Zagadnienia geografii politycznej
Dzisiaj w geografii wyróżnia się bardzo wiele kierunków. Wiele z nich jest już odrębną dziedzina i uzyskało pełną autonomie. Taka stosunkowo nową dziedziną jest geografia polityczna. Zależności pomiędzy przestrzenią, zajmowanym terytorium i ludnością a państwowością dostrzegli już starożytni mędrcy. Należy tu wymienić takie postacie jak Herodot, Platon, Arystoteles, Stradon.
Arystoteles był pierwszym który stworzył model państwowości jako zależność pomiędzy terytorium a ludnością. Geografia polityczna porusza bardzo szeroki wachlarz zagadnień. Od działów socjologii, ekonomii po przyrodnicze zagadnienia związane z wartością środowiska obszaru jako wpływ na znaczenie terytorium i jego państwowość. Znaczenie terytorium w polityce dostrzegło wielu ludzi nie tylko ze świata nauki ale chociażby Napoleon wyrażał pogląd o znaczeniu terytorium dla mocarstwowości danego państwa.
Geografia polityczna bada kwestie związane ze spotkaniem się elementów przyrodniczych ze społecznymi w postaci państw i realizacji dążeń politycznych. Pomimo tego, że dzisiaj odchodzi się od determinizmu środowiskowego jako głównego czynnika rozmieszczenia ludzi i wytworów ich działalności to jednak nie zarzuca się go całkowicie. Znaczenie terytorium było i jest ogromne skoro każdy nowo zbadany ląd od razu uzyskiwał jakiś status polityczny.
Położenie geograficzne miało i ma duże znaczenie. Weźmy jako przykład Wielka Brytanie czy Rosję. Pierwsza od prawie 10 wieków nie doznała najazdu żadnego agresora na swoim wyspiarskim terytorium a swoja potęgę w znacznej mierze zbudowała na flocie jako doświadczeniu wynikającemu z wyspiarskości. Rosja natomiast obejmując ogromne terytorium wciąż próbuje odgrywać rolę mocarstwową choć wielu kryteriów nie spełnia. Dla geografii politycznej najwięcej zrobili:
Strabon - był człowiekiem który jako pierwszy podjął się opisania znanego świata a działo się to jeszcze za czasów Cesarstwa Rzymskiego. Dokonał tego w ogromnym XVII tomowym dziele a jego dzieło miało duże znaczenie dla administratorów i wojskowych cesarstwa rzymskiego. Upadek Cesarstwa oznaczał koniec takich opracowań a rolę kronikarzy przejęli arabowie wykonujący doskonałe mapy i podróżujący do wielu zakątków ówczesnego świata.
Bufon - stanowił przeciwstawność Monteskiusza. Nie przyjmował determinizmu a w zamian ukazywał współgranie człowieka i środowiska przyrodniczego.
Turgot i Kant - to postacie jako pierwsze używające pojęcia geografia polityczna. Sformułowali oni je w XVIII wieku. Kant pod tym pojęciem rozumował studia nad zależnościami pomiędzy czynnikami politycznymi a środowiskiem. Wcześniej niż obaj wspomnienie filozofowie o połączeniu państwa i terytorium pisał Williama Petty. Działał on już w XVII wieku i poszukiwał on odpowiedzi na problem odpowiedniego rozmiaru państwa i wykorzystania przy tym potencjału ludnościowego. Starał się on znaleźć takie terytorium i takie rozmieszczenie ludności aby państwo funkcjonowało najbardziej efektywnie. Kant natomiast w bardzo zręczny sposób próbował negować determinizm przeciwstawiając mu racjonalny indeterminizm. Dla niego w myśl tego nurtu to jakie stosunki społeczne i polityczne pojawia się na danym terytorium zależą w głównej mierze od woli jednostek. Dla niego na pewnym terytorium tworzy się państwo z woli jednostek na zasadzie umowy społecznej. Dla niego twierdzenia deterministów, że państwo zależy od Boga czy przyrody jest błędne. W Polsce termin geografia polityczna pojawił się za sprawą Karola Wyrwicza.
