1. Narządy wegetatywne, somatyczne i generatywne oraz ich rola w funkcjonowaniu organizmu jako całość. (zrobione całe)

Zadaniem układów wegetatywnych jest obsługiwanie przemiany materii zachodzącej w komórkach. Tak więc

*układ pokarmowy pobiera i trawi pokarm na proste, rozpuszczalne składniki pokarmowe, niezbędne komórkom jako materiał budulcowy, energetyczny i regulujący.

*układ oddechowy umożliwia zaopatrzenie organizmu w tlen, niezbędny do przemian energetycznych zachodzących w komórkach, i wprowadzenie dwutlenku węgla wytwarzanego w wyniku tych przemian. *układ wydalniczy wychwytuje i odprowadza na zewnątrz ciała uboczne( zbędne) produkty rozpadu białka( mocznik) oraz reguluje poziom wody i soli w organizmie.

*układ krwionośny pełni m. in. funkcję głównego transportera, komunikując bezpośrednie środowisko życia komórek z wymienionymi układami i ich narządami.

*wegetatywne części układu nerwowego oraz układ gruczołów dokrewnych koordynują czynności tych narządów i przebieg procesów przemiany materii, dostosowując je przy tym do aktualnych potrzeb organizmu, które zmieniają się zależnie od zmian zachodzących w warunkach zewnętrznego środowiska i w zachowaniu się osobnika. Wegetatywny układ nerwowy działa na mięśnie gładkie.

*układ limfatyczny

*skóra

Jeśli uświadomimy sobie, że wszystkie narządy zbudowane są z komórek- i stąd czynność każdego z nich zależy od czynności pozostałych narządów- wtedy łatwo zrozumiemy, że zaburzenie lub ustanie czynności jednego z narządów wegetatywnych prowadzi do zaburzenia lub ustania czynności wszystkich pozostałych, zarówno wegetatywnych jak i somatycznych oraz generatywnych.

Do układów somatycznych zaliczamy te, których funkcje pozwalają na właściwe dla danego gatunku zwierzęcia zachowanie się w środowisku zewnętrznym, a więc na zdobycie pokarmu, obronę przed wrogiem i innymi niebezpieczeństwami, odszukanie partnera przeciwnej płci, a u człowieka nadto na rozwinięcie najszerzej pojętego życia społecznego z pracą produkcyjną włącznie. Dla spełnienia tych funkcji potrzebny jest:

*aparat orientacyjny w postaci narządów zmysłów,

*aparat ruchu bierny (kości i ich połączenia) i czynny (mięśnie szkieletowe),

*centrala łączności między pierwszym i drugim, czyli układ nerwowy somatyczny.

Funkcje układu generatywnego, czyli rozrodczego, polegają na zapewnieniu gatunkowi ciągłości życia, mimo nieuchronnej śmierci poszczególnych osobników. O ile więc funkcje narządów wegetatywnych i somatycznych pozostają na usługach życia osobnika, czyli są egocentryczne, to funkcje narządów rozrodczych zupełnie nie mają znaczenia dla jego życia, lecz pozostają na usługach życia gatunku jako jednostki zbiorczej, są więc alterocentryczne.

2. Osie i płaszczyzny ciała człowieka oraz nazewnictwo położenia narządów i ich elementów we przestrzeni (zrobione całe)

Główne osie ciała:

*osie pionowe lub długie - wyznaczają kierunek górny i dolny. Najdłuższą oś pionową, biegnącą od szczytu głowy do postawy ciała nazywamy osią główną

*osie poprzeczne lub poziome - są prostopadłe do osi pionowych i biegną od strony prawej do lewej, określając kierunek boczny i przyśrodkowy.

*osie strzałkowe - mają kierunek przednio-tylny, są prostopadłe do obu poprzednich osi. Określają kierunek przedni lub brzuszny oraz tylny lub grzbietowy.

Płaszczyzny ciała odpowiadają osiom przez które przechodzą:

*płaszczyzny strzałkowe - określone przez oś strzałkową i pionową, biegną od przodu do tyłu. Płaszczyznę strzałkową środkową przechodzącą przez oś główną nazywamy płaszczyzną symetrii ciała lub pośrodkową

*płaszczyzny czołowe - biegną w przybliżeniu równolegle do czoła i są określone przez oś poprzeczną i pionową

*płaszczyzny poprzeczne lub poziome - określane przez oś poprzeczną i strzałkową, biegną poziomo, prostopadle do obu płaszczyzn poprzecznych.

oś pozioma czyli poprzeczna (axis horizontalis sive transversalis) - biegnąca z lewa na prawo

oś pionowa czyli długa (axis verticalis sive longitudinalis) - biegnąca z dołu do góry

oś strzałkowa (axis sagittalis) - biegnąca od przodu ku tyłowi

Osie te wyznaczają główne płaszczyzny wspomnianego układu:

*płaszczyzny czołowe (plana frontalia sive coronalia) - wyznaczone przez osie pionowe i poziome; płaszczyzna szwu wieńcowego (sutura coronalis)
*płaszczyzny strzałkowe (plana sagittalia) - wyznaczone przez osie pionowe i strzałkowe; płaszczyzna szwu strzałkowego (sutura sagittalis)
*płaszczyzny poziome czyli poprzeczne (plana horizontalia sive transversa) - wyznaczone przez osie poziome i strzałkowe.

W szczególności własnymi nazwami wyróżnione są:

*oś główna (axis principalis) - oś pionowa przechodząca przez szczyt głowy

*płaszczyzna pośrodkowa (planum medianum) - płaszczyzna strzałkowa zawierająca oś główną; płaszczyzna symetrii ciała

*płaszczyzna przypośrodkowa (planum paramedianum) - płaszczyzna strzałkowa równoległa do płaszczyzny pośrodkowej

 *płaszczyzna przezodźwiernikowa (planum transpyloricum) - płaszczyzna pozioma, w połowie odległości pomiędzy wcięciem szyjnym mostka a górnym brzegiem spojenia łonowego; płaszczyzna Addisona

*płaszczyzna podżebrowa (planum subcostale) - płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez najniższy punkt łuku żebrowego (arcus costalis)

*płaszczyzna nadgrzebieniowa (planum supracristale) - płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez najwyższy punkt grzebienia biodrowego (crista iliaca)

*płaszczyzna międzyguzkowa (planum intertuberculare) - płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez guzek biodrowy (tuberculum iliacum)

*płaszczyzna międzykolcowa (planum interspinale) - płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca anterior superior)

W odniesieniu do osi pionowej używa się następujących określeń:

*górny (superior)

*dolny (interior)

*czaszkowy (cranialis)

*ogonowy (caudalis)

*szczytowy (apicalis)

*podstawny (basalis) lub podstawowy (basilaris)

W odniesieniu do osi poprzecznej używa się następujących określeń:

*prawy (dexter)

*lewy (sinister)

*przyśrodkowy (medialis) - leżący bliżej płaszczyzny pośrodkowej

*pośrodkowy (medianus) - leżący w płaszczyźnie pośrodkowej

*boczny (lateralis) - leżący dalej od płaszczyzny pośrodkowej

 

W odniesieniu do osi strzałkowej używa się następujących określeń:

*przedni (anterior)

*tylny (posterior)

*brzuszny (ventralis)

*grzbietowy (dorsalis)

*czołowy (frontalis)

*potyliczny (occipitalis)

*dziobowy (rostralis)

 

Opisując wzajemne położenie struktur używa się następujących terminów:

*pośredni (intermedius) - leżący pomiędzy dwoma (podobnymi) strukturami

*środkowy (medius) - leżący w środku odległości pomiędzy dwoma (podobnymi) strukturami

*poprzeczny (transversus; transversalis) - leżący prostopadle do osi długiej

*podłużny (longitudinalis) - leżący równolegle do osi długiej ciała lub struktury

*osiowy (axialis) - leżący w osi (długiej)

*wewnętrzny (internus) - zawarty w pewnej przestrzeni lub strukturze, prowadzący lub skierowany do niej

*zewnętrzny (externus) - leżący poza pewną przestrzenią lub strukturą, prowadzący poza jej obręb, położony bardziej powierzchownie w porównaniu z wewnętrznym

*głęboki (profundus) - leżący wewnątrz pewnej przestrzeni, względnie daleko od jej granic

*powierzchowny (superficialis) - leżący względnie blisko granic pewnej przestrzeni

*środkowy; ośrodkowy (centralis) - czynnościowo nadrzędny; rzadziej geometrycznie leżący w środku

*obwodowy (periphericus; peripheralis) - czynnościowo podrzędny, oddalony od czynnościowego ośrodka; rzadziej leżący geometrycznie na obwodzie

Specjalne miana dotyczą struktur kończyn:

*bliższy (proximalis) - znajdujący się bliżej połączenia kończyny z tułowiem; górny w pozycji anatomicznej

*dalszy (distalis) - znajdujący się dalej od połączenia kończyny z tułowiem; dolny w pozycji anatomicznej

 

dla kończyny górnej:

*łokciowy (ulnaris) - znajdujący się po stronie kości łokciowej; przyśrodkowy w pozycji anatomicznej

*promieniowy (radialis) - znajdujący się po stronie kości promieniowej; boczny w pozycji anatomicznej

*dłoniowy (palmaris; volaris) - przedni w pozycji anatomicznej

*grzbietowe (dorsalis)

dla kończyny dolnej:

*strzałkowy (fibularis; peronealis) - znajdujący się po stronie kości strzałkowej; boczny w pozycji anatomicznej

*piszczelowy (tibialis) - znajdujący się po stronie piszczeli; przyśrodkowy w pozycji anatomicznej

*podeszwowy (plantaris) - dolny w pozycji anatomicznej

*grzbietowe (dorsalis)

3. Ruchy ciała i ich części zachodzące wokół poszczególnych osi i w poszczególnych płaszczyznach (zrobione całe)

Ruchy, płaszczyzny i osie:

*zginanie (flexio) płaszczyzna strzałkowa, oś pozioma

*prostowanie (extensio) płaszczyzna strzałkowa, oś pozioma

*odwodzenie (abductio) płaszczyzna czołowa, oś strzałkowa

*przywodzenie (adductio) płaszczyzna czołowa, oś strzałkowa

*nawracanie (pronatio) płaszczyzna pozioma, oś pionowa

*odwracanie (supinatio) płaszczyzna pozioma, oś pionowa

*obwodzenie (circumductio) płaszczyzna strzałkowa, oś pozioma

Główne ruchy kręgosłupa to: ruchy zgięcia i prostowania w płaszczyźnie pośrodkowej (strzałkowej), ruchy zgięcia bocznego w płaszczyźnie czołowej i ruchy obrotowe.

Ruch zgięcia i prostowania głowy odbywa się w stawach głowowych górnych wokół wspólnej osi poprzecznej , ruch zgięcia głowy w bok , ruch głowy dokonujący się w stawach głowowych dolnych składa się z ruchu obrotowego dookoła osi podłużnej zęba z równoczesnym ruchem wzdłuż tej osi , co w efekcie daje ruch śrubowy.

Ruchy oddechowe (wdech i wydech).

Ruchy kończyny górnej obejmują ruchy obręczy barkowej i ruchy kończyny wolnej. Łopatka może się unosić i opuszczać , oddalać się od kręgosłupa (odwodzenie) i zbliżać się do niego (przywodzenie) oraz wykonywać skręt na zewnątrz (panewka do góry) i skręt do wewnątrz (panewka w bok). Ruchy ramienia można sprowadzić do trzech podstawowych płaszczyzn , co nie oznacza , ze nie mogą one zachodzić i w innych , pośrednich płaszczyznach. W płaszczyźnie strzałkowej zachodzą ruchy zginania i prostowania, w płaszczyźnie czołowej - odwodzenia i przywodzenia , a w płaszczyźnie poprzecznej - odwracania i nawracania. Amplituda tych ruchów jest bardzo duża , zarówno dzięki ruchom łopatki , jak i wybitnej swobodzie ruchu kulistego stawu ramiennego, zestawiającego ramię z łopatką. Ruchy przedramienia zachodzą w złożonym stawie łokciowym i są dwojakie: zginanie i prostowanie oraz odwracanie i nawracanie (te ostatnie zachodzą również w dalszym stawie promieniowo łokciowym).Ruchy ręki , zachodzące w stawie promieniowo- nadgarstkowym są to: zginanie i prostowanie , odwodzenie i przywodzenie oraz ruchy obwodzenia.

Ruchy kończyny dolnej zachodzą wyłącznie w jej częściach wolnych , bo obręcz miedniczna , w przeciwieństwie do barkowej , jest nieruchoma. Ruchy uda podobnie jak ruchy ramienia , można sprowadzić do trzech podstawowych płaszczyzn. W płaszczyźnie strzałkowej zachodzi ruch zginania i prostowania , w płaszczyźnie czołowej - odwodzenia i przywodzenia , a w płaszczyźnie poprzecznej - odwracania i nawracania. Ruchy podudzia zachodzą dwojakie: w płaszczyźnie strzałkowej - zginanie i prostowanie oraz w płaszczyźnie poprzecznej (tylko przy zgiętym stawie kolanowym) - odwracanie i nawracanie. Ruchy stopy w stawie goleniowo - skokowym i częściowo stawie skokowo - piętowo-łódkowatym zachodzą w płaszczyźnie strzałkowej jako zginanie i prostowanie oraz w płaszczyźnie czołowej - odwodzenie i przywodzenie.

4. Budowa tkanek: kostnej, mięśniowej, nerwowej.

5. Morfologiczny podział kości i ich makrostruktura jako wyraz przystosowania do pełnionych funkcji. (zrobione całe)

Kości szkieletu dzielimy na :

1.Kości długie (ossa longa) występujące przede wszystkim w kończynach i działające jako dźwignie. Długość jest przeważającym wymiarem nad szerokością i grubością. Mają one część środkową - trzon oraz dwa końce (bliższy i dalszy). Trzon ma jamę szpikową zawierającą szpik kostny. Np. kość udowa, kość ramienna, paliczki.

2.Kości krótkie (ossa bravia), do których zaliczamy bryłkowate kości nadgarstka i stępu. Wszystkie ich wymiary są zbliżone do siebie.

3.Kości płaskie (ossa plana) np. kości sklepienia czaszki, kość biodrowa, łopatka tworzące osłonę dla położnych pod nimi narządów i stanowią dużą powierzchnię przyczepu dla mięśni. Mają dużą powierzchnię i bardzo małą grubość.

4.Kości różnokształtne (ossa multiformia), do których zaliczamy kości nie należące do żadnej z grup wymienionych poprzednio np. kości podstawy czaszki, żuchwa, kręgi. Bryły różnej postaci, nie można ich opisać trzema wymiarami.

5.Kości pneumatyczne (ossa pneumatica) - nazywamy kości zawierające przestrzenie wypełnione powietrzem, wysłane błoną śluzową. W szkielecie człowieka występują tylko w czaszce. Np. kość szczękowa, kość czołowa, kość klinowa, kość sitowa.

Obserwując podłużnie przepiłowaną kość długą zauważymy, że jej trzon ma postać grubościennej rury, zbudowanej z istoty zbitej, a światło rury zwane jama szpikową wypełnia luźna, obfitująca w tłuszcz substancja, tzw. szpik kostny żółty. Rozszerzone końce, czyli nasady kości długiej tylko od zewnątrz zbudowane są z istoty zbitej, natomiast ich wnętrze buduje system cienkich beleczek, tworzących strukturę przypominającą gąbkę zwaną istotą gąbczastą. Wolne przestrzenie między owymi beleczkami wypełnia szpik kostny czerwony i białe ciałka z wyjątkiem limfocytów. Kości długie pełnia rolę dźwigni, a to oznacza, że są narażone na działanie sił zginających. W tych warunkach na trzon kości największe siły działają w warstwach powierzchniowych, po jednej stronie rozciągające po drugiej ściskające, natomiast w środku nie działają żadne siły. Nic wiec dziwnego, że wnętrze kości ulega wytrawieniu, a wolną przestrzeń wypełnia wspomniany żółty szpik kostny. W okolicy nasad kierunki działających sił są bardziej zróżnicowane, stąd powstaje skomplikowany układ beleczek, przypominający ażurowe konstrukcje stalowe budowane wedle zasad mechaniki. Podobnie do nasad kości długich zbudowane są kości płaskie i różnokształtne, a różnią się one miedzy sobą poza wielkością i kształtem również układem beleczek kostnych, bo na każdą z nich działają siły o różnej wielkości i odmiennym kierunku.

Ciężar kości wraz ze szpikiem to 12kg u mężczyzn i 10kg u kobiet. Wytrzymałość kości na ciśnienie wynosi od 12,5 do 17 kg/mm2 powierzchni, a na rozciąganie od 9-12 kg/mm2 powierzchni.

Kanał Haversa - otwór odżywczy, przechodzą naczynia krwionośne.

Osteoklast - komórki kościo-gubne, niszczenie kości

Osteocyty - dojrzała komórka kostna

Osteoblast - komórki kościo-twórcze, budowanie kości

Osteopenia - bardzo mała osteoporoza (początki)

Stiffness - wskaźnik sztywności kości

Densytometr ultradźwiękowy - przyrząd do badania gęstości tkanki kostnej

Kość jest zbudowana ze składników organicznych, tworzących osseinę i ze składników nieorganicznych czyli soli wapnia i fosforu w postaci dwuhydroksyapatytów. Kość wchodzi w skład tkanek łącznych. Dzięki osseinie kość jest sprężysta, twardość zawdzięcza obecności solom mineralnym. Kość odwapniona w roztworze kwasu solnego zachowuje swój kształt ale jest miękka, daje się swobodnie wyginać. Kość pozbawiona składników organicznych przez specjalny proces gnilny zwany maceracją, jest trwała, twarda o nie zmienionym kształcie. Kość poddana procesowi spalania, który niszczy składniki organiczne staje się krucha i rozpada się na kawałki pod wpływem słabego uderzenia.

OKOSTNA

ŚRÓDKOSTNA

CHRZĄSTKA SZKLISTA

OCHRZĘSTNA

6. Rozwój osobniczy szkieletu i procesy kostnienia z uwzględnieniem mikrostruktury kości

Kości powstają na podłożu chrzęstnym lub łącznotkankowym w procesie kostnienia ( ossificatio), w którym odkładają się sole mineralne dające twardość kości. Kształty kości są uwarunkowane genetycznie, ale mogą ulegać zniekształceniu, np. pod wpływem długotrwałego ucisku, podlegają też wpływom hormonalnym np. kości miednicy. Za wyjątkiem kości budujących sklepienie i boki czaszki, wszystkie pozostałe kształtują się w życiu osobniczym na podłożu chrzęstnym. Oznacza to, że płód ma szkielet chrzęstny i dopiero wtórnie jest on stopniowo zastępowany przez kostny, w wyniku tzw. procesu kostnienia. Proces ten trwa przez całe życie, jednak bezwzględna większość kości kończy go około 18- 20 roku życia. Dlatego też szkielet dziecka składa się po części z chrząstki i kości. W długich elementach szkieletu proces kostnienia rozpoczyna się co najmniej w trzech punktach: trzonie i dwóch nasadach. Dlatego miedzy trzonem i nasadą występuje u dziecka- zależnie od wieku- większa lub mniejsza strefa chrzestna, nosząca nazwę chrząstki nasadowej. W miarę postępującego procesu kostnienia chrząstka nasadowa maleje, aż do całkowitego zniknięcia. Wtedy tez kończy się na zawsze możliwość wzrastania kości na długość.

Nie mniejszy kunszt budowy przedstawia sobą mikrostruktura kości. Pojedynczy jej element, zwany osteonem, składa się z cienkich naczyń krwionośnych, limfatycznych i włókien nerwowych spojonych razem tkanką łączną luźną. Na ich obwodzie koncentrycznie ułożone są w kilku warstwach komórki kostne, tzw. osteocyty, łączące się ze sobą w delikatną sieć licznymi wypustkami plazmatycznymi, a wolne przestrzenie między nimi wypełnia podstawowa istota międzykomórkowa. W istocie tej, na granicy między poszczególnymi warstwami komórek, leżą włókna kolagenowe, zwane tu oseinowymi, o przebiegu spiralnym, przy czym w kolejnych warstwach mają one na przemian przebieg lewoskrętny i prawoskrętny, o dużym i małym skoku spirali. Włókna te grają podobna rolę do prętów zbrojeniowych w żelazobetonie. Zespoły takich osteonów tworzą istotę zbitą kości.

Od zewnątrz kość otoczona jest mocną i dobrze ukrwioną błoną łącznotkankową

Zwaną okostną, z której wnikają do kości liczne naczyńka krwionośne. Pod okostną występują komórki kościotwórcze, zwane osteoblastami, mające zdolność dzielenia się, wzrastania i przekształcania w komórki kostne. Dzięki ich działalności kość może rozrastać się na grubość. Wewnątrz kości, od strony jamy szpikowej, występują znów komórki kościogubne, zwane osteoklastami, zdolne do wytrawiania tkanki kostnej. W wyniku działalności tych dwóch typów komórek kość jest narządem plastycznym, zdolnym do modyfikowania swej postaci, a nawet wewnętrznej struktury, w ciągu życia osobnika.

Okostna i jej rola.
  Powierzchnia kości pokryta jest okostną. Jest to cienka błona z tkanki łącznej zbitej. Nie występuje na powierzchniach stawowych (pokrytych chrząstką szklistą) ani w miejscach zetknięcia kości. Okostna obfituje w naczynia krwionośne oraz w nerwy i ich zakończenia czuciowe. Naczynia okostnej wnikają w głąb kanalików kostnych. Nerwy powodują wrażliwość samej okostnej i kości. Wewnętrzna warstwa okostnej - przylegająca do kości - zawiera komórki kościotwórcze osteoblasty i komórki kościogubne - osteoklasty. W organizmach rosnących osteoblasty przekształcają się stopniowo w komórki kostne - osteocyty, powodując wzrastanie kości na grubość przez tak zwaną apozycję, czyli nakładanie się nowych warstw. W wypadku złamania lub pęknięcia kości osteoblasty okostnej rozmnażają się i wnikając w szczelinę powodują zrastanie się jej brzegów. Komórki kościogubne odgrywają szczególną rolę w kształtowaniu się kości płodu, powodując m. in. powstawanie jam szpikowych w pierwotnie pełnych trzonach jego kości długich. Okostna zrasta się z kością szczególnie silnie w miejscach przyczepu wiązadeł i ścięgien mięśniowych. Przez nią wnikają bowiem w głąb kości włókna klejodajne ścięgien i wiązadeł, zwane włóknami Sharpeya. Łączą one mięśnie, kości i wiązadła w jednolity, funkcjonalny układ ruchu.
Usunięcie okostnej powoduje obumieranie i rozpad kości.
Szpik jest to silnie ukrwiona miękka masa gąbczasta, wypełniająca wnętrze jam szpikowych kości długich oraz małe jamki szpikowe istoty gąbczastej. Szpik zawarty w kościach długich składa się głównie z komórek tłuszczowych nadających mu zabarwienie żółtawe i nosi nazwę szpiku żółtego. Szpik wypełniający jamki szpikowe istoty gąbczastej kości płaskich czaszki, obojczyka, mostka, żeber, kręgów, kości miednicy zwany jest szpikiem czerwonym. Szpik czerwony jest właściwym narządem krwiotwórczym: powstają tu krwinki czerwone, krwinki białe ziarniste (granulocyty) i płytki krwi. Szpik żółty może w razie potrzeby bardzo szybko przekształcić się w szpik czerwony, podejmując aktywnie produkcję krwinek. Stanowi on zatem potężną rezerwę na wypadek konieczności zwiększenia produkcji upostaciowanych elementów krwi (np. na wypadek krwotoku).

