637


Wstęp do prawoznawstwa

Pojęcie i funkcje prawa

1.Ideał ładu społecznego i wizje prawa

Paremie łacińskie (aforyzmy) - np. nemo iudex in res sua

Myślenie o prawie:

  1. a.) Kierunek pozytywistyczny XIXw.:

b.) Kierunek pozytywistyczny XXw.:

Postulaty de lege lata - poprawne rozumienie prawa

Postulaty de lege ferenda - oczekiwane zmiany, poprawki, uchylenia

  1. Kierunek prawnonaturalny:

  • Kierunek realistyczny:

    1. Kierunek hermeneutyczny:

    2.Prawo w znaczeniu prawniczym - zespół reguł ustanowionych bądź uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może państwo.

    3.Prawo jako zjawisko społeczne. Normatywność prawa

    Normatywny charakter - pewne zachowania uważane się za powinność - zakazy, nakazy; przepisy karne; charakter perswazyjny.

    Posłuch wobec prawa:

    Prawo heteronomiczne - stanowione odgórnie

    Moralność autonomiczna - my stanowimy

    4.Funkcje prawa

    Cel - coś planowanego, nie zawsze osiągany

    Funkcja - działanie

    Skutek (rezultat) - zaplanowany i oczekiwany, może pokrywać się z funkcją i celem; skutek korzystny - eufunkcjonalny; skutek niekorzystny - dysfunkcjonalny

    Funkcje prawa:

    1. Stabilizacyjna i dynamizująca

    2. Ochronna i organizująca

    3. Represyjna i wychowawcza

    4. Kontrolna

    5. Dystrybutywna (rozdział dóbr i ciężarów)

    6. Regulacja konfliktów

    5.Wieloznaczność terminu „prawo”

    Prawo materialne - obowiązki i uprawnienia podmiotów oraz przewidziane sankcję

    Prawo formalne [procesowe] - określa tryb egzekwowania obowiązków

    Prawo przedmiotowe - zbiór norm regulujących [system prawa] pewną sferę życia

    Prawo podmiotowe - określa uprawnienia warunkujące stosunki między podmiotami

    Prawo jako przedmiot badań naukowych

    1.Podstawowe problemy nauk prawnych

    Nauki prawne [poznanie prawa]:

    1. Dogmatyczne -interpretacja przepisów, ich obowiązywanie, systematyzacja

    2. Filozoficzne - twierdzenia o prawie, sposoby interpretacji, cele, funkcje, metody poznania

    3. Historyczne - dojście przez pryzmat doświadczeń historii

    4. Empiryczne - doświadczalnie; przez powtarzalne zachowania jednostek [socjologiczne]; przez badania przeżyć psychicznych jednostki [psychologiczne]

    5. Aksjologiczne [cenne] - przez wartości niematerialne

    6. Wielopłaszczyznowe - wszystko wyżej

    2.Metody badawcze w prawoznawstwie

    -analiza tekstów prawnych

    -metoda badawcza socjologii i psychologii [empirycznie], statystyka

    -filozoficzna refleksja nad naturą wartości

    -komparatystycznie

    -historycznie

    3.Naukowość prawoznawstwa

    Model nauki pozytywistycznej - celem poznania jest obiektywny opis rzeczywistości; poprzez zdania logiczne [stwierdzamy czy prawda/fałsz]; empirycznie

    Model nauki humanistycznej - rozumienie faktów; dopuszcza zdania ocenne i normatywne

    Prawo a inne regulatory zachowań

    1.Prawo i wartości

    Wartości

    a.) niezmienne, tworzą kulturę

    Kognitywizm - przekonanie, że człowiek może poznać [łac.cognosco - poznaję] wartości obiektywne

    b.) subiektywne, zmienne, historycznie i społecznie uwarunkowane, zależne od jednostki

    Akognitywizm - człowiek może jedynie kreować wartości

    2.Wielość systemów normatywnych

    Regulatory normatywne - określają jakie zachowania powinno się podejmować, a jakie unikać [prawo, moralność, obyczaje]

    Regulatory nienormatywne - mobilizują/powstrzymują do/od pewnych działań [tradycje, mity, ekonomia]

    Człowiek należy do pewnych grup społecznych, pełni role [podlega wielu normom]

    3.Normy moralne i obyczajowe

    a.) Normy moralne - oceniane z perspektywy dobra, nasz światopogląd

    -odnoszą się do czynów oraz intencji wew. i pobudek

    -stawia żądanie dążenia do doskonałości [maksymalizm-perfekcjonizm]; poprawa, dynamika - nakazy, zakazy

