DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE
Nazwa epoki informuje o czasie jej trwania, ma wyraźne zabarwienie historyczne. To bardzo burzliwy okres w Europie, którego ramy czasowe wyznaczają dwie wielkie wojny. Po I wojnie światowej, w nowej sytuacji politycznej, stało się możliwe odrodzenie państwa polskiego - 11 listopada 1918 roku powstała II Rzeczpospolita Polska.
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Czas trwania
Dwudziestolecie międzywojenne to epoka w literaturze i sztuce, której czas trwania przypada na lata 1918-1939.
I wojna światowa była wstrząsem dla Europy, przyczyniła się do zachwiania równowagi politycznej, społecznej i gospodarczej. Upadła monarchia austro-węgierska, w Rosji w wyniku rewolucji powstało państwo socjalistyczne, Stany Zjednoczone stały się największą potęgą na świecie.
W myśl postanowień traktatu wersalskiego z 1919 roku, za jedynego agresora wojennego zostały uznane Niemcy. Naród niemiecki upokorzono, nie odebrano mu jednak potęgi gospodarczej. Takie postanowienia szybko obróciły się przeciwko Europie. Na Zachodzie Europy do władzy zaczęły dochodzić partie totalitarne. W 1922 roku władzę we Włoszech przejęła faszystowska partia Mussoliniego, a w 1933 nazistowska partia Niemiec pod wodzą Adolfa Hitlera doprowadziła do delegalizacji innych organizacji partyjnych, sam Hitler zaś mianował się dyktatorem.
W 1936 roku w Hiszpanii wybuchła wojna domowa, w wyniku której do władzy doszedł gen. Franco. W Związku Radzieckim po śmierci Lenina rządy sprawował Józef Stalin; bez skrupułów usunął on wszystkich, którzy mogli zagrozić jego dyktaturze.
Europa nie reagowała, nie sprzeciwiała się nawet wówczas, gdy Niemcy bezprawnie przyłączyły do Rzeszy Austrię i zajęły Czechosłowację (1938 r.). Latem 1939 roku doszło do podpisania porozumienia między Niemcami a Związkiem Radzieckim. 1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa.
Dwudziestolecie międzywojenne na ziemiach polskich to również bardzo trudny okres. W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości łączyły się ze sobą euforia związana z poczuciem wolności i niepokój związany z sytuacją polityczną, gospodarczą, z walką o ustalenie granic (kolejne powstania śląskie). Państwo polskie było słabe, wyniszczone przez 123 lata zaborów, a wśród rządzących nie panowała jednomyślność. Wielkim wyzwaniem było podźwignięcie gospodarki. Reformy musiały dotknąć niemal wszystkich dziedzin życia. Nie sprzyjała temu sytuacja w całej Europie - w 1929 roku pojawił się wielki kryzys gospodarczy, zapoczątkowany przez krach na giełdzie amerykańskiej. Przełomowym wydarzeniem w polityce państwa był przewrót majowy, przeprowadzony przez Józefa Piłsudskiego w 1935 roku.
1 września 1939 roku Polska została zaatakowana przez hitlerowskie Niemcy, 17 września na tereny polskie wkroczyła armia radziecka. Rozpoczęła się II wojna światowa.
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Sztuka
Kierunki awangardowe
Przedstawiciele
Założenia
Dadaizm
Tristan Tzara
Francis Picabia
Marcel Duchami
Kierunek ukształtowany podczas I wojny światowej w Szwajcarii, odrzucał autorytety i tradycję; za główną zasadę twórczą uznawał destrukcję; jego przedstawiciele sięgali po szokujące materiały i techniki.
Kubizm
Pablo Picasso
Georges Braque
Kierunek zakładający geometryzację sztuki, obraz to kompozycja brył; całkowicie zrywał z mimetyzmem.
Surrealizm
Joan Miró
René Magritte
Max Ernst
Kierunek ukształtowany pod wpływem dadaizmu, występował przeciwko technice, militaryzmowi, dążył do wyzwolenia psychiki, sięgał po oniryzm, halucynacje, psychoanalizę, absurd; wprowadzał kolaż, dekalkomanię.
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Pojęcia
Archetyp
- praobraz, prawzorzec, utrwalone w świadomości zbiorowej wyobrażenie, np. cierpiąca matka - Niobe.
Behawioryzm
- kierunek w psychologii, który głosił, że przedmiotem badań mogą być tylko zachowania zewnętrzne człowieka.
Materializm dialektyczny
- stworzona przez Marksa i Engelsa, a rozwinięta przez Lenina myśl filozoficzna głosząca tezę o pierwotności materii i wtórności świadomości; poznanie rzeczywistości traktowany jest tu jako ciągły proces gromadzenia prawd względnych i zbliżania się do prawdy absolutnej; poznanie to praktyka; przemiany w czasie i przestrzeni wynikają z nieustannej walki przeciwieństw; literatura, według materialistów, była odzwierciedleniem stosunków społecznych.
Pragmatyzm
- kierunek powstał w Ameryce pod koniec XIX wieku, jego twórcą był filozof i psycholog William James; postulował on praktyczny sposób myślenia i działania, stosowanie metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych; hasłem pragmatystów było zbliżenie filozofii do życia oraz uzależnienie prawdziwości twierdzeń od ich praktycznych skutków; poznanie ludzkie ma charakter czysto praktyczny, nie chodzi więc w tym procesie o obiektywne zbliżenie człowieka do prawdy, lecz o efekty praktyczne związane z zaspokojeniem ludzkich potrzeb.
Psychoanaliza
- koncepcja psychologiczna wyjaśniająca funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka; główne założenia wynikają z przyjęcia tezy, że człowiekiem rządzą różne instynkty (popędy), stanowiące nieświadomą motywację działań. Psychoanaliza w osobowości człowieka wyróżnia trzy sfery: id (ono) - całokształt nieświadomych popędów; ego (jaźń) - wyuczone zdolności do regulacji zachowań, superego (nadjaźń) - zachowania wykształcone, narzucone przez normy społeczne.
Sceptycyzm poznawczy
- pogląd filozoficzny odrzucający możliwość poznania prawdy i uzyskania wiarygodnej wiedzy; według sceptyków nie ma zadowalających kryteriów do rozstrzygnięcia o prawdzie i fałszu.
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Literatura powszechna
Nowe kierunki artystyczne w literaturze
Przedstawiciele
Założenia
Ekspresjonizm
Georg Trakl
Bertolt Brecht
Franz Kafka
Kierunek będący kontynuacją modernizmu, łączący sięŻz intuicjonizmem Bergsona, zakładający dążenie do wyrażenia własnych, często gwałtownych uczuć; w literaturze skłonność do egzaltacji (zdania wykrzyknikowe, urywane, pauzy), operowanie mocnymi, kontrastowymi zestawieniami.
Futuryzm
Filippo Tommaso Marinetti
Władimir Majakowski
Kierunek powstały we Włoszech, podstawy programowe stworzył Filippo Tommasso Marinetti; przedstawiciele tego nurtu odcinali się od przeszłości, negowali tradycję, byli zafascynowani techniką, uważali się za awangardę nowych czasów.
Awangarda
Guillaume Apollinaire
Max Jacob
Blaise Cendrars
Ruch zapoczątkowany we Francji, domagający się odnowienia i odświeżenia języka poetyckiego, wyzwolenia wyobraźni; dominującym środkiem stylistycznym stała się metafora, poetycki skrót, kreacjonizm.
