ZAD 1.1 441,442

ZAD 2.2 523

ZAD 3.3 24. 1-6

Architektura romańska.

W ostatnich latach X i XI wieku pojawia się sztuka romańska i trwa do XIII w. Kształtuje się ona wśród ludów mówiących językami romańskimi powstałymi na podłożu łaciny, oraz narody germańskie: Niemcy i Anglicy. Dlatego też określenie “romańska” nie jest ścisłe.

W najwcześniejszych budowlach romańskich stosowano gruby mur z kamienia łamanego. Dzięki ulepszeniu narzędzi oraz postępom w umiejętnościach kamieniarzy, w XI w. wznoszono mury z dużych regularnych bloków o starannie opracowanej powierzchni. Wiele budowli miało ściany obustronnie licowane płytami ciosowymi z wnętrzem wypełnionym luźnym kamieniem i zalanym zaprawą wapienną . Narożniki, obramienia otworów i gzymsów miały bardzo staranną obróbkę. Odmianą stylową było budownictwo ceglane spotykane zwłaszcza na ubogich w kamień terenach Europy północnej i środkowej. Dach romańskie były dość płaskie, o spadku około 30ဥ. Kryto je słomą, gontami , grubą dachówką, a także blachą ołowianą stosowaną na dachach kościelnych. W konstrukcjach wzorowano się na sklepieniach rzymskich, bizantyjskich i perskich czyli stosowano sklepienia kolebkowe, krzyżowe, kopuły na trompach i pendentywach. sklepienie kolebkowe miało najczęściej przekrój półkolisty . Długie kolebki , wzmacniano pasami sklepiennymi - gurtami. Sklepienie krzyżowe podlegało dalszym udoskonaleniom. Powstałe na krawędziach przecięć dwóch kolebek szwy sklepienne wzmacniano żebrami z kamienia lub cegły profilowanej. Przekrycie sklepieniem krzyżowym z żebrami ponad planem kwadratowym doprowadziło do powstania systemu wiązanego, w którym kwadrat pola sklepionego nawy głównej odpowiada dwom kwadratom pól naw bocznych. Architektura romańska charakteryzuje się prostotą i jasnością kompozycji. Poszczególne części budynku sprowadzano do kształtu brył geometrycznych: sześcianu, walca, ostrosłupa, kuli, stożka itp., za pomocą których osiągano niezwykle bogate sylwety i kompozycje przestrzenne. Układ zewnętrzny ściśle odpowiadał podziałowi wnętrza, tak że plan budynku można było odczytać po obejrzeniu całości z zewnątrz. Dekoracja elewacji była bardzo skromna, podobnie traktowano wszystkie ściany. Elewację wejściową podkreślału zwykle: dwie wieże wtopione w bryłę budynku, portal i rozeta.

Okna były niewielkie, nie rozrywające ścian, górą półkoliście przesklepione. Miały ościeża rozchylone do wnętrza i na zewnątrz w celu lepszego oświetlenia pomieszczeń. Często łączono je po dwa ( biforia) trzy (triforia), a poszczególne otwory oddzielały od siebie kolumienki. Wielkie okrągłe okna zwane rozetami umieszczone nad wejściem zachwycały rysunkiem i kolorami szkiełporawionych w ołów.

Drzwi były znacznie mocniej akcentowane niż okna. Oprócz form skromnych nadawano im też bogate wypoażenie architektoniczne i rzeźbiarskie. Portale romańskie schodkowe z szeregiem uskoków kierowały wchodzącego ku wnętrzu. Stojące we wnękach kolumienki łączono parami za pomocą archiwolt tworzących zamknięcie całości ponad tympanonem.

Typowym układem kościoła romańskiego była bazylika o trzech lub pięciu nawach wyworzęca się z tradycji bazyliki starochrześcijańskiej. Jednocześnie budowano też wiele małych kościołów jednonawowych. Po stronie zachodniej umieszsczano wejście z przedsionkiem. Od wschodu nawa główna przedłużona poza ramiona transeptu tworzyła prezbiterium zakończone apsydą. wraz z rozwojem zakolów w X w. powstała konieczność zwiększenia liczby ołtarzy w kościołach klasztornych.

Największym osiągnięciem budownictwa romańskiego we Włoszech jest katedra w Pozie zbudowana w XI w. Bazylikę trójnawową przecina równiez trójnawowy transept. SkrzyZowanie to wieńcz kopuła . Z boku stoi dzwonica - krzywa wieża, pięknie ozdobiona okrążającymi ją galeriami.Innym przykładem wzniesionym w Wenecji jest katedra św. Marka. Ma ona plan krzyża równoramiennego, pięć kopuł, a wewnątrz wspaniałe mozaiki.

Polska sztuka romańska kształtowała się pod wpływem Zachodu. Odnalezienie jej śladów kest trudne, ponieważ w czasach póżniejszych wiele obiektów uległo zniszczeniu lub przebudowaniu. Nieliczne pozostałości budowli świeckich jest fragmenty muru obronnego grodu w Wiśnicy. Przykładami budowli sakralnych z najwcześniejszego okresu są rotundy z apsydami jak kościółek Św. Feliksa i Adaukta z X w. na Wawelu, rotunda z czasów Mieszka I w Gnieźnie, Mury tych budowli wznoszono prymitywną techniką z nie obrobionych kamieni. Wnętrza przypuszczalnie tynkowano i polichromowano lub okładano płytkami ceramicznymi. W połowie Xi w. wzniesiono pierwsze bazyliki o pełnym progranie architektury romańskiej, jak np. bazylika Św. Gedeona na Wawelu Fundowana przez bolesława Chrobrego . Innymi przykładami są kości Św. Andrzeja w Krakowie, zabudowania klasztorne w Sulejowie, Jędrzejowie, Wąchocku, Mogile.

_________________________________________________________________________________________

ZAD 2.1 31. 6-9

ZAD 2.2

Definicje architektury

1) Architektura jest sztuką kształtowania przestrzeni (Brunazeli)

3) Architektura to wszystko to co człowiek wykonuje w przestrzeni

3) Pojęcie archietktury pochodzi od greckiego słowa “ architekton” (główny budowniczy) . Architektura jest sztuką kształtowania formy w powiążaniu z konstrukcją budowlaną w sposób wktóry orgonizuje przestrzeń niezbędną do zaspokojena moterialnych i duchowych potrzeb człowieka . Kształtowanie się tej umiejętności sięga czasów najdawniejszych, gdy człowiek pierwotny rozpoczął trudną sztukę budowania sobie schronienia przed zimnem , deszczem i dzikimi zwierzętami .

W dziele architektury występują trzy czynniki : Funkcja , konstrukcj i forma . Wszystki trzy muszą z sobą harmonizować ;żaden z nich nie może upośledzać pozostałych .Tym bardziej żaden z nich nie może pozostawać w sprzeczności .

Funkcja jest dostosowaniem do celu jakiemu budowla służy .Celem jest z reguły wnętrze budowli , najczęściej zaś zespół wnętrz powiązanych w niezbędną , użytkową całość ,ważne jest również sąsiedztwo pomieszczeń o szczególnym przeznaczeniu , bez względu na istnienie między nimi lub nieistnienie komunikacji jak równiż naruralne oświetlenie wnętrz.

i otoczenie.

Konstrukcję stanowią wszystkie matrialne części , ściśle powiązane z funkcją i kształtem budowli.