Fryderyk Ratzel - ten dziewiętnastowieczny naukowiec sformułował prawa rozwoju państwa. Zawarł on je w swoim dziele "Geografia polityczna". To w wyjaśnianiu swoich teorii przypisywał on państwu cechy jak organizmowi żywemu. Państwo zatem dojrzewało od dzieciństwa do starości a także zachowywało się jak zwierze i walczyło o przetrwanie. Według niego tylko rozwinięte cywilizacje są zdolne do budowy silnego i wielkiego państwa. Jest uznawany za twórcę zasady "lebens raum" przejętej przez nazistów. Według niego na takim terytorium jak Europa może być tylko jedno silne państwo. Jego prawa to:
Rozmiar państwa powiększa się tam gdzie znajdują się ludzie o tej samej kulturze
Najpierw rozwijane są inne cechy państwa a dopiero za nimi podąża wzrost powierzchni
Rozwój państwa odbywa się kosztem innych mniejszym jednostek
Obszar państwa oscyluje ponieważ granica jest odzwierciedleniem jego aktualnej siły
Organizm państwowy rozwijający się poszukuje nowych obszarów przyszłościowej ekspansji
Państwa lepiej rozwinięte wchłaniają te mniej rozwinięte - jest to główny kierunek zmian
Im większy obszar państwo przejęło tym większe terytoria stanowią potencjalne cele nowej ekspansji
Eugeniusz Romer - na przełomie XIX i XX wieku bardzo dużo uczynił dla rozwoju tej dziedziny w Polsce. Od jego czasów ścierały się w Polsce dwie szkoły: niemiecka reprezentowana przez Ratzela (tylko do końca wojny) oraz francuska myśl Vidala de la Blache.
Geografia polityczna nie jest nauką jednolita co dało się już zauważyć. Są w niej kierunki, które dominują w niektórych okresach lub szkołach.
Trzy główne kierunki to:
1. kierunek krajobrazowy
2. kierunek ekologiczny
3. kierunek organiczny
Pierwszy z nich to analiza działalności politycznej jako mającej odbicie w krajobrazie a więc w postaci granic, wytworów materialnych działalności człowieka czy też postaci państwa (rozmiar, kształt, podział administracyjny). Kolejny czyli ekologiczny podkreślał szerokie dostosowanie się człowieka i jego wytworów do zastanych warunków środowiskowych. Całe społeczności adaptowały się w pewien sposób do warunków i to było przedmiotem badań. Ostatni oparty był na twierdzeniach Ratzla i pojmował państwo jako żywy organizm.
Kiele - ten szwedzki naukowiec jako pierwszy sformułował pojęcie geopolityki. Dla niego państwo to żywy organizm. Jego granice to narządy, zagłębia przemysłowe to kończyny, stolica to centrum dowodzenia a szlaki komunikacyjne to układ krążenia. Wydzielił on różne aspekty badania takiego organizmu:
1. kretopolityka - nauka o organizmie władzy
2. socjopolityka - badanie stosunków i potrzeb społecznych
3. etnopolityka - badanie psychologii narodu
4. ekopolityka - nauka o gospodarce
geopolityka - badanie środowiska geograficznego państwa. Wyróżnia się również geostrategię jako wytłumaczenie pewnych zmian na mapach politycznych świata. Mówi ona o kluczowości pewnych regionów na świecie i o tym, że organizm nimi władający ma dominująca rolę nad całym terytorium. Według tego poglądu Europa, Azja i Afryka tworzą swoistą wyspę. A kluczowym terytorium dla rządzenia tą wyspa jest Europa Wschodnia. Rządzenie te częścią daje dominującą rolę na całym świecie.
Z powyższych rozważań wnika, że głównym podmiotem badań geografii politycznej jest państwo. Pierwsze państwowości w ich pierwotnym charakterze powstawały na terenie Mezopotamii, dolnego Nilu i w Azji. Jednak w Mezopotamii powstały pierwsze miasta - państwa już około 6 tysięcy lat temu. Głównym ośrodkiem tamtego osadnictwa było miasto Ur. W tamtych rejonach powstają później pierwsze cywilizacje jak ta Babilońska, Asyryjska. W Afryce powstaje cywilizacja Egipska a około 1000 roku przed naszą erą powstaje Etiopia. Państwa na świecie podzielić można na wiele kategorii według różnych kryteriów. Tymi kryteriami są:
polityczno - ustrojowe
demograficzno - społeczne
ekonomiczno - gospodarcze
przyrodnicze
kształt i wielkość terytorium
w pierwszej grupie chodzi głównie o stopień samodzielności (suwerenności) podmiotu. Wobec tego kryterium wyróżnia się kraje niepodległe, protektoraty, mandaty organizacji ONZ, powiernictwa, państwa niesamodzielne i państwa stowarzyszone ale niepodległe.
Protektorat to pojęcie często występujące w okresie międzywojennym. Wiązało się z dominacją jednego państwa i podporządkowywaniem sobie terenów sąsiednich.
Mandat z kolei to pojęcie związane z Ligą Narodów. Ona to posiadała mandaty na terytoriach przejętych od przegranych państw pierwszej wojny światowej. Przeważnie liga oddawała państwa w opiekę innym państwom.