Dadaizm
Tristan Tzara
Louis Aragon
Zainicjowany w Szwajcarii ruch o krańcowo buntowniczej postawie wobec tradycji. Dadaiści kpili ze wszystkiego, nawet z własnej twórczości, programowo głosili jej bezsens; utwory były często zlepkiem nieartykułowanych dźwięków.
Surrealizm
André Breon
Paul Éluard
Louis Aragon
Autorem manifestu był André Breton - głosił on bunt przeciwko klasycznym tradycjom, propagował swobodną grę wyobraźni, „nowy romantyzm”, mechaniczne notowanie potoku luźnych skojarzeń, ujawnianie głębszych pokładów psychiki.
Neoklasycyzm
Paul Valéry
Thomas Stearns Eliot
Kontynuacja literatury klasycznej i poetyki symbolizmu, wyrażająca skrajny estetyzm, intelektualizm, wprowadzająca aluzje filozoficzne.
Franz Kafka
Najważniejsze wydarzenia z życia:
1883 rok - urodził się w czeskiej Pradze,
1901-1906 - studiował filologię germańską i prawo,
1908 - debiut literacki: opowiadania ,,Rozważania”,
1924 rok - zmarł w sanatorium pod Wiedniem.
Najważniejsze utwory
Nowele
Powieści
Wyrok
Przemiana
Lekarz wiejski
Kolonia karna
Proces
Zamek
Ameryka
„Proces”
Data pierwszego wydania:
1925 rok
Czas akcji:
jeden rok, I połowa XX wieku
Miejsce akcji:
duże miasto (może Praga)
Bohaterowie:
Józef K., urzędnicy, Huld, Titorelli
RELACJE SPOŁECZNE
Relacje społeczne Józefa K.
Praca
traktuje ją bardzo poważnie, jest sumienny, pracowity, stara się przypodobać szefowi, prawdopodobnie rywalizuje z jego zastępcą, zaniedbania wynikłe z powodu procesu wywołują w nim poczucie winy;
ludzie
ludzi ocenia w zależności od zajmowanej przez nich pozycji społecznej - wyżej stojących w hierarchii szanuje, zachowuje wobec nich zasady kultury, niżej od siebie postawionych traktuje z wyższością, pogardza nimi;
kobiety
traktuje je jak obiekty seksualne, nie mówi o nich poważnie;
proces
ma poczucie bezsilności, usidlenia, niemożności, nie może sprostać sytuacji, początkowo uważa, że jest niewinny, ale wraz z rozwojem akcji traci tę pewność, poszukuje winy w sobie, czuje się winny.
PROCES
- POWIEŚĆ PARABOLA
powieść o biurokracji
człowiek jest zależny od urzędów, jest śrubką w ich machinie,
- w świecie biurokracji panuje bałagan,
urzędnicy nic nie wiedzą albo nie chcą, nie mogą powiedzieć;
powieść o totalitaryzmie
biurokratyzacja życia,
- obywatele w trybach odpersonalizowanych instytucji,
- każdy może zostać aresztowany i skazany,
- nie ma ludzi niewinnych,
- władza jest nieomylna,
- obywatel nie ma żadnych praw,
- otoczenie obojętnie patrzy na los jednostek;
powieść o ludzkim losie
- proces sądowy to życie, sąd to Bóg, wyrok to śmierć,
człowiek rodzi się, aby umrzeć, jest obarczony grzechem pierworodnym, a więc winny; jakikolwiek bunt nie ma sensu.
Michaił Bułhakow
Najważniejsze wydarzenia z życia:
1891 rok - urodził się w Kijowie,
1909-1916 - studiował na Wydziale Medycznym Uniwersytetu św. Włodzimierza w Kijowie,</p>
<p>1916-1919 - prowadził praktykę lekarską,</p>
<p>1919 rok - rozpoczął pracę dziennikarską,</p>
<p>1921 rok - osiadł w Moskwie i zajął się pracą literacką,</p>
<p>1926 rok - współpracował z MChAT-em, moskiewskim teatrem założonym przez Stanisławskiego,</p>
<p>1929 rok - zakaz publikowania i wystawiania utworów Bułhakowa,</p>
<p>1940 rok - zmarł w Moskwie.</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
<br />
- <table title="Najważniejsze utwory">
- <tr>
- <td width="249">
<p>powieści</p>
</td>
- <td width="235">
<p>dramaty</p>
</td>
- <td width="216">
<p>opowiadania</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
- <p>
<i>Biała gwardia</i>
</p>
- <p>
<i>Mistrz i Małgorzata</i>
</p>
</td>
- <td>
- <p>
<i>Dni Turbinów</i>
</p>
- <p>
<i>Mieszkanie Zojki</i>
</p>
- <p>
<i>Szkarłatna wyspa</i>
</p>
- <p>
<i>Ucieczka</i>
</p>
</td>
- <td>
- <p>
<i>Diaboliada</i>
</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
</topic>
- <topic id="DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Literatura powszechna | Michaił Bułhakow | „Mistrz i Małgorzata”">
<br />
- <table>
- <tr>
- <td width="700">
- <p>
<b>Epoka literacka:</b>
dwudziestolecie międzywojenne
</p>
- <p>
<b>Rodzaj literacki:</b>
epika
</p>
- <p>
<b>Gatunek literacki:</b>
powieść
</p>
- <p>
<b>Data pierwszego wydania:</b>
1969 r. (pełne wydanie)
</p>
- <p>
<b>Czas akcji:</b>
lata 30. XX wieku, trzy wiosenne dni (od środy do soboty)
</p>
- <p>
<b>Miejsce akcji:</b>
Moskwa
</p>
- <p>
<b>Bohaterowie:</b>
Mistrz, Małgorzata, Woland i jego świta
</p>
- <p>
<b>Zagadnienia:</b>
</p>
<li>Mistrz i Małgorzata - charakterystyka postaci</li>
<li>Obraz Moskwy</li>
<li>Woland i jego świta</li>
<li>Kompozycja powieści</li>
</td>
</tr>
</table>
<br />
- <p>
<b>MISTRZ I MAŁGORZATA - CHARAKTERYSTYKA POSTACI</b>
</p>
<br />
<img src="p_s_198.swf" />
<br />
<br />
- <p>
<b>OBRAZ MOSKWY</b>
</p>
<br />
- <table title="Moskiewski totalitaryzm">
- <tr>
- <td width="348">
<p>kontrola państwa nad życiem obywateli</p>
</td>
- <td width="352">
<p>- publiczne piętnowanie ludzi niezależnych, dążenie do stworzenia społeczeństwa ludzi uległych, podporządkowanych, zastraszonych,</p>
<p>- aresztowanie osób posiadających zachodnią walutę;</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>rozbudowana administracja i biurokracja</p>
</td>
- <td>
<p>- łapówkarstwo,</p>
<p>- karierowiczostwo;</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>cenzura</p>
</td>
- <td>
<p>- podporządkowanie literatury i sztuki polityce</p>
<p>państwa - tylko pisarze tworzący zgodnie z dyrektywami rządu mogą liczyć na publikację swych utworów,</p>
<p>- przywileje dla ludzi tworzących zgodnie z założeniami partii - wczasy, rozrywki;</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>rozbudowany aparat policyjny</p>
</td>
- <td>
<p>- donosicielstwo jako forma kontroli życia obywateli,</p>
<p>- umieszczanie osób niewygodnych w szpitalach psychiatrycznych;</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>programowy ateizm</p>
</td>
- <td>
<p>- laicyzacja.</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
<br />
