. - jednostka). Monady to niekomunikowalne bezpośrednio i nieoddziaływujące na siebie jednostki. Dla wyjaśnienia istniejącego na świecie ładu Leibnitz wprowadza hipotezę, o harmonii z góry ustanowionej przez Boga i zatem tworzy teologiczny system będący przykładem pluralizmu i spirytualizmu - monady tworzą hierarchię, a najwyższa z nich (boska), to istota niematerialna, będąca ośrodkiem energii psychicznej.

Stanisław Ignacy Witkiewicz - stworzył system analogiczny, podobny do monadologii Leibnitz'a, ale o zabarwieniu materialistycznym, tzw. monadyzm biologiczny, zgodnie z którym monady są biologiczne, a życie to zjawisko elementarnie sprowadzane do praw fizyki i chemii.

W pluralizmie wątek materialistyczny i spirytualistyczny tzn. byty w pluralizmie były bytami pomyślanymi jako ośrodki energetyczne, jako ośrodki skupienia. Dla niektórych w filozofii każda jaźń, każde ja, indywiduum było bytem odrębnym, stąd rzeczywistość należy przedstawić sobie jako ogół zindywidualizowanych i odrębnych bytów.

Kiedy mówimy o poglądach Empedoklesa, Anaksarogasa, Leibnitza, to wiemy, że wszyscy pomimo różnic są pluralistami. Niemniej reprezentanci pluralistycznej myśli antycznej nawiązują do podłoża naturalnego, natomiast Leibnitz odwołuje się do postaw spirytualistycznych.

14. SPIRYTUALIZM A POGLĄDY NA RELIGIĘ

SPIRYTUALIZM Wiąże się z idealizmem w wersji subiektywnej i zakłada, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe (podstawą rzeczywistości jest duch). Punktem wyjścia spirytualizmu jest świadomość samego siebie, jako jednostki czynnej, jako indywidum obdarzonego wolą.

REPREZENTANCI TO: Maine de Biran Rozwijając teorię świadomości własnej jaźni, postawił tezę, że podstawą wiedzy o sobie jest doświadczenie wewnętrzne. Wyodrębnił w nim dwa składniki: wolę i opór, twierdząc, że nie ma wysiłku, gdzie nie ma woli, ani też tam, gdzie nie ma oporu. Przeżywając wysiłek poznajemy równocześnie siebie i świat zewnętrzny - siebie jako przyczynę wysiłku, czyli wolę. Stąd też doszedł do przekształcenia formuły Kartezjusza "cogito - ergo sum" w "chcę - więc jestem". George Berkeley - jego spirytualizm był immaterializmem tzn. filozof ten nie uznawał samodzielnego istnienia materii. Jego zdaniem substancja duchowa była nierozciągła (nie zajmowała miejsca w przestrzeni), bezjakościowa i nie miała jakości zmysłowych, natomiast posiadała pewien stopień świadomości i była zdolna do odczuwania tego, co chciała czuć, gdyż miała cel. Emil Boutroux Głosił pogląd zwany kontyngentalizmem (z francuskiego contingence - "przypadkowość"), w myśl którego prawa formułowane przez naukę nie mają charakteru koniecznego, a hipotetyczny i sprawdzają się co najwyżej w przybliżeniu. Przyczyn takiego stanu rzeczy upatrywał w naturze zjawisk stanowiących przedmiot prawa - nie są one powiązane ze sobą w sposób konieczny, nie mogą zatem być adekwatnie opisywane przy pomocy deterministycznych normatywów. Wraz z  determinizmem Boutroux odrzucił też XIX-wieczną scjentystyczną koncepcję poznania opartą na wizji świata rządzonego systemem jednolitych praw, które można transponować z jednych dziedzin rzeczywistości na drugie. Karol Renovier - stworzył monadologię, w której sprowadził rzeczywistość do punktów energetycznych, do nierozciągłych ośrodków zdolności działania. Ciała fizyczne to zespoły materialnych ośrodków pozbawionych ciągłości. Taki pogląd na świat nazywano personalizmem - rozwój osobowości człowieka jest celem życia jednostki, gdyż podstawą pojmowania natury, bytu jest tu subiektywne doświadczanie własnej osobowości. Wolność jaźni - zdolność rozpoczynania szeregu pewnych zjawisk, do pewnego stopnia niezależnych od stanów poprzednich została przeniesiona u niego na całą rzeczywistość. Spirytualiści nie uznają konieczności w przyrodzie, lecz przypuszczają, że także w świecie, zwanym światem materialnym, istnieje pewien stopień wolności.

Spirytualiści są przeświadczeni, że rzeczywistość można wytłumaczyć jako substancje, czy też psychiki duchowe, opierajac się na doświadczeniu, przeżyciach wewnętrznych własnego „ja” i powołując się na fakt, że doświadczenie sprowadza się ostatecznie do takich, czy też innych doznań psychicznych i subiektywnych. Przyjmując takie założenie trudno jest wyjaśnić świat fizyczny, panujący w nim ład i porządek. Świat jest zbyt skomplikowany, aby powiedzieć, że

świat jest albo materią, albo duchem. Słowem rzecz nie sprowadza się do skrajności.