4) Architektura jest świadomym ukształtowaniem przestrzeni w sposób odpowiadający zamierzonej funkcji w określonej konstrukcji i formie.

ZAD 2.3 25. 1-4

Architektura gotycka.

Architektura gotycka jest ostatnim stylem budownictwa w średniowieczu. Jej rozwój przypada na okres dojrzałego i późnego średniowiecz. Styl ten ukształtował się we Francji w połowie XII w. już pod koniec stulecia pojawił się w budownictwie angielskim. W XIII wieku rozprzestrzenił się w szeregu krajów europejskich, m.in. w Europie Środkowej oraz Skandynawii. Nazwę swoją architektura gotycka wywodzi od barbarzyńskiego plemienia Gotów, chociaż ci nie mieli z nią nic wspólnego. Określenie - architektura gotycka - rozpowszechnili Włosi, nazywając tak nowy kierunek, którego odrębne i bardzo swoiste formy uznali za wykwit barbarzyństwa.

Jako zasadnicze cechy gotyku, które określają styl, można wymienić:

1. Zdecydowane wyodrębnienie elementów konstrukcyjnych, którymi są żebra i filary, od elementów wypełniających, tj. pól wypełniających sklepienia i ścian.

2. Lekkość sklepienia i jego konstrukcja pozwalająca na przekrywanie dużych przestrzeni o dowolnych rzutach.

3. Zapewnienie stateczności nawet bardzo wysokim nawom, przez zastosowanie systemu łuków przyporowych i skarp.

4. Przez zastosowanie zasady konstrukcji szkieletowej, możliwość uzyskania dużych rozpiętości przy rozstawie podpór i znacznych wysokości, co gwarantuje przestrzenność wnętrz.

5. Możliwość dobrego oświetlenia wnętrz otworami o dużych powierzchniach przeszklenia.

6. Znaczne uproszczenie rzutu w odniesieniu do poprzedniego okresu.

W układzie rzutu kościołów gotyckich przeważają założenia na krzyżu łacińskim o trzech lub rzadziej pięciu nawach. W konstrukcjach budowli tego okresu występują dwa zasadnicze systemy - bazylikowy i halowy. W rzutach poziomych bardziej rozwiniętych układów trójnawowych występują nawy poprzeczne z wydłużonym prezbiterium. Prezbiteria mogą być prostokątne, zakończone absydą półkolistą lub wieloboczną z wieńcem promieniście ułożonych kapliczek. Wzdłuż nich prowadzi obejście otoczone kaplicami. Do potężnych brył katedr przylega cały ich wieniec o kształcie prostokątnym lub owalnym, wbudowany między wieże sił.

Wieże wznoszą się na skrzyżowaniu naw oraz wychodzą na ścianę frontalną. Nad portalem wejściowym zjawiają się jedna lub dwie wieże. Czworoboczny kształt podstawy wież zmienia się z czasem, pnąc się ku górze w ośmioboku. Ściany wież wzmacniają , dostawione do boków lub naroży, cofające się ku górze filary przyporowe. Piętra są zaznaczone ostrołukowymi otworami.

Zamki w okresie gotyckim miały także charakter obronny. Zamek będący siedzibą feudała nie zawsze miał układ regularny. Jednak główne elementy jego założenia otrzymały obrys zbliżony do prostokąta. Tę formę miał głównie dziedziniec. Przekryciem stosowanym najczęściej był drewniany strop belkowy. W większych pomieszczeniach podtrzymywał belki jeden lub kilka podciągów zwanych sosrębami.

Materiał, konstrukcja.

Materiałem budowlanym z którego wykonywano ściany zależnie od warunków miejscowych , była cegła palona i kamień ciosowy. Na północy budowano przeważnie z cegły, na południu z kamienia. Detale architektoniczne, tak bogate w gotyku, wycinano w kamieniu lub wykonywano z czerwonej prasowanej cegły, zwanej kształtówką o najróżniejszych formach i profilowaniu. Nietynkowane, ceglane ściany tworzą charakterystyczny rysunek wiązania zwanego od nazwy okresu - gotyckim , a także polskim. Powszechnie stosowany łuk ostry pozwala na łatwe przekazywanie sił ze sklepień na podpory. Architekturę tego okresu charakteryzuje lekkość, strzelistość i dynamizm form. Nad otworami także pojawia się łuk ostry. W rozwiązaniu płaszczyzn ściennych panuje przewaga linii pionowych, czyli wertykalizm. W bryle, na linii osi filarów, zjawiają się łuki przyporowe przybierające w bogatszych rozwiązaniach mocno eksponowane formy. Są to charakterystyczne cechy architektury sakralnej gotyku.

W układach bazylikowych występuje tendencja do zdecydowanego podwyższania nawy głównej w stosunku do bocznych. Przy strzelistości i smukłości filarów niosących ściany tej nawy, występujące wiły skośne muszą być przeniesione na fundamenty przez zewnętrzny system przyporowy. W celu odciążenia filarów i ścian budowniczowie gotyku wprowadzają specjalne konstrukcje przyporowe przy ścianach zewnętrznych budowli. Tworzą one wieże sił i system łęków odporowych , przenoszący siły powstałe w wyniku ukośnego parcia sklepień.

Układ halowy polega na odmiennej zasadzie, którą łatwo można odczytać w przekroju pionowym budowli. Nawy boczne , równie wysokie jak główna , przekazują parcie jej sklepień na boki - mocnym zewnętrznym przyporom. Ich ustawienie wzdłoż ścian zewnętrznych odpowiada ściśle ułożdniu zbiegających się żeber.

Najwybitniejszym osiągnięciem budowniczych gotyku jest sklepienie żebrowe. Zastosowanie żebra, jako samodzielnego elementu nośnego, prowadzi konsekwentnie do zerwania z kanonem przekryć ograniczonych wyłącznie do pól kwadratowych . Żebra tworzą samodzielne łęki, na których opierają się kolebki sklepienia. Przekroje żeber mogą być zróżnicowane w zależności od roli, którą spełniają w sklepieniu. Żebra, oprócz podstawowego znaczenia konstrukcyjnego, są także bardzo ważnym w tym stylu elementem dekoracyjnym.

Forma.

Otaczający na zewnątrz budowlę gotycką zespół elementów , do których należały: przypory, łuki oporowe, arkady, otwory okienne i porale wejściowe czy też znajdujące się we wnętrz głowice , służki, żebra , zworniki, stanowiły powierzchnie, na których umieszczano niewyczerpaną wprost obfitość motywłw dekoracyjnych i figuralnych. Bogaty wystrój rzeźbiarski podkreślał smukłośćgotyckiej bryły, potęgował wrażenie lekkości. Rzeźbiarskie elementy w kształcie zwiniętych pączków lub liści tak zwane żabki zdobiły wszelkie pochyłe krawędzie dachów, wierzyczek, wimperg , których zakończenie stanowiła iglica ozdobiona kwiatonem. Wierze , przypory , naroża, szczyty, portale wieńczyły strzliste wieżyczki o czworobocznym trzonie z daszkiem zwane pineklami. Dachy gotyckie , zwłaszcza nad nawami środkowymi były bardzo wysokie . Ich szczyty rozwiązane jako formy ozdobne: sterczynowe, schodkowe, wnękowe. W kościołach halowych wymagających olbrzymiego dachu dzielono go niekiedy kryjąc osobno każdą nawę. W zachodniej elewacji dominującą rolę odgrywały wieże, które w wielu obiektach nie zostały w pełni zreakizowane. Ponad trzema lub pięcioma wielkimi portalami oddzielona od nich galerią , często zdobioną posągami umieszczona jest okazała rozeta. Ogromne portale zapraszają do wejścia uskokami pełnymi świętych postaci, nad którymi zamykają się ostrołukową lknią bogato zdobione laskowania .