Wzrastanie kości na długość.
  W kościach długich organizmów młodocianych między końcem a trzonem występuje warstwa chrząstki zwanej nasadową. W tym okresie końce kości długich noszą nazwę nasad. Dzięki narastaniu tkanki kostnej w bezpośrednim sąsiedztwie chrząstki nasadowej kość wydłuża się. Proces ten kończy się w okresie dojrzewania płciowego organizmu. Pod wpływem hormonów rozmnażanie się komórek zostaje zahamowane. Nasady zrastają się z trzonem i rozrastanie się kości na długość ustaje.
  Przy makroskopowej obserwacji kości widzimy, że składają się one z dwu rodzajów istoty kostnej: istoty zbitej oraz istoty gąbczastej - złożonej z beleczek kostnych.
  Na przekroju kości długiej widać, że z istoty zbitej zbudowany jest trzon otaczający jamę szpikową. Obserwacja mikroskopowa wykazuje, że powierzchniowa warstwa istoty zbitej kości, jak i warstwa granicząca z jamą szpikową, zbudowane są z blaszek kostnych leżących równolegle do obwodu. Tworzą one tzw. blaszkę podstawową zewnętrzną i wewnętrzną (każda z nich zbudowana jest w istocie z kilkunastu warstw blaszek kostnych). Między blaszkami podstawowymi znajduje się warstwa kostna złożona z licznych osteonów. Warstwa istoty zbitej trzonu jest gruba. Natomiast w końcach kości długich istota zbita tworzy na ich powierzchni jedynie cienką warstewkę pokrywającą istotę gąbczastą, zbudowaną z beleczek kostnych różnego kształtu i grubości.
Struktura jej przypomina gąbkę, a układ beleczek wydaje się zupełnie przypadkowy. Uważna obserwacja przekonuje nas jednak o tym, że układają się one w kierunku działania na kość sił największego zgniatania lub rozciągania. W tych częściach kości, które nie podlegają rozciąganiu czy zgniataniu, nie ma substancji kostnej, lecz tylko jamki wypełnione przez czerwony szpik.
  Rurowata budowa trzonu - zgodnie z prawami fizyki - zapewnia kości lekkość przy zachowaniu takiej odporności na zgniatanie i rozciąganie, jaką wykazują walce o tej samej powierzchni przekroju. Gąbczasta budowa kości także zmniejsza ciężar kości długiej - nie osłabiając jej odporności.
Kości krótkie i różnokształtne zbudowane są z istoty gąbczastej okrytej obwodową warstwą istoty zbitej.
Kości płaskie mają dwie blaszki istoty zbitej: wewnętrzną i zewnętrzną, między którymi znajduje się cieńsza lub grubsza warstwa istoty gąbczastej (w kościach bardzo cienkich może nie być jej wcale). Istocie gąbczastej szkielet zawdzięcza swą lekkość przy zachowaniu maksymalnej wytrzymałości.

Skład chemiczny kości.
  Istota międzykomórkowa - stanowiąca główny budulec kości - złożona jest z ciał organicznych i nieorganicznych (soli mineralnych).
Składnikiem organicznym kości jest substancja białkowa zwana osseiną. Stanowi ona 35% masy kostnej. Przesycona jest solami mineralnymi (ok. 65% masy kostnej), występującymi w postaci kompleksowego związku węglanu wapnia i fosforanu wapnia. Poza tym w skład substancji nieorganicznych kości wchodzi niewielka ilość sodu, magnezu, potasu, chloru i fluoru.

Cechy biologiczne kości.
  Pomimo tak dużej zawartości soli mineralnych i mimo bardzo powolnej przemiany materii, kość jest materiałem bardzo plastycznym, ulegającym łatwo przebudowie pod wpływem zmiany działających na nią czynników mechanicznych. Unieruchomienie kości np. w opatrunku gipsowym lub w skutek porażenia nerwu prowadzi do jej zaniku (odwapnienia), natomiast mechaniczne obciążenie powoduje jej przerost (stąd osoby wykonujące ciężką pracę fizyczną mają grube kości).
  Połączenie substancji organicznej z solami mineralnymi nadaje kości niezwykłą wytrzymałość i twardość.

Właściwości fizyczne kości.
  Wytrzymałość kości ludzkich na rozciąganie wynosi około 9-12 kg/mm2 przekroju poprzecznego, co odpowiada mniej więcej odporności mosiądzu lub żelaza lanego. Kość udowa człowieka rozrywa się przy obciążeniu jej siłą około 5600 kg. Jeszcze większą odporność wykazują kości ludzkie na zgniatanie. Równa się ona 12-16 kg/mm2, co odpowiada wytrzymałości żelaza kutego. Kość udowa pęka wzdłuż dopiero pod działaniem siły około 7780 kg - skierowanej wzdłuż osi długiej. Kości ludzkie są najmniej odporne na wyginanie.   Kość udowa łamie się przy obciążeniu poprzecznym równym około 380 kg.
Kość jest zawsze najmocniejsza w miejscach działania linii sił uciskających lub rozciągających. Przypuszcza się, że ucisk (rozciąganie) pobudza osteoblasty do intensywniejszego tworzenia kości. Wykorzystuje się to przy leczeniu złamań, dążąc do wywierania ucisku na młodą kostninę przez napinanie, ucisk, obciążenie kończyny.

7. Podstawowe różnice pomiędzy szkieletem dziecka a szkieletem człowieka dorosłego (zrobione całe)

Dużą elastyczność oraz odporność na złamania kości dziecięce zawdzięczają temu że zawierają małą ilość składników mineralnych.

U ludzi dorosłych następuje stopniowe osłabienie odporności fizycznej kości, które u ludzi w wieku starczym stają się kruche ze względu na przewagę w nich właśnie składników mineralnych.

W okresie wzrastania organizmu dzięki narastaniu tkanki kostnej w bliskim sąsiedztwie chrząstek nasadowych, kości wydłużają się. Proces ten kończy się w okresie dojrzewania płciowego organizmu. Wtedy to nasady zarastają się trzonem a wydłużanie się kości ustaje.

2 kolei mózgoczaszka musi stale się powiększać wraz ze wzrostem mózgowia. Dopiero po ustaniu wzrostu mózgowia (45-50 lat) przestaje także rosnąć czaszka i następuje siarczę kostnienie szwów.

Czaszka noworodka natomiast zawiera nie skostniałe pozostałości czaszki błoniastej w postaci ciemiączek. Ciemiączko czołowe - zarasta się w okresie drugiego roku życia, ciemiączko tylne oraz ciemiączka boczne zarastają się w ciągu pierwszego roku życia.

Dziecko w życiu płodowym ma szkielet chrzęstny i dopiero wtórnie jest on stopniowo zastępowany przez kostny, w wyniku tzw. procesu kostnienia.

U dziecka w długich elementach szkieletu między trzonem i każdą nasadą występuje zależnie od wieku większa lub mniejsza strefa chrzęstna , nosząca nazwę chrząstki nasadowej. W miarę postępującego procesu kostnienia chrząstka nasadowa maleje, aż do całkowitego zniknięcia (bezwzględna większość kości kończy go około 18-20 roku życia). Wtedy też kończy się na zawsze możliwość wzrastania kości na długość. U niemowlęcia elementem wiążącym zestawionych z sobą kości czaszki jest obszerna tkanka łączna włóknista tworząc tzw. ciemiączka, potem - skutkiem rozrastania się kości - stopniowo zwężają się one i przekształcają się w szwy, by na starość zniknąć zupełnie, przy jednoczesnym zrośnięciu się z sobą kości, które tworzą wówczas kościozrosty. U dziecka kształtują się krzywizny kręgosłupa. Dwie z nich piersiowa i krzyżowo - guziczną są pozostałością z życia płodowego, a dwie pozostałe szyjna i lędźwiowa, których nie wykazuje kręgosłup noworodka, lecz kształtują się one stopniowo dopiero wówczas, gdy dziecko zaczyna unosić głowę, siadać, wstawać i chodzić.

8. Klasyfikacja połączeń kości i ich ogólna charakterystyka

Kości, łącząc się w układ szkieletowy, tworzą połączenia ścisłe ( więzozrosty{ syndesmosis }, chrząstkozrosty{ synchondrosis}, kościozrosty{ synostosis} i połączenia wolne, czyli stawy. W więzozrostach łącznikiem kości bywa tkanka łączna włóknista lub sprężysta. Tkanka łączna włóknista występuje w postaci błon międzykostnych, np. między kośćmi podudzia lub przedramienia. Tkanka łączna sprężysta tworzy m. in. więzozrosty, łączące ze sobą łuki kręgów. Swoistym rodzajem są szwy, łączące u osobników młodych kości czaszki. Z wiekiem szwy kostnieją. Chrząstkozrosty są to połączenia kości za pośrednictwem chrząstki. W wieku dziecięcym i młodzieńczym występują pomiędzy poszczególnymi częściami jednej kości. Ruchomość tych połączeń jest minimalna. Kościozrosty powstają z wiekiem przez skostnienie niektórych więzozrostów[ np. szwów czaszki] lub chrząstkozrostów [ skostnienie chrząstek nasadowych ]. Połączenia ruchome, gdzie ruchomość stawu uzależniona jest od kształtu stykających się ze sobą powierzchni stawowych i ze względu na to ukształtowanie stawy dzielimy na: zawiasowe, obrotowe, śrubowe, eliptyczne, siodełkowe, kuliste, nieregularne, płaskie. Ruchy w stawach mogą odbywać się w jednej, dwóch lub wielu płaszczyznach, wokół jednej, dwóch lub wielu osi i zależnie od tego rozróżniamy stawy jednoosiowe, dwuosiowe i wieloosiowe.

9. Anatomiczna budowa mięśnia z uwzględnieniem różnic w budowie kręgów poszczególnych jego odcinków

Włókno mięśniowe poprzecznie prążkowane szkieletowe jest długą cylindryczną zespoloną komórkową. Włókno otoczone jest błoną zwaną sarkolemmą, która pokryta jest cienką warstewką tkanki łącznej, tzw śródmięsną. Wnętrze włókna mięśniowego wypełnione jest sarkoplazmą. Sarkoplazma włókien zawiera zwykle organelle komórkowe poza tym wypełniona jest włókienkami kurczliwymi, miofibrylami o średnicy 1 mikrona. Miofibryle z kolei składają się z jeszcze cieńszych niteczek, zwanych miofilamentami które zbudowane są z kurczliwego białka tzw akromiozyny, tworzących długie łańcuchy cząsteczek białkowych: aktyna - cieńsza, miozyna - grubsza. Prążki Z dzielą miofibryle na krótkie odcinki sarkomery. Zależnie od ilości miofibryli włókna mięśniowe są ubogie lub bogate w sarkoplazmę. Włókna bogate w sarkoplazmę tzw. Włókna czerwone zawierają więcej miofibryli i wolniej podlegają zmęczeniu. Włókna czerwone występują w mięśniach gałki ocznej, w mięśniach oddechowych, w żwaczach. Włókna białe, uboższe w sarkoolazmę, mają zdolność szybszego skurczu, lecz szybciej ulegają zmęczeniu.

10. Topograficzna, morfologiczna i funkcjonalna klasyfikacja mięśni. (zrobione całe)

Włókna mięśniowe łączą się w jednostki większe, pęczki te z kolei łączą się w wiązki mięśniowe i mięśnie. Pęczki mają łącznotkankową osłonę zwaną omięsną wewnętrzną Grupy pęczków mięśniowych otacza omięsną zewnętrzna. Mięsień jako całość pokryty jest włóknistą błoną namięsną, a ta z kolei otoczona jest powięzią. Namięsna przy skurczu mięśnia porusza się wraz z mięśniem, natomiast powięź pozostaje nieruchoma Z tak ukształtowanej tkanki mięśniowej zbudowana jest część czynna mięśnia, czyli brzusiec który na końcach przechodzi w ścięgna zbudowane z tkanki łącznej, włóknistej, lub rozcięgna w mięśniach płaskich. Brzusiec to część kurczliwa mięśnia, natomiast, ścięgna przenoszą siłę mięśnia na kości do których się przyczepiają. W mięśniach wrzecionowatych wydłużonych, które najczęściej występują na kończynach, występują dwa ścięgna początkowe i końcowe. Ścięgno początkowe nazywa się głowa mięśnia, a ścięgno końcowe jego ogonem. Przytwierdzenie ścięgna początkowego do kości określa się mianem przyczepu początkowego mięśnia lub początkiem, ścięgna końcowego -przyczepem lub przyczepem końcowym mięśnia.

Mięsień może mieć jedną głowę lub więcej. Otrzymuje wtedy nazwę mięśnia dwugłowego, trójgłowego, czworogłowego. Mięśnie o jednej głowie mają. tylko nazwę własna, bez określenia liczby głów np. mięsień ramienny. Mięśnie mogą również mieć w swojej środkowej części ścięgno pośrednie, które dzieli mięsień na dwa brzuśćce. Mięsień taki nosi nazwę dwubrzuśćcowego. Inne mięśnie mogą być podzielone całkowicie lub częściowo, przez krótkie ścięgienka, tzw smugi ścięgniste np. mięsień prosty brzucha. Mięśnie płaski kończą się szerokimi rozcięgnami. Część końcowa mięśnia może dzielić się także na dwa lub więcej ścięgien, np. mięśnie zaopatrujące palce. Taki mięsień nazywamy wtedy wielościęgnistym. W mięśniach wrzecionowatych o taśmowatym przebiegu włókien mięśniowych, mogą się ona w znacznym zakresie skracać i tym samym działać na większe odległościach. W mięśniach pierzastych j półpierzastych włókna mięśniowe wchodzą do ścięgna pod kątem mniej lub bardziej ostrym np. mięsień zginacz długi kciuka. Wszystkie mięśnie o ukośnym wejściu włókien mięśniowych do ścięgna charakteryzują się stosunkowo dużym przekrojem fizjologicznym. Pierzaste ustawienie włókien cechuje mięśnie przeznaczone do szybkich i mocnych skurczów na krótkiej odległości. Niektóre mięśnie biegną okrężnie, otaczając otwory naturalne ciała:

mięśnie okrężne ust, oka, zwieraczy, cewki moczowej i odbytu.

Mięśnie wyrazowe twarzy stanowią wyjątek, jeśli chodzi o przyczepy: mają tylko jeden
początek na kości, z drugiej strony przyczepiają się do wewnętrznej powierzchni skóry
lub błony śluzowej albo w ogóle nie maja przyczepu kostnego

Topograficzna klasyfikacja określa położenia mięśnia w stosunku do kośćca, zatem mięśnie szkieletowe dzielimy na:

1-mięśnie grzbietu

2-mięśnie szyi

3-mięśnie klatki piersiowej

4-mięśnie brzucha

5-mięśnie głowy

6-mięśnie kończyny górnej

7-mięśnie kończyny dolnej.

Ze względu na kształt wyróżniamy

*mięśnie długie -występują głównie w kończynach

*mięśnie krótkie -otaczające kręgosłup i torebki stawowe

*mięśnie szerokie -występują w ścianach jamy brzucha, klatki piersiowej i miednicy

*mięśnie mieszane

*mięśnie okrężne -zwieracze występują wokół naturalnych otworów organizmu takich jak usta oczy odbyt

W zależności od stosunku części mięśniowej i ścięgnistej wyróżniamy:

1-mięśnie płaskie -np. mięśnie powierzchniowe brzucha, grzbietu, klatki piersiowej

2-mięśnie wrzecionowate

3-mięśnie pierzaste -ścięgno biegnie środkiem części mięśniowej, a włókna mięśnia dochodzą do niego skośnie z obu boków np. mięsień obszerny przyśrodkowy uda

4-mięśnie półpierzaste -włókna mięsne łączą się skośnie ze ścięgnem tylko po jednej stronie np. mięsień obszerny pośredni uda.

Każdy mięsień ma przynajmniej dwa punkty przyczepu, przyczep początkowy i końcowy, ze względu na liczbę przyczepów wyróżniamy mięśnie dwu- trój-, czterogłowe.

Nazwy mięśnia /400/ często określają:

1-jego położenie /mięsień ramienny/

2-miejsce przyczepu /mięsień .mostkowo-obojczykowo-sutkowy/

3-czynności /zginacz/

4-kształt /obły/

5-budowę /dwubrzuśćcowy/.

Podział mięśni ze względu na ich główną funkcję na:

1-zginacze /np. .zginacz łokciowy nadgarstka/

2-prostowniki /np. prostownik grzbietu/

3-przywodziciele /np. przywodziciele uda/

4-odwodziciele /np. odwodziciel kciuka/

5-dźwigacze /np. dźwigacz łopatki/

6-obniżające /np. obniżający brwi/.

Grupę mięśni współdziałających w wykonaniu jednego ruchu nazywamy synergistami, a uczestniczące w wykonywaniu czynności przeciwnych nazywamy antagonistami.

11. Morfologia szkieletu kończyny górnej

Szkielet kończyny górnej składa się z dwu zasadniczych części: 1-kości kończyny górnej złożonej z dwu obojczyków i dwu łopatek 2-kości kończyny górnej wolnej: a/kości ramiennej, b/.dwu kości przedramienia-łokciowej i promieniowej c/ kości ręki-ośmiu kości nadgarstka pięciu kości śródręcza i 14 kości palców-paliczków po 3 paliczki w każdym palcu z wyjątkiem kciuka-2paliczki. Obręcz kończyny górnej łączy kończynę wolną z tułowiem.

I.Obojczyk /clavicula/ jest kością długą esowato wygiętą. Budowa; 1-trzon z powierzchnią górną i dolną 2-koniec przyśrodkowy-mostkowy z powierzchnią stawową mostkową 3-k.boczny barkowy, łączy się z wyrostkiem łopatki za pomocą owalnej powierzchni stawowej barkowej.

II.Łopatka /scapula/ jest kością płaską, kształtu trójkątnego. Budowa; 1-powierzchnia przednia żebrowa i tylna grzbietowa,2-trzy brzegi-górny, przyśrodkowy, boczny,3-trzy kąty-górny, boczny, dolny 4-dół podłopatkowy /zagłębienie przedniej powierzchni pokryte kresami mięśniowymi/ 5-grzebień łopatki znajdujący się na powierzchni grzbietowej kończący się wyrostkiem barkowym na którym znajduje się powierzchnia stawowa dla połączenia z końcem barkowym obojczyka 6-dół nadgrzebieniowy 7-dół podgrzebienowy 8-wcięcie łopatki znajdujące się na górnym brzegu łopatki sąsiadujące z wyrostkiem kruczym 9-wdrążenie stawowe znajdujące się w górnym odcinku bocznego brzegu łopatki, oddzielone od reszty kości szyjką. Wydrążenie stanowi panewkę stawu barkowego 10-guzek nadpanewkowy oraz guzek podpanewkowy znajdujące się na brzegu panewki.

III. Kość ramienna /humerus/ jest kością długą złożona jest z trzonu końca górnego i dolnego. Budowa; 1-głowa stawowa końca górnego tworzy z wydrążeniem stawowym łopatki wieloosiowy staw ramienny objęty luźną torebką stawową, 2-szyjka anatomiczna oddziela głowę od reszty kości, 3-guzek większy od którego zbiega ku dołowi grzebień guzka większego, 4-guzek mniejszy z zbiegającym ku dołowi grzebieniem guzka mniejszego, 5-bruzda międzyguzkowa mieszcząca się pomiędzy ww guzkami 6-szyjka chirurgiczna odcinek poniżej głowy kości. Na dalszym końcu kości ramiennej zwanym 7-kłykciem kości ramiennej, znajduje się powierzchnia stawowa dla połączenia tej kości z kośćmi przedramienia w stawie łokciowym złożona z stawu ramienno-lokciowego, ramienno promieniowego, promieniowo-łokciowego. /wszystkie trzy stawy otacza wspólna torebka stawu łokciowego/.Składa się ona z dwóch części. Przyśrodkowy odcinek tworzy 8-bloczek i łączy się z kością łokciową, boczny zakończony z boku kulistą główką przeznaczony jest dla kości promieniowej. 9-Dół promieniowy położony powyżej główki, 10-dół wyrostka dziobiastego umiejscowiony ponad bloczkiem w który wchodzi wyrostek dziobiasty kości łokciowej. Przechodząc do powierzchni tylnej wyróżniamy-11-bruzda bloczka łokciowego, 12-dół wyrostka łokciowego w który wchodzi wyrostek łokciowy kości łokciowej, 13-nadkłykcie przyśrodkowy i boczny, 14-bruzda nerwu łokciowego.

IV.Kość łokciowa /ulna/ jest kością długą, jest grubsza w końcu górnym z : 1-wyrostkiem dziobiastym oraz 2-wyrostekiem łokciowym między którymi znajduje się wcięcie bloczkowe. , a cieńsza w końcu dolnym nazwana: 3-głową z 4-wyrostkiem rylcowatym. Na głowie kości łokciowej znajduje się powierzchnia stawowa służąca do połączenia stawowego z dolnym końcem kości promieniowej.

V.Kość promieniowa /radius/ jest kością długą, krótszą od kości promieniowej o ok. 2cm. Jej bliższy koniec stanowi 1-głowa kości promieniowej oddzielona od reszty kości 2-szyjką, koniec dolny z 3-wyrostkiem rylcowatym jest masywniejszy, a powierzchnia stawowa łączy ją z kośćmi nadgarstka. Kości przedramienia połączone są ze sobą błoną międzykostną, przyczepioną do grzebieni kostnych obu kości.

VI.Kości nadgarstka /ossa carpi/ ułożone są w dwa szeregi po cztery kostki w każdym, w skład I szeregu wchodzą kości: łódeczkowata, księżycowata, trójgraniasta, grochowata-łączą się stawowo z panewką kości promieniowej. Szereg dalszy, złożony z kości czworobocznej większej, czworobocznej mniejszej, główkowatej, haczykowatej, łączy się z podstawami

VII. pięciu kości śródręcza /ossa metacarpalia/, które należą do kości długich, oznaczamy je liczbami porządkowymi od I-V, zaczynając od strony promieniowej. Analogicznie oznaczamy

VIII. paliczki palców /phalanges digitorum/, przy czym palec I ma dwa paliczki pozostałe mają po trzy paliczki. Nazwy palców I-kciuk, II-wskazujący, III-środkowy, IV-obrączkowy, V-mały.

12. Morfologia szkieletu kończyny dolnej

13. Morfologia kręgosłupa z uwzględnieniem różnic w budowie kręgów poszczególnych jego odcinków (zrobione całe)

Kręgosłup (COLUMNA VERTEBRALIS)

• 7 kręgów szyjnych (VERTEBRAE CERVICALES)

• 12 kręgów piersiowych (VERTEBRAE THORACICAE)

• 5 kręgów lędźwiowych (VERTEBRAE LUMBALES)

• 4 - 5 kręgów guzicznych (VERTEBRAE COCCYGEAE)

Ogólna budowa kręgu.

• część przednia - trzon kręgu

• część tylna - łuk kręgowy

Między trzonem a łukiem znajduje się otwór kręgowy (otwory kręgowe poszczególnych kręgów tworzą kanał kręgowy, w którym znajduje się rdzeń kręgowy - część ośrodkowego układu nerwowego).

Łuk kręgowy w miejscu odejścia od trzonu jest niższy. W miejscach tych są wcięcia kręgowe górne i dolne (wcięcia te tworzą otwory międzykręgowe przez które przechodzą nerwy i naczynia).

Od łuku kręgowego odchodzi 7 wyrostków:

• nieparzysty wyrostek kolczysty,

• parzyste wyrostki poprzeczne)

• dwie pary wyrostków stawowych - górne i dolne

Kręgi szyjne.

Wyrostek poprzeczny składa się z dwóch listewek tworzących otwór wyrostka poprzecznego. Przez otwory te biegną ku górze tętnice i żyły kręgowe wraz ze splotem nerwów współczulnych.

Wyrostek kolczysty dzieli się na końcu na dwie guzkowato zakończone części.

Trzony kręgów są niskie o powierzchniach górnych i dolnych w kształcie czworoboków.

Otwory kręgowe są duże, trójkątne.

Odmienną budowę mają dwa najwyższe kręgi szyjne - szczytowy i obrotowy oraz ostatni zwany kręgiem wystającym.

Krąg szczytowy (ATLAS)

• nie ma trzonu, zamiast niego jest łuk przedni

• na przedniej powierzchni łuku przedniego znajduje się guzek przedni

• na tylnej powierzchni łuku przedniego jest okrągła powierzchnia stawowa - dołek zębowy - służy do połączenia z zębem kręgu obrotowego (drugiego)

• nie ma wyrostków stawowych - jedynie powierzchnie stawowe, tj. dołki stawowe górne do połączenia z kością potyliczną i dolne do połączenia z kręgiem obrotowym,

• zamiast wyrostka kolczystego jest guzek tylny - na łuku tylnym

Krąg obrotowy (AXIS)

• ma trzon rozwinięty ku górze w ząb kręgu obrotowego

• na obu powierzchniach zęba znajdują się powierzchnie stawowe - przednia dla połączenia z dołkiem zębowym kręgu szczytowego i tylna dla połączenia z więzadłem poprzecznym kręgu szczytowego

• krąg obrotowy ma powierzchnie stawowe górne (leżą obok obu boków zęba), powierzchnie stawowe dolne leżą już na wyrostkach stawowych dolnych

Krąg wystający (VERTEBRA PROMINENS) - 7 krąg szyjny ma niektóre cechy kręgów piersiowych:

• nierozdwojony i długi wyrostek kolczysty

• na dolnym brzegu powierzchni trzonu ma dołki żebrowe dla głów pierwszej pary żeber.

• otwór wyrostka poprzecznego czasem całkowicie zanika,

• przednia blaszka wyrostka poprzecznego może występować jako szczątkowe żebro szyjne.

