Andragogika wykłady

Wykład 21 luty

Andragogika (gr. andròs- mężczyzna, agõ- prowadzę), pedagogika dorosłych, jedna z nauk pedagogicznych zajmująca się badaniem zagadnień kształcenia, samokształcenia i wychowania młodzieży pracującej i dorosłych.

W. Okoń „Słownik pedagogiczny”

Przedmiot andragogiki

• Człowiek dorosły jako swoisty uczeń,

• Swoistość procesów kształcenia dorosłych,

• Specjalna struktura organizacyjna form edukacji dorosłych,

• Odrębne tradycje i rozwój.

Przedmiotem tym jest edukacja młodzieży pracującej i ludzi dorosłych, rozumiana jako ogół procesów oświatowo -wychowawczych, obejmujących kształcenie i samokształcenie, wychowanie i samowychowanie oraz wielostronnie pojmowaną działalność oświatową.

T. Wujek „Wprowadzenie do andragogiki”

Zadania andragogiki

• Szukanie odpowiedzi na pytanie, jak przebiegają procesy wychowawcze w tej fazie życia człowieka;

• Wykrywanie związków i zależności między zjawiskami wychowawczymi i formułowanie wniosków w postaci zdań ogólnych;

• Dostarczanie wiedzy potrzebnej do racjonalnego przekształcania rzeczywistości wychowawczej;

• Ustalenie celów i zasad edukacji dorosłych w związku z rozwojem społeczno-ekonomicznym społeczeństwa.

Działy andragogiki

• Andragogika ogólna

• Teoria wychowania dorosłych

• Dydaktyka dorosłych

• Andragogika edukacji kulturalnej

• Andragogika porównawcza

• Historia oświaty dorosłych i myśli andragogicznej

Współdziałanie andragogiki z innymi naukami

• Nauki o wychowaniu

• Pedagogika ogólna

• Pedagogika społeczna

• Filozofia

• Antopologia filozoficzna

• Ontologia

• Etyka

• Logika

• Psychologia

• Psychologia społeczna

• Socjologia

• Socjologia oświaty

• Nauko przyrodnicze

• Fizjologia

• anatomia

Wykład II

Historia edukacji dorosłych w II RP i po II wojnie światowej

Zadania edukacji dorosłych w II RP:

• stwarzanie jednolitego organizmu państwowego (repolonizacja)

• walka z analfabetyzmem

• kształcenie zawodowe dla przemysłu

Po zaborach edukacja dorosłych pełniła rolę kompensacyjną. Analfabetyzm w Łodzi wynosił 35%. Po odzyskaniu niepodległości zadaniem ED była pomoc w odzyskaniu świadomości narodowej.

1919r. - ukazał się dekret o powszechnym obowiązku szkolnym (7-letnia szkoła elementarna). Dekret mówił tez po tworzeniu seminariów nauczycielskich. Wyszedł także dekret kształceniu wojska. Na mocy dekretu - Szkoła tolerancyjna (ze świeckimi nauczycielami, odbywały się w niej lekcje religii).

Analfabetyzm literalny (problemy z czytaniem i pisaniem) ale także obywatelski - wprowadzono walkę z nimi.

1918r. - powstał Referat Oświaty Pozaszkolnej zamieniony później na Wydział Oświaty Pozaszkolnej. Jego zadaniem było zwalczanie analfabetyzmu.

Ustawa Jędrzejowiczowska (1932r.) - zakładała obowiązkowe dokształcanie zawodowe (po ukończeniu szkoły elementarnej przed 18 r.ż). Można było uzyskać świadectwo ukończenia drogą samokształcenia (samodzielna nauka, jeśli ktoś nie mógł uczęszczać do szkoły).

Szkoły wyższe

W 1914r. były tylko dwie uczelnie wyższe - Uniwersytet Jagieloński i Akademia Umiejętności w Krakowie.

Uniwersytet Warszawski i Politechnika Warszawska ulegają spolszczeniu podczas I wojny światowej.

Ustawa o szkołach akademickich (1920r.)

• szkoły wyższe państwowe (np. Uniwersytet Poznański, Uniwersytet Warszawski)

• szkoły prywatne (np. Katolicki Uniwersytet Lubelski)

Po 1920 roku sytuacja szkół wyższych byłą w miarę dobra, miały one swoją autonomię.

W 1933r. Sejm Sanacyjny - jego ustawą została zmniejszona autonomia szkół wyższych.

Edukacja w II RP stoi stowarzyszeniami. Jest oddolna inicjatywa ludzi, ponieważ „góra” robi mało.

Działalność Towarzystw Oświatowych:

• Towarzystwo Czytelni Ludowych (1880r.).

Krzewienie oświaty, zakładanie bibliotek, pomysł, by na grunt polski przenieść Uniwersytety Ludowe (kształcenie dorosłej młodzieży wiejskiej - wiedza historyczna i kształcenie do zawodu). W tym Uniwersytecie się zamieszkiwało, kładło się nacisk na samokształcenie. Zajęcia zaczynały się od wspólnych śpiewów. Absolwent wracał do swojej wsi stając się przewodnikiem oświatowym. UL miały charakter narodowo-klerykalny.