Elementem nośnum konstrukcji wewnątrz kościoła są filary międzynawowe wiązkowe i przyścienne. Filary wiązkowe zbierają poprzez żebra ciężar sklepienia. Ich kwadratowy lub ośmioboczny trzon wzbogacają służki odpowiadające elementom niosącym sklepienie.Głowica miała kształt kielichowy o formach roślinnych w otoczeniu podobnych głowic zdobiących służki. Przykładami architektury gotyckiej są : Katedra Notre Dame w Paryżu, Katedra w Kolonii , Ratusz w Sienie, Pałac Dożów w Wenecji. Natomiast w Polsce : Kaplica Św. Jadwigi w Trzebinie, Katedra na Wawelu, Katedra w Gnieźnie i Kolegiata w Wiśnicy.

ZAD 3.1 32

Renesansowy Zamość Bernarda Maranda. U nas w dobie renesansu dopiero miasto stało się dziełem sztuki, zyskując w pełni zaplanowany kształt, dostosowany nie tylko do funkcji użytkowych-handlowych, wytwórczych, obronnych, komunikacyjnych - i ideowych, zwłaszcza kulturowych , a także reprezentacyjnych, związanych z życiem grup miejskich, ale równocześnie zgodny z przyjętymi zasadami plastyczno-przestrzennego formowania. Renesansowa teoria “miasta idealnego” podkreślała znaczenie w pełni regularnej, jednorodnej przestrzeni, zakładała operowanie kwadratem i kątem prostym oraz zasadą symetrii. Złożonym przykładem tej teorii jest miasto Zamość. Zostało ono zbudowane przez hetmana wielkiego koronnego Jana Zamojskiego. Zamojski i Bernaro Morando z Wenecji podjęli się realizacji miasta użytkowego, reprezentacyjnego i obronnego podlegającego zasadom renesansowej kompozycji urbanistycznej. W ostatecznej kompozycji zabudowa rozwinęła się na płanie regularnego prostokąta, wpisanego w pięciobok. Rezydencja na planie prostokąta została osiowo związana z miastem i jednocześnie od niego odsunięta przez oparcie prostokąta obwarowań o jeden bok pięciokąta. Jest to wynikiem powiązania zasady centralności z osiowością. Ośrodek części miejskiej stanowi rynek o wymiarach 100x100m z ulicami wychodzącymi zeń na przedłużeniu pierzei równoleżnikowych na linii zachód-wschód. Ulica północna prowadzi do małego rynku 50x50m Solnego , południowa do Wodnego. Regularna zabudowa przewidywała kilka wielkości działek zależnie od potrzeb użytkowników. Przewidziano wzniesienie 200 domów i ulokowanie ludności ubogiej na przedmieściach oraz bardziej uciążliwych zakładów. Dla zabudowy indywidualnej wzorcowy miał być dom podcieniowy, piętrowy dla rynku i parterowe dla bocznych ulic. W 1579r wzniesiony został zamek. Na obrzeżu miasta ,w części południowej powstał kościół farny zwróconą w stronę zamku fasadą. Ratusz kilkakrotnie przebudowywany zastał postawiony na pierzei północnej rynku-głównego placu targowego. Zgodnie z zasadą wielowyznaniowości wzniesiono wiele świątyń i cerkwi. W ostatecznym wyniku rynek otoczony został ośmioma budowlami kościelnymi na miejscu domów mieszkalnych. Zamość od początku miał charakter obronny. Objęty został fortyfikacjami typu nowowłoskiego , z obszernymi bastionami - pięcioma przy moście i dwoma przy zamku. Zamość ostatecznie był miastem niedużym i takim pozostał. Rozbudowa jego została ograniczona przez funkcję twierdzy.

ZAD 3.2

Plan Cite' Industrielle Toni Garniera,.

Tony Garnier w swoim projekcie -Cite Industrielle- wykonanym w pierwszych latach XX w. przedstawił koncepcję rozwoju miasta. Opracował on propozycję zagospodarowania nowo planowanego miasta dla 35 tyś mieszkańców. Większość urbanistów skupiła swoją uwagę na części problemów, jak np. Hovard na budownictwie mieszkaniowym. Garnier dał podpowiedź na wszystkie podstawowe problemy budowy miasta. Zaprojektował plan z czytelnym podziałem funkcjonalnym. Proponowany układ gwarantował możliwość dalszego rozwoju wszystkich jego elementów. Prawidłowo w przewidywaniu przyszłych potrzeb ukształtował sieć komunikacyjną. Autor dał również propozycję nowych rozwiązań technicznych i przestrzennych formy budynków wykorzystując jako jeden z pierwszych architektów żelbet. Projekty te wybiegają daleko w przyszłość, zasady rozplanowania miasta przedstawione przez Garniera do dziś nie straciły na aktualności.

ZAD 3.3 531

ZAD 4.1 = ZAD 3.2

ZAD 4.2 = ZAD 2.3

ZAD 4.3 161

.Architektura starożytnego Rzymu

Jako materiał stosowano drewno, cegłę i kamień ciosowy oraz beton, który znalazł szerokie zastosowanie. Beton rzymski cechuje niezwykła trwałość i wodoodporność. Budowle szczególnie reprezentacyjne budowano z jednak kamienia. Rzymianie konstruowali między kolumnami i pilastrami element niosący zwany łukiem. Łuk skonstruowany na zasadzie wąskiego półkolistego sklepienia kolebkowego przenosi obciążenia przekazując je na filary. Kolumny stanowią element dekoracyjny połączony z konstrukcją ściany lub dostawiany do niej. Zasada pracy łuku i jego zastosowanie do przenoszenia nawet bardzo dużych obciążeń pozwala na rozwój konstrukcji budowlanych i inżynieryjnych w skali dotąd niespotykanej.

W budowlach rzymskich stosowano przeważnie łuki pełne - tworzące półkola, których strzałka równa się połowie rozpiętości. Łukowe przekrycie otworu mające charakter konstrukcyjny tworzy łęk. Łęki wykonywano z cegły lub kamieni w kształcie klinowym. Układano je z elementów w formie tępych klinów zwanych klinieńcami. Kamień zamykający łuk z góry nosi nazwę zwornika lub klucza. Konstrukcja łuku ograniczona jest z przodu płaszczyzną czołową, od dołu płaszczyzną podniebienną i od góry grzbietową. Płaszczyzna oporu nosi nazwę wezgłowia. Przejście z pionu filaru na krzywą łuku akcentowano małym gzymsem tworzącym impost, czyli znaczną podstawę łuku.

Sklepienie kolebkowe - ma kształt połowy walca przeciętego w osi poziomej. Promień łuku, którym je zakreślamy, daje rysunek półkola. Układa się je z ciosowych klińców, zgodnie z zasadą wiązania z mijaniem się spoin. Kolebka opiera się na podłużnych murach przejmujących obciążenie, przenoszone od rozporu sklepienia.