Kręgi piersiowe.

• występują na nich dołki żebrowe - powierzchnie stawowe dla połączenia z głowami żeber

I krąg piersiowy - ma pojedynczą powierzchnię stawową dla głowy pierwszego żebra oraz dołki na dolnej krawędzi trzonu

II - X kręgi - dołki leżą na górnej i dolnej krawędzi trzonu

XI i XII (czasem też X) - mają jedną powierzchnię stawową - jeden dołek żebrowy

I-X kręgi - mają także dołki żebrowe na wyrostkach poprzecznych dla połączenia z guzkami odpowiednich żeber

Z powyższego wynika, że głowy żeber I, XI i XII a czasem X łączą się tylko z jednym kręgiem, pozostałe głowy żeber wchodzą w uzupełniające się dołki żebrowe dwóch sąsiednich kręgów

• wyrostki kolczyste są długie

• wyrostki poprzeczne są silnie rozwinięte, na końcu zgrubiałe

• otwór kręgowy jest mały, okrągły

• dwa dolne kręgi piersiowe (XI a zwłaszcza XII) upodabniają się kształtem do kręgów lędźwiowych , np. występują guzki odpowiadające wyrostkom suteczkowatym.

Kręgi lędźwiowe

• nie mają otworów w wyrostkach poprzecznych jak kręgi szyjne

• nie mają dołków żebrowych jak kręgi piersiowe

• trzony kręgów są duże, ich powierzchnie są płaskie nerkowatego kształtu

• wyrostek poprzeczny jest szczątkowym żebrem stąd nazwa wyrostek żebrowy

• właściwy wyrostek poprzeczny występuje jako wyrostek dodatkowy, leży u nasady wyrostka żebrowego

• na bocznej stronie wyrostka stawowego górnego znajduje się guzek zwany wyrostkiem suteczkowatym

• otwory kręgowe są najczęściej kształtu trójkątnego.

Kość krzyżowa (OS SACRUM)

• powstaje ze zrośnięcia się 5 kręgów krzyżowych

• ma kształt klina

• podstawa łączy się z ostatnim kręgiem lędźwiowym

• wierzchołek łączy się z kością guziczną

• powierzchnia przednia wklęsła - miednicza

• powierzchnia tylna wypukła - grzbietowa

• na podstawie znajdują się wyrostki stawowe górne, łuk kręgowy i górna powierzchnia trzonu pierwszego kręgu krzyżowego

• między łukiem a trzonem znajduje się otwór, który prowadzi do kanału krzyżowego, dolne ujście kanału zwane jest rozworem krzyżowym - znajduje się u wierzchołka, są tam widoczne wyrostki stawowe dolne najniższego kręgu krzyżowego zwane różkami krzyżowymi

• na obu powierzchniach kości krzyżowej znajdują się otwory krzyżowe miednicze i grzbietowe,

• na powierzchni miedniczej znajdują się kresy poprzeczne, które znaczą miejsca zrośnięcia się trzonów kręgów krzyżowych

• na każdej z części bocznych znajduje się powierzchnia uchowata dla połączenia z kością biodrową

• na tylnej powierzchni (grzbietowej) tuż za powierzchnią uchowatą znajduje się guzowatość krzyżowa

• na powierzchni grzbietowej znajduje się grzebień krzyżowy pośrodkowy powstały ze zrośniętych wyrostków kolczystych

• ze zrośniętych wyrostków stawowych powstał grzebień krzyżowy pośredni

• zrośnięte wyrostki poprzeczne tworzą grzebień krzyżowy boczny

Kość guziczna (OS COCCYGIS)

• kość tworzą zrośnięte kręgi guziczne (4 - 5) występujące w postaci szczątkowej

• na pierwszym kręgu występują pewne cechy kręgów - trzon, szczątkowe wyrostki poprzeczne i wyrostki stawowe górne zwane różkami guzicznymi, które łączą się z różkami krzyżowymi kości krzyżowej

• pozostałe kręgi guziczne są to szczątkowe trzony kręgów w postaci okrągławych kostek

14. Połączenie kości kończyny górnej, dolnej i kręgosłupa

15. Klatka piersiowa, połączenia żeber z mostkiem i kręgami (zrobione całe)

Klatka piersiowa ma kształt ściętego u szczytu stożka spłaszczonego nieco w osi strzałkowej. Wyróżniamy na niej ścianę przednią, tylną oraz dwie ściany boczne

- ściana, przednia - utworzona przez mostek i chrząstki żeber jest najkrótsza, ustawiona pochyło.

- Ściany boczne-są najdłuższe, tworzą je przednie części żeber kostnych, między którymi są przestrzenie międzyżebrowe

- Ścianę tylna tworzy odcinek piersiowy kręgosłupa i tylne części żeber. Ściany ograniczają przestrzeń, (jamę klatki piersiowej) stanowiąca osłonę dla znajdujących się wewnątrz narządów - serca, płuc i wątroby.

Klatka piersiowa ma dwa otwór: górny i dolny.

Otwór górny ma kształt nerkowaty, a jego płaszczyzna jest skierowana ku przodowi i dołowi pod kątem ok. 30 stopni.

Otwór dolny jest znacznie większy niż górny i ma bardziej nieregularny kształt.

Klatka piersiowa wykazuje różnice płciowe. U kobiet jest krótsza w skutek mniej spadzistego przebiegu żeber i krótszego mostka, a jej otwór dolny jest większy niż u mężczyzn.
Klatka piersiowa bierze też udział w oddychaniu. W czasie wdechu unosi się a w czasie wydechu opada.

STAWY ŻEBROWO - KRĘGOWE

*stawy głów żeber:

-powierzchnie stawowe: głowy żeber I - VII i odpowiadające im dołki żebrowe.

-Więzadła: śródstawowe głowy żebra -rozpięte między grzebieniem głowy żebra a krążkiem miedzykręgowym oraz więzadło promieniste głowy żebra.

-To staw czynnościowo sprzężony a ruch żeber jest niewielki.

*stawy żebrowo - poprzeczne:

-powierzchnie stawów: powierzchnie stawowe guzków żeber i dołki żebrowe wyrostków
poprzecznych kręgów piersiowych.

-Więzadła: występuje kilka więzadeł żebrowo poprzecznych między szyjką żebra a wyrostkami poprzecznymi leżącymi wyżej lub na tym samym poziomie.

-To również staw czynnościowo sprzężony a ruch żeber jest tu nieznaczny.

W skład klatki piersiowej wchodzi 12 kręgów piersiowych, 12 par żeber i mostek. Liczba żeber jest zmienna czasem może zmniejszać się do 11 par lub zwiększać na wskutek występowania żeber szyjnych lub lędźwiowych.

Żebra (costa)

• składają się z części środkowej zwanej trzonem i dwóch końców tylnego (kręgosłupowego) i przedniego (mostkowego).

• koniec przedni przechodzi w chrząstkę żebrową,

• siedem górnych par żeber to żebra prawdziwe (ich chrząstki żebrowe łączą się bezpośrednio z mostkiem)

• pięć dolnych par to żebra rzekome - VIII, IX, X łączą się z chrząstką wyżej leżącą i wraz z VII tworzą łuk żebrowy, XI i XII to żebra wolne (kończą się swobodnie między mięśniami brzucha)

• na tylnym końcu żebra znajduje się głowa mająca podzieloną grzebieniem powierzchnię stawową (żebra I, XI i XII mają głowę nie podzieloną)

• głowę od trzonu oddziela szyjka, na jej końcu znajduje się guzek żebra z powierzchnią stawową guzka żebra (guzek występuje na 10 górnych żebrach)

• żebra XI i XII to cienkie listewki pozbawione najczęściej szyjki, guzka, kąta i bruzdy żebra

Mostek (sternum)

Budowa mostka:

• rękojeść- na górnym brzegu jest wcięcie szyjne, po jego bokach skośnie ułożone wcięcia obojczykowe,

• trzon

• wyrostek mieczykowaty

• wzdłuż bocznych brzegów mostka są wcięcia żebrowe do połączenia z chrząstkami żeber od I do VII

Funkcje klatki piersiowej

• ochrona narządów znajdujących się w jej wnętrzu

• stworzenie przestrzeni zamkniętej o zmiennej objętości, w której ciśnienie może ulegać zmianom (zmiany ciśnienia następują dzięki ruchomości ścian klatki piersiowej a więc przepony i żeber)

Połączenia żeber z kręgosłupem

Stawy żebrowo-kręgowe

• staw głowy żebra (art. capitis costale) - łączy głowę żebra z dołkami żebrowymi kręgów. Żebra (z wyjątkiem I, XI i XII) łączą się z trzonami dwóch sąsiednich kręgów. Od grzebienia głowy (żebra I-X) do krążka międzyżebrowego biegnie więzadło śródstawowe głowy żebra. Staw posiada własną torebkę wzmocnioną więzadłem promienistym głowy żebra.

• staw żebrowo-poprzeczny -łączy guzek żebra z dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego (stawy te występują przy żebrach od I do X. Staw ten jest wzmocniony więzadłem żebrowo-poprzecznym łączącym żebro z wyrostkiem poprzecznym kręgu tworzącego staw i kręgu leżącego wyżej

Połączenia żeber z mostkiem

• żebro I łączy się z mostkiem chrząstkozrostem

• żebra II - VII łączą się stawami mostkowo-żebrowymi - koniec mostkowy żebra jest ścięty, od jego wierzchołka do mostka biegnie więzadło mostkowo-żebrowe śródstawowe mocujące koniec żebra we wcięciu żebrowym mostka. Staw jest otoczony torebką wzmocnioną więzadłami mostkowo-żebrowymi promienistymi. Tworzą one na powierzchni przedniej i tylnej mostka błonę mostka

• żebra VIII - IX tworzą z żebrem leżącym wyżej staw międzychrząstkowy, X z IX jest połączone pasmem łącznotkankowym

• żebra XI i XII - wolne

16. Ruchy kręgosłupa i wykonujące je mięśnie

Ruchy kręgosłupa zachodzą w trzech płaszczyznach:

• w płaszczyźnie strzałkowej - ruchy zgięcia i prostowania

• w płaszczyźnie czołowej - ruchy zgięcia bocznego

• w płaszczyźnie poziomej - ruchy obrotowe

Kolejno występujące po sobie ruchy zgięcia dają także złożony ruch obwodzenia.

1. Mięśnie zginające kręgosłup w kierunku bocznym, skurcz obustronny zgina tułów ku tyłowi (prostowniki grzbietu)

• mięsień biodrowo-żebrowy (ILIOCOSTALIS)

• mięsień najdłuższy (LONGISSIMUS)

• mięsień kolcowy (M. SPINALIS)

2. Mięsień prostujący kręgosłup oraz głowę

• mięsień półkolcowy (SEMISPINALIS)

3. Mięśnie wspierające zgięcia boczne i skręty kręgosłupa (przy jednostronnym skurczu)

• mięsień wielodzielny (MULTIFIDI)

• mięśnie skręcające (ROTATORES)

4. Mięśnie zginające kręgosłup ku bokowi (przy skurczu jednostronnym), prostujące kręgosłup przy skurczu obustronnym

• mięśnie międzypoprzeczne

5. Mięśnie pomagające przy prostowaniu, pochylaniu w kierunku bocznym i skręcaniu kręgosłupa (oraz działające na żebra)

• dźwigacze żebrowe

6. Mięśnie odpowiadające za pochylanie kręgosłupa w stronę boczną (obracające głowę)

• mięsień płatowaty głowy (SPLENIS CAPITIS)

7. Mięśnie obracające i pochylające w stronę boczną część szyjną kręgosłupa

• mięsień płatowaty szyi

Podział mięśni grzbietu

1. Mięśnie grzbietu powierzchowne

• kolcowo-ramienne: czworoboczny, najszerszy grzbietu

• kolcowo-żebrowe: zębaty tylny górny, zębaty tylny dolny

2. Mięśnie grzbietu głębokie (prostowniki grzbietu)

• płatowate: płatowaty głowy, płatowaty szyi

• długie grzbietu: biodrowo-żebrowy, najdłuższy, kolcowy

• mięsień poprzeczno-kolcowy: półkolcowy, wielodzielny, skręcające

• mięśnie krótkie grzbietu: międzykolcowe, międzypoprzeczne

3. Mięśnie podpotyliczne

Funkcje kręgosłupa:

• narząd podpory ciała

• ochrania rdzeń kręgowy

• narząd ruchu biernego (dzięki licznym wyrostkom do których doczepione są mięśnie)

• powoduje łagodzenie wstrząsów chroniąc narządy wewnątrz czaszki

Łagodzenie wstrząsów następuje dzięki krążkom międzykręgowym oraz dzięki krzywiznom kręgosłupa nadającym mu charakter sprężyny amortyzującej wstrząsy. Krzywizny te od góry to:

• lordoza szyjna

• kifoza piersiowa

• lordoza lędźwiowa

• kifoza krzyżowo-guziczna

17. Mięśnie brzucha, ich topografia, przyczepy i funkcje mięśni

*mięsień skośny zewnętrzny brzucha (OBLIQUUS EXTERNUS ABDOMINIS) - rozpoczyna się 8 zębami na powierzchni bocznej ośmiu dolnych żeber, kończy na: pochewce mięśnia prostego brzucha, więzadle pachwinowym, grzebieniu kości biodrowej. Zgina on tułów w swoją stronę i jednocześnie obraca tułów w stronę przeciwną, współdziałając z mięśniem skośnym wewnętrznym strony przeciwnej. Jednoczesny skurcz obu mięśni skośnych zewnętrznych powoduje zgięcie tułowia do przodu.

*mięsień wewnętrzny brzucha (OBLIQUUS INTERNUS ABDOMINIS) - rozpoczyna się na powięzi piersiowo-lędźwiowej, na grzebieniu kości biodrowej, na bocznej części więzadła pachwinowego, kończy na 3 dolnych żebrach i na pochewce mięśnia prostego brzucha. Jednoczesny skurcz obu mięśni skośnych wewnętrznych powoduje zgięcie tułowia do przodu.

*mięsień poprzeczny brzucha (TRANSVERSUS ABDOMINIS) - rozpoczyna się 6 zębami na wewnętrznej powierzchni chrząstek 6 dolnych żeber, koniec pochewka mięśnia prostego brzucha. Bierze udział w wytwarzaniu tłoczni brzusznej a tym samym współdziała przy wydechu

*mięsień prosty brzucha (RECTUS ABDOMINS) -początek na wyrostku mieczykowatym mostka i na V-VII chrząstkach żebrowych, koniec kość łonowa i spojenie łonowe. Mięsień kurcząc się zbliża do siebie wyrostek mieczykowaty i spojenie łonowe. Ruch klatki piersiowej czy miednicy występuje w zależności od tego który przyczep jest ustalony

*mięsień piramidowy (PYRAMIDALIS) - rozpoczyna się na spojeniu łonowym i na kości łonowej, kończy na kresie białej. Napina on kresę białą a tym samym przednią ścianę brzucha.

Mięsień prosty brzucha i piramidowy leżą w pochewce mięśnia prostego brzucha

Funkcje mięśni brzucha

*stanowią silną, elastyczną ścianę, mogącą się kurczyć lub rozciągać co ma zasadnicze znaczenie dla oddychania. Kurcząc się mięśnie brzucha tłocząc trzewia ku górze unoszą przeponę, powodują wydech. Przy rozkurczu tych mięśni przepona wypiera trzewia jamy brzusznej w dół i powoduje wydech.

*ograniczają jamę brzuszną i jamę miednicy kurcząc się mogą powodować wzrost ciśnienia w jamie brzusznej (wytwarzają tłocznię brzuszną) co sprzyja oddawaniu stolca, moczu (oraz płodu podczas porodu).

18. Mechanika ruchów oddechowych z uwzględnieniem uczestniczących w nich mięśni

Ruchy oddechowe:

• mięśnie wdechowe unoszą żebra co powoduje wciągnięcie powietrza do płuc

• ustanie działania mięśni wdechowych i działanie mięśni wydechowych obniża żebra co powoduje wydech

• przy ruchach oddechowych klatki bierze udział także kręgosłup (prostowanie odcinka piersiowego prze wdechu, zginanie przy wydechu) oraz przepona

Mięśnie klatki piersiowej (biorące udział w ruchach klatki piersiowej)

• piersiowy mniejszy (PECTORALIS MINOR) - przez uniesienie żeber wspomaga wdech

• zębaty przedni (SERRATUS ANTERIOR) - przy ustalonej łopatce wspomaga wdech

Mięśnie międzyżebrowe

• międzyżebrowe zewnętrzne (INTERCOSTALES EXTERNI) - uszczelnianie i napinanie przestrzeni międzyżebrowych; wdech

• międzyżebrowe wewnętrzne (INTERCOSTALES INTERNI) - uszczelnianie i napinanie przestrzeni międzyżebrowych; wydech

• podżebrowe (SUBCOSTALES) - napięcie klatki piersiowej; wdech

• poprzeczny klatki piersiowej (TRANSVERSUS THORACIS) - napięcie klatki piersiowej; wydech

Przepona - mięsień oddechowy (oddychanie przeponowe), czynna przy wydechu

ODDYCHANIE:

1)akt czynny- wdech:

-skurcz mięśni międzyżebrowych i przepony,

-powiększenie pojemności klatki piersiowej,

-spadek ciśnienia w jamie opłucnej ,-powiększenie pojemności płuc,

-spadek ciśnienia w pęcherzykach płucnych,

-napływ powietrza przez drogi oddechowe do płuc.

2)akt bierny- wydech:

-elementy sprężyste tkanki płucnej kurczą się i powietrze zostaje wypchnięte na zewnątrz,

-za opłucną trzewną podąża opłucna ścienna i zmniejsza się pojemność klatki piersiowej.

Średnio 14-16x na minutę

19. Osobniczy rozwój systemu nerwowego

Ośrodkowy układ nerwowy powstaje z ektodermy. W wczesnych okresach życia płodowego (14 dzień) ektoderma ulega zgrubieniu w postaci płytki nerwowej. Ta z kolei zrasta się tworząc rynienkę nerwową (16 dz.) Następnie brzegi rynienki zrastają się tworząc zamkniętą cewę nerwową (22 dz.) . W części rdzeniowej cewa nerwowa rozrasta się jednolicie a w części mózgowej powstają 3 rozszerzenia zwane pęcherzykami pierwotnymi (23 dz.): przodomózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie. Z nich powstają pęcherzyki ostateczne (4 tydzień)

PRZODOMÓZGOWIE - dzieli się na kresomózgowie i międzymózgowie ,

ŚRÓDMÓZGOWIE - śródmózgowie ,

TYŁOMÓZGOWIE - dzieli się na tyłomózgowie wtórne ( most i móżdżek ) i rdzeniomózgowie (rdzeń przedłużony ) .

20. Komory mózgowia i opony mózgowo - rdzeniowe oraz ich funkcja (zrobione całe)

Mózgowie i rdzeń kręgowy pokryte są trzema łącznotkankowymi błonami nazwanymi oponami (meninges).

Błona zewnętrzna włóknista tworzy oponę twardą, stanowiącą okostną kanału kręgowego i jamy czaszki.

Pod oponą twardą leży opona pajęcza lub pajęczówka. Jest to cienka beznaczyniowa błona od której odchodzą włókna łącznotkankowe do opony miękkiej.

Opona miękka to silnie unaczyniona błona, ściśle przylegająca do zewnętrznej powierzchni mózgowia i rdzenia kręgowego.

Opony są od siebie oddzielone szczelinowatymi przestrzeniami: jamą podpajęczynówkową i jamą podtwardówkową.

Przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i rdzenia kręgowego oraz kanały i komory ośrodkowego układu nerwowego wypełnione są płynem mózgowo - rdzeniowym.

Płyn mózgowo - rdzeniowy z komór bocznych półkul mózgowych przepływa do komory III międzymózgowia, a następnie do komory IV międzymózgowia. Z komory IV płyn noże płynąć do kanału środkowego rdzenia kręgowego lub do jamy podpajęczynówkowej.

Komory mózgu : W przodomózgowiu znajduje się parzysta komora boczna która ma kształt nieregularnej szczeliny składającej się z części środkowej i 3 rogów : przedniego , tylnego i dolnego. W nieparzystej części przodomózgowia znajduje się komora trzecia otoczona przez prawe i lewe wzgórze i podwzgórze . Komora trzecia łączy się z komorami bocznymi z otworem międzymózgowym . W tyłomózgowiu powstaje komora czwarta o kształcie piramidy ( podstawa skierowana jest do mostu i rdzenia przedłużonego a wierzchołek ucina się w móżdżek ) między 3 a 4 komorą leży przedłużenie - wodociąg w mózgu . W komorach mózgu znajduje się płyn mózgowo - rdzeniowy który jest przesączem krwi . Powstaje w splotach naczyniowych komór bocznych , płynie do komory trzeciej przez otwory międzykomorowe a dalej do komory 4 przez wodociąg mózgu . Z komory 4 przez otwory parzyste boczne i nieparzyste przyśrodkowy wydostaje się do jamy podpajęczynowej potem dociera do kanału rdzenia kręgowego i wraca do krwi żylnej.

Opony mózgu: są to błony łącznotkankowe otaczające rdzeń kręgowy i mózgowy . Wyróżnia się 3 opony : miękką , pajęczynówkę i oponę twardą. Opona twarda : ściśle zrośnięta z kośćmi podstawy czaszki , z kośćmi sklepienia czaszki połączona luźno. Od pajęczynówki oddzielona jest szczelinowatą przestrzenią zwaną jamą podtwardówkową. Wyróżniamy też 3 wyrostki opony wchodzące wewnątrz czaszki: sierp mózgu , sierp móżdżku i namiot móżdżku.

Opona pajęczynówka to cienka błona łączno - tkankowa od której odchodzą do naczyniówki liczne włókna.

Pełni ona rolę okostnej i osłania mózgowie. Opona miękka jest zrośnięta z powierzchnią zewnętrzną mózgu i wchodzi we wszystkie zagłębienia , bruzdy i szczeliny. Zawiera liczne naczynia krwionośne , tętnicze i żylne wnikające do tkanki mózgowej.

Między pajęczynówką a oponą miękką znajduje się jama podpajęczykowa którą wypełnia płyn mózgowo - rdzeniowy.

21. Zewnętrzna budowa rdzenia kręgowego i nerwy rdzeniowe

22. Wewnętrzna budowa rdzenia kręgowego i jego funkcje

na przekroju poprzecznym rdzenia widać ciemniejszą część położoną w jego środku o kształcie litery H zwaną istotą szarą. Zasadniczym składnikiem są ciała komórek nerwowych. Rozróżniamy: słupy przednie i tylne o kształcie rogów przednich i tylnich oraz istotę szarą i środkową. W odcinku piersiowym znajduje się jeszcze słup boczny.

W rdzeniu wyróżniamy tzw. ośrodkowe drogi przewożące:

1. pęczki krótkie - łączą różne części rdzenia

2. pęczki długie - łączą rdzeń kręgowy z mózgowiem.

Istota szara rdzenia jest ośrodkiem nadawczo - odbiorczym podniet nerwowych , a istota biała pełni funkcję ich przewodzenia.

Rdzeń kręgowy jest miejscem lokalizacji ośrodków odruchów mięśniowych kończyn i tułowia oraz narządem przekazującym impulsy nerwowe między tymi ośrodkami a mózgowiem w oby dwu kierunkach. Do najważniejszych ośrodków rdzenia należą ośrodki ruchowe kończyn i tułowia oraz ośrodek kierujący skurczami mięśni gładkich oka , ośrodek kierujący funkcją oddawania kału , moczu , erekcji i ejakulacji.

23. Budowa rdzenia przedłużonego i jego funkcje (zrobione całe)

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY składa się z substancji białej tzw. piramidy. Rdzeń przedłużony występuje do otworu wielkiego w kości potylicznej, który stanowi granicę między nim a rdzeniem kręgowym.

W rdzeniu przedłużonym znajdują się w postaci 2 podłużnych struktur piramidy (skupiska substancji szarej). Piramidy to drogi korowo-rdzeniowe (drogi piramidowe), gdzie następuje skrzyżowanie włókien tzn. że w obrębie piramid włókna drogi piramidowej odchodzą z lewej półkuli przechodzą na prawą stronę. Substancja biała stanowi oliwki - zawierają włókna nerwowe, mają kształt bardziej kulisty, są to włókna drogi móżdżkowo-rdzeniowej o charakterze ruchowym.

W obrębie rdzenia przedłużonego jest skupisko substancji szarej, które tworzy jądra smukłe i klinowate, gdzie kończą się włókna drogi pęczka czuciowego i ruchowego.

