Pytanie 1 - Produkt krajowy brutto - pojęcie i metody mierzenia

PKB - opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku) niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem (łącznie z podatkami pośrednimi na te dobra i usługi). Można go mierzyć za pomocą trzech równorzędnych metod:

• Metoda sumowania produktów (wartość dodana)

Polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. Przy obliczaniu PKB należy liczyć wyprodukowane produkty tylko raz, np. na sumowaniu wartości dóbr finalnych lub sumowaniu wartości dodanej.

• Metoda sumowania dochodów czynników wytwórczych łącznie z zyskami

Na dochody czynników produkcji składają się: płace, renty, procenty i zyski. Obliczanie PKB metodą sumowania dochodów polega na dodawaniu ww. dochodów, powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku. Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej

PKB = ∑ wartości dodanych = ∑ dochodów czynników produkcji

• Metoda sumowania wydatków na dobra finalne

Obliczanie PKB tą metodą polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują:

1. wydatki na dobra konsumpcyjne wytwarzane w kraju (C),

2. wydatki na krajowe dobra inwestycyjne (I)

3. wydatki rządowe na wytwarzane w kraju finalne produkty i usługi bez płatności transferowych (G),

4. różnica między eksportem a importem (X)

PKB = C + I + G + X

Wartość dodana- to przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji.

PKB w cenach rynkowych - miara produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez ostatecznych odbiorców - razem z podatkami pośrednimi (akcyza, VAT, od gier losowych)

PKB w cenach czynników produkcji - miara produkcji krajowej z pominięciem podatków pośrednich

Pytanie 2 - Ruch okrężny w gospodarce narodowej

Słowa kluczowe: model, Kontekst, strumienie, Przykład, Wnioski

Ruch okrężny - model gospodarki pokazujący w sposób uproszczony przepływy zasobów pieniężnych (finansowych) i rzeczowych między głównymi kategoriami podmiotów pełniących jakąś rolę w gospodarce narodowej i uczestniczących w wytwarzaniu i/lub zagospodarowaniu produktu krajowego.

Kontekst modelu: gospodarka jako całość składa się z wielu milionów podmiotów gospodarczych, o różnych charakterystykach, które jednak można pogrupować w zależności od roli i miejsca, jakie mają one w systemie gospodarczym. Indywidualne decyzje tych podmiotów wyznaczają najważniejsze agregatowe (łączne) wielkości makroekonomiczne gospodarki. Ruch okrężny to model pokazujący, jak dochodzi do ustalenia się w gospodarce: całkowitych wydatków, całkowitych dochodów oraz ogólnej wielkości produkcji dóbr i usług. Model ten może pokazywać jednocześnie strumienie rzeczowe i odpowiadające im strumienie finansowe, lecz dla czytelności wystarczy zobrazować przepływy finansowe, pamiętając o przeciwnie skierowanych strumieniach fizycznych.

W celu analizy ruchu okrężnego przyjmujemy kilka założeń upraszczających. Po pierwsze rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą (bez importu i eksportu), w której nie funkcjonuje państwo. W gospodarce występują więc tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa.

Gospodarstwa domowe, które z jednej strony są właścicielami czynników produkcji, a z drugiej nabywcami produktów i usług, przeznaczają całe swoje dochody na bieżące wydatki. Przedsiębiorstwa pełniące funkcje pracodawców i producentów przeznaczają całe swoje dochody na zakup czynników produkcji.

Gosp dom są właścicielami czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi). Te czynniki produkcji są potrzebne przedsięb do produkcji - zgłaszają więc zapotrzebowanie na czynniki produkcji, a gosp dom udostępniają je, świadcząc określone usługi. Za usługi czynników produkcji przedsięb wypłacają gosp dom wynagrodzenia (płace, zyski, renty, czynsze dzierżawne). Dzięki tym dochodom gosp dom mogą kupować produkty i usługi wytwarzane przez przedsiębiorstwa. Strumień produktów i usług przepływa więc od przedsiębiorstw do gosp dom, a strumień wydatków na produkty i usługi przepływa od gosp dom do przedsięb. Wydatki te tworzą dochody przedsiębiorstw, dzięki którym mogą one płacić gosp dom za usługi czynników produkcji.

Pytanie 3 - Równowaga makroekonomiczna w modelu keynesowskim

klucz: globalny popyt, globalnej podaży, nadwyżka popytu, nadwyżka podaży, całkowity popyt

Równowaga makroekonomiczna (przy stałych cenach i płacach) występuje wówczas, gdy globalny popyt równa się globalnej podaży, tzn. gdy suma planowanych globalnych wydatków jest równa dokładnie wartości wytworzonej produkcji. W gospodarce o stałych cenach i płacach (teoria Keynesa) równowagę osiąga się przez odpowiednią politykę fiskalną i politykę monetarną państwa.. Model keynesowski był reakcją na poglądy klasyków. Dochodzenie do stanu równowagi w modelu keynesowskim dokonuje się przede wszystkim dzięki zmianom w sferze produkcji a nie poprzez dostosowania cenowe. Założenia tego modelu można sformułować zatem następująco: - poziom produkcji może być mniejszy lub większy od potencjalnego (w krótkim lub średnim okresie); - ceny i płace nie są elastyczne (sztywność cen i płac można przyjąć zarówno w krótkim okresie jak i w długim okresie - bo np. płace ustalane są poprzez układy zbiorowe ze związkami zawodowymi). Proces dochodzenia do stanu równowagi w modelu keynesowskim ilustrowany jest często graficznie w sposób podobny jak na Rys. 1 Model keynesowski

Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie ekonomicznym. Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie. W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia. Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne.

