ARFYKA
I CECHY SZCZEGÓLNE - INDYWIDUALNOŚĆ
- zwarty ląd (w porównaniu z innymi kontynentami )
- trzykrotnie większa od Europy a mimo to ma krótszą i wyrównaną linię brzegową )
- ląd wysoki i rozległy
- duże obszary kontynentu są mało poznane biorąc pod uwagę podstawowe cechy środowiska
- bogate zasoby surowców mineralnych : 60 % światowych zasobów kobaltu, manganu, złota
70 % światowych zasobów fosforytów i apatytów, 80 % światowych zasobów chromitów i platyny
II POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE
- na półkuli północnej i południowej (mniej więcej symetrycznie po obu stronach równika )
- większa część kontynentu znajduje się na półkuli wschodniej
PUNKTY SKRAJNE
a)na północ - Przylądek Biały 37°25' N
b)na południe - Przylądek Igielny 34°51' S
c)na zachód- przylądek Almadi 17°33' W (na Półwyspie Zielonego Przylądka)
d)na wschód - przylądek Hafun 51°23' E ( na Półwyspie Somalijskim)
* na lądzie wyspowym przylądek Ras Darishah (Wyspa Sokarta) 54°28' E
Rozciągłość południkowa - ok. 8000 km, mierzona jest między wybrzeżem Morza Śródziemnego a południowym krańcem kontynentu ( wzdłuż 21° E)
Rozciągłość równoleżnikowa - ok 7400 km, mierzona wzdłuż 11°N
* Powierzchnia Afryki to ok. 30,3 mln km2, bez wysp - 29,6 mln km2 , Drugi kontynent na Ziemi pod względem powierzchni
III GRANICE MORSKIE
- Afrykę oblewają wody dwóch oceanów
* Ocean Atlantycki zasięg od Przylądka Igielnego, po Cieśninę Gibraltarską
Najmniejsza odległość między Afryką a Ameryką Pd. To 3000 km
* Ocean Indyjski zasięg od Przylądka Igielnego po północny kraniec Zatoki Sueskiej
Oddziela Afrykę od Antarktydy, Australii i Azji/ od Azji poprzez Zatokę Adeńską, Morze Czerwone i Cieśninę Bab al- Mandab
Długość linii brzegowej - ok. 30,5 tys. km
IV GRANICE LĄDOWE
- granica z Azją (jedyna granica lądowa Afryki) biegnie przez Przesmyk Sueski - z wykorzystaniem mis jezior Manzila, Timsah, Wielkiego Jeziora Gorzkiego, Małego Jeziora Gorzkiego .
V POZIOME UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI
95 % kontynentu tworzy zwarty trzon lądowy
większe półwyspy : Półwysep Somalijski, półwysep Barka (wysunięty w Morze Śródziemne)
Kilka niewielkich które tworzą wrzynające się w morze pasma górskie
a) Atłasu nad M. Śródziemnym półwysep Bône ,
b)Gór Przylądkowych (na południu) półwysep Cape z Przylądkiem Dobrej Nadziei
- Półwysep Zielonego Przylądka z Zielonym Przylądkiem i przylądkiem Almadi
półwyspy zajmują 3% pow. Kontynentu
wyspy zajmują ok 2% pow. Kontynentu
a)Madagaskar - leży na O. Indyjskim, oddzielony od lądu Kanałem Mozambickim z licznymi drobnymi wyspami
b)wzdłuż wschodniego wybrzeża wyspy Mafia, Zanzibar, Pemba, Sokorta
c)wzdłuż Morza Czerwonego (liczne drobne wyspy) np. archipelag Dahlak
d)na Morzu Śródziemnym Dżerba i Karkenna
e)Ocean Atlantycki archipelag Dijagós (na południe od Zielonego Przylądka)
f)Zatoka Gwinejska wyspy : Bioko, Książęca, Św. Tomasza, Pagalu
g)Seszele,Maskareny, (O. Indyjski), W-y Kanaryjskie, W-y Zielonego Przylądka, Madera i inne
Zatoki
a) Zatoka Gwinejska Oceanu Atlantyckiego, Benin , Biafra (obie drugorzędne, rozdzielone wysuniętą w morze deltą Nigru)
b) na wybrzeżu południowo-zachodniej Afryki Zatoka Wielorybia (Walvis), Św. Heleny,
c) południowy skraj kontynentu (liczne, drobne zatoki) m.in. St. Francis, Zatoka Fałszywa (False)
d)wybrzeże O. Indyjskiego zatoka Delagoa (odgrodzona mierzeją od oceanu, do którego uchodzi rzeka Maputo)
e)wybrzeże Morza Śródziemnego Wielka Syrta, Mała Syrta / środkowa część wybrzeża - Zatoka Tuneteńska,
Zatoka Hammamet,/wschodnia część wybrzeża- Zatoka Aleksandryjska
VI TYPY WYBRZEŻY
*wybrzeża mało zróżnicowane
najczęściej są to wyrównane, występujące na długich odcinkach, wysokie, cofające się wybrzeża klifowe z mniej lub bardziej szerokim pasem plaży/ kształt zależy od skał budujących wybrzeże i intensywności jego niszczenia.
typ zbliżony do riasowego występuje na pd. krańcu Afryki - gdzie kulisowo położone niewielkie półwyspy (cyple lądu) osłaniają małe asymetryczne zatoki.
niskie wybrzeża narastające (akumulujące) towarzyszą :
a)nadbrzeżnym nizinom zachodniej Afryki ( Nizina Senegalska)
b)długim odcinkom wybrzeża Zatoki Gwinejskiej
c)Nizinie Mozambickiej i Somalijskiej
d) nizinami nad zatokami Małą Syrta, Wielka Syrta oraz nad Zatoką Aleksandryjską
* wybrzeża niskie często mają charakter lagunowo-mierzejowy (np. na wybrzeżu zachodniej Afryki - mierzeja i zatoka Rio de Oro w pobliżu zwrotnika Raka)
*wśród niskich akumulacyjnych wybrzeży występują też wybrzeża deltowe (m.in. delta Nigru, Nilu)
wybrzeża namorzynowe (mangrowe) i koralowe mają charakter biologiczny występują na wielu odcinkach w strefie międzyzwrotnikowej
a)wybrzeża namorzynowe
*nad Oceanem Atlantyckim, ze względu na wpływ zimnych prądów morskich (Prąd Benguelski, Prąd Kanaryjski) występują na północ od ujścia Konga, wzdłuż brzegów Zatoki Gwinejskiej, i dalej odcinkami aż do ujścia Gambii.
*nad Oceanem Indyjskim występują między równikiem a zwrotnikiem Koziorożca zarówno na lądzie jak i na wyspach (Madagaskar, Zanzibar, Pamba)
b)wybrzeża koralowe występują głównie po wschodniej stronie kontynentu.
Rafy Koralowe najsilniej rozwinęły się w :
-ciepłych wodach Morza Czerwonego
-wzdłuż brzegów,
-od Zatoki Sueskiej po Cieśninę Bab al.-Mandab
A następnie na południe od równika
-między wyspą Zanzibar a przylądkiem Bajone nad Kanałem Mozambickim
- po zachodniej stronie Madagaskaru
- w archipelagu Komorów i Seszeli
** od strony Oceanu Atlantyckiego nie ma wybrzeży koralowych !
VII PIONOWE UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI
* dominującym rysem ukształtowania powierzchni Afryki jest występowanie rozległych wyżyn o wyraźnych krawędziach, które stromymi stokami opadają ku wybrzeżom, a stokami łagodnie nachylonymi ku równie rozległym kotlinom i nieckom.
niziny występują prawie wyłącznie w obrębie wąskiego pasa wybrzeży
góry fałdowe występują na północy kontynentu (Góry Atlas) i na południu (Góry Przylądkowe)
krajobrazy górskie (poza górami w sensie geologicznym) cechują także niektóre wyżyny mocno wydźwignięte i silnie rozczłonkowane dolinami rzek (Wyżyna Abisyńska), bądź tylko ich strefy krawędziowe (Góry Smocze - krawędzie wschodnioafrykańskich rowów tektonicznych) a także regiony wulkaniczne
średnia wysokość kontynentu wynosi ok. 660 m ¾ jego powierzchni leży w przedziale 300-2000 m.
Najwyższy punkt Afryki szczyt Kibo w wulkanicznym masywie Kilimandżaro (5895 m)
Najniższy punkt brzeg jeziora Assal 153 m p.p.m. ; (dno jeziora znajduje się na 193 m p.p.m.) w kotlinie Danakilskiej./ ona punkty znajdują się we wschodniej części kontynentu
Afrykę można podzielić na 2 części różniące się wysokością
1) obejmuje Afrykę Północną i Środkową z rozległymi i głębokimi kotlinami pooddzielanymi mocno rozczłonkowanymi i niezbyt wysokimi wyżynami i masywami Afryka Niska
2)obejmuje Afrykę Wschodnią i Południową z wyżynami rozleglejszymi i wyższymi; mniejszymi, mniej licznymi i płytszymi kotlinami Afryka Wysoka
AFRYKA NISKA
organiczny szkielet stanowią wulkaniczne masywy wieńczące wyniesienia starszego podłoża :
- Ahaggar (Tahat 2918 m), Tibesti (Emi Kussi 3415 m ), Darfur (Dżabal Marra 3088 m) otoczone wyżynami I płaskowyżami /wokół nich leżą rozległe kotliny odpowiadające obniżeniom (syneklizom) prekambryjskiego pochodzenia.
1)Kotlina Zachodniosaharyjska i sąsiadująca z nią od południowego -wchodu
Kotlina Środkowego Nigru => rozciągają się one na zachodzie kontynentu między :
-górami Atlas na północy a Wyżyną Górnogwinejską na południu z górami Loma (1948 m), Nimba (1752) i masywem Futa Dżalon (1537 m)
* od zachodu kotliny te ogranicza Próg Zachodniosaharyjski(za którym w stronę O. Atlantyckiego rozpościera się Nizina Senegalska)
* Dno kotlin znajduje się na wysokości 200-500 m / niżej leżą niecki Tidikilt (137 m n.p.m.) na północnym wchodzie, i Al-Dżuf (150 m n.p.m.) na południowym zachodzie/ Niecki te zajęte są przez pustynie
Kotlina Północnosaharyjska rozciąga się na północ od Ahaggaru i Tibesti
- od zachodu sąsiaduje z wyżyną Tadmait oraz górami Atlas
Kotlina Libijska
znajduje się we wschodniej części oddzielonej od morza wyżyną Al-Achdar i Wyżyną Libijską , z depresją 133 m p.p.m. , wschodnią granicę kotliny stanowią góry Atbaj (ciągną się wzdłuż M. Czerownego -Oda 2259 m)
Kotlina Czadu (bezodpływowa)
(znajduje się na północ od Tibesti i na wschód od Kotliny Środkowego Nigru)
Z jeziorem Czad (ok. 242 m n.p.m.) połączonym suchą doliną Bahr - al Ghazal z bezodpływowym obniżeniem (kotliną) Bodéle / od wschodu kotlinę zamyka masyw Darfuf i otaczające go wyżyny (od południa - Adamawa, Ubangi, od zachodu - płaskowyż Dżos i masyw Air)
Kotlina Konga
znajduje się w strefie równikowej , jest ogrodzona:
- od Oceanu Atlantyckiego Wyżyną Dolnogwinejską -od północy i północnego wschodu otaczają ją wyżyny Adamawa, Ubangi i Azande, - od wschodu zamykają ją góry zrębowe Mitumba (strefa krawędziowa Wielkiego Rowu Zachodniego), - od południa wyżyny Szaba i Lunda.
*Dno kotliny znajduje się na wys. 300-500m
Kotlina Górnego Nilu (najdalej na wschód wysunięta kotlina Afryki Niskie)
leży na północny wschód od Kotliny Konga i południowy wschód od Kotliny Czadu , na północnym zachodzie sąsiaduje z wyżyną Kardofan i masywem Darfur , od południowego zachodu z wyżyną Azande, od południa i wschodu z Wyżyną Wschodnioafrykańską i Wyżyną Abisyńską (należącą do Afryki Wysokiej)
AFRYKA WYSOKA
Wyżyna Abisyńska (uznawana za wschodnią część Wyżyny Wschodnioafrykańskiej)
Wyżyna Somalijska (część Wyżyny Abisyńskiej)
Wyżyna Wschodnioafrykańska (na wschód od Kotliny Konga, na południe od Wyżyny Abisyńskiej)
- średnia wysokość ok. 2000 m, najwyższe wzniesienia znajdują się w sąsiedztwie Wielkich Rowów Afrykańskich, przecinających wyżynę
- wzdłuż Wielkiego Rowu Zachodniego wznoszą się góry krawędziowe i wulkaniczne i zrębowe masywy min :
a) od północy - góry Wirunga (wulkaniczne), masyw Ruwenzori, góry Mitumba, masyw Rungwe, wyżyna Nyika, góry Mlandżi,
-w sąsiedztwie Wielkiego Rowu Wschodniego znajdują się wulkaniczne masywy Kilimandżaro (Kibo 5895 m), Kenia (5199 m), czynny wulkan Meru (4567 m), Elgon (4321 m)
*Południową część kontynentu tworzy wielki płaskowyż (z płytką kotliną Kalahari) otoczony wyżynami i górami opadającymi stromo ku wybrzeżom oceanów
*Krawędzie wyżyny na południowym wschodzie w Górach Smoczych sięgają prawie 3500 m wys.