• Towarzystwo Szkoły Ludowej

Powstał w 1881r. w zaborze austriackim. Przygotowywało do życia społecznego całego narodu. Zakładał przymusowe kształcenie analfabetów. Prowadziło kursy, nauczanie początkowe, ochronki, wydawało „Periodyk oświatowy”, prowadziło kursy oświatowe dla kobiet i mężczyzn oraz pracowników oświaty i absolwentów, którzy chcieli pracować z osobami dorosłymi. Towarzystwo prowadziło Powszechne Uniwersytety Robotnicze.

• Towarzystwo Macierzy Szkolnej

Powstało w 1905r. w zaborze rosyjskim. Obejmowało kształcenie podstawowe, kursy, zakładanie bibliotek i czytelni. Wydawało elementarze dla dorosłych. Pod koniec 1907r. zaborca rozwiązuje TMS, odradza się ono dopiero w 1916r. Wówczas prowadzi koła zainteresowań i czytelnicze, teatry amatorskie, w których bardzo aktywne były kobiety.

• Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego

Powstał w 1923r. z inicjatywy Polskiej Partii Socjalistycznej, inicjatorem był Ignacy Daszyński. Członkami byli robotnicy. Towarzystwo miało na celu szerzenie kultury i oświaty wśród robotników. Przekazywane były idee marksistowskie. Prowadzono kursy wieczorowe dla robotników, uczono fizyki i chemii. TUR współpracowało z kolejarzami, czego efektem było powstanie „ATENEUM” - koła teatralnego, chóru i orkiestry.

Działalność Wolnej Wszechnicy Polskiej (prywatna szkoła wyższa)

• Powstała w 1918r. (w 1928r. filia WWP w Łodzi - Wydział Pedagogiczny)

• Uzyskanie statutu Uniwersytetu w 1929r.

• Studium pracy społeczno-oświatowych (inicjatorem i pierwszym kierownikiem była Helena radlińska. Program był ukierunkowany na teoretyczną wiedzę z psychologii, pedagogiki i socjologii. Słuchacze byli włączani do udziału w badaniach).

• IV bloki tematyczne:

1. kształcenie nauczycieli pracujących z młodzieżą dorosłą

2. wykształcenie organizatorów życia kulturalno-oświatowego

3. zajęcia dla bibliotekarzy (wiedza pedagogiczno-andragogiczna)

4. kształcenie pracowników opieki (opiekunów wychowawczych i opiekunów społeczno-higienicznych)

W roku 1944 - manifest PKWN mówiący o tym, że zadaniem nowych władz jest odbudowa szkolnictwa zapewnienie bezpłatnego szkolnictwa wszystkim szczeblom.

Rozwój szkolnictwa dla pracujących

• lata 1945 - 1948

Dynamiczny rozwój szkolnictwa, euforyczne działanie, kto umie ten kształci innych, walka z analfabetyzmem, odradzają się Towarzystwa Oświatowe.

• lata 1948 - 1956

Szaleje propaganda, podporządkowanie państwa. Przestają istnieć szkoły prywatne, państwo mało robi dla oświaty dorosłych. W 1950r. powstaje Towarzystwo Wiedzy Powszechnej (pod kontrolą partii socjalistycznej) .

• lata 1956 - 1961

Okres odwilży politycznej, kształcenie dorosłych kierowane przez instytucje …. (?). Poziom kształcenia wzrasta, rozwijają się Uniwersytety Powszechne i Uniwersytety Ludowe. Organizowane są kursy. Wychodzi czasopismo „Oświata dorosłych”. W instytucjach pedagogicznych powstają zakłady kształcenia dorosłych.

• lata 1961 - 1979

Rozwój kształcenia na poziomie ponadpodstawowym.

Podstawowe zadania edukacji dorosłych w PRL:

• walka z analfabetyzmem

• rozwój szkolnictwa zawodowego

• szkolnictwo wyższe (bezpłatne, dostępne przede wszystkim dla młodzieży robotniczej i chłopskiej)

• Uniwersytety Ludowe

• Wykorzystanie radia i telewizji

Pojawia się analfabetyzm wtórny - osoby uczące się a potem pozostawione same sobie. Rodzice uczyli się z tych samych podręczników, co ich dziecko.

W telewizji powstało Technikum Rolnicze - Telewizyjny Uniwersytet Nauczycielski, który prowadził poranne wykłady na wizji.

Powstawały Uniwersytety Korespondencyjne i prowadzono kursy (od lat 50-tych XXw.) - dla osób, które nie mogły poświęcić czasu na kształcenie w ciągu dnia (np. górnicy, marynarze).