15.IDEALIZM ONTOLOGICZNY

IDEALIZM - PLATON: żył 80 lat (427-347). Odpowiada on na pytanie o istotę rzeczywistości. Jego poglądy są przykładem idealizmu. Głosi, że prawdziwy byt, bez względu na to jak jest rozumiany, przysługuje tylko i wyłącznie ideom, ponieważ ideom przysługuje istnienie niezależne od czegokolwiek, pierwotnie w stosunku do rzeczywistości. Berkeley nie jest idealistą w ontologii on jest spirytualistą. Nie może być stawiany na równi z Platonem, bo dla niego nie idee mają postać samodzielnego bytu poza umysłem ale jest to duch czy substancja duchowa zdolna do posiadania idei. Berkeley jest idealistą tylko w sensie poznawczym, bo nie uznaje samodzielnego istnienia poznawanego przedmiotu, który by mieścił się poza świadomością lidzka, świadomością przedmioty poznającego. Prawdziwe nazwisko Platona to Arystokles. Platon przylgnęło do niego z powodu szerokiego czoła lub szerokich pleców. Tworzy on kierunek, tradycje filozoficzną, która do dziś należy do ważnych fil, ponadto jest on I filozofem w dziejach myśli europejskiej który stworzył całościowy system filozoficzny. Pozostawił po sobie bogaty dorobek pisarski. To forma dialogów jest ich ponad 30, mają różne czasy powstania., np. Państwo, Polityk, Sofista, Prawa, Uczta. Cała spuścizna Platona charakteryzuje się tym że występuje w niej osoba o nazwisku Sokrates. Jest on próba usprawiedliwienia Platona za jego zachowanie się w momencie śmierci Sokratesa - Platona nie było w Atenach w momencie jego skazania. Dialogi te odzwierciedlaja się wielką wartością literacką. Służą jako źródło natchnienia nie tylko fil ale też tym którzy lubią wracać do przeszłości. Platon jest twórcą szkoły tzw. AKADEMII- miała ona charakter bractwa religijnego. Istniały 4 formy stowarzyszeń: kluby partyjne, spółki handlowe, stow dla zabawy i bractwa relig. Platon wybrał bractwo rel bo fil żyła problemami bliskimi teologii. Bractwo miało przywileje prawne. Jego majatek był nietykalna własnością bóstwa. Akademia przetrwała do 529r. miasto Ateny odbudowywało szkołe po każdej wojnie i nazywało ja akademia. Specyfika szkoły: obchodzono uroczyście urodziny boga Apolina, które przypadały 7 maja - dzień urodzin Platona, były codzienne zebrania, które kończyły się ucztą, kierownik dbał o wszystko- o porządek, nauczanie, budżet szkoły. Studenci uczestniczyli w życiu akademickim, byli opiekunami świątyni, cenzorem, sekretarzem. Możemy wyróżnić kilka okresów w rozwoju tej szkoły: okres starej akademi trwał do połowy III w. przed Chrystusem, okres średniej akademii trwał do końca starej ery. Okres nowej akademi przypada na pierwsze wieki nowej ery. Ostatnim kierownikiem szkoły był Damasciusz z Damaszku.

TEORIA POZNANIA PLATONA: żyje 80 lat (427-347), teorię idei tworzy po śmierci Sokratesa w wieku ponad 30 lat i przez kolejne 50 lat jego poglądy ewaluują. Poszczególne elementy teorii zmieniały się w czasie. Platon poszukiwał tego co nazywamy istotą, tego co jest motywem wszystkiego innego. To co jest podstawą musi być doskonałe. Ta doskonałość nie wynikała ze swiata empirycznego, świata rzeczy. Istota znajduje się poza nim, znajduje się w świecie idei. Platon mówi o hierarchii idei. Mówi o dwóch typach rzeczywistości, o nierównej sobie doskonałości, o róznym stopniu bytowej samowystarczalności. Mówi o rzeczywistości idei i rzeczywistości zjawiskowej. Według niego świat idei cechuje stałość, niezmiennośc, trwałość, wiecznośc. Rzeczywistośc zjawiskową w więc świat rzeczy cechuje zmiennośc, powstanie i koniec. Świat idei jest światem nadrzednym wobec swiata rzeczy. Pogląd o zmiennym świecie rzeczy i o nadrzednym świecie idei wprowadził Platon w drodze analiz logiczno spekulatywnych. . Zastanawiał się on, co kryje się za pojęciami ogólnymi, jeżeli wiedza ludzka jest charakteru pojęciowego i jest pewna. Zatem tym samym pojęciom musi być przynależna określona podmiotowość, odnaleziona z chwilą, gdy od zmiennych rzeczy świata zmysłowego oddzieli się to wszystko, co zmianom ulega, zachowując w nich to jedynie, co jest im wspólne i trwałe. Platon wyodrębnił idee jako oderwana od rzeczy wspólną im istote gatunkową, która dostepna jest w pojęciach ogólnych. Te idee SA zarazem odrębnym światem nadrzędnym wobec swiata rzeczy. Świat rzeczy to niedoskonałe odbicie świata idei, to podobizny idei. Doskonałośc istnieje tylko w swiecie idei. Według Platona to co faktycznie istnieje i co jest istotą rzeczywistości, to świat idei, które to istnieja niezależnie od świata rzeczy i są pierwotne w stosunku do świata przedmiotowego. Idea nie jest wytworem umysłu człowieka. Idea jest niezależno od rzeczy i na tym polega status obiektywnego jej istnienia. To IDEALIZM OBIEKTYWNY. W sensie poznawczym Platon jest realistą, w ontologii jest idealistą. Platon korzystał z dorobku wcześniejszych pokoleń np. Pitagoras i jego szkoła- rozprawiali o liczbie która traktowali jako prawdziwą naturę tego co jest; inne źródło to filozofia Parmenidesa i jego szkoły- istnienie jednego niezmiennego bytu; Sokrates- rozprawiający o absolutnej wartości pojęć etycznych. Teoria poznania przedstawiona jest też w MICIE JASKINII- Ludzie siedzący w jaskini są skuci łańcuchami, ale w ten sposób, że ich wzrok jest skierowany do wewnątrz jaskini, a nie na zewnątrz tj. na otwór ściany jaskini. Cóż widzą owi ludzie, patrząc do wewnątrz jaskini? Oni widzą jak przesuwają się cienie, będące odbiciem tego, co zachodzi na zewnątrz jaskini. Platon mówi, że owe odbijające się cienie, które są dostępne człowiekowi zmysłowo, to świat, który jest tzn. świat rzeczy, fizyczny, natomiast to co znajduje się na zewnątrz jaskini to świat bytów idealnych, świat niedostępny człowiekowi. Mit ten tłumaczy teorię idei Platona i symbolizuje 2 płaszczyzny poznania, różne poziomy i stopnie poznania. Przedstawia też swój punkt widzenia na politykę, powiadając że ludzie przyzwyczaili się do świata pozorów. Mówienie ludziom wprost o pewnych kwestiach w polityce, czy o negatywnych zjawiskach życia społecznego jest odbierane jako niewłaściwe. Dążenie do prawdy może skończyć się tragicznie. Taka jest rola filozofa. Interpretacja mitu jaskini jest wieloznaczna. Tłumaczy też teorię poznania Platona. Teorię poznania trudno oddzielić od teorii idei. Skłaniał się ku założeniom że człowiek może mieć wiedze i interesowało go co jest przedmiotem tej ludzkiej wiedzy. Koncepcja człowieka i poznania ludzkiego Platona: Człowiek jest wyróżnioną naturą świata przyrodniczego, choć jest złożony z materialnego ciała i niematerialnej duszy - współzależności dwóch odmiennych składników bytu. Dusza jest wyżej postawiona od ciała, gdyż obdarzona jest w możliwości samorzutnego działania i jest nieśmiertelna. Platon posługiwał się pojęciem duszy, używając wielu różnych znaczeń duszy, stąd mamy: duszę rozumną - znajduje się w głowie; jej cecha to cnota mądrości; niezniszczalna; uczestniczy w życiu świata idei spełniając rolę odpowiedzialnego koordynatora działań i dążeń organizmu ludzkiego; duszę popędliwą - znajduje się w piersi, jej cecha to cnota męstwa; duszę pożądliwą - znajduje się w brzuchu, jej cecha to cnota panowania nad sobą. Platon koncepcje poznania sprowadził do rozumowego aktu poznawczego, który polega na bezpośrednim ujmowaniu prawdy. W rozumowym akcie poznawczym myśl poprzez intuicje komunikuje się z przedmiotem poznania. Możliwość intelektualnego patrzenia na świat idei, zdaniem Platona, uwarunkowana jest zjawiskiem samowiedzy o poznaniu. Wiedza o ideach jest duszy dana niezależnie od doświadczenia zmysłowego i procesów rozumowania tzn. znajomość idei jest duszy wrodzona na zasadzie wcześniejszego obcowania duszy ze światem idealnym, który uległ w niej pamięciowemu utrwaleniu - na tym polega relatywizm platoński. Dusza rozpoznając więc ideę, czerpie sama z siebie, z własnych pokładów świadomości, wniesionych w życie naturalne, z własnych cnót ustanowionych. Dla duszy proces poznania, uczenia się nie jest procesem zdobywania nowych wiadomości, lecz jest jedynie procesem przypominania tzn. indywidualnym odtwarzaniem przez duszę poznającą tego wszystkiego, co w niej samej jest zawarte. Rzeczy są o tyle pomocne w tym procesie odtwarzania, że ich pojawienie się jest okazją, by dusza podjęła wyzwanie swoich własnych wspomnień. Platońska koncepcja poznania oparta o rozum sprowadza się do teorii anamnezy (z greckiego anamnezis - przypominanie). Przypominanie było zasadniczą formą zachowań umysłu poszukującego prawdy. Przedmiotem poznania prawdziwego jest świat idei. Rola świata rzeczy sprowadza się do umożliwienia duszy przypomnienia sobie własnych przeżyć, wspomnień. Cechą tego poznania jest aprioryzm. Platon nie opiera koncepcji poznania na doświadczeniu zmysłowym.

