TEORIA POLITYKI dr Piotr Lissewski

Politologia tradycyjna a teoretyczna

1. Co to jest nauka?

1. -Nauki formalne takie jak matematyka, logika itp.

2. -Nauki empiryczne dzielą się na:

1. nauki przyrodnicze: biologia, fizyka, chemia

2. nauki społeczne: filozofia, psychologia, socjologia, nauki polityczne, ekonomia.

Nauki społeczne charakteryzują się następującymi cechami:

-zainteresowanie człowiekiem,

-są trudne do obsługi przez język formalny,

-zainteresowanie wartościami, które nie mają podstaw formalnych i mierzalnych w naukach przyrodniczych.

Nauka to materiał tworzony przez naukowców, badaczy, esencją nauki jest teoria.

2. Kto jest naukowcem?

Naukowcy to badacze rozwiązujący problemy: nauczyciele akademiccy, technicy, studenci, samoucy

3. Motywy (działań) poznania.

Wiedza dzieli się na:

1. Wiedzę dla wiedzy- to poznanie motywowane jedynie odkrywaniem świata dla rozwiązywania problemów z wyjaśnieniem zjawisk dotąd niewyjaśnionych lub wyjaśnianych dotąd fałszywie.

2. Wiedzę dla zastosowania- poznanie kierowane chęcią zmiany świata, wprowadzaniem w praktykę społ. poznawanych właściwości.

W praktyce motywy zawsze się przeplatają, choć jeśli przeważa drugi to wywołuje problemy z obiektywnością poznania.

4. Problemy obiektywności poznania.

Problemy obiektywnością poznania.

1. Zaangażowanie badawcze - wartościowanie- badacz ocenia zjawiska przez własny system wartości, ocenia, co jest a co nie jest prawdziwe.

2. Zewnętrzne finansowanie badań.

3. Zmiana świata przez teorie- teorie same w sobie stają się elementami rzeczywistości, i zmieniają świat, wpływają na działalność człowieka, który zachowuje się inaczej po poznaniu teorii niż przed jej poznaniem.

4. Idiografizm a nomotetyzm

• idiografizm - (idios - szczególny, grafen- pisać.) Uznanie braku prawidłowości w życiu społecznym, które nie jest powtarzalne i zmienne.

• Nomotetyzm- (nom- prawo, thesis- teza)- wszystkie sfery rzeczywistości podlegają obiektywnym prawidłowościom, które dają się wykryć i sformować.

Dwie orientacje metodologiczne w politologii:

Pluralizm i monizm

• pluralizm - polityka to zjawisko wieloaspektowe, podmiot poznania jest trudny i ciągle otwarty. Potrzeba wielu różnych metod i korzystania z różnych dziedzin nauki. Potrzeba poznania wieloaspektowego.

• monizm - wieloaspektowość jest cechą rzeczywistości. Zdefiniowanie polityki jest trudne, ale nie niemożliwe. Różne metody badawcze, ale najlepsza własna.

Spór odnosi się do przedmiotu poznania. Pełnej racji nie maja ani moiści ani pluraliści. Kryterium przedmiotowe nie warunkuje teorii. Teoria jest po to by wyjaśniać fakty dotąd niewyjaśnione lub wyjaśnione niewystarczająco. W rozwiniętych naukach szuka się rozwiązywania problemu, jeżeli okaże się, że teoria wyjaśnia coś więcej to znaczy, że jej zakres przedmiotowy jest szerszy niż pierwotnie uważano. To nie przedmiot wyznacza teorię a teoria przedmiot swojego poznania.