Wykład III

Edukacja dorosłych w pojęciowym zgiełku

Pojęcia funkcjonujące w andragogice

• Edukacja ustawiczna (lifelong education)

• Edukacja ciągła (continuing education)

• Kształcenie się całożyciowe (lifelong learning)

• Kształcenie dalsze ( further education)

• Kształcenie powrotne (recurrent education)

• Edukacja formalna

• Edukacja nieformalna

• Edukacja pozaformalna

Epoka	Zmieniająca się pojęciowość andragogiki
Modernizm	Oświata dorosłych Kapitał ludzki Kształcenie ustawiczne
Przejście paradygmatyczne I
Późna nowoczesność	Kapitał społeczny Uczenie się całożyciowe Oświata dorosłych
Przejście paradygmatyczne II
Ponowoczesność	Życie jako proces poznania i budowania postawy refleksyjności wobec siebie, innych ludzi i świata. Edukacja „roztopiona” w świecie życia.

Kryteria różnicujące	Społeczeństwo
		Modernistyczne
Organizacja społeczeństwa	System społeczny
Dominujący typ aktywności	Gra przeciw naturze
Racjonalność społeczna	Instytucjonalno- techniczna
Typ wiedzy	Obiektywna
Kompetencje	Wykonawcze
Orientacja życiowa	Przystosowanie linearna, stabilna
Typ biografii	linearna, stabilna
Typ tożsamości	„ja przedmiotowe”
Funkcja edukacji	Adaptacyjna
Edukacja dorosłych	Brak autonomii (podporządkowane szkole)
Społeczeństwo
Późnej nowoczesności		ponowoczesności
Struktura interakcyjna		Socjetalność
Gra z ludźmi		Gra z symbolami
Emancypacyjna		komunikacyjna
Intersubiektywna		subiektywna
Interpersonalne		refleksyjność
Podmiotowość		Wolność
Układ biograficznych sekwencji		Sfragmentaryzowana, indywidualna
„ ja podmiotowe”		Mozaikowa, zmienna
Emancypacyjna		Rozwojowa
autonomiczna		Brak autonomii (roztopiona w codzienności)

Edukacja jako nauczanie

Oświata dorosłych jest to proces, w którym osoby nie uczęszczające już do żadnej szkoły z pełnym wymiarem godzin nauki (chyba, że tego typu program nauki został specjalnie przygotowany dla dorosłych) podejmują systematyczną i zorganizowaną działalność oświatową z zamiarem dokonania zmian w swoim zasobie wiadomości, umiejętności, w sowich postawach i sądach lub też w celu lepszego zrozumienia, rozpoznania i rozwiązania problemów osobistych oraz problemów danej społeczności.

Lowe 1982

Edukacja ustawiczna

Celem kształcenia ustawicznego jest nieustanne przyswajanie przez dorosłych tych wiadomości, umiejętności i wzorów życia, dzięki którym są oni w stanie zrozumieć zmieniające się warunki życia społecznego, pracy, nauki i wypoczynku i optymalnie w tych warunkach funkcjonować.

Edukacja jako uczenie się

Większość uczenie się dorosłych dokonuje się nieformalnie. Przebiega ono poprze interakcje z osobami kochanymi, z naszymi przyjaciółmi, sąsiadami, kolegami z pracy. Ma miejsce poprzez członkowstwo w stowarzyszeniach i różnego rodzaju organizacjach, w których jednostki i grupy realizują swoje zainteresowania.[…] Odbywa się poprzez angażowanie w sfer publiczną, w sferę pracy, która sama w sobie jest ważnym źródłem kapitału społecznego.

Fiedl 2000

Kryteria różnicujące	Epoka industrialna	Epoka informatyczna
Cele edukacji	Kompetencje intelektualne dla nielicznych, podstawowe umiejętności i algorytmy działania dla wielu	Kompetencje intelektualne dla wszystkich
Charakter zatrudnienia	Model fabryki; pionowa organizacja biurokratyczna	Uczące się organizacje oparte na kooperacji zatrudnionych
Charakter różnicowania populacji	Zdolności wrodzone	Umiejętności transakcyjne
Postępowanie z różnorodnością	Selekcja elit, edukacja masowa dla całych populacji	Rozwojowy model edukacji przez całe życie dla szerokiej populacji
Pedagogika	Transmisja wiedzy	Wytwarzanie wiedzy
Sposoby uczenia się	Uczenie się indywidualne	Uczenie się zespołowe

Epoka	Zmieniająca się pojęciowość andragogiki
Modernizm	Oświata dorosłych Kapitał ludzki Kształcenie ustawiczne
Przejście paradygmatyczne I
Późna nowoczesność	Kapitał społeczny Uczenie się całożyciowe Oświata dorosłych
Przejście paradygmatyczne II
Ponowoczesność	Życie jako proces poznania i budowania postawy refleksyjności wobec siebie, innych ludzi i świata. Edukacja „roztopiona” w świecie życia.

Edukacja w ponowoczesności

• Kontekstualna refleksyjność

• Indeterminizm

• Ekspresywność

• Otwartość

• Uczestnictwo

• Heterodoksyjność

• Fenomenalizm

• Krytycyzm

• Re-różnicowanie

Od edukacji dorosłych do całożyciowego uczenia się:

• Dorosły nauczany -> Dorosły uczący się

• Edukacja formalna -> Edukacja nieformalna

• „pole działalności” -> „wrzosowisko”

• Przymus(?) -> Wolność (?)

