KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ - wykłady prof. A. Sylwestrzak

1. teoria kontroli;

2. konstytucyjna problematyka kontroli;

3. system organów kontroli w III RP;

4. NIK. Historia NIK;

5. inne organy kontroli w III RP (Regionalne Izby Obrachunkowe, Urzędy kontroli skarbowej, Państwowa Inspekcja Pracy);

6. Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO);

7. Polski system kontroli na tle porównawczym;

TEORIA KONTROLI

1. państwo prawne a kontrola (art. 2 Konstyt.)

Konieczność kontroli finansów publicznych i wykonania zadań publicznych.

Finanse publiczne = finanse rządowe i finanse samorządowe

NIK kontroluje finanse rządowe (budżet) a RIO finanse samorządowe.

Przyczyny defraudacji:

• niekompetencyjność urzędników

• kradzież urzędników.

2. problem legalności kontroli.

Wszystkie instytucje kontroli działają albo na podstawie ustawy albo konstytucji i ustawy.

Ze względu na podstawę działania organy kontroli możemy podzielić na:

• organy konstytucyjne np.: NIK, RPO, RPD, RIO.

• Organy ustawowe np.: PIP, PIOŚ.

1. terminologia

Kompetencje decydują czy dany organ jest organem kontroli czy nadzoru.

Kontrola- organ kontroli nie ma prawa interwencji w działalność podmiotu kontrolowanego.

Nadzór- organ kontroli posiada uprawnienia do interwencji w działalność podmiotu kontrolowanego.

Kontrola :audyt, inspekcja, lustracja, rewizja

Nasza konstytucja w całym tekście używa pojęć kontrola i nadzór w definicyjnym znaczeniu np.: art. 171,

4. ustrój organów kontroli i system organów państwa

Pojęcie ustroju organów organów kontroli i system organów kontroli wyprowadzone są z pojęcia ustroju politycznego.

Ustrój polityczny państwa to katalog zasad teoretycznych w oparciu o które państwo jest zorganizowane.

Aparat państwowy to struktura państwowa, która wciela w życie te zasady.

System organów kontroli- zasady organizacji organów kontroli i sposób ich funkcjonowania.

Ustrój organów kontroli- zasady teoretyczne w oparciu o które funkcjonuje system organów kontroli.

5. klasyfikacja organów kontroli:

1/kontrola publiczna , państwowa , samorządowa

kontrola społeczna (partie, związki zawodowe, stowarzyszenia obywatelska)

2/kontrola funkcjonalna- każda instytucja publiczna musi powołać wewnętrzne organy kontroli

kontrola instytucjonalna- podejmowana przez powołane instytucje

3/kontrola zewnętrzna kontrola wewnętrzna

organy kontroli zewnętrznej wykorzystują materiały z kontroli wewnętrznej

4/kontrola wstępna- przed podjęciem czynności

kontrola faktyczna- kontrola w toku

kontrola następcza- po zakończeniu czynności- zasada

5/kontrola całkowita kontrola wycinkowa, fragmentaryczna

6/kontrola prewencyjna- aby uniknąć fatalnych skutków finansowych, strat, nieporozumień

kontrola represyjna- stwierdzenie naruszenia prawa, bezpośrednie oddziaływania na podmiot

7/kontrola bezwzględna - narzucenie konkretnego rozwiązania

kontrola względna- możliwość dyskusji

8/kontrola planowa- zasada działania instytucji kontroli

kontrola doraźna- w sytuacjach nadzwyczajnych

USTRÓJ ORGANÓW KONTTROLI PUBLICZNEJ - ZESPÓŁ ZASAD

Zasady - aksjologia (aksjos= wartość)

Katalog zasad:

1. zasada prawdy

prawda materialna- opiera się na ustaleniu faktów

prawda formalna- wynika z dokumentów

Ustawodawstwo UE wymaga przeprowadzenia szerokiego postępowania dowodowego; postępowanie dowodowe było określone aktem rangi ustawowej.

W systemie socjalistycznym postępowanie dowodowe określone było aktami podustawowymi.

Ustawo o NIK po raz pierwszy w historii Polski zawiera rozdział „postępowanie dowodowe”.

Zasadzie prawdy służy niezależność organów kontroli, zagwarantowana przez konstytucję i ustawy (wynikająca z podziału władzy).

Opiera się na niezawisłości na podstawie niezawisłości sędziowskiej.

2. Zasada legalności

Organy kontroli działają w oparciu o konstytucję i ustawy.

W teorii gwarancje legalności klasyfikowane są jako bardzo ważne, kontrola instytucjonalną gwarancją praworządności.

Organy kontroli na czele z NIK wyposażone są w bardzo szerokie kompetencje badania działalności podmiotów kontrolowanych.

Postępowanie kontrolne uregulowane w ustawie od czasu III RP opiera się na symetrii kształtowania praw i obowiązków istniejących w toku kontroli. Ustawa gwarantuje podmiotowi kontrolowanemu w toku kontroli katalog uprawnień.

3. Zasada efektywności

Polega na uzyskaniu jak najlepszych rezultatów.

ustalenie planu- podstawowym planem kontroli jest plan roczny opracowany przez NIK i przedstawiony sejmowi, jest on wzorcem dla pozostałych organów kontroli.

W realizacji planu kontroli ogromną rolę pełni instytucja obywatelskich skarg i wniosków.

4. Zasada oficjalności

Ustawa powinna wyraźnie określać podmioty uprawnione do prowadzenia określonych kontroli i wskazywać zakres podejmowanych czynności kontrolnych.

Do każdego rodzaju czynności przewidziana jest odrębna procedura.

5. Zasada kontradyktoryjności i zaskarżalności

Po raz pierwszy obie zasady wprowadzone w systemie ustawodawstwa polskiego w 1994 r.

Kontradyktoryjność- podmiot kontrolowany ma prawo polemiki i obrony względem kontrolującego.

Wprowadzone przez UE.

Przeciwieństwem było wyłącznie udzielenie uprawnień ocennych podmiotowi kontrolującemu.

Zasada zaskarżalności jest wyrazem stadium kontradyktoryjności. Organ kontrolowany ma prawo zaskarżyć decyzje będące wynikiem kontroli do wyższej instancji.

W UE przez instancyjność kontroli rozumie się zaskarżalność do sądownictwa administracyjnego.

Ustawa z 1994 r.- zasada instancyjności- organ odwołujący ma prawo zaskarżenia do wyższej instancji kontroli.

W Polsce sytuacja opiera się na założeniu tymczasowym iż organ kontrolowany ma prawo odwołać się do wyższej instancji kontroli w stosunku do organu kontrolującego.

W województwach organ kontrolowany odwołuje się do dyrektora i komisji orzekającej w delegaturze; naczelne i centralne organy administracji odwołują się do kolegium NIK.

W systemie odwołania oznacza to, że odwołanie następuje do instancji kontrolującej a nie do sądów oraz oznacza, że przyjęto jako tymczasowe ponieważ ogromne obciążenia sądownictwa powszechnego i administracyjnego praktycznie uniemożliwiałoby rozpatrywanie spraw z zakresu kontroli.

Akcesja RP do UE na zasadzie traktatu ateńskiego zakłada, że w terminie 5 lat Polska ustanowi możliwość zaskarżania rezultatów kontroli do sądów administracyjnych. Koszta postępowania sądu administracyjnego w zakresie kontroli powinny być przerzucone na Skarb Państwa.

6. Zasada jawności

Przeciwieństwem byłaby zasada tajności.

Po raz pierwszy jawność ustanowiona została przez ustawę o NIK z 23 XII 1994 r. Dotychczasowe systemy przyjmowały tajność.

Jawność w stosunku do stron i jawność w stosunku do społeczeństwa- ustawa z 1994 r. Wprowadził obydwa modele jawności.

Jawność w stosunku do społeczeństwa wymagana przez UE oznacza obowiązek informowana przez NIK i inne instytucje kontroli o rezultatach kontroli. Informacje te skierowane są do prasy, radia.

Czołówkę światową w zakresie informacji stanowią Kanada i USA, gdzie poza publikacjami uruchamiane są bieżące informacje w internecie.

UE postawiła wymóg uchwalenia osobnej ustawy gwarantującej każdemu obywatelowi dostęp do tzw. Informacji publicznej.

W realizacji tego porozumienia Polska doprowadziła do uchwalenia specjalnej ustawy z 6 IX 2001 r. o dostępie do informacji publicznej.

Ustawa w systemie praktycznych źródeł prawa jest określana jako tzw. prawo dostosowawcze. Zasadnicza ustawa z 2001 r. odpowiada wszystkim standardom UE.

STADIA POSTĘPOWANIA KONTROLNEGO

Celem podniesienia efektywności postępowania kontrolnego ustawa o NIK dzieli je na stadia:

1. Przygotowanie kontroli- plan i orientacja inspektora;

2. Podjęcie kontroli i ustalenie stanu faktycznego;

3. Dokonanie oceny ustaleń w porównaniu z założonymi kryteriami kontroli;

4. Odwołanie się do środków prawem przewidzianych;

5. Obserwacja rezultatów kontroli;

CELE, FUNKCJE KONTROLI

Teoria funkcji kontroli wyprowadzona została z teorii funkcji państwa. Główne cele państwa determinują funkcje kontroli.

Katalog:

1. Informacyjna;

2. Korekta decyzji;

3. Utrwalenie wzorców prawidłowego działania;

4. Pogłębianie gwarancji praworządności;

5. Podnoszenie kultury pracy;

Organy kontroli mogą udostępniać i kontrolować wyłączni informacje publiczne. Jawność informacji publicznej- ochrona informacji prywatnej. Informacja publiczna, ustawa o dostępie do informacji publicznej.

Informacja prywatna: konstytucja RP z 1997 r.- ochrona życia prywatnego (art.. 47), ochrona tajemnicy komunikowania się (art. 49), nienaruszalność mieszkania (art. 50), prawo dostępu obywatela do urzędowych dokumentów dotyczących jego osoby (art. 51 u. 3), ochrona informacji przed władzami (art. 51), prawo wniesienia sprostowań (art. 51 u. 4), gromadzenie i udostępnianie danych osobowych określa ustawa (art. 51 u.5).

Ustawa z 29 VIII 1997 r. o ochronie danych osobowych → ustawa dostosowawcza, w nawiązaniu do Konwencji Rady Europy o ochronie dóbr w związku z automatycznym przetwarzaniem danych (ratyfikacja- 21 IV 1991 r.).

Dyrektywa UE z 1995 r. o ochronie osób fizycznych ze względu na przetwarzanie danych (ratyfikacja- 24 X 1998 r.)

Ustawa powołuje nowy organ- Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych (GIODO). GIODO jest instancją centralną. Ustawa nie powołuje regionalnych inspektorów. Po przystąpieniu RP do UE ulegnie to zmianie.

Zadania:

1. kontrola zgodności przetwarzania danych z ustawą;

2. wydawanie decyzji administracyjnych → nadzór NSA;

3. prowadzenie rejestru zbiorów;

4. opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń;

5. inicjowanie przedsięwzięć w zakresie ochrony danych;

6. uczestniczenie w pracach organizacji międzynarodowych;

7. działa w trybie k.p.a

PODZIAŁ WŁADZ A KONTROLA

W dobie pozytywizmu prawniczego uświadomiono sobie, że kontrola jako władza państwowa jest bardzo potrzebna. Zastanawiano się jak zakwalifikować kontrolę.

1. Doktrynalne podstawy:

1. Arystoteles → podział na rady, urzędy i sądy;

2. Locke →teoria dwóch umów, władza ustawodawcza, wykonawcza (administracja i sądy) i władza federacyjna (polityka zagraniczna). Przewaga władzy ustawodawczej- parlament „władza powiernicza”, incompabilitas;

3. Monteskiusz → władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Teoria kontroli i równowagi władz. Niezależność i niezawisłość.

4. Constant :

1. Neutralna władza monarchy;

2. Rząd, czyli egzekutywa;

3. Władza stała przedstawicielska - dziedziczna izba wyższa;

4. Władza przedstawicielska opinii - wybierana izba niższa;

5. Władza sądownicza;

6. Władza muncypialna;

1. Doktryna XIX wieku zaczęła wyodrębniać władzę kontrolującą: ombundsman, RPO, RPDz, GIODO, kontrola finansowa- izby obrachunkowe.

Ustawa o RPO z 1987 r.

Ustawa o RPDz z 1986 r.

Ombundsman wyposażony wyłącznie w kompetencje kontrolne. W Europie i w Polsce zaczęły się tworzyć na podstawie instytucji ombundsmana organy kontroli.

2. NIK a podział władz w historii konstytucjonalizmu polskiego (problem od II RP do Konstytucji z 1997 r.0

Konstytucja z 1997 r. przyjmuje monteskiuszowski podział władzy i przyjęła odrębny rozdział

3. Historyczny zarys problemu:

1. Izby Obrachunkowe w XIX w. - wzorzec napoleoński z 1804 r. w konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807 r., konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r., Statucie Organicznym z 1832 r.

2. NIK w konstytucjonaliźmie II RP:

Powołanie NIK 7 II 1919 r.

Konstytucja marcowa- NIK (art. 9) w ramach władzy ustawodawczej.

Konstytucja kwietniowa- pod zwierzchnictwem Prezydenta RP- NIK (art. 77,rozdział XI kończący strukturę aparatu państwowego); odrzuca jakąkolwiek teorię podziału władz, eksponuje roje prezydenta.

3. Ustrój KRN- ustawa z 11 IX 1944 r. o radach narodowych i Mała Konstytucja RP z 19 II 1947 r.;

NIK, trójpodział władz, NIK (art. 20-23), rozdział VI, między władzą wykonawczą (V) a sądowniczą (VII). Konstytucja nie przyjęła założenia wykonywania kontroli w ramach władzy ustawodawczej, ale uformowała NIK między władzą wykonawczą a sądowniczą → Konstytucja przyjęła czwórpodział władz. To rozwiązanie wywołało duży wpływ na kształt Konstytucji z 1997 r.

4. Konstytucja PRL z 22 VII 1952 r. → jednolitość władzy;

5. Nowelizacja Konstytucji PRL z 13 XII 1957 r. → rozdział IIIa o NIK;

6. Mała Konstytucja z 1992 r. → dwupodział władz;

Pod koniec socjalizmu kontrola była rozbudowana. Pojawiły się dwie instytucje NIK i RPO. Te instytucje przejęła Mała Konstytucja.

7. Konstytucja z 1997 r.- przyjmuje monteskiuszowską teorię trójpodziału i równowagi władz (art. 10) + władza kontrolna.

4. Rozszerzony podział władz:

1. Władza legislacyjna:

1. Władza ustrojodawcza (referendum, wybory, inicjatywa obywatelska- demokracja bezpośrednia);

2. Władza przedstawicielska (parlament);

1. Władza wykonawcza:

1. Władza reprezentacyjna prezydenta;

2. Władza rządu i administracji rządowej;

3. Władza samorządowa;

2. Władza sądowa:

1. Sądy;

2. Trybunały;

3. Władza kontrolująca:

1. Kontrola finansów publicznych (NIK, RIO);

2. Kontrola rzeczników (RPO, RPDz);

3. Kontrola bankowa (NBP, RPP);

5. Projekt Traktatu Konstytucyjnego UE- propozycja Konwentu UE;

1. zakłada jedność władzy prawodawczej rządowo- parlamentarnej:

→ inicjatywa przygotowania aktów należeć będzie do rządu, zatwierdzanie lub kontrolowanie przez parlament;

→ odejście od podziału władz- zaleca przyjęcie bardziej rozbudowanego podziału władz na szczeblu poszczególnych państw;

2. dwuizbowość parlamentu opiera się na Parlamencie Europejskim i izby wyższej w postaci Komisji czyli rządu

3. UE jest wspólnotą a nie federacją;

4. nie istnieje pojęcie Narodu Europejskiego, a więc nie istnieje pojęcie suwerenności narodu;

5. wymienia się suwerenność „wspólnoty”;

6. ustawa europejska jest rezultatem współdziałania rządu z parlamentem;

7. parlament posiada wyeksponowaną funkcję kontroli w szczególności budżetowej ETO → Parlament;

8. Parlament UE obecnie opiera się na 8 E- partiach i posłach niezrzeszonych;

9. Parlament Europejski- 626 posłów → Polska- 46;

Traktat nicejski 732 → Polska 50

Własne prawo wyborcze.

HISTROIA POLSKIEJ KONTROLI PAŃSTWOWEJ

Etapy - stosownie do rozwoju konstytucjonalizmu:

1. Kontrola w XIX w.;

1. Główna Izba Obrachunkowa Księstwa Warszawskiego (1808 - 1815)

1. Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 VII 1807 r. nie wspominała o GIO;

2. Napoleon powołał we Francji dekretem z 16 IX 1807 r. Izbę Obrachunkową z uprawnieniami orzeczniczymi:

3. W Księstwie Warszawskim po dyskusji miedzy pruskim a francuskim modelem Izby Obrachunkowej przyjęto koncepcję francuska bez możliwości orzeczniczych dekretem z 14 XII 1808 r. o GIO;

→ koncepcja pruska - tylko uprawnienia kontroli a model francuski IO: kontrola, nadzór, uprawnienia orzecznicze w dziedzinie budżetu → przyjęty model jest wypośrodkowaniem.

4. W Księstwie powołano w Warszawie (18 III 1808 r.) Szkołę Prawa i (22 V 1811 r.) Szkołę Administracji, później przekształcone w UW.