"Mnożnik inwestycyjny Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu. Istnienie "mnożnika Keynesa" było później najczęściej krytykowanym i najbardziej "podejrzanym" elementem tej teorii, szczególnie w oczach monetarystów

Pytanie 4 - Równowaga makroekonomiczna w modelu neoklasycznym

klucz: giętkość płac i cen, pełne zatrudnienie, rynek dóbr, pieniądza i pracy są w równowadze

W gospodarce o giętkich cenach nierównowaga może być zlikwidowana przez zmiany cen (wzrost / spadek)

W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania. Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.

Klasyczny model makroekonomiczny zakłada w długim okresie czasu doskonałą giętkość płac i cen oraz brak iluzji pieniądza. Istnieje zawsze pełne zatrudnienie, a wykres funkcji (krzywa) podaży globalnej przebiega pionowo,, wyznaczają potencjalny poziom produkcji. Poziom cen równowagi odpowiada punktowi przecięcia się krzywych: podaży globalnej i popytu makroekonomicznego. Rynki: dóbr, pieniądza i pracy są w równowadze. Ekspansywna polityka fiskalna lub pieniężna nie będzie wywoływać wzrostu produkcji, spowoduje raczej wzrost cen. Natomiast restrykcyjna polityka pieniężna lub fiskalna spowoduje spadek cen, a nie zmieni produkcji.

Pytanie 5 - Pojęcie i rodzaje bezrobocia

klucz: Zjawisko społeczne, Rodzaje bezrobocia, Osoba niezatrudniona

Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć podjęcia jej nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.

Pod pojęciem bezrobocia można rozumieć osobę niezatrudnioną, nieprowadzącej działalności gospodarczej i niewykonującej innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy), jeżeli:

a)  ukończyła 18 lat,

b)  nie ukończyła 60 lat - kobieta lub 65 lat - mężczyzna,

c)  nie nabyła prawa do emerytury lub renty, renty szkoleniowej, renty socjalnej, renty rodzinnej

d)  nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej,

f)  nie posiada wpisu do ewidencji działalności gospodarczej,

g) nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności,
z wyjątkiem kary pozbawienia wolności odbywanej poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego (wejdzie w życie z dniem 1 września 2009 r. - Dz. U. 2008 r. Nr 113, poz. 719),

Rodzaje bezrobocia:

• frykcyjne - minimalny nieunikniony poziom bezrobocia w społeczeństwie, osoby chwilowo niepracujące ze względu na zmianę zawodu lub miejsca pracy

• strukturalne - powstaje ze względu na rozbieżności kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającej się struktury produkcji i odpowiednio struktury popytu na pracę

• keynesowskie - wynikające z niedostatecznego popytu, występuje jeśli faktyczna produkcja jest mniejsza od potencjalnej produkcji

• klasyczne - gdy płace utrzymują się powyżej poziomu równowagi, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę się przecinają

• dobrowolne - gdy bezrobotni należą do zasobu pracy, lecz własnej woli nie chcą podjąć pracy przy danym poziomie płacy

• przymusowe - pojawia się gdy ludzie chcą pracować za obowiązujące stawki płac, lecz nie mogą znaleźć pracy

Liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w końcu stycznia 2009 r. wyniosła 1634,4 tys. osób (w tym 888,2 tys. kobiet). Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w końcu stycznia 2009 r. stanowili 10,5% cywilnej ludności aktywnej zawodowo

Pytanie 6 - krzywa Philipsa- pojęcie i interpretacja w długim i krótkim okresie

klucz: krzywa Philipsa - statystyczna zależność między inflacją płac a poziomem bezrobocia - inflacjia płac na osi pionowej, i stopa bezrobocia na osi poziomej; Teoria Keynesa dotycząca bezrobocia - wzrost popytu na towary zwiększa produkcję i zatrudnienie, ale prowadzi również do pewnego wzrostu cen, który nasila się w szczególności przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

Krzywa Philipsa

Zależność między inflacją a bezrobociem została zbadana przez A. W. Philipsa w 1958 roku. Pokazał on statystyczną zależność między inflacją płac a poziomem bezrobocia w Wlk Brytanii w latach 1861-1957.

Odkładając stopę inflacji płac na osi pionowej, a stopę bezrobocia na osi poziomej, otrzymano zbiór punktów przedstawiających wyniki obserwacji dla każdego roku. Krzywa, która najlepiej pasowała do otrzymanych punktów, stała się znana jako krzywa Philipsa.

Teoria Keynesa dotycząca bezrobocia mówi o tym, że wzrost popytu na towary zwiększa produkcję i zatrudnienie, ale prowadzi również do pewnego wzrostu cen, który nasila się w szczególności przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.