*WYŻYNY NA ZACHODZIE - Damara i Nama
*WYŻYNY NA PÓŁNOCY - Bije, Launda, Szaba
*WYŻYNY NA WSCHODZIE - Metabele, Maszona , Karru Wysokie
* Kotliny i niziny w Afryce Wysokiej są nieliczne :
Kotlina Kalahari - zajmuje centralną część południowej Afryki , dno znajduje się na wys. 900-1200 m n.p.m.
Kotlina Danakilska - (Zapadlisko Afar) zamknięta od zachodu i południa stromymi stokami wyżyn : Abisyńskiej i Somalijskiej/ w jej środkowej części w głębokiej depresji znajduje się jez. Assal (193 m p.p.m.- najniższy punkt Afryki Wysokiej, i całego kontynentu) / w części północnej znajduje się Depresja Danakilska (116 m p.p.m.)
Wzdłuż wschodniej części kontynentu od przylądka Caseyr ( Płw.Somalijski) po przylądek Sint Lucianciągnie się wąski pas nadmorskich nizin, najszerszy na północy -nizina Benadir i na południu - Niż.Mozambicka
*MADAGASKAR- wnętrze wyspy zajmują wyżyny i góry (osiągają na północy 2876 m wysokości) ku zachodowi obniżają się i przechodzą w nadmorską niziną o krajobrazie podobnym jak Nizina Mozambicka
VIII BUDOWA GEOLOGICZNA I ROZWÓJ RZEŹBY
Niemal cały kontynent (bez gór Atlas i Gór Przylądkowych) jest prekambryjską platformą krystaliczną - platformą
afrykańską największą na Ziemi.
1) PLATFORMA AFRYKAŃSKA leży centralnie w obrębie afrykańskiej płyty litosfery , częściami prekambryjskiej platformy był do późnego mezozoiku Madagaskar (oddzielony od platformy rowem tektonicznym Kanału Mozambickiego) a także do późnego trzeciorzędu Płw. Arabski (oddzielony rowem tektonicznym Morza Czerwonego). Nadal częściowo jest połączony z platformą półwysep Synaj
*Krystaliczne skały fundamentu platformy afrykańskiej wieku od archaicznego do późno proterozoicznego osłaniają się na dużych obszarach kontynentu
a)w obrębie tarcz :
- regibackiej, Ahaggaru, Tibesti i nubijskiej (na północ od równika)
b)w obrębie wyniesień :
- gwinejskiego, środkowoafrykańskiego w strefie równikowej oraz tanganicko-rodezyjskiego
kongo - namibijskiego i Transwalu na południe od równika
*Platformę prekambryjską budują skały metamorficzne (gnejsy, łupki krystaliczne, marmury i kwarcyty), wulkaniczne (bazalty, andezyty) silnie sfałdowane i poprzecinane starymi (prekambryjskimi) intruzjami granitoidów i innych skał magmowych.
*Na podłożu (sfałdowanym w wyniki orogenez i denudowanym) leżą niezgodnie skały osadowe pokrywy platformowej Zachowały się one
a)w syneklizach (zapadliskach) podłoża platformowego :
- Taudan, algiersko-libijskiej, nigeryjskiej, Czadu (na północnym zachodzie), Konga (basen Zairu) w strefie równikowe, Okawango i Kalahari na południu
b)na brzegach platformy afrykańskiej - zapadlisko mozambickie i basen Karru (na pd-wschodzie i południu)
*Najstarsze ze skał prekambryjskich są wykształcone w postaci zlepieńców, piaskowców i łupków oraz skał wulkanicznych.
2)OROGENEZA HERCYŃSKA - powstały
a)Góry Przylądkowe, są zbudowane z piaskowców, łupków i kwarcytów (syluru, dewonu i dolnego karbonu) ,
b)niecka Karru (zapadlisko przedgórskie utworzone podczas fałdowania i wypiętrzania gór) jest wypełniona osadami znacznej miąższości określanymi mianem formacji Karru. Utwory te zawierają min. Pokłady węgla kamiennego. W stopie formacji występuje gruba pokrywa utworów wulkanicznych (zwłaszcza bazaltów)
c)góry Atlas (najstarsze części zaliczane do eurazjatyckiej strefy fałdowań alpejskich
* Na utworach paleozoicznych lub na krystalicznym fundamencie platformy afrykańskiej osadziły się skały mezozoiczne :
-triasowe piaskowce, wapienie i margle występują lokalnie na północy i północnym wschodzie
-utwory jury i kredy ( szerzej rozpowszechnione) - lądowe i płytkomorskie piaskowce, utwory rzeczno-jeziorne, gipsy, wapienie i dolomity (wypełniające syneklizy w północnej części kontynentu algiersko-libijską, nigeryjską, Czadu), piaskowce, margle, wapienie i dolomity w syneklizach Konga i Kalahari oraz wulkanity we wschodniej i południowej części Afryki
3)KENOZOIK
- powstawały lądowe i płytkomorskie zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste oraz pokrywy zwietrzelinowe.
*najmłodsze z osadów (rzeczne i jeziorne utwory czwartorzędowe) stanowią wierzchnią warstwę utworów wypełniających niecki podłoża i doliny rzeczne
OROGENEZA ALPEJSKA doprowadziła do głębokiego spękania platformy i potężnych wylewów law bazaltowych i ryolitowych (Ahaggar, Tibesti, masyw wulkaniczny Kamerunu) oraz ruchów fałdowych (na północnym skraju platformy powstały góry Atlas) - ruchy na pograniczu płyty afrykańskiej i eurazjatyckiej nadal trwają
TRZECIORZĘD - w tym okresie została utworzona największa struktura tektoniczna -
*WIELKIE ROWY TEKTONICZNE (we wschodniej Afryce) - powstały one w obrębie wypiętrzenia podłoża platformowego i tworzą tzw. wschodnioafrykański system ryftowy ciągnący się z północy na południe od Kotliny Danakilskiej (kotliny Afar) do doliny Zambezi. Na północy łączy się ona z ryftem Morza Czerwonego oraz z ryftem Zatoki Adeńskiej Oceanu Indyjskiego. Na południe od rowu Zambezi strefa ryftowa jest mniej wyraźna - należy do niej prawdopodobnie rów Limpopo. Powstawaniu ryftu i jego rozwojowi towarzyszyły wielkie (obejmujące powierzchnię dziesiątków tysięcy km2) wylewy law bazaltowych, które utworzyły grube ponad 2000 m pokrywy. - obszar Wielkich Rowów Afrykańskich jest nadal niestabilny tektonicznie (czego przejawem są częste trzęsienia ziemi i ożywiony wulkanizm.
MADAGASKAR - jest oddzielony od kontynentu rowem tektonicznym Kanału Mozambickiego ( z nieczynnym ryftem na jego dnie) , fundament wyspy stanowi prekambryjska platforma malgaska (zbudowana z gnejsów i łupków krystalicznych odsłaniają się one we wschodniej części wyspy gdzie tworzą niewielka tarczę malgaską). Pokrywę platformową stanowią utwory pochodzenia lądowego i morskiego (piaskowce, skały węglanowe), które osadzały się tam od karbonu aż do trzeciorzędu i czwartorzędu. Zapadają one monoklinalnie w kierunku zachodnim. Charakterystyczny dla pokrywy platformowej jest udział wulkanitów mezozoicznych.
IX KLIMAT
Na klimat Afryki wpływa:
-położenie w równikowych i zwrotnikowych szerokościach geograficznych decydujące o cyrkulacji mas powietrza międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej.
- zwarte kontury kontynentu i znaczna jego wysokość (która w połączeniu z występowaniem orograficznych barier klimatycznych nadają klimatowi cechy kontynentalizmu)
*Cyrkulacja powietrza jest zdeterminowana występowaniem :
a)w zwrotnikowych szerokościach oby półkul obszarów wysokiego ciśnienia : wyżu Azowskiego , Południowoatlantyckiego i Południowoindyjskiego
b)w strefie równikowej pasa niskiego ciśnienia oraz Wyżu Azjatyckiego (zimą) i Niżu Południowoazjatyckiego (latem) w Azji.
* W obszarach leżących blisko oceanu wpływ na klimat wywierają prądy morskie :
a) na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego - zimny Prąd Kanaryjski ,zimny Prąd Benguelski
b)na wybrzeżu Oceanu indyjskiego - ciepły Prąd Agulhas, ciepły Prąd Mozambicki, Prąd Somalijski (zmieniający okresowo charakter ciepły/zimny i kierunek)
*Strefy klimatyczne mają kształt równoleżnikowych pasów (ze względu na symetryczne położenie względem równika oraz zwarty kształt kontynentu) / Ich przebieg jest nieco zakłócony przebiegiem prądów morskich i występowaniem wysokich gór (w któraych zaznacza się piętrowość klimatyczna)
STREFA KLIMATÓW RÓWNIKOWYCH:
a)rozciąga się od 20° N do 15 -20° S
b)średnia roczna temperatura przekracza 20°C
c)roczna amplituda temperatur dochodzi do 5°C w pasie równikowym i wzrasta wraz z szerokością geograficzną do 10°C na granicy strefy klimatów równikowych
d) strefa obejmuje 3 typy klimatu, które różnią się między sobą ilością opadów atmosferycznych i ich rozkładem w ciągu roku.
*KLIMAT RÓWNIKOWY WYBITNIE WILGOTNY
a)występowanie : Kotlina Konga, nad Zatoką Gwinejską, w zachodniej części Wyżyny Gwinejskiej, w pasie wybrzeża nad Oceanem Indyjskim, we wschodniej części Madagaskaru
b)poza Kotliną Konga i wschodnią częścią Madagaskaru przejawia cechy monsunowe przejawiające się sezonowością opadów (jedna długa i obfitująca w opady pora deszczowa i jedna względnie sucha pora roku)
c)roczna suma opadów wynosi 1500-2000 mm / u podnóża progu Wyżyny Górnogwinejskiej przekracza 5000mm a na zachodnich stokach masywu Kamerunu wynosi nawet 10 500 mm.
*KLIMAT RÓWNIKOWY WILGOTNY
a)występowanie :na wyżynach otaczających Kotlinę Konga, w obrębie Wyżyny Górnogwinejskiej, na Wyżynie Abisyńskiej, Nizinie Mozambickiej, środkowa część Madagaskaru.
b)występują dwie krótkie pory bezdeszczowe / na północ od równika wykazuje cechy monsunowe - jedna dłuższa pora deszczowa
*KLIMAT RÓWNIKOWY SUCHY I WYBITNIE SUCHY
a)występuje :
- na północ od równika w pasie ciągnącym się od O. Atlantyckiego po Morze Czerwone między 15 - 20°N ,
- na południe od równika w obrębie wyżyn Bije, Lunda, Matabele, na Wyżynie Wschodnioafrykańskiej Somalijskiej, na zachodnim wybrzeżu Madagaskaru.
STREFA KLIMATÓW ZWROTNIKOWYCH
a)opady roczne do 200 mm
b)średnia temp. w miesiącu najchłodniejszym waha się od 20°C (i powyżej) do 10°C
c)duże dobowe amplitudy temp. powietrza !