5. GIO wzorowana była na francuskiej IO w modelu centralizacji i podporządkowania królowi;

6. GIO kontrolowała całość wydatków publicznych występując do odpowiednich ministrów lub króla;

1. Izba Obrachunkowa w Królestwie Polskim

1. Okres Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r.

→ program Aleksandra I;

→ stajemy się autonomiczną częścią Imperium Rosyjskiego;

1. Dokonywała po raz pierwszy konstytucjonalizacji IO sytuując IO przy panującym (art. 78);

2. Postanowienie królewskie z 3 X 1816 r. powoływało GIO, scentralizowaną o kompetencjach orzeczniczych (wzorzec francuski);

3. Następnie dekret o GIO z 9 VII 1821 r. obowiązywał do końca polskiej kontroli tj. do 1866 r.

4. Na czele prezes ponoszący odpowiedzialność przed panującym;

5. Kontrola rachunkowości (Jeneralnej) w Królestwie;

6. Powołanie w Królestwie dekretem z 24 XI 1816 r. Prokuratorii Generalnej celem ochrony własności publicznej- powództwa do sądu ziemskiego mazowieckiego i do II instancji Trybunału Apelacyjnego;

→ Prokuratoria- jakby rodzaj prokuratury z głównym zadaniem strzeżenia własności publicznej, nawiązania w II RP, silnie współpracowała z IO;

7. GIO składa się nie tylko z sprawozdania z wykonania budżetu, ale wnioski do projektu budżetu i obligatoryjnie opiniowała zmiany budżetu;

8. W czasie powstania listopadowego w związku z determinacją cara (25 I 1831 r.) GIO podporządkowano sejmowi i komisjom sejmowym;

2. Statut Organiczny Królestwa Polskiego (26 II 1832 r.)

1. Stanowił o Najwyższej Izbie Obrachunkowej;

2. Kontroler generalny wchodził w skład rządu (rządy administracyjne) i przedstawicielstwa (rady stanu);

3. NIO była instytucją ściśle scentralizowaną;

4. NIO „przeglądała” budżet, a Generalny Kontroler kierował „doniesienia” do władz i panującego;

5. Likwidacja NIO wraz z klęską powstania styczniowego (1 I 1867);

6. Uruchomienie integralnej kontroli Imperium Rosyjskiego;

7. Kontrola IO, GIO i NIO kontynuowała i rozwijała wzorce francuskie - podczas gdy kontrola rosyjska opierała się na własnych wzorcach wyprowadzonych z dekretu Piotra I z 1711 r.;

8. W Rosji Urząd Kontroli Państwa z Kontrolerem Państwa, wpływ rewolucji 1905 r. i reformy z 1906 r. poprzez popieranie UKP z Duma, głównie w zakresie rozliczeń budżetowych („Rewizor” Gogola);

2. Kontrola w II RP;

1. Powstanie NIKP (1919- 1921)

1. Dekret z 7 II 1919 r. z założeniem wszechstronności kontroli finansów publicznych, podległość Naczelnikowi Państwa i współdziałanie z Sejmem ustawodawczym, Prezes NIKP, kolegium i inspektorzy;

2. Mała Konstytucja z 19 II 1919 r. nie wypowiedziała się o NIKP. NIKP - analiza budżetu z wnioskiem o absolutorium, terenowe izby kontroli;

1. NIK w Konstytucji RP z 1921 r.

1. Konstytucja Marcowa przejęła ukształtowany system skarbowości, powołała NIK (art. 9) a NIK w ramach rozdziału II- władza ustawodawcza, system parlamentarno- gabinetowy → powiązanie NIK z Sejmem, niezależność od administracji i rządu, NIK kontrolowała rząd z punktu wykonania budżetu → absolutorium całościowe, cały rząd uzyskuje bądź nie uzyskuje absolutorium.

→ przez cały okres II RP obowiązywała instytucja absolutorium całościowego;

→ w latach 1991- '96 obowiązywało absolutorium częściowe;

2. Problem konstytucjonalizacji i dekonstytucjonalizacji NIK;

3. Konstytucja zobowiązywała do wydania osobnej ustawy o NIK;

4. Konstytucyjny wniosek NIK o absolutorium;

5. Kolegialność → przyjęta po raz pierwszy, przetrwała do czasów obecnych;

6. Niezawisłość sędziowska;

7. Prezes NIK nie wchodzi w skład rządu ponosząc odpowiedzialność przed Sejmem;

8. NIK kontrolowała całość „administracji państwowej” wraz z wykonaniem budżetu;

Konstytucja Marcowa ukształtowała cztery kryteria kontroli:→ legalność;→ celowość;→ gospodarność;

→ rzetelność;

1. Ustawa o kontroli państwowej z 3 VI 1921 r. obowiązywała do 1939 r., a Nowela Sierpniowa nie wprowadzała do niej zmian.

1. Podległość NIK Prezydentowi RP, który mianował Prezesa NIK;

2. Współdziałanie z Sejmem i Senatem poprzez składanie sprawozdań;

3. Kolegium NIK opiniowało podstawowe czynności;

4. Izby okręgowe kontroli w terenie z kolegiami;

5. Finalną czynnością NIK były „uwagi o wykonanie budżetu” z wnioskiem o udzielenie absolutorium;

6. Konstytucja z 1921 r. i ustawa z 3 VI 1921 r. ustanawiały nowoczesną kontrolę, całkowicie różną od burżuazyjnych izb obrachunkowych

→ cała Europa Zachodnia wzorowała instytucję kontroli na Konstytucji francuskiej, model francuski obowiązuje tam do czasów obecnych;

1. Konstytucja RP z 1935 r.

1. Utrzymuje konstytucjonalizację NIK- art. 77, rozdział XI → wyłączenie NIK ze wszystkich władz, rozdział XI zamyka strukturę aparatu państwowego;

2. Zwierzchnictwo Prezydenta RP nad państwem → system prezydencki, autorytarny, odrzucenie podziału władz;

3. Prezydent powoływał Prezesa NIK;

4. Utrzymano niezależność NIK od rządu, współpracę z Sejmem, utrzymano konstrukcję z Konstytucji Marcowej udzielania absolutorium;

5. Sejm zatwierdzał „zamknięcie” rachunków państwowych i udzielał absolutorium na wniosek NIK;

3. Kontrola w Polsce socjalistycznej;

1. Okres KRN (1944- 1947) → KRN była parlamentem pochodzącym z nominacji Biuro Kontroli Pracy Prezydium KRN. Biuro współpracowało z KRN i kontrolowało także samorząd terytorialny (1944- 1950). Dyrektorem Biura Kontroli był Michał Grubecki.

Zawarcie Traktatu Poczdamskiego → ustabilizowanie granic;

2. Okres Sejmu Ustawodawczego (1947- 1952),

Referendum 3xTAK - 30 VI 1946 r.

Mała Konstytucja z 1947 r.→ przyjęła monteskiuszowski trójpodział władz, przewidywała NIK (rozdział VI- między władzą wykonawczą a sądowniczą). Nawiązanie do Konstytucji RP z 1921 r. i ustawy z 3 VI 1921 r. system parlamentarno- gabinetowy.

NIK z pełnomocnictwa Sejmu kontroluje rząd → sprawozdanie i wniosek o absolutorium.

Ustawa z 9 III 1949 r. o NIK- dotychczas działało BK przy Radzie Państwa → uchyla wcześniejszą ustawę o NIK;

3. Projekt nowej konstytucji → powołano komisję partyjno - parlamentarną (komisje A i B), pracę zaczęto w 1950 r. problem konstytucjonalizacji i dekonstytucjonalizacji NIK. Uwagi Stalina → komisja 14-nastu jedzie do Moskwy → do projektu konstytucji wprowadzono poprawki Stalina. W maju 1952 odbyła się dyskusja ogólnonarodowa dotycząca konstytucji. Nowa Konstytucja PRL 22 VII 1952 - jednolitość władzy, dekonstytucjonalizacja problematyki kontroli.

Likwidacja NIK i powołanie 22 XI 1952 r. Ministerstwa Kontroli Państwowej → upodobnienie ustroju PRL do ustroju radzieckiego.

Pierwszym ministrem był F. W. Jóźwiak

4. Zmiany 1956 r.- nowelizacja Konstytucji i ustawa z 13 XII 1957 r. → rozdział IIIa- NIK przy Sejmie, wniosek o absolutorium, NIK i delegatury- wpływ ustawy z 3 VI 1921 r. NIK pomiędzy władzą ustawodawczą a władzą wykonawczą. NIK wzorcowym organem niezależnej kontroli mimo zasady jednolitości władzy.

Gierek (1970) → upadek 1980,

1977 r.- utajnienie sprawozdań NIK → M. Moczar- prezes NIK.

5. Nowelizacja z 10 II 1976 r.- konstytucjonalizacja partii i bloków politycznych, układów międzynarodowych.

NIK- osobny rozdział IV- ustanowienie nadzoru Premiera nad NIK.

Ustawa z 27 III 1976 r. o NIK.

6. Zmiany 1980 r. Upadek Gierka. Reorganizacja NIK. Nowela konstytucji z 8 X 1980 r. i nowa ustawa z 8 X 1980 r. o NIK. Wzorce z ustawy z 13 XII 1957 r. Niezależność NIK. Podporządkowanie Sejmowi. Absolutorium dwuetapowe; komisje i komisja sejmowa ds. budżetu. Kontrola dostosowana do gospodarki uspołecznionej. Sejm wybierał Prezesa NIK (Moczar). Powrócono do kolegialności NIK. Zespoły i departamenty w centrali i delegatury w terenie. Technicznie pozostał rozdział IV Konstytucji, do którego wprowadzono nowe przepisy. Ogólne zmiany z 1980 r. wyeksponowały rolę Sejmu w prawie budżetowym. 1981 r. stan wojenny, gen. Hupałowski.

7. Okrągły stół i porozumienia z 5 IV 1989 r. i wybory z 4 VI 1989 r. Likwidacja Rady Państwa i powołanie Prezydenta PRL i Senatu (7 IV 1989 r.)

4. Kontrola w III RP;

1. RP po nowelizacji Konstytucji z 29 XII 1989 r. Konstytucja RP z 1952 r. utrzymywała rozdz. IV: TK (zmiana Konstyt. 26 III 1982 r. i ustawa z 29 IV 1985 r.), TS (1982 i ustawa z 26 III 1989 r.), NIK (8 X 1980 r.), RPO (Konstyt. 7 IV 1989 r. i ustawa z 15 VII 1987 r.) a od 1992 r. KRRiTv.

Zniesienie zasady jednolitości władzy bez ustanowienia jakiejkolwiek zasady podziału. „Demokratyczne państwo prawne” - orzecznictwo TK. Pojęcie „chaosu” konstytucyjnego.

2. Mała Konstytucja z 17 X 1992 r. Utrzymywała z Konstyt. Z 1952 r. w wersji z 1989 r.: rozdz. I, rozdz. IV (TK, TS, NIK, RPO, KRRiTv), rozdz. VII (sąd i prokuraturę) i rozdz. VIII (podstawowe prawa i wolności obywatelskie). Trójpodział władz i problem rozdz. IV. Dwuizbowość parlamentu a NIK. Koncepcja symetryczności i niesymetryczności. NIK podlega Sejmowi. Prezesa NIK wybierał Sejm „za zgodą” Senatu. Budżet - ustawa budżetowa, symetryczny udział Sejmu i Senatu. Absolutorium - niesymetryczność, udziela wyłącznie Sejm. Absolutorium „selektywne” od 6 III 1993 r. całościowe. Teoria w MK z 1992 r. ustawy: konstytucji, ustawy konstytucyjnej, ustawy. Konstyt. RP z 1997 r. przyjmuje teorię ustawy: ustawa, ustawa o zmianie konstyt., ustawa ratyfikacyjna, ustawa budżetowa. Teoria ustaw „ograniczonych” i ustaw „dostosowawczych”.

• Rozdz. IV Konstyt. RP z 1952 r. TK, TS, NIK, RPO, KRRiTv - konieczność rozbudowy monteskiuszowskiego trójpodziału;

• Ustawa z 8 8 X 1980 r., MK; NIK mogła przedkładać „zarzuty” osobom zajmującym kierownicze stanowiska w administracji państwowej;

• NIK przygotowywała Sejmowi „analizę” wykonania budżetu państwa;

W dalszym ciągu „chaos” konstytucyjny;

• Absolutorium europejskie → w perspektywie wspólnej waluty

→absolutorium budżetu UE;

→absolutorium budżetów poszczególnych krajów;

• wyłącznie absolutorium selektywne → kraje wchodzące w skład UE muszą dostosować się do prawa UE w zakresie absolutorium.

1. Ustawa z 23 XII 1994 r. o NIK. L. Kaczyński i komisja w NIK, komisja sejmowa. MK z 1992 r. i wizja nowej Konstytucji. Krytyka projektu w Sejmie (UW). Ustawa torowała w zakresie NIK rozwiązania przyszłej konstytucji. Prezydent Wałęsa nie zaskarżył ustawy do TK. Później 3 orzeczenia TK. Konstyt. RP z2 IV 1997 r. i nowelizacja z 8 V 1998 r. Ustawa z 23 XII 1994 r. - neutralność a polityczność NIK.

Systematyka:

1. Zadania i zakres działania;

2. Organizacja NIK;

3. Postępowanie kontrolne;

4. Pracownicy NIK;

5. Zmiany i wejście w życie.

Nieproporcjonalność części ustawy.

• Zadania i zakres działania:

1. Kontrole obligatoryjne- administracja rządowa, NBP, państwowe osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne;

2. Kontrole fakultatywne:

• Samorząd terytorialny - dyskusja;

• Podmioty prywatne - wykonujące zadania na rzecz jednostek admin. Rządowej i samorządowej;

Zróżnicowane kryteria - NIK kontroluje RIO (kontroluje samorząd terytorialny) - nie wyklucza fakultatywnej kontroli NIK.

• Organizacja NIK:

• NIK podlega Sejmowi; niesymetryczność;

• Prezesa NIK wybiera Sejm za zgodą Senatu;

• Kadencyjność Prezesa, długość kadencji;

• Niezależność Prezesa; partie - fikcja, TS, TK, incompabilitas, odwołanie Prezesa przez Sejm;

• Kolegialność, Kolegium NIK;

• Skład Kolegium - czynnik społeczny;

• Kompetencje Kolegium;

• Departamenty - statut nadawany przez Marszałka Sejmu, funkcjonalne i problemowe;

• 16 delegatur;

• Uprawnienia koordynacyjne NIK:

(art. 12) - NIK naczelnym organem kontroli:

1. organy inspekcji i rewizji są obowiązane na żądanie NIK udostępnić materiały;

2. pod kierownictwem NIK przeprowadzają określone kontrole;

3. przeprowadzają kontrole doraźne na zlecenie NIK;

• NIK a Sejm; NIK przedkłada Sejmowi:

1. Analizę wykonania budżetu państwa;

2. Opinie w przedmiocie absolutorium dla rządu;

3. Informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm;

4. Informacje o wynikach kontroli zleconych przez Prezydenta i rząd;

5. Informacje o wynikach innych ważniejszych kontroli;

6. Zarzuty NIK względem kierowników admin. Rządowej np. Olechowski i Alot;

7. Coroczne sprawozdania NIK;

Odpowiednio delegatury przedkładają informacje wojewodom i samorządowi terytorialnemu. Zasada jawności wyników kontroli; Prezes NIK obligatoryjnie podaje do wiadomości publicznej analizę wykonania budżetu państwa i sprawozdanie z działalności NIK (art. 10).

• Postępowanie kontrolne:

UE wymaga aby postępowanie kontrolne uregulowane było w ustawi.

Od rezultatów kontroli podmiot kontrolowany musi mieć możliwość odwołania się od wyników kontroli. U. Z '94 r. →podmiot kontrolowany może zaskarżyć protokół kontroli do wyższej instancji →Kolegium NIK →perspektywa europejska →odwołanie się do sądu admin.

Poza NIK do najważniejszych organów kontroli należą:

• PIP ('81 r. - ustawa) na tle międzynarodowej koncesji

• RIO (art. 171 ust. 2 Konstyt., u. Z 7 X '92 r.)

• Inspekcja Handlowa (u. 15 XII 2000 r.)

• Inspekcja Ochrony Środowiska

• Urzędy Kontroli Skarbowej (u. 29 IX '91 r.) - stworzyły fundamenty pod ich przekształcenie w policję skarbową (przy wejściu do UE).

Kontrola - badanie działalności podmiotu kontrolowanego bez możliwości ingerencji w jego funkcjonowanie. Może ona formułować wnioski mające na celu poprawę działalności, lecz organ kontrolujący nie posiada żadnych uprawnień w zakresie oddziaływania władczego. Założenia: posiada ona okr. kryterium podejmowania ocen, bada stan faktyczny, kontrolujący formułuje oceny bez możliwości ingerencji w działanie. Jest to podstawowa forma działalności państwowej w zakresie badania osiągniętych rezultatów.

Nadzór - radykalniejsza postać K, mieści w sobie nie tylko postać K, ale również możliwość bezpośredniej ingerencji w działalność podmiotu poddanego nadzorowi. O tym, jaką formę organ stosuje nie decyduje jego nazwa, lecz posiadane kompetencje. N prewencyjny - podjęta interwencja ma na celu przeciwdziałanie możliwości powstania szkody. N represyjny - ma na celu skorygowanie działania przez podjęcie bezpośrednich decyzji w imieniu nadzorowanego.

Podział K: 1) publiczna (państwowa lub samorządowa, działalność legalnie prowadzona przez organ państwowy) i społeczna (wykonywana przez czynnik społeczny na podst. upoważnienia wynikającego z U - obywatelska i organizacji społ.: związki zaw., partie pol., zrzeszenia i stowarzyszenia); 2) znaczenie funkcjonalne (oznacza, że organ państwowy na bieżąco dokonuje czynności kontrolnych podejmując stosowne decyzje, działania codzienne, rutynowe) i instytucjonalne (czynności przeprowadza wyspecjalizowany organ K, działania wyjątkowe, w granicach i trybie ściśle określonym); 3) zewnętrzna (podmiot kontrolujący organizacyjnie usytuowany jest poza kontrolowanym) i wewnętrzna (polega na powołaniu wewnątrz struktur organizacyjnych wyspecjalizowanego organu lub pionu kontrolującego); 4) wstępna (podejmowana wyjątkowo, polega na badaniu sprawy przed podjęciem czynności praktycznych), faktyczna, bieżąca (następuje w toku wykonywania okr. zadania) i następcza (ma miejsce po zakończeniu okr. działalności, najpowszechniejsza); 4) całkowita (obejmuje całość problematyki będącej przedmiotem K) i wycinkowa (oznacza badanie 1 lub kilku fragmentów większej całości); 5) ciągła, planowa ( działalność K prowadzona jest systematycznie w okr. dziedzinie) i doraźna (podjęta zostaje natychmiast w rezultacie konkretnych wydarzeń i nie była wcześniej planowana).