CZŁOWIEK WG. PLATONA: człowiek dla niego jest wyróżnioną natura świata przyrodniczego. To wyróżnienie polega na tym, że człowiek składa się z materialnego ciała i niematerialnej duszy na zasadzie współzależności tych dwóch elementów. Platon podkreślał wyższośc duszy, która przejawiała się w możliwości jej samodzielnego działania oraz w przekonaniu o jej nieśmiertelności. Pojęciem duszy Platon posługiwał się w odmiennych znaczeniach. Mówił o duszy rozumnej - znajduje się w głowie; jej cecha to cnota mądrości; niezniszczalna; uczestniczy w życiu świata idei spełniając rolę odpowiedzialnego koordynatora działań i dążeń organizmu ludzkiego; duszę popędliwą - znajduje się w piersi, jej cecha to cnota męstwa; duszę pożądliwą - znajduje się w brzuchu, jej cecha to cnota panowania nad sobą. Najważniejsza jest dusza rozumna. Platon w jednym z dialogów porównał duszę do rydwanu zaprzężonego w konie, tym rydwanem kieruje woźnica symbolizujący rozum, jeden koń oznacza dusze popędliwą czyli męstwo, drugi duszę pożądliwą czyli panowanie nad sobą. Czasami woźnica panuje nad zaprzęgiem i rydwan wznosi się do świata prawdy. Ale niekiedy nie jest mu dane zapanować i to zaprzęg kieruje rydwanem i człowiek oddala się od prawdy. Świat prawdy może oglądać dusza rozumna - filozof.

PAŃSTWO WG. PLATONA: przedstawił on koncepcję państwa w swym dialogu „Panstwo”. W nim rozpoczyna charakterystykę państwa od rozważań nad sprawiedliwością międzyludzką którą nazywa sprawiedliwościa pozytywna i przechodzi do prezentacji utopii spekulatywnej, której cecha nadrzędną jest pragnienie podporządkowania polityka teoretykowi. Platon był przeświadczony, że prawda realizuje się w idealnych wyobrażeniach. Stworzył oba w oparciu o przemyślenia co do możliwości człowieka. Dla niego człowiek miał być istotą która przez poznanie idealnego bytu szuka samowyzwolenia, pokoju w wypracowanej przez siebie harmonii zdrowia, duszy, cnoty, praworządności i porządku. Swe rozważania rozpoczął od sprawiedliwości. Miał głęboką świadomość dobra i zła. Swe rozważania opierał na supremacji rozumu nad emocjami. Z faktu że człowiek jest istotą społeczna wynika, że ludzie zbieraja się gromadnie by wspólnie żyć i mieszkać. To wspólne mieszkanie to państwo. Trzeba tak odczytywać uzasadnienie dla idei państwa by nie mówić że Platon był totalitarystą. Idealne państwo to wspólnota rolników, rzemieślników, strażników, filozofów. Idealne państwo to swiat który dotąd nie zaistniał ani w czasie ani w konkretnym miejscu i przestrzeni. Tworząc to idealne państwo w swych spekulacjach Platon mówi o podporządkowaniu jednostki domniemanemu dobru ogółu. Państwo platońskie miało charakteryzować się równością wewnątrzklasową, równowaga między grupami, równomiernością cnoty i pełnionych funkcji. Ten doskonały stan równości można było osiągnąć wtedy gdy każdy z obywateli najpierw zracjonalizuje samego siebie, podporządkuje rozumowi to co w jego duszy jest irracjonalne. Wówczas będzie robił to co dla niego należy. Państwo Platona byłoby państwem ludzi w możliwie największym stopniu obowiązkowych, kompetencyjnych, świadomych swej przynależności grupowej, kierujących się rozumem. Tak usposobieni ludzie nie będą sobie szkodzić.