ZWROTNIKOWY SUCHY
a)występuje w obrębie śródsaharyjskich masywów górskich, w kotlinie Kalahari
odmiana surowsza (klimat zwrotnikowy kontynentalny skrajnie suchy) - Sahara, Zapadlisko Danakilskie, Afryka Południowo-Zachodnia
ZWROTNIKOWY POŚREDNI I WILGOTNY
a)opady do 1000mm rocznie,
a)występuje w Afryce Południowo-Wschodniej i na południowym krańcu Madagaskaru
STREFA KLIMATÓW PODZWROTNIKOWYCH
a)obejmuje północne i południowe krańce kontynentu
b)opady atmosferyczne głównie lub wyłącznie zimą,
c)średnia temp. w najchłodniejszym miesiącu waha się od ok. 10°C (i powyżej) w klimatach morskich do 0°C
(i poniżej ) w klimatach kontynentalnych, suchych. / latem temp. jest wysoka jeśli nie jest łagodzona bliskością morza
*KLIMAT PODZWROTNIKOWY MORSKI
a) min. w górach Atlas i w Górach Przylądkowych
*KLIMAT PODZWROTNIKOWY POŚREDNI, PODZWROTNIKOWY SUCHY I SKRAJNIE SUCHY
a)na północy Afryki , w południowej i wschodniej części gór Atlas (u ich południowych podnóży) oraz na wschód od gór w pasie Morza Śródziemnego
X WODY
- na bardzo wielu ogromnych obszarach Afryki nie ma rzek stałych, brak nawet rzek okresowych, występują koryta rzek epizodycznych (toczących wodę raz na kilka miesięcy , niekiedy raz na kilka/kilkanaście lat)
- tam gdzie występują wody powierzchniowe ich sieć tworzy charakterystyczny dla Afryki układ - który wiąże się z występowaniem kotlin i rozdzielających je wyżyn./ wiele rzek spływa ku wnętrzom kotlin, tworząc koncentryczny układ sieci rzecznej / nieliczne przełamują się przez krawędzie wyżyn i zbierając wody z kotliny uchodzą do oceanu - taki odpływ jest najczęściej wynikiem kaptażu dokonywanego przez bystre rzeki zewnętrzne (które w wyniku erozji wstecznej włączają bezodpływowe kotliny do zlewisk oceanów przykład takiej rzeki : Kongo - przełamuje się przez Wyżynę Dolnogwinejską i uchodzi do Oceanu Atlantyckiego,
Niger - jego wody z Kotliny Środkowego Nigru odprowadzane są do Zatoki Gwinejskiej
* Gęstość sieci rzecznej, ustrój rzek i wielkość ich przepływu wiąże się min. z ilością opadów i ich rozkładem w ciągu roku w poszczególnych strefach klimatycznych.
- strefa klimatów równikowych wybitnie wilgotnych i wilgotnych
a)sieć wód powierzchniowych jest gęsta, rzeki są zasilane przez deszcze, prowadzą wodę w ciągu całego roku, b)mają zwykle dwa okresy wysokich stanów wody pierwszy kwiecień -maj (po marcowym górowaniu Słońca nad równikiem i związanym z tym maksimum opadów w pasie równikowym i podrównikowym półkuli północnej)
drugi październik - po wrześniowym górowaniu Słońca nad równikiem i zwiększonymi opadami w pasie równikowym i podrównikowym półkuli południowej.
**Wahania wód zwiększają się w miarę oddalania od równika
- strefa klimatów zwrotnikowych
a) brak rzek stałych ( z wyjątkami)
b)występują koryta rzek okresowych - płynących przez kilka tygodniu w roku
c) w głębi obszarów suchych koryta prowadzą wodę epizodycznie przez kilka godzin po sporadycznie występujących odpadach
d)rzeki stałe są wyjątkami i są to rzeki tranzytowe (alochtoniczne) - zasilane poza obszarami pustyń w regionach wilgotniejszych w Afryce rzeką taką jest min. Nil i Oranje
-strefa klimatów podzwrotnikowych
a)występują na ogół rzeki stałe cechują się dużymi wahaniami , wiele z nich ma ustrój śniegowo-deszczowy
b)okres największych przepływów - zima (półkula pn) i wiosna (półkula południowa)
- obszary bezodpływowe
a)zajmują bardzo dużą powierzchnię , szacuje się ze zajmują ok. 30 % kontynentu
b)największe : na Saharze, mniejsze : Kotlina Kalahari, w obrębie Wielkich Rowów Afrykańskich,
- zlewisko Oceanu Atlantyckiego : Nil, Kongo, Niger
- zlewisko Oceanu Indyjskiego - Zambezi
*RZEKI
1) Nil długość 6671 km, odcinek źródłowy - Kagera (połączenie rzek: Nyawarongu i Ruvuvu) wypływa z wulkanicznych masywów, które wznoszą się po wsch. Stronie Wielkiego Rowu Zachodniego
Przebieg : Kagera Jezioro Wiktorii Nil Wiktorii Nil Alberta Nil Górski Nil Biały + Nil Błękitny Nil
a)górny bieg Nilu obfituje w progi i wodospady (Murchisona 43 m największy na Nilu)
b)środkowy i dolny bieg - płynie przez pustynie, nie przyjmuje już żadnego dopływu /Początkowo płynie przez Pustynię Nubijską gdzie przebijając się przez wyżynę Bajjuda tworzy progi (IV, V i VI katarakta) a później (poniżej III katarakty i Jeziora Nasera) wyznacza granice między Pustynią Libijską a Pustynią Arabską.
d)Nil uchodzi do M. Śródziemnego dwoma ramionami Rosettą i Damiettą i kanałami tworząc deltę o pow. 25 tys. km2
e)powierzchnia dorzecza : 2,9 mln km2
2)Kongo (Zair) długość 4320 km (z Lualabą ) 4700 km ( z Czambezi) , dorzecze - 3,8 mln km2,
Kongo wypływa z wyżyny Szaba jako Lualaba (górska rzeka z wodospadami w korycie), w Kotlinie Konga płynie dwoma-trzema ramionami tworząc liczne wyspy, rozlewiska i bagna
Przebieg : Wyżyna Szaba (Laulaba) +lewy dopływ o nazwie Kasai przełamuje się przez Wyżyną Dolnogwinejską (pokonuje po drodze 32 progi Wodospadów Livingstone'a o łącznej dł. 270 m ) uchodzi do Oceanu Atlantyckiego długim i głębokim estuarium
3)Niger długość 4030 km, dorzecze: 2,1 mln km2, ma źródła w górach Loma na Wyżynie Górnogwinejskiej (skąd wypływa jako Dżoliba) Bieg rzeki tworzy łuk wygięty ku północy,
Przebieg : z początku płynie w kierunku północno-wschodnimw Kotlinie Środkowego Nigru (przed wierzchołkiem łuku) tworzy wewnętrzną deltę dzieląc się na ramiona i rozlewając skupia się w jednym korycie i płynie w kierunku południowo-wschodnimprzecina próg Wyżyny Górnogiwnejskiej (wykorzystując obniżenia tektoniczne)uchodzi do Oceanu Atlantyckiego kilkunastoma ramionami (delta 30 tys km2)
4)Zambezi długość 2660 km, pow. dorzecza 1,3 mln km2,
Przebieg: rzeka płynie początkowo na południe przez płaskie równiny Liuwa i Matabele skręca na wschód gdzie przełamuje się przez pokrywę lawową tworząc progi i wodospadyponiżej ujścia Luangwa (lewy dopływ) Zambezi wypływa na Niz. Mozambicką i uchodzi do Kanału Mozambickiego tworząc deltę ok. 10 tys. km2
*JEZIORA I BAGNA
1)większość jezior i bagien znajduje się w obniżeniach niecek tektonicznych platformy afrykańskiej
b)najczęściej są to jeziora reliktowe - pozostałości wielkich jezior
c)współcześnie : to niewielkie zbiorniki wodne :
Jezioro Czad (o zmiennej powierzchni 12-26 tys. km2) otoczone bagnami
Jezioro Wiktorii (największe w Afryce, płytkie z ok. 1500 wyspami i urozmaiconej linii brzegowej)
Bagna
a)powstałe z wielkiego jeziora w Kotlinie Górnego Nilu As- Sudd,
b)z jezior w kotlinie Kalahari bagna Okawango, Makgagikgadi,
2)jeziora pochodzenia tektonicznego wypełniające obniżenia w obrębie rowów tektonicznych
-Tanganika -najgłębsze jezioro Afryki 1435 m, 2 pod względem gł. Na Ziemi, jego dno to kryptodepresja i leży na 662 m p.p.m. , gromadzi największe w Afryce zasoby wody słodkiej (18,9 tys km3),
-Niasa (Malawi) - jezioro krypto depresyjne jego dno znajduje się na 206 m p.p.m., zbiornik gromadzi 8,4 tys. km3 wody słodkiej,
- Jezioro Kiwu (tektoniczno-wulkaniczne)
- jeziora w Wielkim Rowie Wschodnim (Eyasi, Manyara, Natron, Magadi, Turkana …) ,
w Rowie Abisyńskim (Chamo, Shala, Langana…) i Kotlinie Danakilskiej (Abbe, Assal) są małe, płytkie i bezodpływowe a niektóre z nich zasolone.
3)jeziora pochodzenia wulkanicznego - jezioro Tana (Wyż. Abisyńska)
4)solniska i słone bagna - występują w obniżeniach na obszarach suchych i półsuchych w miejscach dawnych jezior, które istniały w warunkach wilgotniejszego klimatu/ stanowią końcową fazę zaniku słonych jezior
Występują : na Wyżynie Szottów w górach Atlas ora u ich podnóża, w głębi Sahary,
*LODOWCE
a)zajmują powierzchnię ok. 12 km2, wszystkie znajduję się w facie recesji
b)największą pow. zajmują na szczycie Kibo - jest tam 11 zamierających lodowców kraterowych o pow. ok.
7 km2 , najdłuższy- Lodowiec Penca ma ok. 2 km długości.
c)w szczytowych partiach Mt. Kenia znajduje się 12 maleńkich lodowców o pow. łącznej 0,7 km2
d)w masywie Ruwenzori jest 37 lodowców o łącznej pow. 5 km2
XI GLEBY
a)większość gleb wykształciła się z grubych pokryw zwietrzelinowych
b)pokrywa glebowa ma układ strefowy (równoleżnikowy), symetryczny względem równika / jedynie na południu kontynentu i na Madagaskarze pasy glebowe mają układ zbliżony do południkowego.
SRODKOWA CZĘŚĆ KONTYNENTU :
strefa czerwonych i czerwonożółtych gleb ferralitowych wykształconych pod wilgotnymi lasami równikowymi, są to gleby kwaśne, mało zasobne w mineralne składniki pokarmowe i ubogie w próchnicę
* w wilgotnych obniżeniach tej strefy gleby są oglejone, dolinom rzek towarzyszą gleby aluwialne
* na wyżynach (z dłużej trwająca porą suchą, gdzie w podłożu są piaszczyste zwietrzeliny, występują lasy liściaste i sawanny) występują czerwone gleby ferralitowe
* ubogie gleby czerwone (powstały ze starych zwietrzelin skał krystalicznych bogatych w kaolinit)
*gleby ciemnoczerwone (żyźniejsze powstały ze zwietrzelin bazaltów
*andosole - utworzone z młodych utworów wulkanicznych
*wertisole (czarne gleby tropikalne) wytworzone z osadów jeziornych i aluwiów.
*w górach tej strefy pod wilgotnymi lasami rozwinęły się próchniczne gleby czerwone
SAWANNY - występują tu czerwone gleby ferralitowe i ferrisialitowe
* w suchszej części sawann (12-17°N) , na wyżynie Luanda, w kotlinie Kalahari, na Niz. Mozambickiej występują czerwone buroziemy bogate w węglan wapnia, siarczany i chlorki.
*w Kotlinie Czadu, Górnego Nilu, na Niz. Somalijskiej występują wertisole
*w Kotlinie Środkowego Nigru - gleby glejowe i aluwialne,
PUSTYNIE I PÓŁPUSTYNIE (Sahara, Namib, Kalahari)
- zajęte przez pokrywy piasków (ergi), żwirów i otoczaków (seriry i regi), pokrywy gruzowe (hamady) i wychodnie litych skał / rzadziej przez inicjalne gleby pustyń
* W DOLINACH RZEK I SĄSIEDZTWIOE BAGIEN - występują gleby aluwialne (miejscami oglejone i zasolone)
*W STREFACH PODZWROTNIKOWYCH pod roślinnością typu śródziemnomorskiego rozwinęły się gleby cynamonowe
XII ROŚLINNOŚĆ
a)wykazuje układ strefowy nawiązujący do ilości opadów atmosferycznych
b)strefowe typy roślinności mają przebieg równoleżnikowy ( w pn i środkowej części Afryki),symetryczny względem równika.
c)układ zbliżony do południkowego (południowa Afryka i Madagaskar)
d)kontynent znajduje się w obrębie 3 państw roślinnych : holarktycznego (pas wybrzeża nad Morzem Śródziemnym), przylądkowego (południowo- zachodni skraj Afryki) i paleotropikalnego (ogromna większość kontynentu)
STREFA NAD MORZEM ŚRÓDZIEMNYM I W ATLASIE - zawsze zielone zarośla twardolistne (podobne do makii i garigu) , naturalną roślinność stanowiły lasy dębowe, sosnowe, pistacje, dzikie oliwki / w górach - lasy cedrowe (dziś zastąpione przez suche stepy i półpustynie)
*analogiczna strefa na południu twardolistne zarośla nazywane są fynbos.