Od tego czasu bezrobocie i inflację zaczęto traktować jako zamienne wobec siebie. Uważano, że wykorzystanie aktywnych instrumentów polityki fiskalnej i pieniężnej umożliwia pobudzenie popytu globalnego, co z kolei wymusza odpowiednie dostosowania po stronie podażowej i ostatecznie powoduje spadek bezrobocia w gospodarce.

Keynes proponował realną obniżkę płac, tj. zwiększenie ilości drukowanego pieniądza i wzrost inflacji. W ten sposób można było obniżyć płace realne, utrzymując pracowników w przekonaniu, że się je podwyższa. Inflacja rośnie, a bezrobocie spada, ponieważ płace pozostają na nominalnie stałym poziomie, ale realnie stymulują zwiększony popyt na pracę.

A więc gdy rosła inflacja - malało bezrobocie, gdy inflacja się zmniejszała - rosło bezrobocie. Stąd powstawały następujące zalecenia dla polityków gospodarczych, aby zmniejszyć bezrobocie można doprowadzić do jednorazowego wzrostu inflacji.
Przykładowo: rząd może "dodrukować" pieniądze (w tamtych czasach jeszcze nie mówiono o potrzebie utrzymywania niezależności banków centralnych - więc było to możliwe), dzięki czemu mógł zwiększyć wydatki budżetowe, co nakręcało koniunkturę (choć również i inflację). Czyli była prosta recepta na wzrost: zwiększyć wydatki budżetowe. Dokładniejsze analizy wykazały jednak, że nie jest to takie proste - długookresowo, takie zwiększenie wydatków publicznych (również przez wzrost długu publicznego) prowadzi jedynie do wzrostu inflacji.

Keynesiści uważają, że można ograniczyć bezrobocie pobudzając popyt i dopuszczając do wzrostu inflacji, ponieważ istnieje odwrotna zależność pomiędzy inflacją i bezrobociem (krótkookresowa krzywa Philipsa).

Monetaryści (Milion Friedman) twierdzą, że bezrobocie spadnie tylko w krótkim okresie. W długim okresie stopa bezrobocie i tak powróci do poziomu naturalnej stopy bezrobocia i to dodatkowo przy wyższym poziomie inflacji (długookresowa krzywa Philipsa). Nie ma więc sensu pobudzać popytu (np. obniżać stóp procentowych, czy zwiększać wydatków państwa), bo tylko zwiększy inflację a nie ograniczy bezrobocia. Według monetarystów bezrobocie nie zależy od inflacji.

Uzasadnienie monetarystów:

Bodziec popytowy (monetarny, np. obniżka stóp procentowych lub fiskalny, np. wzrost wydatków państwa) spowoduje wzrost popytu (i przy okazji wzrost inflacji), co doprowadzi do wzrostu produkcji, wzrostu zatrudnienia i spadku bezrobocia ( do tego momentu Monetaryści zgadzają się z Keynesistami) - przesuwamy się z punktu A do B.

Jednak według monetarystów taka sytuacja występuje tylko w krótkim czasie, kiedy pracownicy ulegają iluzji pieniężnej*, tj. traktują zmiany nominalne swoich wynagrodzeń jako zmiany realne. Tzn. jeżeli ich wynagrodzenia nominalne rosną np. o 10% to pracownicy nie dostrzegają, że wzrost inflacji „zjada” im część wynagrodzenia i ich wynagrodzenia realne mogą nie wzrosnąć, lub nawet spaść. W długim okresie jednak to zauważą i zażądają podwyżki, takiej jak stopa inflacji, żeby utrzymać realną wartość wynagrodzeń. Ponieważ w wyniku zastosowanego na początku bodźca popytowego bezrobocie jest chwilowo niższe, występuje więc presja na wzrost płac (pracownicy dyktują warunki pracodawcom, bo trudno jest ich zwolnić i zastąpić, bo bezrobotnych jest mało). Pracownicy dostają podwyżki. Wzrost wynagrodzeń to wyższe koszty dla firm. To spowoduje ograniczenie produkcji, ograniczenie zatrudnienia i wzrost bezrobocia do poziomu naturalnej stopy bezrobocia - przesuwamy się z punktu B do C.

Monetaryści uważają więc, że pobudzania popytu i pozwalanie na wzrost inflacji jest bezcelowe, a nawet szkodliwe, bo bezrobocie i tak nie spadnie w długim okresie. Jedynym skutkiem jest wzrost inflacji - przejście z punktu A do C.

Dlatego monetaryści są przeciwni pobudzaniu popytu i zalecają oni przede wszystkim ograniczenie popytu i ograniczenie podaży pieniądza, czyli walkę z inflacją, np. poprzez obniżanie wydatków z budżetu państwa lub utrzymywanie wysokich stóp procentowych (zwolennikiem monetaryzmu jest np. Balcerowicz).