Sklepienie krzyżowe - powstało z przenikania się pod kątem 90⁰ złożonych w kwadracie dwóch sklepień kolebkowych, o jednakowej rozpiętości i wysokości. Linie sił cisnących skupiają się na przekątnych powstałych z przecięcia się kolebek. Przenoszone są one na 4 punkty podparcia. Zastosowanie w czterech narożach filarów podpierających, zamiast ścian oporowych występujących w sklepieniu kolebkowym było dużym osiągnięciem, które umożliwiło swobodniejszą kompozycję przestrzenną przekrywanego wnętrza.

Sklepienie klasztorne - powstało również z przenikania się dwóch kolebek złożonych w kwadracie tylko zamiast oparcia na czterech filarach wymaga oparcia na czterech ścianach. Stosowane rzadziej ze względu na ciężar.

Sklepienie żaglowe - zbudowane na kwadracie wpisanym w koło. Konstrukcja sklepienia ograniczona w rzucie kwadratowym opiera się na narożach, stanowiących cztery punkty podparcia. Sklepienie to konstruuje się promieniem równym połowie przekątnej rzutu, nad którym się wznosi. W tym układzie przekrój pionowy przeprowadzony w dowolnym kierunku daje obrys półkola, przekrój zaś poziomy na każdej wysokości - koła.

Sklepienie półkoliste - (kopuła rzymska) powstało przez zbieżne ku środkowi ułożenie klińców, tworzących podniebienie o kształcie połowy kuli. Podstawą jego jest mur pełny założony na obwodzie koła lub ośmiokąta. Stosując ośmiokąt uzyskuje się płynne przejście w czaszę przez specjalne wysklepienie narożników. Zmniejszenie ciężaru własnego kopuły uzyskiwano przez stopniowe ścienianie jej grubości ku górze.

Naprężenia powstające w układzie kopuły są przede wszystkim ściskające, co umożliwia przekrywanie taką konstrukcję dużych przestrzeni, opierając je na stosunkowo niezbyt grubych murach.

Porządki rzymskie

Porządek toksański - przyjęto od etrusków, wysokość kolumn wynosi do 14 modułów, czyli jest to porządek smuklejszy od pierwszych proporcji najmasywniejszego porządku greckiego. Trzon ma zazwyczaj powierzchnię gładką bez kanelowania.

Porządek rzymsko-dorycki- smuklejszy od porządku doryckiego, wysokość kolumn wynosi 16 modułów. Trzon jest żłobkowany, różni się jednak od doryckiego wykończeniem żłobków u góry i od dołu miękką linią łukową. Przejście trzona w kapitel zaznacza jak w porządku toksańskim wałek na trzonie kolumny.

Porządek rzymsko-joński- wysokość kolumny 18 modułów, wyraźniejsze różnice w ukształtowaniu głowicy. Połączenie wolut przechodzi w linii prostej, a nie lekko wklęśniętej jak w porządku jońskim. ]

Rzymianie oprócz stosowanych już przez Greków kolumn narożnych wprowadzili głowicę przekątniową. Woluty wychodzą z niej w cztery naroża w osiach przekątnych. Echinus zdobią z każdej strony po trzy wole oczka. Ślimacznice otrzymują dekorację w postaci stylizowanych wychylonych listków Miejsce schodkowych przepasek zajmuje pasek z listków z opaską. Architraw podzielony jest na trzy poziomo cofające się elementy. We frezie natomiast znika podział na tryglify i metopy.

Porządek rzymsko-koryncki - jest bardziej dekoracyjny niż porządek grecki. Kolumny są smuklejsze. Wysokość może wynosić 20 modułów i więcej. Najczęściej stosowany przez Rzymian, ze względu na szczególnie reprezentacyjną formę. Grecy używali go niezmiernie rzadko. Głowica ma kształt kielichowy z wyraźnie zaznaczonymi dwoma rzędami liści akantu oraz z wychylającymi się u góry drobnymi ośmioma wolutkami. W ukształtowaniu tej głowicy występują odmiany o wzbogaconym motywie roślinnym. Architraw o podobnym podziale jak w porządku rzymsko-jońskim ma często środkowy pas dekorowany.

Porządek kompozytowy - trzon i baza ukształtowane są podobnie jak w porządku rzymsko-jońskim. Trzon ustawiony na bazie może być gładki lub kanelowany, przy czym często kanelowanie obejmuje tylko 2/3 wysokości trzonu. Głowica ma charakter wybitnie dekoracyjny. Składa się z elementów występujących w kapitelach porządku jońskiego i korynckiego. Górna część głowicy jest uformowana z przekątniowo ustawionych wolut, dolna - z wyraźnie wyprofilowanych liści akantu. Ten najbardziej dekoracyjny porządek z zasady otrzymuje pod kolumnami podstawę zwaną cokołem lub piedestałem.

Przykłady budownictwa starożytnego Rzymu.

Budowniczowie rzymscy sytuowali większość obiektów na terenach o zabudowie zagęszczonej. Najbardziej eksponowaną częścią budynku była elewacja frontowa. Pozostale ściany traktowano skromniej. Największym przykładem mistrzowskiego budownictwa przez Rzymian sklepień jest monumentalna budowla zwana Panteonem która założona jest na rzucie koła i przekryta ogromną kopułą ceglaną. Charakterystycznym elementem jej konstrukcji jest układ ceglanych pierścieni stopniowo zwężających się ku górze. Siątynia ta powstała w 27 r.p.n.e. Rozpiętość kopuły wynosi 43,5m. Wprowadzone w sklepienie kasetonowanie stanowi przykład świadomie przeprowadzonego połączenia plastykiwnętrz z konstrukcją. Całkowita wys. budowli 45 m, a partyku 25 m do szczytu tympanonu.

Także gorbowce wzniesione przez arystokrację rzymską mają swoisty charakter monumentalny. Najsłynniejszy grobowiec Cecylii Metelli na Via Appia z I w.p.n.e. ma kształt olbrzymiej rotundy, ustawionej na kwadratowej podstawie i zwieńczonej gzymsem.

Budownictwo użyteczności publicznej

Bazyliki - były to budowle o piętrowej wydłużonej bryle. Mniejsze budowano jednakowo, większe dzielono dwoma lub czterema rzędami podpór, tworząc układ troj- lub pięcionawowy. Przykładem bazyliki pięcionawowej jest Basilica Julia z połowy I w.p.n.e.

Jedną z największych bazylik jest bazylika Trajana z główną nawą otoczoną podwójną kolumnadą. Rzut poziomy ma wymiary 55x117 m.

Budownictwo pałacowe - zdumiewa rozmachem założeń i przepychem, z jakim je urządzano. Na przykład pałac Augusta wzniesiony na Palatynie zajmuje powierzchnię 4 ha. Poałac Dioklecjana w Splicie o podobnej powierzchni, założony na prostokącie, ma kształt obozu warownego otoczonego grubym murem i basztami.

