dr Krzysztof KSIĘŻOPOLSKI

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

SĄD NAJWYŻSZY

Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania - art. 183 ust. 1 Konstytucji RP.

Sąd Najwyższy wykonuje także inne czynności określone w Konstytucji i ustawach - art. 183 ust. 2 Konstytucji RP.

Sąd Najwyższy jest organem władzy sądowniczej, powołanym do:

1. sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez:

• zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie kasacji oraz innych środków odwoławczych (nadzór judykacyjny);

• podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne;

• rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach;

rozpoznawania protestów wyborczych oraz stwierdzania ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego;

rozpoznawania protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu Europejskiego;

opiniowania projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także innych ustaw w zakresie, w którym uzna to za celowe;

wykonywania innych czynności określonych w ustawach.

Sąd Najwyższy dzieli się na Izby:

1. Cywilną;

2. Karną;

3. Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych;

4. Wojskową.

Organami Sądu Najwyższego są:

1. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego:

• jest powoływany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na sześcioletnią kadencję spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego;

• kieruje pracami i reprezentuje Sąd Najwyższy oraz wykonuje czynności określone ustawą, regulaminem i innymi aktami normatywnymi;

• powołuje i odwołuje przewodniczących wydziałów w izbach na wniosek Prezesa Sądu Najwyższego;

• corocznie składa Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej oraz Krajowej Radzie Sądownictwa informację o działalności Sądu Najwyższego oraz o wynikających z niej istotnych problemach; informację składa również Sejmowi i Senatowi;

• przedstawia właściwym organom uwagi o stwierdzonych nieprawidłowościach lub lukach w prawie, których usunięcie jest niezbędne dla zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej;

• Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego przysługują uprawnienia ministra właściwego do spraw finansów publicznych w zakresie wykonywania budżetu Sądu Najwyższego;

• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego lub wyznaczona przez niego osoba może reprezentować Sąd Najwyższy w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym;

• w czasie nieobecności Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zastępuje go wyznaczony przez niego Prezes Sądu Najwyższego, a w wypadku niemożności wyznaczenia - Prezes Sądu Najwyższego najstarszy służbą na stanowisku sędziego.

• Prezes Sądu Najwyższego:

• jest zastępcą Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i kieruje pracą poszczególnej izby;

• jest powoływany i odwoływany, na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej spośród sędziów Sądu Najwyższego w stanie czynnym.

• Samorząd - stanowią wszyscy sędziowie Sądu Najwyższego w stanie czynnym. W skład samorządu nie wchodzą sędziowie delegowani do pełnienia czynności sędziowskich w Sądzie Najwyższym. Organami samorządu są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego oraz Kolegium Sądu Najwyższego.

• Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego - przewodniczy mu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Do podjęcia uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Sądu Najwyższego wymagana jest obecność co najmniej 2/3 sędziów każdej z izb. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów. Do jego kompetencji należy:

• uchwalanie regulaminów wyborów kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz członków Krajowej Rady Sądownictwa;

• dokonywanie wyboru kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego;

• dokonywanie wyboru dwóch kandydatów na stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i przedstawianie ich Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej;

• dokonywanie wyboru dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa;

• rozpatrywanie i przyjmowanie projektu informacji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o działalności Sądu Najwyższego oraz o istotnych problemach wynikających z bieżącego orzecznictwa;

• podejmowanie uchwał w innych ważnych sprawach dotyczących Sądu Najwyższego;

• rozpatrywanie innych spraw z inicjatywy Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesów Sądu Najwyższego, Kolegium Sądu Najwyższego lub co najmniej dziesięciu sędziów Sądu Najwyższego.

• zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego - przewodniczy mu Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą danej izby. Do podjęcia uchwały zgromadzenia sędziów izby Sądu Najwyższego wymagana jest obecność co najmniej 2/3 sędziów każdej z izb. Uchwały zapadają zwykłą większością głosów. Do kompetencji należy:

• omawianie corocznego projektu informacji o działalności izby i istotnych problemach wynikających z orzecznictwa izby oraz przyjmowanie tej informacji;

• opiniowanie kandydatów na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego;

• opiniowanie kandydata na Prezesa Sądu Najwyższego przedstawionego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego;

• opiniowanie kandydatów na stanowiska przewodniczących wydziałów przedstawionych przez Prezesa Sądu Najwyższego;

• wybór dwóch członków oraz zastępcy członka Kolegium Sądu Najwyższego;

• rozpatrywanie innych problemów dotyczących funkcjonowania izby.

• Kolegium Sądu Najwyższego - Kolegium tworzą: Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezesi Sądu Najwyższego oraz sędziowie wybrani przez zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego na okres trzech lat. Przewodniczącym Kolegium jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Uchwały Kolegium zapadają zwykłą większością głosów w obecności co najmniej 2/3 członków Kolegium. W razie równości głosów przeważa głos przewodniczącego. Kolegium przygotowuje stanowisko w sprawach związanych z działalnością Sądu Najwyższego oraz współdziała z Pierwszym Prezesem Sądu Najwyższego w zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania Sądu Najwyższego. Do kompetencji Kolegium należy:

• ustalanie podziału czynności w Sądzie Najwyższym;

• podejmowanie decyzji dotyczących wewnętrznej struktury organizacyjnej Sądu Najwyższego;

• opiniowanie projektów regulaminów oraz zarządzeń Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych jednostek administracyjnych w Sądzie Najwyższym;

• opiniowanie kandydatów na Prezesów Sądu Najwyższego;

• opiniowanie kandydatów na stanowiska kierownicze w jednostkach administracyjnych;

• uchwalanie regulaminów organizacyjnych Kancelarii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.

W Sądzie Najwyższym działa Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.

Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wykonuje zadania związane z pełnieniem przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego czynności w zakresie funkcjonowania Sądu Najwyższego, w szczególności w zakresie spraw finansowych, kadrowych i administracyjno-gospodarczych. Kancelarią kieruje Szef Kancelarii Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, którego powołuje i odwołuje Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego wykonuje w szczególności zadania związane z pełnieniem przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz przez Sąd Najwyższy funkcji związanych z pieczą nad zgodnością z prawem i jednolitością orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych oraz oceną spójności i jednolitości prawa stosowanego przez sądy. Biurem kieruje Dyrektor Biura Studiów i Analiz Sądu Najwyższego, którego powołuje i odwołuje Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.

SĄDY ADMINISTRACYJNE

Sądami administracyjnymi są: Naczelny Sąd Administracyjny i wojewódzkie sądy administracyjne. Sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej. Kontrola sprawowana jest pod względem zgodności z prawem. Orzekają w sprawach, w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrolę, i stosują środki określone w tych przepisach.

Właściwość sądów administracyjnych

Orzekają w sprawach skarg na:

1. decyzje administracyjne,

2. postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także na postanowienia rozstrzygające sprawę co do istoty,

3. postanowienia wydane w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie,

4. inne niż określone w pkt 1-3 akty lub czynności z zakresu administracji public~ej dotyczące uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa,

5. akty prawa miejscowego organów j. s. t. i terenowych organów administracji rządowej,

6. akty organów jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niż określone w pkt 5, podejmowane w sprawach z zakresu administracji i publicznej,

7. akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego,

8. bezczynność organów w przypadkach określonych w pkt 1-4.

Nie są właściwe w sprawach:

1. wynikających z nadrzędności i podległości organizacyjnej w stosunkach między organami administracji publicznej;

2. wynikających z podległości służbowej między przełożonymi i podwładnymi;

3. odmowy mianowania na stanowiska lub powołania do pełnienia funkcji w organach administracji publicznej,

Naczelny Sąd Administracyjny sprawuje nadzór nad działalnością WSA w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości NSA na mocy innych ustaw.

NSA dzieli się na Izby, które sprawują, w granicach i trybie określonym przez właściwe przepisy:

1. Izba Finansowa - nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych, do których mają zastosowanie przepisy podatkowe oraz o egzekucji świadczeń pieniężnych.

2. Izba Gospodarcza - nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej, budżetu, dewizowych, papierów wartościowych, bankowości, ubezpieczeniowych, ceł, cen, stawek taryfowych oraz opłat.

3. Izba Ogólno-administracyjna, nadzór nad orzecznictwem WSA w sprawach innych niż Izba Finansowa i Izba Gospodarcza, a w szczególności w sprawach z zakresu budownictwa i nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego, gospodarki nieruchomościami, prywatyzacji mienia, powszechnego obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych, a także cen, opłat i stawek taryfowych, jeżeli są związane ze sprawami należącymi do właściwości tej Izby.

Właściwość NSA

1. rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń WSA,

2. podejmuje uchwały mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych,

3. podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcie zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie sądów administracyjnej, rozstrzyga spory o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi, o ile odrębna ustawa nie stanowi inaczej, oraz spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządowej - rozstrzyga na wniosek postanowieniem przez wskazanie organu właściwego do rozpoznania sprawy.

4. rozpoznaje inne sprawy należące do właściwości NSA na mocy odrębnych ustaw.

Właściwość wojewódzkich sądów administracyjnych:

WSA rozpoznają wszystkie sprawy sądowo-administracyjne z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość NSA. Do rozpoznania sprawy właściwy jest WSA, na którego obszarze właściwości ma siedzibę organ administracji publicznej, którego działalność została zaskarżona. WSA właściwy w chwili wniesienia skargi pozostaje właściwy aż do ukończenia postępowania, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Prezydent RP, w drodze rozporządzenia, może przekazać WSA rozpoznawanie spraw określonego rodzaju należących do właściwości innego wojewódzkiego sądu administracyjnego, jeżeli wymagają tego względy celowości.

Wojewódzki sąd administracyjny tworzy się dla jednego województwa lub dla większej liczby województw. Wojewódzki sąd administracyjny dzieli się na wydziały, które tworzy i znosi Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wydziałem w wojewódzkim sądzie administracyjnym kieruje prezes lub wiceprezes sądu albo wyznaczony sędzia.

W skład wojewódzkiego sądu administracyjnego wchodzą: prezes sądu, wiceprezes sądu lub wiceprezesi sądu oraz sędziowie. Liczbę sędziów i wiceprezesów sądu w wojewódzkim sądzie administracyjnym określa Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Organami wojewódzkiego sądu administracyjnego są: prezes sądu, zgromadzenie ogólne sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego, zwane dalej "zgromadzeniem ogólnym", oraz kolegium wojewódzkiego sądu administracyjnego, zwane dalej "kolegium sądu".

Prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, pełni czynności administracji sądowej i inne czynności przewidziane w ustawie. Prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego w zakresie administracji sądowej jest organem podległym Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego. Prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego zastępuje wiceprezes sądu lub wyznaczony sędzia.

Prezesa i wiceprezesa sądu w wojewódzkim sądzie administracyjnym powołuje Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego spośród sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego tego sądu. SĄ powoływani na okres pięciu lat, najwyżej na dwie kolejne kadencje.

Zgromadzenie ogólne składa się z sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego. Przewodniczącym zgromadzenia ogólnego jest prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego, który zwołuje zgromadzenie ogólne co najmniej raz w roku. Do podjęcia uchwał zgromadzenia ogólnego wymagana jest obecność przynajmniej połowy liczby jego członków. Uchwały zapadają bezwzględną większością głosów. Zgromadzenie ogólne:

• rozpatruje informację prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego o rocznej działalności sądu,

• przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów wojewódzkiego sądu administracyjnego,

• wyraża opinię w sprawie powołania lub odwołania prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz opinię w sprawie powołania lub odwołania wiceprezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego,

• ustala skład liczbowy kolegium sądu oraz wybiera jego członków i dokonuje zmian w jego składzie,

• wybiera spośród członków zgromadzenia ogólnego dwóch przedstawicieli, którzy uczestniczą w Zgromadzeniu Ogólnym Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wybierającym członków Krajowej Rady Sądownictwa,

• zgłasza kandydatów na członków Krajowej Rady Sądownictwa,

• rozpatruje i opiniuje inne sprawy przedłożone przez prezesa wojewódzkiego sądu administracyjnego lub zgłoszone przez członków zgromadzenia ogólnego.