Ustrój K publicznej - ETO pod tym pojęciem rozumie katalog teoretycznych zasad na podst. których ustanowiony został cały system organów kontroli w państwie. 1) Zasada prawdy dowodowej (materialnej) - rezultaty K powinny być oparte wyłącznie na dowodach zgromadzonych w toku postępowania. Obecna U o NIK poświęca osobną część post. dowodowemu. Rozbudowany rozdz. III szczegółowo omawia wszystkie rodzaje dowodów dopuszczalnych w K. 2) Zasada legalizmu - bezpośrednio związana z ustrojową i konstytucyjną formą demokratycznego państwa prawnego. ETO zakłada, że całe postępowanie K w państwie powinno się opierać na aktach prawnych w randze U. U o NIK z 94r. jest rozbudowana, bo uchylono dotychczas obow. akty niższego rzędu, a problematykę K skoncentrowano wyłącznie w U. Legalizm oznacza, że podjęcie K publicznej możliwe jest tylko na podst. U i w jej granicach. 3) Zasada jawności - w stosunku do stron ma char. bezwzględny, w stosunku do społeczeństwa - względny (tajemnice nie są ujawniane). Do 94r. nie było możliwości ujawniania wyników K publ. w jawnych raportach lub na konferencjach prasowych. UE postawiła wymóg uchwalenia osobnej U o jawności życia publ. (U z 01r. o dotarciu do inf. publ.). 4) Zasada zaskarżalności - założeniem UE jest, aby podmiot kontrolowany mógł odwołać się do sądu A. U o NIK przewiduje jedynie możliwość odwołania się do wyższej instancji. Jest to sytuacja tymczasowa, do czasu rozbudowania sądownictwa A.

System organów K - konkretne instytucje funkcjonujące w państwie i zajmujące się prowadzeniem szeroko pojętej działalności kontrolnej. Zg. z zaleceniami ETO układ instytucji kontrolujących powinien polegać na wzajemnej koordynacji.

Stadia postępowania kontrolnego - 1)przygotowanie K; 2)podjęcie K i ustalenie faktycznego stanu spraw w jednostce kontrolowanej; 3)ocena osiągniętych rezultatów z punktu widzenia przyjętych kryteriów; 4)odwołanie się do prawem przewidzianych środków; 5) obserwacja rezultatów K.

Cele, funkcje K - 1) informacji (gromadzenie i uogólnianie rezultatów K, co służyć ma nie tylko nakreślaniu pożądanych wzorców, lecz również ustalaniu przez K prawidłowości w sferze naruszeń prawa oraz zasad gospodarności. Prawidłowo zweryfikowana inf. powinna być podawana do wiadomości publicznej); 2) korekty podejmowanych decyzji (najwidoczniejsza w bieżącej pracy K. Organ K opracowuje materiały służące wypracowaniu uwag, zleceń i wskazań pokontrolnych. Ma to znaczenie dla przyszłych decyzji podejmowanych w jedn. kontrolowanej, a przy popularyzacji wyników K - również dla całej sfery, do której należy jednostka); 3) utrwalania wzorców właściwego postępowania (trudno wymierny cel, który osiągnąć może jedynie K w pełni fachowo i odpowiednio zorganizowana. Dla osiągnięcia go K państwowa powinna dążyć do uogólniania szczegółowych ustaleń i poszukiwania powszechnych prawidłowości); 4) pogłębiania gwarancji praworządności (K państwowa poprzez działania np. NIK, PIP RPO jest ustrojowym ogniwem gwarancji praworządności. Ich działania powinny prowadzić do podwyższenia stopnia poszanowania prawa; 5) podnoszenia kultury pracy (bezpośrednio wiąże się z kulturą samej K, nie tylko jej fachowością, również z taktownością, operatywnością przystępnością. Do pogłębianie kultury pracy powinna prowadzić K poprzez wpływ na organizację pracy, sprawność i rzetelność podmiotów kontrolowanych.

Podział władz III RP - art. 10 K-cji z 97r. przyjmuje monteskiuszowski 3-podział władzy. Struktura aparatu państwowego uformowana została wg. podziału 3+1, rozdz. IX i X dodaje władzę kontrolującą. I) Władza ustawodawcza dzieli się na: ustrojodawczą (są to decyzje bezpośrednio podjęte przez suwerena, a więc prawo wyborcze, referendum ogólne i lokalne) i prawodawczą (oznacza bieżącą działalność ustawodawczą parlamentu). II) Władza wykonawcza: Prezydenta RP (posiada char. reprezentacyjny, koordynuje on działalność wszytskich władz), rządu i A rządowej (oparta na zasadach centralistycznych bezpośrednio wykonuje wolę parlamentu w centrum i regionach), samorządy teryt. (pochodzi od wyborców, jest zdecentralizowana i poddana nadzorowi A rządowej). III) Władza sądownicza: sądy (zakres konstytucyjnego pojęcia sądów powszechnych stanowi system sądownictwa powszechnego i administracyjnego oraz SN) i trybunały (K-cja zalicza tu TK i T Stanu). IV) Władza kontrolująca: kontrola finansów publ. (NIK i RIO), rzeczników (RPO i RPDz. Ustrojowym celem K rzeczników jest badanie funkcjonowania państwa z punktu widzenia poszanowania konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich. Władza rzeczników w UE będzie podporządkowana Komisarzowi Praw i Wolności Obywatelskich); K systemu pieniężnego (rozdz. X K-cji przewiduje uprawnienia kontrolne NBP I Rady Polityki Pieniężnej w tym zakresie).

Historia podziału władz

K-cja Marcowa z 21r. przyjmowała zasadę 3-podziału władz. Przewidywała NIK (art. 8), ale błędnie kwalifikowano NIK do władzy ustawodawczej, pomimo, że funkcje K nie są funkcjami ustawodawczymi. K-cja Kwietniowa 35r. odrzuciła podział i przewidywała podporządkowanie całego aparatu państwowego, w tym NIK Prezydentowi (art. 77). Mała K-cja 19 II 47r. przyjęła w zasadzie 3-podział władzy, wzorowany na K-cji Marcowej 21r. z 1 wyjątkiem: jako władzę osobną dodała w odrębnym rozdziale NIK. K-cja PRL z 52r. odrzuciła podział władz w imię zasady jednolitości władzy i w ogóle pominęła NIK. Dokonano dekonstytucjonalizacji NIK. Nowelizacja K-cji 52r. dokonana 13 XII 57r. wprowadziła nowy rozdział poświęcony NIK. Z czasem, rozdział ten rozszerzono wprowadzając T Stanu i TK w 82r. oraz RPO w 87r. Mała K-cja z 92r. nie wypowiadała się na temat K, lecz w całości przejmowała rozdz. IV K-cji z 52r., zawierający NIK, TK, TS RPO. K-cja RP z 97r. uwzględniając doświadczenia konstytucjonalizmu polskiego przyjęła konstrukcję wydzielenia organów K poza 3-podział władz. Jej konstrukcja opiera się na nast. zasadach: organy K badają sposób realizacji przez władzę wykonawczą poleceń ustawodawczej i zdają sprawozdania władzy ustawodawczej, bądź występują do władzy sądowniczej (prokuratorskiej) z wnioskiem o wszczęcie postępowania.

K finansów publ. - 1) NIK - U z 23 XII 94r. o NIK wydana pod rządami Malej K-cji z 92r. przewidywała nowoczesną organizację K dostosowanej do wymogów UE. Uchwalenie K-cji z 97r. w zakresie NIK (rozdz. IX, art. 202-207) polegało na dosłownym przyjęciu założeń U w zakresie pozycji ustrojowej. Sens nowelizacji U z 8 V 98r. polegał na dostosowaniu NIK do U o finansach publ. i nowej 3- szczeblowej A samorządowej. Zg. z K-cją i nazwą NIK pełni wyłącznie funkcje kontrolujące i pozbawiona jest uprawnień nadzorczych. 2) RIO - organy konstytucyjne, art. 171 K-cji przewiduje nadzorcze uprawnienia RIO wobec finansów samorządowych. Były nieznane polskiemu konstytucjonalizmowi, zaczerpnięte zostały z wzorców francusko - belgijskich. U z 7 X 92r. powołała RIO jako instancje wyłącznie terenowe. Nowelizacją z 20 VII 97r. powołano naczelny organ reprezentacyjny - Krajową Radę RIO. Nowelizacją z 18 XII 98r. dostosowano organizację i kompetencje RIO do nowego ustroju organów samorządu teryt.

Władza kontrolująca rzeczników - 1) RPO - rozdz. IX art. 208 i 212 K-cji z 97r. oraz U z 15 VII 87r. o RPO; 2) RPDz - rozdz. II art. 72 pkt 4 K-cji z 97r. oraz U z 6 I 00r. o RPDz. Zg. z konwencjmai międzynarodowymi oraz ustawodawstwem Rady Europy oraz UE, RP zobowiązała się do konstytucyjnego i ustawodawczego ich powołania. RPDz ustrojowo powinien zabiegać o zagwarantowanie światowej i europejskiej konwencji Praw Dziecka.

Organy K ustanowione na poziomie U - 1) UKS - działają na podst. wielokrotnie nowelizowanej U z 21 IX 91r. W państwach UE na tle gosp. rynkowej powstaje problem legalności pracy i obrotu. Istnieje tam policja finansowa. Polskie UKS wraz z akcesją do UE zostaną przekształcone w policję finansową i podporządkowane będą władzom policyjnym. Obecnie - M Finansów. 2) Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych - U z 29 VIII 97r. przewidziała zasady ochrony inf. o obywatelach ustanawiając ten organ. Problematyka ta w ogóle nie była znana konstytucjonalizmowi i ustawodawstwu polskiemu, a unormowana została pod wpływem ustawodawstwa europejskiego.

Historia NIK - po raz pierwszy pojawiła się w II RP powołana Dekretem Piłsudskiego z 1919r. K-cja Marcowa z 21r. i Kwietniowa z 35r. przejęły wersję z 19r. W okresie Krajowej Rady Narodowej powołano tymczasowo Biuro Kontroli, mające funkcjonować do chwili powołania NIK. Mała K-cja z 47r. w rozdz. VI przewidziała NIK. W ślad za tym wydano b. dobrą U z 9 III 49r. o NIK, korzystając z wzorców II RP. Oba te akty otrzymały fatalne oceny w Moskwie. Przygotowania nowej K-cji, odpowiadające noweku ustrojowi wzorowane było już na K-cji ZSRR. K-cja PRL z 52r. zdekonstytucjonalizowała NIK. Na wzór radziecki U z 22 XI 52r. zlikwidowano NIK i ustanowiono Ministerstwo Kontroli Skarbowej. Sytuacja ta przetrwała do 57r., gdzie w noweli konstytucyjnej z 13 XII 57r. dokonano konstytucjonalizacji NIK, wprowadzając nowy rozdz. IIIa o NIK. Tak pomyślana NIK przetrwała do 76r., kiedy to utrzymując nazwę dokonano degradacji K państwowej w ogóle. Przywrócenie NIK do właściwej rangi ustrojowej nastąpiło nowelizacją K-cji i U z 8 X 80r. Mała K-cja 92r. w pełni utrzymała stan prawny z 80r. Perspektywa przystąpienia Polski do UE oraz zmiany ustrojowe w ramach transformacji stworzyły potrzebę nowej U. Odpowiedzią jest obecna U o NIK z 23 XII 94r. K-cja 97r. literalnie przejęła ustrojowe sformułowania tej U.

NIK W K-cji III RP

Rozdz. X K-cji mający za przedmiot organy K i ochrony prawa postawiony został w systematyce konstytucyjnej poza monteskiuszowskim 3-podziałem władzy. K-cja w art. 202 pkt1 definiuje, że NIK jest naczelnym organem K państwowej. Naczelność NIK oznacza, że jest zwierzchnim organem w systemie wszystkich organów K i nadzoru w państwie. Rezultatem tego założenia jest art. 12 U o NIK z 94r., przyznający NIK daleko idące uprawnienia koordynacyjne. Na ich podstawie NIK może żądać dokumentów K oraz zlecać przeprowadzenie okr. K albo podporządkować sobie bezpośrednio konkretną instancję K. Zg. z art. 202 pkt 2 NIK podlega Sejmowi. W sytuacji dwuizbowości K-cja świadomie wyeliminowała Senat, całość kompetencji względem NIK koncentrując na Sejmie. Od K-cji Marcowej w NIK obowiązuje zasada kolegialności. Tradycją tą jest art. 202 pkt 3. K-cja nie stanowi w jakiej formie kolegialność powinna być realizowana. U o NIK z 94r. przyjęła ją na poziomie centralnym. W delegaturach nie ma kolegium. Kolegium NIK posiada szerokie kompetencje i w zasadzie wszystkie znaczące ustrojowo decyzje podejmowane przez NIK wcześniej uchwalane są przez kolegium (np. zaopiniowany przez BNIK wniosek o absolutorium, plan pracy NIK, budżet NIK). Ustrojowo NIK realizuje tzw. kontrolę pośrednią Sejmu. W rezultacie istnieje bezpośrednie powiązanie NIK z komisjami sejmowymi oraz z działalnością posłów. Teoretycznie NIK nie ma powiązań z Senatem, ale w praktyce komisje senackie mogą korzystać z K NIK.

Kompetencje NIK - K-cja ujęła je w 2 grupach: 1) uprawnienia obligatoryjne (ustrojowo NIK zaprogramowana jest do K wykonania budżetu oraz prawidłowego dysponowania majątkiem państwowym. W rezultacie NIK obligatoryjnie kontroluje organy państwowe odpowiadające za te problemy. Art. 203 pkt 1 K-cji wymienia tu K organów A rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państw. jednostek organizacyjnych); uprawnienia fakultatywne (K-cja dzieli je na 2 grupy: K organów samorządu teryt. wraz z majątkiem komunalnym oraz dot. osób prawnych i jednostek organizacyjnych działających z wykorzystaniem majątku państwowego bądź komunalnego). U z 23 XII 94r. zmierza do precyzyjnego okr. zakresu przedmiotowego i podmiotowego K, a celem głównym ustawodawcy było dążenie do objęcia K całego mienia publicznego.

Współdziałanie NIK z Sejmem.

Zgodnie z K-cją NIK przedkłada Sejmowi 3 dokumenty o podstawowym znaczeniu ustrojowym: 1) corocznie - analizę wykonania budżetu państwa, w której zawiera omówienie całości problemów realizacji budżetu, wskazując na główne niedociągnięcia. Analiza służy przygotowaniu projektu nowego budżetu, a ponieważ składana jest do końca V - stanowi główną podstawę konstrukcji budżetu na rok przyszły; 2) opinię w przedmiocie absolutorium dla rządu. Formalnie wniosek o udzielenie lub nieudzielenie absolutorium rządowi formułuje Komisja Sejmowa ds. Finansów Publicznych. NIK formułuje tylko opinię do tego wniosku. W II RP oraz w Polsce socjalistycznej do 76r. wniosek o absolutorium składał NIK. Od 76r. w ramach degradacji pozbawiono NIK tego prawa. Paradoksalnie ta sytuacja przetrwała do dnia dzisiejszego i w K-cji z 97r. NIK składa tylko opinię do wniosku komisji Sejmowej. W UE ta sytuacja będzie musiała ulec zmianie, ponieważ ustawodawstwo unijne oraz projekt K-cji UE zakładają, że wniosek o absolutorium będzie składał naczelny organ K; 3) NIK na bieżąco składa Sejmowi i Komisjom Sejmowym informacje o wynikach bieżących K oraz Sejmowi - coroczne sprawozdanie z całokształtu K. Wszystkie te czynności zatwierdzane są przez Kolegium NIK, a na zewnątrz prezentowane przez Prezesa NIK.

Organizacja NIK - K-cja zakłada, że NIK jest organizacją jednolitą, scentralizowaną, podporządkowaną Prezesowi NIK. U z 94r. i K-cja z 97r. po raz pierwszy przyjęły zasadę kadencyjności Prezesa NIK. Wynosi ona 6 lat, z możliwością powtórzenia. K-cja stanowi, że Prezesa NIK powołuje Sejm, za zgodą Senatu. K-cja przyjęła zasadę apolityczności NIK, tzn., że żaden z jej pracowników nie może należeć do partii politycznej. U z 94r. przyjęła, że w NIK nie istnieje możliwość tworzenia związków zawodowych, ale to postanowienie uchylił TK. Kolegium NIK - wynika z tradycji kolegialności. W jego skład wchodzi: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi oraz 7 dyrektorów NIK i 7 przedstawicieli nauk prawno-ekonomicznych. Kadencja Kolegium wynosi 3 lata. U z 94r. dzieli kompetencje Kolegium, ale w praktyce podział na czynności zatwierdzane, uchwalane, czy opiniowane nie ma większego znaczenia. Centralizacja NIK osiągnięta została poprzez podział centrali na departamenty. Natomiast w terenie, w każdym województwie istnieją delegatury. Organizacyjnie poziom delegatur terenowych i departamentów centrali jest taki sam. Departamenty dzielą się na 2 grupy: problemowe (np. K prywatyzacji, MON) i funkcjonalne, obsługujące cała NIK (np. prawny, finansowy).