Termy - łaźnie antyczne - zakładane na olbrzymich powierzchniach miały bardzo szeroki program użytkowy. Oprócz łaźni i pralni mieściły się w nich sale gimnastyczne, pokoje muzyczne, bibliteki, restauracje, ogrody itp. Były wyjątkowo bogato zdobione rzeźbami i mozaikami wykonywanymi z marmurów i brązów. Przykładem mogą być termy Dioklecjana w Rzymie z końca III w.n.e., zbudowane na powierzchni 5.7 ha. Miały one cały kompleks urządzeń. Dziś pozostały po nich ruiny. Termy Karakali powstały w Rzymie w II w.n.e.. Całość składająca się z dziedzińców, urządzeń sportowych, gospodarczych itp. obejmowała około 12 ha. Były wyposażone z wielkim przepychem. Do komunikacji między pomieszczeniami służyły wewnętrzne dziedzińce.

Teatry - wznoszono je tutaj jako budynki, a nie kuto w skale jak w Grecji. Układ ich wzorowano na założeniach Greckich.Cyrki - cieszyły się większym powowdzeniem niż teatry. Miały kształt wydłużony ze względu na rozgrywające się w nich zawody konne. Amfiteatr oddzielony był od areny zawodników głębokim rowem, zapewniającym bezpieczeństwo widzom. Największy - Circus Maximus długości 650 m, o piętrowych trybunach, mógł pomieścić ćwierć miliona widzów.

Amfiteatry - Budowle te miały założenie centralne, którego środek stanowiła arena w kształcie eliptycznym. Dookoła niej obiegały stopnie widowni, wzosząc się wysoko w górę. Przykładem jest słynne Kolosseum budowane przez Wespazjana, a zakończone w 82 r.n.e. Mieści około 50 tyś widzów, imponuje owalnym masywem swoich murów. Rzut poziomy ma kształt elipsy o średnicach 155 i 187 m. Ściany zewnętrzne niosą cztery rzędy porządków na czterech gigantycznych kondygnacjach (łączna wysokość 48,5m). Na każdej z trzech niższych kondygnacji Kolosseum umieszczono osiemdziesiąt sztuk półkolumn reprezentujących kolejno porządek rzymsko-dorycki, rzymsko-joński i rzymsko-koryncki. Są one związane z układem konstrukcyjnym filarów i łuków nośnych, czyli arkad. Wnętrze kolosseum wypełnia olbrzymia niecka amfiteatru.

Przykładem wspaniałych budowli Rzymskich m,ogą być także: Akwedukty, Łuk Tytusa w Rzymie, Łuk Septimusa Sewera itp.

ZAD 5.1 523

ZAD 5.2 255

Miasta średniowieczne.

Lokacja miasta średniowiecznego musiała spełniać podstawowe warunki obrony. Na obszarze dawnego kmperium rzymskiego w miejscu starych rzymskich miast i obozów powstały nowe miasta np. Aosta .. Początkowo miały one prawidłowy układ obozu, orientowany według stron świata, przecięty dwiena prostopadłymi arteriami oraz szereg prostokątnych działek. Z biegiem czasu układ zabudowy stawał sięcoraz bardziej swoboeny, zatracał siędawny, prosty przebieg ulic.

Rozplanowanie miasta Sredniowiecznego ściśniętego murami obronnymi akcentowało główny element kompozycyjny układu - prostokątny rynek - znajdujący się przy głównych ulicach różniżcych sięod innych szerokością i zabudową oraz sposobem przeprowadzenia . Stanowił on podstawowy węzeł komunikacyjny wewnątrz miasta. Rynek otoczony wieńcem domostw najznakomitszych obywateli, skupiał najważniejsze budowle publiczne: kościoły, sukiennice, ratusz. Znakomitość ratusza podkreślały wierze ratuszowe, stając się ważnym akcentem sylwety średniowiecznego miasta. Wąskie, tworzące siatkę prostokątów i wieloboków uliczki oblepione ciasną obudową prowadziły z rynku ku bramom. Bezpieczeństwo miasta, jego zamożność i ważność reprezentowały mury obronne z całym systemem wież, bram i baszt - obwarowane na zewnątrz wałami z fosą napełnioną wodą i ogrodzone częstokołem. Grube, potężne i wysokie mury miały na górze od wewnątrz uskok tworzący kryte przejście dla straży miejskiej, wieńczyły je zębate wycięcia - zwane blankami. Drewnianą konstrukcję wysuniętą na wspornikach na zewnątrz muru - zwano hurdycją. Ułatwiała ona pionową obronę przed napastnikami przez otwory w podłodze. Konstrukcję o podobnej zasadzie, ale murowaną wysuniętą na konsolach zwano machikułą.

Na terenie Polski starsze grody obronne wznoszono na terenach trudno dostępnych , wśród bagien , nad rzekami , rzadziej na wzniesieniach . Rozwój wymiany towarowej spowodował powstanie osad targowych położonych przy traktach. Osady te nie miały własnych umocnień i były powiązane z grodami. Nowo powstające miasta były lokalizowane na prawie niemieckim - były z góry zaplanowane, miały prawidłową sieć komunikacyjną , regularnie przeprowadzony podział działek budowlanych. Do szybszego rozwoju miast w Polsce przyczyniło się zastosowanie cegły co pozwoliło na szersze stosowanie konstrukcji murowych i umożliwiło fortyfikację większych terenów nawet na obszarach , których dotychczas nie można było bronić.

ZAD 5.3 Porównanie portali, wieży, okien arch romańskiej i gotyckiej

ZAD 6.1 319 Architektura renesansowa w Polsce.