- <table title="Bohaterowie zniewoleni przez system">
- <tr>
- <td width="348">
<p>redaktor Michał Berlioz</p>
</td>
- <td width="352">
<p>stoi na czele Massolitu, ateista, człowiek zakłamany, ingerujący w twórczość innych, podejmujący decyzje o tym, co można opublikować,</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>dyrektor Teatru Variétés Stiopa Lichodiejew</p>
</td>
- <td>
<p>bierze łapówki, nadużywa alkoholu, wykorzystuje stanowisko do osiągania własnych celów,</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>prezes spółdzielni mieszkaniowej Nikanor Iwanowicz Bosy</p>
</td>
- <td>
<p>załatwia mieszkania i meldunki za łapówki,</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>moskwianie</p>
</td>
- <td>
<p>cechy: lizusostwo, obłuda, karierowiczostwo, chciwość, łapownictwo, zakłamanie.</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
- <p>
<b>WOLAND I JEGO ŚWITA</b>
</p>
<br />
- <table>
- <tr>
- <td width="139">
<p>Woland</p>
</td>
- <td width="561">
<p>szatan, mag, cudzoziemiec, elegancko ubrany, o niesamowitych oczach (jedno czarne, drugie zielone), podaje się za profesora historii; jest mądry, inteligentny, dumny, władczy, patrzy na świat z dystansem, ma poczucie wyższości; myśliciel, filozof</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Korowiow-Fagot</p>
</td>
- <td>
<p>bardzo chudy duch piekła, pomocnik Wolanda</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Azazello</p>
</td>
- <td>
<p>zabójca, wynalazca broni, biżuterii i kosmetyków</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Behamot</p>
</td>
- <td>
<p>czarny kot, noszący imię biblijnego demona</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Abbadon</p>
</td>
- <td>
<p>demon wojny</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Hella</p>
</td>
- <td>
<p>wampirzyca</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
<br />
- <table title="Diabelskie czyny w powieści">
- <tr>
- <td width="348">
<p>porywanie ludzi:</p>
</td>
- <td width="352">
<p>- Stiopa Lichodiejew przeniesiony do Jałty,</p>
<p>- po Prochorze Piotrowiczu zostaje tylko garnitur,</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>organizowanie seansów czarnej magii:</p>
</td>
- <td>
<p>- rozdawanie luksusowych ubrań, które później znikają,</p>
<p>- rozrzucanie pieniędzy, które zamieniają się w nalepki od butelek,</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>wywoływanie pożarów:</p>
</td>
- <td>
<p>- mieszkanie Berlioza,</p>
<p>- sklep dla uprzywilejowanych,</p>
<p>- dom literatów,</p>
<p>- mieszkanie Mistrza,</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>organizowanie szatańskiego balu:</p>
</td>
- <td>
<p>- doroczne święto, na którym dokonywane są doraźne sądy na zdrajcach, donosicielach, aferzystach</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>ukazanie pełni moskiewskiej rzeczywistości:</p>
</td>
- <td>
<p>- demaskowanie głupoty i chciwości, nieuczciwości</p>
<p>i łapownictwa,</p>
<p>- karanie donosicielstwa,</p>
<p>- ukazanie działań środowisk literackich i kulturalnych.</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
- <p>
<b>KOMPOZYCJA POWIEŚCI</b>
</p>
<br />
<img src="p_s_202.swf" />
DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Literatura polska
GRUPY POETYCKIE
Skamander
Julian Tuwim
Kazimierz Wierzyński Jarosław Iwaszkiewicz Antoni Słonimski
Jan Lechoń
brak jednolitego programu
cechy wspólne: apatriotyzm, kult prostego człowieka
i codzienności, nawiązywanie do tradycji, korzystanie z języka potocznego
futuryści
Bruno Jasieński Tytus Czyżewski Anatol Stern
Stanisław Młodożeniec
negacja tradycji, odrzucenie wszelkich reguł (rezygnacja z zasad ortografii i gramatyki), fascynacja techniką i cywilizacją,
kult prymitywu; próby wykorzystania artystycznych wartości folkloru w poezji
Awangarda Krakowska
Tadeusz Peiper Julian Przyboś Jalu Kurek
odejście od tradycji, poszukiwanie nowych środków poetyckiego wyrazu (metafora pojęciowa, kreacjonizm, skrót poetycki), fascynacja techniką i nowoczesnością, główne hasło:
3 x M (Miasto, Masa, Maszyna)
II Awangarda
Józef Czechowicz
poeci katastrofiści „apokalipsy przewidywanej”, łączenie awangardowych metod twórczych z tradycją
Kwadryga
Lucjan Szenwald
Stanisław Ryszard Dobrowolski
nawiązywanie do tradycji w zakresie tematyki i wersyfikacji; lewicujące poglądy, poezja uspołeczniona
Żagary
Czesław Miłosz
Jerzy Zagórski
nawiązywanie do tradycji, przedstawianie katastroficznych wizji wojny, zagłady cywilizacji.
Bolesław Leśmian
Najważniejsze wydarzenia z życia:
1878 rok - urodził się w Warszawie,
1894 rok - debiut literacki,
1911 rok - został współzałożycielem i reżyserem eksperymentalnego Teatru Artystycznego w Warszawie,
1914-1918 - był kierownikiem artystycznym Teatru Polskiego w Łodzi,
1918-1934 - pełnił funkcję rejenta w Hrubieszowie i Zamościu,
1933 rok - został członkiem Polskiej Akademii Literatury,
1937 rok - zmarł w Warszawie.
Najważniejsze utwory
Sad rozstajny, Łąka, Napój cienisty, Dziejba leśna
Klechdy sezamowe, Przygody Sindbada Żeglarza, Klechdy polskie
ANALIZA WYBRANYCH WIERSZY
W malinowym chruśniaku
Wiersz należy do liryki miłosnej. Osoba mówiąca „zapodziana” jest wraz z dziewczyną w krzakach malin. Zauważa szczegóły - pajęczynę, plamy na liściach; ta skrócona perspektywa unaocznia cielesną bliskość młodych ludzi. Gorącą atmosferę między nimi podkreśla upał słonecznego dnia. Przyroda współgra z ich uczuciami, a oni jakby się w nią zanurzyli; maliny stały się „narzędziem pieszczoty”.
Dusiołek
Ballada stylizowana na ludową opowieść. Narrator to chłopski gawędziarz. Opisuje on historię chłopa Bajdały (ktoś, kto bajdurzy, opowiada bajki), który zmęczył się podczas wędrówki i usnął pod lasem. Przyśniła mu się zmora - Dusiołek. Bajdała po przebudzeniu nadal wierzy w realność koszmaru. Ma pretensje do zwierząt - konia i wołu, że go nie obroniły. Swoje żale kieruje do Boga. Zarzuca mu, że stworzył nie tylko ludzi i zwierzęta, ale również Dusiołka (kogoś, kto dusi) - uosobienie zła..
