ETYKA W ZARZĄDZANIU

POJĘCIE ETYKI

Etyka- dział filozofii, obejmujący refleksję nad postępowaniem człowieka wobec samego siebie, wobec innych ludzi oraz innych istot żywych(zwierząt i roślin). W zależności od tego, czy refleksja ta zawiera wskazówki, zalecenia, dyrektywy obligujące do przyjmowania określonych postaw, realizacji preferowanych czynów, czy też przeciwnie, pozostaje neutralna
i nie wypowiada jakichkolwiek zaleceń, dzieli się ona na etykę normatywną i opisową.

Etyka normatywna- kształtuje nasze postępowanie i wyznacza godne cele. Zajmuje się konstruowaniem i uzasadnianiem systemów moralnych, które autorzy uważają za wartościowe lub słuszne. Jest to refleksja nad wartościami, normami
i wzorcami, z których buduje się zgodny wewnętrznie system etyczny.

Etyka opisowa(deskryptywna)- niczego nie zaleca, a jedynie opisuje ludzkie działania, zdaje relacje z badań nad stanem naszego człowieczeństwa. Metodą etyki opisowej jest analiza moralności:

• Psychologiczna (jednostka)

• Socjologiczna (jednostka będąca uczestnikiem grup społecznych)

• Historyczna (czyny podjęte, wykonane i udokumentowane)

Metaetyka- w ogóle nie zajmuje się ludzkim postępowaniem, ale bada język (tzw. język moralności) oceniający, normujący
i uzasadniający ludzkie czyny. Poszukuje znaczenia takich pojęć jak dobro czy słuszność.

Słowo „etyka” pochodzi od starogreckiego słowa „ethos”, które dla Greków oznaczało zwyczaj, obyczaj, powszechnie przyjęty i zalecany sposób postępowania. Do filozofii termin ten wprowadził Arystoteles na określenie odrębnej dyscypliny teoretycznej. (Etyka Nikomachejska: „ethicos” (etyczny) oraz „ta ethica” na oznaczenie badań nad postępowaniem człowieka.

Moralność- wywodzi się z języka łacińskiego i pochodzi od następujących słów: „mos”- zwyczaj, „moralis”- dotyczący zwyczajów. Oznacza konkretne relacje: człowiek- człowiek, człowiek- inne istoty żywe, w ramach których pojawia się realne niebezpieczeństwo skrzywdzenia: samego siebie, drugiego człowieka oraz innej istoty żywej.

Etyka- teoretyczne rozważania nad tym szczególnym rodzajem empirycznym relacji określanych słowem „moralność”. Relacji dwojakiego rodzaju: oceniająco- normatywnych i opisowych.

Preferowanie badań opisowych czyniłoby z etyki naukę o moralności (etykę opisową), naukę o charakterze empirycznym, badającą, opisującą i porządkującą zjawiska moralne. W drugim ujęciu oceniająco- normatywnym, etyka nie relacjonowałaby przebiegu zjawisk moralnych, ale kształtowałaby je poprzez uczenie człowieka właściwego stosunku do samego siebie,
do innych ludzi oraz innych istot żywych (etyka normatywna).

Ważne: ETYKA ≠ MORALNOŚĆ

Moralność- nazwa dla szczególnego typu empirycznych relacji.

Etyka- jest teoria opisującą sferę życia moralnego (etyka opisowa), albo poprzez normy, zalecenia, wskazówki, kształtująca właściwe postawy(etyka normatywna).

Etyka normatywna + Etyka opisowa + Metaetyka = ETYKA OGÓLNA

Etyka specjalna- (jej przedmiotem są wyodrębnione, specyficzne problemy np.: etyka zawodowa czy etyka gospodarcza).

ETYKA NORMATYWNA: JEJ CELE, FUNKCJE I PODSTAWOWE ZASADY

Etyka normatywna (od łacińskiego słowa „norma” - prawidło) zwana często „etyką właściwą” jest refleksją kształtującą zachowanie człowieka. Etyka ta mówi ludziom, co jest ich powinnością, mówi o tym, kogo należy objąć respektem moralnym, mówi w jaki sposób powinniśmy postępować wobec siebie, innych ludzi oraz innych istot żywych: zwierząt i roślin. Głoszone powinności przekazuje w formie zasad, czyli nakazów i zakazów. Wygłaszając dyrektywy właściwego postępowania, etyka ta stoi na straży przede wszystkim minimalizacji krzywd.

Zasady moralne:

1. Dekalog

2. Kodeks Hammurabiego (XVIII/ XVII w.p.n.e.)

3. Egipska Księga Zmarłych (XVI w.p.n.e.):

• „Nie postępowałem fałszywie wobec ludzi. Nie czyniłem niczego, czym bóstwo się brzydzi. Nie byłem przyczyną niczyjego płaczu. Nie zabijałem. Nie zabierałem placków umarłym. Nie popełniłem cudzołóstwa… Miary polnej
  nie zmniejszałem… Jestem czysty. Jestem czysty…”

4. Nowy Testament (I-II w.n.e.)

• „Zasada miłości”, „Będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego.” Ewangelia wg św. Mateusza, 22, 39

• „Miłujcie jedni drugich, jak ja was umiłowałem.” Ewangelia wg św. Jana, 15, 12

• „To, co chcecie by inni wam czynili, wy sami im czyńcie.” Ewangelia wg św. Mateusza

5. Immanuel Kant - imperatyw kategoryczny (bezwzględny, wewnętrzny, moralny zakaz, mogący stanowić uniwersalna

podstawę dla ludzkiego postępowania):

1. Techniczny imperatyw zręczności (zaleca podjęcie działań, które umożliwiają realizację wybranego celu)

2. Pragmatyczny imperatyw mądrości (zaleca podjęcie działań, które sprzyjają osiągnięciu przez człowieka szczęścia)

3. Imperatyw kategoryczny (bezwzględnie nakazany osobom, które go przyjmują):

• „Postępuj tylko wg takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć żeby stała się powszechnym prawem.”

• „Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w swej osobie, jak też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu nigdy jako środka.”

• „Postępuj tak, żeby twoja wola dzięki swej maksymie mogła zarazem uważać samą siebie za powszechnie prawodawczą.”

W ramach imperatywu kategorycznego wg Kanta należy postępować zgodnie jedynie z takimi zasadami, które:

1. Nadają się do powszechnego zastosowania lub mogą stać się prawem powszechnym.

2. Wyrażają szacunek dla istot ludzkich jako posiadających wolną wolę.

3. Być zgodne z obowiązująca maksymą o moralnej wartości czynu świadczą nie jego skutki, ale maksyma, według której czyn ten został postanowiony.

6. Jeremy Bentham i John Stuart Mill- „zasada użyteczności”

• „Maksymalizuj szczęście możliwie największej ilości osób.”- A zatem realizuj takie działania, których konsekwencje będą pozytywne dla możliwie największej ilości osób, których owe działania bezpośrednio bądź pośrednio dotyczą.

7. Karl Popper - Minimalistyczna wersja „zasady użyteczności”

• „Minimalizuj cierpienia ja największej ilości osób.”- Tym samym, bezpośrednim celem działań powinno być nie tyle tworzenie dobra, co przede wszystkim zapobieganie złu.

Etyka normatywna- ocenia również ludzkie postępowanie, czyli zawiera sądy wartościujące. Moralne oceny, przypisywane przez etyków normatywnych czynom ludzkim są następujące:

1. Moralna dobroć - moralne zło

2. Moralna słuszność - moralna niesłuszność

• Czyn jest moralnie dobry wówczas, gdy wynika z naszych pozytywnych intencji, zamiarów, z naszej tzw. dobrej woli. „Dobra wola” pojawia się wówczas, gdy działający chce swoim uczynkiem zaafirmować druga osobę, chce obniżyć poziom jej cierpień albo polepszyć jej obecną sytuację życiową. Każdy czyn wynikający w takich pozytywnych intencji będzie czynem moralnie dobrym.

• Każdy czyn wynikający z negatywnych intencji będzie czynem moralnie złym. Moralne zło tkwi w tzw. złej woli,
  w negatywnych intencjach. „Zła wola” pojawia się wówczas, gdy działający chce swoim uczynkiem zanegować godność drugiej osoby, powiększyć jej cierpienie, nie dopuścić do polepszenia aktualnej sytuacji życiowej.