Informacje odbierane z zewnątrz dotyczą dotyku, temperatury jest przekazywana drogą pęczka smukłego i klinowatego do rdzenia przedłużonego. Następny etap to przekazywanie informacji z jądra smukłego i klinowatego do wzgórza.

Informacje dotyczące czucia termicznego, dotyku są przekazywana z tych struktur do międzymózgowia.

W rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki odpowiadające za czynności odruchowe (odruchy układu trzewnego - ssanie, żucie, wydzielanie śliny oraz soków trawiennych.

W rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki odpowiadające za odruchy obronne - kaszel, kichanie, mruganie.

Ośrodek naczyniowo-ruchowy znajduje się też w rdzeniu przedłużonym. Związany jest ze zmianą światła naczyń krwionośnych (zwężenie, rozszerzenie)

Ośrodek regulujący ciśnienie krwi - czynność serca jest regulowana przez zmianę ciśnienia krwi lub składu krwi.

Ośrodek regulujący czynności oddechowych związanych ze stężeniem CO2 we krwi.

W rdzeniu przedłużonym znajdują się 4 komory mózgowia = Część dołu równoległobocznego.

W rdzeniu przedłużonym znajdują się jądra nerwów czaszkowych (skupiska substancji szarej):

*nerw 9 ma charakter mieszany; ruchowo unerwia mięśnie gardła a czuciowo unerwia brodawki smakowe umieszczone na języku oraz błonę śluzową języka, gardła i podniebienia.

*nerw 10 - nerw błędny ma charakter mieszany. Należy do układu somatycznego i wegetatywnego. Unerwia czuciowo i ruchowo wszystkie narządy klatki piersiowej, jamy brzusznej, serce, żołądek, przełyk

*nerw 11 - nerw dodatkowy o charakterze ruchowym. Powoduje unerwienie mięśni somatycznych poprzecznie prążkowanych. Unerwia mięśnie krtani

*nerw 12 - podjęzykowy; charakter ruchowy, unerwia mięśnie języka.

24. Most i móżdżek, ich budowa i funkcje (zrobione całe)

Tyłomózgowie wtórne składa się z móżdżku i mostu.

W obrębie mostu znajdują się jądra nerwów czaszkowych ponieważ wypełnia dno 4 komory.

*nerw 5 - trójdzielny; o charakterze mieszanym, zawiera włókna czuciowe i ruchowe. Składa się z 3 gałęzi: nerw żuchwowy, szczękowy, oczodołowy. Unerwia ruchowo mięsień żwacz, skrzydłowe (boczny, przyśrodkowy), skroniowy. Czuciowo unerwia skórę głowy, błonę śluzową jamy ustnej, jamy nosowej, oczodoły, oponę twardą.

*nerw 6 - odwodzący; ruchowy. Unerwia mięśnie poruszające gałką oczną

*nerw 7 - twarzowy; ma charakter mieszany. Ruchowo unerwia mięśnie mimiczne twarzy i głowy. Czuciowo unerwia kubki smakowe języka i ślinianki. Gruczoły ślinowe są małe (w obrębie błon śluzowych) i 2 duże (ślinianka podżuchwowa i podjęzykowa)

*nerw 8 - nerw słuchowo-równoważny, ślimakowo-przedsionkowy; wiąże się przez swoje jądro z mostem. Odbiera informacje biegnące ze ślimaka (narządu Cortiego) i z przedsionka. Ma 2 gałęzie: gałąź ślimakowa i przedsionkowa. Jest nerwem czuciowym

Most zawiera substancję białą czyli drogi nerwowo-odśrodkowe (drogi piramidowe) i drogi dośrodkowe w postaci 2 wstęg: wstęga boczna (przewodzi bodźce słuchowe) i wstęga przyśrodkowa (stanowi ją zespół różnych dróg przewodzących czucie dotyku, termiczne, bólu, które kończą się we wzgórzu.

Most - leży na brzusznej powierzchni rdzenia przedłużonego, w jego przedniej części. Ma kształt grubego walca ułożonego poprzecznie, którego włókna łączą półkule móżdżku. Przez most przebiegają włókna przewodzące podniety z kory mózgowej do móżdżku, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego oraz w kierunku odwrotnym. Są to włókna drogi piramidowej. Przez most biegną też włókna przewodzące w kierunku dośrodkowym bodźce czuciowe z narządów słuchu i równowagi. Część grzbietowa mostu wchodzi w skład dołu równoległobocznego.

MÓŻDŻEK składa się z 2 półkul. Od góry pokrywają go płaty kresomózgowia (płat potyliczny i bruzda z kostnienia opony twardej). Położony jest pod namiotem. Substancja szara występuje w postaci blaszek. Każda z półkul jest połączona robakiem. Móżdżek uczestniczy w każdym akcie ruchowym. Móżdżek pomaga w pokonaniu wpływu przyciągania ziemskiego, decyduje o pracy mięśni antagonistycznych. Odgrywa najważniejszą rolę w utrzymaniu określonego napięcia mięśniowego.

Substancja szara wnika w substancję białą. Substancja biała to ramiona, które umożliwiają połączenie: ramię tylne (dolne) do połączenia z rdzeniem przedłużonym oraz ramiona przednie (górne) włączy się ze śródmózgowiem.

Móżdżek jest połączony substancją białą z mostem poprzez ramię środkowe.

Do móżdżku dochodzą wszystkie informacje czuciowe płynące z mięśni kończyn i tułowia. Informacje dotyczą położenia ciała w przestrzeni i wzajemnego położenia poszczególnych części ciała.

Móżdżek decyduje o czynnościach dowolnych (świadomych) bo kontroluje te czynności.

Różne jądra występują w obrębie móżdżku.

25. Śródmózgowie, jego budowa i funkcje (zrobione całe)

ŚRÓDMÓZGOWIE nie zawiera komory tylko wodociąg. Składa się z konarów mózgu, które wychodzą z mostu. Między konarami znajduje się dół międzykonarowy, a na jego dnie substancja dziurkowana. Konary mózgu nie mają jednolitej budowy. W konarach występuje substancja czerwona, czarna, biała => tzw. Konary mózgu.

Substancja czerwona tworzy jądro czerwienne - odpowiedzialne za rozkład napięcia mięśniowego.

Substancja czarna znajduje się pod jądrami czerwiennymi, zabarwienie swoje zawdzięcza barwnikowi melaninowemu. Zaburzenia istoty czarnej objawiają się przy chorobie Parkinsona.

Substancja biała to włókna dróg wstępujących i zstępujących.

Do śródmózgowia należy wodociąg mózgu, który łączy komorę 3 (znajduje się w międzymózgowiu) z komorą 4 (znajduje się w moście i rdzeniu przedłużonym).

Są też jądra nerwów czaszkowych: jądro nerwu III i jądro nerwu I. nerwy te tj. okoruchowy i bloczkowy są o charakterze ruchowym i unerwiają mięśnie przyczepione do gałki ocznej.

W obrębie śródmózgowia znajduje się blaszka czworaczna (pokrywy). Składa się z 4 wzgórków: 2 przednie inaczej wzrokowe - odpowiadające ze odruchy orientacyjne wzrokowe; 2 tylne słuchowe - odpowiadające ze odruchy orientacyjne słuchowe.

Śródmózgowie powstaje ze środkowego pęcherzyka mózgowego pierwotnego, który nie ulega podziałowi. Rozwija się ono głównie do wewnątrz mózgowia, toteż światło pęcherzyka ściśnione zostało do szczelinowatego otworu - wodociągu mózgu. Grzbietową stronę pokrywy śródmózgowia tworzy blaszka pokrywy śródmózgowej, w której leżą pośrednie ośrodki narządów zmysłowych wzroku i słuchu. Brzuszną część mózgowia stanowią konary, w których przechodzą wszystkie drogi nerwowe łączące kresomózgowie i międzymózgowie z tyłomózgowiem. Leżą tu także ruchowe jądra czerwienne przekazujące podniety ruchowe z móżdżku do rdzenia kręgowego. Ze śródmózgowia odchodzi III i IV para nerwów czaszkowych, zdążających do aparatu ruchowego oka. Od przodu śródmózgowie graniczy z międzymózgowiem. Śródmózgowie to najmniej rozwinięta mózgu.

Śródmózgowie jest najmniejszą środkowa częścią mózgowia, przykrytą przez móżdżek i półkule mózgowe. Część brzuszna tworzy konary mózgowe, w których przebiegają szlaki nerwowe z mózgu do rdzenia. Pomiędzy konarami wybiega nerw okoruchowy. Grzbietowa część posiada ciałka (wzgórki) czworacze. Do wzgórków przednich dochodzą włókna nerwowe z siatkówki. Do wzgórków tylnych docierają włókna nerwowe z narządu słuchu. Komora śródmózgowia jest kanałowa (zwężona) i łączy komorę III z komorą IV. W śródmózgowiu leżą jądra czerwienne, jądra nerwu okoruchowego i bloczkowego (zapewniają ruchy gałek ocznych) oraz twór siatkowaty.

W śródmózgowiu przebiegają drogi dośrodkowe: pęczek grzbietowy i pęczek brzuszny, które łączą układ siatkowaty, podwzgórze i układ limbiczny. Spośród dróg odśrodkowych należy wymienić drogę korowo-rdzeniową, korowo-jądrową, korowo-mostową oraz drogi odczerwienne i odczworacze. Jądra czerwienne uczestniczą w regulacji napięcia mięśni.

Twór siatkowaty to skomplikowany system włókien nerwowych. Wpływa pobudzająco na korę mózgową (w sposób nieswoisty, czyli niezależnie od rodzaju działającego na organizm bodźca). Utrzymuje stan czuwania, umożliwia skupienie uwagi i kojarzenie. Zapewnia przerwanie snu.

26. Międzymózgowie - budowa, funkcje (zrobione całe)

MIĘDZYMÓZGOWIE jest jedną z części przodomózgowia. Torebka wewnętrzna oddziela krew od międzymózgowia. W międzymózgowiu jest 3 komora mózgowia, która z jednej strony jest połączona z komorami kresomózgowia i z drugiej strony z wodociągiem mózgu, który jest w śródmózgowiu. W obrębie międzymózgowia jest skupisko substancji szarej. Nerw wzrokowy ma swoje jądro w międzymózgowiu. W międzymózgowiu znajdują się następujące części:

*wzgórze - następuje tu emocjonalne zabarwienie bodźców działających na nasz organizm. Zbudowane jest z substancji szarej. Do wzgórza docierają drogi pęczka smukłego i klinowego jako drogi przedłużone.

We wzgórzu kończy się droga rdzeniowo-wzgórzowa, której włókna krzyżują się i doprowadzają informacje z przeciwległej strony ciała.

Przez wzgórze przechodzą włókna nerwu: wzrokowego, słuchowego, węchowego i informacje wychodzące z móżdżku. Jeśli wzgórze jest uszkodzone to wtedy jest utrata zdolności wykonywania ruchów mimicznych.

*podwzgórze - na lejku jest zawieszona przysadka. W przysadce jest część nerwowa (tylna). Nie produkuje żadnego hormonu, dostaje już gotowe hormony.

Jądro nadwzrokowe i trzykomorowe to skupiska substancji szarej. W tych jądrach wytwarzane są hormony. Są to hormony: oksytocyna, wazopresyna (hormon diuretyczny); przez lejek dostają się do części nerwowej przysadki i tam są magazynowane. Na kości klinowej jest siodełko tureckie.

W podwzgórzu są ciałka sutkowate odpowiedzialne za termoregulację, są związane z funkcją układu autonomicznego (przywspółczulnego).

Nad przysadką jest guz popielaty, który odpowiada za utrzymanie stałej temperatury ciała, gospodarkę wodną, węglowodanową i tłuszczową oraz czynności odruchowe płciowe. Guz popielaty to część układu autonomicznego (przywspółczulnego). Uszkodzenie powoduje zaburzenia przemiany materii, skurcz jelit, pęcherza moczowego, nadmierne pocenie, zmiany w składzie krwi. Powoduje regenerację sił.

W podwzgórzu jest jądro niskowzgórzowe czyli ośrodek, który reguluje ruchy lokomocyjne ciała; jest ośrodkiem ruchowym.

*nadwzgórze - szyszynka, wędzidełko -> jest częścią dróg węchowych.

Jądro podkorowe podzielone jest na 2 części: pierwsza - gałka blada jest niezależnym jądrem ruchowym, odpowiada za czynności wrodzone (odruchy obronne, pokarmowe, chód, bieg, odruchy płciowe) i druga - skorupa.

Jadro ogoniaste ma głowę, ciało i ogon. Jądro ogoniaste i skorupa to tzw. Ciało prążkowane. Ciało prążkowane odpowiedzialne jest za prawidłowy rozkład napięcia mięśniowego. Uszkodzenie powoduje obniżenie napięcia mięśni, rychy mimowolne, niepokój ruchowy, częste ruchy o charakterze klonicznym.

Mózgiem nazywamy część mózgowia, która rozwinęła się z pierwszego pęcherzyka mózgowego, tj. półkule mózgowe - (kresomózgowie) i międzymózgowie.

Międzymózgowie - leży pod środkową częścią ciała modzelowatego między półkulami mózgu, bezpośrednio przed śródmózgowiem. Wnętrze międzymózgowia stanowi komora, która łączy się z komorami bocznymi mózgu za pośrednictwem niewielkiego parzystego otworu międzykomorowego, w tyle przechodzi w wąską szczelinę zwaną - wodociągiem mózgu. Boczne ściany komory międzymózgowia zbudowane są z dużych skupień istoty szarej, tworząc po każdej stronie tzw. wzgórze. We wzgórzu kończą się wszystkie drogi czuciowe zdążające od wszystkich receptorów całego ciała.

27. Kresomózgowie, jego budowa i funkcje (zrobione całe)

KRESOMÓZGOWIE składa się z 2 półkul, przez środek przebiega szczelina podłużna, w której jest skostnienie opony twardej (sierp).

W skład kresomózgowia wchodzi:

*płaszcz mózgu - to kora mózgowa + substancja biała (utworzona przez włókno z osłonką mielinową)

- wyspa jest to 5 płat w głębi. Jest częścią płaszcza, przykrytą przez inne płaty (wieczka). Wyspa ma kształt trójkąta. Kora wyspy jest formą pośrednią pomiędzy korą starą i korą nową. Drażnienie wyspy powoduje wzmożoną albo osłabioną perystaltykę żołądka, jelit, nudności, odruch wymiotny.

*węchomózgowie

*ciało prążkowane

*stara kora - wykształcona w części czołowej. Reszta kory to kora nowa. Wyróżnia się korę nową (neocortex = isocortex), ewolucyjnie młodą i korę starą (archicortex = allocortex). Kora młoda pokrywa istotę białą. Kora stara natomiast pokryta jest istota białą (zakręt hipokampa). Kora stara zajmuje niewielka powierzchnie (1/12) mózgu i jest zbudowana z dwóch warstw komórek: drobinowej i piramidalnej.

-włókna spoidłowe - łączą 2 półkule, przebiegają od 1 półkuli do drugiej. Tworzą spoidło wielkie - ciało modzelowate

-włókna asocjacyjne - łączą różne punkty kory mózgowej w tej samej półkuli

-włókna projekcyjne - dzielimy na włókna odśrodkowe (odkorowe) biegnące od komórek kory mózgowej i włókna dośrodkowe biegnące do komórek kory mózgowej.

Kora mózgowa jest podzielona na płaty:

-czołowy

-ciemieniowy

-potyliczny

-skroniowy

Płat czołowy od ciemieniowego jest oddzielony bruzdą środkową. Między ciemieniowym i potylicznym jest bruzda ciemieniowo-potyliczna. Bruzda boczna oddziela skroniowy od czołowego i ciemieniowego.

Budowa kory mózgowej:

nowa kora zbudowana jest z 6 warstw komórek

-komórki o kształcie piramidowym zbudowane z neuronów piramidowych

-komórki ziarniste zewnętrzne zbudowane z neuronów piramidowych i ziarnistych

-komórki różnokształtne

-komórki drobinkowe zbudowane głównie z tkanki glejowej

-komórki ziarniste wewnętrzne zbudowane z drobnych komórek piramidalnych i komórek ziarnistych

-warstwa zwojowa zbudowana z neuronów dużych komórek piramidalnych i z drobnych komórek ziarnistych

Najbardziej zewnętrzna warstwa to komórki drobinowe (warstwa obwodowa) - mało komórek nerwowych ale dużo włókien. Pod nią jest warstwa ziarnista zewnętrzna. W tych 2 warstwach komórki przekazują informacje pomiędzy komórkami różnych okolic w obrębie płatów.

Warstwa piramidowa zewnętrzna - komórki piramidowa, od nich odchodzą włókna tworzące spoidło wielkie.

Warstwa komórek ziarnistych wewnętrznych mają charakter czuciowy. Warstwa piramidowa wewnętrzna- zawiera komórki piramidowe Betza - w tych komórkach zaczynają się drogi piramidowe (drogi korowo-rdzeniowe) odpowiedzialne za czynności świadome. Te drogi ulegają skrzyżowaniu.

Warstwa komórek różnokształtnych - zaczynają się tu włókna pozapiramidowe, które lecą do międzymózgowia i jader czerwiennych.

Do kresomózgowia - węchomózgowia zaliczamy:

*część obwodową - włókna przewodzące bodźce do części korowej przechodzą przez: opuszkę węchową, pasmo węchowe, trójkąt węchowy

*część ośrodkowa (kora węchowa) - jest w płacie czołowym i w tzw. hipokampie (struktura umieszczona w obrębie płata skroniowego w rogu komory bocznej.

W każdej półkuli jest 1 komora z rogami uchodzącymi do płata czołowego, skroniowego, ciemieniowego, potylicznego.

Kresomózgowie, - czyli półkule mózgowe, przewyższa swoją wielkością wszystkie pozostałe części mózgowia razem wzięte. Zajmuje ono szczególne miejsce w układzie nerwowym ośrodkowym jako najwyższe jego piętro ze względu na różnorodność funkcji. Dwie półkule: prawą i lewą dzieli szczelina podłużna mózgu. Łączy je leżące na dnie szczeliny podłużnej ciało modzelowate, czyli spoidło wielkie mózgu - duży twór zbudowany z istoty białej, złożony z włókien spoidłowych. We wnętrzu każdej półkuli znajduje się komora boczna mózgu. Każda komora dzieli półkulę na część brzuszną i grzbietową. Każda półkula mózgu składa się z trzech części: płaszcza, węchomózgowia i jąder kresomózgowia. Część grzbietowa zwana płaszczem zbudowana jest z istoty białej - leżącej wewnątrz, oraz istoty szarej, która pokrywa powierzchnię kresomózgowia i nosi nazwę kory mózgowej. Spośród wszystkich Naczelnych kora mózgowa najsilniej rozwinęła się u człowieka. Grubość jej waha się od 2 do 6 mm. Płaszcz mózgu ludzkiego jest silnie pofałdowany, dzięki czemu ogólna jego powierzchnia wynosi około 20 metrów. Na powierzchni płaszcza każdej półkuli wyróżnia się trzy stałe bruzdy, ograniczające cztery płaty mózgu. Są to: bruzda środkowa, bruzda boczna i bruzda ciemieniowo - potyliczna. Oddzielają one od siebie płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Płytsze bruzdy ograniczają w każdym płacie liczne fałdy zwane zakrętami. Na dnie bruzdy bocznej - widocznej dopiero po odchyleniu ograniczających tę bruzdę zakrętów - leży płat piąty, zwany wyspą. U podstawy półkul i w ich wnętrzu leżą skupienia istoty szarej, zwane jądrami podkomorowymi kresomózgowia. Najważniejsze z nich to: ciało prążkowane, przedmurze i ciało migdałowate. Są to jądra ruchowe. Po stronie brzusznej każdej półkuli mózgowej, na podstawie mózgu znajduje się węchomózgowie. Składa się ono z opuszki węchowej, pasma węchowego i trójkąta węchowego. Do każdej opuszki wchodzi 15 - 20 nici węchowych tworzących nerw węchowy.

28. Układ nerwowy współczulny, jego budowa i funkcje

Włókna układu autonomicznego unerwiają mięśnie gładkie, mięsień sercowy, układ krwionośny i gruczoły oraz zawiadują czynnościami narządów wewnętrznych. W układzie autonomicznym wyróżniamy część ośrodkową skupioną w rdzeniu i mózgowiu w postaci jąder istoty szarej - oraz część obwodową złożoną ze zwojów obwodowych i włókien tworzących liczne sploty. Jest to część układu nerwowego, która odpowiada za reakcje nieuświadomione, niezależne od woli. Budowa układu autonomicznego: skupiska komórek nerwowych, od których odchodzą nerwy układu autonomicznego są rozmieszczone nierównomiernie w układzie centralnym. Skupiska znajdują się w: czaszce i w rdzeniu kręgowym, w części piersiowo - lędźwiowej: w całym odcinku piersiowym i w pierwszym segmencie odcinka lędźwiowego. Trzecie skupienie tych komórek, to: odcinek krzyżowy rdzenia kręgowego. Układ nerwowy autonomiczny dzielimy na część współczulną (sympatyczną) i przywspółczulną (parasympatyczną).

Część współczulna - jest złożona z ośrodków leżących w tyłomózgowiu oraz w słupach bocznych substancji szarej rdzenia w okolicy piersiowo - lędźwiowej od I-go kręgu piersiowego do II-go kręgu lędźwiowego, z parzystego pnia współczulnego oraz z nerwów, ich zwojów i splotów. Ośrodki rdzeniowe współczulne łącza się z pniem współczulnym (prawym i lewym) za pośrednictwem delikatnych włókien, tzw. gałęzi łączących, biegnących w gałęziach brzusznych nerwów rdzeniowych. Parzysty pień współczulny rozciąga się wzdłuż całego kręgosłupa i składa się ze zwojów współczulnych i łączących je gałęzi międzyzwojowych. Liczba zwojów piersiowych, lędźwiowych i krzyżowych odpowiada liczbie kręgów. Zwoje prawego i lewego pnia współczulnego łączą się ze sobą.

29. Układ nerwowy przywspółczulny, jego budowa i funkcje

Część przywspółczulna - składa się z: ośrodków leżących w śródmózgowiu, rdzeniu przedłużonym i odcinku krzyżowym rdzenia kręgowego oraz z nerwów autonomicznych, zwojów przedkręgowych i splotów. Włókna przywspółczulne unerwiają ślinianki, gruczoły łzowe, gruczoły śluzówki jamy nosowej, jamy ustnej i gardła. Układ autonomiczny kieruje pracą narządów, których działalność jest niezależna od woli. Reguluje on czynności narządów krążenia, oddychania, trawienia, wydalania, rozmnażania, reguluje też przemianę materii. Układ autonomiczny odgrywa w ustroju rolę przystosowawczo - odżywczą, wpływa na przebieg procesów chemicznych w tkankach i pobudza sprawność zmęczonych mięśni. Istnieje też związek między silnym pobudzeniem emocjonalnym, a czynnością układu autonomicznego, np. czerwienienie lub blednięcie skóry, drżenie mięśni, rozszerzenie lub zwężenie źrenic, pobudzenie lub zahamowanie ruchów. Wszystkie narządy wewnętrzne otrzymują włókna nerwowe z części współczulnej i przywspółczulnej układu autonomicznego. Czynności układu współczulnego sprowadzają się do zabezpieczenia związków żywego ustroju ze światem zewnętrznym - przygotowania go do obrony, ucieczki, zdobywania pokarmu. Układ przywspółczulny jest nastawiony na oszczędzanie i regenerację energii. Układ ten pobudza tylko narządy układu trawiennego, a hamuje czynność większości innych narządów. Oddziaływanie układu wspłóczulnego i przywspółczulnego na narząd jest antagonistyczne:, jeśli jeden z nich pobudza, to drugi hamuje często pracę narządu.

30. Przysadka mózgowa: budowa, wydzielane hormony i ich rola w organizmie (zrobione całe)

Jest częścią międzymózgowia z którym jest połączona lejkiem, leży w zagłębieniu siodła tureckiego trzonu kości klinowej. Składa się z części gruczołowej i nerwowej Przysadka ma kształt owalny.

Działanie: reguluje procesy przemiany materii, kontroluje gospodarkę wodną oraz funkcje innych gruczołów dokrewnych (nadnerczy, tarczycy, gonad).

Niedoczynność przysadki powoduje karłowatość, a nadczynność gigantyzm. Przysadka wydziela:

*somatotropinę (sth) - uczestniczy w przemianie białek, węglowodanów, tłuszczów i soli mineralnych. Nadmiar somatotropiny u dorosłego osobnika powoduje rozrastanie się kości wszerz (akromegalia).

*Prolaktyna (PRL) - jest wydzielana przez przysadkę po porodzie, powoduje wytwarzani mleka przez komórki wydzielnicze sutków.