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* iluzja pieniężna polega na tym, że w krótkim okresie podmioty gospodarcze traktują zmiany nominalne jako realne, czyli popełniają błąd, bo zmiany nominalne = zmiany realne, tylko wtedy, gdy inflacja = 0. W rzeczywistości, zmiany realne = zmiany nominalne - inflacja. Dla ludzi ważne są oczywiście zmiany realne (bo one mówią, o ile więcej mogę kupić za moje wynagrodzenie), dlatego w długim okresie pracownicy zauważą, że ich płace realne spadły i zażądają wzrostu płac nominalnych, takich żeby płace realne pozostały stałe (żeby odzyskać to, co im „zjadła” inflacja). W długim okresie znika więc iluzja pieniężna: wszystkie wartości nominalne dostosowują się do inflacji w taki sposób, że wartości realne pozostają stałe. Czyli wzrost inflacji pociąga to za sobą zmiany płac nominalnych i realnie nic się nie zmienia. Bezrobocie pozostaje stałe - nie zależy od poziomu inflacji (długookresowa krzywa Philipsa)

Pytanie 7 - Pojęcie i struktura bilansu płatniczego

klucz: bilans płatniczy, bilans obrotów bieżących, kapitałowych, bilans obrotów wyrównawczych

Bilans płatniczy (BP) danego kraju jest zestawieniem w ujęciu księgowym wszystkich transakcji gospodarczych dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, zazwyczaj w ciągu 1 roku. Pozwala on na ocenę sytuacji płatniczej kraju w kontaktach z otoczeniem zewnętrznym. Przy sporządzaniu bilansu płatniczego obowiązuje zasada podwójnego zapisu: wszystkie transakcje są zapisywane podwójnie, tj. po stronie debetowej (-), tj. „winien” i kredytowej (+), tj. „ma”.

Transakcje debetowe pociągają za sobą płatności wobec rezydentów zagranicznych (np. import do Polski francuskiego samochodu).

Transakcje kredytowe powodują powstawanie płatności z zagranicy na rzecz krajowych rezydentów (np. eksport samochodu z RP do RFN).

BP dzieli się na 3 podstawowe części:

1) Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący bilansu płatniczego) to zestawienie płatności danego kraju wiążących się z międzynarodową wymianą towarów i usług, z dochodami z kapitału i transferami jednostronnymi. Transakcje księgowane w tej części bilansu nie powodują powstawania przyszłych zobowiązań finansowych.

a) Bilans handlowy: płatności z tytułu eksportu i importu dóbr materialnych. Jeśli wpływy eksportowe przewyższają wydatki importowe, wtedy dodatnie saldo handlu zagranicznego (nadwyżka handlowa). W przeciwnym przypadku - deficyt handlowy.

b) Bilans wymiany usług: płatności z tytułu eksportu i importu usług transportowych, turystycznych, finansowych itp.).

c) Bilans procentów i dywidend (dochodów z kapitału i pracy): płatności z tytułu dywidend od zagranicznych inwestycji bezpośrednich i portfelowych, odsetki od udzielonych i otrzymanych kredytów oraz wynagrodzenia zagraniczne pracowników.

d) Bilans bieżących transferów jednostronnych: nieodpłatne, jednostronne przepływy towarów, usług i środków finansowych (transfery rządowe pomoc żywnościowa i medyczna, bezpłatne dostawy uzbrojenia; darowizny prywatne, np. dla rodziny).

2) Bilans obrotów kapitałowych i finansowych (rachunek kapitałowy i finansowy bilansu płatniczego) to zestawienie - dokonywanych przez podmioty sektora prywatnego i bank centralny - transakcji zakupu i sprzedaży szeroko pojętych aktywów. Transakcje księgowane w tej części bilansu pociągają za sobą powstawanie przyszłych zobowiązań finansowych.

a) Rachunek kapitałowy obejmuje bezzwrotne transfery kapitałowe na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu zagranicznego, nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukcyjnych.

b) Rachunek finansowy to zestawienie aktywów i pasywów dotyczących inwestycji zagranicznych (bezpośrednich i portfelowych), kredytów udzielonych i otrzymanych oraz innych należności i zobowiązań finansowych.

3) Bilans obrotów wyrównawczych (=pozycje finansujące): zmiany stanu oficjalnych rezerw walutowych danego kraju w walutach wymienialnych, w SDR-ach i w złocie, a także kredyty z MFW oraz transakcje finansowania wyjątkowego (tzw. exceptional financing), obejmujące zmiany stanu zaległych płatności i restrukturyzację długu

Cały bilans płatniczy w ujęciu księgowym jest zawsze zbilansowany (z racji stosowania podwójnego zapisu). Ale nie jest to tożsame z występowaniem równowagi bilansu płatniczego w sensie ekonomicznym.

Równowaga BP w sensie ekonomicznym istnieje w danym kraju wówczas, kiedy transakcje autonomiczne równoważą się nawzajem, podczas gdy transakcje wyrównawcze w ogóle nie występują. Do transakcji autonomicznych zalicza się zwykle wszystkie pozycje bilansu obrotów bieżących oraz długookresowe przepływy kapitałów. Według innej koncepcji, transakcjami autonomicznymi są wszystkie operacje gospodarcze dokonywane przez przedsiębiorstwa i osoby prywatne, podczas gry operacje rządowe stanowią transakcje wyrównawcze (to koncepcja official reserve transaction balance).

Rzeczywista równowaga BP to równowaga utrzymywana w dłuższym okresie wyłącznie w efekcie działania rynku (bez interwencji państwa).