POŁUDNIOWO - WSHODNIA CZ. AFRYKI w tym GÓRY SMOCZE - zawsze zielone lasy podzwrotnikowe - o nazwie knysna,
PUSTYNIE I PÓŁPUSTYNIE - roślinność kserofityczna (stosunkowo uboga w gatunki), mniej lub bardziej zwarta w zależności od rodzaju podłoża i dostępnych zasobów wody /
- pustynie piaszczyste nie mają na ogół roślinności/Utrwalone wydmy zarośnięte są przez trawy
-pustynie gruzowe mają bardzo mało roślinności
-Pustynie żwirowe - rosną tu niektóre trawy, piołuny, kolczaste krzewy i drzewa akacji.
*Pustynia Namib warunki rozwoju roślinności nieco korzystniejsze niż we wnętrzu Sahary ze względu na większą wilgotność powietrza, poza obszarami ruchomych wydm nie ma tu rozległych obszarów bez roślinności
- pospolite są zbiorowiska krzewów, liczne sukulenty (aloesy tworzą formy drzewiaste), dziesiątki gatunków endemicznych
*Przy wyższych opadach (200-500 mm) i porze deszczowej (trwającej do 3 m-cy) skąpa roślinność półpustyń i pustyń zastępowana jest przez bezdrzewną sawannę o niskiej (regularnie rozmieszczonej) mało zwartej roślinności - jest to sawanna kolczasta - występuje na pn w strefie Sahelu, na Wyżynie Wschodnioafrykańskiej, w kotlinie Kalahari.
SAWANNY
- sawanna sucha niskotrawiasta - występuje przy wyższych opadach (500-1000 mm) i porze deszczowej trwającej 4-6 m-cy , występuje w pasie ciągnącym się od O. Atlantyckiego po wybrzeże Morza Czerwonego, na południowych stokach wyżyn : Bije, Lunda, Szaba, na zachodnich stokach wyżyn : Matabele, środkowa część Madagaskaru/tworzą ją trawy do wys. 2 m pojedyncze drzewa (gł. Akacje i baobaby).
-sawanna wysokotrawiasta (sawanna wilgotna, sawanna gwinejska) - występuje na obszarach otrzymujących >1000 mm opadu rocznie, przy krótkiej porze suchej (trwającej 2-3 m-ce), ciągnie się od O. Atlantyckiego przez wyżyny : Górnogwinejską, Dżos, Azande, aż po Wyżynę Wschodnioafrykańską/ tworzą ją trawy rosnące do 4-5m wysokości, występują też liczne gatunki krzewów, i drzew tworzących zagajniki.
widne lasy zrzucające liście w porze suchej (miombo i mopane) występują na półkuli pd. w podobnych warunkach w jakich rozwija się sawanna wysokotrawiasta (na pólkuli północnej). Widne lasy występują w pasie wyżyn oddzielających kotliny Konga i Kalahari
KOTLINA KONGA, OBSZAR NAD ZATOKĄ GWINEJSKĄ, WSCHÓD MADAGASKARU tu występują zawsze zielone lasy równikowe /gęste, wysokie lasy o budowie warstwowej z bardzo bogatą florą, która obejmuje dziesiątki tys. gatunków / lasy te na wielu obszarach zostały zniszczone
*Górskie lasy równikowe masyw Kamerunu, na Kilimandżaro, Ruwenzori, Kenii i miejscami na Wyżynie Abisyńskiej / w pobliżu górnej granicy lasu pojawiają się zarośla bambusów przechodzące powyżej w łąki alpejskiej z wrzoścami dochodzące do 4500 m n.p.m. wyżej utrzymuje się roślinność naskalna mchy i porosty.
*Lasy namorzynowe (związane ze strefą równikową) występują na wybrzeżach i w ujściach rzek
-Nad O. Atlantyckim występują na pn od ujścia rzeki Konga wzdłuż brzegów Zatoki Gwinejskiej i dalej na zach. Aż do ujścia Gambii
-Nad O. Indyjskim lasy porastają niskie wybrzeża między równikiem a zwrotnikiem Koziorożca zarówno na kontynencie jak i na wyspach
PÓŁNOCNA AFRYKA
a)najbogatsza roślinność dolina Nilu + oazy (palma daktylowa, gatunki roślin śródziemnomorskich)
REGIONY FIZYCZNOGEOGRAFICZNE
Jednostki fizycznogeograficzne wyznaczone na podstawie elementów strefowych (głównie strefowego zróżnicowania klimatu, roślinności, pokrywy glebowej.. bądź elementów geologiczno-strukturalnych i hipsometrycznych
REGIONY :
ATLAS, SAHARA, SUDAN, GWINEA, KOTLINA KONGA, AFRYKA WSCHODNIA, AFRYKA POŁUDNIOWA
1) ATLAS
- znajdują się w północno-zachodniej części kontynentu w strefie podzwrotnikowej (śródziemnomorskiej)
- ciągłą się na dł. ok. 2000 km wzdłuż północno-zachodniego skraju platformy afrykańskiej
- góry powstały w orogenezie alpejskiej w następstwie kolizji płyty afrykańskiej z płytą eurazjatycką
- w strukturze gór obecne są także starsze elementy związane z orogenezami paleozoicznymi.
>Antyatlas
-południowa część Atlasu
- fragment młodej platformy paleozoicznej wydźwigniętej podczas orogenezy alpejskiej w postaci zrębu
- powierzchnia szczytowa tego pasma jest zrównana, stoki są mocno porozcinane szerokimi suchymi dolinami
>Środkowa część Atlasu
- obejmuje najwyższe pasma : Atlas Wysoki (Dżabal Tubkal 4165 m ), Atlas Średni (Dżabal Bu Nasr 3340m) i Atlas Saharyjski (Dżabaj Ajsa 2336 m )oraz śródgórskie płaskowyże/ są zbudowane ze sfałdowanych mezozoicznych i trzeciorzędowych skał okruchowych i węglanowych i magmowych (głębinowych i wylewnych)
* najwyższe pasma Atlasu (>3000 m ) mają rzeźbę alpejską z doskonale zachowanymi plejstoceńskimi formami glacjalnymi (cyrki lodowcowe, doliny U-kształtne, moreny)
*WYŻYNA SZOTTÓW -(śródgórski pustynny płaskowyż) znajduje się na wysokości 700- 1000 m n.p.m., między Atlasem Saharyjskim a Atlasem Tellskim, z szottami czyli misami płytkich słonych jezior i słonych bagien wysychających latem
*MASETA MAROKAŃSKA (wyżyna śródgórska) rozciąga się u północnych podnóży Atlasu Średniego i opada progiem ku nadmorskiej, wilgotnej Nizinie Marokańskiej, która sięga podstawy stoków górskiego pasma Ar-Rifu
>Północna część Atlasu (strefa zewnętrzna gór)
- obejmuje ciągnące się wzdłuż wybrzeża M. Śródziemnego pasma Rif (Dżabal Tidighin 2456m)i Atlas Tellski -
Mają one rzeźbę zróżnicowaną, mocno rozczłonkowaną licznymi dolinami rzek rozcinających w poprzek cały łańcuch górski/ struktury Rifu łączą się z G. Betyckimi (poprzez C. Gibraltarską) włączając się tym samym w eurazjatycki system alpidów
*Klimat gór
- część zachodnia + stoki północne podzwrotnikowy wilgotny,- część wschodnia pośredni, - Antyatlas, Atlas Saharyjski - suchy kontynentalny
opady : najwyższe ( >1000 mm) zach. I pn. stoki Atlasu Wysokiego i Rifu, pn. stoki Atlasu Tellskiego
400-600 mm - wschodnia część gór, na południu 100-200 mm
2) SAHARA
- leży w północnej Afryce między O. Atlantyckim a Morzem Czerwonym
- północną i południową granicę Sahary wyznacza izohieta 200 mm średnich rocznych opadów,/na pn biegnie ona wzdłuż południowych stoków Atlasu oraz wybrzeży M. Śródziemnego, na pd. oddziela od Sahary półpustynny Sahel
- ma ponad 7 mln km2 powierzchni jest największym na Ziemi obszarem pustynnym i półpustynnym
- charakterystyczną cechą tego obszaru jest suchość klimatu i typowa dla obszarów pustynnych rzeźba, która jest następstwem procesów erozji i wietrzenia , transportu i akumulacji produktów niszczenia
- podłożem Sahary jest północna część platformy afrykańskiej, jej fundament stanowią prekambryjskie skały metamorficzne (gnejsy, łupki krystaliczne, marmury i kwarcyty), i wulkaniczne (bazalty, andezyty) silnie poprzecinane intruzjami.
- niziny na Saharze występują podrzędnie : jedynie na zachodzie regionu gdzie obejmują skraj kontynentu i nieckę Al- Dżuf (najniższą część Kotliny Zachodniosaharyjskiej) oraz na pn. w podnóży Atlasu Saharyjskiego - Kotlina Północnosaharyjska z depresją 26 m p.p.m. / Wąska nizina ciągnie się wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego aż po deltę Nilu włącznie z depresją Al-Kattara 133 m p.p.m. i Fajum w Kotlinie Libijskiej [oddzielona od M. Śródziemnego wyżyną Al-Achdar (na plw. Cyrenajaka) i Wyżyną Libijską
- większość pow. Sahary ma charakter wyżynny
- w środkowej części wznoszą się rozległe krystaliczne masywy (zwieńczone wygasłymi wulkanami) : Ahaggar, Tibesti, Ennedi / na wschodzie góry Atbaj (wzdłuż M. Czerwonego)
> Ahaggar - jest kumulacją prekambryjskiej tarczy o tej samej nazwie
- centralną część masywu tworzą mocno rozczłonkowane zrębowe płaskowyże zbudowane ze skał krystalicznych często z pokrywą law bazaltowych lub andezytowych wyniesione ponad 1000 m n.p.m
Poszczególne wierzchołki przekraczają 2000 m n.p.m. - That - 2918m , Tufdasat 2355 m
- obok dużych form rzeźby występują także formy drobne : skalne ściany, skalne nisze i rozpadliny…
- stoki masywu są porozcinane suchymi dolinami uedami (wedi), które rozchodzą się promieniście.
>Tibesti- wyniesiona część prekambryjskiej tarczy Tibesti
- najwyższym szczytem jest Emi Kussi (wygasły wulkan) 3415 m, który wraz z kilkunastoma innymi wulkanami góruje nad lawowymi płaskowyżami porozcinanymi suchymi dolinami
- na południowy wschód od Tibesti znajduje się wyżyna Ennedi o budowie płytowej, zbudowana z piasków nubijskich / jest silnie porozcinana suchymi dolinami
** Śródsaharyjskie masywy i wyżyny obniżają się ku otaczającym je nieckom : Kotlinie Środkowego Nigru, niecce Tidikilt ( bezodpływowej), kotlinie Bodele, niziną nad Wielką Syrtą i Małą Syrtą
>Atbaj - zamykają Saharę od wschodu,
-stanowią wyniesioną część tarczy nubijskiej obcięta na wsch. Krawędzią rowu tektonicznego M. Czerwonego
- szczyty wahają się w granicach 500-1000 m, kilka masywów przekracza 2000 m - np. Dżabal Uda (2259m)
- góry są mocno rozczłonkowane suchymi dolinami uchodzącymi ku M. Czerwonemu i dolinie Nilu.