Powiernictwo pojawiło się po drugiej wojnie światowej. W większości dotyczyło terenów japońskich oddanych w powiernictwo USA, Australii czy Nowej Zelandii. Zastąpiło wcześniejszy mandat.
Terytoria autonomiczne to obszary wewnętrznie w pełni autonomiczne ale na zewnątrz reprezentowane przez państwo w skład którego wchodzą. Nie są niepodległe i samodzielne. Takim przykładem może być Grenlandia będąca terytorium autonomicznym Danii czy Antyle Holenderskie czy Wyspy Owcze jako autonomia Danii.
Kraje samodzielne ale stowarzyszone to takie, które pomimo niepodległości w pewnych kwestiach oddają swoje uprawnienia innym państwom, które je reprezentują. Takimi państwami są bardzo często małe kraje wyspiarskie na Pacyfiku jak Wyspy Cooka czy Mikronezja stowarzyszone z USA.
Wiele państw posiada swoje enklawy co często bywa powodem sporów międzynarodowych.
Do takich enklaw należą:
w Hiszpanii - Ceuta ( z Melillą, Alhucemas, Chafarinas, penon de Velez de la Gomera )
Wiele jest też terytoriów zależnych:
Australii - wyspy Bożego Narodzenia z wyspą Kokosową, Norfolk
Danii - wyspy Owcze, Grenlandia
Francji - Gujana, Polinezja, Gwadelupa, Martynika, Majotte, Nowa Kaledonia, Reunion, Wallis i Futuna, St. Pierre i Miquelon
Holandii - Aruba, Antyle Holenderskie
Nowej Zelandii - Tokelau
Norwegii - Jan Mayen, Svalbard
W. Brytanii - Anguilla, Bermudy, Dziewicze, Kajmany, Falklandy, Czagos, Św. Helena, Gibraltar, Normandzkie, Man, Hongkong, Montserat, Turks i Caicos
W wielu państwach występuje różny model organizacji wewnętrznej aparatu państwa. Możemy wyróżnić zatem: model centralistyczny w którym wszystko jest podporządkowane decyzjom płynącym odgórnie do niższych szczebli władzy. Takim systemem był system socjalistyczny.
Natomiast model zdecentralizowany opiera się na oddaniu części władzy i aparatu decyzyjnego władzy lokalnej. Podzielić go jeszcze możemy na administracyjny gdzie wszystkie jednostki są ułożone hierarchicznie i każda niższa podlega wyższej oraz na samorządowy gdzie współistnieją różne szczeble władzy samorządowej bardzo niewiele od siebie zależne.
Tutaj też zalicza się taką formę państwowości jak federacja w której to władze ustawodawczą i wykonawczą realizuje się zarówno na szczeblu krajowym jak i regionalnym. Na świecie państwami federacyjnymi są: USA, Austria, Indie, Pakistan, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Nigeria, Niemcy, Szwajcaria, Argentyna, Brazylia, Meksyk, Kanada, Wenezuela i Stany Mikronezji.
Ustrój polityczny to sposób sprawowania władzy w państwie. Nad ustrojami badania rozpoczął już Arystoteles który wyznaczył takie jego rodzaje:
a. monarchia, arystokracja i politea
b. tyrania, oligarchia i demokracja
dokonał on tego podziału na podstawie liczby osób dla których władza jest sprawowana. I tak pierwsza grupa to rządy dla ogółu społeczeństwa natomiast druga to rządy w interesie jednostek. Sam Arystoteles dowodził zalet mieszanej formy władzy. Inny równie stary podział to monarchia i republika. Machiavelli, który studiował ustroje uważał, że nie ma idealnego a są jedynie bardziej pasujące do danej roli państwa i jego celów. Wszystkie te systemy maja jeszcze odmiany. Parlamentaryzm możliwy jest zarówno w monarchii jak i republice a system prezydencki tylko w republikach. Zarówno w monarchii jak i republice rządy mogą sprawować dyktatorzy jak i faszyści. Konwent natomiast to system w którym władza parlamentarna to zarazem rząd. Taka sytuacja ma miejsce w Szwajcarii. W niektórych krajach sprawowane są rządy wyznaniowe jak ma to miejsce w Iranie, Libii czy miało miejsce w Afganistanie pod rządami Talibów.
Państwa dzielone według kryterium demograficznego to dzielone ze względu na wiek społeczeństwa, współczynnik feminizacji czy piramidę wieku. Współczynnik feminizacji jest największy w krajach Europy Zachodniej a mężczyźni przeważają w krajach rozwijających się Afryki i Azji. Najbardziej starzejącymi się społeczeństwami są kraje Europy Zachodniej i Japonia.