Kryterium źródeł norm moralnych:

• Etyka autonomiczna- źródło norm moralnych, znajduje się wewnątrz każdego człowieka; jego rozumność i wola sprawiają, że człowiek sam tworzy normy, które później świadomie respektuje.

• Etyka heteronomiczna- powinności moralne człowieka determinowane są systemem wartości i norm pochodzących
  z zewnątrz jednostki np. od Boga, państwa czy grup społecznych.

Kryterium sposobu uzasadnienia sądów moralnych i dokonywania wyborów moralnych

• Systemy konsekwencjalistyczne- kryterium oceny moralnej stanowią skutki działań człowieka lub skutki stosowania reguł, nakazujących określone działania. Na podstawie etyki konsekwencjalistycznej dokonuje się oceny słuszności
  lub niesłuszności danego czynu.

• Systemy deontologiczne- kryterium oceny moralnej jest zawarte w określonych czynach niezależnie od ich konsekwencji. Teorie deontologiczne głoszą etykę powinności (obowiązku). Istotą moralności są motywy, polegające na poczuciu obowiązku podjęcia określonego działania.

ETYKA OPISOWA

Etyka opisowa („nauka o moralności”, jako odrębna dyscyplina pojawiła się w II połowie XIX wieku)bada faktyczny sposób postępowania w sferze życia moralnego.

„Fakty moralne są takimi samymi zjawiskami jak inne: składają się na nie pewne reguły postępowania, które można rozpoznać po pewnych szczególnych znamionach, jest więc rzeczą możliwą je obserwować, opisać, klasyfikować i szukać praw przy pomocy których się wyjaśniają”.

Podstawowe pytania:

• Jaka jest moralna kondycja jednostki, względnie całych społeczeństw?

• Jakim wartościom ludzie faktycznie służą?

• W jakim stopniu ludzie realizują społecznie obowiązujące normy moralne?

Etyk opisowy- neutralny obserwator życia moralnego, nie ocenia ludzkich czynów. Jego podstawa wyklucza wszelkie wartościowanie. Dlatego nie mówi on, który czyn jest dobry czy zły, słuszny, niesłuszny, tylko stwierdza, które czyny są uważane, względnie były uważane za takie w danych społecznościach.

Działy etyki opisowej:

• psychologia moralności

• socjologia moralności

Etyka opisowa bada psychologiczny aspekt życia moralnego oraz jego socjologiczny wymiar.

PSYCHOLOGIA MORALNOŚCI - bada i opisuje zależności zachodzące miedzy życiem psychicznym człowieka a jego indywidualnym życiem moralnym, manifestującym się w myślach, słowach i czynach. Te trzy wymiary egzystencji: wymiar mentalny (myśli), wymiar werbalny (wypowiedzi), wymiar prakseologiczny (czyny) są potencjalnymi nośnikami życia moralnego. Faktycznie stają się nimi wówczas, gdy człowiek zaczyna myśleć według wartości moralnych albo moralnych norm, werbalizować swoje myśli w formie konkretnych poglądów, aby na końcu urzeczywistniać wartości moralne, względnie normy w czynach, w działaniu.

Psychologia postępowania - pytania:

• Jakimi motywami kieruje się człowiek realizując czyny moralnie chwalebne?

• Czy jesteśmy zdolni do zachowań bezinteresownych?

• Czy za każdym działaniem stoi wzgląd na własny interes?

Psychologia moralności, wnikając w motywacje sprawcy, nie dokonuje ich wartościowania, nie ocenia, nie hierarchizuje. Kieruje się jedynie chęcią poznania i zrozumienia ludzkiej psychiki.

Altruizm - Egoizm:

Zdaniem psychologów moralności:

• altruizm to troska o drugiego człowieka bez oczekiwania wzajemności (altruizm- od łacińskiego „alter”- drugi, inny). Zostało ono użyte po raz pierwszy w piśmiennictwie filozoficznym przez Augusta Comte'a, francuskiego filozofa, propagującego hasło „życia dla innych”. W XIX wieku ideę altruizmu rozwinął Artur Schopenhauer, utożsamiając go
  ze współczuciem dla cierpienia ludzi oraz innych istot żywych.

Kto staje się altruistą?

• ten, który ma rozbudzoną empatię, czyli zdolność do wczuwania się w stany psychiczne innych ludzi,

• ten, kto otrzymał tzw. dobry przykład (szczególnie w dzieciństwie)

• Altruizm w sferze materialnej, bytowej - udzielenie zapomogi, pomocy w czasie choroby lub w nagłym wypadku, dzielenie się konkretnymi dobrami, ustępowanie miejsca osobom starszym / kalekim.

• Altruizm w sferze psychicznej - okazywanie serdeczności, wyrozumiałości, gotowości do wysłuchania drugiego człowieka, polega na dodawaniu otuchy i podtrzymywaniu na duchu.

• Egoizm - szczególne nastawienie człowieka wobec innych ludzi, którego cechą jest dążenie do podporządkowania cudzych interesów własnym korzyściom.

Kto staje się egoistą?

Egoistą okaże się ten, kto podejmując decyzję, przedłoży dobro własne nad dobro drugiego człowieka. Znamienną cechą tej postawy jest obojętność na los innych, brak zdolności do współodczuwania, a tym samym zanik poczucia solidarności z kimkolwiek. To realizacja wyłącznie własnych potrzeb i zachcianek.

Mocniejsza wersja egoizmu - powodowanie cierpienia innych jako konsekwencji dążenia wyłącznie do własnych korzyści

Egoizm a tzw. miłość własna (oceniana pejoratywnie i na równi z egoizmem odrzucana).

Wyrażenia te nie są równoważne, ponieważ nie posiadają tego samego zakresu znaczeniowego. Miłość własna nie musi mieć związku z egoizmem. Miłość własna to szanowanie i troska o samego siebie, które wynikają z tego, że człowiek uznaje siebie jako wartość. To właśnie nadanie własnemu istnieniu aksjologicznego wymiaru wymusza powinność troski o samego siebie. Bez niej życie moralne utraciłoby wszelkie podstawy. Człowiek, który nie potrafi dbać o siebie i swoje interesy, nie będzie umiał również dbać o innych. Człowiek, który nie uznaje siebie za wartość, nie dostrzeże wartości w drugim człowieku.
Nie miłując samego siebie, nie będzie zdolny do miłowania kogokolwiek.

Różnice między egoizmem a troską o samego siebie:

1. Z egoizmem ewidentnie mamy do czynienia wówczas, gdy pewna osoba czegoś pragnie, ale nie czuje się w obowiązku odpłacać drugiej osobie za jej poświęcenie. Tego rodzaju ludzie mniemają, że jest rzeczą najzupełniej właściwą czerpać od kogoś korzyści, nie dając mu ze swej strony nic w zamian.

2. Z dbałością o siebie mamy do czynienia wtedy, gdy troszczymy się o swoją pomyślność, ale nie oczekujemy, że będziemy dobrze traktowani przez innych, nie musząc im za to odpłacać. Ludzie dbający o swoje interesy odwzajemniają się
   i oczekują uczciwej wymiany przysług. Sami biorą od innych, ale są w pełni gotowi dawać.

SOCJOLOGIA MORALNOŚCI - jest nauką o zmianach zachodzących w życiu moralnym pod wpływem zmieniających się czynników społecznych.

Od jakich czynników natury społecznej jest uzależniony charakter życia moralnego?

• przyrost naturalny (np. Chiny)

• gęstość zaludnienia (bogate i biedne dzielnice)

• stopień migracji (głównie ze wsi do miast)

• system gospodarczy i polityczny (liberalizacja gospodarki przyczyniająca się do rozwoju pluralizmu moralnego, większej anonimowości i tolerancji wobec kłamstwa)

METAETYKA

METAETYKA - ze starogreckiego „ta meta” i „ta ethica”. W połączeniu - „to, co następuje o etyce” (etyce właściwej, czyli normatywnej).

Metaetyka - to szczególny rodzaj refleksji, namysłu nad etyką właściwą, zarówno normy np. „nie powinieneś kłamać”,
„nie powinieneś kraść”, „powinno się dotrzymywać obietnic”, jak i oceny np. „dobry”, „słuszny” są składowymi tzw. języka moralności. I to właśnie ów język moralności stanowi podstawowy przedmiot metodycznych badań.

ETYKA NA POZIOMIE JEDNOSTKI

Etyka na poziomie jednostki:

Mechanizm usprawiedliwiania - bezkrytyczne, proste w formie i treści odwołanie się do podobnego postępowania innych ludzi w podobnych sytuacjach.