Kryterium Cechy metodologiczne	POLITOLOGIA Preteoretyczna	POLITOLOGIA teoretyczna
Stopień spójności aparatury pojęciowej.	Zamęt z powodu braku jednoznaczności.	Związki definicyjne kategorii badawczych
Źródło dyrektyw metodologicznych	Potoczna wizja świata	Teoria polityki
Miejsce w szerszym systemie teorii	Stosunki interdyscyplinarne z prawem, ekonomią, socjologią itp.	Stosunki teoretyczne z teoriami tego samego poziomu i wyższego rzędu
Wewnętrzna logika rozwoju.	Dialektyczna negacja - jedna teoria zastępuje drugą	Relacja korespondencji
Wpływ wartościowań na proces badawczy	Bezpośredni	Pośredni, sterowany teorią

KONCEPCJE POJMOWANIA TEORII

1. Ogólne pojęcie teorii

Wg WOLEŃSKIEGO „Teoria to uporządkowany zbiór zdań ogólnych (hipotez, praw) zinterpretowany w pewnej dziedzinie empirycznej, który umożliwia wyjaśnienie i przewidywanie faktów należących do tej dziedziny.”

2. Funkcje teorii

Teoria jest: narzędziem systematyzacji poznania, przewodnikiem w prowadzeniu badań, modelem badanego fragmentu rzeczywistości.

Teoria realizuje podstawowe funkcje nauki:

1. deskryptywną (opisową),

2. eksplanacyjną (wyjaśniającą),

3. instrumentalną (zastosowanie w praktyce),

4. ideową- (zmienia świadomość badacza),

5. prognostyczną.

3. Cztery mity nauk społecznych

1. O zasadniczej odmienności świata społecznego a jego interpretatywności i konsekwencjach metodologicznych stąd wynikających. Świat społ. tworzą ludzie poprzez utrwalanie w instytucjach, ale te zmieniają się - nie możliwe jest, więc znalezienie żadnych prawidłowości.

2. O złożoności świata społecznego znacznie przekraczającej złożoność świata rzeczywistego. Świat człowieka jest rzekomo bardziej złożony od świata przyrody, tymczasem jest odwrotnie. Świat człowieka składa się tylko z niego samego i jego wytworów zaś świat przyrody nie jest do końca zbadany.

3. O czysto eksploracyjnym charakterze nauk empirycznych. - Nauka ma rzekomo poszukiwać „białych plam”, jednak podstawowym zadaniem nauki dziś jest odkrywanie wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów.

4. O użyteczności wszechobejmujących teorii - teoria aspirująca do wyjaśnienia wszystkiego - nie wyjaśnia niczego.

• teorie pierwszej generacji- zbyt ogólne

• teorie drugiej generacji- zbyt faktualne

a zatem należy doskonalić „narzędzia poznania” by w efekcie dać wiedzę wychodzącą poza fakty sprawdzalne (weryfikowalną empirycznie).

4. Błędne koncepcje teorii (wg prof. Stompki). Nazbyt szerokie lub nazbyt wąskie teorie poznania świata:

• jako fałszywy obraz świata,

• niezrealizowane dyrektywy postępowania,

• nie doświadczalne metody badań,

• wiedza nieempiryczna,

• każda wiedza jest abstrakcyjna,

• wiedza niepotoczna,

• historia poglądów na dany temat,

• metodologia badań,

• system dyrektyw heurystycznych,

• wiedza o rzeczach ostatecznych,

• interpretacja danych empirycznych.

• Podstawy teorii

1. ontologiczne - wyznacza kryteria wyodrębniania poznanych bytów,

2. epistemologiczne - wyznacza zasady poznania, kryterium prawdy i model myślenia naukowego,

3. metodologiczne - zawiera procedury, metody badawcze i sposoby uzasadniania twierdzeń,

4. aksjologiczne - zawiera perspektywę wartości z której dokonuje proces poznawczy.

LOGIKA SPOŁECZNEJ TEORII NAUKOWEJ

1. wg Karla R. Poppera (hipotetyzm falsyfikacyjny)

1. - zawsze mamy jakąś wiedzę,

2. - nasza niewiedza jest nieograniczona,

3. - logika poznania (nie wiedza) nawiązuje do stanu napięcia między wiedzą a niewiedzą,

4. - poznanie nie zaczyna się od spostrzeżeń a od problemów,

5. - obserwacja jest ważna tylko, gdy pozwala na odkrywanie problemów,

6. - metoda nauk społecznych to próba rozwiązania problemów poprzez hipotezy i poddawanie ich krytyce,

7. - tzw. obiektywność nauki to metoda krytyczna,

8. - specjalność naukowa jest „sztuczna” - problemy poznania wykraczają poza te podziały,

9. - nie ma „socjologii wiedzy” - badacz może, a nawet powinien angażować się normatywnie.