    -spełnienie określonych obowiązków wobec siebie i innych [minimalizm-solidarność] - pokojowe życie

    b.) Normy obyczaju - odnoszą się do konwencji społecznych [coś wypada lub nie], brak określonego autorytetu, społeczny nawyk postępowania

    c.) Normy religijne - dobro-zło, wierzymy, że pochodzi od Boga, [prawo kanoniczne], delikatne relacje z państwem, państwo gwarantem wolności religijnej

    d.) Normy organizacyjne - narzucane przez organizacje, w których żyjemy, nie mogą kolidować z państwem

    Normy heteronomiczne - narzucone przez władzę

    Normy autonomiczne - narzucone przez sumienie, rozum

    4.Relacje między prawem a moralnością i normami obyczaju

    a.) związki treściowe

    b.) związki funkcjonalne

    Związek walidacyjny prawa i moralności

    Prawowitość - legitymacja społeczna [uznanie]

    5.Kultura prawna

    -wąskie znaczenie- znajomość prawa, stosunek do prawa

    -szersze znaczenie- nauka o prawie, znajomość doktryn, instytucji

    Prawo jako zjawisko polityczne

    1.Prawo w procesie instrumentalizacji władzy

    Prawo:

    a.) Instrument sprawowania władzy - egzekwowanie prawa poprzez swoje organy

    b.) Ramą dla władzy - wyznacza kompetencje, strukturę i konsekwencje

    c.) Określa obowiązki i uprawnienia osób [publicznych i prywatnych]

    d,) Wyraża treści aksjologiczne - nośnik i obrońca wartości

    2.Określenie państwa

    Państwo - polityczna [scentralizowany ośrodek władzy], hierarchiczna [rządzenie poprzez instytucje], przymusowa [skupiony-tylko państwo, sformalizowany], terytorialna i suwerenna [wew. - władza państwowa jest najwyższa i zew. - niepodległość] organizacja obejmująca całe społeczeństwo.

    Wyposażone jest w organy władzy, sformalizowana, wyznacza obowiązki i uprawnienia. Zjednoczenie ludzi mające na celu wzbogacenie wspólnego życia.

    Naród - wspólnota wszystkich obywateli niezależnie od przynależności etnicznej i kulturowej, jako suwerena najwyższego twórcy prawa.

    Grupa zjednoczona przez kulturę - język, tradycja, bohaterowie, historia, symbole, religia

    3.Związki państwa i prawa

    Teoria pozytywistyczna - prawo związane z państwem, to ono stanowi

    Teoria prawnonaturalna - normy muszą być ponad prawem

    Teoria socjologiczno-psychologiczna - uwaga zwrócona na organy państwa

    4.Prawo międzynarodowe i prawo wspólnot ponadpaństwowych

    Prawo międzynarodowe publiczne - pochodzi od kilku podmiotów zawierających akt normatywny [pakt, konwencję, układ], działa przez ratyfikację.

    Prawo wspólnot międzynarodowych [np. prawo europejskie] - słabiej związane z państwami, nie są tworzone lub uznawane przez państwo, nie podlegają ratyfikacji, ale obowiązują bezpośrednio [dyrektywy po pewnym czasie]; musi nastąpić harmonizacja prawa wew.

    5.Instrumentalizacja prawa

    Wykorzystywanie prawa prowadzi do:

    Język prawa

    1.Rodzaje wypowiedzi

    Język prawa

    -czynnik socjalizacji, podtrzymanie więzi społ., wyrażenie emocji, poznawanie świata

    -moc sprawcza wypowiedzi językowych

    -środek perswazji

    Wypowiedzi:

    -opisowe- stwierdza fakty, sprawozdanie, „jest tak, że X”

    -ocenne- funkcja ekspresywna, ocena autora, „X zasługuje na aprobatę ze względu na cechę Y”: a.) ocena zasadniczo samoistna- subiektywna

    b.) ocena o charakterze instrumentalnym- prowadzą do osiągnięcia aprobaty lub dezaprobaty, związek przyczyny i celu

    -normatywne- wskazują pewien wzór powinnego zachowania, funkcja perswazyjna „X powinien Y”

    -dokonawcze (performatywne)- wyrażają sens aktów konwencjonalnych, „czynię Y”

    Funktory normotwórcze - wypowiedzi dyrektywne

    2.Język prawny i język prawniczy

    Język prawny - język „zawodowy”, przedmiotowy

    Język prawniczy - opis instytucji prawniczych, nauka prawa, wykładnie prawa, metajęzyk

    Normy i przepisy prawne

    1.Norma postępowania (norma społeczna) - wypowiedź normatywna skierowana do danej osoby/ób z żądaniem lub upoważnieniem do określonych zachowań w określonych okolicznościach. Nakaz, zakaz lub dozwolenie realizowane przez podmiot w celu realizacji wskazanego zachowania (np. normy prawne).