POLITYKA WG. PLATONA: pod koniec życia Platon napisał dialog „Polityka”. Przedstawił zjawisko władzy i polityki. Rozprawiał w nim np. o umiejętnościach politycznych i teoretycznych tych którzy biorą się za sprawowanie władzy. Pisał że wiedza praktyczna dotyczy dziedziny wytwarzania dóbr materialnych. Umiejętności polityka yo zdolnośc wydawania polecen na podstawie znajomości praw, z których składa się wiedza polityczna. Polityk musi znać zagadnienia polityki od strony teoretycznej. To jest warunek podstawowy. Uznaje on realizowanie dobra społecznego za cel umiejętności polityka. W tym dialogu uświadomił sobie, że każdy ustrój jest tyle wart ile warci są ludzie którzy za nim stoja i przestrzegaja zasad i regół obowiązujących w tym ustroju. Platon pisze że ludzie nieodpowiedni o słabych charakterach, o niewyżytych umysłach nie mogą politycznie być przydatni dla kraju. Dochodzi do pojęcia SOFOKRACJI- Platon uznał mądrośc za jedyny czynnik który w polityce posiada wartość niezaprzeczalną. Nie przepisy prawne rozstrzygaja o rozkwicie państw ale mądrość, doświadczenie, sprawiedliwośc tych obywateli którzy nim kieruja

IDEALIZM SUBIEKTYWNY:odnosi się do sfery teorio poznawczej, do ludzkiego poznania. Pytając o przedmiot poznania mówi że jest nim sfera psychiczna, sfera wewnętrznych przeżyć człowieka. Istnieć subiektywnie to istnieć zależnie od człowieka, jego woli i świadomości. Subiektywny znaczy zależny od świadomości ludzkiej. Idealizm sub powiada że pierwotny duch to duch subiektywny albo umysł ludzki. Nic nie istnieje obiektywnie ani Bóg ani świat, bo wszystko jest subiektywnym tworem umysłu ludzkiego. Podział: immanentyzm i transcendentalizm. Immanentyzm- przykładem są poglady G. Berkeleya.

Według niego dowolna rzecz to zespół doznań zmysłowych. Berkeley ujał to w porównaniu: esse=percipi być to znaczy być postrzeganym. Główną trudnośc stanowiły trwałość rzeczy, ich jedność. To co istnieje to wrażenia. Skrajną postawą jest SOLIPSIS- istnieję ja sam i stany mojej świadomości ze mna. Transcendentalizm- reprezentował J.G. Fichte i E. Hussert. Świat czasoprzestrzenny nie jest bytem w sobie, ten świat był bytem dla kogoś, był pewnym odpowiednikiem stanów umysłu, był jakby członem stosunku którego innym członek jest umysł. Przedmiot, dana rzecz jest tylko konstrukcja naszego umysłu. Jest tylko intencjonalnym odpowiednikiem świadomości, która sama jedna jest bytem. Świadomośc jest pierwotna postacia bytu, która tworzy przedmioty jako wytwory, które są wytworami wielu świadomości.

16. ATOMIZM A POGLĄDY NA RELIGIĘ

FIL RELIGII DEMOKRYTA: Demokryt krytykował w nauce o bogach tradycyjną religię. W jego poglądach dotyczących spraw religii, zawarty jest racjonalizm, oraz przeżycia religijne i magiczne wyobrażenia o bogu. Zdecydowanie odrzucał mitologiczne wyobrazenia o bogu i negował boską wieczność - przez niektórych uznawany niesłusznie za ateusza, twórcę ateizmu. Prawda jest taka, że Demokryt nie wyrzekał się całkowicie boga, wyobrażeń boskich w religii tzn. w duchu swojej koncepcji atomistycznej uważał, że bogowie to podobne człowiekowi obrazy, z tym, że podobnie jak ludzie, jedne czynią dobro, a inne są szkodliwe. Obrazy bogów o wielkich rozmiarach, wyróżniają się wielką trwałością, ale nie są nieśmiertelne. Obrazy bogów wieszczą ludziom ich przyszlość, a robią to poprzez swoje zjawianie się i wydawanie głosów. W związku z tym Demokryt, według przekazu greka Sekstusa Empiryka, miał modlić się o to, żeby trafiły na niego tylko dobre, szczęśliwe obrazy bogów. Materializm filozoficzny, na przykładzie Demokryta, historycznie rzecz ujmując, nie jest równoznaczny z ateizmem. Religijny światopogląd Demokryta jest magiczny dzięki wyobrażeniom o tym, że świat wypełniony jest wielką ilością tzw. obrazów demonicznych, posiadających zdolność oddziaływania na człowieka i podatnych na wpływy ze strony człowieka. Wzajemne oddziaływanie jest możliwe dzięki „wypływom”, jakie wydzielają przedmioty, istoty świata natury i owe demokratejskie boskie obrazy.

17. TYPY BYTU (4)

Jednym z podstawowych pojęć w ontologii jest kategoria bytu.

Byt jest tym co jest, co istnieje i wyznacza rzeczywistość. W filozofii klasycznej bytem jest to co istnieje w jakikolwiek sposób, czyli to pojęcie bytu oznacza rzeczy różne. Przez byt rozumie się więc każdą egzystancjalną realność, każdą odrębną i realnie istniejącą całość. W dziejach filozofii były różne próby wyinterpretowania tego pojęcia. Platon mówił, że bytem jest to co stanowi jakąkolwiek całość. Arystoteles uważał, że bytem jest to co jest określoną treścią. Św. Augustyn, że jest to, co niezmiennie trwa. Tomasz z Akwinu - to, co istnieje realnie.