*Tyreotropina (TSH) - pobudza do działania komórki tarczycy

*Folikulostymulina (FSH) - u kobiet reguluje rozwój pęcherzyków jajnikowych a u mężczyzn zależy od niego spermatogeneza.

*Luteotropina (LH) - pobudza gruczoły dokrewne jajnika i jądra.

*Adrenokortykotropina (ACTH) - pobudza korę nadnerczy.

*Melanotropina (MSH) - reguluje wydzielanie i rozmieszczenie w skórze barwnika melaniny.

*wazopresyna - kurczy mięśnie gładkie naczyń krwionośnych i zwiększa resorpcję zwrotną wody w nerkach *oksytocyna - działa obkurczająco na ciężarna macicę co ułatwia poród

Hormony pobudzające:

*somatoliberyna-uwalnia somatotropine
*tyroliberyna - uwalnia tyreotropinę
*gonadoliberyna-uwalnia hormony gonadotropowe
*kortykoltberyna - uwalnia kortykotropine

hormony hamujące:

*somatostatyna - hamuje uwalnianie hormonu wzrostu

*prolaktostatyna-hamuje uwalnianie prolaktyny

*elanostatyna - hamuje uwalnianie melenostymuliny

Gruczoł ten - wagi 0,5-1 g i wielkości ziarna grochu - leży u podstawy międzymózgowia w zagłębieniu trzony kości klinowej czaszki zwanej siodłem tureckim. Składa się z tkanki nabłonkowej, tworzącej płat przedni i część pośrednią gruczołu, oraz tkanki nerwowej tworzącej jego płat tylny. Przysadka łączy się z mózgowiem za pośrednictwem tzw. lejka i pozostaje w ścisłym związku z ośrodkiem podwzgórza (część mózgu), a przez drogi nerwowe także z korą mózgową. To powiązanie z wyższymi ośrodkami nerwowymi daje jej kierowniczą rolę wśród gruczołów układu dokrewnego. Z wyciągów przedniego płata przysadki wyosobniono hormon wzrostowy oraz grupę hormonów tropowych (zwrotnych), wywierających wpływ pobudzający na czynności wewnątrzwydzielnicze innych gruczołów.

1. Hormon wzrostowy - somatotropina STH - pobudza do wzrostu wszystkie zdolne do tego tkanki i narządy ustroju. Obecność tego hormonu we krwi osobników młodocianych działa pobudzająco na rozwój chrząstek nasadowych, powoduje intensywne wytwarzanie nowych komórek kostnych. Najintensywniej odbywa się to w wieku 6-7 lat oraz w okresie dojrzewania: 12-13 dziewczyny i 14-15 chłopcy. Hormon ten produkowany jest podczas snu, poza tym w trakcie aktywności fizycznej, kilka godzin po posiłku, jest on bardzo ważny u dzieci. Nadmiar hormonu wzrostowego we krwi przed okresem skostnienia chrząstek nasadowych wywołuje schorzenie zwane gigantyzmem (akromegalia). Jest hormonem anabolicznym - powoduje, że synteza rRNA jest pobudzona, większe przyswojenie azotu, zmniejsza ilość tłuszczu w tkankach, powoduje wzrost kwasów tłuszczowych we krwi oraz podwyższenie poziomu cukru we krwi. Niedobór hormonu wzrostowego u dzieci, zachodzący wskutek niedoczynności przedniego płata przysadki, wywołuje karłowatość.

2. Hormony gonadotropowe

*folikulostymulina (folikulotropina FSH) - te same hormony wydzielane są u obu płci. U kobiet wywołują one pobudzenie czynności jajników, u mężczyzn zaś jąder. U kobiet FSH reguluje następujące funkcje płciowe: dojrzewanie pęcherzyków Graffa, pękanie ich i wytwarzanie się ciałka żółtego oraz pobudzenie go do produkowania progesteronu, estrogenu, a gruczołu mlecznego do wytwarzania mleka - (prolaktyna). U mężczyzn hormon FSH wywołuje rozwój nabłonka rozrodczego produkującego plemniki i spermatogenezę.

*LH luteina, hormon luteinizujący - odpowiedzialny jest za proces owulacji (uwolnienie dojrzałej komórki jajowej).

*ICSH hormon luteinizujący męski - działa na nabłonek rozrodczy produkujący plemniki. Odpowiada za wytwarzanie testosteronu.

3. Hormony tropowe - powodują wzrost produkcji innych hormonów w innych gruczołach. Do tych hormonów należą:

*TSH tyleotropina- hormon aktywujący działanie tarczycy. Kieruje wychwytywaniem jodu niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Pobudza czynność i wzrost komórek tarczycy.

*ACTH adrenokortykotropina- hormon działający na korę nadnerczy. Przystosowuje do niekorzystnych warunków, powoduje obniżenie poziomu tłuszczu w tkance oraz zwiększa przyswajanie azotu.

4. PRL prolaktyna - odpowiedzialna za proces laktacji. W sposób pośredni działa też na instynkt macierzyński.

5. Hormony lipotropowe (lipotropiny) - działają jako γ i ß lipotropina. Powoduję rozpad tkanki tłuszczowej. Uaktywniają enzym powodujący rozkład tłuszczu oraz powodują zwiększenie krzepliwości krwi.

Część pośrednia przysadki - wydziela do krwi hormon melanotropowy - intermedynę - regulujący wytwarzanie się i rozmieszczenie w skórze barwnika melaniny.

Tylny płat zbudowany jest z komórek glejowych (pituicyty) i włókien komórek nerwowych. Nie ma komórek wydzielniczych, otrzymuje gotowe hormony wytworzone w podwzgórzu. W tylnym płacie przysadki stwierdzono obecność hormonów:

*oksytocyna - jest hormonem, którego tkanką docelową są gruczoły mleczne. Pod wpływem bodźców nerwowych (dziecko, które ssie pierś), bodźce są przesyłane do podwzgórza, podwzgórze produkuje oksytocynę a ta uwalniana jest przez przysadkę mózgową. Oksytocyna uwalniana jest również w ostatnim stadium porodu, powodując skurcze macicy, gdyż działa na mięśnie gładkie. W czasie karmienia piersią wpływa na przyspieszony powrót do stanu sprzed ciąży, działając na macicę.

*wazopresyna - to hormon regulujący równowagę jonową w nerkach, zmniejszając w ten sposób ilość wydalanego moczu. Reguluje ciśnienie krwi, zwęża naczynia krwionośne a tym samym podnosi ciśnienie krwi. Niedobór tego hormonu powoduje schorzenie zwane moczówką prostą, polegające na oddawaniu ogromnych ilości moczu (do 10 litrów).

*adiuretyna - hamuje wydzielanie moczu, ponieważ pobudza nabłonek kanalików nerkowych. W moczu pierwotnym wtórnie powoduje wchłanianie wody, która wraca do krwi.

31. Szyszynka - budowa, funkcje (zrobione całe)

Kształtem przypomina szyszkę o wymiarach 8x12mm. Leży w nadwzgórzu, waży około 120mg. Istnieje bariera krew-szyszynka. Otoczona jest oponą miękką. Łącznotkankowe rusztowanie dzieli gruczoł na płaciki. W siateczce łącznotkankowej przebiegają nerwy (układ współczulny) i naczynia krwionośne. W płacikach leżą komórki szyszynkowe - pinealocyty, komórki śródmiąższowe i labrocyty. Komórki śródmiąższowe należą do tkanki glejowej i wytwarzają wypustki cytoplazmatyczne. Najbardziej intensywna jest w okresie dziecięcym. Produkuje hormon powodujący hamowanie czynności gonadotropin. W momencie gdy czynność szyszynki zostaje zablokowana to gonady otrzymują odpowiedz hormonów z przysadki. Działanie związane jest z porą dnia. Drażliwa jest na działanie świetlne - hamowanie.

Melatonina - zwiększona produkcja sekrecyjna.

W miarę starzenia się organizmu, ziarna białkowe komórek szyszynki ulegają wapnieniu (hydroksyapatyt), tworząc acervulus cerebri, czyli piasek szyszynkowy (ziarna o średnicy 0,1-1 mm). Występuje w jej obrębie piasek mózgu (ciałka z węglanów i fosforanów wapnia - pinealocyty). Pinealocyty są komórkami jasnymi optycznie, nieregularnego kształtu, z dużym jądrem i jąderkiem oraz z szerokimi wypustkami. W cytoplazmie rozmieszczone są kropelki lipidowe, retikulum endoplazmatyczne agranularne i granularne, mikrotubule i mitochondria. Do pinealocytów przylegają synapsy nerwowe.

Szyszynka produkuje hormon tkankowy - histaminę, produkowana jest przez całe życie. Powstaje też dopomina, serotonina ale w małych ilościach.

Szyszynka syntetyzuje wazotocynę, histaminę, serotoninę (5-hydroksytryptamina), noradrenalinę oraz melatoninę. Melatonina, czyli N-acetylo-5-metoksytryptamina jest związkiem indoloaminowym. Światło padające na siatkówkę wzbudza impulsy dopływające do szyszynki, gdzie hamuje syntezę i uwalnianie melatoniny. Melatonina jest syntetyzowana w nocy (10 razy więcej jej powstaje w nocy niż w dzień). Zatem szyszynka wykazuje rytm okołodobowy. Dzięki melatoninie komórki organizmu orientują się o porze dnia, dzięki czemu mogą również wykazywać rytm biologiczny. Rytm biologiczny polega na występowaniu regularnych oscylacji w przebiegu różnych procesów fizjologicznych (wzrosty i spadki aktywności komórek, tkanek, narządów i układów narządów). Wahania w aktywności występują rytmicznie i są zależne od oscylacji światła fizycznego.

Melatonina jest antygonadotropiną, czyli hamuje popęd płciowy i dojrzewanie płciowe. Dlatego też w okresie jesienno-zimowym spada aktywność seksualna ludzi i zwierząt. Dzień jest wówczas krótki, a noc długa, przez co występuje wzmożone wydzielanie melatoniny. Wiosną
i latem obserwuje się wzrost popędu płciowego i ogólnej aktywności ruchowej, za sprawą długiego dnia i małej zawartości melatoniny we krwi. Spadek zawartości melatoniny zwiększa wydzielanie gonadoliberyn (luliberyna, foliberyna). Gonadoliberyny uwalniają hormony gonadotropowe przysadki, a te z kolei zwiększają wydzielanie hormonów płciowych.

Melatonina skupia ziarna melaniny w melanocytach, co daje efekt rozjaśnienia skóry. Zapewnia wystąpienie snu, zmniejsza ilość wybudzeń podczas snu.

Obecnie jest sprzedawana w formie tabletek i stosowana w lecznictwie w celu przywrócenia rozregulowanego rytmu biologicznego ustroju (bezsenność). Ułatwia przystosowanie organizmu do nowej strefy czasowej.

32. Tarczyca, jej budowa, hormony i funkcje (zrobione całe)

Tarczyca leży z przodu szyi, przylega do tchawicy. Składa się z dwóch płatów: prawego i lewego oraz łączącej je węziny. Z węziny część wyrasta ku górze - wyrostek gruczołu zwany płatem piramidowym. Miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków wypełnionych koloidem.

Tarczyca wydziela:

*tyroksynę

*trójjodotyroninę

*kalcytoninę

Niedoczynność tarczycy u dzieci prowadzi do kretynizmu, a u dorosłych powstają wole oraz obrzęk śluzowaty.

Nadczynność prowadzi do choroby Basedowa: wychudzenie, podwyższona temperatura, nadmierna ruchliwość, nerwowość, wytrzeszcz oczu.

Tarczyca reguluje metabolizm białek, warunkuje rozwój fizyczny i psychiczny, przyspiesza dojrzewanie płciowe oraz pobudza układ nerwowy i proces wzrostu.

Wydzielanie hormonów przez tarczycę zależy od dostarczenia jodu oraz hormonu TSH.

Hormony tarczycy wpływają na:

-wzrost

-metabolizm

-zwiększają wrażliwość tkanek na działanie adrenaliny, powodując przyspieszenie czynności serca i wzrost ciśnienia

-zwiększają syntezę białka, rozpad tłuszczy i węglowodanów

-przyspieszają przemianę materii

-zwiększają aktywność fizyczną i umysłową oraz napięcie w układzie nerwowym

WOLE- powiększenie tarczycy przebiegające z objawem niedoczynności lub nadczynności lub bez objawów klinicznych zaburzeń hormonalnych (wole obojętne)- główną przyczyną wola obojętnego jest przewlekły niedobór jodu w diecie. Pozostałe: zapalenie tarczycy, nadmierne spożycie pokarmów wolotwórczych, leki, wrodzone zaburzenie produkcji hormonów tarczycy.

Kalcytonina:

-nie zawiera jodu i nie zależy od hormonu TSH. Wydzielają ją komórki C.

-wpływa na gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu

-obniża poziom wapnia poprzez zahamowanie działania osteoklastów.

Tarczyca leży w obrębie szyi przed tchawicą i krtanią. Składa się z trzech płatów: dwu bocznych, spoczywających na bocznych płytkach chrząstki tarczowatej oraz płata środkowego zwanego węziną. Rozwija się u płata ze ściany gardzieli w okolicy nasady języka. Zrąb gruczołu stanowi łączną tkankę otaczającą pęcherzyki zbudowane z jednowarstwowego nabłonka brukowego, oplecionego siecią naczyń włoskowatych. Budowa gruczołu jest zrazikowa. Wnętrze pęcherzyków wypełnia płynny koloid, zawierający ciała biologiczne czynne: tyroksynę i trójjodotyroninę. W obu związkach występuje jod. Tyroksyna powstaje w organizmie z aminokwasu tyrozyny wchodzącej w skład białek pokarmowych oraz z jodu obecnego w postaci jonów w pokarmach. Tyroksyna działa przyspieszająco na przemianę materii i energii. Pobudza proces wzrostu, warunkuje rozwój fizyczny i psychiczny, przyspiesza dojrzewanie płciowe, wpływa na stan skóry, wzrost włosów i paznokci. Wywołuje wzrost pobudliwości ośrodkowego układu nerwowego i pobudza działanie układu autonomicznego. Czynność tarczycy regulowana jest przez hormon tyreotropowy przysadki oraz przez układ nerwowy, działając pobudzająco. Wzmożoną działalność tarczycy obserwuje się też w okresie dojrzewania płciowego, w okresie ciąży i karmienia. Przyczyną schorzenia tarczycy (niedoczynność) może być spowodowane brakiem jodu, nadmierną produkcją koloidu, niedoboru lub braku hormonu tyreotropowego. Niedorozwój tarczycy u dzieci powoduje zahamowanie rozwoju fizycznego i psychicznego i prowadzi do kretynizmu. Nadczynność tarczycy wywołuje zarówno u ludzi jak i zwierząt chorobę Basedowa.

33. Gruczoły przytarczyczne, ich topografia, budowa, hormony i funkcja (zrobione całe)

Są to małe owalne twory o średnicy 0,3 - 1,5 cm, leżą na tylnej i bocznej powierzchni tarczycy w liczbie przeważnie dwu par. To cztery żółtobrunatne twory wielkości ziarna pieprzu. Zrąb ich stanowi tkanka łączna. Mają budowę zrazikową. Zrazik otoczony jest tkanką łączną. Wzdłuż jej pasm biegną naczynia krwionośne, a w okuł nich grupują się komórki gruczołowe. Wyosobniony z nich hormon zwany jest

*parahormon - reguluje on gospodarkę wapniową i fosforową organizmu. Pod jego wpływem jony Ca są uwalniane z kości i przenikają do krwi. Działa synergistycznie z Wit D tzn. że zwiększa wchłanianie jonów Ca z powodu pokarmowego. Mechanizm jego działania nie jest jeszcze dokładnie poznany. Wycięcie lub niedoczynność gruczołów wywołuje spadek poziomu wapnia we krwi i w następstwie tego wzmożoną pobudliwość nerwowo-mięśniową aż do objawów tężyczki. Tężyczka polega na skurczu mięśni krtani i może być tak ciężki, że doprowadza do śmierci z uduszenia. Gdy występuje za dużo parahormonu to jest osteoporoza.

*kalcytonina - działa antagonistycznie w stosunku do parahormonu.

34. Grasica - budowa, funkcje (zrobione całe)

Znajduje się na wysokości rękojeści mostka. Po 18 roku życia przekształca się w ciało tłuszczowe. Ma budowę niejednolitą. Zewnętrzna część ma korę. Po okresie dojrzewania część korowa zanika. W korze grasicy wytwarzane są limfocyty roznoszone z krwią do węzłów chłonnych, śledziony, szpiku kostnego. Funkcjonowanie grasicy związane jest z odpornością, tworzy barierę immunologiczną. Część korowa jest wrażliwa na sterydy. Pod korą znajduje się rdzeń. W rdzeniu jest mało limfocytów. Są tzw. ciałka Hassalla - tzn. znajdują się obumarłe komórki lub ich część, w okresie dojrzewania następuje szybki podział mitotyczny. Wytwarzane jest w grasicy białko

*tyrozyna odpowiada za pobudzenie procesu wytwarzania limfocytów.

*tymopoityna - związek hamujący przewodzenie impulsów na synapsach. Nadmiar zmniejsza siłę skurczów mięśni szkieletowych.

35. Nadnercza, ich budowa, hormony i funkcja

Umieszczony w postaci czapeczek na górnych końcach obu nerek. Składają się z kory - stanowią 80-90% masy całego narządu i dzielącą się na warstwę kłębuszkowatą, pasmowatą i siatkowatą, oraz otoczonego przez korę rdzenia.
Kora wytwarza:

*mineralokortykoidy - w kanalikach nerkowych wzmagają resorpcję wody a w komórkach mięśniowych i nerwowych zwiększają zawartość potasu i zmniejszaj ą zawartość sodu.

*glikokortykoidy - zależna od nich jest przemiana węglowodanów białek i tłuszczów. Powodują prawidłową pobudliwość wszystkich rodzajów tkanki nerwowej, zwiększają wydzielanie soku żołądkowego, wpływają na skład krwi.

Niedoczynność kory nadnerczy powoduje chorobę Addisona (cisawicę) - ogólne osłabienie nerwowe, obniżenie ciśnienia krwi, spadek w niej poziomu cukru,

Rdzeń wytwarza:

*adrenalinę i noradrenalinę - działają one na obwodowe naczynia krwionośne podnosząc ciśnienie krwi.- Różnica między nimi polega na tym że adrenalina silniej pobudza akcję serca a noradrenalina pobudza do skurczu rnięśniówkę gładką naczyń oporowych.

Nadnercza są to niewielkie, płaskie, parzyste gruczoły położone każdy nad górnym biegunem nerki, lecz pod względem budowy i czynności zupełnie od nerek niezależne. Nadnercza leżą na wysokości jedenastego kręgu piersiowego, pozaotrzewnowo, w osłonce tłuszczowej nerki. Prawy gruczoł przypomina kształtem trójkąt, lewy przypomina półksiężyc. Nadnercza pokryte są torebką łącznotkankową, zawierającą włókna mięśni gładkich. W wypustkach tkanki łącznej wnikających w głąb gruczołu biegną liczne naczynia krwionośne. W przekroju poprzecznym nadnercza widać dwie warstwy: istotę korową oraz istotę rdzeniową. Usunięcie kory nadnerczy powoduje w krótkim czasie ogólne, postępujące osłabienie mięśniowe, przechodzące w porażenie całych grup mięśniowych. Temperatura ciała obniża się, występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe, biegunki, zakłócona zostaje przemiana węglowodanowa oraz gospodarka wodna i mineralna ustroju. Komórki gruczołowe kory nadnerczy produkują sześć substancji czynnych określonych ogólnie jako KORTYKOIDY. Są to związki sterydowe obejmujące: mineralosterydy, glikosterydy, androgeny nadnerczowe, estrogeny nadnerczowe. Czynność wydzielnicza kory nadnerczy regulowana jest przez hormon przedniego płata przysadki czyli hormon adrenokortykotropowy (ACTH). W części rdzennej nadnerczy został wyodrębniony w 1901 r, hormon zwany adrenaliną. Adrenalina przyspiesza procesy utleniania tłuszczu i białek co przyczynia się do zmniejszenia oddawania ciepła przez skórę i podnosi temp. ciała. Adrenalina stosowana jest w leczeniu astmy. Silne emocje psychiczne wymagające mobilizacji sił ustroju, wywołują wzmożone wydzielanie adrenaliny do krwi. Pod wpływem adrenaliny człowiek może działać nawet w tzw. „afekcie”. Obok adrenaliny w części rdzeniowej nadnerczy wytwarzana jest noradrenalina (około 20 %). Jest to substancja budową chemiczną bardzo zbliżona do adrenaliny i identyczna z substancją powstającą w zakończeniach nerwów współczynnych. Noradrenalina jest potężnym środkiem podnoszącym ciśnienie krwi. Właściwości te wykorzystywane do celów leczniczych.

36. Trzustka jako gruczoł dokrewny, jej hormony i funkcja

Trzustka leży za żołądkiem na tylnej ścianie jamy brzusznej. Ma kształt obły. Część dokrewna to rozsiane w trzustce wyspy Langerhansa. Wysepki te składają się z trzech rodzajów komórek: alfa, beta, delta. Trzustka odgrywa ważną rolę w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów.

Trzustka wydziela:

*glukagon - hormon ten zwiększa poziom cukru we krwi. Wydzielają go komórki alfa

*insulinę - obniża poziom cukru we krwi. Wydzielają ją komórki beta

*somatostatynę i gastrynę - to hormony wydzielane przez komórki delta. Gastryna wywołuje wydzielanie soku żołądkowego.

Niedoczynność trzustki prowadzi do cukrzycy natomiast nadczynność do niedoboru cukru we krwi (omdlenia, drgawki, śmierć).

Jest to gruczoł wydłużony, płatowaty o budowie zrazikowej, leżący poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem. Komórki pęcherzyków trzustki produkują sok trawienny. Poza produkcją soku trawiennego trzustka za pomocą skupionych komórek endokrynowych (wysp Langerhansa) produkuje hormon zwany insuliną, który umożliwia wykorzystanie glukozy przez komórki i tkanki ustroju i reguluje gospodarką cukrową organizmu. Komórki endokrynowe produkują również hormon zwany glukagonem. Glukagon również reguluje gospodarkę cukrową ustroju, jego główne działanie polega na pobudzanie przemiany glikogenu wątroby w glukozę, co prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi. W ten sposób glukagon przygotowuje niejako teren dla działania insuliny. Glukagon przyspiesza wchłanianie glukozy w jelitach i powstawanie glikogenu w wątrobie z jej nowych partii.

37. Gonady jako gruczoły dokrewne, ich hormony i funkcja

Jądra - leżą w worku mosznowym, mają kształt owalny, przypominający kurze jajko.

Jądra wytwarzają:

*testosteron - pobudza wzrost kości i mięśni w kierunku męskich kształtów. Wpływa także na powstawanie drugo i trzeciorzędowych cech płciowych męskich

*aldosteron

Niedoczynność jąder powoduje wysoki głos, brak owłosienia twarzy, wąskie barki, zaburzenia popędu płciowego i płodności.

Jajniki - leżą po obu stronach macicy, za jajowodami. Mają kształt migdała, a każdy z nich otoczony jest błoną łącznotkankową.

Jajniki wytwarzają:

*estradiol

*progesteron

Hormony te powodują wzrost i rozpulchnienie błony śluzowej macicy.

Niedoczynność jajników prowadzi do niekobiecej budowy ciała: zbyt wąskie biodra, zaburzenia popędu płciowego i płodności.

Jajniki to narząd parzysty. Ma on wielkość i kształt spłaszczonej śliwki. Leży w przybocznej ścianie miednicy małej, na tylnej powierzchni więzadła szerokiego macicy. Jajnik przymocowany jest do macicy za pomocą więzadła właściwego jajnika oraz do jajowodu za pomocą jednego ze strzępków tego narządu, zwanego strzępkiem jajnikowym. Na powierzchni jajnik pokryty jest nabłonkiem płaskim, pod którym leży łącznotkankowa błona biaława. W istocie korowej jajników przed okresem dojrzewania tkwią liczne mieszki jajnikowe pierwotne zawierające pierwotne komórki jajowe. Od okresu pokwitania, pod wpływem hormonu przedniego płata przysadki mózgowej, w mieszkach rozpoczyna się proces kolejnego dojrzewania pierwotnych komórek jajowych i od tego momentu noszą one nazwę mieszków jajnikowych pęcherzykowych.