Wykład IV (14 marca)

Dorosłość jako podstawowe pojęcie andragogiki

Definicje dorosłości

Dorosłość -to ta część cyklu życia jednostki, która następuje po zakończeniu procesu wzrastania i biologicznego dojrzewania organizmu do pełnienia wszystkich istotnych funkcji życiowych. Okres ten obejmuje, więc lata życia od 18-22 do później starości włącznie.

M. Tyszkowa

Dorosły człowiek jest sam odpowiedzialny za siebie, jest sam podmiotem działalności produkcyjnej, sam decyduje o swoich planach życiowych, sam musi się parać z trudnościami jego realizacji, sam odpowiada wobec społeczeństwa za swoją działalność.

T.Szewczuk

Ery i fazy życia według Levinsona

Koncepcja K.P. Cross

Wiek i fazy życia	Znaczące wydarzenia	Zadania psychiczne	Charakt. postawy
Opuszczenie domu rodzinnego 18-22 lat	- Opuszczenie domu rodzinn - Stworzenie sobie nowych warunków życia - Podjecie studiów, pierwszej pracy zawodowej - Szukanie życiowego partnera	- Uniezależnienie od rodziny - Uzyskanie autonomii i osobowościowej tożsamości - Zdobycie samoświadomości płci - Nawiązanie nowych stosunków społecznych	Wahanie między przynależnością do rodziny a jej opuszczeniem.
Wejście w świat dorosłych 23-28 lat	- Małżeństwo i założenie domu rodzinnego - Urodzenie dziecka - Podjecie aktywności w środowisku lokalnym	- Traktowanie siebie jako dorosłego - Układanie wizji struktury życia - Znalezienie osoby znaczącej (mentora)	- „Robienie tego co należy” i Orientacja na przyszłość - Zaangażowanie się w dorosłość
Dążenie do stabilizacji 29-34 lat	- Pójście dzieci do szkoły - Osiągnięcia w karierze zawod. lub zamian pracy - Możliwość separacji, rozwodu, ponownego małżeństwa - Możliwość podjęcia dalszego kształcenia	- Rewizja swoich stosunków z otoczeniem - Rewizja przyjętego modelu życia - Dążenie do sukcesu, stabilizacji i bezpieczeństwa - Poszukiwanie wartości osobis - Akceptacja dorastajac. dzieci	„Czy życie polega na tym co robię i przypuszczalnie będę robić?”
Tożsamość osobowościowa 37-42 lata	- Awans zawodowy - Rezygnacja z os. znaczącej - Odpowiedzialność za 3 pokolenia w rodzinie - (Dot. Kobiet) poczucie życiowej pustki, podjęcie pracy zawodowej, dalsze kształcenie	- Zwrot ku realizmowi - Refleksja nad śmiercią i sensem życia - Przewartościowanie małżeństwa - Wykrystalizowanie się zależności wobec przełożonego, współmałżonka	- Refleksja nad motywami działania - „Czy postępowałem właściwie?” - „Czy jest czas na zmiany”
Okres przełomu 45-55 lat	- Szczyt kariery, stawanie się osoba znaczącą - Odejście dzieci, pojawienie się wnuków i ograniczeń fizyczn. - Nowe hobby i zainteresow. - Aktywne uczestnictwo w życiu społeczności lokalnej	- Wzrost samoświadomości i poczucia własnych kompetencji - Przemiana więzi rodzinnych - Cieszenie się wyborami życiowymi i stylem życia dzieci - Rewizja zależności pomiędzy wzorami życia i „ja”.	- Być może jest już za późno ale są rzeczy które chciałabym robić w II połowie życia. - Najlepszy okres życia
Okres tolerancji 57-64 lat	- Możliwa utrata małżonka - Pojawienie się problemów zdrowotnych - Przygotowania się do okresu spoczynku	- Osiąganie celów w czasie, jaki jeszcze pozostał - Akceptacja procesu starzenia się i przystosowanie się do wieku	- Tolerancja różnorodności uczuć i relacji z ludźmi - Wzrastająca ważność roli małżonka, większe akceptacja „ja”.
Okres refleksji nad życiem 67+	- Zmiana sytuacji finansowej, nowe warunki życia - Śmierć przyjaciela/małżonka - Znaczące zmiany w porządku dnia	- Dążenie do wewnętrznej integracji lub stan rozpaczy - Wzrost samoakceptacji - Wycofanie się z aktywności - Przygotowanie się do utarty małżonka	- Przegląd dokonań - Pragnienie dzielenia się z innymi radości i kłopotów - Rodzina najważniejsza - Śmierć jest nową formą istnienia

Istota człowieka współczesnego

• Homo faber ( człowiek produkcyjny)

• Homo ludens (człowiek bawiący się)

• Homo viator (człowiek wędrujący)

Dorosłość jak kategoria społeczna

Koncepcja zegara społecznego:

• Status wieku

• Status roli społecznej uznawanej za przysługującą wiekowi chronologicznemu

• Normy społeczne wyrażające przyjęte w danej kulturze zachowania

Wykład V (21 marca)

Swoistość ucznia dorosłego

Definicja ucznia dorosłego - Uczeń dorosły to osoba, która ma ukończone 18 lat, jest w porównaniu z uczniem młodocianym bardziej poważna i odpowiedzialna w życiu. […] Ma rozbudowaną potrzebę samodzielności, jest odporny na trudności życiowe. L.Turos

Czy dorosły może się uczyć?