Kolegium sądu:

• ustala podział czynności w sądzie i określa szczegółowe zasady przydziału spraw poszczególnym sędziom,

• przedstawia zgromadzeniu ogólnemu opinię o kandydatach na stanowiska sędziów,

• rozpatruje sprawy przedstawiane zgromadzeniu ogólnemu,

• rozpatruje inne sprawy przedstawione przez prezesa sądu lub z własnej inicjatywy.

Kadencja kolegium sądu trwa trzy lata. Przewodniczącym kolegium sądu jest prezes sądu.

Sędziowie sądów administracyjnych w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom. Sędziów sądów administracyjnych do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sędziowie sądów administracyjnych są powoływani na stanowisko sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego, z wyznaczeniem miejsca służbowego (siedziby) sędziego, albo na stanowisko sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego ustala zasady biurowości w sądach administracyjnych. Sprawuje zwierzchni nadzór nad działalnością administracyjną sądów administracyjnych. Może delegować, na czas określony, sędziego wojewódzkiego sądu administracyjnego, za jego zgodą, do pełnienia obowiązków sędziego w Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Minister Sprawiedliwości, na wniosek Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, może delegować, na czas określony, sędziego sądu apelacyjnego lub sędziego sądu okręgowego, za jego zgodą, do pełnienia obowiązków sędziego w sądzie administracyjnym. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego informuje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i Krajową Radę Sądownictwa o działalności sądów administracyjnych oraz Prezesa Rady Ministrów o problemach funkcjonowania administracji publicznej wynikających ze spraw rozpatrywanych przez sądy administracyjne.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Funkcja ta powierzana jest osobom o wysokim autorytecie moralnym, darzonym szacunkiem i autorytetem społecznym. Rzecznik Praw Obywatelskich zaliczony jest do organów pomocy prawnej. Zgodnie z art. 208 Konstytucji RP RZPO stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela. RZ podejmuje działalność jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszeniu praw i wolności człowieka i obywatela a także na wniosek obywateli, organizacji, organów samorządów, Rzecznika Praw Dziecka lub z własnej inicjatywy. Po zapoznaniu się ze sprawą RZPO podejmuje bądź oddala wniosek zawiadamiając o tym wnioskodawcę. Jeśli sprawę podejmie, może samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o jej zbadanie do właściwych organów : nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej ewentualnie może zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej spraw. Prowadząc postępowanie wyjaśniające RZ ma prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, bez uprzedzenia, żądać wyjaśnień, przedstawienie akt sprawy. Po zbadaniu sprawy RZ może:

1. wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw

2. skierować wystąpienie do organu, gdzie stwierdził naruszenie

3. zwrócić się do organu nadrzędnego na w/w jednostką

4. żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, brać udział w toczącym się postępowaniu na prawach prokuratora

5. żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu

6. zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, uczestniczyć w takich postępowaniach na prawach prokuratora

7. wystąpić z wnioskiem o ukaranie a także o uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia w postępowaniach o wykroczenia

8. wnieść kasację od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie innych przepisów.

Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem moralnym i dużą wrażliwością społeczną . RZ powołuje Sejm za zgodą Senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo 35 posłów. Kadencja trwa 5 lat od dnia ślubowania przed Sejmem . ta sama osoba może być dwie kadencję. RZ obowiązuje tzw. incompatibilitas, tzn. nie może zajmować innego stanowiska które utrudniało by wypełnianie przez niego obowiązków RZ ( wyjątek profesor szkoły wyższej ). W swej działalności jest niezawisły, niezależny od innych organów, przysługuje mu immunitet formalny. RZ wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura RZPO.

TRYBUNAŁ STANU

Zgodnie z art. 173 i 174 Konstytucji sądy i Trybunały są władzą niezależną i odrębną od innych władz, które mają prawo wydawania wyroków w imieniu RP.

Trybunał Stanu jest organem sądowniczym, ale nie należy do sądów powszechnych ani do szczególnych.

Odpowiedzialność przed TS ponoszą osoby zajmujące kluczowe stanowiska w państwie: Prezydent RP, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie RM, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes NIK, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Ministrowie, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie.

Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania naruszyły, chociażby nieumyślnie Konstytucje lub ustawę. Za czyny takie o ile nie wypełniają znamion przestępstwa lub przestępstwa skarbowego TS wymierza karę utratę czynnego i biernego prawa wyborczego we wszystkich wyborach, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych lub samorządowych, utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.

Za naruszenie zakazów odnoszących się do posła lub senatora TS orzeka pozbawienie mandatu poselskiego. Kary dotyczące utraty praw i zakazów mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat. W razie uznania przez TS chociażby nieumyślnego popełnienia czynów TS orzeka odpowiednio dla prezydenta złożenie z urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób - utratę zajmowanych stanowisk. Za czyny stanowiące przestępstwa w tym także skarbowe TS orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie.

Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu na wstępny wniosek złożony Marszałkowi Sejmu, przez co najmniej 140 członków Zgromadzenia. Urząd Prezydenta w takim momencie ulega zawieszeniu. Postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą ZN podjętą większością, co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN. Jeżeli ZN nie podejmuje uchwały umarza się postępowanie w sprawie.

Prawo do pociągnięcia pozostałych osób do odpowiedzialności przed TS przysługuje wyłącznie Sejmowi. Wstępny wniosek może być złożony Marszałkowi Sejmu prze Prezydenta, co najmniej 115 posłów, komisję śledczą. Sejm podejmuje uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności przed TS tych osób bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. TS zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu Sejmu na okres jego kadencji, zachowuje swoje kompetencje do czasu wyboru nowego składu TS.