To zakończenie zmienia wyraźnie wymowę ballady. Z humorystycznej, naiwnej opowieści przemienia się w utwór o poważnych, filozoficznych treściach. To nie tylko Bajdała występuje przeciwko Bogu, to sam poeta „wadzi się z nim”, buntuje się przeciwko Niemu.
Cechy liryki Leśmiana:
konkretność,
wyrazista namacalność obrazowanych zjawisk,
pietyzm w ukazywaniu szczegółów,
bogactwo wyobraźni,
sensualizm - odkrywanie świata wszystkimi zmysłami,
inwencja słowotwórcza - neologizmy,
bogata wyobraźnia,
plastyczność opisów,
baśniowa fantastyka,
tematyka: erotyka, fantastyka.
Leopold Staff
Najważniejsze utwory
Ucho igielne, Wysokie drzewa, Barwa miodu
ANALIZA WYBRANYCH WIERSZY
Wysokie drzewa
Wiersz utrzymany w klasycznym stylu, będący wyrazem zachwytu nad pięknem przyrody. Tytułowe wysokie drzewa stają się symbolem całej przyrody, są ogromne, monumentalne, królują nad ziemią. Obraz jest niezwykle plastyczny, ważnym elementem wiersza są motywy kolorystyczne, przestrzenne widzenie rzeczywistości. Autor wprowadza do utworu również onomatopeje (odtwarzanie środkami językowimi dźwięków) i synestezję, łącząc wrażenia odbierane różnymi zmysłami. Wiersz jest kunsztowny, pełen ciekawej, oryginalnej metaforyki.
Osoba mówiąca nie ukrywa podziwu dla przyrody. Pierwszy i ostatni wers - klamra kompozycyjna- jest wyrazem zachwytu nad pięknem wysokich drzew. Z ostatniej zwrotki dowiadujemy się, że ten uroczy wieczorny krajobraz wyraźnie wpłynął na nastrój osoby mówiącej. Wraz z nastaniem zmroku przyroda uspokoiła się, bohater liryczny przyjął postawę kontemplacji. Piękno, harmonia i cisza pobudziły jego siły twórcze - pod wpływem krajobrazu czuje, że w nim „rośnie wyzwolona dusza”.
Ars poetica
Wiersz programowy, zawierający credo poetyckie Staffa, mówiący o tym, że poezja powinna mieć klasyczny kształt - „rytm i dźwięki”, być uchwyceniem chwili (carpe diem), oddaniem ulotnych nastrojów i nazwaniem tego, co nieuchwytne. Widać w nim więc zarówno antyczne fascynacje poety (epikureizm), jak i nawiązanie do nowych prądów (impresjonizm i symbolizm). Poeta nie pragnie jednak zaskakiwać, chce tworzyć wiersze bliskie każdemu wrażliwemu człowiekowi. Głosi więc program klasycyzmu i postawę afirmacji świata.
Cechy liryki Staffa w dwudziestoleciu międzywojennym:
klasycyzm,
afirmacja życia,
humanizm.
Julian Tuwim
Najważniejsze wydarzenia z życia:
1894 rok - urodził się w Łodzi,
1918 rok - był współzałożycielem kabaretu Pikador,
1919 rok - rozpoczął współpracę z pismem studenckim „Pro Arte et Studio”,
1919-1932 - był kierownikiem literackim kabaretu Qui Pro Quo,
1924 rok - nawiązał współpracę z tygodnikiem „Wiadomości Literackie”,
1926-1933 - publikował w tygodniku „Cyrulik Warszawski”,
1936-1939 - publikował w „Szpilkach”,
1939-1946 - przebywał za granicą (Rumunia, Francja, Portugalia, Brazylia, USA),
1953 rok - zmarł w Zakopanem.
Najważniejsze utwory
Czyhanie na Boga
Sokrates tańczący
Siódma jesień
Wierszy tom czwarty
Słowa we krwi
Rzecz czarnoleska
Biblia cygańska
Treść gorejąca
Bal w operze
Kwiaty polskie
ANALIZA WYBRANYCH WIERSZY
Do krytyków
Młodzieńczy wiersz Tuwima, silnie odzwierciedlający program poetycki Skamandra. Osoba mówiąca zwraca się bezpośrednio do krytyków literackich, ale nie jest to zwrot pełen dystansu i szacunku; wyraźnie zauważamy w nim nutkę ironii, a nawet kpiny. Tematem wiersza jest radość płynąca z wiosennej przejażdżki tramwajem. Bohater liryczny to młody człowiek, pełen energii i sił witalnych, entuzjazmu. To właśnie krytykom pragnie on powiedzieć, że poezja może podejmować różne tematy, nawet te najbardziej codzienne, i odzwierciedlać najbardziej prozaiczne uczucia.<
Mieszkańcy
Wiersz będący zaprzeczeniem młodzieńczej fascynacji prostym człowiekiem. Poeta wyraża w nim odrazę do ograniczonego mieszczucha. Oskarża go o ciasnotę horyzontów, materializm, bezmyślne powtarzanie czynności - typowy mieszczuch to tępy kołtun. Wykorzystuje tu potoczne słownictwo, nie cofa się przed brutalizmami.
Cechy liryki Tuwima:
wprowadzenie do poezji języka potocznego,
stosowanie wyrażeń „niepoetyckich”: brutalizmów i wulgaryzmów,
dynamizm, precyzja,
tematyka: odwołania do codzienności, wprowadzenie problematyki wielkiego miasta, atak na „możnych i tyranów”, aktualność, solidarność z losem pokrzywdzonych.
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska
Najważniejsze wydarzenia z życia:
1891 rok - urodziła się w Krakowie,
1922 rok - debiutowała tomem Niebieskie migdały
1939 rok - wyemigrowała najpierw do Paryża, później do Anglii,
1945 rok - zmarła w Manchesterze.
Najważniejsze utwory
Niebieskie migdały
Różowa magia
Pocałunki
Wachlarz
Śpiąca załoga
Szofer Archibald
Kochanek Sybilli Thompson
Dowód osobisty
Mrówki
ANALIZA WYBRANYCH WIERSZY
Miłość
Miniatura poetycka mówiąca o sile uczucia i bólu towarzyszącym rozstaniu. Miłość porównana jest do powietrza, bez którego, jak widać, można żyć. W bardzo zwięzły sposób, w formie bezpośredniego wyznania, bohaterka liryczna opisuje ból rozstania: bladość, brak snu, smutek.
Nike
Bezpośredni zwrot do miłości niespełnionej. Poetka porównuje ją do Nike - mimo iż zabita, nie poddaje się, nie ustępuje. Uczucie odrzucone okazuje się trwałe.
Cechy liryki Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej:
poetycki skrót,
miniatury poetyckie,
subtelny humor,
autoironia,
tematy: bardzo osobiste, śmiałe wyznania, świat uczuć kobiety współczesnej.
Stefan Żeromski
Najważniejsze utwory
Wiatr od morza
Ponad śnieg bielszym się stanę
Turoń
Uciekła mi przepióreczka
Przedwiośnie
„Przedwiośnie”
Data pierwszego wydania:
1925 rok
Czas akcji:
lata 1914-1924
Miejsce akcji:
Baku, Warszawa, Nawłoć, Chłodek
Bohaterowie:
Cezary Baryka, Seweryn i Jadwiga Barykowie, Szymon Gajowiec, Antoni Lulek, Hipolit Wielosławski, Laura Kościeniecka
CEZARY BARYKA - CHARAKTERYSTYKA BOHATERA
Wydarzenie
Zachowanie, myśli, uczucia
Powołanie ojca do wojska
Cezary pozbawiony ojcowskiej kontroli staje się nieposłuszny, ulega wpływom otoczenia, czuje się wolny i niezależny (rzuca szkołę).