• Zmiany fizyczne

• Zmiany w sferze intelektualnej

• Zdolność uczenia się a aktywność intelektualna

• Krzywa sprawności uczenia się

• Zmiany w sferze osobowości

Zmiany fizyczne

• Wzrok

• Słuch

• Dotyk

Zmiany w sferze intelektualnej

• Inteligencja płynna

• Inteligencja skrystalizowana

Krzywa sprawności uczenia się

E.L. Torndike/ W. Szewczuk

Zmiany w sferze osobowości

• Młodzi mężczyźni (władczy) -> Starsi mężczyźni (nastawieni na wspólnotę)

• Młode kobiety (opiekuńcze) -> Starsze kobiety (szukające władzy)

Motywy uczenia się dorosłych

• Ekonomiczny

• Społeczny

• Poznawczy

Obszary aktywności edukacyjnej

• Życie rodzinne

• Praca zawodowa

• Czas wolny

• Cielesność

• Stosunki interpersonalne

Wykład VI (28 marca)

Nauczyciel dorosłych

Definicja nauczyciela dorosłych

Nauczyciel dorosłych to osoba, która w sposób celowy i świadomy naucza dorosłych słowem żywym lub pisanym, bądź też za pomocą technicznych środków przekazu, systematycznie lub dorywczo, organizuje proces samodzielnego uczenia się, zmierzając przez to do przyswojenia przez nich kreślonych wiadomości, umiejętności i nawyków.

M. Marczuk

Ewolucja pojęcia nauczyciel dorosłych

• Starożytność i wieki średnie

• Narodziny nowożytnej edukacji dorosłych

• Anglia

• Dania

• Polska

Rodowodu nauczyciela, w tym andragoga, możemy doszukiwać się w zamierzchłych czasach. Florian Znaniecki dopatrywał się tego w funkcjach starszych plemion czy rodów, a później wodzów drużyn wojowniczych. W starożytności rolę nauczycieli dorosłych pełnili kapłani, filozofowie, pisarze. W wiekach średnich duchowni, zakonnicy, światlejsi rycerze, kupcy, rzemieślnicy oraz uczeni tworzących się uniwersytetów. Proces edukacji w tych czasach odbywał się głównie w warunkach naturalnych, poprzez uczestnictwo w różnych przejawach życia społecznego, zazwyczaj jednak pod kierunkiem bardziej doświadczonych i kompetentnych bądź mających większy autorytet.

W momencie narodzin oświaty dorosłych jako celowej działalności na rzecz ludu i robotników na przełomie XVIII i XIX w. pojawiła się nowa kategoria nauczycieli dorosłych - działacze społeczni, którzy nauczali z pobudek religijnych, charytatywnych, samopomocowych, społecznych, politycznych, opiekuńczych i innych, zwykle dla tzw. wyższych celów i własnej satysfakcji. Do pracy w charakterze przewodników, opiekunów i oświatowców nie przygotowywali się specjalnie, ponieważ „nie jakaś tam specjalistyczna wiedza, jakaś pedagogika (...), lecz w nim samym musi się to coś zdarzyć”. Fryderyk Nitzsche przestrzegał nawet: „I strzeżcie się uczonych! Nienawidzą was oni: gdyż są bezpłodni! Mają zimne, wyschłe oczy, ptak każdy bez piór przed nim leży”. Poglądy takie utrzymywały się np. w Niemczech aż do lat 50-tych XX wieku.

W Anglii - kraju o świetnych tradycjach edukacji dorosłych - ukształtowało się w XIX w. równocześnie kilka odmian pracowników oświaty dorosłych: organizatorzy i nauczyciele edukacji początkowej, organizatorzy i opiekunowie (przewodnicy) zespołów samokształceniowych, organizatorzy zajęć klubowych i świetlicowych, oświatowi pracownicy muzealni i biblioteczni. W drugiej połowie XIX w. pojawiła się kategoria stałych (profesjonalnych) nauczycieli dorosłych, byli to nauczyciele tzw. kolegiów ludowych oraz wykładowcy i tutorzy (nauczyciele konsultanci, doradcy i opiekunowie) uniwersytetów rozszerzonych.

W Danii w tym samym okresie pojawiła się inna odmiana pracownika oświaty dorosłych: nauczyciel - wychowawca szkoły ludowej o charakterze internatowym dla młodzieży pracującej i dorosłych, zwanej powszechnie uniwersytetem ludowym. Tej kategorii andragogów stawiano szczególne wymagania, co do ich kwalifikacji moralnych, gdyż zamieszkując wraz ze swoimi uczniami, mieli na nich wychowawczo oddziaływać.