JĄDRA - Parzyste jądra są to męskie gruczoły płciowe ,w których wytwarzane są plemniki oraz hormony płciowe. Jądra mają kształt jajowaty, nie co spłaszczony. Każde jądro otacza gruba błona włóknista zwana osłonką białawą. Miąższ jądra składa się promieniście ułożonych zrazików pooddzielanych przegródkami tkanki łącznej. Wnętrze Zrazików wypełniają kanaliki nasienne, tkwiące w tkance śródmiąższowej. Niektóre komórki tej tkanki produkują hormony płciowe męskie - androgen, jak testosteron, androsteron. Wywołują one występowania drugorzędowych cech płciowych. Kanaliki nasienne zaczynają się ślepo w obwodowej warstwie jądra i biegną kręto ku śródjądrza. Wysyłane są one nabłonkiem plemnikotwórczym, którego komórki przetwarzają się w plemniki.

38. Ogólna charakterystyka i podział narządów zmysłów

Narządy zmysłu są przystosowane do odbierania bodźców ze środowiska zewnętrznego i z wnętrza ustroju. Pobudzeni pobudzone komórki nerwowe danego narządu przekazują impulsy bezpośrednio na swoje neurony. Impulsy są dalej przekazywane przez nerwy zmysłowe do mózgowia, trafiając do określonych okolic kory mózgu.

Do narządów zmysłów należą:

*narząd wzroku

*narząd przedsionkowo-ślimakowy (statyczno-słuchowy)

*narząd powonienia

*narząd smaku

*narządy czucia powierzchownego i głębokiego.

39. Budowa oka, jego czynności i drogi wzrokowe z uwzględnieniem aparatu ochronnego oraz okoruchowego i jego unerwienia

WZROK

Gałka oczna - leży w oczodole na ciele tłuszczowym. Wyróżnia się na niej biegun przedni i tylny, oś zewnętrzna gałki ocznej i równik. Zawartość gaiki ocznej otaczają trzy warstwy: zewnętrzna - błona włóknista, środkowa - błona naczyniowa i wewnętrzna - błona nerwowa.

Błona włóknista - jej przedni odcinek stanowi przezroczysta rogówka. Jej kształt jest zbliżony do szkiełka z zegarka. Nie ma ona naczyń krwionośnych ani chłonnych. Jej zadanie to przepuszczanie i załamywanie promieni świetlnych.

Twardówka - to większa, nie przezroczysta część błony włóknistej oka. Jej powierzchnia wewnętrzna jest przeważnie biała i jej przedni odcinek jest widoczny jako białko oka. Przy tylnym biegunie w twardówce znajduje się otwór sitowy przez który wchodzi nerw wzrokowy.

Błona naczyniowa -zaliczamy do niej naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę.
Naczyniówka - to tylny, największy odcinek błony naczyniowej. Wyściela wewnętrzną powierzchnię twardówki od nerwu wzrokowego, przechodząc w ciało rzęskowe. Służy do odżywiania zewnętrznych warstw siatkówki.

Ciało rzęskowe- to część, środkowa błony naczyniowej. Zawiera mięśnie gładkie o przebiegu rzęskowym i promienistym. Mięśnie te wpływają na stopień wypukłości soczewki w procesie akomodacji.

Tęczówka - leży między rogówką a soczewkami dzieli przestrzeń między nimi na przednią i tylną komorę oka. Komory są wypełnione cieczą wodnistą. Obie komory łączy źrenica - otwór znajdujący się pośrodku tęczówki.

Błona nerwowa - tworzy ją siatkówka. Pokrywa ona od wewnątrz naczyniówkę, ciałko rzęskowe i tęczówkę. Zewnętrzna powierzchnię siatkówki tworzy warstwa barwnikowa. Część przednia siatkówki jest niewrażliwa na światło i nosi miano ślepej. Od strony naczyniówki leży światłoczuła warstwa, komórek zmysłowych zwanych pręcikami i czopikami, które są receptorami bodźców świetlnych. Na całej siatkówce jest ok. 120 min pręcików zawierających światłoczuły barwnik rodopsynę. Miejscem na siatkówce gdzie jest najwięcej czopków jest plamka żółta. Jest ich prawie 20 razy mniej niż pręcików. Zawierają jodopsyne, która wywołuje wrażenie różnych barw. Wypustki pręcików i czopków połączone są z komórkami nerwowymi-dwubiegunowymi. Przed komórkami dwubiegunowymi leży warstwa komórek nerwowych zwojowych, których neuryty skupiają się w jedna wiązkę, tzw tarczę nerwu wzrokowego (plamka ślepa).

Nerw wzrokowy - przez kanał wzrokowy wchodzi do czaszki gdzie następuje skrzyżowanie włókien donosowych. W zawzgórzu włókna pasma wzrokowego tworzą synapsy z następnymi neuronami drogi wzrokowej. Wypustki tych neuronów biegną do korowych ośrodków wzrokowych. Część wypustek dochodzi do wzgórków górnych pokrywy śródmózgowia
Aparat ruchowy oka - ruchy gałki ocznej wykonuje sześć mięśni

*Proste: górny, dolny, przyśrodkowy, boczny i skośne: górny i dolny. Mięśnie proste podnoszą i obniżają przedni biegun gałki ocznej oraz maja udział w przywodzeniu i odwodzeniu.

*Mięśnie skośne wprowadzają nieznaczne ruchy obrotowe.

Aparat ochronny oka - gałka oczna przykryta jest z przodu powiekami. Powieka górna jest odgraniczona od ciała przez brew. Powieka dolna jest odgraniczona od policzka przez bruzdę powiekowe - policzkową. Z wolnych brzegów powiek wyrastają rzęsy. Powieki chronią gałkę oczna przed czynnikami szkodliwymi (ciała obce).

Mruganie odruchowe powiek (10-20 razy na minutę)powoduje oczyszczenie i zwilżanie wydzieliną łzową powierzchni gałki ocznej.

Spojówka - to przezroczysta blaszka łącznotkankowa pokryta nabłonkiem wielowarstwowym. To narząd ochronny i wydzielniczy. Dzięki jej gładkiej i śliskiej powierzchni możliwe są ruchy gałek. Oczyszcza rogówkę i pokrywa ją warstwą płynu łzowego, która chroni ją przez wysychaniem, zwiększa jej właściwości optyczne i pełni funkcję bakteriobójczą i odżywczą.

Narząd łzowy - składa się z gruczołu łzowego i dróg odprowadzających. Gruczoł łzowy leży w górnobocznym kącie oczodołu. Łzy wpływają do worka spojówkowego, skąd dostają się do punktów łzowych, na przyśrodkowych krawędziach powiek. Punkty łzowe to początek kanalików łzowych uchodzących do woreczka łzowego. Woreczek łączy się z przewodem nosowo - łzowym.

40. Budowa, czynności narządów smaku i powonienia z uwzględnieniem ośrodków nerwowych tych narządów (zrobiony smak)

Wyróżniamy smaki:

*smak gorzki - nasada języka

*smak słodki - czubek języka

*smak kwaśny - po bokach języka

*smak słony - na końcu i po bokach języka.

Brodawki liściaste na trzonie i po bokach

Brodawki nitkowate jest ich najwięcej na języku (środek i trzon)

Brodawka okolona jest otoczona rowkiem.

Brodawki grzybkowate.

Gruczoł surowiczy Ebnera wydziela płyn surowiczy do rowka.

Nabłonek wielowarstwowy płaski otacza brodawki smakowe. Na powierzchni brodawek znajduje się kubki smakowe. Brodawki okolone u nasady języka, brodawki liściaste po bokach.

W kubku smakowym występują komórki nerwowe. Komórka nerwowa w najszerszym miejscu ma jądro komórkowe; u góry włoski smakowe, włókna które odchodzą nalezą do nerwów czaszkowych. Niżej umieszczone są komórki podporowe otaczają komórki zmysłowe. Kubki smakowe są w błonach śluzowych jamy ustnej, gardła, policzków. Kubki smakowe przemieszczają się do wnętrza jamy ustnej w procesie ortogenezy.

Droga nerwowa smakowa:

-jądro nerwu 7, 9, 10

-jądro pasma samotnego rdzenia przedłużonego

-wzgórze (nabierają emocjonalnego zabarwienia)

-zakręt zarodkowy płata ciemieniowego (ośrodek korowy smaku)

41. Budowa i czynności narządu słuchu: ośrodki nerwowe

42. Budowa i czynności narządu równowagi, ośrodki nerwowe

Komórki zmysłowe narządu równowagi znajdują się w uchu wewnętrznym. Mieszczą się one w przedsionku i w kanałach półkolistych.

*przedsionek - leży pomiędzy ślimakiem od przodu a kanałami półkolistymi od tyłu. Znajdują się w nim dwie części błędnika błoniastego: kulisty woreczek i wydłużona łagiewka. W obu częściach znajdują się zakończenia nerwowe, które drażnione informują o położeniu ciała

*kanały półkoliste - ułożone są w trzech płaszczyznach. Kanał przedni leży skośnie w stosunku do płaszczyzny strzałkowej, kanał tylny w stosunku do płaszczyzny czołowej, a boczny w płaszczyźnie poziomej. Kanały półkoliste kończą się rozszerzeniem zwanym bańką. We wnętrzu kanałów znajdują się przewody błoniaste wysyłane nabłonkiem zmysłowym.

Przedsionek i kanały półkoliste są narządami równowagi i zmysłu przestrzennego.

43. Ogólna charakterystyka trawiennego, jego podział i funkcje poszczególnych odcinków (zrobione całe)

Zadaniem układu pokarmowego jest pobieranie pokarmu, przerabianie go (rozkład, trawienie, wchłanianie) oraz wydalanie nie strawionych resztek pokarmu.

Układ pokarmowy składa się z przewodu pokarmowego rozpoczynającego się ustami a kończącego się odbytem oraz dwóch gruczołów: wątroby i trzustki.

Przewód pokarmowy składa się z:

*części nadprzeponowej

-jama ustna

-gardło

-przełyk

*części przeponowej

-żołądek

-jelito cienkie

-jelito grube

Pobieranie pokarmu z otoczenia jest warunkiem istnienia żywego organizmu. Pokarm jest źródłem energii niezbędnej do podtrzymywania pracy narządów wewnętrznych i pracy zewnętrznej. Składniki takie jak woda, cukry proste, mogą być przez organizm przyswajane w postaci niezmiennej. Związki organiczne muszą ulec rozkładowi na substancje proste. Zespół procesów mechanicznej i chemicznej przeróbki pokarmu nosi nazwę trawienia. Procesy przeróbki mechanicznej polegają na rozdrabnianiu, żuciu, przełykaniu oraz przesuwaniu pokarmu wzdłuż kolejnych odcinków przewodu pokarmowego. Przeróbka chemiczna dokonuje się dzięki wytwarzanym przez ustrój enzymom, czyli ferymentom trawiennym. Układ trawienny składa się z przewodu pokarmowego oraz wielkich gruczołów trawiennych takich jak: wątroba, trzustka i ślinianki. Przepona dzieli układ na część nadprzeponową, w skład której wchodzą: jama ustna, gruczoły ślinowe, gardło i przełyk - oraz część podprzeponową obejmującą żołądek, jelito cienkie, wątrobę, trzustkę oraz jelito grube wraz z kątnicą, okrężnicą i odbytnicą.

Trawienie i wchłanianie substancji pokarmowych:
Podstawowymi czynnościami układu pokarmowego jest trawienie i wchłanianie substancji pokarmowych.

Węglowodany są podstawowym składnikiem pokarmowym, w pożywieniu dostarczana jest głównie skrobia, a także sacharoza (popularny "cukier"), laktoza (składnik mleka), fruktoza (cukier owocowy). Trawienie tej grupy składników rozpoczyna się w jamie ustnej, bowiem nasza ślina zawiera amylazę - enzym rozkładający skrobię na prostsze składniki. Później działa jeszcze jedna amylaza, tym razem produkowana w trzustce i na koniec enzymy jelitowe: maltaza, izomaltaza, sacharaza i laktaza. Ostatecznie pozostają najprostsze "cegiełki", z których składają się węglowodany złożone, czyli glukoza, fruktoza i galaktoza. Są to tzw. cukry proste, które wchłaniają się w dwunastnicy i górnym odcinku jelita czczego. Do wchłonięcia glukozy i galaktozy potrzebna jest energia, mówimy tutaj, zatem o transporcie aktywnym.
W trawieniu białek biorą udział proteazy żołądkowe, trzustkowe i jelitowe. Enzymy te powstające w trzustce i żołądku wydzielane są w nieaktywnej, prekursorowej postaci. W przeciwnym razie strawiłyby narząd, w którym powstały, składający się z białka. Na koniec do "akcji" wkraczają enzymy jelitowe, zawarte w tzw. rąbku szczoteczkowym komórek błony śluzowej jelita. Ostatecznie "na placu boju" pozostają aminokwasy - "cegiełki", z których składają się białka. Aminokwasy są podobnie jak glukoza na tyle ważne dla organizmu, że "opłaca" się mu wydatkować na ich wchłanianie energię. Dzięki temu proces ten zachodzi bardzo szybko.

Tłuszcze są ważny składnik naszej diety, są również estrami kwasów tłuszczowych i glicerolu. Aby strawić tłuszcze, należy najpierw je rozdrobnić w procesie zwanym - emulsyfikacją. Niezbędne są tutaj sole żółciowe wydzielane przez wątrobę. Takie zemulsyfikowane cząstki rozkładane są następnie przez lipazę trzustkową, która "odczepia" kwasy tłuszczowe od glicerolu. Powstałe produkty rozpadu rozpuszczają się lepiej w tłuszczach niż w wodzie; dlatego niezbędna jest dalsza pomoc soli żółciowych tworzących tzw. micele - rodzaj przenośnika dostarczającego te produkty do błony śluzowej jelita, gdzie ulegają wchłonięciu.

Razem z białkami, węglowodanami i tłuszczami wchłonięciu ulega również woda, sód, chlorki, wapń, żelazo oraz inne makro- i mikroelementy. Wchłonięciu ulegają również witaminy, zarówno te rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E i K), jak i rozpuszczalne w wodzie (grupa B, witamina C, kwas foliowy). W jelicie grubym wchłania się już tyko woda i sód, tworząc ostatecznie kał.

Trawienie u człowieka:

U ludzi, proces trawienia zaczyna się już po pobraniu pokarmu do jamy ustnej. Pożywienie jest rozdrabniane i żute za pomocą zębów i języka. Dochodzi do zwiększeni wydzielania śliny, która zawiera enzym trawienny - amylazę ślinową, która rozpoczyna trawienie węglowodanów zawartych w pożywieniu. Następnie zmieszany ze śliną pokarm, formowany jest w kęs pokarmowy, który w akcie połykania przemieszczany jest przez gardło i przełyk do żołądka.

W żołądku pokarm jest zmieszany ze sokiem żołądkowym i podlega dalszemu trawieniu za pomocą enzymu pepsyny. Aktywacja lub deaktywacja większości enzymów trawiennych zależy od pH treści pokarmowej.

Dalsze trawienie przebiega w jelicie cienkim, gdzie na treść pokarmową działają żółć, sok jelitowy oraz sok trzustkowy.

W jelicie rozpoczyna się wchłanianie.

Nie strawione resztki pokarmowe są wydalane w postaci kału podczas defekacji.

44. Jama ustna i narządy jamy ustnej, ich budowa i funkcje

Wejście do jamy ustnej stanowi szpara ust ograniczona przez mięsień okrężny warg. Łuki zębowe dzielą jamę ustną na przestrzeń zawartą między nimi a wargami i policzkami, czyli na przedsionek jamy ustnej oraz na jamę ustną właściwą, położoną poza łukami zębowymi i przechodzącą w gardło. Całe wnętrze jamy ustnej wysłane jest błoną śluzową bogato ukrwioną i zawierającą, oprócz śluzowych, bardzo liczne drobne gruczoły śluzowe. W jamie ustnej pokarm podlega pierwszym procesom przeróbki, zwłaszcza mechanicznym, polegający na rozdrobnieniu, przeżuciu, ogrzaniu i uformowaniu kęsa nasyconego śliną i pokryciu go śluzem, ułatwiającym jego przełknięcie. Sklepienie jamy ustnej właściwej stanowi podniebienie twarde uformowane z elementów kostnych oraz leżące z tyłu podniebienie miękkie pozbawione kostnego rusztowania. Na dnie jamy ustnej leży natomiast język.

45. Gardło, przełyk i żołądek, ich budowa i funkcje

Gardło - jest to zawieszony u podstawy czaszki worek mięśniowo - włóknisty w kształcie wydłużonego lejka u dołu przechodzącego w przełyk. Z jamą ustną łączy się tzw. cieśnią gardzieli ograniczoną języczkiem i łukami podniebiennymi. W górnej swej części jama gardłowa łączy się przez nozdrza tylne z jamą nosową. Z jamą bębenkową łączą ją uchodzące tu symetrycznie trąbki słuchowe. W przedniej ścianie gardła znajduje się otwór prowadzący do krtani. W jamie gardła znajdują się skupienia tkanki limfatycznej tzw migdałki , które produkują limfocyty - wytwarzające przeciwciała niszczące drobnoustroje.

Przełyk - kształt cylindra dł 25-30 cm .Ściany przełyku zbudowane są z błony śluzowej , błony podśluzowej i dwu warstw mięśni gładkich okrężnej i podłużnej .Od zew. otoczony błoną zew. Skurcze przełyku są odruchowe , kieruje nimi ośrodek połykania , w rdzeniu przedłużonym za pośrednictwem nerwu błędnego , skurcze przebiegają zawsze od góry ku dołowi - przepychają połykany kęs do żołądka.

Żołądek - workowaty mięsisty odcinek przewodu pokarmowego , pełniący rolę zbiornika pokarmu o pojemności około 1 - 1,3 litra. Położony jest skośnie tuż pod przeponą w okolicy nadbrzusznej i w podżebrzu lewym. Ujście przełyku do żołądka tworzy otwór , zwanym wpustem. Ujście z żołądka do dwunastnicy nosi nazwę odźwiernika .Budowa : dno żołądka , trzon żołądka i część odźwiernikowa. Ściana żołądka składa się z 4 warstw : błona surowicza , mięśniówka ,tkanka podśluzowa , błona śluzowa. W żołądku pokarm zostaje zatrzymany na pewien czas i poddany szeregowi zmian fizycznych i chemicznych , które nazywamy trawieniem. Pokarm zostaje wymieszany z sokiem żołądkowym , zmiękczony i rozdrobiony uzyskując ostatecznie konsystencję płynną lub półpłynna(pod wpływem kwasów żoł.) Ruchy pod kontrolą ukł. nerwowego - wydzielanie soku żołądkowego zależy od ilości i jakości pokarmu).

46. Jelito cienkie i gruczoły trawienne (wątroba i trzustka), ich budowa i funkcje

Jelito cienkie - stanowi środkową i najdłuższą część przewodu pokarmowego ,wyróżniamy odcinki - dwunastnica ,elito czcze , jelito kręte , jelito ślepe . Jelito cienkie przytwierdzone jest do tylnej ściany jamy brzusznej za pomocą krezki. Funkcja : polegająca na dalszym trawieniu i przekazywaniu do krwi strawionych substancji pokarmowych .Soki trawienne produkowane są przez liczne drobne gruczoły w jelicie czczym i krętym .Wewnętrzna powierzchnia jelit jest bardzo duża. Uchodzi w jelito grube.

Trzustka - jest to gruczoł wydłużony płatowaty o budowie zrazikowej , leżący poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem. Budowa : głowa ,trzon oraz ogon. Funkcja :komórki pęcherzyków trzustki produkują sok trawienny i insuline.

Wątroba - największy gruczoł w organizmie człowieka o wadze 1,5kg . Wyróżniamy 4 płaty :duży płat prawy , mniejszy płat lewy ,płat czworoboczny i płat ogoniasty. Między płatami ciągnie się bruzda poprzeczna (5cm) zwana wrotami wątroby przez którą wchodzą do wątroby : żyła wrotna , tętnica wątrobowa i nerwy , wychodzi. zaś żyła wątrobowa , naczynia limfatyczne i przewód wątrobowy. Pow. wątroby pokrywa błona surowicza ( otrzewna).

Komórki wątrobowe wytwarzają żółć. Wątroba bierze udział w przemianie węglowodanów , w przemianie białkowej , tłuszczowej , magazynowanie witamin ( A,D,B 12) , gromadzenie żelaza. Wątroba jest narządem odtruwającym .

47. Jelito grube, jego budowa i funkcje

Jelito grube - (135 do 150cm) dzielimy na 3 odcinki:

*jelito ślepe - umieszczone w dolnej, prawej części jamy brzusznej, do którego uchodzi jelito cienkie,

*okrężnica - najszerszy odcinek, umieszczony wewnątrz jamy brzusznej, dzielący się na cztery mniejsze odcinki: okrężnicę wstępującą, poprzeczną, zstępującą i esowatą,

*odbytnica - uchodzi do odbytu.

Średnica jest większa od jelita cienkiego. Pokryta błoną śluzową, błoną mięśniową, od zewnątrz pokryta otrzewną.

Funkcja : do jelita grubego dociera treść zawierająca pewne ilości nie przetrawionego jeszcze pokarmu oraz części masy pokarmu nie dające się strawić . W jelicie grubym żyje bogata flora bakteryjna. Główna funkcja polega na odciągnięciu wody od treści jelitowej. Ściany jelita produkują śluz ułatwiający przesuwanie formującego się kału ku odbytnicy.

48. Ogólna charakterystyka i podział układu oddechowego z uwzględnieniem opłucnej i jej roli w mechanizmie oddychania

Zadaniem układu oddechowego jest dostarczenie powietrza do pęcherzykach, w celu możliwości wymiany dwutlenku węgla zawartego we krwi, na tlen zawarty w powietrzu.

W skład układu oddechowego wchodzą drogi oddechowe, narządy wymiany gazowej oraz worki surowicze obejmujące te narządy. Drogi oddechowe dzielimy na górne i dolne. Do górnych zaliczamy: jamę nosową i gardło, a do dolnych: krtań, tchawicę i oskrzela. Narządem wymiany gazowej są płuca objęte przez opłucną - worki surowicze ułatwiające ruchy płuc w klatce piersiowej.

Płuca są niemal całkowicie pokryte opłucną. Składa się ona z dwóch blaszek: opłucnej ściennej i opłucnej płucnej. Między tymi blaszkami znajduje się jama opłucna. Opłucna ścienna przylega do wewnętrznej powierzchni klatki piersiowej, do narządów śródpiersia i przepony. Opłucna płucna otacza całą powierzchnią płuca (z wyjątkiem wnęki płuc) wnikając do szczelin międzypłatowych i z ich szczelin przechodzi z jednego płata w drugi. W jamie opłucnej znajduje się kilka mililitrów płynu surowiczego, który zmniejsza tarcie przy oddychaniu.

Proces wymiany gazów między organizmem a środowiskiem połączony z produkcją energii nazywamy oddychaniem. Rozróżniamy oddychanie zewnętrzne i wewnętrzne.

Oddychanie zewnętrzne - tlen z pęcherzyków przechodzi do krwi , CO2 zaś z krwi do pęcherzyków płucnych.

Oddychaniem wewnętrznym (tkankowym) nazywamy przenikanie tlenu z krwi do tkanek , aCO2 z tkanek do krwi .

Układem oddechowym - nazywamy zespół narządów służących wymianie gazowej między organizmem a środowiskiem. Do narządów tych zaliczamy : drogi oddechowe górne i dolne oraz płuca.

Do górnych dróg oddechowych : jama nosowa , gardło , krtań.

Do dolnych dróg oddechowych : tchawica , oskrzela , oskrzeliki ( zakończone pęcherzykami płucnymi ) masa tych pęcherzyków tworzy gąbczaste płuca.

Drogi oddechowe tworzą system kanałów, których zadaniem jest nie tylko przewodzenie powietrza do płuc lecz ogrzanie go, nawilżenie i oczyszczenie z pyłów.

Opłucna - każde płuco zamknięte jest w dwuwarstwowym worku z błony surowiczej zwanej opłucną. Blaszka wewnętrzna

(opłucna płucna) przylega do powierzchni płuc i wnika w ich szczeliny. Blaszka zewnętrzna (opłucna ścierna) pokrywa ścianę klatki piersiowej, żebra (opłucna żebrowa) , przeponę (opłucna przeponowa), narządy śródpiersia (opłucna śródpiersiowa).

Funkcja: Opłucna ułatwia przesuwanie się płuc po wew. powierzchni klatki piersiowej przy ruchach oddechowych.