    2.Norma prawna - najmniejsza, sensowna całość prawa dotycząca reguł zachowania,(kto, w jakich warunkach, jak powinien postąpić).

    Normodawca, adresat, postępowanie

    Reguła generalna - skierowana na ogółu ludności (nie do indywidualnych) lub do konkretnej osoby posiadającej pewne cechy, sprawującej określoną funkcję (prezydent RP, ale nie Jan Kowalski), zmiana na stanowisku nie zmienia znaczenia normy.

    Reguła abstrakcyjna - określa rodzajowe wzory zachowań (ogólne ujęte cechy). Normy kazuistyczne - rozpatrują konkretne przypadki.

    Zapewnia użyteczność, obronę przed władzą (prywatne porachunki), szeroki zasięg regulacji.

    3.4.5.Elementy norm prawnych

    Hipoteza - rodzaj wypowiedzi normatywnej; określa adresata normy, warunki lub okoliczności, w których jest mu coś nakazane/zakazane/dozwolone czynić; często w postaci zdania warunkowego (jeżeli…to…); okoliczności wskazane wprost i szczegółowo;

    Dotyczy elementów podmiotowych (adresat i jego cechy [np. stan majątkowy]), przedmiotowych (stanów, zjawisk, wydarzeń); może wskazywać cel działania, sposób działania; może określać miejsce działania, czas (zakres zastosowania).

    Dyspozycja - określa treść zachowania zakazanego/dozwolonego/nakazanego lub treść decyzji, którą należy poczynić w związku z zaistnieniem pewnych faktów [skuteczność normy]

    a.) Zachowania regulowane przez prawo:

    Czynności prawne - czynności konwencjonalne (nie odwrotnie); zachowania osób fizycznych i prawnych wymagające oświadczenia woli i zmierzające do wywołania skutków prawnych (wnioski, zażalenia, testament, umowy - prawo prywatne, cywilne).

    Działania prawne - czynności konwencjonalne; zachowania uregulowane przepisami prawa publicznego.

    b.) Kwalifikacja zachowań

      1. Nakaz

        • Jeden typ zachowań, od którego nie można się uchylić bez sankcji

        • Dwa typy zachowań czasem do wyboru (w określonych okolicznościach) dla adresata

    1. Zakaz - zakazane są czyny; odebranie czynności konwencjonalnej skuteczności prawnej

    2. Dozwolenie - dozwolone jest wszystko, co nie jest prawnie zakazane/nakazane przez państwo (wyjątek organizacje publiczne) prawo indyferentne - prawo milczy - nie ma przestępstwa bez ustawy;

    Dozwolenie słabe - działania lub zaniechania nie powodują żadnych skutków prawnych;

    Dozwolenie mocne - uregulowane przez państwo i rodzą skutki prawne

    Zach. Dozwolone [zach. indyferentne prawniezach. nakazanedozwolenie mocne]zach. zakazane

    6.Obowiązek i uprawnienie

    Obowiązek - nakaz/zakaz określonego zachowania kierowany do adresatów [w danych warunkach określonych w hipotezie]

    Uprawnienie - w danych warunkach adresaci mają możliwość pewnego zachowywania się [nie jest to ich obowiązkiem]

    1. Uprawnienia podmiotów do własnych zachowań - pewne zachowania są dopuszczalne, gdy nie zachodzi dozwolenie mocne

    + wolności prawnie chronione - możność podejmowania zachowań o charakterze czynów [są objęte nimi wolności osobiste, sumienia]; nie wiążą się z obowiązkiem czynnego działania; nie są karane; korelacja wolności prawnie chronionej z zakazem ingerencji

    -immunitety

    -przywileje

    + prawa-upoważnienia [kompetencje]- uprawnienia do czynności konwencjonalnych; zakaz ingerencji w sprawy podmiotu, czasem nakazuje innemu podmiotowi działanie; dokonanie czynności zobowiązuje inny podmiot do określonych zachowań; rodzi skutki prawne