10. - prawda jest jak szczyt we mgle, - prawda to zgodność z faktami, jednak w społeczeństwie niema wzorca prawdy.

Droga badacza - problem - hipoteza- im bardziej nieprawdopodobna tym lepiej.

Poszukiwanie prawdy przez eliminowanie fałszu. Zaangażowanie prowadzi do szczerych badań później wystawienie ich na krytykę jest egzaminem.

2. wg Leszka Nowaka wymogi metodologiczne teorii (teoria idealistyczna)

1. Wymóg idealizacyjnej natury teorii (krzyż poznania)


„Prawdę uzyskuje się nie poprzez zgodność ze skomplikowaną rzeczywistością, lecz poprzez taka deformację, która pomija elementy uboczne pozwalając wniknąć w jej istotę”.


M (+)

redukcja transcendentalizacja

(-)

Teoria nie ma być opisem ani generalizacją zjawisk, lecz ich deformacją- karykaturą. Pomija się, więc niektóre aspekty zjawisk, przerysowując inne -uznane za główne.

2. Wymóg wyjaśnienia pozanormatywnego

Dopóki wartościowanie, oceniane jest jako środek heurystyczny nie jest niczym negatywnym metodologicznie, jednak niedopuszczalne jest traktowanie wartościowania jako argumentu poznawczego uzasadniającego przyjęte hipotezy.

„Tylko fakty empiryczne, a nie aksjologiczne życzenia badacza stanowią rację do przyjęcia lub odrzucenia hipotez istotnościowych leżących u podstaw teorii(...) Moralizowanie niema żadnej mocy uzasadniającej.”

3. Wymóg jednorodności kategorialnej

Pojęcia oddające obiekty jednorodne to takie, które oddają różnice gatunkowe, a te opierają się na odmiennych cechach istotnych i wynikających stąd różnych prawidłowościach funkcjonowania.

Język potoczny = pojęcia jednorodne (np. woda, ryby)

Język naukowy - wymaga precyzji, ścisłości i ostrości. (H₂O, konkretny gatunek ryb- rekin).

4. Wymóg teorii rozwoju politycznego

Poprawa teorii powinna zawierać teorię rozwoju układu politycznego, a więc powinna być dynamiczna. Ujęcie układu rządzący-rządzeni w „prawach ruchu”, pozwala na uchwycenie właściwości zmian politycznych.

TYPY TEORII

Wg kryterium stosunku do wartościowania

• teorie normatywne (zaangażowane)

• teorie empiryczne (racjonalne)

wg aspektu poznania

• teorie aspektowe (z pewnej perspektywy)

• teorie ogólne (całościowe)

wg kryterium poziomu wyjaśnienia

• teorie różnych rzędów (hierarchia poziomów teorii)

• teorie paradygmatyczne (założenie słuszności aksjomatu i „nie wyjaśnianie ich dalej”)

• Pojęcie podmiotowości

Podmiotowość to właściwość grup społ. i jednostek polegająca na zdolności podejmowania działań

• świadomych

• samodzielnych (suwerennych)

• racjonalnych i celowych

• realizujących ich potrzeby i interesy poprzez udział i / lub wpływanie na procesy sprawowania władzy

• Podmiot polityki

To zbiorowy lub indywidualny uczestnik życia politycznego podejmujący w sposób względnie trwały suwerenne, świadome i zaplanowane działania związane z jego uczestnictwem w politycznej strukturze społecznej.

Wpływ na politykę może być - formalny, - gdy ma go każdy, kto spełnia wymóg prawa i

- nie formalny, kiedy na politykę realnie wpływają tylko niektórzy.