Kolejne jest kryterium językowe i etniczne. Dla przykładu na tej podstawie można podzielić państwa według grup języków. W Europie i Azji będą to:
Europejskie (główny podział na słowiańskie i germańskie):
Słowiańskie - podzielone zostały na wschodnio-słowiańskie, południowo- słowiańskie i zachodnio-słowiańskie.
- wschodnio-słowiańskie - rosyjski, ukraiński, białoruski, starocerkiewny.
- zachodnio-słowiańskie - polski, czeski, słowacki, łużycki
- południowo-słowiańskie - słoweński, serbsko-chorwacki, macedoński i bułgarski
Germańskie - dzielą się na północne i południowe.
Północne to norweski, szwedzki, duński, fryzyjski, islamski, farelski.
Południowe to - angielski, niemiecki, flamandzki.
Oprócz możemy wyróżnić jeszcze :
- języki romańskie - włoski, hiszpański, portugalski, francuski, kataloński, rumuński, mołdawski.
- języki bałtyckie - litewski, łotewski
- języki celtyckie - irlandzki, szkocki, walijski, normandzki
- języki uralskie - ugryjskie ( węgierski ), fińskie ( fiński i estoński )
- język maltański
- język baskijski
Azjatyckie :
Grupa azjatycka - języki urzędowe
- grupa indyjska - Indie ( angielski oraz hindi ), Pakistan ( hindi oraz urgu, nepalski ).
- grupa armeńska - język armeński ( Ormian )
- grupa irańska - Iran ( perski ), Afganistan ( pusztu ), Tadżykistan ( tadżycki ), Kurdystan ( kurdyjski ), Osetia ( osetyński ).
- rodzina uralska - ( były ZSRR ) karelski, komi, mordwiński, malyjski, języki samojeckie.
- Rodzina języków drawidyjskich - język tamilski
- Rodzina języków autajskich - grupa turecko - tatarska ( turecki, tatarski ), kazachski, uzbecki, azerski, turkmeński, kirgiski.
- grupa mongolska - mongolski, buriacki, kałmucki
- Grupa mandżursko - tunguska - mandżurski, tunguski
- Rodzina kaukaska - dzieli się ona na dwie grupy : północną ( Gruziński ) i południową ( czeczeński, abchaski i czerkieski )
Wśród języków urzędowych najbardziej rozpowszechnione są:
Chiński:
Hindi:
- miedzy innymi: Indie, Pakistan
Hiszpański :
Angielski :
Arabski :
Francuski :
Portugalski :
- miedzy innymi: Portugalia, Angola, Brazylia
Niemiecki :
- miedzy innymi: Niemcy, Austria, Belgia, Lichtenstein, Szwajcaria.
Na podstawie kryterium etnicznego podzielono państwa na zwarte socjoetnicznie, o średniej zwartości socjoetnicznej i niskiej zwartości socjoetnicznej.
Pierwsze z nich to te gdzie jedna grupa etniczna dominuje w stopniu ponad 90%. Do takich państw zalicza się: Portugalia, Polska, Niemcy, Norwegia, Włochy, Dania, Szwecja, Lichtenstein, Islandia, Irlandia, Grecja, Holandia.
O średniej zwartości socjoetnicznej to kraje takie jak: Finlandia, Wielka Brytania, Luksemburg, Austria, Albania, Słowacja, Francja, Słowenia, Macedonia, Czechy, Estonia, Malta, Bułgaria.
Z niską zwartością odnotować można Belgię, Bośnia i Hercegowinę, Szwajcarię, Chorwację, Białoruś, Mołdawię, Rosję, Litwę, Andorę i Monako. Najniższy wskaźnik ma Watykan.
Państwa można też podzielić ze względu na stabilność polityczną i stabilność działań makroekonomicznych. Takimi kryteriami bezpieczeństwa i atrakcyjności są między innymi:
Przynależność do organizacji międzynarodowych i liczba organizacji pozarządowych
Liczba zawartych i ratyfikowanych umów międzynarodowych
Liczba wizyt dyplomatycznych i przedstawiciel dyplomatycznych innych państw
Udział handlu zagranicznego w PKB per capita i globalnie
Liczba turystów zagranicznych
Jeśli chodzi o pierwsze kryterium to państwami o największym udziale organizacji międzynarodowych i globalnych pozarządowych są takie kraje jak: USA, Francja, Belgia, Wielka Brytania, Niemcy, Japonia, Włochy, Rosja, Chiny, Egipt. W Polsce takich przedstawiciel jest ponad 80 i liczba ich stale rośnie. Umowy międzynarodowe to dzisiaj bardzo ważny aspekt globalizacji i zmian politycznych na świecie. Najwięcej podpisanych i ratyfikowanych umów ma Francja gdzie liczba ta przekracza 240.