Postępowanie kontrolne - U z 94r. po raz pierwszy w historii polskiego konstytucjonalizmu unormowała w zasadzie całość postępowania kontrolnego w rozdz. 3. Wyróżnić można nast. problemy: ustawowe okr. celów i warunków przeprowadzenia K; szeroko rozbudowana problematyka dowodowa; działania kontrolera w warunkach nadzwyczajnych, narady i protokół K; postępowanie odwoławcze; problematyka narady pokontrolnej; wystąpienia pokontrolne i informacje o wynikach K. Wymogi UE sprowadzają się do określenia całości postępowania kontrolnego w akcie o randze U. Z tego względu rozdz. 3 zdecydowanie objętościowo dominuje w całej U. Dotychczas postępowanie to unormowane było w aktach niższego rzędu. U o NIK określa katalog dowodów oraz uprawnień inspektorów w trakcie K. Postępowanie kontrolne w zasadzie odpowiada wymogom postawionym w ETO. Założeniem UE jest zaskarżalność rezultatu K. W UE podmiot kontrolowany ma prawo odwołać się do sądu A. U z 94r. przyjęła ograniczoną wersję możliwości odwołania się podmiotu kontrolowanego do wyższej instancji NIK. Sytuacja ta potraktowana została tymczasowo. Jednak nowa U o systemie sądownictwa A z 2002r. nie przewidziała możliwości zaskarżenia protokółu K NIK do sądu A. Perpektywicznie przystąpienie do UE oznacza konieczność zagwarantowania w K możliwości zaskarżenia jej rezultatów do sądu A.

ETO a NIK - we wszystkich państwach UE oraz kandydujących K wykonania budżetu zajmują się izby obrachunkowe, pomyślane jako instancje naczelne i terenowe. Program przystąpienia Polski do UE zakłada wynegocjowaną sytuację pozostawienia tylko w Polsce tradycyjnej NIK, pod warunkiem dokonania niezbędnych zmian ustrojowych i kompetencyjnych pod kątem K także budżetu europejskiego. Traktat z 16 VI 00r. w Atenach zakłada, że polska NIK przejmie kontrolę RP pod kątem legalności wykonania przez nasze państwo obowiązków finansowych wobec UE. W szczególności chodzi o naliczenie wysokości składki członkowskiej oraz rozliczenie sposobu wykorzystania funduszy unijnych inwestowanych w Polsce. W tym sensie organizacja NIK będzie upodobniona do ETO. W świetle postanowień traktatowych akcesja Polski do UE oznaczać będzie, że NIK stanie się terenową (krajową) instancją K realizującej program ETO.

Europejski Trybunał Obrachunkowy UE -posiada znaczącą pozycję ustrojową w organach UE. Powstanie Wspólnoty Gospodarczej (EWG) łączyło się z powołaniem wyspecjalizowanej Komisji Finansowej do kontroli budżetu. Traktat z Maastricht powołujący UE podpisany 7 II 92r., a następnie potwierdzony i rozbudowany Traktatem z Amsterdamu zmienił Komisję Finansową w ETO. Funkcje - ETO jest samodzielnym, niezależnym organem K finansowej, działającym w skali całej UE, z siedzibą w Luksemburgu. Ustrojowo ETO powiązany jest z Parlamentem Europejskim, natomiast kompetencyjnie ukierunkowany został na K wykonania budżetu unijnego. UE w zakresie wykonania budżetu opiera się na instytucji absolutorium. Wniosek o jego udzielenie bądź nieudzielenie formułuje ETO. Unijna konstrukcja absolutorium opiera się na absolutorium ogólnym (polega na rozliczeniu całego rządu, którym są Komisje Europejskie) i absolutorium indywidualnym (polega na rozliczeniu całego rządu z wyjątkiem wskazanych ministrów). K-cja RP z 97r. i prawo budżetowe przyjęły konstrukcję absolutorium ogólnego, z odrzuceniem indywidualnego. Z chwilą akcesji do UE RP musi dostosować się w tym zakresie do wymogów unijnych. Podstawowe zadania ETO: K wykonania budżetu unijnego, współdziałanie przy jego konstruowaniu, sprawowanie bieżącej K nad rachunkami UE. Organizacja - na czele przewodniczący i 15 w-ce, po 1 z każdego państwa członkowskiego. Po akcesji 10 następnych państw ilość wiceprzewodniczących odpowiedni wzrośnie. Członków ETO mianuje Rada Europy na 6-letnią kadencję. Obecnie ETO dzieli się na 14 wyspecjalizowanych sektorów K, które zorganizowane są w ramach 3 dziekanatów. Na ich czele stoją kierownicy zwani dziekanami. Dziekanaty zajmują się nast. problematyka: 1) najszerzej pomyślana polityka rolna; 2) K wszystkich funduszy celowych i fundacji finansowych prowadzonych w ramach UE; 3) K dochodów (podatki i cła)UE oraz sformowanie wniosku o absolutorium unijne.

Regionalna Izba Obrachunkowa

Zadania RIO - 1) sprawowanie nadzoru nad działalnością komunalną w zakresie spraw budżetowych oraz K gospodarki finansowej i zamówień publ. podmiotów podlegających kompetencjom RIO (np. badanie zgodności z prawem procedur uchwalania budżetu, zaciąganie zobowiązań i udzielania pożyczek, ustalania podatków i opłat lokalnych, zasad i zakresu przyznawanych dotacji, udzielania absolutorium dla zarządu ....); 2) prowadzenie działalności opiniodawczej w sprawach okr. U (np. sprawozdania jedn. sam. teryt. z wykonania planów finansowych, wydawanie na wniosek opinii o możliwości spłaty pożyczki lub kredytu, projektów budżetów jedn. sam. teryt., wnioski komisji rewizyjnych w sprawie absolutorium, ...); 3) prowadzenie działalności informacyjnej i szkoleniowej w płaszczyźnie objętej nadzorem i K (stwierdzone błędy w zakresie gospodarki finansowej oraz problematyka U o zamówieniach publ., podatki i opłaty lokalne, działalność komisji rewizyjnych umowy itp. są tematami szkoleń dla pracowników samorządowych i radnych z komisji rewizyjnych. Biuletyny informacyjne RIO prezentują analizy finansowe, wybrane orzeczenia NSA i inf. o zmianach przepisów). Organizacja RIO - terenowe RIO po nowelizacji z 20 VIII 97r. również organ naczelny - Krajowa Rada RIO z przewodniczącym na czele. W jej skład wchodzą prezesi wszystkich RIO oraz po 1 reprezentancie wybranym przez kolegia poszczególnych izb. Celem usprawnienia pracy Krajowa Rada RIO powołuje z własnego składu 5 stałych Komisji: Legislacji i Orzecznictwa, Koordynacji K, Analiz Budżetowych, ds. Budżetów RIO oraz Komisję Szkoleń, Informacji i Promocji. Organy RIO - Kolegium RIO (organ najważniejszy z prezesem izby na czele, którego powołuje i odwołuje Prezes RM, po zaopiniowaniu przez kolegium izby. W izbie działają składy orzekające złożone z 3 członków kolegium); komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej (przewodniczy jej z-ca prezesa izby, powoływany i odwoływany na wniosek prezesa RIO przez premiera. W skład komisji wchodzi przewodniczący, jego z—ca oraz 3-9 członków. Komisje funkcjonują w składach 3-osobowych tworząc skład orzekający, wyznaczany każdorazowo przez przewodniczącego. U z 26 XI 98r. powołuje na 4-letnią kadencję II instancyjny system komisji orzekających. Organy I instancji: 1) resortowe komisje przy ministrach lub przewodniczących komitetów wchodzących w skład RM oraz komisja orzekająca przy szefie kancelarii premiera; 2) komisje orzekające przy wojewodach; 3) komisja orzekające przy RIO. Organ II instancji: Główna Komisja Orzekająca przy M Finansów. Zadania RIO wykonywane są również przez 2 wydziały: K gospodarki finansowej oraz informacji, analiz i szkoleń. Tryb funkcjonowania RIO - zasadą jest, że min. raz na 4 lata RIO przeprowadza kompleksową kontrolę gospodarki finansowej jednostek sam. terytorialnego. Dodatkowo na wniosek podmiotów okr. U. Inspektorowi RIO przysługują okr. uprawnienia, w zakresie wykonywanych czynności podlega on ochronie takiej, jak funkcjonariusz publ. Podsumowaniem i zakończeniem K jest protokół. Na podst. wyników K RIO kieruje do jednostki wystąpienie pokontrolne, do którego jednostka w ciągu 30 dni musi się ustosunkować. Organ jednostki kontrolowanej może złożyć zastrzeżenie. Podstawą jego złożenia jest zarzut naruszenia prawa.

Nadzór RIO nad jednostkami samorządu teryt. prowadzony jest na podst. kryterium zgodności z prawem. Ma on łagodny 2 etapowy charakter. W praktyce RIO koncentruje się nad uchwalaniem, wykonaniem i rozliczaniem budżetów samorządowych. RIO dysponuje środkami interwencji ostrzegawczymi, prewencyjnymi i represyjnymi. Represja może polegać na stwierdzeniu nieważności uchwały lub na ustaleniu budżetu. Rozstrzygnięcia RIO mogą być zaskarżone do sądu A.

KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ WYKŁAD MÓJ w III RP Problemy: Teoria kontroli, Konstytucyjna problematyka kontroli ,System organizacji kontroli w III RP , /NIK, RIO, UKS, PIP, IH, IOŚ/,NIK - stan aktualny i historia , Inne organy kontroli w III RP,ETO-UE i współdziałanie z NIK

NIK na tle porównawczym.

ETO - Europejski Trybunał Obrachunkowy

Akt. Pr. Europejskiego:

Ust.23 I 2004 Ordynacja wyborcza do parlamentu europejskiego

Dz.U. 23 II 2004 nr 25 poz. 219

http://biurose.sejm.gov.pl/teksty

Problemy teoretyczne kontroli /pkt. 1/

Wstęp

1/ Państwo prawne a kontrola. Konieczność kontroli finansów publicznych i wykonania zadań publicznych. Pojęcie finansów publicznych i kontroli publicznej.

2/ Problem legalności kontroli. Podstawą kontroli musi być ustawa lub konstytucja i ustawa. Z tego punktu widzenia dzielimy organy kontroli na konstytucyjne i ustawowe np. NIK, RPO, RPD, RIO i ustawowe np. PIP, PIOŚ.

3/ Terminologia: pojęcie kontroli i nadzoru. Kontrola /NIK/ i nadzór /RIO/ oraz używane inne terminy: audyt, inspekcja, lustracja, rewizja. W bieżącym języku używamy pojęcia kontrola.

4/ Pojęcie ustroju organów kontroli i systemu organów kontroli wyprowadzone z pojęcia ustroju politycznego państwa. System organów kontroli i aparat organów kontroli publicznej.

5/ Klasyfikacja organów kontroli:

a/ kontrola publiczna - państwowa i samorządowa /finanse publiczne/ i społeczna /partie, związki, stowarzyszenia, obywatelska/,

b/ funkcjonalna /w każdej instytucji/ i instytucjonalna /instytucja kontroli/,

c/ zewnętrzna /organy kontroli publicznej/ i wewnętrzna,

d/ wstępna, faktyczna i następcza,

e/ całkowita i wycinkowa,

f/ prewencyjna i represyjna,

d/ bezwzględna i względna,

e/ planowana i doraźna.

Ustrój organów kontroli publicznej

1/ Pojęcie ustroju: zasady - aksjologia /aksjos=wartość/, pochodną ustroju jest system organów kontroli,

2/ Katalog zasad: a/ zasada prawdy, b/ zasada legalności, c/ zasada efektywności, d/ zasada oficjalności kontroli, e/ zasada odwolywalności i kontradyktoryjności.

a/ zasada prawdy /materialnej/: dowody, prawo odwołania się, niezależność i niezawisłość, b/ zasada legalności: kontrola instytucjonalną gwarancją praworządności, podstawa ustawowa kontroli, postępowanie - prawa i obowiązki podmiotów biorących udział w kontroli, c/ zasada efektywności: planowanie, fachowość, koordynacja, skargi i wnioski, d/ zasada oficjalności: organy uprawnione, właściwa procedura kontroli, e/ zasada odwoływalności i kontradyktoryjności.

Stadia postępowania kontrolnego

1/ U podstaw stadiów zasada jednolitości i koordynacji kontroli,

2/ Wyróżniamy pięć stadiów: a/ przygotowanie kontroli, b/ podjęcie kontroli i ustalenie stanu faktycznego, c/ ocena ustaleń w porównaniu z kryteriami kontroli, d/ odwołanie się do prawem przewidzianych środków, e/ obserwacja rezultatów kontroli. Wszystkie stadia powinny być oparte na zasadach: jednolitości, równomiernej aktywności i koordynacji kontroli.

Cele /funkcje/ kontroli

1/ Pojęcie celów-funkcji kontroli. Teoria funkcji państwa.

2/ Katalog funkcji: a/ funkcja informacyjna - przeciwieństwo tajność, informacja do organów przedstawicielskich, samorządowych, administracji, społeczeństwa, b/ funkcja korekty decyzji - ustalanie rozbieżności między kryteriami a rzeczywistością, c/ funkcja utrwalania wzorców prawidłowego działania, d/ pogłębiania gwarancji praworządności, e/ podnoszenie kultury pracy.

Informacja: Jawność informacji publicznej - ochrona informacji prywatnej. Informacja publiczna: ustawa z 6 IX 2001 r. o dostępie do informacji publicznej /Dz. U. Nr 112, poz. 1198/. Informacja prywatna: Konstytucja RP z 1997 r. - ochrona życia prywatnego /art. 47/, ochrona tajemnica komunikowania się /art. 49/, nienaruszalność mieszkania /art. 50/. Ustawa określa warunki ujawnienia informacji osobistych /art. 51.1/, ochrona informacji przed władzami /art. 51.2/, prawo dostępu obywatela do urzędowych dokumentów dotyczących jego osoby /art. 51.3/, prawo wniesienia sprostowań /art. 51.4/ - sprawa Galskina, gromadzenie i udostępnianie danych osobowych określa ustawa /art. 51.5/. Ustawa z 29 VIII 1997 r. o ochronie danych osobowych, w nawiązaniu do Konwencji Nr 108 Rady Europy z 28 I 1981 r. o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzanie danych /RP ratyfikowała 21 IV 1991/, Dyrektywa UE z 24 X 1995 r. o ochronie osób fizycznych ze względu na przetwarzanie danych /RP rat. 24 X 1998/. Ustawa powołuje nowy organ Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Wybierany przez Sejm za zgodą Senatu, coroczne sprawozdania przed Sejmem, 4 lata, kwalifikacje, bezpartyjność, instancja centralna, zadania; a/ kontrola zgodności przetwarzania danych osobowych z ustawą, b/ wydawanie decyzji administracyjnych - nadzór /NSA/, c/ prowadzenie rejestru zbiorów, d/ opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń, e/ inicjowanie przedsięwzięć w zakresie ochrony danych, f/ uczestniczenie w pracach organów międzynarodowych, g/ działa w trybie kpa.

Podział władz a kontrola

1/ Doktrynalne podstawy. Arystoteles /322 pne/ podział na: rady, urzędy i sądy. Locke /1704/: teoria dwóch umów, władza ustawodawcza, wykonawcza /administracja i sądy/ i władza federacyjna /polityka zagraniczna/. Przewaga władzy ustawodawczej - parlament „władza powiernicza” /Fiduciary Power/, incompatibilitas. Monteskiusz /1748/: władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Teoria kontroli i równowagi władz. Niezależność i niezawisłość. Constant /1814/: a/ neutralna władza monarchy, b/ rząd czyli egzekutywa, c/ władza stała przedstawicielska - dziedziczna izba wyższa, d/ władza przedstawicielska opinii - wybierana izba niższa, e/ władza sądownicza, {f/ władza municypalana}.

2/ Doktryna XIX w. zaczęła wyodrębniać władzę kontrolującą: ombudsman, RPO, RPD, Gen.Insp.Ochr.Danych Osob., kontrola finansowa - izby obrachunkowe.

3/ NIK a podział władz w historii konstytucjonalizmu polskiego: problem od II RP do Konstytucji RP z 1997 r.

4/ Historyczny zarys problemu:

a/ Izby obrachunkowe w XIX w. - wzorzec napoleoński z 1804 r.; w Konstytucji Księstwa Wwskiego z 1807 r., Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r. i Statucie Organicznym z 1832 r.

b/ NIK w konstytucjonalizmie II RP; powołanie NIKP 7 II 1919 r., Konstytucja Marcowa - NIK /art. 9/ w ramach władzy ustawodawczej /II/, Konstytucja Kwietniowa - pod zwierzchnictwem Prezydenta RP - NIK /art. 77, rozdz. XI kończący strukturę aparatu państwowego/,

c/ ustrój KRN ustaw z 11 IX 1944 r. o radach i Mała Konstytucja RP z 19 II 1947 r. NIK; trójpodział władz, NIK /art. 20-23/, rozdział VI, między władzą wykonawczą /V/ a sądowniczą /VII/,

d/ Konstytucja PRL z 22 VII 1952 r. - jednolitość władzy,

e/ Nowelizacje Konstytucji PRL szczególnie z 13 XII 1957 r.,

f/ Mała Konstytucja z 17 X 1992 r. dwupodział władz,

g/ Konstytucja RP z 1997 r. przyjmuje monteskiuszowską teorię trójpodziału i równowagi władz /art. 10/.

5/ Rozszerzony podział władz w Konstytucji RP z 1997 r. a/ władza legislacyjna - 1/ władza ustrojodawcza /referendum, wybory, inicjatywa obywatelska - demokracja bezpośrednia/, 2/ władza przedstawicielska /parlament/; b/ władza wykonawcza - 1/ władza reprezentacyjna prezydenta, 2/ władza rządu i administracji rządowej, 3/ władza samorządowa, c/ władza sądowa - 1/ sądy i 2/ trybunały, II RP NTA i Trybunał Kompetencyjny, d/ władza kontrolująca - 1/ kontrola finansów publicznych /NIK i RIO/, 2/ kontrola rzeczników RPO, RPD/, 3/ kontrola bankowa /NBP i RPP/.