Mechanizm racjonalizacji - odwołanie się do osobiście cenionych wartości społecznych i uznanych norm, przy jednoczesnym takim ich spożytkowaniu, aby objaśnić swoje postępowanie (???????).

Oba mechanizmy służą obronie „ego”, czyli chronią potrzebę własnej wartości i godności przed naruszeniem jej przez dysonans moralny, wywołany konfrontacją osobiście cenionej wartości z własnym uczynkiem (uspokojenie sumienia).

Racjonalizacja: redukcja dysonansu moralnego w sferze jednostkowej, usprawiedliwianie - płaszczyzna społeczna

Stereotypy: „biznes to dżungla”, :pierwszy milion trzeba ukraść”, „wszyscy kradną, co nie jest zabronione jest dozwolone”

Pokusa - poprzedza racjonalizację i usprawiedliwianie

Przed podmiotem działającym pojawia się okazja uzyskania czegoś, co w jakimś sensie jest spełnieniem jego pragnień, ale
co może uzyskać tylko wtedy, gdy odstąpi od deklarowanych przez siebie zasad i zmodyfikuje swoje postępowanie tak, aby osiągniecie tego stało się możliwe.

Poziomy rozwoju moralnego (wg KOLBERGA):

Kolberg zaproponował 6 stanów moralnego rozwoju. Każdy człowiek przechodzi te same stopnie w tym samym porządku, chociaż niektórzy mogą pozostać na pewnym stopniu rozwoju moralnego i nigdy nie przejść do następnego. Przejście pomiędzy tymi stopniami jest uzależnione w pewnej mierze od wieku, chociaż nie jest jego prostą funkcją.

Poziom 1: prekonwencjonalny

Stopień 1

Stopień 1 można określić jako stopień „posłuszeństwa i kary”. Jedynym kryterium słuszności dla osoby na tym stopniu moralności rozwoju jest posłuszeństwo wobec autorytetu (czyli wobec tych osób, które mają władzę karania). Pierwotną motywacją czynienia tego, co słuszne jest unikanie kary. Na tym etapie rozwoju człowiek nie bada sensu moralnej słuszności inaczej niż w powiązaniu z karą.

Stopień 2:

Stopień 2 można określić jako stopień „indywidualizmu i wzajemności”. Tutaj kryterium słuszności jest uzyskanie największego dobra w wyniku indywidualnej decyzji. Akcent na potrzeby jednostki i jej interes jest podbudowany uznaniem, że aby promować własne dobro, człowiek musi czasami wchodzić w jakieś porozumienia albo dzielić się z innymi. Interes własny jest zawsze motywem do otwierania się na innych i dotrzymywania porozumień. Działanie moralne nastawione jest
na nagrody.

Poziom 2: konwencjonalny

Stopień 3

Stopień 1 poziomu 2, trzeci stopień moralnego rozwoju, nazwany został przez Kolberga stopniem konformizmu międzyludzkiego (moralność dobrego kolegi). Słuszność moralna na tym stopniu jest zdeterminowana przez oczekiwania innych ludzi wobec danego człowieka. Dostosowuje się on do norm wyuczonych w domu, szkole czy kościele. Motywacja zachowań jest bardziej subtelna niż na poziomie pierwszym. Człowiek dąży do zrozumienia, czym są normy moralne, reguły, które poznaje i orientuje się, że nie wszystkie można pogodzić nawzajem lub zastosować w praktyce. Na trzecim stopniu rozwoju moralnego ludzie nie oceniają jednak słuszności swoich zachowań w kategoriach pewnego systemu etycznego, ale próbują zrozumieć sytuację przez wyobrażenie siebie w położeniu innych osób. Tego sposobu refleksji etycznej oczekujemy zwykle od ludzi, którzy są „dobrymi kolegami”.

Stopień 4

Stopień 4 może być określony jako stopień „systemu społecznego”. Moralność na tym stopniu rozwoju jest postrzegana jako sposób odgrywania określonej roli w systemie społecznym. Ludzie rozumieją, że być dobrym obywatelem oznacza żyć
w zgodzie z rolą, którą mają w społeczeństwie. Oznacza to, że ich zachowania są wyznaczone przez stałą sieć obowiązków
i reguł, których muszą przestrzegać. Głównym motywem człowieka na tym stopniu rozwoju moralnego jest utrzymanie społeczeństwa jako całości i niektórych instytucji społecznych.

Poziom 3: postkonwencjonalny (poziom autonomii lub poziom zasad)

Jest to poziom zasad moralnych dobrowolnie akceptowanych przez człowieka nie dlatego, że społeczeństwo ustala ich słuszność, ale ponieważ człowiek wie, co oznacza słuszność moralna i z czego ona wynika.

Stopień 5:

Piąty stopień (1 na poziomie 3) rozwoju moralnego można określić jako stopień społecznego kontraktu. Na tym stopniu pojawia się refleksja moralna i rosnąca niezależność od konkretnych reguł i obowiązków nakładanych przez społeczeństwo. Ceni się wysoko niektóre podstawowe wartości, takie jak życie lub wolność, nawet jeżeli nie są chronione przez prawo lub reguły grupy. System etyczny buduje się na podstawie indywidualnych praw, stanowiących przedmiot kontraktu społecznego. Kryterium słuszności jest „najwięcej dobra dla największej grupy ludzi”, które powinno być uznane przez racjonalne osoby. Zatem człowiek na piątym stopniu rozwoju moralnego zadaje następujące pytania: Co jest najlepsze dla każdego?, Co do jakiej zasady wszyscy powinni być zgodni? Odpowiedzi na te pytania nie zawsze będą zaakceptowane przez społeczeństwo
i wniesione do obowiązującego prawa, dlatego też podstawą moralnych decyzji nie jest rzeczywisty ale hipotetyczny kontrakt społeczny.

Stopień 6:

Szósty stopień, najwyższy w rozwoju moralnym można określić jako stopień uniwersalnych zasad etycznych. Na tym stopniu decyzje moralne nie wynikają wprost z tego, co jest najlepsze dla wszystkich. Wynikają one z zasad, które są dobrowolnie wybrane przez społeczeństwo, ale w taki sposób, że powinny stać się wyborem każdego człowieka z osobna. Nawet jeśli „największe dobro dla największej grupy ludzi” można by było uzyskać przez pogwałcenie tych zasad, osoba znajdująca się na tym stopniu rozwoju moralnego do tego się nie posunie. Ludzie są zatem traktowani jako cel sam w sobie, co nie oznacza,
że jeden człowiek jest celem dla drugiego lub nawet dla społeczeństwa.

Ludzie znajdujący się na 1 poziomie rozwoju moralnego są motywowani:

1. celami osobistymi, a nie zobowiązaniami społecznymi

2. przez konkretne okoliczności

3. bardziej przez instynkt niż przez proces rozumowania

Ludzie znajdujący się na 2 poziomie są motywowani:

1. grupową akceptacją i przestrzegają reguł gry zespołu

2. konsekwencjami personalnymi z powodu odrzucenia norm

3. tymi normami moralności, które są „uświęcone” przez grupę (społeczność)

Ludzie znajdujący się na 3 poziomie znajdują motywację w:

(stopień piąty)

1. indywidualnym punkcie widzenia na to, co jest dobre dla społeczeństwa

2. konsekwencjach działań dla społeczeństwa

3. normach społecznych bardziej niż grupowych

(stopień szósty)

1. autonomicznych celach człowieka rozważaniach w perspektywie społecznej

2. długookresowych konsekwencjach własnego postępowania

3. zasadach uniwersalnych

PLURALIZM MORALNY

W każdej społeczności działają ludzie o zróżnicowanym poziomie moralnym i odmiennych poglądach na temat moralności. Społeczeństwo jest zatem pluralistyczne pod względem moralnym.

Pluralizm moralny może przybierać 4 formy:

1. Radykalny pluralizm moralny głosi, że poglądy ludzi na temat słuszności i niesłuszności czynów nie dają się pogodzić. W takim ujęciu pluralizm oznaczałby tak ostre różnice, że społeczeństwo nie mogłoby istnieć. Ażeby mogło istnieć społeczeństwo, grupa musi akceptować pewne fundamentalne wartości, np. życie ludzi. Należy przyjąć, że wszelkie wspólnoty ludzi, takie jak rodzina, firma, grupa społeczna czy społeczeństwo, mogą istnieć, ponieważ zgadzają się
   co do elementarnych norm moralnych.