Pytanie 8 - Cykl koniunkturalny w gospodarce

Słowa kluczowe: cykl koniunkturalny, faza kryzysu, depresji, ożywienia, rozkwitu

Cykl koniunkturalny to powtarzająca się sekwencja ruchów zwyżkowych i zniżkowych w ogólnej aktywności gospodarczej. Kompletna analiza cyklu musi obejmować charakterystykę czasu trwania, amplitudy oraz fazy cyklu.

Wyróżnia się zwykle cztery fazy cyklu:

• kryzys,

• depresję,

• ożywienia i

• rozkwit.

Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo- skutkowy, co oznacza ze mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy zachodzące w następnej fazie, prawidłowości cyklicznego rozwoju nie oznaczają, że nie występują czynniki różnicujące przebieg wahań koniunkturalnych w czasie i przestrzeni. Przebieg cykli jest nieregularny. Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz oraz amplitudą wahań. Nie ma dwóch identycznych cykli. W tej różnorodności możemy jednak wykryć pewne prawidłowości, pewne podobieństwa.

Faza kryzysu charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest różne.

Faza depresji odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie. W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom- jest to tzw. dolny punkt zwrotny.

Fazy ożywienia cechuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy wielkości te osiągają w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo wysoki poziom, zaczyna się faza rozkwitu charakteryzująca się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w zwolnionym tempie.

Pytanie 9 - Procesy dostosowawcze w zakresie zatrudnienia płac w okresie krótkim, średnim i długim

Zmienna	Krótki okres - 3 miesiące	Średni okres - 1 rok	Długi okres - 4-6 lat
Place	W znacznej mierze stałe	Zaczynają się dostosowywać	Równoważ rynek pracy
Czas pracy	Określony rozmiarami popytu	Kombinacja zmian czasu pracy i wielkości zatrudnienia	Normalny wymiar tygodniowego czasu pracy
Wielkość zatrudnienia	W znacznej mierze stała			Pełne zatrudnienie

W krótkim okresie zmiany nakładów czynnika praca przyjmują głównie formę zmian liczby przepracowanych godzin, np. wysyłanie pracowników na przymusowe urlopy i ponowne ich zatrudnianie. W średnim okresie, jeśli zmiana popytu a prace utrzymuje się, to przedsiębiorstwo zaczyna zmieniać liczbę zatrudnionych na stałe pracowników. Wydłużanie lub skracanie czasu pracy okazuję się już zbyt kosztowne. W długim okresie następuje pełne dostosowanie do nowego punktu równowagi.

W krótkim okresie struktura płac w przedsiębiorstwach jest w znacznej mierze stała. Wydłużenie i skracanie czasu pracy wpływają na wysokość średnich stawek godzinowych, ale ograniczone są możliwości zmian wynegocjowanych wcześniej płac. W średnim okresie przedsiębiorstwa zaczynają dostosowywać płace, a w długim proces ten zostaje zakończony - gospodarka powraca do wielkości produkcji zapewniającej pełne zatrudnienie.

Przedsiębiorstwa zachowują ostrożność w zwalnianiu i przyjmowaniu nowych pracowników - czyli przymusowe bezrobocie powstaje wolno, ale jego likwidacja również przebiega wolno.

Pytanie 10 - Procesy dostosowawcze do wstrząsów popytowych i podażowych we współczesnym modelu równowagi makroekonomicznej w gospodarce otwartej

Słowa kluczowe: Wstrząsy popytowe i podażowe, związki równowagi wewnętrznej i zewnętrznej

Wstrząsy popytowe i podażowe:

Naturalny puls gospodarki bez przerwy ulega zakłóceniom- ekonomiści nazywają je szokami lub wstrząsami. Z punktu widzenia polityki pieniężnej wyróżnia się:

- wstrząsy popytowe - gdy ceny rosną w reakcji na szybki wzrost popytu

- wstrząsy podażowe - gdy ceny rosną, bo danych towarów pojawia się mniej.

Reakcja polityki pieniężnej na wstrząsy:

- wstrząs popytowy (produkcja i inflacja zmierzają w tym samym kierunku)

Reakcja Banku Centralnego to wzrost stóp procentowych , który osłabi aktywność gospodarcza i wzrost inflacji.

- wstrząs podażowy (produkcja i inflacja zmierzają w przeciwnych kierunkach)

Reakcja Banku Centralnego zależeć będzie od trwałości tego wstrząsu. Głównym zadaniem jest zapobieganie wtórnym skutkom wstrząsu podażowego (tzw. „efekt drugiej rundy” - szybsze wzrosty cen, wzrosty oczekiwań inflacyjnych, wzrost inflacji ze względu na pojawienie się żądań płacowych).

Szkoła w ekonomii	Przeważające źródła niestabilności w gospodarce	Oczekiwania	Dostosowania cen	Dostosowania do rynku	Rola polityki dochodowej	Dominujące ramy czasowe	Pojęcie równowagi
Współczesny model gospodarki otwartej	Wstrząsy podażowe - głównie technologiczne	racjonalne	Bardzo giętkie	Bardzo mocne	Bez znaczenia w opóźnieniach	Długi okres = krótki okres	Opóźnienie się rynku przy ruchomej stopie naturalnej

Wstrząs podażowy ujemny przesuwa krzywą SAS (krzywa krótkookresowej podaży globalnej informuje o wielkości produkcji, którą SA gotowi dostarczyć przedsiębiorcy przy różnych poziomach cen) w górę. Produkcja spada, w gospodarce zaczyna pojawiać się bezrobocie. Wstrząsom podażowym towarzyszy wzrost cen a wstrząsom popytowym towarzyszy spadek cen. Równowaga wewnętrzna (popyt jest równy produkcji zapewniającej pełne zatrudnienie) oraz równowaga zewnętrzna( saldo rachunku obrotów bieżących wynosi 0).