    -przywileje

    1. Uprawnienia sensu stricto - uprawnienia do zachowań innych podmiotów; cudzych zachowań, np. roszczenie materialne

    7.Prawo podmiotowe

    - zespół uprawnień służące osobom fizycznym/prawnym; podmiot ma możność swobodnego podejmowania decyzji [prawa człowieka]

    a.) proste - pojedyncze uprawnienia, wolności prawnie chronione, uprawnienia sensu stricto

    b.) złożone - zespół uprawnień różnego rodzaju [prawo własności]

      1. prawo podmiotowe skuteczne wobec wszystkich [erga omnes]

      2. prawo podmiotowe skuteczne tylko między określonymi osobami [inter partes] - między stronami umowy

    - majątkowe prawo podmiotowe [np. własność]

    - osobiste prawo podmiotowe [np. nietykalność cielesna]

    Wg. prawa naturalnego - niezmywalne, przyrodzone, wolności, prawa człowieka; nie są stanowione; prawo podmiotowe wypływa z godności [łac. dignitas]

    Wg. prawa pozytywnego - umożliwia adresatowi wybór zachowań, pozwala realizować wolną wolę; prowadzi do ujawnienia interesów [ma być chronione]

    8.Kompetencja

    Kompetencja = właściwość - (upoważnienie podmiotu do czynności konwencjonalnej, które powoduje obowiązek określonego zachowania się adresata)

    - najczęściej odnosi się do organów państwa

    - upoważnienie do dokonania czynności konwencjonalnej najczęściej związane jest z obowiązkiem działania podmiotu wyposażonego w kompetencje

    1. Kompetencja (właściwość) rzeczowa - zakres spraw

    2. Kompetencja miejscowa - obszar

    3. Kompetencja hierarchiczna - hierarchia organów

    Władza dyskrecjonalna - uprawnienia prezydenta do samodzielnego określania treści decyzji

    Luz decyzyjny - summum ius, summa inuria

    Prerogatywy - uprawnienia głowy państwa do podejmowania decyzji

    9.Normy prawne: reguły i zasady prawne

    a.) normy reguł - adresat może spełnić obowiązek lub go naruszyć; tertium non datur

    b.) normy zasad - dojście do kompromisu, jest trzecie wyjście, determinuje system

    - znaczenie dyrektywne - wskazują, co powinno być, charakter fundamentalny

    - znaczenie opisowe - określa pewien wzorzec, analiza odpowiedniego zespołu norm

    10.Sankcja. Rodzaje sankcji prawnych

    a.) Językowa - słowna zapowiedź dolegliwości

    b.) Realna - podjęcie określonych kroków

    - nieważność bezwzględna - oświadczenie woli sprzeczne z normami prawa, następuje z mocy prawa, dotyka czynność od początku [ex tunc], korzyści zostają unicestwione, wrócenie do stanu rzeczy poprzedniego, czynność taka uważana jest za niebyłą

    - nieważność względna - osoba zwraca się z prośbą o nieważność wyroku, wydanie orzeczenia powoduje unieważnienie czynności ze skutkiem wstecznym [ex tunc] następuje od chwili stwierdzenia wadliwości [ex nunc]; pod wpływem groźby; wzruszalna

    - zawieszona - uzależnienie czynności prawnej od zgody osoby 3, czynność jest ważna, ale kulejąca [bez zgody], nie uzyskanie zgody powoduje nieważność bezwzględną

    - względna - może być stosowana, gdy wyrok dotyka osobę trzecią

    Kary - grzywna, pozbawienie wolności, pozbawienie wolności na lat 25

    Środki karne - [towarzyszą karze], pozbawienie praw publicznych, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek rzeczy z przestępstwa, podanie wyroku do opinie publicznej

    Postępowanie karne - wydalenie z uczelni, nagana, upomnienia

    Leges perfectae - wadliwa czynność zostaje uznana za nabytą

    Leges imperfectae - system prawny dla takiej normy nie może znaleźć sankcji [prawo konstytucyjne, rodzinne, administracyjne]

    11. Koncepcje budowy normy prawnej

    J.Austin - prawo to zespół norm suwerena, w którym obowiązkowi odpowiada sankcja

    H.L.A Hart - sankcja jako gwarancja posłuszeństwa

    1. Reguły pierwotne - adresat pierwotny [my]; zawierają zakazy i nakazy określonych zachowań [np. suwerena]; niepewny, co do normy, statyczny, nieskuteczny

    2. Reguły wtórne - adresat wtórny [organy]; konieczne dla funkcjonowania prawa, charakter subsydiarny [pomocniczy] wobec reguł pierwotnych; mają kompetencje

    - reguły uznania - [zwalcza wątpliwość] określają działania lub fakty jakie muszą zaistnieć, aby reguły pierwotne były wiążące, odróżnia prawo od norm, nie związuje prawa z państwem