Na obszarze Sahary występują wszystkie typy pustyń wyróżniane ze względu :
*na rodzaj budującego je materiału : kamieniste (hamada), żwirowe (serir), piaszczyste (erg) i ilaste (sebka)
*na ukształtowanie powierzchni : pustynie górzyste, wyżynne i nizinne
* pustynie kamieniste- zajmują największą powierzchnię 70-80% Sahary, występują one powszechnie w górach Sahary, na wyżynach i płaskowyżach/ na wyżynach i u podnóży gór dominują pokrywy gruzowe niszczone przez deflację i korozję eoliczną
- najbardziej znane pustynie kamieniste: na pn od Ahaggaru : Hamada Tinghert, Al-Hamada Al-Hamra,
u podnóży Antyattlasu : Hamadat Ad-Dara *Pustynia Arabska, Pustynia Nubijska
*pustynie żwirowe - występują z reguły na skraju wyżyn przechodzących w niziny , często u wylotów uedów
- na Saharze zajmują 10-20 % / wierzchnią warstwę osadów pustyń stanowią drobne okruchy skalne bez piasku,
- znane seriry - Serir Tibesti, Serir Kalansziju (w Kotlinie Libijskiej)
*pustynie piaszczyste -tu znajdują się masy piasków lotnych którymi wiatr formuje wydmy
-zajmują na Saharze ok. 10 % pow., występują na nizinach, równinach i w dnach niecek (czyli na obszarach które stanowiły baseny sedymentacyjne dla osadów przenoszonych przez rzeki w wilgotnych okresach plejstocenu i współcześnie przez rzeki okresowe i epizodyczne z obszarów podlegających wietrzeniu i erozji)
- największe ergi : Wielki Erg Zachodni, Wielki Erg Wschodni, Al-Dżuf, Ir asz-Szasz, Irk al-Ikidi, Pustynia Libijska
*pustynie ilaste (słone) - zajmują dna niektórych niecek , położone niekiedy w depresjach/ zajmują bardzo znikomą pow. w stosunku do ogromu Sahary.
- występują min. u południowo-wschodnich podnóży Atlasu Saharyjskiego (Szat Malghir), w depresjach Pustyni Libijskiej, w niecce Tadikilt (Sebkha Mekergham)
KLIMAT NA SAHARZE
-zwrotnikowy skrajnie suchy, średnie roczne opady 50-100 mm (góry i wyżyny), do 200mm (pn i pd. skraj)
- opady : pn - miesiące zimowe, pd. - miesiące letnie / są nieregularne
-temp. wykazuje duże wahania dobowe i roczne,
- na północnej Saharze występują suche, górące południowe wiatry powodujące burze pyłowe /na pd. gorący suchy wiatr (w strefie pasatów) wieje z północnego wschodu harmattan
ROŚLINNOŚĆ SAHARY - jest skąpa / niskie zbiorowiska krzewów, krzewinek, roślin zielnych (na wybrzeżach M. Śródziemnego) /luźne zbiorowiska ciernistych krzewów (we wnętrzu regionu, w suchych dolinach, lokalnie na stokach gór)
/izolowane płaty ciernistych sawann z niskimi akacjami - zachód i pd. Sahary.
3) SUDAN
- ciągnie się od wybrzeża O. Atlantyckiego do podnóży wyżyny Abisyńskiej, na pn graniczy z Saharą a na pd. z Górną Gwineą i Kotliną Konga.
- ma ok. 5 mln km2 pow.
- wyraźną cechą tego obszaru jest występowanie opadowych pór roku (deszczowej i suchej) oraz zróżnicowanie
Ich długości w zależności od szerokości geograficznej - na pd. na pn maleją roczne sumy opadów i wydłuża się pora sucha
- naturalna roślinność - sawanna
- budowa geologiczna : podłoże prekambryjskie utwory platformy afrykańskiej -odsłaniają się w obrębie wyżyn Adamawa i Darfur,
-część zach. Regionu jest nizinna: obejmuje południe Niziny Senegalu. Ku wschodowi teren podnosi się do wys. ok. 900 m n.p.m. i obniża ku Kotlinie Środkowego Nigru (250-300 m n.p.m.)
- znaczna część Kotliny Środkowego Nigru zajmują pola utrwalonych roślinnością wydm i aluwialna równina wew. Delty Nigru/ jej pd. część stanowią łagodnie nachylone północne stoki Wyżyny Górnej Gwinei z górami ostańcowymi porozcinane gł. I szerokimi dolinami rzek min. Nilu/ równinny lub falisty krajobraz występuje także na wyżynie Jakuba i wyżynie Dżos.
- wyżyna Dżos - jej średnia wysokość to ok. 1000 m n.p.m., usiana jest stożkami wygasłych wulkanów, pow. wyżyny jest mocno rozczłonkowana dolinami rzek dopływów Nigru i Komadugu Yobe -rzeka uchodzi do jez.Czad
>Kotlina Czadu - jest zaliczana do wschodniego Sudanu
- w najbliższym otoczeniu jez. Czad dominują równiny stanowiące kiedyś jego dno , są one porozcinane dolinami rzek spływających z wyżyn Dżos, Adamawa, Ubangi i Darfur i stale zasilających jezioro.
- pd. część Kotliny Czadu (z pojedynczymi góramy wyspowymi i grzbietami ostańców) przechodzi ku południowi w długie i mocno rozczłonkowane dolinami rzek stoki wyżyn Adamawa i Ubangi
>Wyżyna Darfur - znajduje się we wschodnim Sudanie, oddziela Kotlinę Czadu od Kotliny Górnego Nilu
- wyżyna jest wyniesieniem prekambryjskiej platformy afrykańskiej z grubą pokrywą trzeciorzędowych skał wulkanicznych (gł. bazaltów)
- pow. wyżyny jest wyrównana, lekko falista o wys. 1000-1500 m n.p.m. porozcinana suchymi dolinami/ ponad pow. wyżyny wznoszą się góry wyspowe o wys. kilkuset metrów oraz stożki wygasłych wulkanów przekraczające 2500 m n.p.m. (Dżabal Marra 3088 m)
>Kotlina Górnego Nilu -najdalej na wschód wysunięta jedn. Fizycznogeograficzna wschodniego Sudanu
-sąsiaduje z Wyżyną Wschodnioafrykańską (na pd.), z Wyżyną Azande (na pd-zach.), z Wyżyną Abisyńską
(na wschodzie), z Wyżyną Kardofan (na północy)
- wnętrze kotliny, które leży na wys. 400 m n.p.m. zajmują rozległe bagna As-Sudd, i rozlewiska zasilających je stale rzek : Sabatu, Nilu Górskiego, Yei i Nahr Maridi, Bahr al-Ghazal,
>Wyżyna Kardofan - jest wyniesieniem platformy afrykańskiej, z zachowaną pokrywą piasków nubijskich
- pow. wyżyny wyniesiona jest na 500-1000 m n.p.m. / jest równinna, urozmaicona ostańcowymi górami wyspowymi (do 1500 m ) Stoki wyżyny rozcina gęsta sieć suchych dolin prowadzących do Kotliny Górnego Nilu i doliny Nilu Górskiego.
KLIMAT SUDANU
-podrównikowy wilgotny - przechodzący w zwrotnikowy suchy
- średnia temp. >25°C , roczne amplitudy dochodzą do 10 °C
- roczne sumy opadów 1300-1400 mm na południu , do poniżej 500 na północy / okres występowania opadów (pora deszczowa) jeden lub dwa przypada na lato na półkuli północnej (zenitalne położenie Słońca)
ROŚLINNOŚĆ SUDANU
- naturalna strefowa roślinność -> sawanna
*wilgotna (gwinejska, wysokotrawiasta) - występuje w strefie sąsiadującej z wilgotnymi lasami równikowymi Gwinei, przy średnich opadach 1300-1400mm, i długiej (6-8 m-cy) porze deszczowej / wys. traw do 4-5 m, licznie występują drzewa (tworzą zagajniki i płaty lasu), ^ - lasy galeriowe - rosną w szerokich dolinach rzek.
-W porze suchej wyższe trawy i rośliny zielne zasychają/drzewa zachowują liście cały rok
*sawanna sudańska (niska, sucha) - występuje na obszarach z krótszą porą deszczową (3-4 m-ce) i średnim opadem rocznym (500-1000mm) / trawy nie przekraczają 2m wys., a w porze suchej żółkną i zasychają, drzew jest mniej i rosną pojedynczo i są reprezentowane przez nieliczne gatunki (akacje, baobaby, drzewa masłowe) tracą liście w porze suchej.
*sawanna sahelska (ciernista, półpustynna) - rośnie na obszarach z krótką porą deszczową (2-3 m-ce) i roczną sumą opadów 200-500mm/ tworzą ją niskie cierniste krzewy drobnolistne, trawy kępkowe i zioła (Całkowicie zasychające w porze suchej), drzewa występują sporadycznie
4) GWINEA
- znajduje się w zachodniej części Afryki, tworzy wyżynny łuk wokół Zatoki Gwinejskiej
-dzieli się na 2 części :
Górną Gwineę (ciągnie się po północnej str. Zatoki Gwinejskiej, do wybrzeża Oceanu Atlantyckiego u zachodnich podnóży Futa Dżalon po masyw Kamerunu i Wyżynę Adamawa)
Dolną Gwineę (ciągnie się po wsch. stronie Zatoki Gwinejskiej od masywu Kamerunu po wyżynę Bije.
* Gwinea obejmuje wąski pas nadmorskich aluwialnych nizin (często zabagnionych, tworzących niskie wybrzeża, na niektórych odcinkach lagunowe, oraz deltowe np. w delcie Nigru ) /wybrzeża namorzynowe występują na północ od równika (w strefie pływów)
*w głębi lądu Gwinea obejmuje pas krystalicznych wyżyn i masywów (lokalnie nazywanych górami - wyniesień prekambryjskiej platformy afrykańskiej : gwinejskiego, środkowoafrykańskiego i kongo-namibijskiego :
- od zachodu jest to Wyżyna Górnogwinejska ( z masywami Futa DZalon, Loma i Nimba), płaskowyż Kwahu, oraz góry krawędziowe - Akwapim, Togo, Atakora, płaskowyż Jaruba, i masyw Kamerunu
- na pd. masywu Kamerunu :Wyżyna Dolnogwinejska (obejmuje Góry Krystaliczne, masyw Chaillu, Mayombé, góry Macoba, wyżynę Bije.
>Wyżyna Bije - stanowi południowy kraniec Wyżyny Dolnogwinejskiej stromo opadający ku wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego, zrośnięty na wschodzie z wyżyną Lunda a na południu z wyżyną Damara
- średnia wysokość to 1500-2000 m , najwyższy punkt to Serra Môco (2620m)
- wyżyna zbudowana jest z prekambryjskich skał krystalicznych (platformy afrykańskiej wyniesienie Kongo-namibijskie) z lokalnie zachowaną osadową pokrywą w postaci piaskowców kwarcowych i kwarcytów- budują one twardzielcowe wzgórza wznoszące się ponad zrównany poziom wyżyny.
Powierzchnia szczytowa wyżyn Gwinei jest silnie zrównana, przeważnie falista, urozmaicona co najwyżej górami wyspowymi bądź progami strukturalnymi.
- stoki wyżyn opadają ku nadmorskim nizinom stromo nachylonym progiem z wyraźną krawędzią i tworzą w północnej części regionu Próg Górnej Gwinei, a w południowej Próg Dolnej Gwinei.
- stoki opadające ku wewnętrznym kotlinom kontynentu są łagodnie nachylone
KLIMAT GWINEI
- strefa równikowa , temp. >20°C, roczne amplitudy <5°C,
GÓRNA GWINEA
*zachodnia część Górnej Gwinei - równikowy wybitnie wilgotny, suma rocznych opadów 3000-5000mm,
*na północ od Progu Górnej Gwinei opady są niższe (1000-1500mm) z wyraźną jedną porą suchą
*środkowa część Górnej Gwinei - klimat wilgotny , roczna suma opadów 800-1200mm, dwie pory deszczowe,
*wschodnia część Górnej Gwinei - klimat wybitnie wilgotny (na stokach Kamerunu do 10 000mm), na wyżynie Adamawa opady niższe z jedną porą deszczową
DOLNA GWINEA
*klimat równikowy wybitnie wilgotny , roczne sumy opadów 1000-2000mm, przechodzący ku południowi (wyżyna Bije) w klimat równikowy suchy (400-800mm rocznie)
ROŚLINNOŚĆ GWINEI
- naturalną roślinność stanowią lasy / Górna Gwinea - wilgotne lasy równikowe -rosnące na nadmorskich nizinach oraz na atlantyckich dowietrznych stokach masywów i wyżyn/na granicy Sudanu lasy przechodzą a mozaikę wilgotnych lasów równikowych i wilgotnych wysokotrawiastych sawann (sawann gwinejskich)/ lokalnie występuję drzewa zrzucające liście.
*Na stokach masywu Kamerunu - zaznacza się piętrowość klimatyczno-roślinna / nizinne, bogate w gatunki drzew lasy równikowe sięgają do wys. 1000 m n.p.m., 1500-1600 m - rosną lasy przejściowe /piętro lasów kończące się zaroślami bambusowymi sięga do wys. 3000 m n.p.m. / wyżej rosną zbiorowiska trawiaste.