2. Pluralizm samorealizacji oznacza, że ludzie mają wolność wyboru wartości, stylów życia. Jest tu możliwy szeroki wachlarz wyborów w ramach norm konstytuujących społeczeństwo.

3. Pluralizm uzasadnień moralnych wewnątrz grupy czy społeczeństwa oznacza, że istnieje społeczna zgoda
   co do zasadniczych norm moralnych, natomiast normy te są różnie uzasadniane.

Na przykład wszyscy zgadzają się, że morderstwo jest złe, jednak niektórzy uważają, żr jest tak, ponieważ Bóg zabrania zabijać, inni uważają, że morderstwo narusza ludzką godność, jeszcze inni, że morderstwo powoduje pewne negatywne konsekwencje. Przy różnorodności uzasadnia ocena moralna (????????)

4. Pluralizm czynu, wynikający albo z różnych okoliczności czy z różnicy percepcji tych okoliczności, albo z różnic
   w ocenie wartości. Nawet jeżeli istnieje zgoda co do podstawowych norm, w konkretnych sytuacjach mogą występować różnice w refleksji etycznej.

Na przykład zgadzamy się co do wartości życia jako takiego, ale uważamy, że napadnięty ma prawo się bronić, a stąd rodzą się kontrowersje na temat granic obrony koniecznej.

ETYKA A BIZNES

Sfera teoretyczna: etyka ekonomia

Sfera praktyczna: moralność biznes (gospodarowanie)

Problemy etyki biznesu:

Czy ma ona prawo wyznaczać nowe sposoby postępowania w biznesie, czy też powinna zajmować się jedynie opisem zachowań spotykanych w gospodarce?

Wobec kogo mamy zobowiązania moralne? - wobec kogo lub czego powinien być lojalny pracownik? (firmy, społeczności lokalnej, swojej rodziny, zasad moralnych, siebie jako człowieka?)

Uczciwość działania - skuteczność działań

Odmienność hierarchii wartości - cel działalności przedsiębiorstwa

Różnice między etyką a ekonomią:

Kryterium	Etyka	Ekonomia
Cel	Doskonalenie się człowieka	Zysk lub przetrwanie
Dziedzina zainteresowania	Człowiek i relacje międzyludzkie	Produkcja i wymiana
Stosowana metoda	Refleksja i empatia	Metody ilościowe
Kryterium oceny	Dobro moralne (zgodność z obowiązującymi normami)	Skuteczność
Pojęcia konstytuujące	Grecka idea dobra	Wolny rynek, dobra materialne
Postawa	Życzliwość	Walka konkurencyjna, indywidualizm
Charakter struktury podstawowej	Życie	Gra

Działalność gospodarcza = gra

Gry nie podlegają zwyczajowym normom moralnym, a jedynie obowiązującym w tych grach, arbitralnie przyjętym regułom. (życie jest grą?)

Psycholog:

Kategorie moralne i sprawnościowe używane są przez ludzi rozłącznie, tzn. ocenie moralnej towarzyszy skłonność
do ignorowania sprawnościowego aspektu tego samego zachowania i odwrotnie.

Kategorii moralnych używamy w ocenie zachowań cudzych, kategorii sprawnościowych w ocenie zachowań własnych.

Etyka biznesu - etyczna refleksja nad działalnością gospodarczą

Etyka biznesu - problemy podstawowe:

• Ochrona środowiska

• Problem odpowiedzialności przedsiębiorstwa (jako analiza stosunku do konsumentów, pracowników, kontrahentów, konkurencji, społeczności lokalnej)

• Partycypacja pracowników przy podejmowaniu decyzji

Etyka działalności przedsiębiorstwa

1. Refleksja etyczna nad relacjami zachodzącymi pomiędzy organizacją a grupami i instytucjami współpracującymi z nią lub zainteresowanymi jej działalnością.

2. Refleksja nad wewnętrzną etyką firmy.

1. Dylemat: zobowiązanie firmy wobec własnych akcjonariuszy a zobowiązanie wobec klientów czy dostawców.

2. Rozwiązywanie konfliktów, budowanie wizerunku firmy, właściwe traktowanie pracowników.

Poziom etyczny przedsiębiorstwa

Prawo

Wyznacza przedsiębiorstwom obszar dopuszczalnych działań(dozwolone jest to, co nie jest zabronione).

Legalność działań - niemoralność działań

To co jest legalne w sensie prawnym, ale niemoralne (np. wybór nowego pracownika spośród dwóch kandydatów, z których jeden jest kuzynem osoby decydującej o wyborze, a drugi jest to osoba lepiej nadająca się na to stanowisko, która nie zostaje ostatecznie wybrana).

Kultura polityczna- sytuacja polityczna

Kultura polityczna- rzeczywisty poziom demokracji w kraju oraz mechanizmy ją zabezpieczające. Niestabilność sytuacji politycznej wywołuje niepewność i lęk, a przedsiębiorcy przestają się liczyć z obyczajami, a działają w granicach prawa.

Poziom moralności społeczeństwa

Moralność zbiorowa ogranicza dążenia i pragnienia poszczególnych jednostek, ale wyznaczając cele ludzkich dążeń, wyznacza sposób ich realizacji.

Poziom moralny społeczeństwa - kultura społeczeństwa (wyznacza obszar tego, co w danym społeczeństwie zostaje uznane za dopuszczalne etycznie).

Czynniki wewnętrzne wpływające na poziom etyczny przedsiębiorstwa

a) Sytuacja ekonomiczna:

„Na luksus etycznego postępowania stać tylko bogatych”- prawda czy fałsz?

b) Rozwój firmy:

1. Przetrwanie

2. Stabilizacja na rynku

3. Budowa wizerunku- zainteresowanie etyką.

Polityka wewnętrzna (minimalny poziom etyczny firmy)

Kultura organizacyjna(daje minimum etyki)

Ustalenie roli czynników etycznych przy podejmowaniu decyzji i ich miejsca w procesie zarządzania.

Nieuczciwy biznes czy nieuczciwi ludzie?

Odpowiedzialność moralna przedsiębiorstwa.

1. Ustalenie sprawców działań firmy (jest trudne, tym trudniejsze im firma jest większa)

2. Liberalni ekonomiści - w wolnej gospodarce jedyną odpowiedzialnością firmy jest odpowiedzialność za użytkowanie zasobów i zaangażowanie ich w sposób mający na celu podwyższanie zysków, zgodnie z regułami otwartej i wolnej gospodarki tj. bez nadużyć i oszustw. Reguły gry powinny być stworzone przez normy prawne.

3. Behawioryści - działanie człowieka w ramach organizacji determinuje go w sposób wykluczający odpowiedzialność moralną. Firma lub organizacja różni się od osoby ludzkiej: nie ma uczuć, sumienia, zbiorowego rozumu, nie ma tez moralności.

Firma różni się od osoby ludzkiej i dlatego nie może przyjmować odpowiedzialności - tak czy nie?

Przedsiębiorstwo jako całość odpowiada za czyny i zaniedbania pracowników w stosunku do osób trzecich na zewnątrz,
zaś wewnątrz firmy osoba, która jest winna opowiada przed zarządem przedsiębiorstwa.

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ BIZNESU

Społeczna odpowiedzialność korporacji

1. Milton Friedman (noblista w dziedzinie ekonomii)

1. Podstawowym celem korporacji jest pomnażanie zysku dla akcjonariuszy. Akcjonariusze są właścicielami przedsiębiorstwa, dlatego jego zarząd powinien działać wyłącznie w ich interesie.

2. Kierownictwo jest odpowiedzialne za prowadzenie korporacji zgodnie z życzeniami właścicieli, co najogólniej oznacza „zarabianie pieniędzy tak dużych, jak tylko jest to możliwe” i co jest równoznaczne z osiąganiem wysokich zwrotów z zainwestowanego kapitału.

3. Jedynym odpowiedzialnym społecznie sposobem działania przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku, bo tego chcą akcjonariusze i to leży w ich interesie.

2. Późniejsze prawa Miltona Friedmana:

1. Konieczne jest przestrzeganie „reguł gry”, zarówno zawartych w prawie, jak i wyrażonych w etyce i zwyczaju.

2. Wolna gra rynkowa powinna być prowadzona zgodnie z przestrzeganiem trwałych zasad, odpowiedzialnego zachowania na rynku, wolnego od oszustwa i gwałtu.