    - reguły zmiany - [prawodawcze] wprowadzania lub usuwanie jednych reform oraz modyfikowanie innych

    - reguły orzekania - [zwalcza nieskuteczność, sąd + sankcja] przeciwdziałają nieskuteczności prawa, orzeka czy norma pierwotna została naruszona i określa rodzaj sankcji

    Reguły - definitywne, nie można trochę

    Zasady - brak wzorów postępowania, normy fundamentalne w danym porządku, budują aksjologię systemu, można trochę naruszyć, do organów

    Cz. Znamierowski

    - reguły tetyczne [imperatywne]

    - reguły konstrukcyjne - przypisują pewnym zachowania znaczenia

    Normy sprzężone:

    Norma sankcjonowana - określa adresata i warunki hipotezy [nakaz, zakaz, dozwolenie] i dyspozycji [treść], adresaci pierwotni

    Norma sankcjonująca - przewiduje obowiązek ponoszenia skutków/kompetencje organów państwa do realizacji tych skutków, adresaci wtórni [organy państwa], uruchamiana w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej [posiłkowość n.sankcjonującej], H [H + D] + D

    Trójczłonowa koncepcja normy prawnej: hipotez, dyspozycja, sankcja [H + D + S], [nie zawsze można określić]; adresat sam sobie wystawia karę!?

    12.Przepis prawny. Norma a przepis prawny

    Przepis prawny - najmniejsza część normy prawnej [paragraf, punkt], niektóre normatywne

    - może zawierać materiał do budowy wielu różnych lub części norm

    - części różnych norm prawnych

    Norma prawna - prawo skonstruowane na podstawie przepisów prawnych

    - zbudowana na podstawie jednego przepisu

    - zbudowana na podstawie wielu przepisów

    13.Rodzaje norm i przepisów prawnych

    1. Norma bezwzględnie wiążąca - norma imperatywna [ius cogens], ustanawia drogą zakazu /nakazu jedyną formę powinnego zachowania, brak innego [grożą sankcje]

    2. Norma względnie wiążąca - norma dyspozytywna [ius dispositivum] ustanawia wzorzec zachowania, ale dopuszcza inny, mają swobodę rozwiązań, porozumienie

    3. Norma jednostronnie bezwzględnie wiążąca [semiimperatywna] - gwarantują minimum uprawnień i dopuszczają ich zwiększenie

    Lex specialis derogat generalis

    Exceptiones non sunt extendendae

    - odesłania wewnątrz systemowe - odsyła do innych przepisów tego samego aktu

    - odesłania pozasystemowe - akty zawierające klauzule generalne:

    - odesłanie do wyraźnie podanych kodeksów etyki zawodowej

    - odesłanie do pewnych reguł moralnych [np. zasada słuszności]

    - odesłanie do powszechnie uznawanych wartości [np. niewdzięczność, dobro wspólne], wyrażenia nieostre

    Gdy nie ma przepisu, ale wskazuje organ który może go wydać

      1. Przepisy przejściowe [intertemporalne, międzyczasowe]

    1. O charakterze kolizyjnym - regulują nadmiar prawa; gdy pewne sytuacje powstały wcześniej, trwają nadal poprzez zastąpienie starych; rozstrzyga co ze sprawami które już trwają

    2. O charakterze regulacji ad hoc - regulują tymczasowo [przejściowe]

      1. Przepisy uchylające [derogacyjne] - określa, które przepisy zostają uchylone

      2. Przepisy wprowadzające - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia nowo ustanowionego aktu normatywnego (Przepis 2+3+4 - przepisy końcowe)

      3. O wygaśnięciu aktu normatywnego

      4. Przepisy dostosowujące

      5. O zmianie przepisów obowiązujących

    Przepis:

    1. Normatywne

    2. Nienormatywne

    Przepis - powszechnie obowiązujący/miejscowy

    Przepis - obowiązujące/ nieobowiązujące [jeszcze/już]

    - obowiązujące niestosowane [martwe]

    - obowiązujące stosowane [żywe]

    14.Instytucje prawne

    Oznacza trwałe formy regulacji prawnych typowych stosunków społecznych [np. małżeństwo], zespół powiązanych ze sobą norm

    Obowiązywanie prawa

    1.Pojęcie obowiązywania prawa

    Umiarkowane obowiązywanie prawa w ujęciu aksjologicznym - wartości są pomocnicze

    Odwyknięcie [desuetudo] - długotrwałe nieprzestrzeganie normy [nie przepisów], utrata zainteresowania społeczeństwa, masowe przypadki

    - prawidłowo ustanowione i ogłoszone

    - nie zawiera postanowień sprzecznych

    - nie zostało uchylone przez przepisy

    - nie zostały uznane za sprzeczne z konstytucją, ustawami itp.