Poza nią niewiele krajów ma ich więcej niż 100. Do tej grupy należą: Belgia, Włochy, Holandia, Norwegia, Wielka Brytania i Dania. Do ciekawostek należy informacja, że tylko dwa kraje nie ratyfikowały żadnej umowy międzynarodowej. Nie uczyniły tego Vanuatu i Malediwy. Najwięcej wizyt dyplomatycznych a zatem najwięcej przyjaznych stosunków politycznych mają Francja i USA. Średnio na świecie rocznie w każdym kraju odbywają się dwie wizyty dyplomatyczne.
Kraje wysoko rozwinięte maja stosunkowo niewielki udział handlu zagranicznego w tworzeniu PKB. Nie przekracza on w nich 35%. Przeważnie jest to około 10 do 13% PKB. Wysoki wskaźnik udziału handlu zagranicznego przekraczający 50% maja państwa słabo rozwinięte których gospodarka opiera się na eksporcie surowców i produktów do krajów wysoko rozwiniętych. Największy udział występuje w Wybrzeżu Kości Słoniowej - 96%. Na drugim biegunie znajdują się takie kraje jak USA czy Rosja gdzie udział ten oscyluje wokół 10%. W Polsce jest to około 13%.
Jeśli chodzi i liczbę turystów zagranicznych przypadającą na jednego mieszkańca to najwyższe wartości występują w Monako, Hiszpania, Austria, Francja, Włochy Szwajcaria. W innych regionach świata są to: Wyspy Bahama, Jamajka, Singapur.
Organizacje międzynarodowe gwałtownie rozwinęły się w wieku XX. Ich liczba bardzo szybko rośnie szczególnie dzięki środkom szybkiej komunikacji i transportu.
Rodzaj organizacji 1909 1951 1964 1976 1989 1993
Międzyrządowe 37 123 179 252 300 272
Pozarządowe 176 955 1470 2502 4921 5102
Geografia polityczna bada również znaczenie dla rozwoju takich czynników jak dostęp do morza, powierzchnia i ukształtowanie powierzchni państwa, stosunki narodowościowo-etniczne, bogactwo surowcowe i dostępność komunikacyjna obszaru. Bardzo ważne są również granice państwa jako bardzo ważne strefy. Granice są bardzo często powodem sporów politycznych pomiędzy państwami. Współczesna idea granic sięga korzeniami czasów Karola Wielkiego. Obecny charakter granic i ich funkcje ukształtowały się na XX wieku. Taki spór o granicę nosi nazwę izobary politycznej a o spornym odcinku granicznym mówimy wówczas gdy co najmniej jedna strona zgłasza roszczenia co do jej przebiegu. Do najbardziej znanych konfliktów granicznych należą:
Spór o Kaszmir i Dżammu pomiędzy Indiami i Pakistanem. Terytorium podzielone od 1947 roku. Co jakiś czas wybuchają niepokoje o pozostałą część prowincji.
Wzgórza Golan to terytorium zajęte przez Izrael w 1967 roku na Syrii. Na wzgórzach stacjonują obecnie siły pokojowe ONZ.
Falklandy/Malwiny wyspy na południowym Atlantyku o które wybuchła wojna pomiędzy Argentyną a Wielką Brytanią w 1982 roku. Obecnie administrowane przez Brytyjczyków.
Spory terytorialne dotyczą nie samej granicy ile zasadności istnienia samego traktatu jej utworzenia a spór graniczny nie podważa istnienia granicy a jedynie jej przebieg. Strefy zdemilitaryzowane to dzisiaj pozostałości istniejących stref przygranicznych. Dla uniknięcia konfliktów mogą powstawać również państwa buforowe rozdzielające strony konfliktu jak na przykład Nepal czy Bhutan. Granice zawsze były wytworem człowieka ale czasami posiłkował się w ustalaniu ich przebiegu istniejącymi granicami naturalnymi. Dawniej takie granicę stanowiły poważną przeszkodę dla migracji ludzi. Są to pasma górskie, pasy wody śródlądowe czy morskie, obszary bagienne, jeziora, kanały czy zatoki. Granice mogą być również całkowicie sztuczne jak te ustanowione w Afryce w wyniku podziału wpływów kolonistów w XIX wieku. Granica jest strefą zatrzymującą:
1. niepożądaną migrację
2. przepływ środków finansowych
3. wymianę ( swobodną ) towarów
4. ideologię
5. kulturę
Granice przebiegają nie tylko na lądzie ale także na wodzie i w powietrzu. Obszary morskie mogą być zarówno częścią danego państwa a także pozostawać akwenami otwartymi o statusie międzynarodowym. Wody terytorialne to także dwa typy wód:
wody będące całkowicie pod administracja danego kraju
wody tylko częściowo administrowane przez państwo a kwestie te są regulowane przez traktaty
Wody terytorialne zostały zatem podzielone na:
morskie wody wewnętrzne - to te części morza które znajdują się między lądem a granica morza terytorialnego i różnią się one tym od niego, że są to zatoki gdzie ich szerokość nie przekracza 24 mil morskich lub są ukształtowane historycznie przez człowieka. Co najmniej jeden brzeg takiej zatoki musi należeć do tego państwa. Wody takie są całkowicie pod jurysdykcją danego państwa łącznie z przestrzenią powietrzną i dnem morskim.