TS składa się z przewodniczącego, 2 zastępców i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków muszą mieć kwalifikacje sędziów. Przewodniczącym TS jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Członkowie TS są niezawiśli w sprawowaniu funkcji sędziów i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Korzystają z immunitetu formalnego, zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej członka TS wyraża w drodze uchwały TS. TS jest sądem 1 i 2 instancji. W 1 instancji orzeka w składzie przewodniczącego i 4 członków, w 2 instancji w składzie przewodniczącego i 6 członków, z wyłączeniem sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrywaniu sprawy w 1 instancji. Jeżeli w sprawie pojawi się zagadnienie wymagające wykładni zasadniczej, TS może odroczyć sprawę w celu rozpatrzenia jej przez pełny skład TS.

TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY

Jest organem władzy sądowniczej, powołanym do badania zgodności z Konstytucją aktów normatywnych i umów międzynarodowych, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, której ratyfikacja wymaga zgody w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawane przez centralne organy państwowe z Konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, skargi konstytucyjnej wniesionej po wyczerpaniu drogi prawnej, sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, TK na wniosek Prezydenta stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją.

TK na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić o takiej niemożności.

Każdy sąd może przedstawić TK zapytanie prawne, co do wszelkich zgodności, jeżeli od odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sadem.

W skład TK wchodzi 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat. Sędzią TK może być osoba posiadająca kwalifikacje sędziego SN lub NSA i wyróżniająca się wiedza prawniczą. Kandydatów przedstawia, co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała zapada bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy posłów. Prezesa i wice powołuje Prezydent spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne. Sędziowie TK są niezawiśli w sprawowaniu swojej funkcji i podlegają tylko Konstytucji. Korzystają z immunitetu formalnego, zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej wyraża Zgromadzenie Sędziów TK. Sędzia TK odpowiada dyscyplinarnie za naruszenie przepisów prawa, uchybienie godności urzędu lub nieetyczne zachowanie, karą upomnienia, nagany lub usunięcia ze stanowiska sędziego TK. Sędzia przechodzi w stan spoczynku po ukończeniu swojej kadencji, ale ma prawo powrotu do poprzednio zajmowanego stanowiska.

Organami TK są: Zgromadzenie Ogólne oraz prezes TK.

Zgromadzenie Ogólne tworzą sędziowie TK. Do kompetencji zgromadzania należy uchwalanie regulaminu TK, wybór kandydatów na prezesa i wice, uchwalanie statutu Biura Trybunału, projektu dochodów i wydatków.

Prezes TK reprezentuje TK na zewnątrz oraz wykonuje czynności określone w regulaminie i ustawie.

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

Krajowa Rada Sądownictwa składa się z 25 członków:

• Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

• Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego

• Ministra Sprawiedliwości (wchodzi w skład KRS z urzędu, na czas sprawowania funkcji),

• jednej osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,

• piętnastu członków wybranych spośród sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i sądów wojskowych,

• czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów,

• dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów.

Kadencja wybieranych członków KRS wynosi 4 lata. Krajowa Rada Sądownictwa to konstytucyjny organ państwa stojący na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Ma ona prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Jej kompetencje:

a) rozpatrywanie kandydatur na stanowiska sędziów SN, NSA, sądów powszechnych i sądów wojskowych oraz przedstawianie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosków o ich powołanie,

b) rozpatrywanie i rozstrzyganie wniosków o przeniesienie sędziego na inne miejsce służbowe ze względu na powagę stanowiska sędziego,

c) wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego, który przekroczył 65 lat życia,

d) wypowiadanie się w sprawie zasad etyki zawodowej sędziów.

Trójdzielny charakter składu Rady: administracyjno-samorządowo-polityczny.

SĄDY POWSZECHNE

Wymiar sprawiedliwości jest to działalność państwa realizowane przez niezależne sądy a polegająca na zastosowaniu prawa do konkretnych stanów faktycznych rozpoznawanych w różnych sprawach. Organy wymiaru sprawiedliwości w znaczeniu wąskim to organ sądowy powołany do rozstrzygania i wszystkie organy rozstrzygające spory co do prawa za pomocą środków przewidzianych w prawie. W znaczeniu szerokim to organy w znaczeniu wąskim plus wszystkie organy ochrony prawnej współdziałające z nimi przy realizacji działalności rozstrzygającej, np. prokurator, adwokat, organizacje społeczne.

Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Sad Najwyższy, sądy powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne), sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Zajmują się one rozpatrywaniem spraw cywilnych, karnych, gospodarczych, z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Sądy rejonowe tworzone są dla jednej lub więcej gmin, sądy okręgowe dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych, a sądy apelacyjne dla obszaru co najmniej dwóch okręgów sądowych.

Sądy dzielą się na wydziały, którymi kieruje przewodniczący. Jest nim prezes, wiceprezes sądu lub inny sędzia.

Sądy rejonowe dzieli się na wydziały:

• cywilny do spraw cywilnych,

• karny do spraw karnych, w tym do spraw o wykroczenia rozpoznawanych w drugiej instancji,

• rodzinny i nieletnich do spraw z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, dotyczących demoralizacji i czynów karalnych nieletnich, dotyczących leczenia osób uzależnionych od alkoholu oraz od środków odurzających i psychotropowych,

• pracy do spraw z zakresu prawa pracy, ksiąg wieczystych do prowadzenia ksiąg wieczystych i postępowania wieczysto-księgowego, sądy grodzkie jako wydziały zamiejscowe sądów rejonowych , którym powierza się sprawy o wykroczenia w 1 instancji, wykroczenia i postępowania skarbowe, o przestępstwa ścigane na wniosek prywatny i sprawy karne i cywilne w postępowaniu uproszczonym.