*W Dolnej Gwinei wilgotne lasy równikowe sięgają wzdłuż wybrzeża oceanu do ujścia rzeki Konga/ a w głębi lądu i na pd. od ujścia rzeki Konga występują lasy zrzucające liście i płaty sawann przechodzące ku południowi w suchsze odmiany
*Na północ od ujścia Konga występują lasy namorzynowe
5) KOTLINA KONGA
Kotlina Konga (Zair) leży w strefie równikowej Afryki, sąsiaduje z Gwineą na zachodzie i Sudanem na północy , Wyżyną Środkowoafrykańską na wschodzie i wyżynami Afryki Południowej na południu
- Kotlina jest formą rozległego basenu otoczonego ze wszystkich stron wyżynami o znacznej wysokości - formę tą zawdzięcza ukształtowaniu prekambryjskiego podłoża (synekliza Konga otoczona wyniesieniami krystalicznego podłoża) - takie ukształtowanie pow. pozwoliło na powstanie największego a Afryce systemu rzecznego (drugi na Ziemi po Amazonce) z koncentrycznym ( zbieżny, dośrodkowy) układem sieci rzecznej.
- najniższa część dna kotliny (Wielka Depresja Centralna) znajduje się na wys. 300-500 m n.p.m. i jest częściowo zajęta przez jeziora otoczone rozległymi bagnami/podmokłą równinę budują plejstoceńskie i holoceńskie aluwia rzeczne i osady jeziorne / wyższy poziom kotliny znajduje się na wys. 500-1000 m n.p.m.
- od O. Atlantyckiego Kotlinę Konga oddziela Wyżyna Dolnogwinejska, przez którą rzeka Kongo przełamuje się serią wodospadów (Wodospady Livingstone'a) w drodze ku oceanowi
- od północy i północnego wschodu Kotlinę Konga otaczają wyżyny Adamawa i Wyżyny Ubangi i Azande.
>Wyżyna Adamawa - najwyższa z tych trzech wyżyn
-stanowi silnie wypiętrzony fragmenty platformy afrykańskiej zbudowany z prekambryjskich skał krystalicznych oraz młodych skał wulkanicznych
- wyżyna ciągnie się otwartym łukiem ku południowi od Zatoki Gwinejskiej do Jeziora Czad
-wschodnia część wyżyny stanowiąca fragment tego samego wyniesienia wyodrębniona jest pod nazwa wyżyny
Ubangi
-zachodnia część Adamawa (zbudowana ze skały wulkanicznych) nawiązuje do głębokiego rozłamu w skorupie ziemskiej - który ciągnie się z południowego zachodu (od Zatoki Gwinejskiej), wzdłuż osi delty Nigru, rowu Benue, obniżenia Jeziora Czad, doliny Bahr el-Ghazel po kotlinę Bodele na północnym wschodzie/
-wyżyna ma około 1200 km długości 200-400 km szerokości i średnią wysokość ok. 1000 m n.p.m.
- głębokie doliny rozczłonkowują wyżyną na szereg masywów i gór przekraczających wys.2000 m,
- wyżyna stanowi dział wodny zlewni Jeziora Czad oraz dorzeczy Nigru i Konga.
- północne stoki wyżyny Adamawa porasta sawanna wysokotrawiasta z płatami lasów i lasami galeriowymi w dolinach rzek / sawanna występuje też w partiach szczytowych wyżyny.
-południowe stoki porasta zawsze zielony las równikowy
>Wyżyna Azande
- ma kształt trójkąta łączącego się wierzchołkami z wyżyną Adamawa na zachodzie, wyżyną Darfur na północy oraz górami zrębowymi Mitumba na południowym wschodzie leżącymi na Wyżynie Środkowoafrykańskiej
- Azande rozdziela kotliny : Czadu, Konga, Górnego Nilu/ stanowi dział wodny między bezodpływowym basenem Czadu a dorzeczami Nilu i Konga.
- wyżyna jest zbudowana ze skały krystalicznych (prekambryjskich) / w rzeźbie dominują formy zaokrąglone
- na północnym zachodzie, północy i północnym wschodzie wyżyny występują sawanny wysokotrawiaste oraz widne lasyt zrzucające liści w porze suchej, w dolinach rzek rosną lasy galeriowe/ południowo zachodnie stoki porasta wilgotny las równikowy.
>Wyżyna Lunda
- zajmuje ona środkową część pasa wyżyn dzielącego Kotliny Konga i Kalahari,
- w podłożu występują skały prekambryjskie , powierzchniową warstwę osadów stanowią lądowe piaskowce
- powierzchnia szczytowa jest prawie płaska przerywana twardzielowymi wzgórzami.
- na wierzchowinie rośnie sawanna i widne lasy typu miombo (zrzucają liście w porze suchej)
- wyżyna jest działem wodnym dorzeczy Konga i Zambezi
>Wyżyna Szaba
- średnia wys. 1000m
- sięga na wschód po Wielki Rów Zachodni , pn- zach. krawędź tej części wyżyny (zwrócona w kierunku Kotliny Konga) nazywana jest pasmem Mitumba- w pobliżu Rowu osiąga wys. 2500 m
- na południu wyżyna przechodzi w równinną wyżynę Barotse
- jest działem wodnym dorzeczy Konga i Zambezi
-wyżynę porastają sawanny oraz widne lasy zrzucające liście w porze suchej (miombo -miejsca wilgotniejsze, mopane - mniej wilgotne)
- w dolinie rzek spływających do Kotliny Konga występują bujne lasy galeriowe przechodzące w lasy równikowe.
KLIMAT W KOLTINIR KONGA
-równikowy wilgotny (w Kotlinie Konga + na stokach wyżyn zwróconych ku wnętrzu kotliny)/ na pn od równika - jednostajnie wilgotny ( bez pory suchej) , na pd. od równika - pora sucha przypada na okres zimy na półkuli pd. i trwa ok. jednego miesiąca,
- zwiększone opady w części kotliny leżącej na pn od równika przypadają na marzec- kwiecień, w części na pd. od równika przypada na wrzesień-październik
- roczne sumy opadów : 1300-1500 mm na wyżynach, 1500-2000 mm we wnętrzu kotliny
-średnie roczne temp. ok. 25°C,
WODY
- sieć rzek jest gęsta szczególnie w pn. i północno-wschodniej części regionu gdzie Kongo otrzymuje wielkie dopływy :Sangha, Ubangi, Aruwini spływające z otaczających wyżyn i gór Mitumba/ w dolnych biegach i na środkowym biegu Konga tworzą one ogromne rozlewiska (podczas wysokich stanów wód)obejmujące tysiące km2 / w pd. części kotliny sieć jest dużo rzadsza - większość płynących tu rzek ma swoje źródła na wyżynach Lunda i Szaba
-rzeka Kongo
ROŚLINNOŚĆ
- zawsze zielone lasy równikowe
- od północy i południa w obrębie wyżyn, które otaczają Kotlinę Konga kompleks wilgotnych lasów równikowych przechodzi w mozaikę lasu i sawanny , wilgotne sawanny na północy, i widne lasy zrzucające liście na południu
6) AFRYKA WSCHODNIA
- region ten obejmuje wschodnią część kontynentu / rozciąga się od wybrzeży Morza Czerwonego i Zatoki Adeńskiej po wyżynę Matabele, rzekę Umhlatuzi i Zatokę Richardsa
- na zchodzie graniczy z Sudanem, Kotliną Konga i wyżyną Szaba a na wschodzie z O. Indyjskim
- obszar wyżynny rozczłonkowany przez system wschodnioafrykańskich rowów tektonicznych na szereg mniejszych jednostek : gór, wyżyn, płaskowyżów, rowów i kotlin. / W jego obrębie wyróżnia się : Wyżynę Abisyńską, Wyżynę Wschodnioafrykańską, Wyżynę Mozambicką, Kotlinę Danakilską, Nizinę Wschodnioafrykańską
>Wyżyna Abisyńska
- zajmuje północno-wschodnią część Afryki Wschodniej
- zbudowana ze skał krystalicznych (gnejsów, granitoidów, łupków krystalicznych)/ utwory te są przykryte przez mezozoiczne skały okruchowe, węglanowe oraz bazalty, które tworzą grubą na 2 tys. m pokrywę lawową -trap/ skały są pocięte licznymi uskokami i rowami tektonicznymi (należących do systemu ryftów afrykańskich)
- w rowach występują młode skały wulkaniczne i utwory rzeczne i jeziorne
- największą strukturą zapadliskową jest Rów Abisyński , dzieli on wyżynę na dwie części : zachodnią, przy której pozostaje nazwa Wyżyna Abisyńska i wschodnią nazywaną Wyżyną Somalijską.
- średnia wys. ok. 2000 m , najwyższe szczyty przekraczają 4000 m (grupują się blisko zachodniej krawędzi Rowu Abisyńskiego i Kotliny Danakilskiej) - najwyższy szczyt wyżyny - Rasz Daszan 4620 m
- powierzchnię wyżyny rozcinają głębokie (do 1000m) kaniony dzieląc ją na płaskowyże, izolowane masywy wulkaniczne, oraz ostańce denudacyjne o stromych wypukłych stokach i spłaszczonych wierzchołkach.
>Wyżyna Somalijska
- zajmuje większą część tzw. Rogu Afryki
- jest średnio nieco niższa od Wyżyny Abisyńskiej, ale szczyty które położone w pobliżu krawędzi Rowu Abisyńskiego osiągają wysokości ponad 4000 m - Batu 4307 - najwyższy szczyt Wyżyny Somalijskiej
- wyżyna obrywa się stromym stokiem ku Kotlinie Danakilskiej i wybrzeżu Zatoki Adeńskiej , ku południowemu wschodowi opada łagodnie przechodząc w wąski pas Niziny Somalijskiej
>Kotlina Danakilska inaczej zapadlisko Afar (głęboka, tektoniczna, bezodpływowa)
- jest położona między Wyżyną Abisyńską i Somalijską a wybrzeżem Morza Czerwonego i Zatoki Adeńskiej
-należy do systemu Wielkich Rowów Afrykańskich
- w jej środkowej części w depresji znajduje się jezioro Assal (poziom lustra wody 153 m p.p.m.) najniżej położony punkt Afryki
- w części północnej kotliny znajduje się Depresja Danakilska z jesiorem Asale (116 m p.p.m.)
KLIMAT
* na Wyżynie Abisyńskiej - panuje górska i wyżynna odmiana klimatu równikowego monsunowego /zachodnie stoki wyżyny , najwyższe masywy górskie mają klimat wilgotny z opadami 1000-1500 mm rocznie/ pozostała część wyżyny ma klimat równikowy suchy z opadami 400-500 mm,
*W Kotlinie Danakilskiej panuje klimat zwrotnikowy kontynentalny skrajnie suchy
- dominujący wpływ na przebieg temp. powietrza na Wyżynie Abisyńskiej ma wysokość nad poziom morza - pozwala ona na wyróżnienie w tym regionie pięter termicznych i odpowiadających ich pięter roślinnych.
Piętro najniższe - (bereha)- zasięg ograniczony do Kotliny Danakilskiej - jeden z najcieplejszych obszarów na Ziemi, temp. maksymalne powietrza wahają się w granicach 36-47°C, minimalne 26-32°C, opady sporadycznie pozwalające na utrzymywanie się pustyń i półpustyń.
Piętro Kolla 1500-1700 m n.p.m. - średnia roczna temp. 25°C i powyżej, niżej położone obszary (zwłaszcza na wschodzie i w obrębie Rowu Abisyńskiego i pd. część Kotliny Danakilskiej ) porastają cierniste sawanny i sawanny niskie. / na południu i zachodzie wyżyny występują wilgotne sawanny z lasami galeriowymi i płaty lasów równikowych, które przechodzą w górnej granicy piętra w lasy górskie z zaroślami bambusów i lawy kawowe.
Piętro uojna dega - sięga wysokości 2500 m n.p.m. średnia temp. powietrza szybko obniża się wraz ze wzrostem wysokości z 20°C do 10-15°C w pobliżu górnej granicy gdzie rosną zawsze zielone lasy liściaste i iglaste
Piętro dega - do 3500 m n.p.m. w dolnych partiach piętra przebiega górna granica lasu zastępowanego wyżej przez zarośla krzewów
Piętro czokie - tu utrzymują się jedynie trawy, mchy i porosty.
Piętro dega i wyżej w piętrze czokie spadki temp. powietrza poniżej 0 i opady zdarzają się we wszystkich miesiącach roku.
WODY
Wyżyna Abisyńska i Somalijska są obszarami źródłowymi wielu rzek
- w zachodniej części Wyżyny Abisyńskiej mają swoje źródła dopływy Nilu: Sabat, Nil Błękitny, Atbara
- na wschodnim stoku największą rzeką jest Auasz (płynie ona w środkowym swym biegu w Rowie Abisyńskim do Kotliny Danakilskiej i uchodzi do bezodpływowego jeziora Abie.