Wybuch rewolucji
Angażuje się w ruch rewolucyjny, uczestniczy w wiecach, manifestacjach, bezkrytycznie przyjmuje hasła rewolucyjne, jest zafascynowany przemianami.
Śmierć matki
Wyraźnie dostrzega okrucieństwo rewolucji i podejrzaną moralność rewolucjonistów. Czuje się odpowiedzialny za śmierć matki.
Wojna domowa
Cezary jest samotny, załamany, ogarnia go apatia.
Powrót do Polski
Rozczarowanie po przekroczeniu granicy, zamiast szklanych domów Cezary znajduje nędzne, biedne miasteczko.
Wojna polsko-bolszewicka
Wybuch uczuć patriotycznych, entuzjazm, wola walki powodują, że Cezary wstępuje do wojska i walczy o nową ojczyznę, wykazując się olbrzymią odwagą na polu walki.
Pobyt w Nawłoci
Dostatnie życie rozleniwia Cezarego, rozkoszuje się sielanką, korzysta z beztroski, romansuje, nie dostrzega konsekwencji swych czynów, jest pysznym, zapatrzonym w siebie egoistą.
Pobyt w Chłodku
Dostrzega biedę chłopów, znów zaczyna zauważać drugiego człowieka i jego cierpienie. Okazuje się wrażliwym człowiekiem.
Rozmowy z Gajowcem
Krytyczny, ironiczny, malkontent, nie wierzy w powodzenie planu rządowego.
Zebranie rewolucjonistów
Polemizuje z komunistami, nie zgadza się z mówcami, krytykuje, ogarnia go gniew.
Etapy w życiu Cezarego Baryki
młodość (Baku)
cechy: młodość, naiwność, bunt, poczucie wolności, entuzjazm, brak krytycyzmu, uleganie wpływom innych, brak refleksji, zaślepienie,
- moment przełomowy: śmierć matki,
konsekwencje: zmiana postawy, uświadomienie sobie zła, które niesie rewolucja, zaduma nad sensem obserwowanych wydarzeń, krytyczna refleksja, dostrzeżenie własnych błędów, krytyczna samoocena;
dojrzewanie (Nawłoć)
cechy: uleganie atmosferze sielskości, dostatku, egoizm, narcyzm, przekonanie o własnej wartości, pewność siebie, brak dystansu do rzeczywistości, zatracenie umiejętności trzeźwej oceny sytuacji, marazm,
moment przełomowy: starcie z Barwickim,
- konsekwencje: przenosiny do Chłodka, dostrzeżenie losu chłopów, oskarżenie ziemiaństwa, krytyka stosunków społecznych;
poszukiwanie idei
(Warszawa)
cechy: krytycyzm, trzeźwa ocena rzeczywistości, chęć poznania Polski, chęć działania dla ojczyzny, energia, zapał, bunt przeciwko niesprawiedliwości i demagogii, poszukiwanie idei, której mógłby się poświęcić,
- moment przełomowy: manifestacja,
konsekwencje: impuls, który spowodował udział w manifestacji, na pewno wyciśnie piętno na dalszych losach bohatera, ale dla czytelnika pozostają one zagadką.
OBRAZ POLSKIEJ RZECZYWISTOŚCI
Grupa społeczna
Ziemiaństwo
Chłopi
Robotnicy
Miejsce zamieszkania
Nawłoć
Chłodek
Warszawa
Warunki życia
Przepych, dostatek, komfort, beztroska; jedyne zajęcia to: jedzenie, spacery, pikniki, bale, polowania, spotkania towarzyskie, gra w karty, miłostki; panuje tu niczym niezakłócona sielanka, brak wpływu świata zewnętrznego na życie mieszkańców, czas się tu zatrzymał (stąd porównanie do Soplicowa).
Chłopi folwarczni żyją w biedzie, są niewykształceni, prymitywni; mieszkają w gnijących chałupach, co dzień ciężko pracują na roli, martwią się, czy uda im się przeżyć zimę, czy wystarczy im jedzenia na przednówku - jest to jedyna rzecz, która ich aktywizuje, w innych sprawach są bierni; tragiczne są warunki bytowe komorników - nie posiadają oni żadnej ziemi, mieszkają w komórkach u bogatszych chłopów, najmują się do pracy, bieda prowadzi ich do dehumanizacji: zimą pozostawiają starych i chorych ludzi na mrozie, aby nie dzielić się z nimi i tak zbyt małą ilością jedzenia.<
Klasa robotnicza żyje w nędzy i ciemnocie, 85% dzieci cierpi na suchoty; ta grupa społeczna przeżarta jest chorobami - średnia życia wynosi 39 lat; wszyscy, którzy próbują przeciwstawić się uciskowi, trafiają do więzień, są bici, torturowani; rośnie kryzys gospodarczy, co powiększa liczbę bezrobotnych i staje się przyczyną wystąpień robotników.
Ocena Cezarego Baryki
Miejsce pełne uroku, ale prowadzony tu styl życia zasługuje na potępienie za izolację, pławienie się w dobrobycie, gdy w kraju panuje głód i niedostatek. Obowiązkiem klas posiadających powinna być troska o poprawę bytu najbiedniejszych, a nie zaspokajanie jedynie własnych potrzeb
Buntuje się przeciwko bierności chłopów, którzy traktują swój los jako coś nieuniknionego; mówi, że pędzą „zwierzęce życie”.
Nie zgadza się z metodami walki proletariatu, jednocześnie krytykuje rząd za opieszałość w rozwiązywaniu problemów tej grupy społecznej
POWIEŚĆ O POSZUKIWANIU IDEI DLA ODRODZONEJ POLSKI
Idea
Szklane domy
Reformy rządowe
Komuniści
Zwolennicy
Seweryn Baryka
Polski emigrant, przed wojną wysoki urzędnik w Baku - zdolny, przedsiębiorczy, powołany do armii rosyjskiej bierze udział w I wojnie światowej; jego marzeniem jest powrót do Polski, w myślach idealizuje kraj ojczysty.
Szymon Gajowiec
Reprezentuje rząd, jest wiceministrem skarbu, wierzy w możliwość naprawy Rzeczypospolitej na drodze reform; idealista, wyznawca idei pozytywistycznych; patriota, oddany sprawie narodowej.
Antoni Lulek
Student prawa, komunista, fanatyk, doktryner, ślepo wierzy w hasła rewolucyjne, bezkrytycznie popiera Rosję radziecką, jest zwolennikiem szybkiego rozprawienia się z przeciwnikami rewolucji.