Rozwój kategorii nauczyciela dorosłych w Polsce pod zaborami odbywał się, mimo rozbicia politycznego i ucisku narodowościowego, zacofania gospodarczego, równolegle do doświadczeń zagranicznych. Dominowali w spontanicznie organizowanej oświacie dorosłych i pracy kulturalno-oświatowej działacze społeczni: nauczyciele kursów dla analfabetów, prelegenci wykładów popularnych, organizatorzy imprez kulturalnych, bibliotekarze-samoucy. Niektórzy spośród nich z czasem poświęcili się tej działalności profesjonalnie, np. czołowi intelektualiści uniwersytetów, członkowie towarzystw naukowych i kulturalnych, pisarze, autorzy poradników i przewodników do samokształcenia.

W okresie międzywojennym, w obliczu konieczności nadrabiania zaległości z okresu zaborów, nastąpił dynamiczny rozwój oświaty dorosłych. Stopniowo rodził się nowy typ pracownika oświatowego jako zawodowca różnych specjalności. Był to pracownik „do wszystkiego”, zwłaszcza na wsi: do nauczania analfabetów, prowadzenia uniwersytetu powszechnego/ ludowego/ niedzielnego, prowadzenia biblioteki, teatru amatorskiego, chóru oraz wielu innych działań. W połowie lat 20-tych pojawił się kolejny typ pracownika oświaty pozaszkolnej: redaktor i prezenter w radio.

Kształcenie i doskonalenie nauczycieli dorosłych w Polsce

• II RP

• Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych

• Wolna Wszechnica Polska

• PRL

• Uniwersytet Łódzki

• Wyższa Szkoła Nauk Społecznych TUR

• III PR

Współczesne typologie nauczycieli dorosłych wg M. Marczuka

• nauczyciel szkolnej edukacji dorosłych

• nauczyciel pozaszkolnej edukacji dorosłych

Pracownicy pozaszkolnej edukacji dorosłych

J. Kargul

• Właściciele

• Instruktorzy

• Animatorzy

T. Aleksander

• Kierownicy placówek oświatowych i kulturalnych

• Instruktorzy

• Organizatorzy

• wolontariusze

Współczesne typologie nauczycieli dorosłych

• Ekspert

• Informator

• Konsultant-doradca

• Spolegliwy opiekun

• Leseferysta

Zadania i funkcje nauczyciela edukacji dorosłych

M. Malewski

• Nauczyciel artysta

• Nauczyciel popularyzator

• Nauczyciel krytyczny analityk

M.S. Knowles

• Diagnostyczna

• Planistyczna

• Motywacyjna

• Metodyczna

• Udostępniania

• Ewaluatywna

Wykłady VII i VIII (04.04 i 11.04)

Zasady kształcenia dorosłych

Zasady kształcenia w modelu technologicznym

• Poglądowości

• Przystępności

• Systematyczności

• Świadomego i aktywnego uczestnictwa

• Kształtowania umiejętności uczenia się

• Łączenia teorii z praktyką

• Indywidualizacji i zespołowości

• Trwałości wiedzy

• Ustawiczności kształcenia

Model humanistycznym

Warunki uczenie się	Zasady nauczania
Słuchacze odczuwają potrzebę uczenia się	Nauczyciel pomaga sprecyzować aspiracje i określa rozbieżności miedzy nimi a posiadaną wiedzą. Pomaga zidentyfikowąć problemy życiowe
Środ. edukacyjne charakteryzowane poprzez komfort fizyczny, szacunek, zaufanie, wolność wypowiedzi i akceptacje różnic	Nauczyciel tworzy warunki komfortu fizycznego Nauczyciel akceptuje każdego jako osobę wartościową, buduje stosunki wzajemnego szacunku i zaufania Nauczyciel ujawnia swoje emocje i wnosi swój wkład w proces poszukiwań
Słuchacze postrzegają cele uczenia się jako własne	Nauczyciel włączą słuchaczy w proces formułowania celów kształcenia, uwzględniając ich potrzeby, instytucji kształcącej i wymogi programu
Słuchacze akceptują poziom odpowiedzialności i angażują się w ten proces	Nauczyciel dzieli się swoimi przemyśleniami na temat koncepcji procesu uczenia się, doboru materiału dydaktycznego i metod oraz angażuje uczących się do podejmowania decyzji.
Słuchacze aktywnie uczestniczą w procesie ucznia się	Nauczyciel pomaga uczącym się samodzielnie zorganizować grupowe projekty edukacyjne, zespoły kształcenie, studia indywidualne oraz dokonać podziału odpowiedzialności za proces wspólnych poszukiwań.
Proces uczenia się oparty jest na doświadczeniach uczestników	Nauczyciel pomaga wykorzystywać doświadczenia, uznając jej za źródło poznania. Nauczyciel prezentuje własne doświadczenia Nauczyciel pomaga włączyć nową wiedzę w doświadczenia uczących się
Uczący się oceniają postępy w zakresie osiągania zamierzonych celów.	Nauczyciel wspólnie ustala kryteria i metody pomiaru osiągnięć Nauczyciel pomaga rozwijać i stosować procedury samooceny w zakresie uczenia się