Nadwyżka

Większe oszczędności I Rozkwit za granicą niższy realny

Bardziej restrykcyjna I kurs walutowy (wzrost popytu

Polityka fiskalna i pieniężna I na dobro danego kraju i

I powstanie nadwyżki na rachunku

I obrotów bieżących

I

Kryzys ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Rozkwit

Kryzys za granicą i wyższy I mniejsze oszczędności

Realny kurs walutowy I łagodniejsza polityka

I fiskalna i pieniężna

I

Deficyt

Związki równowagi wewnętrznej i zewnętrznej:

W warunkach równowagi wewnętrznej i zewnętrznej w gospodarce nie występuje ani kryzys, ani rozkwit, a saldo rachunku obrotów bieżących wynosi 0. Każda z ćwiartek wykresu przedstawia szoki, które powodują naruszenie równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Np. restrykcyjna polityka fiskalna i pieniężna prowadzi do obniżenia popytu globalnego i spadku produkcji krajowej, ale jednocześnie występuje nadwyżka w obrotach bieżących spowodowała zmniejszenie popytu na import. Z kolei rozkwit za granicą prowadzi, poprzez wzrost popytu na import. Z kolei rozkwit za granicą prowadzi, poprzez wzrost popytu na eksport danego kraju, do ożywienia w jego gospodarce i powstania nadwyżki na rachunku obrotów bieżących.

Procesy dostosowawcze na każdym rynku - nie tylko rynku pracy podejmowane są w celu doprowadzenia danego rynku do stanu równowagi - a więc optymalnego wykorzystania danych czynników.

W przypadku obniżenia poziomu produkcji w krótkim okresie procesy dostosowawcze w zakresie zatrudnienia i plac będą przejawiać się w postaci zmian czasu pracy (skrócenia) a co za tym idzie zmniejszeniem dodatków za pracę z godzinach nadliczbowych. Rozpatrując spadek popytu: po pewnym czasie rozpocznie się jednak proces zwalniania pracowników oraz dostosowywania płac (obniżania). Dopiero w długim okresie spadek płac i cen jest wystarczający do odbudowy popytu globalnego i osiągnięcia zatrudnienia na poziomie potencjalnym.

Kiedy popyt maleje przedsiębiorstwo początkowo zmniejszają liczbę godzin pracy. Likwiduje się pracę w godzinach nadliczbowych, fabryki są zamykane wcześnie. Jeśli popyt nie powraca do pierwotnej wielkości lub nadal się zmniejsza przedsiębiorstwa zaczynają zwalniać pracowników. Odwrotnie, kiedy w gospodarce panuje ożywienie, przedsiębiorstwo skłania pracowników do pracy w godzinach nadliczbowych. Następnie zaczyna szukać tymczasowych pracowników, aby uzupełnić swój zasób siły roboczej. Dopiero kiedy firma jest pewna, że większa sprzedaż jest zjawiskiem trwałym, zatrudnia na stałe dodatkowych pracowników.

Pytanie 11 - Czynniki określające popyt i podaż pieniądza

klucz: popyt: motyw transakcyjny, ostrożności, spekulacyjny; podaż: baza monetarna, kredyty bank

I. Popyt na pieniądz - każdy z nas zgłasza popyt na pieniądz.

Czynniki kształtujące popyt pieniądza:

1. motyw transakcyjny czyli konieczność posiadania pełnej gotówki na bieżące zakupy i płatności jeżeli nie można lub się nie chce tego załatwić przy pomocy obrotu bezgotówkowego - pieniądz jest potrzebny po to, aby móc zapłacić za potrzebne i pożądane przez nas towary i usługi;

2. motyw ostrożności (przezorności) czyli konieczność utrzymywania pewnych rezerw gotówki na nieprzewidziane, a konieczne wydatki lub bardzo atrakcyjne zakupy, a także ze względu na brak pewności uzyskania w pewnym czasie odpowiednie!! dochodów - ludzie chcą mieć nie tylko tyle pieniędzy ile im potrzeba na konkretny jeden towar lub usługę; zawsze chce się mieć jeszcze więcej, aby mieć jakieś zabezpieczenie;

3. motyw spekulacyjny (portfelowy) czyli konieczność posiadania pewne) sumy pieniądza gotówkowego np. na spekulacyjny zakup papierów wartościowych (z uwzględnieniem stopnia ryzyka lokaty w mniej lub bardziej bezpieczne walory) - ludzie są czasami niewolnikami określonych sytuacji - bo gdyby mieli w określonym czasie tyle a tyle pieniędzy to mogliby kupić coś o okazyjnej cenie.

Popyt na pieniądz zależy od ceny.