Założenia
Według Seweryna Baryki dr Baryka buduje w Polsce szklane domy; do produkcji wykorzystuje piasek nadmorski i pracę morskiego prądu. Domy te są bardzo tanie i szybkie w montażu, przeznaczone przede wszystkim dla ludzi biednych. Szklane domy wyraźnie podnoszą poziom zdrowotności ich mieszkańców, są suche, ogrzewane, łatwo w nich utrzymać czystość. Ich wygląd dopasowany jest do krajobrazu. Szklane domy przyczyniają się do zniwelowania różnic społecznych - wszyscy mają takie same mieszkania, a więc taki sam status majątkowy. Teoria szklanych domów to idea, której celem jest równość i sprawiedliwość społeczna, a realizacja tego ma przebiegać na drodze powolnych przemian (ewolucja), dzięki postępowi technicznemu
Program Gajowca zakłada powolne wprowadzanie zmian w kraju na drodze reform:
reformy armii i zwiększenia jej liczebności w celu zabezpieczenia granic kraju,
- zwiększenia liczebności policji w celu zapewnienia spokoju i porządku w państwie;
- reformy szkolnictwa (likwidacja analfabetyzmu),
- reformy walutowej (stabilizacja pieniądza, wprowadzenie złotego),
- reformy rolnej (wprowadzenie niskooprocentowanych pożyczek dla chłopów na zakup ziemi).
Na zebraniu komunistów Cezary Baryka poznaje program proletariatu. Komuniści wzorują się na bolszewikach, uważają, że nadrzędnym celem jest obalenie kapitalizmu na drodze rewolucji i przejęcie władzy. Dążą do stworzenia ponadpaństwowej organizacji, na której czele staną robotnicy.
Ocena Cezarego Baryki
Szklane domy okazują się fikcją, marzeniem starego, schorowanego człowieka (może bredzeniem w gorączce). To wybieg, dzięki któremu Seweryn Baryka chciał nakłonić syna do powrotu do Polski. Wizja szklanych domów pogłębia uczucie rozczarowania Cezarego po przyjeździe do kraju.
Program rządowy jest niewystarczający w obecnej sytuacji państwa polskiego, zbyt powolny, by mógł przynieść poprawę bytu najbardziej potrzebujących. Cezary krytykuje Gajowca, a jego działania traktuje z ironią. Oskarża rząd o marazm i tchórzostwo.
Nie zgadza się z poglądami komunistów, twierdzi, że robotnicy nie są przygotowani do tego, by odrodzić państwo polskie; to oni powinni stać się podmiotem akcji odrodzeńczej. Uważa, że niepodległość jest zbyt droga Polakom, by z niej rezygnowali.
Zofia Nałkowska
Najważniejsze wydarzenia z życia:
1884 rok - urodziła się w Warszawie,
1933 rok - została członkiem Polskiej Akademii Literatury,<
1933 rok - związała się z grupą literacką „Przedmieście”,
1945 rok - została członkiem Komsji Badania Zbrodni Hitlerowskich,
od 1947 roku - była posłanką na Sejm,
1954 rok - zmarła w Warszawie.
Najważniejsze utwory
Romans Teresy Hennert, Granica, Niecierpliwi
Medaliony
Dom kobiet
„Granica”
Czas powstania utworu:
początek lat 30.
Bohaterowie:
Zenon Ziembiewicz, Elżbieta Biecka, Justyna Bogutówna, Cecylia Kolichowska, Jasia Gołąbska, Franek Borbocki, Marian Chąśba, Tczewscy, Ziembiewiczowie
Data pierwszego wydania:
1932-1934 w czaspismach, wydanie osobne - 1935 rok
Czas akcji:</b>
dwudziestolecie międzywojenne
Miejsce akcji:
Boleborza, polskie miasto, Chązebna, Paryż
Zenon Ziembiewicz - charakterystyka</li>
<li>Obraz społeczeństwa polskiego</li>
<li>Struktura powieści</li>
</td>
</tr>
</table>
<br />
- <p>
<b>ZENON ZIEMBIEWICZ - CHARAKTERYSTYKA</b>
</p>
<br />
- <table>
- <tr>
- <td width="172">
<p>nauka w gimnazjum</p>
</td>
- <td width="528">
<p>- ambicja, pracowitość, idealizm</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>studia w Paryżu</p>
</td>
- <td>
<p>- pracowitość, dalekowzroczne plany, pierwsze ustępstwo moralne (związek z Adelą)</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>wakacje w Boleborzy</p>
</td>
- <td>
<p>- kolejne ustępstwo moralne (romans z Justyną Bogutówną)</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>powrót do kraju</p>
</td>
- <td>
<p>- początek kariery kosztem ideałów - zgoda na dokonywanie zmian w artykułach, nawet kosztem wypaczenia ich wymowy</p>
<p>- odnowienie romansu z Justyną, zaręczyny z Elżbietą Biecką</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>praca w „Niwie”</p>
</td>
- <td>
<p>- kolejne ustępstwa - Ziembiewicz ulega wpływom Tczewskich - sam siebie okłamuje, że jest to sytuacja przejściowa - póki nie spłaci długu zaciągniętego na studia</p>
<p>- amoralne postępowanie w stosunku do Justyny Bogutówny - Ziembiewicz daje jej pieniądze, gdy dowiaduje się, że kobieta jest w ciąży, nie nakazuje, ale sugeruje aborcję</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>prezydentura</p>
</td>
- <td>
<p>- nieetyczne postępowanie względem żony - Ziembiewicz obarcza Elżbietę odpowiedzialnością za Justynę</p>
<p>- wielkie plany i marzenia o poprawie bytu najuboższych wydają się bliskie urzeczywistnienia - Ziembiewicz rozpoczyna różne inwestycje, m.in. budowę domów dla robotników, ale kryzys gospodarczy w państwie powoduje cofnięcie dotacji; w mieście dochodzi do wystąpień zdeterminowanych robotników; Ziembiewicz nie potrafi rozwiązać konfliktu, zostaje oskarżony o wydanie rozkazu strzelania do robotników</p>
<p>- oślepiony przez Justynę (która oblewa go kwasem) popełnia samobójstwo</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
- <p>
<b>OBRAZ SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO</b>
</p>
<br />
- <table>
- <tr>
- <td width="108">
<p>Ziemiaństwo</p>
</td>
- <td width="137">
<p>Tczewscy</p>
</td>
- <td width="455">
<p>Najbogatsi ludzie w okolicy, prowadzą wystawne życie, oddają się wyłącznie rozrywkom, a ich życie podporządkowane jest konwenansom. Choć są małżeństwem, Tczewski nagminnie zdradza żonę. Ich życie ma charakter konsumpcyjny, ale dbają o swoje interesy - są bardzo wpływowi, do nich należy gazeta, mają wpływ na całe miasto, manipulują Ziembiewiczem, w razie problemów wycofują się.</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Mieszczaństwo</p>
</td>
- <td>
<p>Cecylia Kolichowska</p>
</td>
- <td>
<p>Kobieta zamożna, całkowicie pozbawiona gustu, skupia się na gromadzeniu dóbr materialnych (zagracony salon), małostkowa, o ciasnych horyzontach myślowych; całkowicie nastawiona na zysk, obojętna na cierpienie innego człowieka (wynajmuje nawet piwnicę i każe sobie płacić czynsz).</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Zdeklasowana szlachta</p>
</td>
- <td>
<p>Ziembiewiczowie</p>
</td>
- <td>
<p>Żyją ponad stan, starają się zachować pozory pańskości (zatrudniają służbę, ale często brakuje im na wynagrodzenia dla nich); są konserwatywni, mają ograniczone horyzonty, poważne luki w wykształceniu; całkowicie uzależnieni od możnych.</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Biedota</p>
</td>
- <td>
<p>Miasto - Jasia Gołąbska z rodziną</p>
</td>
- <td>
<p>Proletariat - osoby poniżane i wyzyskiwane przez kapitalistów, nie mogą liczyć na pomoc i wsparcie - są gotowi do zbrojnego przeciwstawienia się wyzyskiwaczom.</p>
<p>Mąż Jasi - na skutek ran odniesionych podczas wojny polsko-rosyjskiej stracił zdrowie i możliwość zarabiania - zwolniono go z pracy, zaczął pić, zostawił rodzinę, stoczył się.</p>
<p>Brat Jasi - Franek Borbocki - angażował się w ruch robotniczy, zwolniono go jako jednego z pierwszych. Podczas starć został śmiertelnie ranny.</p>
<p>Jasia mieszka wraz z dziećmi i chorą matką w piwnicy - na skutek niedożywienia, ciemności i wilgoci jej dzieci tracą wzrok i umierają.</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p />
</td>
- <td>
<p>Wieś - Justyna Bogutówna z matką</p>
</td>
- <td>
<p>Matka Justyny jest kucharką, pracuje początkowo u Tczewskich, jednak gdy zaczyna chorować, zostaje zwolniona; kolejne posady znajduje u Czechlińskich i Ziembiewiczów - gdy jej stan zdrowia gwałtownie się pogarsza, zostaje przy niej tylko córka. Ziembiewiczowie nawet nie wypłacają jej zaległych pensji.</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
- <p>
<b>STRUKTURA POWIEŚCI</b>
</p>
- <p>
<i>Granica</i>
to powieść łącząca cechy powieści realistycznej i psychologicznej.