Podział bytu:

Byt realny to taki byt, który istnieje realnie, co ma w swym istnieniu jakby zawartą istotę i to niezależnie od podmiotu poznającego. Ten byt istniejący realnie jest bytem obiektywnym i nie jest warunkowany umysłem ludzkim, nie zależy od podmiotu poznającego,

Byt logiczny to taki byt, który może istnieć tylko jako przedmiot myśli, ale który nie posiada możności istnienia realnego,

Byt intencjonalny to byt jakiegoś przedmiotu jako poznanego. Byt ten może obejmować

1). wszystko, co jest realne,

2). wszystko, co jest czysto możliwe i przyszłościowe, wszystko co jest nierealne czyli czysto logiczne. Niekiedy wyróżnia się byt czysto intencjonalny to, to co istnieje jedynie jako korelat pewnych stanów świadomości. Co nie posiada takich kwalifikacji, które by były w nim dosłownie zawarte, a wszystko co go określa przysługuje mu na mocy intencji aktów świadomości,

Byt idealny jest to, to wszystko co istnieje idealnie, sposób istnienia, który przysługuje ideom. Byt idealny w poglądach Platona i w poglądach E. Husserla.

Byt idealny istniejąc obiektywnie stanowi dla Platona odrębny świat substancjalny niezależny od podmiotu poznającego pozaczasowy, pozaświatowy, wieczny, niezmienny. U Husserla i innych femaneologów Edmund Husserl powiada tak byt idealny nie jest ani realny, ani też nie jest nierealny. Byt jest irrealny, mamy byt irrealny. Powiada ten byt istnieje obiektywnie znaczy niezależnie od poznającej świadomości aczkolwiek istnieje nie substancjalnie jako coś dostępnego myślom ludzkim co pozostaje tym czym jest niezależnie od istnienia samych aktów myślowych oraz osób myślących. Tak ujęty byt nie daje się umiejscowić ani w umyśle ludzkim, ani boskim, ani w świecie ani poza światem.

W tomizmie mówi się o tym, że nie istnieje byt idealny, dlatego Tomasz mówi nam o istnieniu bytu realnego wywodząc to od Arystotelesa.

18.STATYCZNE A DYNAMICZNE UJĘCIE ŚWIATA , ta teoria legła u podstaw jego materialistycznych przekonań. Oparta jest ona głównie na 3-ch założeniach :

1. świat składa się z wielości niepodzielnych cząstek ,które nie mogą się dzielić - atomy,

2. niezbywalną własnością atomów jest ruch rozumiany jako zmiany, przemieszczanie się cząstek, elementarnych w przestrzeni,

3. ta przestrzeń miała charakter absolutny, jej istnienie było niezbędne dla istnienia atomów. Przestrzeń nazywana próżnia istniała wiecznie tak jak i atomy.

Stwierdzenie ,że istnienie atomów i próżni było u podstaw materialistycznej orientacji . Demokryt pozostawał autorem innych pomysłów.

1. Subiektywistyczna teoria postrzeżeń - wychodzi on od przekonania, że niepodzielne atomy mają własności matematyczne , a nie maja własności zmysłowych czyli coś takiego jak ciepło, zimno, słodkość to są tylko subiektywne stany człowieka jako podmiotu poznającego, Właściwości zmysłowe dla Demokryta mają charakter subiektywny, dostrzegł swoistość w układzie atomów. Postrzeżenia przestały być dla Demokryta obrazem rzeczywistości , pozostały stanem umysłu. Postrzeganie trzeba było zastąpić inna wiedza poznawczą . Demokryt mówi o 2-ch rodzajach wiedzy:

1 wiedza prawdziwa - w rozumie . to ta którą dostarcza rozum. Demokryt nie odrzucał świadectwa zmysłów lecz podkreślał subiektywność ich jakości , próg którego przekroczyć nie można, rozum takiej bariery nie posiada. Demokryt krytykował zeznania zmysłowe odwołując się do rozumu. Doświadczenie /dane zmysłowe/ traktował jako instancje pobudzającą do badania Doświadczenie poświadcza stan , nie może kierować poznaniem świata.

2 wiedza ciemna - dostarczają zmysły

Demokryt był twórcą determinizmu stanowiska, które zjawiska i procesy w świecie próbował wyjaśniać przy pomocy związku przyczynowo - skutkowego. Świat jest urządzony wg, pewnych praw. Stanowisko determinizmu prowadziło do fatalizmu, nie istnienia wolności.

19. DETERMINIZM, INDETERMINIZM I FINALIZM

DETERMINIZM

Jest to takie stanowisko w filozofii, które uznaje podleganie prawom determinowania za powszechną cechę rzeczywistości. Głosi, że wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i skutki. Determinizm wyznaczają generalnie dwie zasady:

zasada prawidłowości - wszystko podlega prawom, nie ma zjawisk naruszających prawa natury, nie ma głównie tego, co nazywamy cudami.

Zasada przyczynowości - głosi, że każde zjawisko ma swą przyczynę i swój skutek. Nie ma zjawisk bezprzyczynowych i bezskutkowych.

Trzecia zasada jednoznaczności lub konieczności - jednakowe przyczyny wywołują jednakowe skutki. W tych samych warunkach zawsze się dzieje to samo. Wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i prawa.

Determinizm jednoznaczny obok tego jest jeszcze determinizm statyczny, nie uznaje tej trzeciej zasady konieczności. Powiada, że wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i prawa, ale nie wszystko w sposób jednoznaczny.

Powstała w wyniku rozwoju nauki mechaniki kwantowej za sprawą duńskiego fizyka i filozofa Wernera Heisenberga, który zmarł w 1976 r. Heisenberg jest autorem zasady nieoznaczoności procesu zjawisk w mikroświecie, w świecie atomów. Dowiódł, że w tym świecie występuje taka sytuacja, kiedy dany stan nie determinuje stanu następnego, że dane zjawisko w mikroświecie może zachodzić, ale z określonym prawdopodobieństwem i dlatego nie można zasady jednoznaczności (konieczności) jakby zastosować do tych zjawisk, które zachodzą w mikroświecie. Właściwym twórcą determinizmu był Demokryt.