3. Korporacja jest instytucją stricte ekonomiczną i nie działa z pobudek moralnych. Stąd też jej struktura i organizacja nastawione są na osiąganie ściśle określonych praktycznych celów a przede wszystkim na pomnażanie bogactwa. W konsekwencji obowiązki społeczne nakładane na menedżerów i przedsiębiorców są błędem.

4. Biznesmen(menedżer) przeznaczając środki przedsiębiorstwa na cele społeczne wykracza poza sferę rynku i wkracza w politykę, a przecież jest tylko biznesmenem (menedżerem) a nie politykiem.

Argumenty przeciw społecznej odpowiedzialności biznesu:

- może prowadzić do niepotrzebnych tarć i konfliktów wewnątrz przedsiębiorstwa.

Przeciwnicy społecznej odpowiedzialności:

• Możliwość obniżenia efektywności przedsiębiorstwa i niezamierzone negatywne skutki z powodu przeznaczenia kapitału na potrzeby społeczne zamiast na potrzeby organizacji.

• Społeczne zaangażowanie zasadniczo zwiększa władzę i wpływy biznesu podczas gdy dzisiejszy biznes w opinii niektórych - i tak ma rozległą władzę i nie powinien działać w przekonaniu że jest sumieniem społeczeństwa.

Tym bardziej że podstawowe wartości biznesu - władza i bogactwo materialne - nie są podstawowymi wartościami społecznymi.

Argumenty na rzecz społecznej odpowiedzialności:

Rynek nie jest wystarczającym regulatorem życia gospodarczego, stąd jeżeli przedsiębiorstwa chcą zachować znaczny zakres ważności w sytuacji ułomności rynku, paradoksalnie - powinny przyjąć obowiązek społecznej odpowiedzialności. Chodzi tu
o odpowiedzialność społeczną za zobowiązania przyjmowane przez przedsiębiorstwa w wyniku porzucenia społecznego (wola społeczna, aby firmy działały w określony sposób).

FAKT - społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw wynika ze społecznej decyzji

Odpowiedzialność społeczna w odniesieniu do efektów zewnętrznych - primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić.

Obowiązek ten polega na:

1. Ustaleniu jakie szkody (negatywne efekty zewnętrzne mogą powstać w wyniku określonego działania)

2. Określenie jakie warunki mają być spełnione aby szkody nie wystąpiły

3. Unikaniu skutków działań firmy szkodliwych dla osób trzecich

4. Powetowaniu lub usunięciu negatywnych skutków zewnętrznych, za które firma przejmuje odpowiedzialność

Poza minimalnymi standardami społecznej odpowiedzialności narzuconymi w formie prawa wszystkim przedsiębiorstwom, przedsiębiorstwa winne same decydować o zakresie i poziomie przyjętej przez siebie odpowiedzialności społecznej.

FAKT: interes własny firmy jako uzasadnienie społecznej odpowiedzialności (nie odwołuje się do norm etycznych, ale wskazuje na nie).

FAKT: zyskowne przedsięwzięcia biznesu (na przykład niektóre z firm czerpią wysokie zyski oferując dobrze przemyślane skomponowane programy recyclingu, przyczyniając się przy okazji do rozwiązywania wielu problemów społecznych - czyli poprawienia otoczenia społecznego przynosi pożytek tak biznesowi jak społeczeństwu).

P. Drucker „… każda organizacja gospodarcza ponosi pełną odpowiedzialność za swój wpływ za społeczeństwo lokalne i społeczeństwo w którym działa.” Odpowiedzialność ta nie sprowadza się tylko do odpowiedzialności za swoje własne decyzje ale za konsekwencje tych decyzji dla innych.

FAKT: posiadane przez przedsiębiorstwa ogromne zasoby - rzeczowe, finansowe, ludzkie, techniczne czy prawne w różnych dziedzinach mogą być wykorzystywane do rozwiązywania lub niwelowania pojawiających się problemów społecznych. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji gdzie budżety publiczne zostały już obciążone do granic wytrzymałości, a wiele dużych organizacji gospodarczych nadal dysponuje nadwyżką dochodów która mogła być wykorzystana do rozwiązania palących problemów społecznych.

FAKT: aktywne zaangażowania przedsiębiorstwa w sferę społeczną jest publicznym potwierdzeniem że biznes ceni sobie dobro ogólno społeczne. Taka ostra manifestacja rodzi poczucie odpowiedzialności u pracowników i ich stopień zaangażowania w codzienne sprawy firmy. Każdy pracownik jest jednocześnie członkiem społeczności i możliwość włączenia się w rozwiązywanie się jej problemów za pośrednictwem swojej firmy pozwala mu na wnoszenie osobistego wkładu w tworzenie dobra ogólno społecznego.

FAKT: wartości uznane w społeczeństwie niewątpliwie wpływają na gospodarkę, ale także gospodarka wypływa na wartości cenione i respektowane przez społeczeństwo. Zwłaszcza w dobie liberalizacji zyskuje na znaczeniu kulturotwórcza rola biznesu.

SPOŁECZNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA - UJĘCIE WSPÓŁECZESNE

J. MC. Guire - korporacje ponoszą nie tylko typową dla nich odpowiedzialność ekonomiczną i prawną, ale także pewien zakres odpowiedzialności przed społeczeństwem jako całością.

K. Davis i R. Blomstrom: społeczna odpowiedzialność to obowiązek wyboru przez kierownictwo takich decyzji i działań, które przyczyniają się za równo do dbałości o interes własny (pomnażanie zysku przedsiębiorstwa) jak i do ochrony
i pomnażania dobrobytu społecznego.

Należy rozważać dwa aspekty społecznej odpowiedzialności:

• Ochrona dobrobytu społecznego - przedsiębiorstwa nie mogą podejmować działań szkodliwych społecznie, nawet jeśli przynoszą one zyski a jednocześnie powinny podejmować działania ukierunkowane na zapobieganie i likwidowanie różnych negatywnych zjawisk społecznych które są efektem ich przeszłej działalności.

• Pomnażanie - twórcza rola biznesu w kreowaniu dobrobytu społecznego, angażowanie się w różnorodne przedsięwzięcia dla kraju.

Dwa zasadnicze podejścia do kwestii społecznej odpowiedzialności: pasywne i aktywne.

Pasywne - podejście zaleca unikanie wyrządzania szkody społecznej. Zgodnie z nim, przedsiębiorstwa zawsze powinny powstrzymywać się od działań szkodliwych społecznie.

Aktywne - to podejście nakazuje zarówno działania niwelujące negatywne zjawiska społeczne, jak i zapobiegające im.

Interpretacja społecznej odpowiedzialności korporacji w ujęciu Davisa i Blomstroma ma walor praktyczny, gdyż wykazuje na potrzebę harmonizowania przez przedsiębiorstwa korzyści społecznych i korzyści własnych firmy przy podejmowaniu decyzji.

Domniemane w tej definicji jest moralne i społeczne zobowiązania firmy w stosunku do jego stockholders (intersariuszy) - nosicieli ryzyka.

Komisja europejska:

„CSR - koncepcja zgodnie z która przedsiębiorstwa dobrowolnie uwzględniają względy społeczne i ekonomiczne w codziennej działalności operacyjnej i w swoich kontaktach z interesariuszami”.

Green Paper for Promoting European Framework for Corporatie Social Responsibility. Commission of the European Communities, Brussels 2001 Filary CRS.

I. dobrowolność - jedynie działania nieprzymuszone i wychodzące poza regulację prawne ustanowione przez państwo mogą być nazwane społecznie odpowiedzialnymi.

II. kontakty z interesariuszami

III. długookresowa perspektywa

MODELE SPOŁĘCZNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI:

1. Model after profit obligation

Odpowiedzialność ekonomiczna - przedsiębiorstwo przede wszystkim winno być zyskowne albo przynajmniej nie powinno przynosić strat.

Odpowiedzialność prawna - przedsiębiorstwa dążąc do zysku zobowiązane są działać w granicach prawa.

Odpowiedzialność moralna „(etyczna) - konieczność działania w sposób godziwy, sprawiedliwy, należyty w obszarze wolnym od jakiejkolwiek regulacji prawnej.

Odpowiedzialność filantropijna - czyni z korporacji instytucję obywatelską. Filantropia wiąże się z poświęceniem części zasobów przedsiębiorstwa (środków finansowych, czasu pracowników) na rzecz społeczeństwa, celem udzielenia konkretnej pomocy, poprawy warunków życia czy rozwiązywania problemów społecznych.