    2.Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni

    - terytorium państwa, czasem personalność

    - obowiązuje od dnia opublikowania, raczej bezterminowo [wyj. ustawa budżetowa], wynika z przepisów derogacyjnych

    vacatio legis - 14 dni od publikacji do wejścia w życie

    retroakcja - działanie prawa wstecz, dopuszczalne gdy wiąże się z korzyściami wobec adresata

    System prawa

    1.Pojęcie i rodzaje systemów. Pojęcie systemu prawa

    System - zbiór powiązanych ze sobą elementów

    System prawa - zbiór powiązanych generalnych i abstrakcyjnych norm wysłowiony w tekstach normatywnych i obowiązujących w danym państwie i w określonym czasie

        1. Geneza systemu

          • Systemy naturalne - powstaje bez ingerencji człowieka

          • Systemy sztuczne - stworzone przez czł., wedle planu, dla określonych celów [urządzenia]

      1. Cechy elementów składających się na dany system [status ontologiczny] i więzi, które je łączą

    Analiza systemowa w naukach społecznych - metoda badawcza pozwalająca ustalić wpływ określonych okoliczności na decyzje i zachowania osób oraz skutki decyzji dla stanu zachowań okoliczności początkowych.

    2.Elementy systemu prawa i związki między nimi

    Związki łączące normy prawne:

    1. Związki treściowe - perspektywa pozioma [horyzontalna]; humanitaryzm - chłosta

  • Związki wynikające z hierarchii norm - perspektywa pionowa [wertykalna]

    1. Związki wynikające z relacji formalnych - perspektywa pionowa [wertykalna]

    3.Zróznicowanie systemu prawa jako efekt procesu historycznego

    Prawo publiczne - odnoszące się do interesu państwa, regulacja stosunków między państwem, a obywatelem oraz między organami państwa

    Prawo prywatne - dotyczy korzyści poszczególnych jednostek, reguluje stosunki między podmiotami

    [marksiści odrzucali ten podział prawa]

    Systemy prawne w szeroki znaczeniu - zespół instytucji i zasad:

    1. System prawa kontynentalnego - civil law - prawo rzymskie i pozytywizm prawniczy

  • System prawa anglosaskiego - common law -

    • 4.Podział prawa na gałęzie

    Podstawy podziału:

    1. Charakter stosunków społecznych - grupa prawa publicznego, prywatnego

    2. Podmiot regulacji - teraz szczątkowy, ius civile, ius gentium

    3. Zakres terytorialny regulacji - prawo o zasięgu lokalnym, międzynarodowym

    Krzyżują się a.) c.)

    Podział ze względu na metody regulacji:

    Podział: prawo wewnętrzne / prawo międzynarodowe publiczne/prywatne / prawo wspólnotowe

    5.Zasada niesprzeczności norm i reguły kolizyjne

    Sprzeczności norm:

    1. Sprzeczności logiczne

  • Przeciwieństwa logiczne - dwie normy są jednocześnie niemożliwe do wykonania

  • Sprzeczności prakseologiczne [praktyczna] - zachowanie zgodne z jedną normą unicestwia działanie drugiej [otwórz drzwi, jeśli są zamknięte]

    • Reguły kolizyjne [gdy brak przepisów derogacyjnych]:

    1. Reguła kolizyjna porządku hierarchicznego - norma wyższa uchyla niższą [lex superior derogat legi inferiori]

    2. Reguła kolizyjna porządku czasowego - późniejsza uchyla wcześniejszą

    3. Reguła porządku treściowego - szczególna uchyla ogólną [wprowadza wyjątek]

    6.Zupełność systemu prawa. Luki w prawie

    Luka - niezamierzona, brak regulacji prawnej

    1. Znajomość prawa

    2. Znajomość preferencji aksjologicznych i zamierzonych celów ustawodawcy, wyrażonych w innych aktach prawnych lub rekonstruowanych przez doktrynę

    Luka konstrukcyjna:

    1. Swoista luka w prawie - brak wydania rozporządzeń wykonawczych do ustawy; ustawodawca nie zakończył procesu ustawodawczego

    2. Techniczna luka w prawie - zakończono postępowanie legislacyjne, a brakuje norm regulujących [nie określono kompetencji organu]