6/ Projekt Traktatu Konstytucyjnego UE nie przyjmuje teorii podziału władz:

a/ zakłada jedność władzy prawodawczej rządowo-parlamentarnej, b/ dwuizbowość parlamentu opiera się na Parlamencie Europejskim i izbie wyższej w postaci Komisji czyli rządu, c/ UE jest wspólnotą a nie federacją, d/ nie istnieje pojęcie Narodu Europejskiego a więc nie istnieje pojęcie suwerenności narodu, e/ wymienia się suwerenność „wspólnoty”, f/ ustawa europejska jest rezultatem współdziałania rządu z parlamentem, g/ Parlament posiada wyeksponowaną funkcję kontroli w szczególności budżetowej ETO - Parlament, h/ Parlament UE obecnie opiera się na 8 E-partiach i posłach nie zrzeszonych, i/ Parlament Europejski 626 posłów, Traktat Nicejski 732 - Polska 50, własne prawo wyborcze.

Historia polskiej kontroli państwowej

Historię polskiej kontroli państwowej podzielić możemy na następujące etapy stosownie do etapów rozwoju konstytucjonalizmu; a/ kontrola w XIX wieku, b/ w II RP, c/ w Polsce socjalistycznej, d/ w III RP.

Kontrola polska w XIX w. dzieli się na; a/ Główną Izbę Obrachunkową Księstwa Warszawskiego /1808-1815/, b/ Izbę Obrachunkową w Królestwie Polskim /1815-1866/, c/ kontrolę imperium rosyjskiego.

A/ GIO Księstwa Warszawskiego: 1/ Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 22 VII 1807 r. nie wspominała o GIO, 2/ Napoleon powołał we Francji dekretem z 16 IX 1807 r. Izbę Obrachunkową z uprawnieniami orzeczniczymi, 3/ w Księstwie Warszawskim po dyskusji między pruskim a francuskim modelem Izby Obrachunkowej przyjęto koncepcję francuską bez możliwości orzeczniczych dekretem z 14 XII 1808 r. o GIO, 4/ w Księstwie powołano w Warszawie /18 III 1808/ Szkołę Prawa i Szkołę Nauk Administracyjnych /22 V 1811/ później przekształcone w UW, 5/ GIO wzorowana była na francuskiej IO w modelu centralizacji i podporządkowaniu królowi, 6/ GIO kontrolowała całość wydatków publicznych występując do odpowiednich ministrów lub króla.

B/ Izba Obrachunkowa w Królestwie Polskim: a/ okres Konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 r. i b/ okres Statutu Organicznego z 1832 r. Konstytucja Królestwa Polskiego z 27 XI 1815 r. /ogłoszona 24 XII 1815 r. - program Aleksandra I/: a/ dokonywała po raz pierwszy konstytucjonalizacji IO /art. 78/ sytuując IO przy panującym, b/ postanowienie królewskie z 3 X 1816 r. powoływało Główną Izbę Obrachunkową, scentralizowaną o kompetencjach orzeczniczych, c/ następnie dekret o GIO z 9 VII 1821 r. obowiązywał do końca polskiej kontroli tj. do 1866 r., c/ na czele prezes ponoszący odpowiedzialność przed panującym, d/ kontrola rachunkowości /Jeneralnej/ w Królestwie, e/ powołanie w Królestwie dekretem z 24 XI 1816 r. Prokuratorii Generalnej celem ochrony własności publicznej - powództwa do Sądu Ziemskiego Mazowieckiego i do II instancji Trybunału Apelacyjnego, f/ GIO składała nie tylko sprawozdania z wykonania budżetu, ale wnioski do projektu budżetu i obligatoryjnie opiniowała zmiany budżetu, g/ w czasie powstania listopadowego w związku z detronizacją cara /25 I 1831/ GIO podporządkowano Sejmowi i komisjom sejmowym. Statut Organiczny Królestwa Polskiego /26 II 1832/: a/ Statut Organiczny stanowił o Najwyższej Izbie Obrachunkowej, b/ Kontroler Generalny wchodził w skład rządu /Rady Administracyjnej/ i przedstawicielstwa /Rady Stanu/, c/ NIO była instytucją ściśle scentralizowaną, d/ NIO „przeglądała” budżet a Generalny Kontroler kierował „doniesienia” do władz i panującego, e/ likwidacja NIO w raz z klęską powstania styczniowego /1 I 1867/, f/ ustanowienie integralnej kontroli imperium rosyjskiego, g/ kontrola IO, GIO i NIO kontynuowała i rozwijała wzorce francuskie - podczas gdy kontrola rosyjska opierała się na własnych wzorcach wyprowadzonych z dekretu Piotra I z 1711 r., h/ w Rosji Urząd Kontroli Państwa z Kontrolerem Państwa, wpływ rewolucji 1905 r. i reformy z 1906 r. poprzez powiązanie UKP z Dumą głównie w zakresie rozliczeń budżetowych /Rewizor Gogola/.

B/ Kontrola w II RP. Etapy: a/ powstanie NIKP /1919-1921, b/ NIK w Konstytucji RP z 1921 r., c/ ustawa o kontroli państwowej z 3 VI 1921 r., d/ Konstytucja RP z 1935 r.

1/ powstanie NIKP dekret z 7 II 1919 r. z założeniem wszechstronnej kontroli finansów publicznych, podległość Naczelnikowi Państwa i współdziałanie z Sejmem Ustawodawczym, Prezes NIKP, kolegium i inspektorzy, Mała Konstytucja z 20 II 1919 r. nie wypowiadała się o NIKP, NIKP - analiza budżetu z wnioskiem o absolutorium do sejmu, terenowe izby kontroli.

2/ Konstytucja Marcowa z 1921 r. powoływała NIK /art. 9/ przejmując już uformowaną strukturę kontroli: a/ NIK w ramach rozdz. II władza ustawodawcza, system parlamentarno-gabinetowy, b/ problem konstytucjonalizacji i dekonstytucjonalizacji NIK, c/ konstytucja zobowiązywała do wydania osobnej ustawy o NIK, d/ konstytucyjny wniosek NIK o absolutorium, e/ kolegialność, f/ niezależność sędziowska, g/ Prezes NIK nie wchodzi w skład rządu ponosząc odpowiedzialność przed Sejmem, h/ NIK kontrolowała całość „administracji państwowej” wraz z wykonaniem budżetu państwa.

3/ Ustawa z 3 VI 1921 r. o kontroli państwowej obowiązywała do 1939 r. a nowela sierpniowa nie wprowadzała do niej zmian: a/ podległość NIK Prezydentowi RP, który mianował Prezesa NIK, b/ współdziałanie z Sejmem i Senatem poprzez składanie sprawozdań, d/ Kolegium NIK opiniowało podstawowe czynności izby, e/ izby okręgowe kontroli w terenie z kolegiami, e/ finalną czynnością NIK były „uwagi o wykonaniu budżetu” z wnioskiem o „udzielenie absolutorium”, f/ Konstytucja z 1921 r. i ustawa z 3 VI 1921 r. ustanawiały nowoczesną kontrolę całkowicie różną od burżuazyjnych izb obrachunkowych.

4/ Konstytucja RP z 23 IV 1935 r.: a/ konstytucjonalizacja NIK - art. 77 rozdz. XI, b/ zwierzchnictwo Prezydenta RP nad państwem, c/ Prezydent powoływał Prezesa NIK, d/ Sejm zatwierdzał „zamknięcie” rachunków państwowych i „udzielał” absolutorium na wniosek NIK, e/ kolegialność i niezależność od rządu.

5/ Okres KRN /1944-1947/. Biuro Kontroli przy Prezydium KRN. Biuro współdziałało bezpośrednio z KRN /parlamentem/ i kontrolowało także samorząd terytorialny /1944-1950/. Dyrektorem BK M.Grubecki.

6/ Okres Sejmu Ustawodawczego /1947-1952/. Referendum 3xTak 30 VI 1946. Mała Konstytucja z 19 II 1947 r. 3-podział władz, przewidywała NIK /rozdz. VI/. SU, Prezydent RP, Rada Państwa, rząd, NIK, sądy. Nawiązanie do Konstytucji RP z 1921 r. i ustawy z 3 VI 1921 r. Trójpodział władz. System parlamentarno-gabinetowy; NIK z pełnomocnictwa Sejmu kontroluje rząd, wniosek o absolutorium. Ustawa z 9 III 1949 r. o NIK dotychczas działało BK przy RP.

7/ Projekt nowej konstytucji. Problem konstytucjonalizacji i dekonstytucjonalizacji NIK. Komisja 14. Uwagi Stalina. Krytyka projektu; prezydent, sądownictwo w tym administracyjne, TS, NIK, samorząd terytorialny. Nowa Konstytucja PRL z 22 VII 1952 r. Dekonstytucjonalizacja. Likwidacja NIK i powołanie 22 XI 1952 r. MKP.

8/ Zmiany 1956 r. Nowelizacja konstytucji i ustawa z 13 XII 1957 r. Rozdz. III-a, NIK przy Sejmie, wniosek o absolutorium, NIK i delegatury - wpływ ustawy z 3 VI 1921 r., NIK wzorcowym organem niezależnej kontroli. Gierek /1970/ i Moczar.

9/ Nowelizacja z 10 II 1976 r. Konstytucjonalizacja partii i bloków politycznych, układów międzynarodowych. NIK osobny rozdz. IV - „Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad NIK” /35.2/. Degradacja Moczara - degradacją NIK. Konstytucja wypośrodkowała podległość NIK Sejmowi, Radzie Państwa i rządowi. Ustawa z 27 III 1976 r. o NIK. NIK jest naczelnym organem administracji. Wniosek o absolutorium sejmowa komisja właściwa do spraw finansów publicznych. Rozbudowa fikcyjnej kontroli społecznej /Inspekcja Robotniczo-Chłopska/.

10/ Zmiany 1980 r. Upadek Gierka. Reorganizacja NIK. Nowela konstytucji z 8 X 1980 r. i nowa ustawa z 8 X 1980 r. o NIK. Wzorce z ustawy z 13 XII 1957 r. Niezależność NIK. Podporządkowanie Sejmowi. Absolutorium dwuetapowe; komisje i komisja sejmowa ds. budżetu. Kontrola dostosowana do gospodarki uspołecznionej. Sejm wybierał Prezesa NIK /Moczar/. Powrócono do kolegialności NIK. Zespoły i departamenty w centrali i delegatury w terenie. Technicznie pozostał rozdz. IV Konstytucji do którego wprowadzono nowe przepisy. Ogólnie zmiany z 1980 r. wyeksponowały rolę Sejmu w prawie budżetowym. 1981 r. stan wojenny, gen. Hupałowski.

11/ Okrągły Stół; porozumienia z 5 IV 1989 r. i wybory z 4 VI 1989 r. Likwidacja Rady Państwa i powołanie Prezydenta PRL i Senatu /7 IV 1989. III RP po nowelizacji konstytucji z 29 XII 1989 r. Konstytucja RP z 1952 r. utrzymywała rozdz. IV: TK /zmiana konstytucji 26 III 1982 r. i ustawa z 29 IV 1985/, TS /1982 i ustawa z 26 III 1982/, NIK /8 X 1980/, RPO /konstytucja 7 IV 1989 r. i ustawa z 15 VII 1987 r. a od 1992 r. KRRiT/. Zniesienie zasady jednolitości władzy bez ustanawiania jakiekolwiek zasady jej podziału. „Demokratyczne państwo prawne” - orzecznictwo TK. Pojęcie „chaosu” konstytucyjnego.

12/ Mała Konstytucja z 17 X 1992 r. Utrzymywała z Konstytucji RP z 1952 r. w wersji z 1989 r.; rozdz. I, rozdz. IV /TK, TS, NIK, RPO, KRRiT/, rozdz. VII /sąd i prokuraturę/ i rozdz. VIII /podstawowe prawa i wolności obywatelskie/. Trójpodział władz i problem rozdz. IV. Dwuizbowość parlamentu a NIK. Koncepcja symetryczności i niesymetryczności. NIK podlega Sejmowi. Prezesa NIK wybierał Sejm „za zgodą Senatu”. Budżet - ustawa budżetowa symetryczny udział Sejmu i Senatu. Absolutorium - niesymetryczność; udziela wyłącznie Sejm. Absolutorium „selektywne” od 6 III 1993 r. całościowe.

rozdz. IV Konstytucji RP z 1952 r. TK i TS, NIK, RPO i KRRiT - konieczność rozbudowy monteskiuszowskiego trójpodziału.

Ustawa z 8 X 1980 r. i MK; NIK mogła przedkładać „zarzuty” osobom zajmującym kierownicze stanowiska w administracji państwowej.

NIK przygotowywała Sejmowi „analizę” wykonania budżetu państwa.

W dalszym ciągu „chaos” konstytucyjny.

13/ Ustawa z 23 XII 1994 r. o NIK. L.Kaczyński i komisja w NIK, komisja sejmowa. MK z 1992 r. i wizja nowej konstytucji. Krytyka projektu w Sejmie /UW/. Ustawa torowała w zakresie NIK rozwiązania przyszłej konstytucji. Prezydent Wałęsa nie zaskarżył ustawy do TK. Później 3 orzeczenia TK. Konstytucja RP z 2 IV 1997 r. i nowelizacja z 8 V 1998 r. Ustawa z 23 XII 1994 r. - neutralność a polityczność NIK. Systematyka; a/ zadania i zakres działania, b/ organizacja NIK, c/ postępowanie kontrolne, d/ pracownicy NIK, e/ zmiany i wejście w życie. Nieproporcjonalność części ustawy.

Zadania i zakres działania: 1/ kontrole obligatoryjne: administracja rządowa, NBP, państwowe osoby prawne i państwowe jednostki organizacyjne; 2/ kontrole fakultatywne: a/ samorząd terytorialny - dyskusja, b/ podmioty prywatne: wykonujące zadania na rzecz jednostek administracji i samorządowej. Zróżnicowane kryteria. Organizacja NIK. 1/ NIK podlega Sejmowi; niesymetryczność, 2/ Prezesa NIK wybiera Sejm za zgodą Senatu, 3/ kadencyjność prezesa; długość kadencji, 4/ niezależność prezesa; partie - fikcja, TS, TK, incompatibilitas, odwołanie przez Sejm prezesa, 5/ kolegialność i Kolegium NIK, 6/ skład kolegium - czynnik społeczny, 7/ kompetencje kolegium, 8/ departamenty - statut nadawany przez Marszałka Sejmu; funkcjonalne i problemowe, 9/ 16 delegatur. Uprawnienia koordynacyjne NIK /art. 12/ - NIK naczelnym organem kontroli; 1/ organy inspekcji i rewizji są obowiązane na żądanie NIK udostępniać materiały, 2/ pod kierownictwem NIK przeprowadzają określone kontrole, 3/ przeprowadzają kontrole doraźne na zlecenie NIK. NIK a Sejm; NIK przedkłada Sejmowi; 1/ analizę wykonania budżetu państwa, 2/ opinię w przedmiocie absolutorium dla rządu, 3/ informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm, 4/ informacje o wynikach kontroli zleconych przez prezydenta i rząd, 5/ informacje o wynikach innych ważniejszych kontroli, 6/ zarzuty NIK względem kierowników administracji rządowej np. Olechowski i Alot, 7/ coroczne sprawozdania NIK. Odpowiednio delegatury przedkładają informacje wojewodom i samorządowi terytorialnemu. Zasada jawności wyników kontroli; Prezes NIK obligatoryjnie podaje do wiadomości publicznej analizę wykonania budżetu państwa i sprawozdanie z działalności NIK /art. 10/. Postępowanie kontrolne.

Państwo prawne a kontrola. AAA

Konieczność kontroli finansów publicz. i wykonania zadań publicz.

Pojęcie finansów publicznych i kontroli publicznej.

Konstytucyjna formuła państwa art.2 jako demokratycznego państwa prawnego wymaga powołana sys. instyt. kontroli badających w szczególności:

-wykonanie budżetu państwa oraz dysponowaniemajątkiem publicznym/prywatyzacja/.

Na tle ust. o fin. publicz. Możemy mówić o kontroli publicznej ponieważfinanse publiczne obejmują : finanse państwa - budżet, samorządowe, odpowiednio do tego kontrolę dzielimy :państwową, samorządową - RIO.

Podobnie do pojęcia finansów publicznych stosuje się pojęcie kontroli publicznej.

Kontrola publiczna obejmuje całokształt instyt. zajmujących się k.państwową oraz wszystkie instyt. k. Samorządowej. Czołowymi instytucją k.państwowej jest NIK natomiast samorządowej są RIO.

Problem legalności kontroli.

Podstawą kontroli musi być ustawa lub konstytucja i ustawa. Z tego punktu widzenia dzielimy org. Kontroli na konstytucyjne /NIK,RPO,RPD,RIO/ i ustawowe /PIP,PIOŚ,/

Rozdz. 9 Konstytucji i 2 art.171

Unia E w programie przystosowującym RP do ustawowych programów unijnych postawiła wymóg tzw. Legalności kontroli. Polega on na tym , że wszystkie organy kontroli istniejące w państwie powinny opierać się co najmniej na podstawie ustawowej a także Konstytucyjnej. Dotychczasowa praktyka tzn. do 92' w Polsce nie znała takiego pojęcia jak tak zdefiniowana legalność kontroli.

Legalność ozn. Iż organizacje , kompetencje, tryb funkcjonowania oraz sankcje organów kontroli muszą wynikać z ustawy. Ozn. To, że nie mogą być to akty niższego rzędu niż ustawa.

W II RP i Polsce socjalistycznej np.: tryb działania NIK a nawet sankcje unormowane były rozporządzeniami bądź uchwałami Rady Państwa.

Terminologia i pojęcie kontroli i nadzoru.

Kontrola /NIK/ i nadzór /RIO/ oraz używane inne terminy : audyt, inspekcja, lustracja, rewizja w bieżącym języku używamy pojęcia kontrola.