2. Model before profit obligation

Uznanie pierwszeństwa wartości moralnych przed innymi wartościami, które powinny być im przyporządkowane jest podstawa modelu CSR Before Profit Obligation.

Każda korporacja przede wszystkim jest obowiązana przestrzegać zakazów i nakazów moralnych i społecznych na każdym etapie swojej działalności, a nie dopiero po os osiągnięciu wymaganego progu zysku. Zysk osiągnięty bez przestrzegania istniejących norm nie jest moralnie usprawiedliwiony i dlatego przedsiębiorstwa winny podlegać zewnętrznemu mechanizmowi kontroli społecznej (w konsekwencji nie każda korporacja zasługuje na istnienie, a jedynie takie które spełniają oczekiwania społeczne. Prawo do przeżycia i zysku ma jedynie wtedy gdy swoim postępowaniem przyczynia się do zachowania i umacniania ładu społeczno gospodarczego).

Poziomy analizy:

• Instytucjonalny - dobroczynność, odpowiedzialność ekonomiczna

• Organizacyjny - odpowiedzialność społeczna.

• Indywidualny- odpowiedzialność moralna

RODZAJE POSTAW I REAKCJI SPOŁECZNYCH PRZEDSIĘBIORSTW

Podstawowe typy postaw przedsiębiorstw w stosunku do zobowiązań społecznych:

• Postawa oporu

• Postawa społecznego obowiązku

• Postawa społecznej reakcji

• Postawa społecznego wkładu

Przedsiębiorstwa decydujące się na postawę oporu - zwykle nie angażują się w rozwiązywanie kwestii społecznych, a w sytuacjach podbramkowych wypierają się odpowiedzialności lub tuszują zaistniałe problemy.

Postawa obowiązku społecznego - korporacja poszukuje legitymizacji swojej działalności za pomocą kryteriów ekonomicznych i prawnych. Korporacja wierzy że jest odpowiedzialna wyłącznie przed swoimi akcjonariuszami i silnie przeciwstawia się jakiejkolwiek próbie regulacji jej działalności.

Postawa reakcji społecznej - przedsiębiorstwo przyjmuje na siebie obowiązki prawne i etyczne, w określonych sytuacjach podejmuje także działalność sponsorską.

Postawa wkładu społecznego (strategia praktyki społecznej) - podstawową zasadą jest peł nienie przez przedsiębiorstwo roli „dobrego obywatela” (odpowiedzialność członka społeczeństwa), który aktywnie poszukuje możliwości wniesienia indywidualnego wkładu na rzecz poprawy poziomu ogólnego dobrobytu społecznego, wpływając na jakość życia obywateli.

KADRA KIEROWNICZA A ETYKA

PRZYWÓDZTWO ETYCZNE - SYLWETKI MORALNE MENEDŹERÓW (kierowników)

Podział kierowników (wg R.R. Nielsena) zorientowany na „bycie kimś”, na wady i na cnoty etyczne. Biorąc za podstawę moralne aspekty sylwetek menedżerów, wyróżnił trzy typy: Eichmann, Ryszard III, Faust.

1. Eichmann - reprezentuje menedżerów, którzy w ogóle nie interesują się moralną stroną podejmowanych działań. Dążą do technicznej doskonałości w realizacji zadań, bez oglądania się na etyczną jakość swoich czynów. Są to menedżerowie technicznie sprawni, lecz moralnie bezmyślni.

2. Ryszard III - jest zdolny do rozróżnienia dobra i zła. Gotów jest jednak sięgać po nieetyczne działania po to, aby osiągnąć osobiste korzyści. W zasadzie są one dla niego jedynym kryterium oceny w podejmowaniu decyzji.

3. Dla Fausta moralną regułą jest maksyma: „dobry cel uświęca czasem złe środki”. Menedżerowie tego typu często tak silnie identyfikują się ze swoimi zadaniami, że negatywne skutki działań mają dla nich znaczenie drugorzędne.

Trzem przedstawionym wyżej typom menedżera R.R. Nielsen przeciwstawia typ idealnego (wzorcowego) menedżera - obywatela organizacji. Jest to człowiek stawiający sobie w pracy bardzo wysokie wymagania etyczne. Podejmowane decyzje kierownicze zawsze ocenia z punktu widzenia kryteriów etycznych. Idealny menedżer żyje życiem cnotliwym, czego przejawem w pracy zawodowej jest etyczne zachowanie i działanie.

MODELE KIEORWANIA

Wyznawane i realizowane przez kierowników wartości moralne oraz ich cnoty etyczne są podstawą wyróżnienia trzech modeli kierowania: niemoralnego, amoralnego i moralnego.

Dlaczego kierownicy zachowują się etycznie?

Większość z kierowników zachowuje się etycznie, aby uniknąć jakiejś kary lub otrzymać jakąś nagrodę.

Niektórzy z nich są wrażliwi na potrzeby rodziny, przyjaciół lub swoich szefów.

Inni chcą być dobrymi obywatelami.

Niewielu z nich robi to, co uważa za dobre, podążając za ideałem, który uznają za dobry, tak z własnego punktu widzenia, jak i innych ludzi.

Kierowanie niemoralne (nieetyczne)

Ludzie biznesu aktywnie działają przeciwko temu, co etyczne, kierując się chciwością i samolubnym dążeniem do maksymalizacji swoich zysków. Stosują zasadę - cel uświęca środki, dążąc do sukcesu materialnego za wszelką cenę.

Menedżerowie działają w złej wierze i ich działalność jest nie tylko nieetyczna, ale w jakieś mierze i nielegalna. Bieżące zarządzanie skierowane jest na wykorzystanie każdej okazji dla przysporzenia firmie zysku lub osiągnięcia korzyści osobistych.

Kierowanie amoralne

Jest pośrednie między zarządzaniem moralnym a niemoralnym. W praktyce istnieją dwa rodzaje amoralnego zarządzania. Pierwszy wiąże się z całkowicie świadomym, drugi z nieświadomym amoralnym podejściem do zarządzania.

1. Kierownictwo w sposób rozmyślny nie uwzględnia aspektów etycznych w swoich decyzjach, działaniach i zachowaniach, stając na stanowisku, że działalność gospodarcza znajduje się poza sferą, do której stosuje się osądy moralne.

2. Menedżerowie nie są w ogóle świadomi faktu, że ich decyzje mają aspekt etyczny, a więc działania i zachowania mogą wywierać negatywny wpływ na innych. Nie mają zatem poczucia odpowiedzialności moralnej.

Kierowanie moralne

Moralne zarządzanie to takie, które jest zgodne z etycznym zachowaniem. Celem moralnego zarządzania jest osiągnięcie zysku, z uwzględnieniem obowiązującego prawa, norm moralnych i standardów profesjonalnego postępowania.

Podstawowym pytaniem, jakie towarzyszy działaniom menedżerów stosujących się do zasad moralnego zarządzania jest pytanie: Czy to działanie, decyzja, zachowanie jest uczciwe?

Szczególne zagrożenie, z punktu widzenia etyki, stanowią dobrze umotywowani kierownicy, którzy z takich czy innych względów stosują podejście amoralne. Ludzie ci kierują się etosem zyskowności. Sukces ekonomiczny jest dla nich niemal jedynym barometrem organizacyjnych i osobistych osiągnięć.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE INDYWIDUALNE WYBORY ETYCZNE I ZACHOWANIA KADRY KIEROWNICZEJ

DECYZE W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Decyzje ujawnione - stają się przedmiotem debaty publicznej, jej rezultatem jest proces kodyfikacji, w którym społeczeństwo określa status prawny i etyczny każdej decyzji.

2. Decyzje etyczne i nielegalne - dzielą opinię publiczną, bo ich status etyczny jest w konflikcie ze statusem prawnym np.

• Opłacanie zagranicznych urzędników

• Niespodziewane zyski

3. Decyzje legalne i nieetyczne - kwestionowana jest ich podbudowa etyczna np.:

• Zmiana lokalizacji zakładu pracy ze względu na koszty pracy

4. Decyzje nielegalne i nieetyczne:

• Dyskryminowanie mniejszości i kobiet

• Pozbywanie się odpadów chemicznych

• Dyskretne finansowanie polityków

Klasyfikowanie decyzji - pytania:

• o jaką działalność chodzi?

• w jakim celu ta działalność jest podjęta?

Możliwość zakwalifikowania decyzji do każdej kategorii - zaburzenia w systemie prawnym i etycznym.