INDETERMINIZM

Jest częściowym przeciwstawieniem się determinizmowi, zdaniem indeterministów nie wszystkie zjawiska podlegają prawom, nie wszystkie zjawiska podlegają związkowi przyczynowo-skutkowemu czyli indeterminizm ogranicza lub odrzuca przynajmniej jedną z tych dwóch zasadniczych zasad determinizmu, a więc zasady determinizmu prawidłowości i przyczynowości.

W indeterminizmie da się wyodrębnić wersję klasyczną od nieklasycznej.

Klasyczna ogranicza każdą z trzech zasad determinizmu jednoznacznego, ale żadnej z nich nie odrzuca całkowicie. Głosi zatem, że nie wszystkie zjawiska podlegają prawom, są zjawiska prawidłowe i nieprawidłowe. Nie każde zjawisko ma przyczynę i nie każde ma skutek. Istnieją zjawiska przyczynowe i bezprzyczynowe. Istnieją zjawiska mające skutki i takie, które tych skutków nie mają.

Indeterminizm klasyczny głosi, że nie zawsze w tych samych warunkach dzieje się tak samo. Dawniej indeterminizm klasyczny głosił, że istnieją dwie sfery przyrody, która jest zdeterminowana i sfera społeczna, która jest niezdeterminowana. Społeczna nie podlega prawom, przyczynom, skutkom itd. nauki społeczne.

Indeterminizm nieklasyczny - jeśli indeterminizm odrzuca jedną z dwóch tych zasad determinizmu lub ją ogranicza jest to indeterminizm nieklasyczny

FINALIZM (celowość, teleologia)

finizm - koniec, cel, a teleologia - gr. słowo teleos co znaczy zmierzający do celu. Zakłada to stanowisko - nie prawa, ale cele wyznaczają cele w przyrodzie.

Zakłada powszechną celowość w rzeczywistości. Wprowadza zasadę celowości. Według determinizmu jest tak, że przeszłość wyznacza przyszłość, kierunek, determinizm jest zgodny przyczyny rodzą skutki, w finalizmie jest odwrotnie to przyszłość wyznacza przeszłość. Cel ujmowany jako przyszły stan zjawiska wyznacza jego przebieg. Zjawisko musi się tak zachowywać, aby realizować ów przyszły cel. Kierunek determinizmu jest niezgodny ze strzałką czasu. W finalizmie dadzą się wyodrębnić dwa rodzaje jej:

Finalizm wewnętrzny - (transcendentny, religijny) i można mówić o finalizmie wewnętrznym immanentnym lub biologicznym.

Finalizm zewnętrzny - mówi o tym, że źródłem celowości w świecie jest jakiś czynnik zewnętrzny. Sprowadza go do Boga. Można przywołać poglądy Platona, dwie zasady celowości, które miały dotyczyć wszystkich zjawisk w świecie:

1). celem istnienia części jest służba całości,

2). celem części niższych jest służenie całości i służenie częścią wyższym.

Piąty dowód na istnienie Boga Tomasz z Akwinu dowód celowościowy.

Ch. Wolff opiera się na tezie, że w świecie panuje porządek, harmonia, celowość. Źródłem tego jest Bóg wg św. Tomasza.

Finalizm biologiczny bazuje na celowości w przyrodzie ożywionej i głosi, że celowa jest budowa organizmów żywych. Celowe jest zachowanie się tychże organizmów jako przykłady owej teleologii wewnętrznej podaje się najczęściej witalizm. Neowitalizm głosił, że materia żywa różni się zasadniczo od nieożywionej czynnikiem niematerialnym, który nazywany był siłą życiową. Wis - Witalis owa siła życiowa stanowiła źródło celowości, materii ożywionej. Celowość tkwi wewnątrz zjawisk w owej sile nienaturalnej, która znajduje się zewnątrz materii żywej. Do tego wątku nawiązuje neowitalizm. Eutalekia owa sprawia, że w świecie ożywionym różne tzw. przyczyny prowadzą do tych samych skutków.

20. KONCEPCJE CZSU I PRZESTRZENI

Czas i przestrzeń są niezbywalnymi atrybutami rzeczywistości. Teorie przestrzeni i czasu dadzą się sprowadzić do 3 zasadniczych koncepcji czasoprzestrzeni:

1). teoria substancjalno - absolutystyczna. przestrzeń i czas są samoistnymi bytami niezależnymi w swym istnieniu od ciał fizycznych. Możliwa jest przestrzeń niewypełniona mająca te same własności co przestrzeń fizyczna, a więc przestrzeń jako pojemnik ciał. Możliwy jest upływ czasu, w którym nic się nie dzieje. Czas jest pojemnikiem zdarzeń i do tego nawiązywał Demokryt V/IV w. p.n.e., a w czasach nowożytnych Isaak Newton.

Demokryt w swojej teorii atomistycznej głosił istnienie próżni, przestrzeni istniejącej niezależnie od niepodzielnych cząstek atomów. Owa próżnia miała być odmiennym bytem. Stanowiła układ odniesienia względem którego atomy się poruszają.

Izaak Newton natomiast udowadniał, że poruszające się ciało porusza się ruchem względnym względem innego poruszającego się ciała oraz ruchem absolutnym względem absolutnego układu odniesienia. Tym była absolutna przestrzeń nie poddająca się żadnym oddziaływaniom i nie oddziałująca na żadne ciało, ciągle nieruchoma, nieskończona, jednorodna nie posiadająca żadnych punktów. Odpowiednio istnieje czas absolutny, który nie zależy od zmiany poszczególnych ciał i tą koncepcję (wcześniej Demokryta), Newtona koncepcję substencjalno-absolutystyczną. Newton rozprawiając o absolutnym czasie przestrzeni powiadał, że istnieje też przestrzeń i czas względny czyli zależne jakby od przedmiotów i dostępne naszemu doświadczeniu. Argumentem dla Newtona, że istnieje przestrzeń absolutna niezależna od rzeczywistej struktury świata materialnego była geometria Euklidesa,

2). teoria absolutystyczno - subiektywistyczna. czas i przestrzeń są subiektywne czyli są to kategorie pozostające niezależnie od doświadczenia, ale są one subiektywne.