Sądy okręgowe dzieli się na wydziały:

• cywilny do rozpatrywania w pierwszej instancji spraw cywilnych i rodzinnych , w drugiej instancji spraw cywilnych,

• karny do spraw karnych w 1 i 2 instancji, do spraw w 2 instancji przeciwko nieletnim o popełnienie czynu karalnego wobec którego zastosowano środek poprawczy,

• penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych do spraw penitencjarnych i nadzoru nad sądowym postępowaniem wykonawczym z prawa karnego,

• pracy i ubezpieczeń społecznych i gospodarczych.

Sąd apelacyjny dzieli się na wydziały:

• cywilny do spraw cywilnych, gospodarczych, rodzinnych i opiekuńczych 2 instancji,

• karny do spraw karnych 2 instancji

• pracy i ubezpieczeń społecznych.

Nadzór judykacyjny nad sądami powszechnymi sprawuje Sąd Najwyższy, zaś nadzór administracyjny - Minister Sprawiedliwości, za pośrednictwem prezesów sądów lub właściwą służbę nadzoru.

Organy sądów, do których należą: w sądzie rejonowym prezes i kierownik finansowy sądu, w sądzie okręgowym prezes, kolegium sądu okręgowego i dyrektor sądu okręgowego, w sądzie apelacyjnym prezes sądu, kolegium sądu apelacyjnego i dyrektor sądu apelacyjnego.

Prezesi sądów oraz kierownik finansowy i dyrektorzy sądów są organami jednoosobowymi, zaś kolegia należą do organów kolegialnych.

Prezes sądu kieruje sądem, reprezentuje go na zewnątrz, pełni czynności z zakresu administracji sądowej, jest zwierzchnikiem służbowym sędziów danego sądu, powierza i zwalnia sędziów z pełnienia swojej funkcji. W zakresie administracji podlega on Ministrowi Sprawiedliwości oraz prezesowi sądu przełożonego. Prezesa sądu rejonowego powołuje Minister spośród sędziów sądu rejonowego lub okręgowego na okres 4 lat. Prezesa sądu okręgowego powołuje Minister spośród sędziów sądu okręgowego i apelacyjnego na okres 6 lat. Prezesa sądu apelacyjnego powołuje Minister spośród sędziów sądu apelacyjnego na okres 6 lat

Kolegium sądu okręgowego składa się z 4 do 8 członków wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów okręgu spośród jego członków w tym w połowie z sędziów okręgowych i prezesa sądu okręgowego. Do zadań kolegium należy: ustalanie podziału czynności, spraw zastępstw sędziów i referendarzy oraz zasad przydziału prac, opiniowanie kandydatów na stanowiska sędziów rejonowych i prezesa i wice sądów rejonowych, przewodniczących , zastępców wydziałów, wizytatorów, kierowników szkoleń oraz rzecznika prasowego, asesora sądowego, wyrażanie zgody na delegowanie sędziego wypowiadanie się w przypadkach naruszeń etyki sędziowskiej.

Kolegium sądu apelacyjnego składa się z 3 do 5 członków, wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego, spośród sędziów tego sądu i prezesa na okres 2 lat, a jego przewodniczącym jest prezes sadu apelacyjnego. Do kompetencji kolegium należy: ustalanie podziału czynności, zasad zastępstw w sądzie apelacyjnym, opiniowanie kandydatów na stanowiska sędziów, wiceprezesa, przewodniczących wydziałów, wizytatorów oraz rzecznika prasowego, wypowiadanie się w sprawach naruszeń etyki sędziowskiej.

Kierownik finansowy i dyrektor są organami finansowymi sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych. Organy te są powoływane i odwoływane przez Ministra, dysponują one budżetem sądów, sprawują kontrolę gospodarki finansowej i mienia Skarbu Państwa oraz wykonują zadnia związane z infrastrukturą sądów i techniczno- organizacyjnym funkcjonowaniem.

W sądach powszechnych funkcjonuje samorząd sędziowski, którego organami kolegialnymi są: zgromadzenie ogólne sędziów okręgu i zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego.

Zgromadzenie ogólne sędziów okręgu składa się z sędziów sądu okręgowego oraz delegatów sędziów sądów rejonowych działających w obszarze właściwości sądu okręgowego w liczbie 2/3 liczby sędziów sądu okręgowego, jego przewodniczącym jest prezes sądu okręgowego. Do zadań zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu należy: przedstawianie Krajowej radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów, wybieranie przedstawicieli na zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów, wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa sądu okręgowego, ustalanie i wybieranie członków kolegium sądu okręgowego, wysłuchiwanie opinii prezesa o działalności sądów okręgowych, rozpatrywanie sprawozdań z działalności kolegiów oraz omawianie kierunków jego pracy.

Zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego składa się z sędziów tego sądu, jego przewodniczącym jest prezes sądu apelacyjnego.

Do zadań zgromadzenia należy:

• przedstawienie Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów sądu apelacyjnego,

• wybieranie przedstawicieli na zebrania przedstawicieli zgromadzeń ogólnych ,

• wyrażanie opinii o kandydatach na prezesa,

• wybieranie członków kolegium,

• wybieranie kandydatów na rzecznika dyscyplinarnego,

• wysłuchanie informacji prezesa o sądzie i opiniowanie,

• rozpatrywanie sprawozdań z działalności kolegium sądu apelacyjnego.

POLICJA

Policja jest mundurową i uzbrojoną formacją, służącą społeczeństwu, przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Policja składa się z następujących rodzajów służb:

• kryminalnej,

• prewencyjnej

• wspomagającej działalność Policji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym.

W skład Policji wchodzi policja sądowa. Szczegółowy zakres zadań i zasady organizacji policji sądowej określa, w drodze rozporządzenia, minister właściwy do spraw wewnętrznych, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw sprawiedliwości.

W skład Policji wchodzą również:

• Wyższa Szkoła Policji,

• ośrodki szkolenia i szkoły policyjne,

• wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne,

• jednostki badawczo-rozwojowe.

Do podstawowych zadań Policji należą:

• ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra,

• ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania,

• inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,

• wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach,

• kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych,

• współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów,

• współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych.

Centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, jest Komendant Główny Policji, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Zastępcę Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji.