49. Budowa i funkcja górnych dróg oddechowych ze szczególnym uwzględnieniem budowy krtani

Początek drogi oddechowej sianowi jama nosowa. Przednią ścianę i odcinki przednie ściany bocznej jamy nosowej stanowi nos zewnętrzny. Mieści się on między wargą górną a czołem i z boków graniczy z policzkami. Miejsce w którym nos zewnętrzny łączy się z czołem nabywa się nasadą nosa. Powierzchnia dolna nosa zawiera dwa otwory noszące nazwę nozdrzy przednich, które stanowią wejście do jamy nosowej. Jama nosowa stanowi dwudzielną przestrzeń przedzielona w płaszczyźnie strzałkowej przegroda nosa. Na ścianie bocznej przegrody nosowej osadzone są trzy małżowiny: dolna, środkowa i górna. Jamy nosowe oraz łączące się z nimi zatoki przynosowe wyściela błona śluzowa. Czynnościowo błonę śluzową można podzielić na dwie części: okolicę węchową i okolice oddechową.

Gardło stanowi wspólny odcinek dróg oddechowych i pokarmowych. Znajduje się do przodu od kręgosłupa i do tyłu od jam nosowych, rozciąga się od podstawy czaszki do IV kręgu szyjnego. Przestrzeń gardła dzieli się na trzy części: nosową, ustną i krtaniową. Przewód gardła wysiany jest błoną śluzową. Nad nią występuje błona włóknista gardła.

Błona mięśniowa gardła składa się z mięśni poprzecznie prążkowanych. Czynność tych
mięśni pozostaje w związku z połykaniem pokarmy.

*część nosowa gardła - ściany jej są nieruchomo przymocowane do kości czaszki i dlatego jest ona zawsze otwarta. Na sklepieniu gardła znajduje się migdałek gardłowy, -który u osób dorosłych niemal całkowicie zanika.. W bocznych ścianach znajdują się ujścia-trąbek słuchowych. W trakcie połykania ściany trąbki słuchowej rozchylają się i wyrównują ciśnienie w uchu środkowym.

*część ustna gardła - łączy się za pomocą cieśni gardzieli z jamą ustna. W tej część i zachodzi proces zapobiegania przedostawania się treści pokarmowej, do części nosowej gardła przy połykaniu.

*część krtaniowa gardła - w przeważającej części zalicza się do przewodu
pokarmowego. Leży. w tyle, za krtanią.

KRTAŃ - umieszczona jest do przodu od części krtaniowej gardła. Zawieszona jest za pomocą więzadeł i mięśni na kości gnykowej. Tylna powierzchnia krtani sąsiaduje z gardłem. Krtań ma szkielet składający się z chrząstek połączonych ze sobą stawami lub więzadłami. Tworzy go 9 chrząstek:, trzy nieparzyste - tarczowata, pierścieniowata i nagłośniowa i trzy parzyste - nalewkowatą, różkowata i klinowata
Wnętrze krtani, zwane jama składa się z trzech części: górnej (przedsionka krtani), środkowej (głośni) i dolnej (jamy podgłośniowej).

*przedsionek krtani rozpoczyna się wejściem krtani, odgraniczonym od przodu przez nagłośnię, z boku przez parzyste fałdy nalewkowo - nagłośniowe a od tyłu wcięciem międzynalewkowym. Granicę dolną przedsionka, stanową fałdy kieszonki krtaniowej.

*głośnia - to największa część jamy krtani. Znajduje się poniżej fałdów kieszonki krtaniowej. Szparę głośni odgraniczona fałdami głosowymi nazywa się częścią międzybłoniastą, a cześć tylną szpary, częścią międzychrząstkową.

*jama podgłośniowa - znajduje się poniżej fałdów głosowych i przechodzi w tchawicę

W błonie śluzowej krtani znajdują się liczne gruczoły, które swoją wydzieliną zwilżają fałdy głosowe i całe wnętrze krtani. Krtań spełnia dwa zadania:

-ochrona dróg oddechowych przed wtargnięciem ciał obcych - aparat ochronny zaczyna funkcjonować dopiero kiedy ciała obce dotkną wejścia do krtani. Nagłośnia może pochylając się do tyłu zamknąć wejście do krtani. Drugim czynnikiem zamykającym wejście do krtani jest przesuniecie się jej pod język i ucisk nasady języka na nagłośnię.

-wytwarzanie dźwięków - jest z tym związana przede wszystkim głośnia. Wytwarzanie głosu jest związane z drganiem warg głosowych w kierunku mniej więcej poprzecznym w stosunku do siebie. Przerywają one okresowo wdechów prąd powietrza wywołując dźwięk. Silniejszy napór powietrza na wargi głosowe powoduje zwiększenie siły głosu. Przy szeptaniu aparat głosowy krtani jest bezczynny. Powstawanie dźwięków w krtani jest możliwe dzięki jej mięśniom poprzecznie-prążkowanym.

Drogi oddechowe tworzą system kanałów , których zadaniem jest nie tylko przewodzenie powietrza do płuc , lecz także ogrzanie go , nawilżenie i oczyszczenie z pyłów. Pierwszym odcinkiem dróg oddechowych , który pełni już te funkcje jest jama nosowa. Do przedsionka jamy nosowej prowadzą dwa otwory zwane nozdrzami , na połowę dzieli przegroda nosowa.

Krtań - jest częścią dróg oddechowych i narządem głosu. Jest to puszka chrzęstna położona na wys.5 do 6 kręgu szyjnego. Od dołu łączy się z tchawicą , od tyłu sąsiaduje z gardłem. Krtań zawieszona jest na łuku kości gnykowej za pomocą cienkiej błony łącznotkankowej , więzadeł i mięśni. Mięśnie umożliwiają ruchy krtani w momencie połykania. Szkielet krtani tworzy 9 chrząstek nieparzystych (chrząstka tarczowata , pierścieniowata i nagłośnia) i parzystych (chrząstki nalewkowate , różkowate i klinowate).

50. Budowa i funkcja dolnych dróg oddechowych ze szczególnym uwzględnieniem budowy pęcherzyków płucnych

Do dolnych dróg oddechowych należy : tchawica , oskrzela , oskrzeliki zakończone pęcherzykami płucnymi - masa tych pęcherzyków tworzy gąbczaste płuca.

Tchawica - ku dołowi krtań przechodzi w tchawicę , ma kształt rury złożonej z 16 -20 podkowiastych chrząstek tchawicznych połączonych więzadłami. Na wysokości 4 kręgu piersiowego rozgałęzia się na 2 oskrzela.

Oskrzela - oskrzele prawe jest krótsze od 3 do 5cm szersze i skierowane bardziej ku dołowi. Lewe dłuższe i węższe odchyla się od tchawicy pod większym kątem. Każde z oskrzeli tworzy w płucach wiele rozgałęzień tzw. drzewo oskrzelowe.

Najcieńsze rozgałęzienia tzw. oskrzelika dzielą się na kilkanaście ślepo zakończonych przewodników pęcherzykowych , których ściany zbudowane są z pęcherzyków płucnych. Średnica pęcherzyka płucnego wynosi 0,2mm . Pęcherzyki płucne zbudowane są z jednowarstwowego nabłonka płaskiego zwanego nabłonkiem oddechowym i oplecione gęstą siecią włoskowatych naczyń krwionośnych , pochodzących z rozgałęzień tętnicy płucnej.

Łączna powierzchnia pęcherzyków obu płuc wynosi u człowieka około 200m2 a więc 100razy więcej od powierzchni ciała.

51. Budowa i funkcje serca z uwzględnieniem naczyń wieńcowych oraz układy przewodzącego serca (zrobione całe)

Serce jest prążkowatym workiem mięśniowym , wierzchołkiem zwróconym ku dołowi. Wielkość jest przybliż. do pięści danego człowieka. Serce dzieli się na 4 jamy: 2 przedsionki (prawy i lewy) oraz 2 komory (pr i lew). "Serce prawe" pompuje krew żylną, "lewe" tłoczy krew tętniczą. Przedsionki oddziela od siebie przegroda międzyprzedsionkowa, komory-międzykomorowa. Przedsionek prawy łączy z prawą komorą otwór zw. ujściem przedsionkowo-komorowym prawym, zaopatrzony w zastawkę trójdzielną. W ujściu lewym jest zastawka dwudzielna zastawkę mitralną. Serce pełni rolę pompy, które swymi rytmicznymi skurczami powoduje nieustanny przepływ krwi. Leży w śródpiersiu w przedniej części na wys. 3-4 żebra. Dolna powierzchnia komory prawej i lewej przylega do przepony, ze ścianą klatki p. styka się głównie kom. prawa. Warstwę mięśniową serca tworzy mięsień zw. sierdziem

wnętrze 4 jam pokrywa błona włóknista zw. wsierdziem a zewn. pow. blaszka trzewna worka osierdziowego zw. nasierdziem.

Serce zaopatrują w krew tętniczą tętnice wieńcowe, prawa i lewa, odchodzące od początkowego odcinka aorty, prowadzą one krew z tlenem. Tętnica wieńcowa lewa biegnie w bruździe i dzieli się na dwie gałęzie: międzykomorową przednią i okalającą. Zaopatruje ona głównie lewą część serca wraz z mięśniami brodawkowymi komory prawej. Tętnica wieńcowa prawa zaopatruje głównie prawą część serca wraz z mięśniami brodawkowymi komory prawej.

Żyły biegną razem z tętnicami, łączą się z zatoką wieńcową i wchodzą do przedsionka. Wyróżniamy: żyła wielka serca, mała serca (zbiera krew ze strony tylnej serca), średnia serca, tylna komory lewej, skośna przedsionka lewego, przednie serca ( zbierają krew ze ściany komory prawej).

Automatyzm serca. Praca serca jest procesem automatycznym, którego podniety powstają w samym mięśniu sercowym. Wyizolowanie serca z ciała nie przerywa bicia serca przez pewien czas (wyjęte z ciała serce żółwia, czy żaby pracuje w odpowiednich warunkach nawet kilka godzin).Serce człowieka nie pracuje zbyt długo poza ustrojem, bo jest wrażliwe na niedotlenienie i oziębienie. Ustaje ono na skutek wyczerpania składników energetycznych, biopierwiastków i zasobów tlenu. Odcięcie układu nerwowego nie powoduje więc przerwania pracy serca.

Bodźce niezbędne do pobudzenia serca generowane są w ośrodkach bodźco-twórczych serca. Ośrodki te zbudowane są z komórek pochodzenia mięśniowego (miocyty embrionalne), a nie nerwowego. Powstałe podniety są przekazywane do określonych obszarów mięśnia sercowego za pomocą układu przewodzącego serca. Szlaki transmisyjne są zbudowane również ze zmodyfikowanych miocytów gładkich. Ogół szlaków tworzy razem układ bodźco-przewodzący serca.

W okolicy zatoki żyły czczej górnej (żyła główna górna), uchodzącej do prawego przedsionka znajduje się węzeł zatokowy (zatokowo-przedsionkowy) Keith-Flacka. Jest to I-rzędowy rozrusznik serca, rytmicznie generujący podniety, pobudzające skurcze przedsionków i komór serca. Szlak międzywęzłowy (miocytowy) Torela przewodzi impulsy z węzła zatokowego do węzła komorowego Aschoff-Tawary (węzeł przedsionkowo-komorowy). Węzeł komorowy mieści się w pobliżu przegrody przedsionkowo-komorowej, a poprawniej lokalizując - w odcinku tylnym dolnym przegrody międzyprzedsionkowej, nad zastawką przedsionkowo-komorową. Węzeł komorowy opóźnia przewodzenie podniet z węzła zatokowego, ponadto sam generuje bodźce pobudzające skurcz komór. W razie uszkodzenia węzła zatokowego, węzeł komorowy przejmuje funkcje I-rzędowego rozrusznika. W normalnych warunkach, węzeł komorowy jest II-rzędowym rozrusznikiem serca.

Od węzła komorowego Aschoff-Tawary odchodzi pęczek Palladino-Hisa przewodzący podniety do komór, powodując ich skurcz. Skurcz komór występuje o około 0,1 s. Później niż skurcz przedsionków. Pęczek Palladino-Hisa rozdziela się na gałązkę lewą i prawą, zawierające miocyty przewodzące - komórki Purkinjego. Prawa gałązka wnika do przegrody międzykomorowej i do ściany prawej komory. Lewa gałązka dociera do przegrody międzykomorowej oraz ściany lewej komory. Pęczek Palladino-Hisa jest określany mianem III-rzędowego ośrodka synchronizującego.

Do prawidłowego funkcjonowania układu bodźco-twórczego i bodźco-przewodzącego serca niezbędny jest tlen, glukoza, odpowiednia temperatura, nawodnienie i stały dopływ jonów sodu, chloru, potasu i wapnia. Eksperymentalnie sprowokowany nadmiar potasu powoduje zatrzymanie serca w rozkurczu, a nadmiar wapnia zatrzymuje serce w stanie skurczu. Komórki miocytowe układu bodźco-przewodzącego serca są bardziej wytrzymałe na niedotlenienie niż właściwe miocyty tkanki mięśniowej serca.

Serce jest unerwione przez autonomiczny układ nerwowy. Nerwowy splot sercowy (plexus cardiacus) leży przy podstawie serca. Splot sercowy zbudowany jest z nerwów współczulnych i przywspółczulnych.

Pobudzenie przywspółczulnego nerwu błędnego (gałązki sercowej dolnej i górnej) prowadzi do zwolnienia akcji serca. Neuroprzekaźnikiem przywspółczulnego nerwu błędnego jest acetylocholina (zakończenie cholinergiczne). Nerw błędny działa chronotropowo ujemnie (spada częstotliwość skurczów), batmotropowo ujemnie (obniżenie pobudliwości), inotropowo ujemnie (zmniejszenie siły skurczu), dromotropowo ujemnie (spowolnienie transmisji podniet).

Nerwy sercowe szyjne: górny, środkowy i dolny oraz nerwy sercowe piersiowe odchodzą od pni współczulnych, są więc adrenergiczne. Neuroprzekaźnikiem nerwów współczulnych jest noradrenalina. Przyspieszają one akcję serca (w warunkach fizjologicznych).

Tętnica wieńcowa prawa i lewa odchodzą od aorty powyżej zastawek półksiężycowatych (zatoka Valsalva). Tętnica lewa biegnie w bruździe międzykomorowej przedniej. Tworzy niewielka gałązkę okalającą i wnika do lewej części serca. Tętnica prawa biegnie
ku tyłowi, gdzie odchodzi od niej gałąź międzykomorowa tylna; leży
w bruździe wieńcowej dookoła prawej części serca. Wnika do koniuszka serca unaczyniając prawą część serca. Do prawego przedsionka uchodzą żyły wieńcowe (zatoka wieńcowa), zbierające krew odtlenowaną. W razie niedrożności tętnic wieńcowych (zakrzep, zator) następuje martwica określonego obszaru mięśnia sercowego - zawał serca.

Naczynia wieńcowe są unerwione. Drażnienie przywspółczulnego nerwu błędnego powoduje zwężenie naczyń wieńcowych. Drażnienie nerwów współczulnych - powoduje rozszerzenie naczyń wieńcowych (odwrotnie niż zazwyczaj). Tromboksan A2 i leukotrieny powodują skurcz naczyń wieńcowych i sprzyjają powstaniu choroby wieńcowej (niedokrwiennej serca).

52. Ogólna charakterystyka układu krążenia, jego podział i rola poszczególnych elementów (zrobione całe)

Zasadniczą czynnością układu naczyniowego jest przenoszenie tlenu i substancji odżywczych do wszystkich tkanek, oraz usuwanie z nich produktów przemiany materii i odprowadzenie ich do narządów wydalniczych. Bierze on również udział w regulacji temperatury ciała. Wkład naczyniowy ma również powiązanie z tkankami i narządami, które mają zdolność regeneracji krwi i chłonki. Układ naczyniowy najogólniej można podzielić na część krwionośną i chłonną (limfatyczną). Do części krwionośnej należy zaliczyć serce, naczynia krwionośne i krew, a do części chłonnej - naczynia chłonne, węzły chłonne i chłonkę (limfę). Do narządów regenerujących krew i chłonkę należą: szpik kostny i węzły chłonne oraz grasica i śledziona.

Układ narządów krążenia ma postać zamkniętej sieci rur, zwanych naczyniami krwionośnymi, które łączą wszystkie części i okolice ciała. Krąży w nich nieustannie krew będąca odmianą tkanki łącznej.

W zależności od składników morfotycznych płynnej tkanki wypełniającej naczynia wyr.:

a)- układ krwionośny-przewodzący czerwoną krew. Serce w układzie tym pełni rolę pompy, które swymi rytmicznymi skurczami powoduje nieustanny przepływ krwi. Drugim elementem jest łożysko naczyniowe złożone z tętnic, naczyń włosowatych i żył. Tętnice rozprowadzają krew z serca do tkanek ciała; żyły prowadzą krew z obwodu ciała ku sercu a naczynia włosowate stanowią połączenie między końcowymi najdrobniejszymi tętnicami a początkowymi odcinkami żył. Krew przenosi substancje odżywcze do narządów i tkanek, przenosi do narządów wydalniczych zbędne produkty przemiany materii, reguluje temp. ciała, wytwarza substancje obronne niszczące bakterie (przeciwciała).

b)- układ chłonny (limfatyczny)-krąży w nim płyn mętno-biały zwany limfą lub chłonką.

Limfa jest pośrednikiem między komórkami i krwią, wypełnia wszystkie szczeliny międzykomórkowe

Naczynia limfatyczne dzielimy na powierzchowne i głębokie. Z całego ciała zbierają limfę dwa główne przewody: krótki i długi.

Węzły chłonne pełnią funkcję obronną, zatrzymując drobnoustroje przyniesione z prądem limfy, chroniąc organizm przed zakażeniem.

Śledziona pełni rolę zbiornika krwi, w chwili zapotrzebowania skurcz śledziony powoduje odpływ krwi do naczyń.

53. Główne tętnice i żyły krążenia wielkiego, ich budowa i topografia (zrobione całe)

Krążenie wielkie rozpoczyna się w lewej komorze serca, skąd natleniona krew odpływa tętnicą główną-aortą. Po wyjściu z serca kieruje się ona ku górze (aorta wstępująca), nast. wygina się w lewo

i ku tyłowi tworząc nad sercem łuk aorty, który za sercem przechodzi w aortę zstępującą, której odcinek piersiowy (aorta piersiowa) biegnie w przestrzeni zw. śródpiersiem i po przebyciu przepony wchodzi do jamy brzusznej (aorta brzuszna) i rozgałęzia się na 2 tętnice biodrowe wspólne prowadzące krew do kończyn dolnych. Liczne odgałęzienia aorty zaopatrują w krew tętniczą wszystkie narządy ciała. Najdrobniejsze rozgałęzienia tętnic przechodzą w sieć naczyń włosowatych przenikających narządy i tkanki . tu krew za pośrednictwem limfy przekazuje tkankom wszystko co potrzebne jest im do życia. Zebrawszy produkty przemiany materii i oddawszy tlen krew przybiera barwę ciemnowiśniową i staje się żylną. Z tkanek odpływa systemem coraz grubszych żył , kierując się znów ku sercu. Żyły krwiobiegu dużego dzielimy na głębokie (biegnące równolegle do tętnic o podobnych nazwach), oraz żyły podskórne (łączące się z głębokimi a biegnące niezależnie od tętnic).

Ostatecznie wszystkie żyły ciała łączą się, tworząc żyłę główną (czczą) górną i żyłę główną dolną, które uchodzą do prawego przedsionka. Do tego przedsionka uchodzą też żyły wieńcowe serca, łącząc się u samego ujścia we wspólną zatokę wieńcową.

Jak już wcześniej wspomniano, od aorty odchodzą dwie tętnice wieńcowe zaopatrujące w krew serce. Aorta tworzy łuk wstępujący od którego odchodzą:

1.     Tętnica bezimienna rozdwaja się na tętnice podobojczykową (unaczynia prawy bark i ramię) i na prawa tętnicę szyjną wspólną (unaczynia prawa część głowy).

2.     Tętnica szyjna wspólna lewa - unaczynia lewą część głowy.

3.     Tętnica podobojczykowa lewa - unaczynia lewy bark i ramię.

Następnie aorta kieruje się ku dołowi tworząc aortę piersiową i aortę brzuszną. Od aorty piersiowej odchodzą tętnice międzyżebrowe, unaczyniające ściany klatki piersiowej. Aorta brzuszna rozdziela się na szereg mniejszych tętnic (z nieparzystego pnia trzewnego), docierając do wątroby, śledziony, jelit, żołądka, trzustki. Tętnice pomniejsze otrzymały nazwy analogiczne do organów (np. tętnica żołądkowa, wątrobowa, śledzionowa). Dalsze odgałęzienia aorty: tętnica krezkowa górna i tętnica krezkowa dolna unaczyniają jelito cienkie oraz jelito grube.

W dolnej części aorta brzuszna rozdziela się na dwie tętnice biodrowe wspólne (unaczyniają organy miednicy małej). Przedłużeniem tętnic biodrowych są tętnice udowe, docierające do kończyn dolnych.

Układ żylny jest równoległy do układu tętniczego. Z głowy, krew spływa dwiema żyłami szyjnymi: wewnętrzną i zewnętrzną prawa i lewą.. Każda para żył szyjnych jest połączona z żyłami podobojczykowymi, które tworzą razem żyłę główną górną.

Do żył biodrowych wpadają żyły udowe. Żyły biodrowe wspólne tworzą żyłę główną dolną, która podążając ku sercu zespala ze sobą żyły nerkowe i wątrobowe. Żyła dolna główna wpada do prawego przedsionka serca. Z żołądka, jelita cienkiego, z jelita grubego, z trzustki i śledziony krew jest odprowadzana do żyły wrotnej wątroby. W wątrobie żyła wrotna rozpada się na naczynia włosowate, po czym ponownie organizuje żyłę wątrobową wpadającą do żyły dolnej głównej. Dzięki temu wątroba uzyskuje krew bogatą w składniki pokarmowe, wchłonięte w przewodzie pokarmowym. Część z tych składników magazynuje.

54. Główne tętnice krążenia małego, budowa i topografia (zrobione całe)

Z prawej komory serca krew wypływa pniem płucnym. W jego początkowym odcinku znajduje się zastawka półksiężycowata, zapobiegająca cofaniu się krwi do prawej komory w czasie jej rozkurczu. Pień płucny dzieli się na tętnice płucne, a te z kolei dzielą się na tętnice płatowe, zaopatrujące poszczególne płaty płuc. Tętnice płatowe oddają gałęzie do segmentów płucnych, w których dzielą się na coraz drobniejsze tętnice i przechodzą ostatecznie w sieć naczyń włosowatych. Z sieci naczyń włosowatych krew płynie do żył, które łączą się w cztery żyły płucne, wchodzące do lewego przedsionka serca. Głównym zadaniem krążenia małego jest pozbawienie krwi nadmiaru CO2 i zaopatrzenie jej w nowe zapasy tlenu.

Krążenie małe rozpoczyna się w prawej komorze serca, do której napływa krew żylna z prawego przedsionka. Skurcz komory tłoczy krew do pnia płucnego, który nad sercem rozgałęzia się na tętnicę płucną prawą i lewą. Po wymianie gazów między płucami a krwią - krew natleniona wraca ostatecznie 4 żyłami płucnymi (po 2 z 1 płuca) do lewego przedsionka, a stąd do lewej komory. W krążeniu małym tętnicami płynie więc krew odtleniona, żyłami zaś (ku sercu) - natleniona.

Szczególną pozycję zajmuje odgałęzienie krążenia wielkiego - zw. krążeniem wątrobowym lub wrotnym. Krew z narządów trawiennych i śledziony odpływa żyłą wrotną do wątroby gdzie dzieli się na sieć naczyń włosowatych, przenikających miąższ wątroby, które zbierają się w coraz grubsze żyły. Ostatecznie jako 2 żyły wątrobowe opuszczają wątrobę i uchodzą do żył głównych: górnej i dolnej.

55. Naczynia i węzły chłonne, ich budowa, topografia i funkcje (zrobione całe)

Naczynia limfatyczne mają niewielką średnicę a ich cienkie ściany są prawie niedostrzegalne. Włosowate naczynia limf. mają średnicę większą od włosowatych naczyń krwionośnych, również zbudowane są z jednowarstwowego śródbłonka. Wyróżniamy naczynia limf. powierzchowne (skórne) i głębokie. Pierwsze zbiegają się promieniście ku węzłom chłonnym, drugie biegną równolegle do naczyń krwionośnych i pni nerwowych. Z całego ciała zbierają limfę 2 główne przewody:

a) krótki przewód chłonny prawy przyjmuje limfę z prawej połowy głowy, szyi i klatki piersiowej oraz prawej kończyny górnej;

b) długi przewód chłonny piersiowy (lewy) obejmuje swym zasięgiem resztę ciała.

Obydwa przewody uchodzą do żył podobojczykowych (prawej i lewej)-prowadzących krew do żyły głównej górnej.