Krzywa popytu ma tendencję spadkową. Natomiast zależność między popytem na pieniądz a stopą procentową jest odwrotnie proporcjonalna; im wyższa stopa procentowa tym mniejszy popyt na pieniądz i odwrotnie, im mniejsza stopa procentowa tym wyższy popyt na pieniądz np. większa stopa procentowa tym mniejsze zapotrzebowanie na kredyt.

II. Podaż pieniądza - to ilość pieniądza, która trafia na rynek i w gospodarce ilość pieniądza trafiającego na rynek uzależniona jest w głównej mierze od polityki prowadzonej przez Bank Centralny. Bowiem Bank Centralny dokonuje emisji pieniądza - podstawowa funkcja Banku Centralnego.

Na wielkość podaży pieniądza wpływają przede wszystkim 2 główne czynniki:
- wartość wyemitowanych przez bank centralny znaków pieniężnych (baza monetarna);
- wartość udzielonych przez banki komercyjne kredytów w formie gotówkowej i bezgotówkowej.

Jeżeli podaż nie zmieni się a popyt przesunie się do to musi wzrosnąć stopa procentowa. Na zależność między popytem a stopą procentową można oddziaływać też podażą pieniądza przez bank centralny. Wówczas, im większa podaż tym mniejsza stopa procentowa i i-m mniejsza podaż tym większa stopa procentowa.. jest to jeden z głównych instrumentów polityki pieniężnej banku centralnego.

Pytanie 12 - Model IS-LM

Słowa kluczowe: krzywa IS, krzywa LM ,Model IS-LM

Krzywa IS jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy procentowej, przy których rynek dóbr znajduje się w równowadze.

Krzywa LM jest zbiorem różnych kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy których rynek pieniądza znajduje się w równowadze.

Równowaga na rynku dóbr i pieniądza

Rynek dóbr znajduje się w równowadze we wszystkich punktach na krzywej IS. Równowaga na rynku pieniądza istnieje we wszystkich punktach na krzywej LM.

Jedynie w punkcie E obydwa rynki znajdują się jednocześnie w równowadze. Oznacza to, że oddziałują one wzajemnie na siebie; w procesie tych oddziaływań ustalają się odpowiadające warunkom równowagi, poziomy stopy procentowej r* i dochodu Y*

Pytanie 13 - Pojęcie i koszty inflacji

Słowa kluczowe: przyrost, tempo, przyczyna, skutek, czas, koszt

Inflacja jest to zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się siły nabywczej pieniądza). Na rynku obserwowana jest, jako długotrwały wzrost średniego poziomu cen określonego koszyka dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycje gospodarki. Najpopularniejszą miarą inflacji jest indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI).

Rodzaje inflacji:

• Według kryterium tempa:

• inflacja pełzająca- stały niski poziom inflacji, występujący w większości krajów wysokorozwiniętych. Nie zakłóca ona niekorzystnie procesów gospodarczych i jest kontrolowana przez narzędzia polityki monetarnej. Jej pożądany poziom to około 1-3%;

• inflacja krocząca- podwyższony poziom (5-15%), jest to moment wymykania się inflacji spod kontroli.

• inflacja galopująca- powyżej 15%. W tych warunkach podejmowanie decyzji i planowanie przez przedsiębiorstwa staje się utrudnione, narastają zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, z wzrost gospodarczy zaczyna hamować.

• hiperinflacja- występuje, gdy stopa inflacji osiąga kilkadziesiąt procent. W takich warunkach racjonalne gospodarowanie i planowanie staje się niemożliwe. Skutkiem takiego stanu jest załamanie rynku.

• Według kryterium przyczyny:

• Inflacja pieniężna - inflacja wywołana przez niekorzystną relację strumienia pieniężnego na rynku do innych strumieni gospodarczych (nadmierna emisja pieniądza).

• inflacja popytowa (ciągniona przez popyt)- gdy w obiegu znajduje się zbyt duża ilość pieniędzy. Sytuacja ta może powstać z różnych przyczyn np. poprzez nadmierną kreację pieniądza kredytowego, nadmierny wzrost płac lub nadmierne wydatki budżetowe. Zjawisko inflacji ciągnionej przez popyt bardzo wyraźnie widoczne jest w gospodarkach, których rządy finansują wydatki budżetowe przez nadmierną emisję pieniądza - drukowanie pieniędzy;

• inflacja kosztowa (pchana przez koszty)- powstaje w wyniku wzrostu kosztów produkcji spowodowane np. przez kurczenie się zasobów naturalnych, dodatkowe cła itp.;

• inflacja wbudowana- wynikająca z oczekiwań odnośnie inflacji.

• Wewnętrzna, Importowana, Endogeniczna, Egzogeniczna, Budżetowa, Kredytowa, Płacowa

• Według kryterium przejawiania się oraz skutków: Otwarta, Tłumiona, Jawna, Ukryta

• Według kryterium czynnika czasu: Sekularna, Okresowa

Przyczyny inflacji: Nadmierna emisja pieniędzy; nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona poprzez dodruk banknotów, oprocentowanie pieniędzy, działalność kredytową banków komercyjnych ("bankowa kreacja pieniądza")

Koszty inflacji:

• Koszt zdartych zelówek
  Społeczny koszt inflacji, wynikający z dodatkowego podmiotów poszukujących szansy nabycia towarów po niższej cenie. Nazwa pochodzi od zdartych zelówek ludzi, chodzących od sklepu do sklepu w poszukiwaniu miejsca, gdzie ceny wzrosły wolniej i do banku po gotówkę.