Do Polski odrodzenie dotarło wcześniej niż do Francji i Niemiec poprzez dwór Zygmunta I , który utrzymywał żywe kontakty z Węgrami będącymi już w XV w. pod wpływem nowych prądów. Dalsze sprzyjające warunki rozwoju renesansu powstały przez małżeńsywo Zygmunta I z Boną Sforza. Nawiązano wówczas bliższe stosunki z Włochami, skąd przybywali do Krakowa liczni artyści i tworzyli dzieła dla dworu królewskiego, arystokracji i bogatego mieszczaństwa. Nowa sztuka nie miała jeszcze wówczas odbiorców wśród szerszych warstw społeczeństwa, wiernego nadal sztuce gotyckiej, trwającej na niektórych terenach do końca XVI w. Obok w pełni gotyckich dzieł świeckich i sakralnych kształtowały się obiekty , w których z nowymi zasadami kompozycji i dekoracji współistniały formy gotyckie. Jednocześnie w Krakowie powstały już dzieła renesansowe o czystych cechach florenckich. Podążając w tych dwóch kierunkach powoli nowy styl upowszechnił się i nabrał swoistych cech rodzimych. Po 1550 r. sztuka renesansowa popierana przez dwór królewski zawiązana była już mocno z życiem kraju. Do najwcześniejszych budowli renesansowych w Polsce należy zamek na Wawelu przebudowany w latach 1507-1536 (autorzy przebudowy- Franciszek Florentczyk i Bartłomiej Berecci). W zamku Wawelskim zbudowano pierwszy poza terenem Włoch wielopiętrowy dziedziniec arkadowy. Zrealizowano w nim renesansową ideę jednolitej kompozycji o lekkich i wytwornych proporcjach i uzyskano równocześnie reprezentacyjny charakter oraz wygodę w użytkowaniu. Poziomy układ elewacji dziedzińca podkreślają dwie kondygnacje arkad; trzecia znajdująca się pod mocno wysuniętym okapem ogromnego dachu ma nadzwyczaj smukłe proporcje zaakcentowane przez podwójne wysokie słupy. Są one w środku “przewiązane” i zakończone “dzbanuszkami kamiennymi” podpierającymi płatwie dachu. Obramienia okienne portale, a nawet proporcje tej kondygnacji zachowały jeszcze pewne cechy gotyku. Następne wybitne dzieło “krakowskiego” odrodzenia to kaplica zygmuntowska dobudowana do południowej nawy katedry w Krakowie w latach 1519-1531 przez Bartłomieja Berecciego; ma ona cechy czystego renesansu włoskiego z prawidłowymi proporcjami porządków i podziałów ścian. Elementy architektoniczne wnętrz pokrywają ornamenty o charakterystycznych motywach roślinnych. Za przykładem Wawelu przebudowano wiele zamków królewskich i magnackich, np. w Szydłowcu, Ogrodzieńcu, Brzegu, Pieskowej Skale, lub wybodowano nowe, jak np. w Niepołomicach, Baranowie, Krasiczynie i wiele innych. Wszystkie one miały jeszcze aż do późnego renesansu cechy obronne budowli gotyckich. Obok zamków powstały skromniejsze rezydencje jako dwory obronne, zaś w miastach piękne renesansowe kamienice, które do dziś są ich dumą i ozdobą, m. in. w Krakowie, Kazimierzu n. Wisłą, Jarosławiu; ratusze w Sandomierzu, w Poznaniu czy Zamościu. Jedną z typowych form polskiego renesansu jest attyka, ozdobna ścianka wznoszona ponad gzymsem wieńczącym budynek i kryjąca z zasady dachy pogrążone. Jedną z najwcześniejszych jest efektowna attyka krakowskich sukiennic. Bogaty wystrój renesansowych elewacji oprócz attyk i ozdób rzeźbiarskich przejawił się także w pokrywaniu ścian plichromią lub dwubarwnymi tynkami (włoskie sgraffito). Technika ta polega na pokryciu muru kilkoma (zwykle dwiema) warstwami barwnego tynku i na wydobyciu rysunku przez częściowe zeskrobanie wilgotnych warstw wierzchnich z odsłonięciem inaczej zabarwionej warstwy spodniej. W okresie gotyku zbudowano wiele kościołów, dlatego więc w renesansie wznoszono stosunkowo ich niewiele. Częściej natomiast budowano do już istniejących kościołów boczne kaplice nagrobne, wzorowane na kaplicy zygmuntowskiej. Z nowo wzniesionych ciekawą grupę stanowią ceglane kościoły Mazowsza w Broku, Pułtusku i Brochowie. Kościoły te zamiast sklepień krzyżowych mają kolebki z lunetami lub bez nich. Powierzchnię spodu sklepienia pokrywa piękna geometryczna dekoracja sztukatorska. Najwybitniejszym dziełem urbanistycznym okresu renesansu w Polsce jest Zamość, którego projekt zrealizowano pod koniec XVI w. Było to miasto z rezydencją rodu Zamojskich. Budowę całości wg. własnego projektu prowadził architekt włoski Bernardo Morando. Teren otoczony fortyfikacjami składa się z dwóch części. W zachodniej znajduje się pałac-rezydencja-we wschodniej właściwe miasto z zabudową mieszczańską. W układzie przestrzennym miasta konsekwentnie przeprowadzona jest dominująca rola siedziby Zamojskich. Zasadniczą oś kompozycji stanowi ulica przecinająca rynek, przebiegająca ze wschodu na zachód, której zamknięciem jest rezydencja. Miasto ma regularną siatkę ulic, duży kwadratowy rynek o powierzchni około 1.0ha i dwa mniejsze place targowe. Bardzo charakterystyczne dla Zamościa są rozmieszczone wokół rynku domy podcieniowe o jednolitej architekturze. Ratusz zlokalizowany w jednej z pierzei rynku. Nie stanowi on centralnego punktu układu, tak jak to było w miastach średniowiecznych. Między terenami mieszkaniowymi a pałacem wznosi się okazała kolegiata także projektu B. Moranda. Cały obszar miasta otoczony fortyfikacjami ziemnymi, których zarys uzależniano od układu terenu, co tłumaczy co tłumaczy jego nieregularność.

ZAD 6.2 = ZAD 1.1

ZAD 6.3 = ZAD 5.3

ZAD 7.1 153

ZAD 7.2 321

Cechy architektury barokowej.

W końcu XVI w. i na początku XVII w. w sztuce europejskiej ukształtował się nowy styl nazwany barokiem. W początkach tego okresu powstawały formy pośrednie, wywodzące się z renesansu. U schyłku baroku pojawia się nowy prąd w sztuce zwany rokoko. Nazwa “barok” powstała w drugiej połowie XVII w. jako negatywne określenie dla przesadnych form. Jest ona równie umowna jako inne nazwy epok. Obecnie nazwy tej tradycyjnie używa się przy podziale ułatwiającym wyodrębnienie w sztuce pewnych cech wspólnych dla tego okresu. Sztuka barokowa ukształtowała się we Włoszech, a głównie w Rzymie. W różnych krajach europejskich miał nie jednolite oblicze. Złożyły się na to różne przyczyny, a głównie zróżnicowanie społeczeństw pod względem ideologii i religii. Wielki wpływ na rozwój sztuki miało rozbicie jedności katolickiej Europy przez reformację w początkach XVI w. w wyniku czego nastąpił podział na kraje katolickie i protestancki. Najbardziej typowe oblicze miał barok w krajach katolickich gdyż powstanie sztuki barokowej wiązało się z wielkim ruchem kontrreformacji mającej przywrócić jedność kościoła. Szczególne zadania wyznaczono sztuce sakralnej, która miała na celu zorganizowanie jak najwspanialszych wnętrz przyciągających wiernych i stwarzających korzystne warunki kontemplacji, słuchania nauk i udziału w obrzędach. Dużą rolę odegrał tu zakon jezuitów, którego kościoły budowane we wszystkich większych ośrodkach europejskich. Uzyskana we wnętrzu kościoła II Gesu doskonała widoczność i słyszalność szczególnie odpowiadała zadaniom zakonu i dlatego ten typ kościoła szeroko rozpowszechniono. Należy rozróżnić w baroku dwa kierunki. Jeden był nurtem umiarkowanym przedłużającym tradycje klasyczne przejęte przez renesans, drugi cechowały bogate, dynamiczne formy i obfita dekoracja. Spokojny barok inspirowany duchem kontrreformacji, nawiązujący do sztuki Palladia i Vignoli występował we Francji, w krajach protestanckich a także w Rosji. Barok bogaty powstał we Włoszech, skąd rozprzestrzenił się na kraje Europy środkowej oraz katolicką Flandrię i Hiszpanię. Charakteryzował się poszukiwaniem skomplikowanych form w planach kościołów. W elewacjach linie proste ustąpiły urozmaiconym krzywiznom gzymsów, ściany naw wyginały się wg. układu planu, a całe wnętrza ogarnął przepych dekoracji. Jako ostatnia faza baroku rozwinął się we Francji styl rokoko (ok.1720 - 1770). Największy jego rozkwit przypadł na okres panowania Ludwuika XV. Rokoko opanowało przede wszystkim zdobnictwo i wnętrza oraz rzeźbę i malarstwo. Bogactwo wyposażenia z zasady nie wychodziło ca zew. budynku. Elewacje nadal pozostały skromne ze starannie przemyślanymi proporcjami. Delikatny detal zdobił okna oszczędną dekoracją, a piękny rysunek ślusarki balustrad balkonów, ogrodzeń i krat urozmaicał architekturę. Zamiast reprezentacyjnych rezydencji (jak np. Wersal) poczęto wznosić budynki o mniejszej skali: wille i ozdobne pawilony parkowe. Ich niewielkie wnętrza o pogodnym nastroju miały ściany dzielone na niesymetryczne pola ujęte w ramy bogatych dekoracji utworzonych przez miękkie linie sztukaterii. Wiele płaszczyzn wypełniało malarstwo ścienne , boazerie, lustra i gobeliny. W ornamentyce charakterystyczny był motyw muszli oraz kształty przypominające płomienie; licznie też występowały girlandy i kwiaty. Ze wszystkich tych elementów tworzono fantazyjne układy. Szczególnymi osiągnięciami stylu rokoko były kompozycje ogrodowe gdzie istotną rolę odgrywały harmonizujące z całością rzeźby oraz lekkie pawilony utrzymane w stylu epoki lub wzorowane na motywach chińskich. W baroku w zakresie konstrukcji rozwijano i kontynuowano osiągnięcia renesansu. Formy zostały prawie takie same: kolumny,pilastry, belkowania, lecz różnica polegała na urozmaiceniu niektórych elementów np. kolumny zyskały obejmujące je grube pasy zwane zbrojeniem lub ozdobnie skręcano ich trzony, pilastry nakładano na siebie kilkakrotnie. Mocno akcentowano obramowania drzwi i okien, których nadproża miały linie półeliptyczne, koszowe lub odcinkowe. W rzutach wprowadzono kształt elipsy, co powodowało konieczność przekrywania takiego planu sklepieniem elipsoidalnym. Zarówno na zew. budowli jak i w jej wnętrzu dużą rolę odgrywał wystrój rzeźbiarski wzorowany na formatach klasycznych; lecz każdy fragment tak swobodnie gięto i załamywano, jak gdyby materiał nie stawiał żadnego oporu, aż stał się elementem nowych kompozycji wprowadzających w budowli wrażenie ruchu. Te bogate i skomplikowane kształty zbyt trudno było wykuć w kamieniu. Odlewano je więc w gipsie (sztukateria odlewana),wyciągano szablonami lub wykonywano w stiuku. Wykorzystano też w większym stopniu grę światła i cienia.