Wody archipelagowe - wody takie to terytorium państwa wyspiarskiego przez które mogą przepływać jednostki obce bez szkody dla tych wód i tego państwa. Mogą tam również przepływać okręty wojenne i łodzie podwodne ale wynurzone. Statki mają tzw. prawo nieszkodliwego przepływu. Do takich państw należą między innymi Filipiny czy Indonezja.
Morze terytorialne - jest to pas o szerokości 12 mil morskich od brzegu gdzie państwo dysponuje pełnią i wyłącznością praw do tego pasa morza.
Dodatkowo wyznacza się jeszcze pasy morza o ograniczonej jurysdykcji. Może on mieć maksymalnie 24 mile i przylega na otwartym morzu do zewnętrznej granicy morza terytorialnego.
Morska strefa ekonomiczna to pas o szerokości aż 200 mil morskich. Takie pasy forsowały na forum międzynarodowym głównie kraje Ameryki Południowej. W takiej strefie państwo nadbrzeżne posiada pierwszeństwo przy eksploatacji morza (chodziło tu głównie o rybołówstwo). Państwo takie ustala też zasady korzystania z wód przez inne państwa. Z takiego pasa korzysta obecnie około 100 krajów na świecie.
Morze otwarte nie jest już morzem terytorialnym i nie podlega żadnej państwowości. Można na takim akwenie swobodnie się poruszać czy to na powierzchni czy nad nią lub pod nią.
Prawo morskie swoim stanowieniem obejmuje też kwestię cieśnin o znaczeniu globalnym. Takie unormowania pojawiły się już w XIX wieku odnośnie cieśnin bałtyckich. Wolność przepływu ustanowiono na takich kanałach jak panamski, sueski czy kiloński.
Próbowano również ustanowić granice powietrzne państw. Powszechnie przychyla się społeczność międzynarodowa, że granice sięgać powinny do zewnętrznych części atmosfery.
Geografia polityczna to także stolice państw. Powszechnie wydawać by się mogło, że jest to sprawa bezsporna jednak nie jest tak do końca. Wiele krajów ma dwie stolice albo nie są one uznawane na forum międzynarodowym. Stolicami państw zawsze były miasta najbogatsze i największe. Dawniej chodziło o swego rodzaju pokaz siły. W Europie większość z obecnych stolic państw była już nimi w wiekach XVI i XVII. Tak było na przykład w wypadku Londynu, Paryża, Warszawy, Moskwy. Kolejnym okresem kształtowania się stolic był okres napoleoński i krótko po nim. Wtedy to powstają stolice nowych państw narodowych takich jak Grecja, Bułgaria, Finlandia. Wiele miast stało się stolicami w wyniku fal niepodległościowych XX wieku. W Europie były to takie miasta jak Reykiawik czy Tirana. Stolice zawsze nosiły oznaki centralizacji władzy i ich znaczenia dla funkcjonowania państwa. Najnowszy okres to postindustrialny w którym powstają nowe stolice w celu uniknięcia różnego rodzaju zagrożeń. Stolice dzielą się na:
Historyczne - będące na swój sposób stałymi ze względu na trwałość. Są tu między innymi Londyn, Rzym czy Pekin.
Ustanowione a więc takie które nie miały podstaw historycznych i zostały świadomie lokowane. Należą tu: Canberra, Brasilia,
Podzielone - w takim przypadku nie mówimy o jednym mieście stołecznym lecz ośrodki władzy znajdują się w kilku miastach jak np. w Holandii.