Konstytucja RP 97' używa poj kontrola i nadzór w definicyjnym znaczeniu. Niezależnie od nazwy kontroli w prawie konstytucyjnym mamy dwa poj : kontrola i nadzór.

Również Traktat Konstytucyjny UE używa dwóch pojęć definicyjnych.Kontrola - polega na tym, że inspektor badając jakąś sprawę nie ma prawa interwencji w działalność podmiotu kontrolowanego.

Nadzór - jest kontrolą wyposażoną w prawo interwencji inspektora w działalność podmiotu.

Konstytucja RP 97' używa określenia NIK zobowiązując ustawodawcę do uformowania kompetencji NIK wg definicyjnego wzorca kontroli.

Ustawa 23 XII 94' o NIK kształtuje kompetencje NIK wyłącznie jako kompetencje kontrolne.

Mamy domniemanie w TKUE kompetencji kontroli. W wypadku RIO wyraźnie stanowi o tym , że są to organy nadzoru nad finansami samorządowymi w definicyjnym tego słowa znaczeniu.

Pojęcie ustroju i system organów kontroli wyprowadzone z pojęcia ustroju politycznego państwa. System org kontroli i aparat org kontroli publicznej.

Zgodnie z Traktatem KUE i prawem konstytucyjnym UE i RP wyraźnie odróżniamy dwa pojęcia: ustrój i system organów.

Ustrój - zawsze ozn katalog teoretycznych zasad w oparciu , o które budujemy strukturę aparatu państwowego bądź strukturę określonych organów państwa.

Zasada suwerenności narodu, zasada dwuinstancyjności - w grupie organów państwowych.

System organów państwowych - strukturę aparatu państwowego zmierzającego do realizacji zasad ustrojowych.

Klasyfikacja organów kontroli.

kontrola publiczna - państwowa i samorządowa /fin publicz/; społeczna /partie, związki stowarzyszenia, obywatelska/;

funkcjonalna /w każdej instytucji/i instytucjonalna /instytucja kontroli/;

zewnętrzna /org kontroli publicznej/ i wewnętrzna; wstępna, faktyczna i następcza;

całkowita i wycinkowa; prewencyjna i represyjna; bezwzględna i względna; planowana i doraźna.

Ustrój org kontroli publicznej.

Pojęcie ustroju: zasady - aksjologia/aksjos= wartość/ pochodną ustroju jest system organów kontroli.

Katalog zasad: praworządności; /dowody, niezależność i niezawisłość/ legalności; /kontrola instytucjonalną gwarancją praworządności, podst. Ustawowa kontroli, postępowanie - prawa i obowiązki podmiotów biorących udział w kontroli/ efektywności; /planowanie, fachowość, koordynacja, skargi i wnioski/ oficjalności kontroli; / organy uprawnione, właściwa procedura kontroli/,odwoływalności i kontradyktoryjności; /prawo odwołania się/.

Ad1. Inspektor ustala stan faktyczny wyłącznie w oparciu na podst dowodów przewidzianych w ustawie. Konstrukcja prawdy dowodowej jest zasadą niezależności i niezawisłości inspektora. Niezależność określonej grupy organów uzyskujemy na zasadzie podziału władz ozn to, iż np.: sądy - kontrola są niezależne od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Rezultatem niezależności jest niezawisłość inspektora /sędziego/ polegająca na orzekaniu w oparciu o prawo i dowody.

Ad2. Ustawa powinna być podstawą postępowania kontrolnego oraz ustawa powinna określać uprawnienia kontrolującego, obowiązki oraz uprawnienia kontrolowanego.

Ad3. Skuteczność kontroli - planowanie , fachowość, koordynacja podst instyt koordynującego całokształt działalności kontrolnej w RP jest Nik. Instytucja skarg i wniosków polega na obowiązku uwzględnienia w toku kontroli inicjatyw obywatelskich.

Ad4. Oficjalność - kontrolę przeprowadzać mogą org uprawnione wg przewidzianej procedury.

Ad5. zaskarżalność i kontradyktoryjność

Kontradyktoryjność - przyznanie podmiotowi kontrolowanemu zakresu uprawnień czyniących go względnie niezależnym od władz inspektora.

Zasada zaskarżalności odpowiada standardom europejskim - kontrolowany powinien mieć prawo zaskarżenia w całości lub części protokołu kontroli.

Od 94' w Polsce przyjęto zaskarżalność protokołu /rezultatu kontroli do wyższej instancji w ramach NIK/.

UE wymaga od organów kontroli prowadzenia działalności informacyjnej o osiągniętych wynikach. Ust. 94' o NIK po raz pierwszy przyjęła zasadę informacji o wynikach kontroli prowadzonej przez NIK tak w centrali jak i w delegaturach.

W II RP nie było żadnego postanowienia w sprawie informacji. W Polsce socjalistycznej informacja w praktyce była zabroniona.

UE postawiła wymóg - pełnej informacji o rezultatach kontroli, w odpowiedzi na to Ust. o NIK 94' wprowadziła zasadę informacji NIK.

Ust 6 XII 2001 o dostępie do informacji publicznej Dz.U. 112 poz.1198

Informacja prywatna- Konstytucja RP z 97' ; ochrona życia prywatnego art.47; ochrona tajemnicy komunikowania się art.49; nienaruszalność mieszkania art.50.Ust. określa warunki ujawniania informacji osób art.51,1 ; ochrona inf przed władzami art51,2 ; prawo dostępu obywatela do urzędowych dokumentów dot jego osoby art. 51,3 ; prawo wniesienia sprostowań art.51,4 ; sprawa Galskina: gromadzenie i udostępnianie danych osobowych - określa ust w art51,5 .

Ust. 29VIII97' o ochronie danych osobowych w nawiązaniu do Konwencji nr 108 Rady Europy z 28 I 1981 o ochronie osób w związku z automatycznym przetwarzaniem danych /RP ratyfikowała 21 IV 91'/.

Dyrektywa UE z 24 X 95' o ochronie fizycznych ze względu na przetwarzanie danych /RP rat 24X98'/

Ustawa powołuje nowy organ: Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych. Wybierany przez Sejm, za zgodą Senatu , coroczne sprawozdania przed Sejmem, kadencja 4 lata, kwalifikacje, bezpartyjność, instancja centralna, zadania : kontrola zgodności przetwarzania danych os z ustawą, wydawanie decyzji adm - nadzór /NSA/, prowadzenie rejestrów zbiorów, opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń, eliminowanie przedsięwzięć w zakresie ochrony danych, uczestniczenie w pracach organów mm, działa w trybie KPA.

Podział władz a kontrola.

Doktrynalne podstawy ; Arystoteles /322 pne/ podział na rady, urzędy, sądy; Locke /1704/ teoria dwóch umów: wł ustawodawcza, wykonawcza /adm i sądy/i wł federacyjna /polityka zagraniczna/. Przewaga władzy ustawodawczej - parlament wł „powiernicza”. Monteskiusz /1748/ wł ustawodawcza, wykonawcza, i sądownicza. Teoria kontroli i równowagi władz , niezależności i niezawisłości. Constant /1814/ a) neutralna wł monarchy, b) rząd - czyli egzekutywa, c) wł stała przedstawicielska- dziedziczna izba wyższa, d) wł przedstawicielska opinii - wybierana izba niższa, e) wł sądownicza, f) wł municypalna.

doktryna XIX w zaczęła wyodrębniać wł kontrolującą : ombudsman, RPO, RPD, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. Kontrola finansowa - izby obrachunkowe.

NIK a podział wł w historii konstytucjonalizmu polskiego.

---------------------------------------- II ---------------------------------------------Demokratyczne państwo w UE musi opierać się na jakiejś zasadzie podziału władz. Najpowszechniejsza jest zasada monteskiuszowska trójpodziału władz, ponieważ skonstruował on teorię podziału władz w poł XVIII w nie mógł uwzględnić kontroli, która pojawiła się po rewolucjach burżuazyjnych na początku XIX w.

Konstytucja RP 97' przyjmując monteskiuszowski 3 - podział musiała rozstrzygnąć miejsce org kontroli w założeniu trójpodziału władz art. 10 Konstytucji wymienia : wł ustawodawczą , wykonawczą i sądowniczą. Natomiast nie wymienia wł kontrolującej. Sys Konstytucji 97'oparta została na 3 - podziale w następ sposób:wł ustawodawcza - Sejm , Senat; wł wykonawcza - Prezydent, Rząd, Samorząd Terytorialny; wł sądownicza - Sądy, Trybunały.

Konstytucja rozbudowuje 3 - podział poprzez dodanie rozdziału IX i X określających org kontroli i ochrony praw oraz finanse publiczne. Konstytucja po raz I wymienia NBP także jako organ kontroli sys pieniężnego.

Interpretacja Konstytucji 97' z punktu widzenia podziału wł prowadzi do wniosku wskazującego na rozszerzenie 3- podziału wł wg formuły 3wł + 1. 4 - podział wł w Konstytucji polega na tym, że kontrola działa z pełnomocnictwa wł ustawodawczej, ukierunkowana jset na badanie wł wykonawczej w szczególności adm rządowej i samorządowej zdając wł ustawodawczej sprawozdania z wyników kontroli.

W wypadku stwierdzenia przez kontrolę naruszeń prawa może ona bezpośrednio występować do org ścigania i sądów.

Traktat Konstytucyjny UE nieprzyjmuje zasady podziału władz aparatu państwowego unii, natomiast przyjmuje zasadę tzw. Wymieszania władz , min polegającą na tym, że w procesie ustawodawczym Rada Ministrów /Rząd/ staję się jak gdyby wyższą izbą parlamentu mimo zasady jednoizbowego parlamentu europejskiego. Mimo, że Trybunał KUE nie przyjmuje podziału władz to zaleca Konstytucjom Krajowym opieranie się na możliwie daleko idącym podziale władz. W związku z tym Traktat zaleca dwustopniowe dzielenie wł polegające na tym, że np.: wł wykonawczą należy podzielić na wyraźne segmenty czy grupy. Dwustopniowy podział wł w Konstytucji 97' jest możliwy do osiągnięcia na następującej zasadzie:

szeroko pojęta wł ustawodawczą możemy podzielić na 2 grupy tzw. ustrojodawczą - referendum, prawa wyborcze, inicjatywa obywateli ustrojodawcza, wł. legislacyjną - działalność Sejmu i Senatu.

wł wykonawcza - Konstytucja 97' dzieli na 3 grupy: wł reprezentacyjna - Prezydent RP w przyszłości wł głowy państwa prawdopodobnie wyodrębni się jako osobna wł w państwie zajmująca się reprezentacją oraz organizowaniem współdziałania między wew wł państwowymi a wł UE. Konstrukcja urzędu tzw Prezydenta UE wskazuje na konieczność ewolucji polskiego Prezydenta w kierunku osobnej władzy. Rząd i adm rządowa - rozdz. VI Konstytucji. Samorząd terytorialny - VII Konstytucji - perspektywa w UE sam teryt przekształci się w całkowicie osobną i niezależną władzę opartą na powszechnym prawie wyborczym, które jest podstawą funkcjonowania i odpowiedzialności sam teryt.

Wł sądownicza - Konstytucja dzieli na 2 grupy: wł sądownicza trybunałów; stanu i konstytucyjnego; wł sądownictwa powszechnego i specjalnego. wł 4 - kontrolująca , K 97' ujmuje w 3 grupach:

1/org kontroli finansów publicznych, do których Konstytucja zalicza NIK rozdz. 9 /202-207/ oraz RIO umieszczone w rozdz. 7 /171/.

2/Rzecznicy: RPO/208-212/, RPD/ rozdz.2, 72 pkt.4/. 3/Org kontroli sys pieniężnego /walut/ NBP rozdz. 10 f. publicznych 216, 227.

NIK w Konstytucji 97'.

W zakresie NIK obowiązują następujące źródła prawa: Konstytucja 202 -207; Ustawa 23 XII 94' o NIK; Ustawa 8 V 98' zmieniająca ust 94', poprzez jej dostosowanie do K97'.

Ustrojowe miejsce NIK w Konstytucji RP.

Podstawową zasadą konstytucyjną jest norma 202 pkt 1 - NIK jest Naczelnym org kontroli państwowej.

Wynika z tego, iż NIK ma zwierzchność nad całym sys wszystkich org kontroli fin i gosp istniejących w RP.

W kontrowersji zwierzchnictwa NIK nad NBP Konstytucja w art. 203 rozstrzygnęła zwierzchnictwo NIK nad NBP. Oczywiście NIK posiada zwierzchnictwo nad RIO /171/. Zjawisko naczelności należało rozbudować w ustawie o NIK co uczyniono w art. 12 przewidując niezwykle szerokie uprawnienia tzw kierowniczo - koordynacyjne NIK względem wszystkich organów kontroli III RP.

Uprawnienia:1/art. 12 podporządkowanie planowania wszystkich org kontroli planowi rocznemu NIK; 2/NIK może zlecać przeprowadzenie kontroli każdej instytucji kontrolującej, 3/żądać wydania dokumentów z przeprowadzonej kontroli, 4/zarządzić w dowolnej skali przeprowadzenia kontroli doraźnej.

Chodzi o to, aby cały sys org kontroli w Polsce funkcjonowały harmonicznie z max skutecznością. Perspektywicznie w UE instancje kontroli bądź nadzoru będą ulegały rozbudowaniu zatem zwierzchnictwo NIK odpowiadać będzie odpowiednim uprawnieniom E Trybunału Obrachunkowego UE z siedzibą w Luksemburgu.

Katastrofalnym problemem polskiej kontroli jest brak wyraźnych uprawnień NIK i RIO do kontrolowania wykonania funduszów europejskich inwestowanych przez UE w Polsce. Zgłoszono propozycję powołania wyłącznie do kontroli fin europejskich w Polsce nowej instytucji nadzoru finansowego wzorowanej na II RP - Prokuratorią Generalną. Dwukrotnie zgłaszany projekt ustawy o Prokuratorii Generalnej został sparaliżowany w Sejmie i Senacie.

Naczelność i zwierzchność NIK wzg sys org kontrolujących gosp i finanse nie obejmuje Rzeczników Praw Obywatelskich tzn. RPO, RPD, Gen.Isp.Danych Os.

202 pkt2 - podległość NIK Sejmowi.

Konstytucja świadomie wbrew logice podporządkowała NIK wyłącznie Sejmowi. Założeniem polski parlament jest 2 - izbowy, w rezultacie NIK powinna być podporządkowana władzy ustawodawczej tzn. Sejmowi i Senatowi. Za takim rozwiązaniem przemawia uchwalanie budżetu w formie ustawy - aktu prawnego będącego wyrazem woli obu izb. Ponieważ budżet jest podstawowym zadaniem kontroli NIK powinna zdawać sprawozdanie z jego wykonania parlamentowi. Podlega tylko Sejmowi, absolutorium uchwala tylko Sejm w formie uchwały bez udziału Senatu. U podstaw tych nie logicznych rozwiązań leży niechęć Sejmu do kompetencji Senatu oraz liczne programy likwidacji Senatu.

202 pkt. 3 NIK działa na zasadzie kolegialności.

Powołano w 1919r. w II RP pierwszej NIKP wiązało się z zasadą kolegialności. Do chwili obecnej kolegialność NIK ulegała pogłębianiu poprzez rozszerzanie uprawnień tzw. Kolegium NIK , które decyduje w głosowaniu o wszystkich ważniejszych decyzjach NIK , na zewnątrz przedstawianych przez Prezesa NIK.

Konstytucja 97' np.: w przeciwieństwie do K-21' marcowej nie wymienia kolegium NIK, ograniczając się do zasady kolegialności. UE wymaga możliwie rozbudowanej zasady kolegialności kontroli. Na etapie 94' powołano jeden organ kolegialny w całej strukturze NIK istniejący w centrali tzw kolegium NIK natomiast w perspektywie unijnej kolegialność należy rozbudować w dwóch kierunkach:

1/powołanie kolegiów w delegaturach, 2/w zakresie kolegialnym wykonywaniu kontroli tzn. obecnie kontrolę prowadzi jeden inspektor natomiast powino prowadzić kontrolę dwóch lub więcej kontrolerów.

Dalsze postanowienia Konstytucji w zakresie NIK: 1/kompetencje tzw obligatoryjne i fakultatywne 203 2/udział NIK w rozliczeniach wykonania budżetu państwa i udzielaniu rządowi absolutorium, 3/ustrojowej roli Prezesa NIK 205 związanych z immunitetem - tylko Prezesa 206, 4/Konstytucja w 207 odsyła do ustawy w zakresie organizacji i trybu działania NIK.

------II------

Ustawą z 23 I 2004r uchwalono po raz pierwszy w historii Polski Ordynację Wyborczą do Parlamentu Europejskiego DZ.U.25

Ponieważ upłynęła kadencja Parlamentu Europejskiego 13VI 2004 r odbędą się wybory do Parlamentu E. Po raz ostatni zgodnie z TKUE wybory do Parlamentu E odbędą się w oparciu o polską Ordynację wyborczą. Wybory do PE odbędą się wg polskiego sys partyjnego do sys partyj istniejącego w PE.

TKUE ustanawiając 5 - letnią kadencję PE wyjątkowo dla PE - kadencji 2004-2009 przewidział : 1/Krajowe ordynacje wyborcze, 2/wybory wg Krajowego sys partyjnego

Natomiast T Konstytucyjny zobowiązał parlament I kadencji do wydania ustawy europejskiej w zakresie jednolitej Europejskiej Ordynacji Wyborczej oraz ustawy europ w zakresie sys partyjnego w PE.

W rezultacie w 2009r jako obywatele UE głosowali będziemy wg jednolitej Ordynacji Europejskiej na rzecz sys partyjnego PE.

Natomiast jako obywatele RP głosowali będziemy wg polskiej ordynacji wyborczej do polskiego sys partyj parlamentarnego pod warunkiem jego sharmonizowania z Konstytucją Europejską.