ZAD 7.3 255

Miasta średniowieczne.

Lokacja miasta średniowiecznego musiała spełniać podstawowe warunki obrony. Na obszarze dawnego kmperium rzymskiego w miejscu starych rzymskich miast i obozów powstały nowe miasta np. Aosta .. Początkowo miały one prawidłowy układ obozu, orientowany według stron świata, przecięty dwiena prostopadłymi arteriami oraz szereg prostokątnych działek. Z biegiem czasu układ zabudowy stawał sięcoraz bardziej swoboeny, zatracał siędawny, prosty przebieg ulic.

Rozplanowanie miasta Sredniowiecznego ściśniętego murami obronnymi akcentowało główny element kompozycyjny układu - prostokątny rynek - znajdujący się przy głównych ulicach różniżcych sięod innych szerokością i zabudową oraz sposobem przeprowadzenia . Stanowił on podstawowy węzeł komunikacyjny wewnątrz miasta. Rynek otoczony wieńcem domostw najznakomitszych obywateli, skupiał najważniejsze budowle publiczne: kościoły, sukiennice, ratusz. Znakomitość ratusza podkreślały wierze ratuszowe, stając się ważnym akcentem sylwety średniowiecznego miasta. Wąskie, tworzące siatkę prostokątów i wieloboków uliczki oblepione ciasną obudową prowadziły z rynku ku bramom. Bezpieczeństwo miasta, jego zamożność i ważność reprezentowały mury obronne z całym systemem wież, bram i baszt - obwarowane na zewnątrz wałami z fosą napełnioną wodą i ogrodzone częstokołem. Grube, potężne i wysokie mury miały na górze od wewnątrz uskok tworzący kryte przejście dla straży miejskiej, wieńczyły je zębate wycięcia - zwane blankami. Drewnianą konstrukcję wysuniętą na wspornikach na zewnątrz muru - zwano hurdycją. Ułatwiała ona pionową obronę przed napastnikami przez otwory w podłodze. Konstrukcję o podobnej zasadzie, ale murowaną wysuniętą na konsolach zwano machikułą.

Na terenie Polski starsze grody obronne wznoszono na terenach trudno dostępnych , wśród bagien , nad rzekami , rzadziej na wzniesieniach . Rozwój wymiany towarowej spowodował powstanie osad targowych położonych przy traktach. Osady te nie miały własnych umocnień i były powiązane z grodami. Nowo powstające miasta były lokalizowane na prawie niemieckim - były z góry zaplanowane, miały prawidłową sieć komunikacyjną , regularnie przeprowadzony podział działek budowlanych. Do szybszego rozwoju miast w Polsce przyczyniło się zastosowanie cegły co pozwoliło na szersze stosowanie konstrukcji murowych i umożliwiło fortyfikację większych terenów nawet na obszarach , których dotychczas nie można było bronić.

ZAD 8.1 321 ZAD 7.2

ZAD 8.2 25

ZAD 8.3 523

ZAD 9.1 322 ZAD 7.2

ZAD 9.2 Porównanie konstrukcji i formy w architekturze romańskiej w gotyckiej 242,243,252,253

ZAD 9.3 331,332+przykłady

Cechy architektury barokowej.