PROKURATURA

Prokuratura zaliczana jest do państwowych organów ochrony prawnej. Obejmuje ona badanie określonych stosunków społecznych pod kątem zgodności postępowania ich podmiotów z prawem obowiązującym oraz formułowanie wniosków, kierowanych do innych organów, co do sposobu przywrócenia stanu zgodnego z prawem lub zapobiegnięcia naruszenia prawa w przyszłości (kontrola legalności). Przyjmuje się, że uprawnienia do podejmowania stanowczych rozstrzygnięć nadane prokuraturze nie wynikają z jej funkcji, lecz są jej przydane dodatkowo.

Prokuraturę stanowią: Prokurator Generalny, jako naczelny organ prokuratury, oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek prokuratury i prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy Prokuratury Krajowej, prokuratur apelacyjnych, okręgowych i rejonowych.

Prokuratorami wojskowymi jednostek organizacyjnych prokuratury są prokuratorzy Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wojskowych prokuratur okręgowych i garnizonowych. Prokuratorami IPN są prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN.

Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Prokuratura Krajowa oraz prokuratury: apelacyjna, okręgowa i rejonowa.

Prokuratura Krajowa wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości. Prokuraturę Krajową kieruje Prokurator Krajowy.

Prokuraturę apelacyjną tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur okręgowych, kieruje nią prokurator apelacyjny.

Prokuraturę okręgową tworzy się dla obszaru co najmniej dwóch prokuratur rejonowych. Prokuraturą okręgową kieruje prokurator okręgowy.

Prokuraturę rejonową tworzy się dla jednej lub większej ilości liczby gmin. Kieruje nią prokurator rejonowy.

Zasady działania prokuratury:

• zasada legalizmu, przejawiająca się w obowiązku podejmowania przez prokuraturę działania za pomocą wszelkich dostępnych jej środków prawnych, w każdym przypadku naruszenia lub zagrożenia prawa;

• zasada bezstronności (obligująca do zachowania obiektywizmu w ramach wszystkich podejmowanych czynności) i równego traktowania wszystkich obywateli (stanowiąca konsekwencję zasady równości wszystkich obywateli wobec prawa, niezależnie od jakichkolwiek kryteriów wyróżniających) oznaczającej wymóg działania prokuratora wyłącznie na podstawie prawa i przy użyciu środków w nim wskazanych, bez względu na podmiot, wobec którego środki te będą (lub już są) stosowane;

• zasada działania z urzędu, wyrażająca się w postulacie działania prokuratury zawsze z własnej inicjatywy (niezależnie od inicjatywy czynników zewnętrznych) w przypadku zagrożenia lub naruszenia prawa;

• zasada współpracy z innymi organami państwowymi, organizacjami społecznymi i spółdzielczymi, nakładająca na prokuraturę obowiązek ścisłego współdziałania z innymi podmiotami w zakresie ochrony prawa;

• zasada substytucji, polegająca na możliwości zlecania podległym prokuratorom przez prokuratora przełożonego wykonania czynności należących do jego zakresu działania , z wyjątkiem przypadków zastrzeżenia pewnych czynności do jego wyłącznej kompetencji przez ustawę oraz wyłączenia przez ustawę właściwości w tym zakresie prokuratora podwładnego;

• zasada dewolucji, polegająca na możliwości przejęcia i prowadzenia przez prokuratora wyższego rzędu każdej czynności, która w świetle obowiązującego prawa należy do kompetencji prokuratora niższego rzędu;

• zasada indyferencji oznaczająca niezależność skutku czynności w postaci jej ważności od zmian podmiotowych w trakcie jej dokonywania (niezależnie od osoby prokuratora, czynność traktowana jest jako dokonywana przez prokuraturę stanowiącą jedność);

• zasada jednoosobowego dokonywania czynności, zakładająca dokonywanie każdej czynności należącej do właściwości prokuratury przez prokuratora jednoosobowo.

ADWOKATURA

Adwokatura świadczy obsługę i pomoc prawną, współdziała w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa. Jest zorganizowana na zasadach samorządu zawodowego, stanowi ją ogół adwokatów i aplikantów adwokackich.

Do zadań samorządu zawodowego adwokatury należy:

• tworzenie warunków do wykonywania ustawowych zadań adwokatury,

• reprezentowanie adwokatury i ochrona jej praw,

• sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o wykonywaniu zawodu adwokata,

• doskonalenie zawodowe adwokatów i kształcenie aplikantów,

• ustalenie i krzewienie zasad etyki zawodowej oraz dbałość o ich przestrzeganie sprawowanie zarządu majątkiem samorządu adwokackiego i rozporządzenie nim.

Adwokat świadczy pomoc prawną. W szczególności udziela porad prawnych, sporządza opinie prawne, opracowuje projekty aktów prawnych oraz występuje przed sądem i urzędami w interesie i na rzecz osób fizycznych, podmiotów gospodarczych i jednostek organizacyjnych.

Adwokaci i aplikanci mający siedzibę na danym terenie stanowią izbę adwokacką. Zakres terytorialny izby określa Naczelna Rada Adwokacka.

Organami adwokatury są:

• Krajowy Zjazd Adwokatury,

• Naczelna Rada Adwokacka,

• Wyższy Sąd Dyscyplinarny

• Wyższa Komisja Rewizyjna.

NRA, izby adwokackie i zespoły adwokackie mają osobowość prawną. Wybory do organów adwokatury i izb adwokackich i zespołów są tajne przy nieograniczonej liczbie kandydatów. Kadencja organów adwokatury trwa 3 lata. NRA składa Prezydentowi coroczne sprawozdanie z działalności adwokatury oraz przedstawia informacje problemowe.

Izbę adwokacką stanowią adwokaci i aplikanci, mający siedzibę na terenie izby, której zasięg określa NRA. Organami izby adwokackiej są: zgromadzenie izby składające się z adwokatów wykonujących zawód, okręgowa rada adwokacka, sąd dyscyplinarny, komisja rewizyjna.