Zasady kształcenia w modelu krytycznym

• Zorientowania na grupy docelowe

• Zorientowania na uczestników

• Pracy nad wzorami interpretacyjnymi

• Dostosowania języka zajęć do odbiorców

• Skrzyżowania perspektyw nauczyciela i ucznia

• Zorientowania na cele uczenia się

• Konfrontacji z treściami kształcenia

• Samokształcenia

• Integracji ogólnej, politycznej i zawodowej edukacji

• Wpływu emocji na proces nauczania- uczenia się

• Zorientowania dorosłych na działanie

• Estetyzacji

• Ekonomiki czasu

• Prawdopodobieństwa błędu

• Wykorzystywania humoru

Modele pracy edukacyjnej z dorosłymi

• Model technologiczny- edukacja formalna

• Model humanistyczny- edukacja pozaformalna

• Model krytyczny- edukacja nieformalna

Kryteria różnicujące	Model technologiczny
Kontekst edukacyjny	Struktura społeczna
Ideał edukacji	Zaangażowanie społeczne
Rola nauczyciela	Przewodzenie
Zadanie nauczyciela	Transmisja wiedzy
Charakter edukacji	Nauczanie
Metody nauczania	Podające
Rola doświadczenie	Bez znaczenia
Pozycja nauczyciela	Dominacja
Odpowiedzialność	Nauczyciel
Kryteria efektywności edukacji	Reprodukcja wiedzy

Kryteria różnicujące	Model humanistyczny
Kontekst edukacyjny	Indywidualna osobowość
Ideał edukacji	Zintegrowana osobowość
Rola nauczyciela	Podtrzymywanie uczenia się
Zadanie nauczyciela	Konstruowanie kompetencji
Charakter edukacji	Uczenie się
Metody nauczania	Uprzystępniające
Rola doświadczenia	Potencjalne źródło uczenia się
Pozycja nauczyciela	Partnerstwo
Odpowiedzialność	Nauczyciel i słuchacz
Kryteria efektywności edukacji	Umiejętności rozwiązywania problemów

Kryteria różnicujące	Model krytyczny
Kontekst edukacyjny	„ja” w społeczeństwie
Ideał edukacji	Orientacja emancypacyjna
Rola nauczyciela	Budzenie świadomości
Zadanie nauczyciela	Kwestionowanie tożsamości słuchacza
Charakter edukacji	Krytyczna refleksja
Metody nauczania	Sokratejskie (dialogowe)
Rola doświadczenia	Podstawowe źródła samowiedzy
Pozycja nauczyciela	Służba
Odpowiedzialność	Uczący się
Kryteria efektywności edukacji	Zdolność do zmiany życia (emancypacyjna)

Wykład IX i X (18.04 i 9.05)

Samokształcenie i samowychowanie jako podstawowe strategie edukacji dorosłych

Samokształcenie- samouctwo, osiąganie wykształcenia poprzez działalność, której cele, treść, warunki i środki określa sam podmiot. W.Okoń

Samokształcenie jest samodzielnym, poddanym autokontroli racjonalnym urabianiem się osobnika w celu osiągnięcia danego, względnie jasno określonego wzoru osobowości. T. Aleksander

Właściwości samokształcenia

• Automotywacja

• Autoplanowanie

• Autorealizacja

• Autokontrola

• Autoocenianie

Motywy podejmowania samokształcenia

Potrzeby warunkujące podejmowanie samokształcenia według B. Suchodolskiego:

• poznania świata

• sprawnego działania

• poznania siebie

• własnego rozwoju

Motywy podejmowania samokształcenia

• Motywacja wewnętrzna (kierowanie się autoteliczną wartością samokształcenia)

• Motywacja zewnętrzna (kierowanie się intencjami utylitarnymi)

Cele samokształcenia

• Ogólne

• rozwój osobowości

• przygotowanie do zawodu

• udział w kulturze

• Indywidualne

• rozwój własnej indywidualności

Wdrażanie do samokształcenia

Stadia przygotowania do samokształcenia wg W. Okonia

• działalność adaptacyjna

• integracja kształcenia z samokształceniem

• różne formy samokształcenia powiązane z twórczością

Stadia przygotowania do samokształcenia wg Cz. Maziarza

• elementarny

• wyższy

• najwyższy- „wtajemniczenie”

Stadia przygotowania do samokształcenia wg Półturzyckiego

• Opanowanie techniki uczenia się

• Korzystanie z opanowanej wiedzy oraz umiejętność jej wyrażania

• Budzenie i rozwijanie indywidualnych zainteresowań i zamiłowań

Planowanie samokształcenia

Plan samokształcenia powinien być:

• celowy

• wykonalny

• wewnętrznie zgodny

	Uczeń	Nauczyciel	Przykłady działań
Stadium 1	zależny	Autorytet Trener	Szkolenie z natychmiastową informacją, wykład inf.; pokonywanie trudności i oporów
Stadium 2	Zainteresowany	Motywujący Przewodnik	Wykład będący impulsem do dyskusji; ustanawianie celów i strategii uczenia się
Stadium 3	zaangażowany	Facylitator	Dyskusja ułatwiana przez nauczyciela; seminarium; projekt grupowy
Stadium 4	Samokształcący się	Konsultant Wskazujący możliwości	Praktyki, pisanie dysertacji, praca indywidualna lub samokształcenie grupowe

Samokształcenie, wg Półturzyckiego, jest zarówno procesem oświatowym, jak i stylem życia, które charakteryzuje aktywne poznawanie świata i siebie, doskonalenie swej osobowości we wszystkich dziedzinach kształcenia i wychowania, nie tylko umysłowej, ale także społeczno-moralnej, estetycznej i fizyczno-zdrowotnej.

Upowszechnianie wiedzy- popularyzacja wiedzy, działalność zmierzająca do przyspieszenia postępu za pośrednictwem udostępniania osiągnięć nauki szerokim rzeszom społecznym, a przede wszystkim tym, których dostęp do wiedzy naukowej jest ze względów społecznych lub terytorialnych ograniczony.

W.Okoń

Formy upowszechniania wiedzy

• Żywe słowo

• Wykład

• Odczyt

• pogadanka

• Wydawnictwa popularne

• Radio

• Telewizja

• Internet

Muzeum jako instytucja kształcenia ustawicznego

• Wystawy

• Rekonstrukcje

• Wykłady systematyczne

Niemieckie doświadczenia w edukacji muzealnej

• 1820r.- Heskie Muzeum Krajowe w Darmstadt

• Republika Weimarska:

• Lichtwark

• Kerschensteiner

• Bode

• Kryzys lat 70

• Nowoczesna działalność edukacyjna w muzeach

Wykład XI (16.05)

Praca jest to, najogólniej, wewnętrznie spójny zespół czynności wykonywanych w celu wytworzenia dóbr lub usług zaspokajających potrzeby ludzi.

D.Dobrowolski

Pedagogika pracy to dyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia politechnicznego, orientacji zawodowej, kształcenia i wychowania zawodowego, doskonalenia ogólnego i zawodowego pracowników oraz problemy wychowawcze i oświatowe zakładu pracy.

Polscy pedagodzy pracy:

• C. Maziarz

• M. Godlewski

• T. Nowacki

• Z. Wiatrowski

• J.Kargul

Zadania pedagogiki pracy

• Wychowanie zawodowe

• Wychowanie umysłowe

• Wychowanie kulturalne

• Wychowanie polityczne

Okres rozwoju zawodowego

• Przygotowanie do pracy zawodowej w odpowiednim zakładzie kształcenia- adaptacyjna

• Wdrażanie do zawodu i nabywanie wprawy w czynnościach zawodowych- stabilizacji zawodowej

• Osiąganie mistrzostwa w zawodzie- mistrzostwa.

Drogi zawodowe współczesnego człowieka- U. Jeruszka

• Typ A- pracownik, który został zatrudniony na jednym stanowisku pracy i niezmiennie pełni określoną funkcje zawodową.

• Typ B- to droga skokowego rozwoju pracownika w obrębie jednego zawodu.

• Typ C- pracownik zajmuje kolejne stanowiska i zadania zawodowe charakterystyczne dla wielu profesji.

• Typ D- pracownik podejmuje różne zadania zawodowe a kariera rozwija się skokowo.

• Typ E- momenty aktywności i bierności zawodowej

• Typ F- droga zawodowa przerywana przez czynniki uniemożliwiające prace zawodową.

Szkolne kształcenia zawodowe

• Gimnazja z oddziałami przysposobienia do pracy

• Zasadnicze szkoły zawodowe (2- i 3-letnie)

• Technika 4-letnie (na podbudowie gimnazjum) i 3-letnie ( po szkole zawodowej)

• Szkoły policealne (2-letnie po LO) i (roczne po LP)

• Szkoły wyższe zawodowe, akademickie, uniwersyteckie i politechniczne

Pozaszkolne kształcenie zawodowe

• Odczyty

• Seminaria

• Konferencje

• Kursy

• Studia podyplomowe

• Szkolenia przywarsztatowe

• Kształcenie symulacyjne

• Staże i wolontariat

Dostosowanie edukacji zawodowej do rynku pracy.

• Zasada mobilności

• Zasada elastyczności

• Zasada wysokiej jakości

Bezrobocie jest zjawiskiem polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować nie znajduje żadnego zatrudnienia.

Etapy aktywizacji bezrobotnych

• Podstawowy- ma za zadanie dostarczyć podstawową wiedzę o orientacji na rynku pracy, metodach poszukiwania pracy.

• Etap drugi- obejmujący kurs autoprezentacji ( blok psychologiczny, informacyjny i edukacyjny).

• Trzeci etap- klub aktywizacji zawodowej i pomocy bezrobotnym.

---