Problem samodzielności i suwerenności nigdy nie miał takiego znaczenia jak w XX wieku kiedy to upadały mocarstwa kolonialne i powstawały nowe państwa niepodległe. Jak wzrastała ich liczba i w jakich okresach najszybciej ukazuje tabela:
Rok Europa Azja Afryka Ameryka Oceania Razem
1900 24 8 2 20 - 54
1926 33 13 4 22 2 74
1946 31 21 4 22 2 80
1956 32 27 8 22 2 94
1966 33 32 39 26 4 134
1976 33 39 50 30 9 161
1986 33 39 52 36 16 176
1996 43 46 54 36 17 196
Jak kształtowało się dochodzenie do niepodległości przedstawia poniższe zestawienie:
W roku 1900 niepodległość posiadały: Austrowęgry, Andora (1278/1868), Belgia (1830), Bułgaria (1878), Czarnogóra (1878), Dania, Francja, Grecja (1830), Hiszpania, Holandia (1581), Lichtenstein (1806), Luksemburg (1867), Monako (1861), Niemcy (1871), Portugalia, Rosja, Rumunia (1878), San Marino (XIV w), Serbia (1878), Szwajcaria (1499), Szwecja, Watykan, Wielka Brytania, Włochy (1861), Arabia, Chiny, Korea, Japonia, Nepal, Persja, Syjam, Państwo Osmańskie, Abisynia, Liberia (1847), Argentyna (1816), Boliwia (1852), Brazylia (1822), Chile (1810), Dominikana (1844), Ekwador (1822), Gwatemala (1821), Honduras (1838), Haiti (1804), Kanada (1867), Kolumbia (1810), Kostaryka (1821), Meksyk (1810), Nikaragua (1838), Paragwaj (1811), Peru (1821), Salwador (1841), Urugwaj (1828), USA, Wenezuela (1811)
W kolejnych latach odzyskiwały ją:
1901 Australia
1902 Kuba
1903 Panama
1905 Norwegia
1907 Nowa Zelandia, Bhutan
1910 Związek Południowej Afryki
1912 Albania
1916 Nedżd, Hidżaz
1917 Finlandia
1918 Austria, Czechosłowacja, Estonia, Islandia, Król. Serbów - Horwatów - Słoweńców, Litwa, Łotwa, Polska, Węgry
1919 Afganistan, Królestwo Jemenu
1922 Egipt
1926 Państwo Arabskie
1932 Irak
1937 Irlandia
1943 Liban, Syria
1946 Filipiny, Transjordania
1947 Indie, Pakistan
1948 Birma, Cejlon, Izrael, KRL-D, Korea Płd
1949 NRD, RFN
1951 Libia
1953 Kambodża
1954 Wietnam Płn, Wietnam Płd
1958 Gwinea
1959 Singapur
1960 Cypr, Czad, Dahomej, Górna Wolta, Grabon, Kamerun, Kongo, Madagaskar, Mauretania, Nigeria, Niger, Republika Środkowoafrykańska, Senegal, Somali, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Zair
1961 Kuwejt, Tanganika, Sierra Leone
1964 Malta, Niasa, Rodezja Płn, Tanzania
1965 Malediwy, Gambia, Wyspy Cooka
1966 Basuto, Beczuana, Barbados, Gujana
1967 Jemen Płd
1971 Bangladesz, Bahrajn, Katar, Oman
1973 Bahamy
1974 Gwinea Bissau, Grenada, Niue
1975 Angola, Komory, Mozambik, W-spy Św. Tomasza i Książęca, W-spy Zielonego Przylądka, Surinam, Papua Nw. Gwinea
1976 Sahara Zachodnia, Puerto Rico, Seszele
1977 Wietnam, Terytorium Affarów i Issów
1979 St. Vincent i Grenadyny, St. Lucia, Kiribati, W-py Marshalla, Federacyjne Stany Mikronezji
1980 Rodezja Płd, Nowe Hybrydy
1981 Antigua i Barbuda, Belize
1983 St. Kitts i Nevis
1984 Brunei
1990 Niemcy, Jemen, Namibia
1991 Białoruś, Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Mołdawia, Słowenia, Ukraina, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkemenistan, Uzbekistan
1992 Bośnia i Hercegowina, Macedonia
1993 Czechy, Słowacja, Erytrea
1994 Belau
2002 Timor Wschodni
2006 Czarnogóra
Spośród tych państw wyróżnić można te śródlądowe, nadbrzeżne czy wyspiarskie. Do śródlądowych należą:
Europa
Andora, Austria, Białoruś, Czechy, Lichtenstein, Luksemburg, Macedonia, Mołdawia, San Marino, Słowacja, Szwajcaria, Watykan, Węgry
Azja
Armenia, Azerbejdżan, Bhutan, Kazachstan, Kirgistan, Laos, Mongolia, Nepal, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan
Afryka
Botswana, Burkina Faso, Czad, Malawi, Mali, Lesotho, Niger, Ngwane, Rwanda, Rep. Środkowej Afryki, Uganda, Zambia, Zimbabwe
Ameryka
Boliwia, Paragwaj
Państwami wyspiarskimi są natomiast:
Europa
Irlandia, Islandia, Malta, Wlk. Brytania
Azja
Brunei, Bahrajn, Cypr, Filipiny, Indonezja, Japonia, Malediwy, Sri Lanka
Afryka Komory, Madagaskar, Mauritius, Seszele, W-py Św. Tomasza i Książęca, W-py Zielonego Przylądka
Ameryka
Antigua i Barbuda, Barbados, Dominika, Dominikana, Grenada, Haiti, Jamajka, Kuba, Puerto Rico, St. Christopher i Nevis, St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny, Trynidad i Tobago
Oceania
Cooka, Fed. Stany Mikronezji, Fidżi, Kiribati, Marshalla, Mariany Płn, Nauru, Niue, Nowa Zelandia, Palau, Papua Nowa Gwinea, Salomona, Samoa Zachodnie, Tonga, Tuvalu, Vanuatu
Kraje pomostowe to kolejna kategoria państw a wśród nich są: Dania, Grecja, Francja, Hiszpania, Niemcy, Rosja, Włochy, Egipt, Maroko, Meksyk, Panama, RPA, Jemen, Tajlandia, Turcja.