• Koszt zmienianych jadłospisów - są to koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny, co wiąże się z dodatkowymi kosztami - przykładowo restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy, nowe metki….

• Drenaż podatkowy
  Przy progresywnym systemie podatkowym, wzrost nominalnych dochodów powoduje przesunięcie podatnika do wyższej grupy podatkowej, czyli powoduje wzrost efektywnego opodatkowania, jeżeli progi podatkowe nie są dostosowywane

• Redystrybucja dochodów
  Inflacja powoduje spadek realnej wartości stałych dochodów (spadają realne przychody pożyczkodawców, a także zobowiązania pożyczkobiorców)- źle, błędnie ustalone oprocentow. pożyczek

Pytanie 14 - Instrumenty antyinflacyjnej polityki państwa

klucz: inflacja, rodzaje inflacji, bank centralny, cykl koniunkturalny, zadania polityki antyinflacyjnej

Za kontrolowanie inflacji w większości krajów odpowiedzialne są banki centralne. W Polsce jest to Narodowy Bank Polski (NBP). NBP wyznacza cel inflacyjny, do którego chce dążyć - stopę inflacji, którą uważa na najbardziej korzystną dla gospodarki. Następnie wpływa na poziom inflacji poprzez odpowiednie dostosowywanie stóp procentowych - tak, aby jak najbardziej zbliżyć go do celu inflacyjnego . Współcześnie banki centralne koncentrują się przede wszystkim na długookresowych skutkach działa -lności a podstawowym celem współczesnej polityki pieniężnej jest ograniczanie inflacji. Skuteczna polityka antyinflacyjna umożliwia stabilizację makroekonomiczną i może wykluczyć z cyklu koniunkturalnego krótko-okresowe wahania produkcji i PKB. Tak więc jeżeli władze monetarne chcą korzystnie oddziaływać na dochód narodowy powinny prowadzić politykę antyinflacyjną.

Polityka antyinflacyjna ma za zadanie utrzymanie stabilności cen czyli wartość pieniądza i dokonuje się to w następujący sposób:

1. kontrola ilości pieniądza na rynku, wykorzystując w tym celu instrumenty polityki pieniężnej, a zwłaszcza stopy procentowe banku centralnego. Jeśli bank uważa, że pojawia się ryzyko inflacji, powinien zmniejszyć podaż pieniądza. Spowoduje to kłopoty ze sprzedażą towarów i zmusi producentów do rezygnacji z planów podwyższenia cen (odwrotnie, jeśli bank widzi ryzyko deflacji, powinien zwiększyć podaż pieniądza); 

2. 2) alternatywą jest stosowanie strategii bezpośredniego celu inflacyjnego, czyli dostosowywania instrumentów polityki pieniężnej do kształtowania się inflacji (np. wzrost stóp procentowych kiedy tylko pojawia się zagrożenie wzrostu inflacji ponad poziom, który bank centralny chce utrzymać); 

3. 3) stabilność cen można osiągnąć poprzez utrzymanie stabilnego kursu walutowego w stosunku do walut dużych krajów - partnerów handlowych, w których ceny są stabilne. Jeśli krajowi producenci usiłują wówczas podnieść ceny, powoduje to natychmiastowy wzrost konkurencyjności importu (towary importowane stają się tańsze), co zmusza producentów krajowych do rezygnacji z planów podwyższenia cen.

Pytanie 15 - Czynniki wzrostu gospodarczego

Słowa kluczowe: czynniki osobowe, czynniki ekstensywne, czynniki intensywne

Czynniki wzrostu gospodarczego:
Stanowią układ wzajemnie powiązanych elementów oddziaływania na dochód narodowy.
Najczęściej dziali się je na:
- osobowe i rzeczowe
- ekstensywne i intensywne
- bezpośrednie i bierne
Czynniki osobowe wyczerpuje w zasadzie praca ludzka, a czynniki rzeczowe to kapitał (środki i przedmioty pracy). Praca ludzka spełnia rolę aktywną w procesie produkcji, natomiast czynniki rzeczowe tworzą materialne warunki produkcji, będąc jednocześnie produktem pracy ludzkiej. Są one dla siebie komplementarne i w pewnym sensie substytucyjne.
Czynniki ekstensywne (ilościowe) to te, których uruchomienie wymaga poniesienia znacznych nakładów (np. zatrudnienie i inwestycje). Wzrost osiągnięty na skutek działania czynników ekstensywnych nazywamy wzrostem ekstensywnym.
Czynniki intensywne (jakościowe) nie wymagają dla swojego działania nakładów (np. wydajność pracy, postęp naukowo-techniczny, organizacja pracy, kwalifikacje). Wzrost gospodarczy osiągany na skutek działania tych czynników nazywamy wzrostem intensywnym.

Pytania, na które nie mam odpowiedzi:

1. Rola państwa w gospodarce

2. Zagadnienie równowagi budżetowej

3. Rola banku centralnego w gospodarce

4. Systemy kursu walutowego

5. Protekcjonalizm handlowy a globalizacja

MAKROEKONOMIA

1

---