ETYKA W ORGANIZACJI

„Musimy mieć moralne osoby, jeśli chcemy mieć moralny biznes. Ale to tylko jedna strona prawdy. Musimy mieć takie rozwiązania instytucjonalne, które wspierają, a nie utrudniają moralne postępowanie.” (R.I. De George. Business Ethics)

Wartości wyznawane i realizowane przez menedżerów i pozostałych pracowników opierają się na:

• osobistych przekonaniach „wnoszonych” do organizacji

• przekonaniach czerpiących z kultury organizacji

Kultura organizacyjna jako wyznacznik norm i wartości organizacyjnych

Kultura organizacyjna - zbiór norm i wartości podzielanych przez wszystkich uczestników organizacji, oddziaływujących na ich sposoby myślenia, odczuwania i zachowania, a przyswajany w procesach adaptacji do otoczenia i integracji wewnętrznej przedsiębiorstwa.

Założenia podstawowe: fundament, na którym opiera się filozofia i logika działania przedsiębiorstwa:

Odzwierciedlają:

• sposób postrzegania otoczenia organizacji (postawa reaktywna lub aktywna)

• postrzeganie postaw innych ludzi (dobry, zły, aktywny, bierny)

• stosunki międzyludzkie (sposób kształtowania więzi - nasilenie zażyłości, współpracy, zespołowości)

• sposób odnoszenia się do siebie (rywalizacja, kooperacja)

• sukces (indywidualny, zbiorowy)

Normy i wartości:

• Wartości organizacyjne to szczególnego rodzaju przekonania, które wyrażają to, co jest bardziej lub mniej cenione w środowisku przedsiębiorstwa i w pewnych sytuacjach wpływają na wybór określonego sposobu zachowania się i wybór środków działania

• Normy wyrażają praktyczne sposoby realizacji przyjętych wartości, czyli niepisane zasady postępowania

Normy i wartości kulturowe:

• Normy deklarowane: odzwierciedlają oficjalne wartości i normy deklarowane przez organizację, zawarte w jej kodeksie lub statucie i zarządzeniach.

• Normy i wartości przestrzegane: wynikają z rzeczywistych wartości wyznawanych przez pracowników „kręgosłup moralny firmy”

Pracownik:

• Akceptacja kultury organizacyjnej

• Identyfikacja z kulturą organizacyjną

Właściwa kultura organizacyjna umożliwia pracownikom działanie w sposób zgodny z szeroko pojętym interesem organizacji bez konieczności nadzoru. (Zarządzanie przez wartości - management by values)

Wartości moralne w kulturze:

„Kultura moralna” - kultura zachęcająca do nieetycznych zachowań

Kultura organizacyjna:

1. ograniczająca oparcie na wartościach etycznych

2. promująca i wzmacniająca wartości etyczne

Etyczne programy firm:

Tradycje programów etycznych - początki XX wieku

1940r. - Johson & Johson - Kodeks etyczny

Program etyczny:

• sformalizowany kodeks zawierający standardy etyczne uznawane przez firmę

• szkolenia

• komórka etyczna (monitoring przestrzegania zasad etycznych i ich stałe doskonalenie)

Cel programów etycznych:

Przeciwdziałanie stratom firmy(nadszarpnięta reputacja, utrata zaufania, utrata konkurencyjności, demoralizacja personelu).

Funkcje programów etycznych:

1. Funkcja wewnętrzna:

Pokazanie wszystkim pracownikom etycznego wymiaru funkcjonowania biznesu oraz jasnego uświadomienia celów firmy i akceptowanego postępowania prowadzącego do osiągnięcia tych celów.

2. Funkcja zewnętrzna:

Podtrzymywanie dobrego imienia firmy, pozytywnego, publicznego wizerunku, budowanie reputacji.

INSTRUMENTY INSTYTUCJONALIZACJI ETYKI W ZARZĄDZANIU

Efektywne programy etyczne:

• kreują pozytywny wizerunek firmy

• redukują przypadki wewnętrznych kradzieży, korupcji, oszustw i innych nadużyć

• redukują konflikty interesów

• zwiększają zaufanie pracowników, klientów, dostawców, kontrahentów

Kodeksy Etyczne Firm:

Kodeks postępowania - utrwalony na piśmie zespół zasad postępowania, których przestrzegania organizacja wymaga od swojego kierownictwa i pracowników.

Kodeks etyczny:

• misja firmy

• deklaracje: legalizmu, odpowiedzenie się za społeczną koncepcją odpowiedzialności firmy

• grupy interesariuszy (pracownicy, klienci, akcjonariusze, dostawcy, kontrahenci, społeczeństwo)

1. Zobowiązanie wobec pracowników

2. Zobowiązanie wobec akcjonariuszy

3. Zasady regulujące stosunki firmy z dostawcami

4. Powinności wobec społeczeństwa

5. Sankcje za złamanie norm

Ad. 1. Zobowiązania wobec pracowników

• szanowanie godności, indywidualności i godności

• dbałości o bezpieczne i dobre warunki pracy

• zapewnienie wszystkim równości szans bez względu na płeć, religię (oderwanie od dyskryminacji), rasę

• zapewnienie warunków stymulujących rozwój i doskonalenie umiejętności

• zobowiązanie do zapewnienia godziwego wynagrodzenia odzwierciedlającego indywidualne możliwości i wkład pracy

• kodeks ma służyć usprawnieniu komunikowania się pomiędzy kadrą kierowniczą a zwykłymi pracownikami

• możliwość wyrażania opinii na złe rzeczy w organizacji, a w rzeczywistości otwartości komunikacyjna nie jest do końca praktykowana ze względu na obawy pracowników

Ad. 4. Powinności wobec społeczeństwa

• efektywne rentowne funkcjonowanie firmy (rentowności pozwala działać dla społeczeństwa)

• troska o środowisko naturalne

• działanie zgodne z zasadami wolnej i uczciwej konkurencji

• zachęcanie pracowników do aktywności na rzecz społeczeństwa

Sytuacje wywołujące konflikt interesów:

1. Posiadanie niezadeklarowanych powiązań finansowych i innych z dostawcami, klientami czy innymi podmiotami współpracującymi z firmą

2. Powiązanie z konkurencją (pracowników)

3. Wykorzystywanie urządzeń, materiałów przedsiębiorstwa do wykonywania prac nie dla firmy macierzystej

4. Niezasłużone faworyzowanie dostawców, pewnych klientów czy pewnych kontrahentów ze względu na koligacje rodzinne czy inne

Efektywność programów etycznych firm:

1. Adekwatność i zgodność z kultura organizacyjną

2. Współuczestnictwo i otwartość (szkolenia by zapoznać pracowników i kierowników z kodeksem etycznym; zgłaszanie nieprawidłowości w firmie poprzez kanały komunikacyjne)

3. Formalna poprawność (Niemożność istnienia zapisów w kodeksie etycznym, które się nie wykluczają, sprzecznych: wyeliminowanie sprzeczności może być trudne.)

4. Ewolucyjność (Kodeks etyczny nie może być dokumentem sztywnym, kodeks może być uzupełniany, kodeksy etyczne muszą się zmieniać i nadążać za biegiem czasu)

5. Otwarte kanały komunikacji (Określenie kanałów komunikacji miedzy pracownikami, a kadrą kierownicza ma być dwustronne)

6. Stały element funkcjonowania firmy

Nieetyczne zachowania pracowników przedsiębiorstwa:

Według wyników badań najczęściej pojawiającymi się nieetycznymi zachowaniami są:

1. Używanie urządzeń będących własnością firmy do celów prywatnych

2. Wręczanie lub przyjmowanie drobnych upominków

3. Niedotrzymywanie danego słowa

4. Wykonywanie zajęć poza służbowych w miejscu pracy

5. Wykorzystywanie luk w prawie

6. Nieformalne uzyskiwanie informacji będących własnością konkurencji

7. Przedstawianie nieprawdziwych informacji zwierzchnikom

8. Nadużywanie alkoholu

9. Wręczanie lub przyjmowanie łapówek

10. Wykorzystywanie informacji będących własnością firmy o własnych celów

11. Oszukiwanie w sprawozdaniach czy fałszowanie danych

12. Podjęcie działania konkurencyjnego wobec firmy, w której jest się zatrudnionym

13. Molestowanie seksualne

Ochrona tajemnicy firmy:

Informacja - składnik aktywów dający wymierne korzyści, zapewniający przewagę nad konkurencją, wymagający poniesienia kosztów w celu jej uzyskania.