Węzły chłonne są zbudowane z tkanki łącznej siateczkowatej, otoczonej torebką łącznotkankową. W głąb węzłów wnikają obsługujące je naczynia krwionośne i nerwy. Węzły chłonne pełnią w ustroju niezmiernie ważną funkcję obronną. Wytwarzają się tu obdarzone własnościami żernymi limfocyty, które odpływają wraz z limfą naczyniami odprowadzającymi. Pełnią rolę filtru , zatrzymującego drobnoustroje przyniesione z prądem limfy przez naczynia doprowadzające. Chroni to organizm przed zakażeniem, jednak węzły ulegają zatruciu co objawia się stanem zapalnym. Węzły chłonne rozmieszczone są we wszystkich narządach wewnętrznych oraz tworzą skupiska w okolicach pachwinowych, podklanowych, pod pachami i w zgięciach łokciowych.

System limfatyczny zbudowany jest z naczyń limfatycznych, narządów limfatycznych (grasica, śledziona, węzły i grudki chłonne), przez które przepływa chłonka, czyli limfa. Wyróżnia się naczynia limfatyczne powierzchniowe (podskórne)
i głębokie. W obrębie przewodu pokarmowego do limfy przenikają liczne składniki pokarmowe, wchłaniane również do krwi. Limfa bogata w substancje cukrowe i lipidowe (mlecz) jest zbierana
w przewodzie piersiowym. Do przewodu piersiowego dociera też chłonka z pni lędźwiowych (lewy i prawy), wyjątkowo bogatych w węzły chłonne, podobnie jak przewody trzewne, pachowe i pachwinowe. Węzły chłonne leżą również w naczyniach chłonnych łokciowych, podżuchwowych i szyjnych. Przewód piersiowy biegnie ku górze i wpada do kąta żylnego: połączenie żyły szyjnej lewej i żyły podobojczykowej. Do przewodu piersiowego wpadają także naczynia chłonne z górnej części ciała: z lewej części głowy, z kończyny górnej lewej oraz z lewej połowy klatki piersiowej.

Przewód limfatyczny prawy zbiera limfę z górnej prawej części ciała i wpada do żyły ramienno-głowowej prawej.

Śledziona (lien). Leży w jamie brzusznej, w lewym podżebrzu. Waży 100-200 g. Jest otoczona błona surowiczą i torebką łącznotkankową, która ku wnętrzu tworzy beleczki, tworzące zrąb narządu. Beleczki zawierają miocyty, dzięki czemu śledziona może skurczać się i rozkurczać. Miąższ śledziony zbudowany jest z miazgi białej i czerwonej. Jest silnie unaczyniona krwionośnie i limfatycznie.

Miazga biała śledziony zbudowana jest z tętniczek środkowych, z tkanki łącznej właściwej, z grudek limfatycznych oraz limfocytów T i B, z makrofagów i plazmocytów. Krwinki białe otaczają tętnice środkowe.

W strefie obwodowej (brzeżnej) miazgi białej mieszczą się zatoki brzeżne, utworzone przez odgałęzienia tętnic środkowych, w których następuje wychwytywanie i niszczenie antygenów. Tutaj następuje proliferacja limfocytów i synteza przeciwciał.

Miazga czerwona zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej, z naczyń krwionośnych, z erytrocytów (stąd barwa) , monocytów i z makrofagów. Tutaj odbywa się niszczenie wadliwych i starych erytrocytów. Hemoglobina jest rozkładana do bilirubiny i przekazana do wątroby. Odzyskane żelazo zostaje związane z ferrytyna i przetransportowane do szpiku.

Śledziona jest rezerwuarem krwi. W razie wysiłku zwiększa ilość krwi krążącej (obkurczenie śledziony; niekiedy towarzyszy temu kolka śledzionowa).

Węzły limfatyczne. Pełnią funkcję mechanicznego i biologicznego (immunologicznego) filtru. Zatrzymane antygeny są niszczone. Otoczone są torebka łącznotkankową, która ku wnętrzu tworzy beleczki, stanowiące zrąb. Węzły zawierają wnękę, przez którą wchodzą tętniczki i nerwy,
a wychodzą przewody limfatyczne wyprowadzające i żyły. Naczynia limfatyczne doprowadzające docierają do wypukłej powierzchni węzła.

W przekroju wyróżnia się korę i rdzeń. Kora zbudowana jest z grudek limfatycznych (komórki prezentujące antygeny + limfocyty T i B wsparte na tkance łącznej luźnej), makrofagów i plazmocytów. Jest to strefa grasiczoniezależna.

Rdzeń utworzony jest przez żyłki, makrofagi, fibroblasty, limfocyty i plazmocyty oraz tkankę łączną właściwą. Pomiędzy rdzeniem a kora znajduje się strefa przykorowa grasiczozależna, w której występują limfocyty T i B.

Limfa dopływa od strony wypukłej do przestrzeni podtorebkowych oraz międzybeleczkowych strefy korowej węzła. Wreszcie dostaje się do rdzenia opływając poszczególne komórki układu odpornościowego i zatoki rdzeniowe. W węzłach zachodzi wymiana komórek, proliferacja
i dojrzewanie limfocytów oraz synteza przeciwciał.

Migdałki (tonsillae). Utworzone są przez grudki limfatyczne wsparte tkanką łączną właściwą; są otoczone nabłonkiem. W obrębie migdałków występują plazmocyty, limfocyty (głównie B) i makrofagi. Wyróżnia się migdałki językowe (nasada języka), 2 migdałki podniebienne (na łukach podniebienno-gardłowych) oraz 1 migdałek gardłowy (górna część gardła).

56. Budowa i topografia układu wydalniczego ze szczególnym uwzględnieniem budowy i funkcji nerki (zrobione całe)

Układ moczowy ma do spełnienia dwojakie zadanie:

a) wydalanie z ustroju niepotrzebnych produktów przemiany materii i substancji szkodliwych

b) utrzymanie stałości składu płynówustrojowych.

Do układu moczowego należą: a) 2 nerki (pr. i lewa), wytwarzające mocz; b) wychodzące z nich moczowody, odprowadzające mocz z nerki do pęcherza moczowego, c) pęcherz moczowy oraz cewka moczowa.

Nerka jest narządem parzystym , o ciężarze ok. 150g, dł. 11cm, szer. 5cm. Nerki położone są na tylnej ścianie jamy brzusznej po obu stronach kręgosłupa. Na przekroju podłużnym nerki widnieją 2 warstwy: zewnętrzna zw. korą nerki i wewn-rdzeń nerki. Rdzeń układa się w postaci trójkątnych pól zw. piramidami nerkowymi, pomiędzy które wchodzi kora tworząc słupy nerkowe. Wcięcie brzegu przyśrodkowego nadające nerce jej charakterystyczny kształt naz. wnęką nerkową, przez którą wchodzą do nerki naczynia nerkowe i moczowód. We wnętrzu nerki bliżej wnęki znajduje się miedniczka nerkowa, która na zewnątrz przechodzi w moczowód, a do wnętrza nerki rozgałęzia się na 2 -3 kielichy nerkowe większe, które dzielą się na mniejsze obejmujące zaokrąglone końce piramid nerkowych tworzących brodawki nerkowe.

Funkcje nerki : usuwanie z osocza końcowych produktów przemiany materii, odprowadzanie moczu

Narządy moczowe (organa ulinaria):

- nerka

- kielichy nerkowe

- miedniczki nerkowe

- moczowód

- pęcherz moczowy

- cewka moczowa

Nerka (ren)

Wyróżniamy 2 powierzchnie: przednią i tylną, 2 brzegi: boczny(wypukły) i przyśrodkowy (wklęsły), 2 końce: górny i dolny, czasem nazywane bieguny, 2 wargi (przednią i tylną).

Brzeg przyśrodkowy-wnęka nerki, to miejsce, do którego wchodzą tętnica nerkowa oraz splot nerkowy, a wychodzą żyła nerkowa, moczowód i naczynia limfatyczne. Wszystkie te elementy (wchodzące i wychodzące) tworzą korzeń nerki. Wnęka nerki przechodzi w głęboką szczelinę o nazwie zatoka nerkowa. Wypełniona ona jest tkanką tłuszczową.

10-12 cm - wymiar podłużny nerki

5-6 cm - wymiar poprzeczny nerki

3-4 cm - grubość nerki

120-200g - średnia masa nerki

Lewa nerka jest większa

Położenie nerki.

Leży w przestrzeni zaotrzewnowej na tylnej ścianie brzucha po obu stronach kręgosłupa na wysokości 3-ech górnych kręgów lędźwiowych.

Osłonki nerki.

Nerka jest objęta tkanką łączną o dużej zawartości tłuszczu i wytwarza kolebkę tłuszczową. Na zewnątrz kolebki jest błona, tzw.powięź nerkowa. Pod tkanką tłuszczową, bezpośrednio na miąższu nerki leży torebka włóknista.

Budowa miąższu nerki.

Miąższ składa się z kory i rdzenia. Kora nerkowa (kortex renalis) stanowi warstwę obwodową nerki i ma grubość 5-7 mm. Ma również charakterystyczne zabarwienie- żółtawo czerwone. Natomiast rdzeń jest niebieskawo-czerwony. W korze znajdują się ciałka nerkowe (korpus kula renis), które są najistotniejszym elementem funkcjonalnym kory. Kora oprócz ułożenia powierzchownego wnika również w obręb rdzenia między piramidami. Taką budowę kory nazywamy słupami nerkowymi.

Rdzeń nerkowy.(medulla renalis).

Obejmuje zatokę nerkową i leży między słupami w postaci stożków, czyli piramid nerkowych (pyramidas renalis). Liczba piramid waha się od 10-20 w każdej nerce. Piramidy mają budowę prążkowaną i składają się z kanalików nerkowych, który jest zasadniczym składnikiem miąższu nerki. Podstawa piramidy skierowana jest ku obwodowi. Wierzchołek piramidy nazywamy brodawką nerkową (papilla renalis). Wysokość piramidy-5-7mm. Każda brodawka objęta jest kielichem miedniczki nerkowej. Brodawkę obejmuje kielich mniejszy.

Zwężenie brodawki tworzy szyjkę (collum papille). Mocz wydzielany przez nerkę ścieka do kielicha tylko przez brodawkę. Na szczycie każdej brodawki widzimy 10-25 otworów brodawkowych (foramina papilarie). Są to ujścia cewek nerkowych. Taki zespół otworków nazywamy polem sitowym.

Przedłużenie rdzenia w postaci prążków to promienie rdzeniowe. Tworzą one część promienistą kory (pars radiate). Kora położona między promieniami rdzeniowymi stanowi część skłębioną (lub labirynt kory).

Miąższ nerki zbudowany jest z cewek lub kanalików nerkowych, których wnętrze wysłane jest 1-warstwowym nabłonkiem. W kanaliku nerkowym są 2 części:

• wydzielnicza - nefron

• wyprowadzająca - cewka zbiorcza

Początek nefronu to jest kłębuszek (gromelurus). Utworzony jest z dwuściennego woreczka, czyli torebki kłębuszka. Kłębuszek wraz z torebką tworzą ciałko nerkowe. Liczba nefronów w nerce 1-1,5 mln. Kłębuszek jest utworzony z sieci naczyń krwionośnych włosowatych. Średnio w kłębuszku znajduje się 30 pętli , otoczone przez woreczek. W każdym ciałku są 2 bieguny: (średnica ciałka nerkowego 0,2-0,3 mm)

• naczyniowy

• kanalikowy

Biegun naczyniowy jest w miejscu, w którym wchodzi tętnica doprowadzająca krew i wychodzi tętniczka odprowadzająca krew. W tym miejscu występują specyficzne komórki przykłębuszkowe, które regulują dopływ krwi oraz ciśnienie krwi. W obrębie nefronu znajduje się też miejsce, gdzie występują komórki plamki gęstej odpowiadające za regulację stężenia sodu (czujnik sodowy).

Biegun kanalikowy to miejsce, gdzie zaczyna się drugi odcinek nefronu, czyli kanalik główny odprowadzający mocz pierwotny. Wewnątrz kłębuszka naczynia krwionośnego wykazują cechy sieci dziwnej (rete mirabille).

2 część nefronu-część główna, odchodzi od ciałka nerkowego i tworzy odcinek kręty, a następnie odcinek prosty, stanowiący początek pętli nefronu.

3 część-część cienka pętli nefronu

4 część- część gruba (dolna) nefronu

5 część- wstawka - ostatni odcinek nefronu w postaci kilku skrętów i znajdująca się ta część w obrębie labiryntu. Od tego miejsca zaczyna się cewka zbiorcza i tu znajdująca się w labiryncie plamka gęsta, odpowiadająca za regulację sodową.

Znaczenie nefronu.

Kłębuszek- podstawowy element systemu wydzielniczego nerki, miejsce powstawania moczu pierwotnego (skład-woda, drobnocząsteczkowe składniki osocza krwi, pozbawiony białka). Mocz pierwotny ulega zagęszczeniu, proces polega na wchłanianiu wody przez poszczególne odcinki nefronu. Z moczu pierwotnego nerka resorbuje z powrotem do krwi glukozę, jony sodu, jony potasu i chloru, które muszą być zatrzymane w organizmie. Do moczu pierwotnego wydzielany jest amoniak.

Wstawka kończy się cewką zbiorczą. Sąsiadujące ze sobą cewki łączą się w większe przewody, wnikają do piramidy, tam również podlegają połączeniom i dochodzą do pola sitowego. Mocz dostaje się tymi przewodami do kielichów mniejszych, potem większych i do miedniczki nerkowej. W nerce jest około 10 kielichów mniejszych, 2-3 większych oraz miedniczka-gładki worek kształtu lejkowatego. Jest położona w zatoce nerkowej i miedniczka przechodzi w moczowód. Moczowód na długość ok.30 cm i szerokość 0,5 cm. Prowadzi mocz z miedniczki do pęcherza i składa się z 3 części: brzusznej, miednicznej i krótkiej części końcowej. Wykazuje fale perystaltyczne, które następują po sobie 15-60 s.

57. Ogólna charakterystyka i funkcje powłok ciała

Powierzchnia skóry dorosłego człowieka zajmuje 1,5 do 2m² i waży ok. 15?% masy ciała. Skóra posiada pH 5,5 (kwaśne)

FUNKCJA SKÓRY:

*ochrona wszystkich wewnętrznych narządów

*ochrona przed czynnikami mechanicznymi, fizycznymi, chemicznymi, środowiska zewnętrznego, biologicznymi

*narząd czucia

*organ immunologiczny

*bierze udział w termoregulacji

*estetyczna

*wchłania w wydala

*produkuje Wit D

*wymiana wodna, oddechowa

*metabolizm białek, tłuszczy, witamin rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych w wodzie

*utrzymuje homeostazę pomiędzy środowiskiem zewnętrznym a wnętrzem organizmu

PODZIAŁ SKÓRY:

*naskórek

*skóra właściwa

*tkanka podskórna

58. Naskórek, jego budowa i wytwory (gruczoły, włosy, paznokcie) oraz ich funkcje

NASKÓREK jest najważniejszy w ochronie skóry. Zbudowany jest z keratynocytów. Jest go kilka warstw: (od dołu)

*warstwa podstawna (rozrodcza) - jest to najmłodsza warstwa. Walcowate podłużne komórki z dużymi zasadochłonnymi jądrami. Szybko występują podziały komórek. Keratyna (ostateczny produkt metabolizmu naskórka) zostaje zapoczątkowana w tej warstwie. Komórki połączone są między sobą wypustkami zwanymi desmosomami.

Spotykamy tu również komórki barwnikowe (melanocyty), immunologiczne (Langerhansa), i inne.

*warstwa kolczysta - komórki wieloboczne, mniejsza ilość rzędów komórek. Zachodzi dalszy podział keratynocytów. Jest to warstwa przejściowa. Im wyżej tym bardziej spłaszczone komórki. Substancja łącząca komórki to substancja mukopolisacharydowa.

*warstwa ziarnista - komórki wrzecionowate, jądro mniej wyraźne. Zawiera komórki keratohialinę czyli pośredni produkt w tworzeniu keratyny.

c.d. n.

59. Budowa i funkcje skóry właściwej i tkanki podskórnej

Skóra właściwa - powierzchnia skóry właściwej przylegająca do naskórka nie jest gładka, lecz pofałdowana w tzw. brodawki skórne. Tę część skóry określa się jako warstwę brodawkowatą.

Głębsza warstwa skóry właściwej, gdzie są włókna sprężyste i klejodajne, nadające jej sprężystość i rozciągliwość, to warstwa siateczkowata. Zawiera ona naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe, gruczoły wydzielnicze skóry oraz brodawki i cebulki włosowe. Skóra właściwa spełnia rolę narządu czucia oraz ma możliwość czynnej regulacji temperatury ustroju.

Tkanka podskórna - składa się z tkanki luźnej łącznej i podściółki tłuszczowej. Tkanka podskórna umożliwia skórze przesuwalność przez połączenie z powięzią lub okostną, a podściółka tłuszczowa stanowi zapas substancji odżywczych i amortyzuje nadmierne uciski zewnętrzne.

60. Zmysły czucia skórnego, ich budowa i funkcje (zrobione całe)

Czucie skórne - skóra zawiera różne typy zakończeń nerwowych, które tworzą tzw. ciałka krańcowe nerwów. Niektóre z nich to zakończenia nerwowe, inne składają się z zakończeń otorbionych. Receptory skóry służą do odbierania bodźców dotykowych, ucisku, bólu oraz ciepła i zimna.

Dotyk - czucie dotyku odbierane jest głównie przez ciałka Meissnera, łękotki Merkela oraz wolne zakończenia nerwowe. Ciałka Meissnera znajdują się w brodawkach skóry. Najliczniej występują w skórze rąk i stóp, sutków i warg oraz w błonie śluzowej koniuszka języka. Łękotki Merkela położone w brodawkach, szczególnie skóry opuszków palców, powierzchni dłoniowej rąk, podeszwowej stóp, na wargach i w jamie ustnej. Wolne zakończenia nerwowe tworzą układ siat siatkowaty, otaczający podstawę mieszka włosowego.

Ucisk - receptory ucisku to ciała blaszkowate Pater-Paciniego. Czucie ucisku nie jest prawdziwym czuciem skórnym, bo ciałka Pater-Paciniego znajdują się także w okostnej, ścięgnach, torebkach stawowych. Receptowy czucia skóry to także ciałka Goldo-Mazzoniego występujące w warstwie podbrodawkowej skóry.

Ciepło i zimno - receptory czucia ciepła i zimna to ciałka Ruffiniego i ciałka krańcowe Krausego. Ciałka Ruffiniego znajdują się nie tylko w skórze właściwej i tkance podskórnej ale także w okostnej, omięsnej. Ciałka krańcowe Krausego znajdują się przede wszystkim w blaszce właściwej błon śluzowych i w warstwie podbrodawkowej skóry.

Ból - przewodzą go przede wszystkim nagie zakończenia włókien bezrdzennych. Znajdują się one w powierzchniowych warstwach skóry, w rogówce, w warstwie podbrodawkowej i głębszych warstwach skóry.

Skóra spełnia wiele czynności, stanowiąc barierę mechaniczną i biologiczną organizmu. Jako powłoka zewnętrzna odizolowuje organizm od szkodliwych wpływów otoczenia, chroniąc warstwy głębsze przed urazami mechanicznymi, jako zasłona przed nadmiarem promieni, wysychaniem oraz przed mikroorganizmami, które przez skórę zdrową, nie uszkodzoną, nie mogą dostać się do tkanek.

Skóra jest siedliskiem receptorów wrażliwych na bodźce mechaniczne, termiczne i bólowe. Rozmieszczone są one obok siebie nierównomiernie w różnych miejscach i warstwach skóry i jednocześnie reagują na wymienione bodźce, a powstające wrażenia zlewają się często w jedną całość.

Metodą eksperymentu można ustalić w skórze lokalizację tzw. punktów wrażliwości na: dotyk, ucisk, zimno, ciepło i ból. Odpowiadają one położeniu w skórze odrębnych receptorów, które obejmujemy mianem narządów czucia skórnego.

Receptory i wrażenia dotyku.

Punkty wrażliwości dotykowej rozsiane są w skórze dosyć rzadko, ich zagęszczenie jest różne w różnych częściach ciała. Na skórze nie owłosionej, np. na dłoni, na 1 cm2 powierzchni skóry przypada 12-14 punktów dotyku; na opuszkach palców więcej niż 100-140 na 1 cm2; na skórze środkowej części pleców mniej niż 10 punktów na 1 cm2.

Punktom wrażliwości odpowiadają ciałka zmysłowe, pod naskórkiem w brodawkach skóry właściwej tzw. ciałka Meissnera, w dolnych warstwach naskórka - ciałka Merkla.

W skórze owłosionej występuje bardzo niewiele takich ciałek, mimo to jednak owłosione okolice skóry są najwrażliwsze na dotyk. Dotknięcie włosa powoduje ze zwielokrotnioną siłą podrażnienie zakończeń włókien nerwowych oplatających cebulkę włosa.

Receptory dotykowe skóry, podobnie jak wszelkie receptory, reagują dopiero na bodźce o pewnym minimalnym natężeniu, zwanym natężeniem progowym. Bodźce podprogowe nie wywołują reakcji. Wartość progu jest różna dla różnych osób. Mówimy wtedy o większej lub mniejszej wrażliwości dotykowej. Szczególnie wysoką czułość dotyku mają niewidomi - orientujący się w otoczeniu za pomocą tego właśnie zmysłu.

Wartość progowa bodźców zależy też od fizjologicznego stanu organizmu (obniża się u osób chorych i wyczerpanych nerwowo) i od wieku (najniższa u dzieci).

Receptory i wrażenia bólu

W punktach bólu nie znajdujemy ciałek zmysłowych, lecz jedyne wolne zakończenia nerwowe pozbawione osłonek. Receptory te reagują na bardzo różnorodne bodźce o dość wysokiej wartości progowej: na nacisk mechaniczny, ukłucie, prąd elektryczny, chemizm substancji, temperaturę.

Ból jest sygnałem alarmowym, ostrzegającym przed szkodliwym oddziaływaniem danych czynników na organizm. Wrażenia bólowe na drodze nerwowej wywołują zmiany w przebiegu wielu procesów fizjologicznych: przyspieszają tętno, zwiększają produkcję adrenaliny przez nadnercza, zwalniają oddech - procesy te mają charakter obronny.

Receptory i wrażenia zmysłu termicznego

Na powierzchni skóry punkty zimna i ciepła rozrzucone są dość nierównomiernie, przy czym liczba punktów zimna jest wielokrotnie większa. Najwięcej punktów zimna rozsianych jest w skórze pleców wzdłuż kręgosłupa. Najwięcej punktów ciepła zawierają wargi, koniuszek języka, skóra policzków, łokci. Nie osłonięte części skóry reagują słabiej na bodźce termiczne od partii zakrytych zwykle odzieżą. Temperaturą, którą skóra odczuwa jako neutralną jest około 32 st. C.

Bodźcem, na który reagują receptory termiczne, jest podnoszenie lub obniżenie temperatury w stosunku do punktu temperatury neutralnej.

Za receptory reagujące na oziębienie uważa się ciałka Ruffiniego ukryte w głębi skóry. Za receptory reagujące na ogrzewanie są kolby Krauzego leżące w jej płytszych warstwach.

Różnice temperatury sygnalizowane przez receptory zmysłu termicznego wywołują za pośrednictwem układu nerwowego odruchowe zmiany w ustroju, mające na celu utrzymanie stałej temperatury ciała. Najczęstsze reakcje termoregulacyjne to:

pocenie się i rozszerzenie włośniczek skóry w celu ochłodzenia organizmu, oraz drżenie mięśni (czyli dreszcze), jeżenie się włosów (czyli gęsia skórka) dla ochrony przed nadmierną utratą ciepła.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA UKŁADU DOKREWNEGO I JEGO FUNKCJE.

Jest to zespół gruczołów o wydzielaniu wewnętrznym, zwany również gruczołami dokrewnymi, ponieważ nie mają one naczyń wprowadzających.

Substancje wydzielane przez te gruczoły nazywamy hormonami. Są to substancje chemiczne zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych cholesterolu. Wydzielają one wpływ na określone komórki i utworzone z nich tkanki oraz narządy.

Układ dokrewny można podzielić na dwie podgrupy narządów: gruczoły wyłącznie wewnątrzwydzielnicze oraz gruczoły mieszane. Te pierwsze to: przysadka, szyszynka, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne i nadnercza. Do drugiej grupy zaliczamy narządy które prócz funkcji wewnątrzwydzielniczej spełniają też inne czynności, jak np. trzustka i gruczoły płciowe. Dlatego te narządy można zaliczyć też do innych układów: trzustkę do trawiennego a jądra i jajniki do płciowego.

28

---