    Luka aksjologiczna - ustawodawca powinien zawrzeć pewne wartości; preferencje ustawodawcy Luki pozorne - istnieją tylko w wyobraźni odbiorców; powinien uzupełnić o aksjologie

    Luki logiczne - wynikają ze sprzeczności norm, tworzą „próżnię prawną”

    Luki aksjologiczne i konstrukcyjne [brak norm] - luki logiczne [nadmiar norm]

    Jurydyzacja - przedmioty stają się obiektami regulacji [„ekspansja” prawa]

    Dejurydyzacja - niwelacja prawa

    Naprawa przez wnioskowanie podobieństwa [analogie w prawie] - argumentum a simili

    Tworzenia prawa

    1.Pojęcie źródeł prawa

    Źródła poznania prawa - wszystko, co pozwala poznać prawo; dokumenty, pomniki, Dz.U.

    2.Sposoby tworzenia prawa w ich historycznym rozwoju

    a.) Przekształcanie zwyczajów (obyczajów) w prawo

    Prawo zwyczajowe - skodyfikowana praktyka zwyczajów, rodzi się spontanicznie, bez pomocy władzy, twórca anonimowy, grupowy, długi proces społeczny

    Zwyczaj prawny - ustabilizowany zwyczaj stosowania prawa

    b.) kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów

    c.) Precedensowe orzecznictwo sądowe (judge-made-law)

    ratio decidendi - reguła decyzji; podstawa kolejnych rozstrzygnięć

    obiter dicta - incydentalne cechy przypadku

    d.) Stanowienie prawa

    Akt świadomy i celowy,

    Akt deklaratoryjny - stwierdzenie obowiązywania norm już istniejących

    Recepcja prawa obcego - przejęcie gotowych wzorów

    Unifikacja prawa - likwidacja prawa obcego

    e.) Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym

    Układy zbiorowe skuteczne wobec osób trzecich, prawo konsensualne, dyskurs społeczny

    3.Stanowienie prawa w państwach współczesnych - zasady ogólne. Akty normatywne

    Ustawodawca - ustawy sejmu; prawodawca - każdy kto daje prawo;

    1. Ustalenie katalogu i hierarchii źródeł prawa

    2. Przyznanie kompetencji prawodawczych organom parlamentarnym

    3. Określony, formalny tryb prawotwórczy

    4. Organy władzy wykonawczej mogę tworzyć prawo w ramach upoważnienia parlamentu na mocy ustawy [akty normatywne wykonawcze]

    5. Przekazanie mocy prawodawstwa organom wykonawczym [delegacja ustawodawcza]

    6. Publikacja aktów normatywnych do publik

    7. Kontrola konstytucyjności aktów niższych

    Inicjatywa ustawodawcza - skuteczne wniesienie aktu pod obrady parlamentu [obowiązek rozpatrzenia projektu], 15 posłów, prezydent, 100tys. obywateli

    Procedura legislacyjna:

    1. Czytanie projektu

    2. Prace nad projektem komisji parlamentarnych

    3. Głosowanie [większość głosów; kwalifikowana większość głosów 2/3]

    4. Druga izba parlamentu

    5. Podpis głowy państwa [możliwość weta (bezwzględne/zawieszające)] i ogłoszenie - promulgacja

    6. Kontrola konstytucyjności

    Akt normatywny - dokument władzy publicznej zawierający normy prawne, regulujące pewien zespół stosunków społecznych; charakter językowy - tekst zawierający materiał do budowy norm prawnych; charakter niejęzykowy - akt ustanowienia normy

    Tekst autentyczny - tekst ostatecznie wiążący oraz należycie opublikowane poprawki Dz.U.

    Tekst jednolity - zawierający składy tekst z nowelizacjami

    4.Budowa aktu normatywnego

    a.) Nazwa [rodzaj aktu]

    b.) Data

    c.) Tytuł [przedmiot ustawy]

    d.) Preambuła [arenga] - ratio legis

    e.) Część ogólna - hipoteza, normy sankcjonujące, definicje legalne

    f.) Część szczególna - zasadnicza materia aktu, dyspozycja

    g.) Przepisy przejściowe i końcowe

    h.) Podpis

    Systematyka aktu prawnego - części, księgi, tytuły, działy, paragraf, punkt, ustęp

    5.Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie Polski

    Konstytucja RP jako zamknięty katalog źródeł prawa - akt nieokreślony tu, nie jest prawem powszechnie obowiązującym; ograniczenie zjawiska nadmiaru obowiązków, instrukcji [prawo powielaczowe]