Dla Immanuela Kanta czas i przestrzeń były subiektywnymi kategoriami, były właściwościami umysłu czyli Kant udowadniał, że nie mają one charakteru doświadczalnego, ale mają charakter apioryczny czyli ponaddoświadczalny. Kant uważał, że ich źródłem ( czasu i przestrzeni) jest proces poznawczy. Kant powiadał tak, że to umysł ludzki wtłacza je w ową empirię, która jest dookoła i za ich pomocą próbują opisywać to, co jest na zewnątrz umysłu,

3). teoria relatywistyczno - atrybutyistyczna. czas i przestrzeń odznaczają się względnością. Tą koncepcję nazywa się relatywistyczną lub atrybutyistyczną. W dziejach filozofii przynajmniej na ten aspekt atrybutyistyczny czas i przestrzeń zwraca uwagę Arystoteles. W nowożytnych czasach Leibnitz, tj. II poł XVII w.

Arystoteles przekonywał, że ruch ciał odbywa się względem innych ciał dla ruchu jakiegoś ciała wcale nie jest konieczne absolutnie wolna przestrzeń, ponieważ wszystkie ciała poruszają się względem siebie i jedno poruszające się ciało zajmuje miejsce, które drugie ciało opuszcza i istotną charakterystyką przestrzeni były jej wymiary, a wymiarami mogą być obdarzone tylko ciała. Nie ma próżni, bo nie mają one wymiaru. Nie istnieje przestrzeń absolutna, bo przestrzeń to właściwość ciał zbieżna z ich rozciągłością.

Leibnitz przekonywał, że przestrzeń to porządek to wzajemne rozmieszczenie indywidualnych ciał i niezależnie od nich. Czas natomiast to porzadek zmieniających się zjawisk lub stanów ciał (układów ciał). Potwierdzeniem owej istotnej cechy jaką jest relatywizm zwłaszcza osiągnięcia związane z teorią względności Einstaina. Przestrzeń widzimy trójwymiarowo niekiedy.

21. RACJONALIZM NOWOŻYTNY

RACJONALIZM - Obecny już w Antyku. Koncentrowanie uwagi na rozumie. Empiryzm - też pewna postawa poznawcza. W nowożytności stanowią swoistą istotę filozofii.

Racjonalizm to kierunek, który oparty jest na wyższości poznawczej rozumu oraz na konieczności kierowania się nim w każdym działaniu. To przeciwstawienie się irracjonalności. Utrzymuje, że albo całe względnie w części nasze poznanie nie pochodzi z doświadczenia. Dowodem miało być istnienie sądów ogólnych, osiągnięte nie na drodze doświadczenia oraz sądów koniecznych. Głosi też pochwałę poznania, które uzyskujemy na drodze przyrodzone, a przeciwstawia się opartemu na nadprzyrodzonych źródłach. Pochwała intelektu , przeciwstawienie go uczuciu. Poznanie naukowe (oparte na naukach matematycznych i przyrodniczych) - Racjonalizm do niego się odwołuje, przeciwstawia się przeczuciom, objawieniu, wróżbach, itp.

Poznanie naukowe musi spełniać dwa postulaty:

1.Treść myślowa ma być wyrażona bez półśrodków (metafor, porównań)

2.Poznanie naukowe opiera się na twierdzeniu, że o słuszności tezy lub nie może przekonać się każdy, jeśli znajduje się w odpowiednich warunkach. Jest poznaniem intersubiektywnie komunikowalnym i intersubiektywnie kontrolowanym.

Intersubiektywność - Owa intersubiektywność jest taką cechą swoistą charakterystyczną poznania racjonalnego. Także motywem dla którego racjonalizm ceni poznanie naukowe jest także motyw społeczny dla racjonalizmu dane twierdzenie może liczyć na powszechne uznanie gdy daje się ono w sposób dokładny wypowiedzieć w słowach i każdy może się przekonać o jego słuszności lub niesłuszności.

Największy wpływ i uznanie za twórczość nauki racjonalizmu posiadł:

Rene Descartes ( Kartezjusz) - dokonał przełomu w filozofii nowożytnej za sprawą swoich tekstów, m. in. „Rozprawa o metodzie”, „Prawidła kierowania umysłu”, „Zasady filozofii”, „Namiętność duszy”. Opiera się na wcześniejszych źródłach filozoficznych: epikureizm, sceptycyzm. Arystoteles głosi ideę autonomii myśli, w sensie jej samowystarczalności w procesie uzyskiwania pewności poznania i niezależności myśli od ciała. Odejście od prymatu wiedzy objawionej, od sensualizmu (zakładał, że podstawą i punktem wyjścia poznania są zmysły). Zerwania z wyjaśnianiem przyrody przez upatrywanie w niej ukrytej jakości lub sił. Zespolenie zasady autonomii myślenia i mechanicznej koncepcji przyrody. Musimy wyjść od intelektu, idei, wrodzonych myśli poznawczych.

Racjonalizm aprioryczny ( z góry) - poza empirią rozpatrzenie; opierał się głosząc tezę o istnieniu idei zrodzonej na założeniu o logicznej strukturze myślenia i odpowiadającej jej logicznej strukturze bytu. Kartezjusz mówi o bezwzględnym prymacie rozumu nad innymi władzami poznawczymi, nad wolą, emocjami. Uznaje matematykę za naukę uniwersalną, traktuje równocześnie o porządku myślenia i bytu. Podporządkowuje zadaniom poznawczym wszystkie inne cele działalności ludzkiej.