3. Wymiary podmiotowości wg K. Pałeckiego

1. Normatywny - potencjalny zakres podmiotowości wyznaczony jest prawem,

2. Świadomościowy - potencjalny zakres podmiotowości wyznaczony jest oczekiwaniem własnym wobec siebie i świata.

3. Realny - potencjalny zakres podmiotowości możliwy do rzeczywistej realizacji w świecie rzeczywistym.

4. Wymiary podmiotowości wg L. Nowaka

1. Egzystencjonalny - kto istnieje ?

2. Esencjonalny - (istotnościowy)- czyje atrybuty wpływają w istotny sposób na politykę?

	esencjonalizm	egzystencjonalizm
Indywidualizm	Jednostki	tylko jednostki
Holizm	zbiorowość	jednostki i zbiorowość

Indywidualizm radykalny jest egzystencjonalny i istotnościowy - istnieją tylko jednostki i na politykę istotny wpływ mają atrybuty jednostek.

Radykalny holizm jest również egzystencjonalny i istotnościowy. Istnieją i jednostki i byty zbiorowe, na politykę wpływ mają wybitne jednostki i atrybuty zbiorowości.

Rola jednostki w życiu politycznym wg holistów (Popera):

-jednostka typowa (przeciętna) - rola żadna,

-jednostka nietypowa, wybitna (dysydenci) - rola żadna w stabilnej rzeczywistości polit., dopiero sytuacje kryzysowe wymuszają poszukiwanie jednostek wybitnych.

Egzystencjonalny holizm + esencjonalny indywidualizm - oprócz jednostek istnieją byty zbiorowe, ale na politykę wpływ mają tylko atrybuty jednostek.

Egzystencjonalny indywidualizma + esencjonalny holizm - istnieją tylko jednostki, niema bytów zbiorowych, ale atrybuty zbiorowości wpływają na politykę.

EGZYSTENCJONALNY ESENCJONALNY

Radykalny indywidualizm


Indywidualizm Indywidualizm

Holizm Holizm

radykalny holizm

PRAWDA I RACJONALNOŚĆ W POLITYCE

1. Pojęcie racjonalność

Racjonalność jest czynnością celowo ukierunkowaną na realizację określonego celu w odróżnieniu od działań niezamierzonych, odruchowych, nawykowych.

Podejście subiektywistyczne - uwzględnia jedynie pkt. widzenia podmiotu podejmującego działania.

Podejście realistyczne- racjonalne nie jest to, co uważa podmiot. Rezultat zależy zawsze od obiektywnych okoliczności. (Determinacja subiektywno-racjonalistyczna)

2. Paradygmat racjonalnej koncepcji działań człowieka wg Jerzego Kmity

„Jeżeli dowolny podmiot rozpoznaje na gruncie swojej wiedzy możliwość podjęcia N (przynajmniej dwóch różnych wzajemnie się wykluczających i dopełniających na gruncie tej wiedzy) czynności które prowadzą, na gruncie jego wiedzy - odpowiednio do M efektów oraz rozpoznane przez podmiot możliwe efekty są uporządkowane wartościująco przez jego przekonanie normatywne od najlepszego do najgorszego, to podmiot podejmie czynność związaną - wedle jego wiedzy - z możliwym efektem cenionym przez niego najwyżej (najlepszym).”

3. Typy racjonalności (2)

1. Racjonalność i n s t r u m e n t a l n a- człowiek postępuje racjonalnie, w sensie instrumentalnym, jeżeli podjęte świadomie działania prowadzą do celu. (Cel uświęca środki).

1. Minimalistyczna (min. w osiąganiu celu) - wymiar subiektywistyczny.

• działania jako środki,

• służą osiąganiu celów,

• są skuteczne w przekonaniu działającego.

2. Optymalistyczna (optymalne wymagania, kierowanie się wartościami w dokonywaniu wyborów).

• działania jako środki

• oparte na prawdziwych i uzasadnionych przesłankach,

• odnoszą się do hierarchii celów,

• dokonywane wybory są optymalne.