WYKŁAD II i III

KONTROLA ADMINISTRACJI

Ustawa z 11.03.2004r. Dz. U. Nr 52 o współpracy Rady ministrów z sejmem i senatem w akcesji Polski do Unii Europejskiej.

1.Podstawowym organem koordynacji Polski przystąpienia do Unii Europejskiej jest Rada Ministrów, która powinna na bieżąco informować Sejm i Senat o problemach akcesji.

2.Ustawa zobowiązuje Radę Ministrów do przedstawiania parlamentowi co 6 m-cy dokładnego sprawozdania z przebiegu prac nad koordynacją prawa europejskiego z prawem polskim. W każdej chwili sejm i senat mogą zażądać takiej informacji.

3/Rada Min. przekazuje sejmowi i senatowi niezwłocznie do wiadomości najważniejsze dokumenty otrzymane z UE. W szczególności chodzi o plany pracy organów UE, roczne plany legislacyjne Komisji Europejskiej, organy planów legislacyjnych sporządzone przez parlament europejski.

4/Rada Min. przekazuje sejmowi i senatowi projekty aktów prawnych UE, stanowisko Rady Ministrów w sprawie nadesłania projektów w terminie 14 dni od ich otrzymania.

5/Rada Min. przekazuje sejmowi i senatowi opinie w sprawie przewidywanych skutków jakie europejskie akty prawne mogą wywołać dla społeczno gospod. finansowych problemów RP.

6/Rada Ministrów przekazuje informacje o procedurze przyjmowania europejskich aktów prawnych oraz o trybie ich przegłosowania. Zasadą jest uzyskanie w UE w głosowaniu nad aktem prawnym tzw. 2 większości 3/5 i 2/3

7/Organ kolegialny UE zatwierdzając akt prawny musi w ramach własnego składu uzyskać większość 3/5 głosów natomiast głosy reprezentantów poszczególnych państw reprezentować muszą 2/3 ( 60% ) ludności Unii Europejskiej.

8/W płaszczyźnie umów międzynarodowych Rada Ministrów przekazuje sejmowi i senatowi projekty umów międzynarodowych, projekty decyzji rządów państw europejskich zgromadzonych w Radzie UE.

9/Projekty aktów UE nie mających mocy prawnej w szczególności prognozy polityki pieniężnej i polityki zatrudnienia oraz wszystkie akty UE mające znaczenie dla wykładni prawa europejskiego.

10/Rada Ministrów w terminie 3m-cy wykonuje prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie realizacji prawa UE na terenie RP. W szczególnie uzasadnionych wypadkach Rada Ministrów działa bezpośrednio.

11/Rada Ministrów przygotowuje kandydatury i współdziała z sejmem w delegacji polskich funkcjonariuszy do instancji UE, tzn. do Europejskiego Trybunału Obrachunkowego ( odpowiednik NIK ), sędziów Trybunału Sprawiedliwości i sędziów I instancji, Rzecznika Generalnego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, polskich przedstawicieli do komitetu ekonomiczno społecznego oraz komitetu regionów, polskiego kandydata na stanowisko Dyrektora w europejskim Banku Inwest. oraz przedstawiciela RP w komitecie stałych przedstawicieli przy UE.

UPRAWNIENIA KONTROLE NIK

Kompetencje NIK.

Konstytucja RP z 1997r. w art. 203 dokładnie powtarza kompetencje kontrole NIK zawarte w ustawie z 23.12.1994r. o NIK.

Konstytucja przyjmuje podział kompetencji NIK na 2 grupy: Kompetencje obligatoryjne ( musi ),Kompetencje fakultatywne ( może)

Kontrole obligatoryjne sprowadzają się do 3 zakresów kontroli: Wykonanie budżetu państwa. Kontrola NBP.

Kontrola państwowych osób prawnych i jednostek organizacyjnych.

W ramach tej kontroli NIK stosuje 4 tradycyjne kryteria:Legalności.Rzetelności.Celowości.Gospodarności ( oszczędności ).

Kontrole fakultatywne ustawa z 1994r. i Konstytucja ujęła w 2 grupach:

1/Kontrolę samorządu terytorialnego.2/Kontrolę prywatnych jednostek gospodarczych wykorzystujących majątek państwowych lub samorządowych w swojej działalności.

Kontrola fakultatywna samorządu terytorialnego w 1994r. i w 1997r. obejmowała tylko samorząd gminny natomiast uprawnienia NIK zredukowane zostały pod kątem wszystkich instancji samorządu terytorialnego.

Przepisy o NIK stanowią, iż chodzi nie tylko o organy samorządu teryt. ale o całość mienia i finansów samorządowych. Przepis o fakultatywnej kontroli NIK względnie sam. Terytorialnego wzbudził w 1994r. oraz w 1997r. dramatyczną dyskusję. Partie prawicowe zdecydowanie odrzuciły jakąkolwiek kontrolę NIK względem samorządu terytor. Partie lewicowe podnosiły problem korupcji w samorządzie oraz dramatycznie wygórowanych płac i diet w administracji samorządowej. W związku z tym NIK powinna informować sejm o podstawowych problemach finansowych i gospodarczych samorządu teryt. Ostatecznie na rzecz fakultatywnych uprawnień NIK względem samorządu przeważyła opinia, iż w USA i Kanadzie odpowiednie Izby Obrachunkowe posiadają obligatoryjne uprawnienia kontroli.

Drugą grupę uprawnienia fakultatywnego NIK stanowi kontrola względem jednostek gospod. wykonujących zadania bądź korzystających z majątku państwowego lub samorządowego, np. samorząd zaleca przedsiębiorstwu prywatnemu bądź spółdzielczemu współdziałającemu z przedsiębiorstwem państwowym regulację rzeki bądź budowę mostu.

Miejsce NIK w strukturze aparatu państwowego.

Teoria podziału władz decyduje o relacjach kontroli z innymi instytucjami państwowymi.

W polskiej Konstytucji NIK działa jako niezależna władza prowadząc kontrolę w zasadzie całego państwa z upoważnienia władzy ustawodawczej.

Kontrola NIK ukierunkowana jest na badanie najszerzej pojętej władzy wykonawczej. W rezultacie kontroli NIK składa sprawozdanie władzy ustawodawczej natomiast w wypadku wykrycia naruszenia prawa NIK może wystąpić do władzy sądowniczej.

Konkretne uprawnienia i obowiązki NIK uzależnione są od kompozycji podziału władz.

Podstawową płaszczyzną działalności NIK jest współdziałanie z Sejmem. Konstytucja z 1997r. przyjęła zasadę asymetryczności we współdziałanie NIK z parlamentem zdecydowanie eksponując obowiązki NIK względem Sejmu z pominięciem Senatu.

NIK przedkłada Sejmowi:

1/analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej. Analiza wykonania budżetu państwa jest rezultatem kontroli rz䄅du natomiast analiza kontroli polityki pieniężnej jest rezultatem kontroli NBP. W praktyce analiza jest dokumentem bardzo szczegółowym z deficytem budżetowym. Dokument ten liczy w granicach 700 - 800 stron.

2/NIK przedstawia Sejmowi „ opinię ” w przedmiocie udzielania rządowi absolutorium. Absolutorium jest to uchwała sejmu dokonująca rozliczenie rządu z wykonania budżetu. W tradycji polskiej do 1976r. NIK przedstawiała wniosek o absolutorium. W 1997r. pozbawiono NIK prawa występowania z wnioskiem o absolutorium natomiast przyznano NIK prawo przedstawiania opinii względem wniosku. Od 1976r. wniosek o absolutorium składa sejmowi komisja ds. budżetowych natomiast do wniosku dołącza się obligatoryjną opinie NIK. Rozwiązanie w tej mierze ustawy o NIK z 1994r. i Konstytucji z 1997r. ocenić należy jako błędne szczególnie na tle traktatu konstytucyjnego UE.

W Unii Europ. Europejski Trybunał Obrachunkowy prowadzi kontrolę wykonania budżetu europejskiego oraz posiada wyłączne prawo przedstawienia parlamentowi wniosku o udzielenie rządowi absolutorium.

Perspektywicznie w Polsce należało będzie zmienić obecną sytuację powracając do samodzielnego wniosku NIK o udzielenie absolutorium.

Absolutorium jest podstawą rozliczenia rządu natomiast w wypadku nie udzielenia absolutorium staje się podstawą uruchomienia systemu odpowiedzialności.

Teoria systemu odpowiedzialności przebiega w dwóch płaszczyznach.

3/Odpowiedzialności politycznej następującej w sytuacji poszanowania prawa natomiast jej przyczyną jest sprzeczność programu realizowanego przez rząd bądż ministra z programem parlamentarnym. Rezultatem odpow. polit. Może być odwołanie całego rządu ( odpowiedzialność solidarna ) bądź odwołanie poszczególnego ministra ( odpow. indywidualna).

4/Odpowiedzialność konstytucyjna następująca w sytuacji naruszenia prawa. W rezultacie posiada charakter prawno - karny i wyłącznie indywidualny.

W systemie anglosaskim i UE odpowiedzialność konstytucyjna nazywa się impiczment. W systemie brytyjskim, USA odpowiedzialność konstytucyjną ponosi się przed Izbą Wyższą Parlamentu. W systemie europejskim kontynentalnym przyjęto rozwiązanie szczególnego sądu zwanego Trybunałem Stanu.

EZAMIN !!!

Polska od II RP przyjęła rozwiązania w postaci trybunału Stanu. Pod rządem Konstytucji marcowej wydano ustawę z 27.IV.1923r. o Trybunale Stanu natomiast pod rządem Konstytucji kwietniowej z 1935r. wydano ustawę z 14.VII. 1936r. o Trybunale Stanu. Polska Socjalistyczna do 1982r. odrzuciła odpowiedzialność konstytucyjną natomiast 1 982r. wprowadzono do Konstytucji PRL 2 trybunały: Trybunał Stanu i Trybunał Konstyt. W oparciu o konstytucję wydano ustawę z 26.III.19982r. o Trybunale Stanu obowiązującą do chwili obecnej.

W UE Traktat Konstytucyjny przyjmuje odpowiedzialność konstytucyjną natomiast nie przyjmuje żadnego systemu odpowiedzialności przed parlamentem ani przed Trybunałem Stanu. Oznacza to, że w UE odpow. Konsty. Realizowały będą sądy powszechne.

Absolutorium teoretycznie może być:

Ogólne , Szczegółowe ( indywidualne)

Absolutorium ogólne polega na tym, że parlament może udzielić bądź nie udzielić absolutorium rządowi w całości.

Absolutorium indywidualne ( szczegółowe) polega na tym, że parlament udzielając absolutorium rządowi może wykluczyć poszczególnych ministrów. Wykluczenie ministra oznacza uruchomienie procedur odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej.

W Polsce obecnie mamy absolutorium ogólne chociaż do 1991r. mieliśmy abs. szczegółowe.

Traktat Konstyt. UE przewiduje abs. szczegółowe ( indywidualne).

Perspektywicznie Polska będzie musiała przebudować instytucje absolutorium na wzór UE.

W konstytucji europejskiej oraz we wszystkich konstytucjach demokratycznych istnieje przepis nakazujący rządowi podanie się do dymisji w wypadku nie uzyskania absolutorium. Taki przepis istniał w konstytucji marcowej 1921r., w konstyt. kwietniowej 1935r., w małej konstytucji 1947r.. w konstyt. PRL z 1952r. oraz w małej konstytucji z 1992r.

Przepis taki nie istniej w konstytucji RP z 1997r. aczkolwiek należałoby przyjąć jako oczywistą zasadę, iż rząd w razie nie uzyskania absolutorium powinien podać się do dymisji.

W perspektywie akcesji do UE tą sytuację należy unormować konstytucyjnie.

ORGANIZACJA NIK : 1/Na czele NIK stoi Prezes NIK wybierany przez sejm za zgodą senatu na 6 letnią kadencję. Po raz pierwszy ustawa z 23.12.1994r. wprowadziła kadencyjność Prezesa NIK co przejęła konstytucja z 1997r. Dotychczas Prezes NIK powołany był na czas nieoznaczony natomiast ustawa z 1994r. i konstytucja z 1997r. przyjmują możliwość dwukrotnego powtórzenia kadencji. Prezes NIK kieruje i odpowiada przed sejmem za działalność NIK. 2/ Zastępcami Prezesa NIK są nie przewidziane w konstytucji ale ustanowienie w ustawie V-ce Prezesi NIK ( od 2 do 4 ). Po raz pierwszy ustawa z 1994r. przewidziała urząd Dyrektora Generalnego NIK. 3/ Ustawa z 1994r. i Konstucja z 1997r. po raz pierwszy przewiduje , że Prezesowi NIK nie wolno należeć do żadnych partii politycznych, do związków zawodowych ani prowadzić tzw. działalności publicznej. Chodzi o to ażeby Prezes NIK oraz cała instytucja posiadały charakter apolityczny. W praktyce prowadzi to do wyjątkowego upolitycznienia NIK.

4/Konstytucyjna zasada kolegialności znajduje wyraz w powołaniu przez ustawę Kolegium NIK. Ustawodawca w 1994r. przyjął teorię jednego kolegium istniejącego centralnie. W II RP kolegia istniały także w oddziałach terenowych. W kolegium NIK chodzi o połączenie zasady jednoosobowego kierownictwa Prezesa NIK z zasadą kolegialności zarządzania w postaci kolegium NIK. W skład kolegium wchodzą: Prezes, V-ce Prezesi, dyr. Generalny, 7 Dyrektorów delegatur i 7 przedstawicieli Nauk Prawno Ekonomicznych ( do 20 osób). Kolegialność NIK powinna łączyć zasadę biurokratyczną z zasadą społeczną w kierownictwie kontroli.

Ustawa przewiduje bardzo szerokie kompetencje Kolegium NIK . Konstytucja z 1997r. w ogóle nie wymienia Kolegium NIK.

Wszystkie podstawowe czynności konstytucyjne i ustawodawcze wykonywane przez NIK na zewnątrz reprezentowane są przez Prezesa NIK natomiast w całości muszą być zatwierdzone przez kolegium NIK .

NIK w centrali podzielona jest na tzw. departamenty.

Departamenty dzielą się na dwie grupy:

1. Departamenty ogólne

2. Departamenty specjalistyczne

Obecnie Departamenty Ogólne ( 4 ) obejmują, np. kadry, Dep. Prawny, logistykę.

Departamenty specjalistyczne obejmują, np.: Dep. Obrony Narodowej, Dep. Spraw Wewnętrznych, Dep. Finansowy a więc w zasadzie odpowiadają strukturze ministerstw.

ORGANIZACJE TERENOWE.

W terenie tradycyjnie od II wojny światowej istnieją tzw. delegatury. W II RP nazywane terenowymi Izbami Kontroli. Zasadą jest, że obecnie na terenie każdego województwa istnieje delegatura NIK.

Po 1975r. w rezultacie ustanowienia 49 województw powołano 17 delegatur natomiast obecnie istnieje 16.

Zasadą organizacji NIK jest daleko posunięta centralizacja w rezultacie której delegatury traktowane są na poziomie departamentu w centrali. Chodzi o to ażeby zcentralizowana NIK sprawnie kontrolowała a w szczególności sprawnie koordynowała cały system wszystkich organów inspekcji i nadzoru w Polsce.

TRYB POSTĘPOWANIA NIK

Pod katem wymogów eurpo. Ustawa z 23.12.1994r. w zasadzie całościowo unormowała tzw. postępowanie kontrolne.

UE wymaga ażeby procedury w tym postępowaniu kontrolne unormowane były na poziomie ustawowym.

Ustawa ( rozdz. III) oparta jest na zasadzie dysproporcjonalności ponieważ postępowanie kontrolne objętościowo zdecydowanie przeważa nad pozostałymi rozdziałami.

1/Ustawa przewiduje katalog dowodów uznanych w postępowaniu kontrolnym. Podstawowym dowodem są dokumenty i zeznania świadków. Dodatkowym dowodem są opinie biegłych i tzw. rzeczoznawców.

2/Kontrola NIK kończy się oficjalnym dokumentem tzw. protokółem kontroli. W protokole kontroli inspektor NIK omawia uzyskane rezultaty oraz wskazuje ustalone wady w działalności podmiotu kontrolowanego. Protokół jest decyzją NIK wyłącznie mającą charakter kontrolny, tzn. podmiot kontrolowany może ale nie musi zastosować się do protokołu kontroli.

3/Unia Europejska wymaga prowadzenia zasady zaskarżalności tzw. rezultatu kontroli. Ustawa z 1994r. po raz pierwszy wprowadziła możliwość zaskarżenia w całości lub części protokołu kontroli. Ustawa z 1994r. przewidziała instytucję zastrzeżeń których podmiot kontrolowany może odwołać się do wyższej instytucji w ramach NIK. W terenie Dyr. Delegatury powołuje Komisję Odwoławczą natomiast naczelne i centralne organy państwowe mogą odwołać się do Kolegium NIK.

W perspektywie UE odwołanie podmiotu kontrolowanego powinno nastąpić do sądu w polskiej sytuacji Sądu Administracyjnego chociaż w UE przewiduje się powołanie specjalnych trybunałów kontroli.

WYKŁAD ETO

Aktualizacje: Ustawa z 23.01.2004r. Ordynacja Wyborcza do Parlamentu Europejskiego Dz. U. Nr 25 z 2004r., Ustawa z 11.03.2004r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w akcesji Polski do UE Dz. U. Nr 52 z 2004r. Umowa międzynarodowa, tzw. Traktat unijny podpisany w Atenach 16.04.2003r. będący podstawą referendum z 07- 08. VI .2003r. Dz. U. Nr 90 z 30.04.2004r.