Krajowy Zjazd Adwokatury stanowią delegaci wybrani w proporcji do liczby członków izby, ustalonej przez NRA, nie mniej niż 6 delegatów z każdej izby. Zjazd odbywa się co 3 lata. Zwołuje go NRA. Do zadań należy: wybór prezesa NRA, prezesa Wyższego Sądu Dyscyplinarnego i przewodniczącego Wyższej Komisji Rewizyjnej, wybór członków NRA, wybór członków i zastępców członków WSD i WKR, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań NRA, WSD, WKR, wytyczanie kierunków działania samorządu adwokackiego i ustalanie ilości izb adwokackich.

Wyższy Sąd Dyscyplinarny składa się z 23 członków i 3 zastępców członków. Członkowie WSD wybierają spośród siebie 1 lub 2 wiceprezesów. WSD w składzie 3 sędziów rozpatruje jako instancja odwoławcza sprawy rozpoznawane w I instancji przez sądy dyscyplinarne.

Wyższa Komisja Rewizyjna wykonuje kontrolę finansową i gospodarcza działalności NRA oraz kontrolę wykonywania uchwał Krajowego Zjazdu Adwokatury. Składa się z przewodniczącego, zastępcy przewodniczącego i 4 członków oraz 2 zastępców członków.

Adwokat (łac. advocatus od advocare - wzywać na pomoc) - prawnik udzielający porad prawnych i prowadzący sprawy klientów w sądzie. Adwokat może wykonywać swój zawód w zespołach adwokackich lub indywidualnie (także w formie handlowych spółek osobowych). Kandydat na adwokata musi ukończyć wyższe studia prawnicze, odbyć aplikację adwokacką, tj. praktykę w adwokaturze oraz zdać egzamin adwokacki. Osoby posiadające tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie prawa są zwolnieni z konieczności odbycia aplikacji i zdawania egzaminu adwokackiego.

NOTARIAT

Notariusz działa jako osoba zaufania publicznego, jest powoływany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub chcą nadać formę notarialna. Czynności te, dokonywane zgodnie z prawem mają charakter dokumentu urzędowego.

Notariusz dokonuje następujących czynności:

• sporządza akty notarialne, jeżeli wymaga tego przepis prawny albo wola stron

• poświadcza: własnoręczność podpisu, zgodność odpisu, wyciągu lub kopii z okazanym dokumentem, datę okazania dokumentu, pozostawienie osoby przy życiu lub określonym miejscu

• doręczenie oświadczenia następuje w miejscu wskazanym, zgodnie z przepisami kpc, notariusz wydaje poświadczenie doręczenia oświadczenia

• spisuje protokoły walnych zgromadzeń organizacji społecznych, stowarzyszeń, spółdzielni, spółek

• stwierdza w proteście weksla dokonanie przez posiadacza weksla czynności zachowawczych, zapewniających mu możliwość dochodzenia zapłaty wierzytelności wekslowych. Protest weksla - akt publiczny, którego musi dokonać posiadacz weksla, aby móc dochodzić poszukiwania zwrotnego.

• przyjmuje na przechowanie różne dokumenty, nawet w kopertach zamkniętych, papiery wartościowe, pieniądze w celu wydania ich osobie wskazanej przy złożeniu lun jego następcy. W tym celu prowadzi specjalne konto bankowe

• sporządza wypisy aktów notarialnych, odpisy i wyciągi innych dokumentów

• sporządzanie projektów aktów prawnych ( nie maja one mocy dokumentów urzędowych, np. umowa sprzedaży )

• inne czynności regulowane na podstawie innych przepisów np. odebranie oświadczenia o odrzucenie spadku

Notariusze tworzą samorząd notarialny obejmujący izby notarialne i Krajową Radę Notarialną mające osobowość prawną. Podział terytorialny samorządu jest ściśle związany ze strukturą sądownictwa powszechnego - siedzibą izby notarialnej jest siedziba sądu apelacyjnego. Izbę stanowią notariusze prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego.

Organami izby notarialnej są walne zgromadzenie notariuszy izby i rada izby notarialnej.

Walne zgromadzenie izby może być zwyczajne, zwoływane w 1 kwartale każdego roku przez radę izby lub nadzwyczajne, zwoływane z inicjatywy Ministra Sprawiedliwości na podstawie uchwały rady na wniosek co najmniej 1/5 liczby notariuszy. Do kompetencji walnego zgromadzenia należą: wybór prezesa, wice oraz członków rady izby, wybór członka Krajowej Rady Notarialnej, wybór notariuszy do sądów dyscyplinarnych oraz rzecznika dyscyplinarnego, zatwierdzenie sprawozdania rocznego i zamknięcia okresu rachunkowego, uchwalanie budżetu, składek.

Do zakresu działania izby notarialnej należy: opiniowanie wniosków o powołaniu i odwołaniu notariuszy i asesorów, nadzór nad wykonywaniem obowiązków, organizowanie szkolenia aplikantów, zarząd majątkiem izby, zwołanie walnych zgromadzeń , prowadzenie wykazów notariuszy. Rada izby notarialnej działa w siedziby izby i składa się z: 5 członków w izbach liczących po 100 notariuszy, 7 członków w izbach liczących od 101 do 200 notariuszy, 9 członków w izbach liczących ponad 200 notariuszy. Na czele Rady izby notarialnej stoi prezes, którego kadencja trwa 3 lata, jego głos decyduje w przypadku równej liczby głosów przy głosowaniu nad uchwałami.