• Racjonalność a k s j o l o g i c z n a -racjonalizm ma znaczenie moralne. Działanie jest racjonalne aksjologicznie, gdy jest zgodne z celami określonymi przez wartości.

Jeżeli działający ma fałszywy obraz rzeczywistości to jego wybory nie są racjonalne w sensie optymalistycznym.

Teoria cnót Arystotelesa: „Ludzie dążą do dobra, ale nie wszyscy wiedzą, na czym ono polega i nie zawsze postępują właściwie:

• osobnicy nieopanowani moralnie -wybierają zło,

• osobnicy opanowani moralnie - są silni, mimo pokus,

• osobnicy w pełni cnotliwi- o stałej dyspozycji do czynienia dobra.”

• Racjonalność a prawda o rzeczywistości

Typy prawdy w polityce:

Prawda objawiona - czyli ta, której wierzymy

Prawda racjonalna - oparta o jakieś kryteria np. formalne, naukowe itp nauk., filozof., matemat.

Prawda faktualna ( rzeczowa)- odnosząca się do zdarzeń konkretnych, dających się postrzegać i weryfikować

PRAWDA A OPINIA

Jeśli zdefiniować opinię jako mniemanie, pogląd, poczucie, wyobrażenie, przekonanie to opinia jest przeciwieństwem prawdy. Między prawdą a opinią występuje konflikt, co jest charakterystyczne tak dla demokracji jak i systemów tzw. kłamstwa zorganizowanego (kłamstwo to stanowi fundament systemu totalitarnego. Jego efektem jest powstanie fikcyjnej, propagandowej, ideologicznej, rzeczywistości, która istnieje obok tej rzeczywistości, której można dotknąć. Po pewnym czasie ta fikcja zaczyna górować nad rzeczywistością. Kłamstwo jest racjonalizującą podstawą, dzięki której można wspierać władzę totalitarną).

To polityka kształtuje poprzez opinię, wspartą interesem, wiedzę o rzeczywistości.

Opinia jest przeciwieństwem prawdy

Naprawdę w polityce wpływają interesy i wtedy przedstawiana jest jako opinia.

Polityka poprzez opinię wynikającą z interesu tworzy wiedzą ogólną - popularną.

Konflikt prawdy z opinią w systemach „zorganizowanego kłamstwa” -systemach totalitarnych.

Opinia warunkuje skrzywienie prawdy w swoim (mniejszości) interesie.

Konflikt prawdy z opinią w systemach demokratycznych - na prawdę w polityce wpływają interesy różnych grup, nawet jeśli w interesie większości to ją wykrzywiają (np. brak potępienia hitleryzmu przez Watykan).

5. Racjonalność a władza (L. Nowak)

1. EWANGELICZNY MODEL CZŁOWIEKA

Racjonalistyczna rekonstrukcja modelu ewangelicznego.

Dwa ograniczenia modelu racjonalnej koncepcji działań człowieka


Wrogość

życzliwość

Wg. ewangelii na wrogość odpowiadamy wrogością aż do wrogości granicznej, na życzliwość odpowiadamy życzliwością też aż do granicy życzliwości.




2. NIEEWANGELICZNY MODEL CZŁOWIEKA

linia złoczyńcy

linia dobroczyńcy

B - Obszar buntu, który przechodzi w obszar zniewolenia,

M-Obszar miłości (życzliwości) - dopóki człowiek odpowiada życzliwością na życzliwość to postępuje racjonalnie, w momencie, gdy odpowiada wrogością na życzliwość występuje rodzaj zbieszenia.

Zbieszenie - to stan, w którym skutkiem działania życzliwego jest zwrotna wrogość i kierowanie się kontrpreferencjami swego dobroczyńcy - działanie na przekór (kontrracjonalizm).

Zniewolenie- to stan, w którym skutkiem działania wrogiego jest zwrotna życzliwość i kierowanie się preferencjami swego oprawcy (irracjonalność)

Działanie interferentne - obojętne - człowiek na życzliwość odpowiada życzliwością, na wrogość - wrogością.