Terytoriów niesamodzielnych według kontynentów jest:
Europa 6
Azja 3
Afryka 4
Ameryka 15
Oceania 11
Razem 39
Jeśli wziąć pod uwagę kryterium wielkości to największych państw transkontynentalnych jest cztery (Rosja, Kanada, Australia, USA).
Takich subkontynentalnych jest trzy czyli Chiny, Indie i Brazylia. Mają one ponad 3 miliony kilometrów kwadratowych.
Kolejną grupą wielkościową są państwa makrotopowe mające od jednego do 3 milionów kilometrów kwadratowych. W tej grupie są: Kazachstan, Arabia Saudyjska, Indonezja, Iran, Mongolia, Sudan, Algieria, Zair, Libia, Czad, Niger, Angola, Mali, RPA, Etiopia, Mauretania, Egipt, Argentyna, Meksyk, Peru, Kolumbia, Boliwia.
Kraje mezotopowe duże osiągają wielkość z przedziału 0,5 do 1 milionów kilometrów kwadratowych. Są to: Ukraina, Francja, Hiszpania, Pakistan, Turcja, Afganistan, Jemen, Tajlandia, Tanzania, Nigeria, Namibia, Mozambik, Zambia, Somalia, Botswana, Madagaskar, Kenia, Paragwaj, Papua Nowa Gwinea.
Kraje mezotopowe średnie maja powierzchnię równą 300 - 500 tysięcy kilometrów kwadratowych. Do tej grupy należą: Szwecja, Niemcy, Finlandia, Norwegia, Polska, Włochy, Turkmenistan, Uzbekistan, Irak, Japonia, Malezja, Wietnam, Filipiny, Kamerun, Maroko, Zimbabwe, Kongo, Wybrzeże Kości Słoniowej.
Kraje mezotopowe małe to te o powierzchni od stu do trzystu tysięcy kilometrów kwadratowych czyli: Wielka Brytania, Rumunia, Białoruś, Grecja, Bułgaria, Islandia, Jugosławia, Laos, Oman, Kirgistan, Syria, Kambodża, Bangladesz, Tadżykistan, Nepal, KRL - D, Burkina Faso, Gabon, Sahara zachodnia, Gwinea, Uganda, Senegal, Tunezja, Malawi, Erytrea, Benin, Liberia, Ekwador, Gujana, Urugwaj, Surinam, Nikaragua, Honduras, Kuba, Gwatemala.
Kraje mezotopowe małe ( 40 - 100 tys. Km2 ) : Węgry, portugalia, Austria, Czechy, Irlandia, Litwa, Łotwa, Chorwacja, Bośnia, Słowacja, Bośnia, Słowacja, Estonia, Dania, Holandia, Szwajcaria, Korea Płd, Jordania, Azerbejdżan, ZEA, Gruzja, Sri Lanka, Bhutan, Sierra Leone, Togo, Panama, Kostaryka, Dominikana.
Kraje mikrotopowe przekraczają tysiąc kilometrów ale mają mniej niż 40 tysięcy kilometrów. Do tej grupy zalicza się: Mołdawia, Belgia, Albania, Macedonia, Słowenia, Luksemburg, Armenia, Izrael, Kuwejt, Katar, Liban, Cypr, Brunei, Lesotho, Burundi, Rwanda, Gambia, Mauritius, Komory, Haiti, Salwador, Portoryko, Jamajka. Mini państwa ( poniżej 1 tysiąca kilometrów kwadratowych ) to Andora, Malta, Monako, Watykan, San Marino, Seszele, Tonga.