</p>
- <p>
<b>Powieść realistyczna:</b>
</p>
- <p>
<li>czas: dwudziestolecie międzywojenne, okres po wojnie 1921 roku, odwołania do aktualnej sytuacji polityczno-gospodarczej,</li>
<li>miejsce: bliżej nieokreślone miasto, ale również Warszawa, Paryż, Boleborza - konkretne punkty na mapie,</li>
<li>dokładana prezentacja grup społecznych, ich wzajemnych relacji i zależności,</li>
<li>bohaterowie: postacie prawdopodobne,</li>
<li>zwarta kompozycja,</li>
<li>odautorska, zdystansowana narracja.</li>
</p>
- <p>
<b>Powieść psychologiczna:</b>
</p>
- <p>
<li>czas: proustowska inwersja: najpierw poznajemy zakończenie historii Ziembiewicza, a dopiero później cofamy się, by poznać przyczyny klęski bohatera,</li>
<li>czas subiektywny, mierzony faktami ważnymi dla bohaterów, liczne inwersje i powroty do tych samych wydarzeń ukazywanych z różnej perspektywy,</li>
<li>miejsce akcji jako sposób charakterystyki bohatera - mieszkanie, miejsce pracy świadczy o człowieku, ujawnia jego cechy, pasje, stan majątkowy,</li>
<li>akcja: nie jest ważna sama w sobie, czytelnik już na wstępie poznaje rozwiązanie, śledzi wydarzenia w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego doszło do określonej sytuacji, jakie były motywacje bohaterów, a nie - co się wydarzyło,</li>
<li>konfrontacja punktu widzenia bohaterów i narratora, pokazywanie wydarzeń i bohaterów z różnej perspektywy,</li>
<li>bohaterowie: postacie wielopłaszczyznowe, wieloznaczne, tworzone z różnych ocen.</li>
</p>
</topic>
- <topic id="DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Literatura polska |
Maria Kuncewiczowa
Najważniejsze wydarzenia z życia:
1899 rok - urodziła się w Samarze (Rosja),
1899 rok - przyjechała z rodzicami do Polski,
1913,1916-1918 - studiowała literaturę francuską (uniwersytet w Nancy) i literaturę polską (Uniwersytet Jagielloński i Warszawski),
1925 rok - kształciła się muzycznie w klasie operowej (Konserwatorium Warszawskie),
1927 rok - debiutowała książką ,,Przymierze z dzieckiem”
1939 rok - wyjechała z kraju, lata wojny spędziła na obczyźnie (Francja, Anglia),
1940-1955 - prowadziła polski oddział Pen Clubu,
1956 rok - objęła posadę wykładowcy literatury polskiej w Instytucie Słowiańskim Uniwersytetu w Chicago,
1965 rok - powróciła do Polski,
1989 rok - zmarła w Kazimierzu nad Wisłą.
Najważniejsze utwory
Przymierze z dzieckiem
Cudzoziemka
Leśnik
Tristan 1946
Klucze
Zmowa nieobecnych
Dwa księżyce (opowiadania)
Dyliżans warszawski (szkice)
Miasto Herodota (reportaże)
Natura (eseje)
„Cudzoziemka”
Gatunek literacki: powieść psychologiczna
Data pierwszego wydania: 1935 rok
Czas akcji: październikowy poniedziałek (I połowa XX wieku)
Miejsce akcji: Warszawa
Bohaterowie: Róża Żabczyńska, Adam, Marta, Władysław
RÓŻA - CHARAKTERYSTYKA BOHATERKI
Wyobcowanie ze środowiska
Polacy traktowali ją jak cudzoziemkę ze względu na nietypową urodę i rosyjski akcent; nigdzie nie była u siebie, nie miała swojego miejsca, sama izolowała się od ludzi, pogardzając nimi; wywyższając się, nawet w domu była obca.
Muzyka
Marzyła o karierze skrzypaczki, jednak nie zrealizowała ambicji zawodowych - zawsze twierdziła, że winna jest niesumienność nauczycieli. Tak naprawdę przyczyna tkwiła w słabym zdrowiu i biedzie. Swoją porażkę pragnęła sobie zrekompensować karierą córki (Marta została śpiewaczką).
Miłość
Kochała tylko raz - była to wielka, nieszczęśliwa, młodzieńcza miłość; Michał porzucił ją dla innej, ale na zawsze pozostał w jej sercu. Mężem pogardzała, choć ten bardzo ją kochał.
Rodzina
Dokuczała najbliższym, była złośliwa i nieszczęśliwa, tyranizowała rodzinę, stała się postrachem dla męża i dzieci, a nawet wnuka; mimo to za nią tęsknili i pragnęli jej obecności.
Emocje
Przeżywała skrajne stany emocjonalne, często z ataku złości przechodziła do rozpaczy, nasilało się w niej rozgoryczenie.
CUDZOZIEMKA - POWIEŚĆ PSYCHOLOGICZNA
Elementy charakterystyczne dla powieści psychologicznej w Cudzoziemce:
konstrukcja utworu oparta jest na analizie doznań i zachowań bohaterki,
akcja utworu nie jest ważna ze względu na to, co się wydarzy, ale dlaczego do tego doszło,
brak chronologii wydarzeń wynika z retrospekcji - wspomnień i refleksji z przeszłości bohaterki, pojawiających się pod wpływem różnych skojarzeń,
dwie płaszczyzny czasowe: czas teraźniejszy narratora - ostatni dzień życia Róży; czas przeszły - wspomnienia bohaterki,
dwie płaszczyzny narracji: narracja trzecioosobowa, obiektywna; narracja personalna - narracja trzecioosobowa, subiektywna; narrator nie jest Różą, ale prezentuje świat z jej wspomnień, tak jakby to był głos jej podświadomości.