SWOBODA A WOLNOŚĆ

Pojęcie wolności wg Leszka Nowaka

„Człowiek wolny nie jest tedy zależny(poprzez zniewolenie lub zbieszenie) od preferencji innych ludzi, ale nie jest również zależny od obiektywnych warunków działania w tym znaczeniu, że krzyżowałyby one jego zamysły (...) To ostatnie zależy zaś od tego, czy wiedza podmiotu o warunkach działania jest prawdziwa. Wolny jest ten, kto w działaniu swym kieruje się własną miarą skuteczności i kto zna prawdę o warunkach swego działania”.

Wolność n e g a t y w n a to brak zależności wyrażająca się w zbieszeniu lub zniewoleniu.

Wolność p o z y t y w n a to zdolność wprowadzania w życie swoich zamiarów.

P e ł n a wolność = wolność negatywna + wolność pozytywna

S w o b o d a - to zdolność wcielania własnych zamiarów.

Możliwe stany to:


Swoboda Wolność


Swoboda Zniewolenie




Brak swobody Wolność


Brak swobody Zniewolenie

POLITYKA JAKO ZJAWISKO SPOŁECZNE

1. Intuicyjne rozumienie polityki - pojmowanie polityki w różnych ujęciach :

- Sam wobec siebie - wcześnie wstać - sprostać czemuś mimo niechęci.

- Człowiek wobec przyrody- Drwal wobec drzewa - rolnik wobec ziemi - myśliwy wobec zwierzyny

- W rodzinie - rodzice wobec siebie - rodzice wobec dzieci

- Pracodawca wobec pracowników -zwiększanie wydajności - odwrotnie - opór wobec nadmiernych żądań pracodawcy, walka o podwyżki.

- Człowiek (jednostka, zbiorowość) wobec państwa (i odwrotnie)

-jednostki (role w instytucjach) wobec innych,

-zbiorowości (klasy, grupy, narody, państwa) wobec innych klas, grup, narodów, państw.

2. Cechy polityki -Co jest wspólne dla tych intuicji?

- działanie (jednych na drugich),

- cele wyznaczające kierunek działań,

- opór (rzeczywisty bądź potencjalny),

- sprzeczność motywująca do oporu,

- racjonalność podmiotów na różnych poziomach: jednostka - jednostka, jednostka - zbiorowość, zbiorowość - zbiorowość, jednostka na czele zbiorowości wobec zbiorowości (jednostek), a więc jednostka, rodzina, grupa społeczna, państwo.

3. Ujęcie aspektowe polityki

1.Ujęcie teleologiczne- czyli pojmowanie polityki jako sztuki osiągania celów:

- suwerenna organizacja wyposażona w rząd ( Arystoteles)

- sztuka dochodzenia do kompromisów w celu umożliwienia grupom rozbieżnych interesów osiągnięcie wspólnego celu ( A. Rappaport)

- jako sztuka kolektywnego tworzenia możliwego do przyjęcia systemu stosunków społ. (H. Pitkin).

Dlaczego jest to metoda tradycyjna? Dlaczego wiedzie w ślepy zaułek?

- bo angażuje w spory o wartości,

- bo ukazuje przewagę motywów poznawczych w dążeniu do zmiany świata (lepsze nasze! Np. komunizm vs. kapitalizm),

- bo odrzuca „szkiełko i oko mędrca”! (potrzeba obiektywności Weber, Poper).

2. Ujęcie instytucjonalne- to nurt historyczno-instytucjonalny (prawno-administracyjny)

„ …polityka to działalność wytyczona przez ośrodek decyzji sformalizowanej grupy społecznej (organizacji) zmierzająca do realizacji ustalonych celów za pomocą określonych środków”.

(K. Opałek)

4. Ujęcie polityki przez konflikt

- (S. Lipset) „autorytarny rozdział dóbr deficytowych”

- (R. Dahl) „to każdy trwały układ stosunków międzyludzkich, który zawiera zjawiska kontroli, wpływu, władzy i autorytetu”.

-(B. Crick) „polityka to sfera konfliktów, interesów i wartości społecznych oraz metod ich rozwiązywania”.