- przez południową część wyżyny płynie rzeka Omo uchodząca do jeziora Turkana.
Na Wyżynie Somalijskiej rzek jest mniej i większość z nich ma charakter okresowy, dwie największe wypływają z masywu Mandebo, Dżuba uchodzi do O. Indyjskiego niemal dokładnie na równiku, Uebi Szebeli (dłuższa) ginie w słonych bagnach Niziny Somalijskiej.
występowanie jezior jest związane z rowami tektonicznymi
-największe tektoniczne jezioro Wyżyny Abisyńskiej : jezioro Tana - z niego wypływa Nil Błękitny
- w Rowie Abisyńskim znajdują się jeziora : Abbaja (Jezioro Małgorzaty), Abjata, Czamo, Czeu Bahyr, Langana, Turkana i wiele innych.. mniejszych
-w Kotlinie Danakilskiej (jeziora :Assal, Asale)
> Wyżyna Wschodnioafrykańska
-leży na południe od Wyżyny Abisyńskiej, między wybrzeżem O. Indyjskiego a Kotliną Konga
- jej południową granicę wyznacza rzeka Zambezi
-jest to mocno wydźwignięty fragmenty platformy afrykańskiej ,budują ją skały krystaliczne (gnejsy i łupki krystaliczne), z lokalnie zachowaną pokrywą skał osadowych, młodymi utworami wulkanicznymi - bazaltami (tworzącymi miejscami pokrywy, płaskowyże lawowe) oraz tufami i popiołami wulkanicznymi,
>Wielkie Rowy Afrykańskie
-dominujący rys ukształtowania powierzchni Wyżyny Wschodnioafrykańskiej
- struktury powstały w trzeciorzędzie prawdopodobnie w miejscach starszych uskoków w wyniku rozciągania afrykańskiej płyty litosfery i postępującego rozpadu Gondwany/ ich powstawaniu i współczesnemu rozwojowi towarzyszy ożywiony wulkanizm
- rowy tworzą tzw. wschodnioafrykański system ryftowy składający się z 2 stref :zachodniej obejmującej Wielki Rów Zachodni i wschodniej z Wielkim Rowem Wschodnim ,znajdującym się na jego przedłużeniu Rowem Abisyńskim i zapadliskiem Afar
Wielki Rów Zachodni
- zaczyna się na południu rowem rzeki Shire dalej wyznacza ciąg obniżeń zajętych przez jezioro Niasa a bocznym odgałęzieniu - jezioro Rukua, następnie Tamganika, rzekę Ruizizi, jeziora: Kiwu i Edwarda, rzekę Semiliki, Jezioro Alberta i Nil Alberta
- po obu stronach Wielkiego Rowu Zachodniego wznoszą się zrębowe masywy górskie stanowiące strefy krawędziowe rozciągających się na ich zapleczu wyżyn tworzą one tzw. wyniesienie tanganicko-rodezyjskie
*po wschodniej stronie (od południa kontynentu) są to góry :Mlandżi (stanowią południową krawędź Wyżyny Mozambickiej), Góry Livingstone'a z masywem Rungwe, płaskowyż Fipa i masyw Kungwe nad jeziorem Tanganika, wulkaniczne góry : Wirunga (leżą między jeziorami Kiwu i Edwarda) z dwoma wygasłymi i dwoma czynnymi wulkanami, zrębowy masyw Ruwenzori
*po zachodniej stronie Wielkiego Rowu Zachodniego wznosi się płaskowyż Nyika, a następnie nad jeziorem Tanganika płaskowyże : Marungu, Malimba i Mugila (położone w północno-wschodniej części wyżyny Szaba), dalej na północ znajdują się zrębowe góry Mitumba, (osiągające w masywie Ugoma 2987m) oraz Góry Błękitne (do 2500m) po zachodniej stronie Jeziora Alberta.
Wielki Rów Wschodni
-zaczyna się na południu rowem rzeki Luangwa, na północ od jeziora Niasa krzyżuje się z Wielkim Rowem Zachodnim, a następnie dzieli na wiele drugorzędnych struktur zapadliskowych (rów Ruaha, Kilombero i inne), których przebieg wyznaczają doliny rzek Ruaha i Pangani oraz obniżenia zajęte przez jeziora :Ejasi, Manyara, Natron, Magadi, Naivasha, Nakuru, Baringo, Turkana gdzie zaczyna się Rów Abisyński
- w sąsiedztwie Wielkiego Rowu Wschodniego wznoszą się zrębowe masywy górskie :
Na południu są to góry: Muczinga, Udzungwa, Nguru, Uluguru
Na północy : Aberdare, i płaskowyż Mau i inne a między nimi liczne masywy wulkaniczne : Kilimandżaro, Kenia, czynny wulkan Meru, Elgon, Loolmalasin i wiele mniejszych.
* na wschód od Wielkiego Rowu Wschodniego pow. Wyżyny Wschodnioafrykańskiej urozmaicona niewielkimi zrębami, samotnymi wulkanami obniża się ku wąskiej nadmorskiej nizinie. Nizina ta łączy się na północy s szeroką aluwialną niziną Benadir (po południowej stronie Płw. Somalijskiego) a na południu z aluwialną Niziną Mozambicką
*Wybrzeżu wschodniej Afryki towarzyszą niskie wyspy otoczone rafami koralowymi :Mafia, Zanzibar i Pemba.
>Kotlina Jeziora Wiktorii
- zajmuje północną część Wyżyny Wschodnioafrykańskiej, znajduje się między Wielkim Rowem Zachodnim i Wielkim Rowem Wschodnim,
- stanowi obniżenie wypiętrzonego fragmentu platformy afrykańskiej obrzeżone zrębowymi masywami.
- od północy zamyka kotlinę wulkaniczny masyw Kinyeli i góry Nangeya, a od południa Góry Livingstone'a Udzungwa, Uluguru, Nguru,
- dno kotliny znajduje się na wys. 1134 m i jest zajęte przez wielkie , niezbyt głębokie Jezioro Wiktorii - największe jezioro Afryki/ na pn od niego jest płytkie (ok. 6 m) jezioro Kioga, przez które przepływa Nil Wiktorii
- w bliskim sąsiedztwie Jeziora Wiktorii znajduje się kilka mniejszych jezior : min. Wamala, Kachira, Burigi
>Wyżyna Mozambicka
-znajduje się w południowej części Wyżyny Wschodnioafrykańskiej, na południe od Gór Livingstone'a , Udzungwa, Nguru Uluguru, oraz Rowu Kilombero/ rozciąga się ona od wschodniej krawędzi Wielkiego Rowu Wschodniego (z jeziorem Niasa) do Oceanu Indyjskiego na wschodzie. . na południu urywa się wysoką krawędzią nad Niziną Mozambicką
- wyżyna jest zbudowana z prekambryjskich skał krystalicznych z lokalnie zachowaną pokrywą osadową
- średnia wysokość wyżyny to ok. 700 m n.p.m./ najwyżej wznosi się ona w zachodniej części w zrębowych masywach nad tektonicznym rowem Niasa/ wyżyna jest mocno porozcinana głębokimi dolinami rzek płynących generalnie ku wschodowi i ku południowemu wschodowi
KLIMAT
- cała Wyżyna Wschodnioafrykańska leży w strefie klimatów równikowych ze średnią temp. powietrza we wszystkich miesiącach powyżej 20 °C i zróżnicowanymi sumami opadów / na wybrzeży w pasie równikowym jest to klimat równikowy wybitnie wilgotny/ we wnętrzu (zwłaszcza w kotlinach i po zawietrznej stronie gór) panuje klimat podrównikowy suchy- lokalnie jest wilgotny np. nad jeziorem Niasa, w otoczeniu Jeziora Wiktorii
Na Wyżynie Mozambickiej panuje klimat podrównikowy wilgotny (na pn tego regionu monsunowy)
ROŚLINNOŚĆ
-naturalną roślinnością Wyżyny Wschodnioafrykańskiej są sawanny i widne lasy zrzucające liście w porze suchej
- lasy zbliżone fizjonomią do wilgotnych lasów równikowych występują pasowo w pasie wybrzeża oraz w dolinach rzek
- bardzo zróżnicowane zbiorowiska występują w górach - u podnóży Kilimandżaro do wys. 1000 m na zachodzie i do 2000 m na wschodzie występują sawanny, przechodzące w widne lasy równikowe/ do 3000 m rosną równikowe wilgotne lasy górskie, przechodzące w piętro zarośli bambusowych i wrzośców sięgające do 3500 m, ponad tym piętrem do wys. 4500 m rozpościera się piętro łąk alpejskich/ wyżej aż do granicy wieloletniego śniegu utrzymuje się skąpa roślinność naskalna.
>Nizina Wschodnioafrykańska
-ciągnie się raczej wąskim pasem od przylądka Hafun (na Płw. Somalijskim) po rzekę Umhlatuzi i Zatokę Richardsa na południu
-północna część niziny obejmuje południowo-wschodnie wybrzeże Płw. Somalijskiego i nosi tam nazwę Benadir (Nizina Somalijska),
-Nizina Wschodnioafrykańska wraz z Niziną Mozambicką na całej długości mają charakter aluwialny, przecinają je doliny licznych rzek (na północy często suche doliny okresowych i epizodycznych rzek)
-lokalnie nizina jest zabagniona,
- nizinna są także przybrzeżne wyspy : Zanzibar, Mafia i Pemba,
- na Nizinie Somalijskiej panuje klimat równikowy suchy z opadami <200mm, roślinność jest skąpa półpustynna,
- najlepiej wyodrębniającą się częścią Niziny Wschodnioafrykańskiej jest Nizina Mozambicka
NIZINA MOZAMBICKA
- od zachodu otoczona wyżynami :Transwalską i Matabele - tworzą onbe krawędź zbudowaną ze skał krystalicznych, która opada stromym stokiem ku nizinie
- nizina znajduje się w obrębie zapadliska Zambezi-Limpopo wysłanego utworami mezozoiku i kenozoiku
ma szerokość ok. 80 km na pn do prawie 400 km w części środkowej.
Na południu w obrębie niziny wznosi się wapienny (silnie skrasowiały) płaskowyż, pozostała część jest równinna miejscami silnie zabagniona
- na Nizinie Mozambickiej panuje klimat zwrotnikowy wilgotny/ na pn podrównikowy wilgotny
- naturalną roślinność stanowią wilgotne sawanny z lasami galeriowymi w dolinach rzek/ na brzegach morskich w strefie pływów oraz w ujściach rzek rosną lasy namorzynowe.
7) AFRYKA POŁUDNIOWA
>Kotlina Kalahari otoczona wyżynami i górami : Nama i Damara (na zachodzie), Bije, Lunda, Szaba (na pn.)
Matabele i Weld (na wschodzie) oraz Karru Wysokie (Karru Górne) od południa
- wyżyny te na wschodzie i zachodzie opadają stromo ku nadmorskim niziniom nad Oceanem Indyjskim i Atlantyckim
-Kalahari jest rozległą syneklizą w obrębie południowej części platformy afrykańskiej, przedzieloną wyniesieniami starszego podłoża na dwie części / północna część to synekliza Okawango a południowa synekliza Kalahari
- niecki są wypełnione przez morskie i lądowe skały okruchowe wieku trzeciorzędowego głównie piaskowce (zalegają ona na osadach kredowych)
- powierzchniową warstwę osadów stanowią plejstoceńskie i współczesne piaski i żwiry pochodzenia rzecznego, osady jeziorne i eoliczne
- rozciągłość kotliny ( z północy na południe) wynosi ok. 1500 km, z zachodu na wschód ok. 1000 km
- w krajobrazie kotliny przeważają wydmy (ruchome na południowym zachodzie)
-najniższą częścią Kotliny Kalahari zajmują bagna Okawango i Makgadikgadi
- w kotlinie panuje klimat zwrotnikowy suchy z opadami od 200-500 mm (od grudnia do kwietnia), maksymalne temp. powietrza od 30(czerwiec) do 30-35 w lipcu, minimalne do 1°C
- sieć wód powierzchniowych jest skąpa , północną część kotliny odwadnia Zambezi i jej dopływy, środkowa i południowa części kotliny jest bezodpływowa/ bardziej zasobna w wodę jest północna część zaopatrywana przez rzeki spływające z wyżyny Lunda.