„Cogito ergo sum” - „Myślę, więc jestem” - to kwintesencja jego skrajnego racjonalizmu. Nieraz jego racjonalizm nazywa się racjonalizmem intelektualistycznym. Wyróżnia go model myślenia zapożyczony z matematyki, zespół dyrektyw poznawczych wskazujących na sposób jego traktowania w praktyce. Cel określał jasno. Wiedza pewna i bezwzględnie prawdziwa interesowała go. Matematyka spełnia te wszystkie warunki.

Racjonalizm zdroworozsądkowy - G. Patin, Cyrano de Bergerac; występowali przeciwko nietolerancji, pustych treści dyskusji; stosunek do religii mieli zróżnicowany, w zależności czy uznaje się ją za sferę zyskującą uczucia, bądź za ostoję głupoty i zabobon. Proponowano własną religię, której bogiem był rozum, a prawem, prawa racjonalnego myślenia i działania.

Racjonalizm fideistyczny (Pascala). Był to filozof, matematyk, fizyk, literat żyjący w XVII wieku. Urodził się pokolenie później po Kartezjuszu, żył krócej niecałe 40 lat (1623-1662). Rozprawa Pascala pt. „Myśli”. Ta rozprawa to zbiór wypowiedzi filozofa. Ukazała się już po śmierci Pascala 1670 roku i mamy tam w zbiorze myśli, wiele bardzo cennych sformułowań, które mogą nam pomóc w przeżyciach egzystencjalnych tu i teraz. Pascal w myślach zawarł pewne przesłania czysto egzystencjalne dla jednostek, różne zawarł przemyślenia literackie. Myśli były odzwierciedleniem czasów, w których żył, odzwierciedleniem sporu w jaki Pascal był zaangażowany. Sporu między jezuitami, a jansenistami. Za ich kompromisowe postawy w stosunku do świata, ujawniał ich zakłamanie, ukazywał jakby ponure oblicze prawdziwego ewangelicznego chrześcijaństwa. Pascal jako jeden z rzeczników, racjonalizm Pascala jest wzbogacony o porządek serca, nie tylko porządek rozumu. Pascal wychodził od przekonania, że wiedza jaką posiadamy nie spełnia oznak doskonałości, skoro wiedza jaką posiadamy nie jest absolutna. Jest tylko tzw. próżnością, a rozum godny jest tylko by się go wyprzeć. To mówi Pascal w myślach jesteśmy niezdolni i do prawdy i do dobra. Ten sceptycyzm w stosunku do rozumu doprowadził Pascala do poglądu o uczuciowej naturze poznania. Doprowadziło go do stwierdzenia o istnieniu mistycznej intuicji i stąd mamy porządek serca, gdyż jak pisał serce ma swoje racje, których rozum nie zna. Racjonalizm Pascala możemy nazwać fideistycznym. Pascal wprowadza obok porządku rozumu ów porządek wiary.

Racjonalizm naturalistyczny - Związany z oświeceniem, Diderot, Holbach, Rousseau, Montesqieu. XVIII w. pasjonowanie odkryciami naukowymi. Skłonność do tzw. oświeconego umysłu. Badania geograficzne, paleontologiczne. Jeden z twórców P. K. Mompertius, do historii należy zaliczyć nauki wszystkie dotyczące życia, powstawania nowego organizmu. Idea natury była nadużywana przez myślicieli, bo była dobra, rozumna, to rozum jest naturalny (że jego działanie zależy od tego co daje mu natura, oddziałuje na rozum, połączenie zaowocowało tym, że racjonalizm nie odwołuje się do racjonalizmu teoretycznego, lecz do sfery praktycznego działania).

22. EMPIRYZM NOWOŻYTNY

EMPIRYZM - odwołuje się do poznania, jest relacją między treściami ludzkiej jaźni a światem jaźni zewnętrznych. Empiria (doświadczenie) jest głównym źródłem naszej wiedzy, zarazem jest też głównym kryterium prawdy. Podział:

Empiryzm obiektywistyczny - mówi o możliwości uchwycenia podstawowych rzeczywistości własności przyrodniczych. Zakłada poznanie istoty bytu, rzeczy, oparty na założeniu o logicznej strukturze rzeczywistości, na matematycznym wzorcu poznania. Nie odrzuca dedukcji. Przypisuje naszym sądom opinię, walor konieczności i powszechności. F. Bacon, Galileusz.

Empiryzm subiektywistyczny (fenomenalizm) - teza o możliwości poznania niektórych zjawisk, fenomenu, fragmentów rzeczywistości. Logiczna struktura myślenia, a logiczna struktura rzeczywistości. Rozdział między naukami indukcyjnymi i dedukcyjnymi. Hipotetyczność nowych twierdzeń, ocen, sądów. P. Gassendi

Za twórcę empiryzmu nowożytnego uważa się J. Locke - XVII w. Próbował pogodzić odmiany Empiryzmu. W jego empiryzmie połączono obie odmiany.

Z obiektywistycznego - zasadniczy cel poznawczy, poznanie prawd ogólnych, rola doświadczenia
w badaniach naukowych, ocena efektywności badawczej metody analitycznej, uznawał własności pierwotne za podstawowe, konstytutywne. Wprowadza podział na wartości pierwotne i wtórne, idee proste i złożone. Proste to np.: chłód, okrągłość, kształt. Złożone to np. pewna rzecz wyjęta
z otoczenia jakby całość. Idee proste mają subiektywny charakter, złożone obiektywny.

Z subiektywistycznego ujęcie zagadnienia genezy. Wtedy pytanie o pochodzenie wszelkich treści ludzkiej jaźni, a nie o pochodzenie wiedzy niepowątpiewalnej. Rodzaj argumentacji pozwalającej ocenić wartości wiedzy. Przedmiotowe odniesienie zagadnienia prawdy i fałszu.

Prawda - ustalenie stosunku między treściami ludzkiej jaźni.

Pesymizm poznawczy - Nawiązywał do podziału dualizmu kartezjańskiego. Przypisywanie funkcji terminotwórczej filozofii - to negował. Umysł jest nie zapisaną kartą (tabula rasa). Wrodzone są nam jedynie władze poznawcze, a nie wiedza. Nie zgadzał się z pełną autonomii myśli. Nie można tylko rozumem rozstrzygać prawdy i fałszu.

---