Tajemnica przedsiębiorstwa - „Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nie ujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, handlowe lub organizacyjne przedsiębiorstwa, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.” (Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji rozdz. 2, art. 11 ust. 4)

Jak ustalić zakres obowiązku zachowania tajemnicy firmy wobec pracowników, którzy zmienili pracę i zatrudnili się u konkurenta swojego dotychczasowego pracodawcy?

Wiadomości pracownika:

• „tajemnica przedsiębiorstwa”

• Informacje wchodzące w skład ogólnej wiedzy nabytej przez pracownika wskutek własnej działalności zawodowej

Prawo do ochrony tajemnicy wynika z:

• Prawa własności

• Zasady uczciwej konkurencji

• Kontraktu między pracownikiem a pracodawcą

Zasada uczciwej konkurencji jest naruszona, jeśli firma przez zatrudnienie pracownika konkurencji dysponuje informacjami przynoszącymi jej korzyść, a których zdobycie nie wymagało od niej ponoszenia większych nakładów. Z drugiej strony ograniczenie możliwości zatrudniania pracowników zakłóca równość szans na rynku pracy.

Insider trading - wykorzystanie wewnętrznej informacji, która ma wpływ na ceny akcji tej firmy

+ nie powoduje to niczyich strat, przyspiesza przepływ informacji na giełdzie i sprawia, że cena akcji odzwierciedla jej prawdziwą wartość.

- nie są informowani outsiderzy, są wystawieni na większe ryzyko i mają mniejsze szanse.

Ujawnianie nadużyć przez pracowników:

Whistle blower (pracownik ujawniający nadużycia) - osoba aktualnie lub w przeszłości zatrudniona w danej firmie, która dobrowolnie podaje do publicznej wiadomości, że pewne działania firmy są nielegalne, niemoralne lub z jakichś powodów niekorzystne społecznie np. oferowane są szkodliwe lub niebezpieczne towary, niszczone jest środowisko, łamane są prawa człowieka.

ujawnienia wewnętrzne - ujawnienia zewnętrzne

Z Whiste blowing mamy do czynienia gdy:

• Ujawniającym jest pracownik lub były pracownik

• Pracownik ujawniający nadużycia dowiedział się o nich w trakcie pełnienia obowiązków służbowych (informacje poufne- sprzeniewierzenie się firmie)

• Ujawnione nadużycia są poważne

• Pracownik spodziewa się, że zostaną podjęte kroki przeciwdziałające celu

• Pracownik czyni to w akcie moralnego protestu, nie kieruje się osobistą korzyścią, nie jest do czynu obligowany przez prawo

Ujawnianie nadużyć przez pracowników:

„Ptak kalający własne gniazdo”

„Brudy należy prać we własnym domu”

Relacja agent - pryncypał

Wolność słowa jako prawo każdego obywatela

Lojalność wobec firmy

Wewnętrzny system ujawniania nadużyć przez pracowników

Element programu etycznego

System ten powinien:

• Kształtować poczucie odpowiedzialności pracowników za firmę

• Jasno określać procedury ujawniania nadużyć

• Przygotowywać pracowników do przyjmowania i właściwego postępowania z zgłoszeniami o nadużyciach

• Zmuszać firmę do podejmowania odpowiednich działań w odpowiedzi na informacje o nadużyciach

• Gwarantować bezpieczeństwo dla pracowników ujawniających nadużycia

Zagrożenia:

• Atmosfera podejrzliwości

• Zbyt częste wykorzystywanie systemu - niewydolność systemu

• Nieszczelność systemu - utrata informacji, które powinny być poufne

• Wykorzystywanie przez pracowników systemu ujawniania nadużyć w firmie do realizacji własnych celów

ETYCZNOŚĆ A EFEKTYWNOŚĆ PRZEDSIĘBORSTWA

Ochrona prywatności a potrzeba informacji

Konflikt:

Prawo jednostki do prywatności - prawo pracodawców do kontrolowania pracowników

Prywatność - obrona prywatności

Trzy warianty obrony prywatności:

1. Obrona uprawnienia do bycia samemu (okresowej samotności)

2. Obrona przeciwstawiająca się cudzej kontroli

3. Obrona przed niechcianą poufałością

Sfery, w których pojawia się problem naruszania prywatności:

• Moment selekcji i rekrutacji pracowników

• Obszar kontroli pracowniczej

• Dążenie pracodawcy do kontrolowania pracowników poza miejscem pracy (organizowanie czasu wolnego)

Tradycje Europejskie

Prawa i obowiązki pracownicze przedstawia się we względnej korelacji, tzn. prawa pracownicze odpowiadają obowiązkom pracodawcy, a prawa pracodawców odpowiadają obowiązkom pracowników.

Prawa i obowiązki pracowników:

1. Prawo do pracy - obowiązek pracodawcy to niedyskryminowanie w procesie przyjmowania, zwalniania i w okresie zatrudnienia

2. Prawo do swobodnego wypowiadania się -

3. Prawo do wolności sumienia i wolności wypowiedzi

4. Prawo do wolnego zrzeszania się i strajku

5. Prawo do prywatności i normalnego życia rodzinnego

6. Prawo do należytego procesu

7. Prawo do partycypacji

8. Prawo do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

9. Prawo do satysfakcji (zadowolenia)

10. Obowiązek dostosowania się do warunków kontraktu

11. Obowiązek lojalności wobec firmy

12. Obowiązek przestrzegania obowiązującego prawa i norm etycznych

Prawa i obowiązki pracodawców:

1. Obowiązek godziwego wynagrodzenia

2. Obowiązek respektowania obecności i działalności związków zawodowych na terenie zakładu pracy

3. Obowiązek utworzenia kodeksu ukierunkowany wyłącznie na prace pracownika.

4. Przyjmowania uwag krytycznych bez stosowania represji wobec jego wygłaszających

5. Akceptacja zasad i wyroków wydawanych przez sądy pracy w sytuacjach konfliktowych

6. Obowiązek informowania i konsultowania się z pracownikami

7. Obowiązek poprawy jakości pracy

8. Obowiązek gwarancji wymaganego stopnia bezpieczeństwa pracy

9. Prawo do żądania od pracowników minimalnej wydajności

10. Prawo do wymagania lojalnej kooperacji ze strony pracowników

11. Prawo do wymagania prawidłowego zachowania się pracowników w miejscu pracy

Testy etyczne

W procesie podejmowania decyzji można odwołać się do norm uniwersalnych lub Standarów profesjonalnych, indywidualnych, organizacyjnych, ogólno społecznych, międzynarodowych czy globalnych i / lub testów etycznych.

Nie mają charakteru uniwersalnego:

1. Test zdrowego rozsądku opiera się na pytaniu o rzeczywisty sens zamierzonego działania

2. Test najlepszej strony odnosi się do spostrzeżenia że człowiek stara się zawsze przedstawić siebie w jak najlepszym świetle. Podstawa tego testu jest pytanie: czy decyzja lub działanie jakie zamierzamy podjąć pozwoli na przedstawienie siebie z jak najlepszej strony

3. Test publicznego ujawnienia czyjegoś działania lub decyzji. Istota testu sprowadza się do odpowiedzi na pytanie: jak będę się czuł gdy inni dowiedzą się co robię jak się poczuje mając świadomość że moje decyzje, działania zostaną potępione przez opinię publiczną.

4. Test wentylacji. Polega on na przestawieniu zaproponowanego działania do wglądu innym osobom, które się z nim zapoznają i wyrażą swoją opinię.

5. Test weryfikacji, oczyszczenia pomysłu - można wykorzystać go wtedy, gdy chce się uzyskać potwierdzenie, że podjęte działanie jest słuszne.

Etyka idealna (deklarowana)

Konkretna rzeczywistość

Etyka realna (praktykowana)

zewnętrzne okoliczności

działanie

szkoła

rodzina

kultura

religia

Mechanizm usprawiedliwiania

Mechanizm racjonalizacji

Instytucjonalizacja etyki

• Polityka i programy społeczne

• Kodeksy etyczne

• Zasady, testy etyczne

• Struktura i procedury

• Szkolenia etyczne

Kultura organizacyjna

• Normy i wartości podstawowe

• Rytuały, ceremonie, opowieści, język, slogany

• Symbole

• Założyciel, historia firmy

Etyka osobista

• Poziom rozwoju moralnego jednostki

• Przekonania i wartości

• Uznawane systemy etyczne

• Cnoty etyczne

Uwarunkowania etycznego działania w firmie

etyka

prawo

---