ORDYNACJA WYBORCZA

Ustawa z 23.01.2004r. Ordynacja Wyborcza do Parlamentu Europejskiego Dz. U. Nr 25 z 2004r. 1/Po raz pierwszy w historii Polski dokonujemy wyborów posłów do Parlamentu Europejskiego - obecnie 54 a po akcesji Bułgarii i Rumuni 50 , 2/Wybory z 13.06. 2004r. następują do parlamentu I kadencji obejmującej lata 2004-2009 wg traktatu konstyt. UE.3/Wybory do Parlamentu Europejskiego po raz ostatni odbywają się wg polskiej ordynacji wyborczej. Unia Europejska postawiła wymóg każdemu z państw przeprowadzania wyborów powszechnych wolnych w głosowaniu tajnym. RP rozszerzyła przymiotniki wymieniając wybory wolne, powszechne, bezpośrednie, proporcjonalne wg ordynacji do sejmu z 12.04.2001r. oraz głosowanie tajne. Parlament Europejski I kadencji uchwali własną ordynację wyborczą na podstawie której w 2009r. wybory przeprowadzone zostaną na zasadzie wyłącznie obywatelstwa unijnego do parlamentu Unijnego.

4/Po raz ostatni głosujemy wg polskiego systemu partyjnego do europejskiego sytemu partyjnego. W rezultacie posłowie polscy będą musieli w parlamencie europejskim przystąpić do klubów partyjnych istniejących w Parlamencie Europejskim. Parlament I kadencji jest zobowiązany do uchwalenia ustawy o systemie partyjnym w płaszczyźnie UE. W rezultacie w 2009r. wybory do Parlamentu Europejskiego II kadencji odbędą się w oparciu o unijną ordynację wyborczą do unijnego systemu partyjnego. 5/Po raz pierwszy w Polsce posiadają czynne i bierne prawo wyborcze obywatele UE nie posiadający obywatelstwa polskiego. W rezultacie komisje wyborcze prowadzą dwie listy, listę A obywateli polskich i listę B obywateli unijnych.

6/Czynne prawo wyborcze posiadają obywatele polscy i unijni którzy ukończyli 18 lat natomiast obywatele unijni powinni być na stałe zameldowani w Polsce. Bierne prawo wyborcze posiadają obywatele którzy ukończyli 21 rok życia natomiast od obywateli wymaga się co najmniej 5 letniego okresu zameldowania na terenie Unii.

USTAWA z 11.03.2004r. o współdziałaniu Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w akcesji polski do Unii Europejskiej Dz. U. Nr 52 z 2004r. Ustawa czyni Radę Ministrów podstawowym adresatem w obiegu dokumentów między Polską a UE w procesie pełnej akcesji Polski. 2/Ustawa przewiduje, że Rada Ministrów najdalej co 6 m-cy składa Sejmowi i Senatowi pełne sprawozdanie z przebiegu prac dotyczących akcesji Polski do UE.

3/Ustawa zobowiązuje Radę Ministrów do przedstawienia Sejmowi i Senatowi projektów ustaw europejskich oraz projektów umów międzynarodowych, które Unia zamierza wydać wraz z opinią. Rada Ministrów jest zobowiązana do przedstawienia symulacji rezultatów jakie skutki prawne wywoła w RP projektowane prawo unijne. 4/Rada Ministrów za zgodą Sejmu i Senatu przedstawia kandydatury polskie na kierownicze stanowiska w UE. Ustawa wymieni 8 sytuacji:

Przedstawiciele Polski w Komisji Europejskiej.

V-ce Prezesa Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. Sędziów Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, sędziów Sądów I instancji. Rzecznika Generalnego Europ. Trybunału Sprawiedliwości, tzn. jednego z prokuratorów ETS. Prokurator w UE nie jest osobnym organem państwowym natomiast jest wewnętrznym organem sądowym. Ta konstrukcja UE przyjęta była w II RP. Socjalizm przyjął teorię osobnego i niezależnego pionów organów prokuratorskich współdziałających z pionem organów sądowych .III RP kontynuuje rozwiązanie socjalistyczne z czego wynika wniosek, że w procesie akcesji prokuratora polska stanie się wewnętrznym organem sądowym. Polska deleguje 21 przedstawicieli w tzw. Komitecie Ekonomiczno - Społecznym UE pełniącym funkcje koordynacji i planowania- polityki społeczno - gospodarczej unijnej (infrastruktur, autostrady) z punktu widzenia Unii jako całości.

Polska deleguje 21 przedstawicieli do Komitetu Regionów UE, którego zadaniem jest konsultacja planów unijnych z punktu widzenia terytorialnego w zasadzie regionalnego. Głównym zadaniem komitetu Regionów jest inspirowanie inwestycji unijnych w regionach najsłabszych głównie o najwyższym poziomie bezrobocia. Polska deleguje Dyrektorów do Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Europejski Bank Inwestycyjny dysponuje tą częścią budżetu unijnego, która przenoszona jest na realizację planów ogólno unijnych i regionalnych. Z chwilą powstania Unii stanie się ona podmiotem prawa międzynarodowego zatem ulegną likwidacji ambasady w Brukseli. Traktat konstytucyjny UE przewiduje w federalnej konstytucji Unijnej istnienie stałych przedstawicielstw państw unijnych przy naczelnych organach Unii. Rada Ministrów w miejsce dotychczasowego ambasadora powoła stałego przedstawiciela.

USTRÓJ

Od 1994r. w europie działają 2 organizacje międzynarodowe: Rada Europy będąca organizacją demokratycznych państw europejskich. Unia Europejska poprzednio EWG ukierunkowana zasadniczo na rozwój społeczno - gospodarczy.

Zasadą przystąpienia do unii Europejskiej jest obowiązkowe wcześniejsze przystąpienie do Rady Europy.

RP dokonała pełnej akcesji do Rady Europy w 1991r. co upoważniło Polskę do ubiegania się o akcesję do UE..

TRAKTAT KONSTYTUCYJNY Unii Europejskiej.

Systematyka Traktatu opiera się na częściach podstawowych, tzw. tytułach, które dzielą się na rozdziały i podrozdziały. Traktat posiada preambułę oraz tytuł drugi posiada osobną preambułę aczkolwiek w żadnej preambule nie ma odniesienia do problematyki chrześcijańskiej.

Tytuł I zwiera podstawowe definicje Unii, tzn. pojęcie Unii jako federacji oraz pojęcie obywatelstwa unijnego.

Tytuł. II zawiera tzw. kartę praw podstawowych obywatela Unii i jest i jest integralny przejęciem kart z traktatu Nicejskiego z 07.12.2000r.

Tytuł. III zatytułowany jest „ Polityki i funkcjonowanie Unii „ i zawiera w poszczególnych rozdziałach główne cele Unii jako całości oraz procedury realizacji tych celów.

Tytuł. IV wymienia podstawowe źródła prawa unijnego oraz zasady tworzenia nowych źródeł prawa przewidzianych w traktacie.

OBYWATELSTWO UNII

Unia posiada konstytucję ( na dzień dzisiejszy jest to projekt konstytucji ), godło, hymn. Nie posiada stolicy natomiast opiera się na tzw. centrach unijnych, np. Bruksela jest centrum administracyjnym, Strasburg centrum parlamentarnym, Luksemburg centrum sądowym kontrolnym i mówi się, że Mediolan będzie centrum organów doradczych Unii.

Obywatel Unii obecnie nie zna pojęcia paszportu unijnego. Nie ma dowodu osobistego unijnego.

Parlament Europejski I kadencji 2004-2009 zobowiązany jest do wydania ustawodawstwa o obywatelstwie unijnym.

Obywatel Unii ma prawo pobytu na terenie całej Unii oraz prawo swobodnego przemieszczania się. Posiada prawo głosowania do Parlamentu Europejskiego, kierowanie petycji do parlamentu Europejskiego, bezpośredniego występowania do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz korzystanie z opieki przedstawicielstw dyplomatycznych i konsularnych państw unijnych poza Unią w sytuacji jeśli Polska nie posiada takich placówek.

KONSTRUKCJA kompetencji Unii jako federacji ujęta jest w 3 grupach:

• tzw. kompetencje ogólne,

• tzw. kompetencje wyłączne,

• tzw. kompetencje podzielone.

Kompetencje ogólne obejmują ogólną politykę inwestycyjną , gospodarczą związaną z zatrudnieniem: ogólne zasady polityki zagranicznej, -politykę bezpieczeństwa oraz zasadę polityki obronnej.

Kompetencje wyłączne obejmują:

1/W systemie euro prowadzenie jednolitej i bezwzględnej polityki walutowej euro ( RP w myśl konstytucji jest tzw. państwem derogowanym natomiast z chwilą wprowadzenia euro orientacyjnie w 2008 roku przystąpimy do systemu euro).

2/Polityka handlowa opierająca się na wprowadzeniu jednolitego dla całej Unii prawa handlowego a w perspektywie jednolitego kodeks cywilnego UE. Przyszły kodeks cywilny UE nawiąże bezpośredni do kodeksu cywilnego Napoleona I wydanego w 1804 roku.3/Konstytucja przewiduje powstanie tzw. Unii celnej opierającej się na stworzeniu jednolitego prawa celnego oraz opłat celnych obowiązującego w całej Unii.4/Problem tzw. biologicznych zasobów morza oraz rybołówstwa w zakresie mórz należących do UE należy do wyłącznych kompetencji Unii.

Kompetencje podzielone polegają na ich wspólnej realizacji przez Unię i konkretne państwo unijne. Należą do nich: Organizacja rynku wewnętrznego. Ochrona wolności, ochrona poczucia bezpieczeństwa wewnętrznego obywateli., organizacja wymiaru sprawiedliwości. Ochrona i opieka nad rolnictwem oraz rybołówstwem wewnętrznym. Organizacja transportu ( autostrady) oraz zintegrowanie z Europą sieci transportowych. Bezpieczeństwo energetyczne każdego kraju unijnego na tle bezpieczeństwa energetycznego Unii. Spójność ustroju gospodarczego oznaczającego stabilność wzrostu gospodarczego oraz ochrona środowiska naturalnego. Wspólne dla europy i każdego państwa zasady ochrony konsumentów. Zasady ochrony zdrowia.

STRUKTURA APARATU UNIJNEGO

Traktat konstytucyjny UE odrzuca dwie fundamentalne dla tradycyjnego konstytualizmu zasady: Zasadę suwerenności narodu, która nie została zastąpiona zasadą suwerenności narodów europejskich a w to miejsce wprowadzono pojęcie suwerenności Unii jako wspólnoty. Unia odrzuciła jakąkolwiek zasadę podziału władz przyjmując w to miejsce teorię tzw. władz wymieszanych. Natomiast traktat konstyt. zaleca państwom unijnym przyjęcie możliwie daleko posuniętej zasady podziału władz.

TRAKTAT KONSTYTUCYJNY całość organów unijnych dzieli na 4 grupy:

A Instytucje podstawowe

B Instytucje finansowe

C Instytucje doradcze Unii

D Rzecznik Unii Europejskiej

Instytucje podstawowe. Traktat do instytucji podstawowych zalicza: Parlament Europejski. Radę Ministrów. Radę Europejską. Komisję Europejską. Ministra Spraw Zagranicznych UE.

Trybunał Sprawiedliwości obejmujący Rzeczników Generalnych, Sąd I instacji oraz sądy wyspecjalizowane w tym Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

Instytucje Finansowe. Należą do nich:

Europejski Bank Centralny odpowiadający naszemu NBP działający wyłącznie w systemie euro i perspektywicznie obejmujący wszystkie banki centralne państw unijnych w sumie tworzące, tzw. europejski system banków centralnych strefy euro.

Europejski Bank Inwestycyjny współdziała z Europejskim Bankiem Centralnym w zakresie wykonania europejskich funduszów inwestycyjnych natomiast całość budżetu UE mieści się w kompetencjach Europejskiego Banku Centralnego.

Europejski Trybunał Obrachunkowy dokonujący całościowej kontroli wykonania budżetu unijnego dla rządu przed parlamentem Europejskim.

ETO bezpośrednio współdziała z Parlamentem Europejskim w zakresie kontroli wykonania budżetu. Składa kwartalne sprawozdania oraz coroczne sprawozdanie z wykonania przez Radę Ministrów budżetu europejskiego. ETO jest podmiotem posiadającym wyłącznie prawo przedstawiania Parlamentowi Europejskiemu wniosku o absolutorium. Absolutorium UE ma charakter szczegółowy, tzn. ETO składając ogólny wniosek o udzielenie absolutorium rządowi może wyłączyć jednego lub kilku ministrów. W Polsce NIK będzie musiała być wyposażona w prawo wniosku o absolutorium a do tego Polska musi zmienić konstrukcję wniosku absolutorium przechodząc z obecnego wniosku na system wniosku szczegółowego odpowiadającego Unii.

Skład Organizacji Europ. Tryb. Obrach.

Przewodniczący ETO i 25 zastępców wybieranych na 6 - letnią kadencje przez Parlament Europejski.

Traktat Konstytucyjny przyjmuje zasadę niezależności i niezawisłości ETO na zasadach odpowiadających Europ. Tryb. Sprawiedliwości.

ETO w wewnętrznej organizacji dzieli się na:

14 wyspecjalizowanych tzw. sektorów. Sektory zgrupowane są w 3 tzw. dziekanatach.

Dziekanaty:problemów polityki rolnej,

• dziekanat kontroli funduszów i fundacji UE,

• dziekanat budżetu europejskiego przygotowujący sprawozdanie budżetowe oraz wniosek o absolutorium.

Unia Europ. wyraziła zgodę na pozostawienie w Polsce NIK . jest to sytuacja nietypowa ponieważ we wszystkich państwach europ. istnieją izby obrachunkowe wraz z ich naczelną instytucją. W Polsce pozostaną jako instancje terenowe do nadzoru finansów samorządowych regionalne izby obrachunkowe natomiast do kontroli budżetu pozostanie NIK. UE wyraziła zgodę, że w kontroli wykonania finansów europejskich polska zagwarantuje bezpośrednie współdziałanie RIO i NIK. RIO i NIK w ramach ETO kontrolowały będą nie tylko wykonanie inwestycji europejskich ale sposób rzetelnego naliczania składki polskiej do budżetu unijnego.

Organy ( instytucje) doradcze Unii obejmują:

• Komitet Ekonomiczno Społeczny.

• Komitet Regionów ( 21 delegatów polskich).

Rzecznicy Unii Europejskiej

Traktat konstytucyjny przewiduje 2 instytucje rzeczników:

• Rzecznika Praw Obywatelskich UE

• Rzecznika Ochrony danych osobowych.

Traktat przyjmując 2 rzeczników zaleca państwo unijnym powoływanie dalszych rzeczników w szczególności, np. Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Świata Pracy, Rzecznika Praw Ubezpieczeniowych, Rzecznika Ochrony Zdrowia, Rzecznika Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego.

Parlament Europejski

Ilość parlamentarzystów - 732 w tym 54 Polaków po akcesji Bułgarii i Rumunii będzie liczyć 736, Polska będzie miała 50

Poseł Parlamentu Europejskiego posiada immunitet i nie może łączyć żadnego urzędu unijnego i urzędu krajowego.

Parlament będąc organem jednoizbowym w realizacji funkcji ustawodawczej staje się jak gdyby parlamentem dwuizbowym ponieważ Rada ministrów przy uchwalaniu każdej ustawy europejskiej staje się jak gdyby Izbą Wyższego Parlamentu.

RADA MINISTRÓW

Obecnie tzw. komisje europejskie odpowiada pojęciu rządu i realizuje 2 podstawowe funkcje.

Wspólnie z Parlamentem Europejskim tzw. funkcję ustawodawczą tym bardziej, że Parlament Europejski nie posiada prawa inicjatywy ustawodawczej. Natomiast Rada Ministrów w procesie ustawodawczym posiada prawo inicjatywy ustawodawczej.

W zakresie działalności budżetowej Rada Ministrów wykonuje budżet unijny, podaje się kontroli komisji parlamentarnych oraz Europ. Tryb. Obrachunk.

W sensie organizacyjnym Rada Ministrów funkcjonuje w 3 układach:

• jako rząd do spraw ogólnych,

• jako rząd do spraw legislacji,

• jako rząd prowadzący politykę zagraniczną i w tej sytuacji przewodniczy Radzie Min. Minister Spraw Zagranicznych UE.

Zasadą konstyt. jest roczne przewodnictwo Radzie Min. Przez delegata każdego państwa unijnego z wyjątkiem Ministra Spraw Zagranicznych..

RADA EUROPEJSKA

W skład wchodzą prezydenci i premierzy państw unijnych w rezultacie czego rada Europejska pełni funkcję jak gdyby kolegialnego prezydenta UE ponieważ kadencja Rady Europejskiej wynosi 5 lat w zw. Z tym aby zagwarantować ciągłość reprezentacji parlament Europejski wybiera na 2,5 letnią kadencję przewodniczącego rady Europejskiej.

KOMISJA EUROPEJSKA

W skład wchodzi 27 delegatów polskich na 345.

Pełni funkcję kolegialnego organu reprezentacyjnego przedstawiającego problemy Unii jako całości. Kom. Europejska analogicznie odpowiadałaby parlamentarnym Izbom Wyższym w państwach federalnych.

W skład wchodzi 27 delegatów polskich na 345.

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI

.Obejmuje instytucję prokuratury (rzeczników generalnych). Traktat Konstytucyjny UE nie przewiduje ani Trybunału Konstytucyjnego ani Trybunału Stanu . Europejski Trybunał Sprawiedliwości poza funkcjami orzeczniczymi w zakresie prawa karnego, cywilnego i ubezpieczeń równocześnie orzeka o zgodności prawa niższego z Traktatem Konstyt. Unii.

TRYBUNAŁ STANU

W Europie kontynentalnej szczególna instytucja Trybunału Stanu polega na powołaniu osobnego naczelnego organu sądowego orzekającego w sprawach tzw. odpowiedzialności konstytucyjnej.

UE całkowicie odrzuciła instytucję trybunału Stanu przyjmując założenie iż wszyscy obywatele za naruszenie prawa powinni ponosić jednakową odpowiedzialność przed sądami powszechnymi.

W perspektywie RP powinna zrezygnować z trybunału Stanu natomiast nie oznacza to rezygnacji z Trybunału Konstytucyjnego.

22

---