-KALAHARI NIE JEST PUSTYNIĄ
- naturalną roślinnością północnej części kotliny jest sawanna niska z udziałem kolczastych krzewów i akacjowych zarośli/ lasy mopane rosną w niezatapianych wodą obniżeniach , a lasy miombo rosną na suchych grzbietach / na obszarach stale wilgotnych - np. bagna Okawango występuje sawanna zalewowa,/ południowa i zachodnia część kotliny ma cechy półpustyni- niskie sawanny z udziałem ciernistych krzewów, z sukulentami
>Wyżyna Nama i Damara
- leżą między pustynnym wybrzeżem Oceanu Atlantyckiego z pustynią Namib na zachodzie a kotliną Kalahari na wschodzie
-Nama leży po obu stronach doliny dolnej Oranje (dzieli ją na Małą Namę i Wielką Namę)
-Damara - mocno rozczłonkowana suchymi dolinami epizodycznie prowadzącymi wody do kotliny Kalahari i na pustynne wybrzeże O. Atlantyckiego, dzielą one wyżynę na szereg płaskowyżów i grzbietów , ich powierzchnie średniej wys. ok. 1500 urozmaicają ostańcowi góry o wys. ok. 2000m
-najwyższym szczytem wyżyny Damara jest Brandberg (2606 m), na północy wyżyna przybiera postać gór krawędziowych i łączy się z wyżyną Bije
>Pustynia Namib
- ciągnie się wzdłuż wybrzeża Oceanu Atlantyckiego, zajmuje wąski pas wybrzeża szerokości 50-130 km ,
- na północy Namib ma cechy pustyni kamienistej i żwirowej na przemian, na pd. przeważa pustynia piaszczysta.
- na obszarze pustyni panuje klimat zwrotnikowy skrajnie suchy ze stosunkowo niskimi temp. powietrza średnio 17-19°C - jest to spowodowane działalnością zimnego Prądu Benguelskiego sprzyjającego dużej wilgotności powietrza i częstemu występowaniu mgieł - typowy przykład pustyni mglistej.
>Wyżyna Barotse
-stanowi południową część wyżyny Szaba
- zachodni i południowy skraj wyżyny rozcinają dopływy Zambezi
- wyżynę odwadnia rzeka Kafue z dopływami
- w porze deszczowej w sawannowym krajobrazie rzeka Kafue tworzy ogromne rozlewiska porośnięte bujną roślinnością
-Zambezi płynie wśród rozłamów tektonicznych w obrębie grubej pokrywy lawowe, tworzy tam liczne progi i wodospady.
>Wyżyna Matabele (dawniej Wyżyna Rodezyjska)
-znajduje się na wschód od kotliny Kalahari
- leży między dolinami Limpopo i Zambezi / przez dolinę Limpopo graniczy z Wyżyną Weldów
-zbudowana ze skał magmowych (gnejsy, łupki krystaliczne, granity) poprzecinanych intruzjami skał wulkanicznych
- jej powierzchnie urozmaicają góry wyspowe, płaskowyże lawowe, twardzielcowe wzgórza,
- cały obszar wyżyny porasta sawanna z płatami widnych lasów zrzucających w porze suchej
>Wyżyna Weldów
- na wschodzie tworzy wysoki próg strukturalno-denudacyjny nazywamy Górami Smoczymi
-na zachodzie sąsiaduje z Karru Wysokim
- na wyżynie panuje klimat zwrotnikowy pośredni umiarkowanie ciepły ( ze względu na znaczną wysokość)z upalnym latem ale też z przymrozkami w chłodnej połowie roku
- opady występują głównie latem
- części wyżyny o wys. 1500-1800 porastają górskie łąki , niżej występują suche sawanny i kolczaste zarośla, na stokach Gór Smoczych występują płaty lasów liściastych i iglastych
- Wysoki Weld
- znajduje się między górną Oranje na południu a doliną górnej Olifants (dopływem Limpopo) na północy
-na wschodzie kończy się Wielkim Urwiskiem
- to najwyżej wyniesiona część Wyżyny Weldów o średnich wysokościach 1200-2000m
- przez północną część wyżyny ciągnie się równoleżnikowo pas wzgórz wysokości 1700-1800 m nazywany Witwatersrand- tworzy go ciąg intruzji skał magmowych, z którymi wiąże się bogate okruszcowienie (m.in. złoto, srebro,platyna, rudy uranu, diamenty, węgiel kamienny).
-kulimnacją Wysokiego Weldu jest lawowy płaskowyż Lesotho (wys.2000-3000 m), wschodnia jego krawędź wchodzi w skład Gór Smoczych - typowych gór krawędziowych (które ciągną się wzdłuż wschodniego skraju Wysokiego Weldu.
-Środkowy Weld
- leży na północny zachód od Wysokiego Weldu
-na zachodzie sąsiaduje z kotliną Kalahari
- tę część wyżyny budują skały wulkaniczne o średniej wysokości ok. 900 m
- Niski Weld (Wyżyna Transwalska)
- zbudowany ze skał krystalicznych
-leży na północ od wzniesień Witwatersrandu,
- na południu wznosi się do wys. ok. 800 m i obniża się do 300 m w stronę doliny Limpopo
>Karru Wysokie (Karru Górne, Karru Północne)
- rozciąga się między środkowym biegiem rzeki Oranje a krawędzią Wielkiego Urwiska
- jest płaskowyżem o wys. 1000-1500 m, o stosunkowo płaskiej powierzchni porozcinanej suchymi dolinami okresowo prowadzącymi wodą do rzeki Oranje , z nieckami słonych jezior
- stanowi południową część pierścienia wyżyn otaczających kotlinę Kalahari i południowo-zachodnią część Wyżyny Weldów
- jest zbudowane z głównie ze skał okruchowych piaskowców łupków ilastych pochodzenia lądowego oraz wylewnych skał magmowych
-na płaskowyżu panuje wyżynna odmiana klimatu zwrotnikowego kontynentalnego
-opady występują głównie latem
- roślinność Karru Wysokiego jest bardzo zróżnicowana o znacznym stopniu endemizmu / dominuje sucha sawanna z dużym udziałem kolczastych krzewów i licznymi gatunkami sukulentów.
>Góry Przylądkowe
-wznoszą się w południowej części Afryki Południowej na skraju kontynentu
- ciągną się od oj ujścia rzeki Olifants (na zachodzie O. Atlantyckiego) do zatoki Algoa nad Oceanem Indyjskim na długości ok. 800 km,
- są one górotworem wieku hercyńskiego
- tworzą dwa równoleżnikowe łańcuchy złożone z wielu pasm: północny -Góry Czarne o wys. do 2326 m i południowy - Góry Długie o wys. do 2080 m
- między górami Czarnymi i Długimi znajduje się śródgórskie zapadlisko nazywane Karru Małym/ na pn. od od Gór Czarnych leży wielkie przedgórskie zapadlisko nazywane Karru Wielkim.
- w Górach Przylądkowych panuje klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy ( z opadami 200-500mm)
- roślinność gór jest zróżnicowane/na południowych i południowo-wschodnich stokach Gór Długich zachowały się płaty zawsze zielonych lasów podzwrotnikowych (knysna)
-środkowa część gór ma roślinność uboga- kserotermiczna z licznymi sukulentami
8) WYPY AFRYKI
>Madagaskar
- największa wyspa Afryki (jedna z największych na Ziemi), od kontynentu oddziela ją szeroki i głęboki Kanał Mozambicki, Madagaskar do końca mezozoiku był częścią Afryki , został oderwany od kontynentu w następstwie powstania ryftu (dziś już nieczynnego) pogrążonego na dnie Kanału Mozambickiego
- 2/3 pow. zajmuje tarcza malgaska (ze skał krystalicznych)
- na dużych obszarach występują skały wulkaniczne/ działalność wulkaniczna trwała przez cały trzeciorzęd
- w rzeźbie pow. Madagaskaru dominuje rozległy płaskowyż (odpowiada tarczy malgaskiej)/ płaskowyż jest pocięty uskokami i rowami tektonicznymi
-ponad zrównaną powierzchnią płaskowyżu wznoszą się izolowane góry i masywy wulkaniczne .
- wschodnia część płaskowyżu obrywa się stromymi stopniami ku wąskiej nadmorskiej nizinie
- na większości terytorium wyspy panuje klimat równikowy (wilgotny na wschodnim wybrzeżu, suchy na zachodniej części wyspy)
- średnie roczne temp. >25°C, suma rocznych opadów 300-400 mm,
-roślinność bardzo bogata i zróżnicowana gatunkowo , ku zachodowi lasy te przechodzą w widne lasy zrzucające liście w porze suchej i w sawanny/ w najwyższych częściach płaskowyżu występują wrzosowiska i łąki górskie.
>Afrykańskie Wyspy Oceanu Indyjskiego
- obejmują kilkaset wysp (drobnych rozsianych w Kanale Mozambickim oraz na Oceanie Indyjskim na północ i wschód od Madagaskaru- tworzą one archipelagi : Komory, Maskareny, Seszele, Amiraty, mniejsze grupy wysp oraz drobne wyspy samotne
- Komory
- są górzystym archipelagiem pochodzenia wulkanicznego , obejmuje kilka dużych wysp : Wielki Komor, Nzwami, Mwali, Majotta Pamanzi oraz kilkadziesiąt wysepek.
-większe wyspy są wulkanicznymi masywami z czynnymi i wygasłymi wulkanami.
- najwyższym szczytem archipelagu jest czynny wulkan Kartala (2361m) na Wielkim Komorze z kraterem o średnicy ok. 3 km,
-większość wysp jest otoczona przez rafy koralowe.
- Seszele
- obejmuje kilkadziesiąt wysp stanowiących kulminacje północnej części podmorskiego Grzbietu Maskareńskiego.
- największe wyspy :Mahé, Praslin, La Digue i Sihuette - są pochodzenia kontynentalnego/ zbudowane ze skał krystalicznych/ są prawdopodobnie okruchami kontynentu Gondwana , pozostałe wyspy to koralowe atole.
-Amiraty
- liczą ok. 150 wysepek wulkanicznych i koralowych na Grzbiecie Maskareńskim
- wzdłuż podwodnych stoków Amiratów ciągnie się Rów Amiracki o gł. 5477 m
-ARCHIPELAG MASKARENÓW
- obejmuje on 3 duże wyspy : Mauritius, Reunion, Rodrigues w większości górzyste otoczone rafami koralowymi
-stanowią wynurzone części podmorskiego Grzbietu Maskareńskiego
>Afrykańskie Wyspy Oceanu Atlantyckiego
- Madera, Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka, archipelag Bijagos,wyspy w Zatoce Gwinejskiej Wyspa Św. Heleny
- Madera
-jest górzystą wyspą pochodzenia wulkanicznego położoną blisko północno-zachodnich wybrzeży Afryki
-wraz z wyspami : Porto Santo, Desertas, Selvagnes tworzy archipelag Madery
Wyspy Kanaryjskie
- pochodzenia wulkanicznego , obejmują 7 dużych wysp : Teneryfa, Fuerteventura, Gran Canaria, Lanzarote, Palma, Gomera i Hierro + kilkanaście mniejszych
- wyspy są górzyste stanowią pojedyncze niekiedy wysokie masywy wulkaniczne/czynne wulkany znajdują się na Teneryfie, Palmie, Lanzarote i Gomerze.
Wyspy Zielonego Przylądka
- archipelag obejmuje 15 wysp w większości górzystych tworzących dwie grupy :
Wyspy Zawietrzne :Santo Antão, São Vincente, Santa Luiza, São Nicolau, Sal, Boa Vista na północy
Wyspy Nawietrzne : Brava, Fogo, Santiago, Maio na południu
-wyspy powstały w trzeciorzędzie a czynny wulkanizm trwa do dziś na wyspie Fogo.
- Archipelag Bijagos
- leże na południe od ujścia Gambii /to grupa 18 przybrzeżnych, nizinnych wysp
- największe wyspy : Orango, Caravela, Formosa, Bubaque z lasami namorzynowymi na wybrzeżach,
- Pagalu, Św. Tomasza, Książęca, Bioko
-są kulminacją podmorskiego Wyniesienia Gwinejskiego , wyspy mają związek z istnieniem w skorupie ziemskiej głębokiego rozłamu o cechach ryftu
- największą z wysp jest Bioko , jest najwyższą z wysp w Zatoce Gwinejskiej- wygasły wulkan o wys. 3008m
-Wyspa Św. Heleny
-leży na półkuli południowej , ok. 2000 km od wybrzeży Afryki, jest wyspą wulkaniczną związaną z Grzbietem Południowoatlantyckim - bez przejawu współczesnej aktywności wulkanicznej
-najwyższym szczytem jest Diana o wys. 823 m