Krajowa Rada Notarialna jest reprezentantem notariatu. Kadencja trwa 3 lata. KRN składa się z notariuszy wybranych przez walne zgromadzenie notariuszy izby notarialnej. Prezes KRN jest notariuszem wybranym w drodze tajnego głosowania spośród jej członków. KRN ma następujące kompetencje:

• Uchwalanie regulaminu wewnętrznego

• Przedstawiania opinii i propozycji w sprawach taksy notarialnej i zmian przepisów dotyczących notariatu

• Współpraca z notariatami innych państw

• Wyrażanie stanowiska w sprawach przedstawionych przez Min. Sprawiedliwości

• Wybór rzecznika dyscyplinarnego

• Wypowiadanie siew sprawach etyki zawodowej

• Ustalanie wysokości składek miesięcznych na potrzeby samorządu

• Ustalenie programu aplikacji notarialnej

• Ustalenie zasad i trybu zwoływania kongresu notariuszy

RADCOSTWO

Radca prawny świadczy pomoc prawną w wyodrębnionej formule organizacyjnej. Radca udziela pomocy prawnej, mającej na celu ochronę prawną interesów osoby, na której rzecz jest wykonywana.

Radcy i aplikanci są zorganizowani na zasadzie samorządów radców prawnych, na czele których stoi Rada Okręgowa Izby Radców Prawnych, mająca prawo do kontrolowania i oceniania wykonywania zawodu przez radcę prawnego.

Radca udziela porad prawnych, opracowuje projekty aktów prawnych, występuje przed sądami i urzędami. Pomocą prawną jest: udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe. Radca świadczy pomoc prawną podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym i osobom fizycznym z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych.

Obowiązkiem radcy jest wykonywanie czynności ze starannością wynikającą z wiedzy prawniczej oraz zasad etyki radcy prawnego, a także z zachowaniem tajemnicy wszystkiego, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej.

Zawód radcy można wykonywać w ramach stosunku pracy. Prawo do wykonywania zawodu radcy nabywa się z chwilą wpisania na listę radców prawnych i złożenia ślubowania. Obowiązkowa jest przynależność do samorządu radców prawnych.

Samorząd radców prawnych jest niezależny w wykonywaniu swoich zadań i podlega przepisom prawa, a przynależność do niego jest obowiązkowa. Członkami organów samorządu mogą być tylko radcowie, a kadencja organów samorządu trwa 4 lata. Nadzór nad działalnością samorządu radców sprawuje Minister Sprawiedliwości.

Radcowie i aplikanci zamieszkujący RP tworzą Krajową Izbę Radców Prawnych, a zamieszkali na terenie danego okręgu tworzą okręgową izbę radców prawnych. Izby posiadają osobowość prawną.

Organami samorządu są:

• Krajowy Zjazd RP,

• Krajowa Rada RP,

• Wyższa Komisja rewizyjna,

• Wyższy Sąd Dyscyplinarny,

• zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych,

• rada okręgowej izby radców prawnych,

• okręgowa komisja rewizyjna,

• okręgowy sąd dyscyplinarny.

W Krajowym Zjeździe RP zwoływanym przez Krajową Radę RP udział biorą delegaci wybrani przez zgromadzenia okręgowych izb radców prawnych oraz ustępujący członkowie z głosem doradczym. Krajowy Zjazd RP wybiera wszystkie organy samorządu radców prawnych, uchwala wytyczne działania samorządy i jego organów oraz zasady etyki. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd RP zwołuje Krajowa Rada RP z własnej inicjatywy, na wniosek swego prezydium lub Wyższej Komisji Rewizyjnej lub na wniosek co najmniej jednej trzeciej rad okręgowych izb radców prawnych. NKZRP powinien być zwołany w ciągu 2 miesięcy od dnia wpływu wniosku o zwołanie Zjazdu.

Krajową Radę RP stanowią prezes i członkowie wybrani przez Krajowy Zjazd RP oraz członkowie wybierani bezpośrednio przez zgromadzenia okręgowych izb po jednym z każdej izb. Do zadań Krajowej rady RP należy reprezentowanie samorządu wobec sądów, organów państwowych i samorządowych, instytucji i organizacji, udzielanie opinii o projektach aktów prawnych, koordynowanie działalności okręgowych izb i sprawowanie nadzoru nad ich działalnością, wybór prezesa oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego, rozpatrywanie odwołań od uchwał rad okręgowych, uchylanie uchwał sprzecznych z prawem.

Do zadań Wyższej Komisji Rewizyjnej należy kontrola działalności finansowej Krajowej Rady RP.

Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpatruje odwołania od orzeczeń okręgowych sądów dyscyplinarnych, jako sąd 1 instancji sprawy dyscyplinarne członków Krajowej Rady RP i rad okręgowych. Odwołania od orzeczeń wydawanych w tym trybie rozpatruje ten sam sąd w innym , rozszerzonym składzie.

W zgromadzeniu okręgowej izby radców prawnych uczestniczą wszyscy radcowie należący do danej izby i aplikanci bez prawa głosu. Zgromadzenie zwołuje rada okręgowa raz w roku. Do uprawnień zgromadzenia należy ustalanie liczby członków organów okręgowych radców prawnych. Nadzwyczajne zgromadzenia okręgowej izby radców prawnych zwołuje rada izby na wniosek Krajowej rady RP, na wniosek swego prezydium lub okręgowej komisji rewizyjnej lub na wniosek jednej trzeciej członków. Powinno ono być zwołane w ciągu 3 tygodni od dnia wpływu w sprawie zwołania tego zgromadzenia.

Rada okręgowej izby radców prawnych kieruje działalnością okręgowej izby radców prawnych. Organem wykonawczym jest prezydium, które stanowią dziekan oraz wice dziekani, sekretarz, skarbnik i członkowie. Do zadań rady należy reprezentowanie interesów zawodowych radców prawnych i nadzór nad należytym wykonywaniem zawodu, kontroli i oceny wykonywania zawodu przez wizytatorów.

Do zadań okręgowej komisji rewizyjnej należy kontrola działalności finansowej okręgowej rady izby radców prawnych.

Okręgowy sąd dyscyplinarny rozpatruje sprawy dyscyplinarne członków okręgowej izby radców prawnych niesione prze rzecznika dyscyplinarnego oraz odwołań od ostrzeżeń udzielonych przez dziekana rady. Od orzeczeń okręgowego sądu dyscyplinarnego służy odwołanie do Wyższego Sądy Dyscyplinarnego.

1/11

---