W końcu XVI w. i na początku XVII w. w sztuce europejskiej ukształtował się nowy styl nazwany barokiem. W początkach tego okresu powstawały formy pośrednie, wywodzące się z renesansu. U schyłku baroku pojawia się nowy prąd w sztuce zwany rokoko. Nazwa “barok” powstała w drugiej połowie XVII w. jako negatywne określenie dla przesadnych form. Jest ona równie umowna jako inne nazwy epok. Obecnie nazwy tej tradycyjnie używa się przy podziale ułatwiającym wyodrębnienie w sztuce pewnych cech wspólnych dla tego okresu. Sztuka barokowa ukształtowała się we Włoszech, a głównie w Rzymie. W różnych krajach europejskich miał nie jednolite oblicze. Złożyły się na to różne przyczyny, a głównie zróżnicowanie społeczeństw pod względem ideologii i religii. Wielki wpływ na rozwój sztuki miało rozbicie jedności katolickiej Europy przez reformację w początkach XVI w. w wyniku czego nastąpił podział na kraje katolickie i protestancki. Najbardziej typowe oblicze miał barok w krajach katolickich gdyż powstanie sztuki barokowej wiązało się z wielkim ruchem kontrreformacji mającej przywrócić jedność kościoła. Szczególne zadania wyznaczono sztuce sakralnej, która miała na celu zorganizowanie jak najwspanialszych wnętrz przyciągających wiernych i stwarzających korzystne warunki kontemplacji, słuchania nauk i udziału w obrzędach. Dużą rolę odegrał tu zakon jezuitów, którego kościoły budowane we wszystkich większych ośrodkach europejskich. Uzyskana we wnętrzu kościoła II Gesu doskonała widoczność i słyszalność szczególnie odpowiadała zadaniom zakonu i dlatego ten typ kościoła szeroko rozpowszechniono. Należy rozróżnić w baroku dwa kierunki. Jeden był nurtem umiarkowanym przedłużającym tradycje klasyczne przejęte przez renesans, drugi cechowały bogate, dynamiczne formy i obfita dekoracja. Spokojny barok inspirowany duchem kontrreformacji, nawiązujący do sztuki Palladia i Vignoli występował we Francji, w krajach protestanckich a także w Rosji. Barok bogaty powstał we Włoszech, skąd rozprzestrzenił się na kraje Europy środkowej oraz katolicką Flandrię i Hiszpanię. Charakteryzował się poszukiwaniem skomplikowanych form w planach kościołów. W elewacjach linie proste ustąpiły urozmaiconym krzywiznom gzymsów, ściany naw wyginały się wg. układu planu, a całe wnętrza ogarnął przepych dekoracji. Jako ostatnia faza baroku rozwinął się we Francji styl rokoko (ok.1720 - 1770). Największy jego rozkwit przypadł na okres panowania Ludwuika XV. Rokoko opanowało przede wszystkim zdobnictwo i wnętrza oraz rzeźbę i malarstwo. Bogactwo wyposażenia z zasady nie wychodziło ca zew. budynku. Elewacje nadal pozostały skromne ze starannie przemyślanymi proporcjami. Delikatny detal zdobił okna oszczędną dekoracją, a piękny rysunek ślusarki balustrad balkonów, ogrodzeń i krat urozmaicał architekturę. Zamiast reprezentacyjnych rezydencji (jak np. Wersal) poczęto wznosić budynki o mniejszej skali: wille i ozdobne pawilony parkowe. Ich niewielkie wnętrza o pogodnym nastroju miały ściany dzielone na niesymetryczne pola ujęte w ramy bogatych dekoracji utworzonych przez miękkie linie sztukaterii. Wiele płaszczyzn wypełniało malarstwo ścienne , boazerie, lustra i gobeliny. W ornamentyce charakterystyczny był motyw muszli oraz kształty przypominające płomienie; licznie też występowały girlandy i kwiaty. Ze wszystkich tych elementów tworzono fantazyjne układy. Szczególnymi osiągnięciami stylu rokoko były kompozycje ogrodowe gdzie istotną rolę odgrywały harmonizujące z całością rzeźby oraz lekkie pawilony utrzymane w stylu epoki lub wzorowane na motywach chińskich. W baroku w zakresie konstrukcji rozwijano i kontynuowano osiągnięcia renesansu. Formy zostały prawie takie same: kolumny,pilastry, belkowania, lecz różnica polegała na urozmaiceniu niektórych elementów np. kolumny zyskały obejmujące je grube pasy zwane zbrojeniem lub ozdobnie skręcano ich trzony, pilastry nakładano na siebie kilkakrotnie. Mocno akcentowano obramowania drzwi i okien, których nadproża miały linie półeliptyczne, koszowe lub odcinkowe. W rzutach wprowadzono kształt elipsy, co powodowało konieczność przekrywania takiego planu sklepieniem elipsoidalnym. Zarówno na zew. budowli jak i w jej wnętrzu dużą rolę odgrywał wystrój rzeźbiarski wzorowany na formatach klasycznych; lecz każdy fragment tak swobodnie gięto i załamywano, jak gdyby materiał nie stawiał żadnego oporu, aż stał się elementem nowych kompozycji wprowadzających w budowli wrażenie ruchu. Te bogate i skomplikowane kształty zbyt trudno było wykuć w kamieniu. Odlewano je więc w gipsie (sztukateria odlewana),wyciągano szablonami lub wykonywano w stiuku. Wykorzystano też w większym stopniu grę światła i cienia.

ZAD 10.1 = ZAD 1.1

ZAD 10.2 = ZAD 2.2

ZAD 10.3 451,452

Szkoła chicagowska Louisa Sulivana.

Prace nad udoskonaleniem konstrukcji szkieletowej doprowadziły ( 1880-90 ) do wznoszenia budynków wieżowych zwanych drapaczami chmur. W Chicago wyrosło wiele takich budynków. Ich autorami byli młodzi architekci-przyszli twórcy szkoły chicagowskiej. Szkoła chicagowska rozwiązywała problem wielkiego biurowca i to zagadnienie stanowiło punkt wyjścia dla innych osiągnięć. W ciągu działalności architekci odrzucili dekoracje z elementów historycznych. Twórczość ich była uwarunkowana wieloma osiągnięciami technicznymi. Zastosowano nowy typ konstrukcji szkieletowej i nowe rozwiązanie fundamentów jako ruszt. W twórczości ich wystąpiła jedność architektury i konstrukcji. Charakterystyczne dla nich jest stosowanie szerokich okien dających dużo światła. Uzyskiwano to dzięki zastosowaniu wydłużonych poziomych okien osadzonych w metalowych ramach. W elewacji wydobyto naturalną siatkę szkieletu. Elewacja ma bardzo dobre proporcje. Upadek szkoły był spowodowany kryzysem, wstrzymującym rozwój miast.

ZAD 11.1 = ZAD 1.3

ZAD 11.2 SECESJA

ZAD 11.3 str 27

Plan miasta helleńskiego priene.

W okresie archaicznym miasta greckie nie były zakładane według jakiegoś schematu, a raczej narastały drogą spontanicznej ewolucji. Począwszy od V w.p.n.e. rozpoczyna się planowanie miast. Pierwszym znanym urbanistą, autorem wielu założeń miejskich, był Hippodamos z Miletu. Najlepszym przykładem planowania jest budowa jońskiego miasta w Azji Mniejszej PRIENE starannie zaprojektowane w drugiej połowie IV w.pn.e. na terenie o dużym spadku. Ulice w mieście przecinały się pod kątem prostym, tworząc bloki przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową. Miały one około 35x47 m. Przy głównej arterii sytuowano rynek (agora) otoczony z trzech stron portykami (stoa). Było to miejsce, gdzie gromadzili się obywatele, aby załatwić interesy i wysłuchać przemówień. Przy rynku znajdował się ratusz z salą obrad; także blisko była największa świątynia. Szkoła połączona ze stadionem znajdowała się na skraju miasta, aby zapewnić młodzieży spokój i dobre warunki. Miasto było skanalizowane, zaś wodę doprowadzano glinianymi rurociągami. Miasto było otoczone murami obronnymi z kamienia, a prowadzące do miasta nieliczne bramy osłonięte były parami wież. Domy w tym mieście składały się z kilku pomieszczeń. Wejście z ulicy prowadziło do pomieszczeń otaczających dziedziniec z podcieniami kolumnowymi. Ściany bez okien oddzielały dom od ulicy i sąsiadów. Główna izba skupiająca całą rodzinę miała ołtarz ofiarny. Nieodłącznym elementem miasta greckiego był teatr. Jego formy ukształtowały się od IV w.p.n.e. Widownia opierała się o naturalne zbocze terenu, miała dość znaczne wymiary (średnica do 150m) i nie była nigdy przekrywana. Miejsca do siedzienia założone na półkolach układano z kamiennych stopni, środek teatru stanowiło okrągłe miejsce dla chóru, za którą znajdowała się przestrzeń dla aktorów. Tłem dla sceny i zamknięciem układu teatru był budynek z salami dla aktorów.

12

---