    Kodeks - akt normatywny w formie ustawy, reguluje kompleksowo całość stosunków składających się na daną sferę życia publicznego, najdoskonalsza forma uregulowania

    Akty prawa powszechnie obowiązującego:

    1. Konstytucja [ustawa zasadnicza]

  • Ustawa - akt parlamentu, reguluje to czego nie robi konstytucja; materia ustawowa - pewne kwestie muszą być ustawami [budżet], zgodność aktów podustawowych z ustawami, muszą być zgodne z umowami międzynarodowymi

  • Akty normatywne o randze ustawy - rozporządzenia z mocą ustawy, podlegają zatwierdzeniu przez sejm; Prezydent RP

  • Umowy międzynarodowe i prawo europejskie - umowa o stosunkach międzynarodowych lub wewnętrznych; ratyfikacja przez prezydenta RP musi być zgoda ustawy; referendum krajowe

  • Rozporządzenie wykonawcze [ministra/ów, premiera, prezydenta, KRRiT] - akt wykonawczy w celu wykonania ustawy, upoważnienie, zakres spraw, wytyczne, kompetencje, upoważnienia nie można przekazać dalej

    • Prawo wewnętrzne:

    - regulamin prac Sejmu, Senatu, tryb działania, sposób wykonywania obowiązków, wewnętrzna organizacja

    Inkorporacja prawa - zestawienie tekstów dotyczących danego zagadnienia bez dokonania zmian w treści aktów [tekst jednolity]

    6.Polityka prawa. Racjonalność w tworzeniu prawa

    Ratio legis - racja przemawiająca za uchwaleniem aktu normatywnego [co ustawodawca chce osiągnąć]

    Polityka prawa - prowadzi do znalezienia empirycznie sprawdzonych środków osiągnięcia zamierzonych celów, urzeczywistnianie miłości powszechnej, domaganie się ochrony pewnych wartości, nauka jako źródło wiedzy prawnej

    Racjonalność ustawodawcy

    Cele regulacji powinny być możliwe do osiągnięcia niskim kosztem

    Środki powinny być adekwatne do możliwych osiągnięć, niski koszt

    Wykładnia prawa

    1.Pojęcie wykładni prawa [interpretacja prawa] - 1.Proces ustalania znaczenia przepisów prawnych; 2.Produkt interpretacji

    Przedmiotem wykładni są przepisy prawne

    Zakres wykładni prawa

    Klaryfikacja - ma usunąć niejasności tekstu

    Derywacja - w celu ustalenia normy prawnej, wyprowadzenie normy prawnej z przepisów

    2.Teorie wykładni prawa

    a.) Teoria wykładni statycznej - ustawodawca nadaje znaczenie przepisowi, wykładnia subiektywna - wola historycznego legislatora, nie powinno się swobodnie modyfikować, petryfikacja [usztywnienie] prawa, stabilność

    b.) Teoria wykładni dynamicznej - wykładnia obiektywna, ustalenia zachowań i obowiązków na teraz, hermeneutyczna tradycja, humanistyczna interpretacja, zmiana wraz ze zmianami społecznymi; dowolności interpretacyjne

    c.) Teoria wykładni „aktualnego ustawodawcy” - cele, wartości, znajomość legislacyjna ustawodawcy czynnego w momencie interpretacji

    3.Założenie racjonalności ustawodawcy

    Racjonalność - ideał postępowania, wskazówka dla legislatora. Założenie o racjonalności twórcy dzieła kulturowego, fundamentalna przesłanka metodologiczna [interpretacji humanistycznej]:

    Ustawodawca formułuje przepisy uwzględniając cele, świadomie posługuje się pewnymi zwrotami. Nie poddajem go porównaniu z rzeczywistymi faktami. Prawu nadaje się racjonalność

    4.Rodzaje wykładni prawa

    1. Podmiot dokonujący

    *Wykładnia sądowa:

    - Skarga kasacyjna; uchylone zaskarżenie wiąże sąd, któremu sprawa została przekazana, inne sądy i skład SN nie są związane [składy 3osobowe]

    - Uchwały SN [wyjaśnienie wątpliwości] na wniosek określonego organu, sprawy ogólne, zawiera odpowiedzi na pytania prawne [7osób w składzie całej izby sądu najwyższego, połączonych izb lub w pełnym składzie SN], inne sądy niezwiązane

    - Uchwały SN na mocy zagadnienia prawnego w konkretnej sprawie, inne sądy niezwiązane

    *moc zasady prawnej; w dużej liczbie składu wiąże inne sądy

    faktyczny autorytet

    1. Sposób dokonywania wykładni

  • Zakres wykładni