</p>
</topic>
- <topic id="DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Literatura polska | Witold Gombrowicz | Sylwetka">
<br />
- <table>
- <tr>
- <td width="700">
- <p>
<b>Najważniejsze wydarzenia z życia:</b>
</p>
<p>1904 rok - urodził się w Małoszycach k. Opatowa,</p>
<p>1939-1963 - przebywał na emigracji w Argentynie,</p>
<p>1951 rok - podjął współpracę z paryską „Kulturą”,</p>
<p>1964 rok - zamieszkał we Francji,</p>
<p>1969 rok - zmarł w Vence (Francja).</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
<br />
- <table title="Najważniejsze utwory">
- <tr>
- <td width="214">
<p>powieści</p>
</td>
- <td width="212">
<p>dramaty</p>
</td>
- <td width="274">
<p>pisarstwo autobiograficzne</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
- <p>
<i>Ferdydurke</i>
</p>
- <p>
<i>Trans-Atlantyk</i>
</p>
- <p>
<i>Pornografia</i>
</p>
- <p>
<i>Kosmos</i>
</p>
</td>
- <td>
- <p>
<i>Iwona, księżniczka Burgunda</i>
</p>
- <p>
<i>Ślub</i>
</p>
- <p>
<i>Operetka</i>
</p>
</td>
- <td>
- <p>
<i>Dziennik</i>
</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
</topic>
- <topic id="DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE | Literatura polska | Witold Gombrowicz | „Ferdydurke”">
<br />
- <table>
- <tr>
- <td width="700">
- <p>
<b>Epoka literacka:</b>
dwudziestolecie międzywojenne
</p>
- <p>
<b>Rodzaj literacki:</b>
epika
</p>
- <p>
<b>Gatunek literacki:</b>
powieść
</p>
- <p>
<b>Czas powstania utworu:</b>
1937 rok
</p>
- <p>
<b>Czas akcji:</b>
dwudziestolecie międzywojenne
</p>
- <p>
<b>Miejsce akcji:</b>
szkoła, stancja Młodziaków, dwór Hurleckich
</p>
- <p>
<b>Bohaterowie:</b>
Józio Kowalski, prof. Pimko, Syfon, Miętus, Młodziakowie, Zuta, Hurleccy
</p>
- <p>
<b>Zagadnienia:</b>
</p>
<li>Krytyka międzywojennej kultury i obyczajowości</li>
<li>Konstrukcja świata przedstawionego</li>
</td>
</tr>
</table>
<br />
<br />
- <table>
- <tr>
- <td width="700">
<p>Gombrowiczowskie słówka:</p>
<p>pupa - infantylizm, dziecinność,</p>
<p>upupiać - zdziecinniać, utrzymywać w infantylizmie,</p>
<p>gęba - maska, forma istnienia człowieka,</p>
<p>ugębiać - nadać gębę, narzucić człowiekowi jakąś formę,</p>
<p>zdrobnić kogoś - uczynić dzieckiem,</p>
<p>łydka - młodość, nowoczesność, erotyzm,</p>
<p>kupa - chaos, efekt rozbicia formy, zdjęcia maski.</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
- <p>
<b>KRYTYKA MIĘDZYWOJENNEJ KULTURY I OBYCZAJOWOŚCI</b>
</p>
<br />
<p>1. Szkoła</p>
- <table>
- <tr>
- <td width="144">
<p>Ciało Pedagogiczne</p>
</td>
- <td width="556">
<p>Każdy nauczyciel ma przynajmniej jedną odrażającą cechę; w ich głowach nie powstaje swobodna myśl, potrafią jedynie odtwarzać przyswojony materiał; są nudni, skupieni na przerabianiu materiału, wiecznie przerażeni, że dyrektor bądź wizytator może ich podglądać.</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Profesor Pimko</p>
</td>
- <td>
<p>Arcybelfer, człowiek z pasją, wiarą, przekonany o konieczności utrzymania panującego ładu.</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Profesor Bladaczka</p>
</td>
- <td>
<p>Nauczyciel języka polskiego - jego nazwisko jest znaczące, odzwierciedla zarówno bladość cery, jak i charakteru. Jego lekcje są nudne, uczniowie liczą muchy na suficie. Nauczyciel recytuje lekcję, jest przekonany o tym, że uczniowie przyjmą bez zastrzeżeń prezentowany materiał. Gdy uczeń Gałkiewicz się buntuje, nauczyciel traci argumenty - zaczyna mu grozić, prosić, w końcu ucieka się do pomocy klasowego kujona.</p>
</td>
</tr>
- <tr>
- <td>
<p>Profesor od łaciny</p>
</td>
- <td>
<p>Przyjazny, ufny, szczerze zmartwiony niewiedzą uczniów staruszek, przekonany, że gramatyczne problemy bardzo ich interesują; wierzy w swą nieomylność i swój autorytet.</p>
</td>
</tr>
</table>
<br />
<img src="p_s_221.swf" />
<br />
<br />
<p>2. Mieszczaństwo</p>
<p>Młodziakowie to mieszczańska rodzina inteligencka. Mają bardzo nowoczesne poglądy na życie i wychowanie córki, np. proponują Zucie, by zaszła w ciążę w krzakach na wycieczce szkolnej. Ich domeną jest sport i umięśnione ciało, głównie łydki. Jednak ich nowoczesność jest tylko pozorna, tak naprawdę to typowa mieszczańska rodzina. Swoboda bycia i luźna obyczajowość to jedynie maski, które Młodziakowie zakładają, by ludzie uważali ich za modnych i postępowych. Wypadają ze swej roli, gdy zastają w sypialni Zuty dwóch zalotników. Młodziak nie miałby nic przeciwko Kopyrdzie, ale nie może pogodzić się z faktem, że o względy jego córki stara się mężczyzna starszy od niego - profesor Pimko. Sytuacja ta przerasta granice tolerancji Młodziaków - spod masek wyłaniają się twarze filistrów, kołtunów o ograniczonych horyzontach.</p>
<br />
<p>3. Ziemiaństwo</p>
<p>Dwór Hurleckich niczym nie różni się od Soplicowa. Czas się tam zatrzymał. Ład wyznacza hierarchia ważności, podział na panów i służbę. Jest to skostniały, anachroniczny świat. Miętus, który zafascynowany jest parobkiem, zostaje natychmiast posądzony o skłonności homoseksualne lub lewicowe poglądy. Postanawia on zbratać się z parobkiem, prosi, by ten wymierzył mu policzek. Policzek ma być symbolem równości. Wybucha więc skandal, gdyż zachowanie Miętusa grozi destabilizacją formy. Na zakończenie, jak zwykle, dochodzi do bójki.</p>
<br />
- <p>
<b>KONSTRUKCJA ŚWIATA PRZEDSTAWIONEGO</b>
</p>
- <p>
To sposób wyrażania stosunku do rzeczywistości. W
<i>Ferdydurke</i>
króluje groteska i absurd:
</p>
<p>- bohater i narrator to ta sama osoba,</p>
<p>- brak indywidualizacji postaci, bohaterowie to określone typy ludzkie, np.: uczeń-kujon,</p>
<p>- miejsca akcji są umowne, sceneria wydarzeń niespójna,</p>
<p>- sytuacje są schematyczne, wszystkie mają takie samo zakończenie,</p>
<p>- wprowadzenie słów-kluczy.</p>
</topic>
</collection>