- (M. Weber) „to walka o udział w sprawowaniu władzy lub możność wywierania wpływu na podział władzy wewnątrz państwa oraz w stosunkach z innymi państwami.”

Dwa podejścia do konfliktu w badaniu polityki.

-konsensualne (solidarystyczne). Zakłada grę o sumie niezerowej, konflikt między uczestnikami daje rozstrzygnięcie korzystne dla każdej ze stron.

- konfliktowe (antagonistyczne, radykalne). Zakłada grę o sumie zerowej, konflikt między uczestnikami daje rozstrzygnięcie w postaci niepodzielnej korzyści.

Przykłady podejść konfliktowych

Carl Schmitt - wróg - przyjaciel,

Noam Chomsky - Transnarodowe korporacje zabierające wolność obywateli,

Michael Foucault - władza bezosobowa przenikająca ludzi nieświadomie ją reprodukujących,

Leszek Nowak -przeciwstawne interesy, układy rządzący - rządzeni generują rozstrzygnięcie oparte na sile materialnej.

5. Podejście istotnościowe (esencjonalne) - przez cechę istotną.

- uznanie, że jest wiele czynników,

- czynniki te mają zróżnicowany wpływ,

- daje się hipotetycznie założyć i badawczo potwierdzić (wykluczyć) uznanie jednego za czynnik szczególnie istotny,

- pozostałe uboczne (akcydentalne) nie mają znaczącego wpływu na badane zjawisko i układają się niżej w hierarchii wpływu,

- politykę charakteryzują cechy niebędące ze sobą w logicznej zależności np. konflikt.

Przykłady esencjonalnych ujęć teoretycznych

1. Podejście idealistyczne - wysunięcie na plan pierwszy czynników świadomościowych jak idee, wartości, normy

2. Podejście instytucjonalne- najważniejsze są wzory działań społecznych,

3. Podejście materialistyczne- na pierwszym planie materialne czynniki działań,

4. Podejście funkcjonalne-

Wnioski:

1. Polityka jest obszarem działań jednostek i zbiorowości:

• Podejście indywidualistyczne,

• Podejście holistyczne.

2. Polityka jest obszarem rozstrzygania konfliktów -rozstrzyganie konfliktów wiąże się z osiąganiem celów zawartych w interesach,

• tzw. dobro ogólne - wspólne cele (konsensualizm),

• sprzecznych interesów (konfliktowość).

3. Rozstrzyganie konfliktów zależy od posiadanych zasobów:

• materialnej siły - podejście materialistyczne,

• przyzwolenia społecznych wartości- legalności (idealistyczne),

• wzorców instytucji społecznych (instytucjonalne).

Różnice w podejściach teoretycznych polegają na przeciwstawnym pojmowaniu:

-konfliktu w procesach społecznych

-usytuowania w hierarchii czynnika istotnego.

SYSTEMOWE UJĘCIE POLITYKI

1. Sposoby definiowania systemu politycznego

a) aspektowe

- instytucjonalne - bazuje na XIX wiecznych tradycji państwa i prawa i pojmują system jako zespół statycznych struktur wraz z ich zespołami normatywnymi,

- normatywne - system tworzą relacje, role oparte na potrzebie osiągania tego, co nadrzędne - wartości, norm, zasad, i reguł danego społeczeństwa,

- komunikacyjne - kładzie nacisk na obieg informacji w ramach systemu,

b) behawioralne - ujmuje system jako zespół zachowań i ról społecznych przetwarzające jedne działanie (impulsy społeczne) w inne (decyzje),

c) funkcjonalne - pojmujące system poprzez wyodrębnioną jako nadrzędną funkcje.

(Parsons- organizacja i mobilizacja dla urzeczywistnienia celów zbiorowych.)

2. Budowa sytemu

Struktura systemu: Nadsystem, podsystem, element.

3. Otoczenie systemu





1. System polityczny

2. Sfera wewnętrzna - podsystem ekonomiczny i kulturowy:

- zmienne zależne (dorobek materialny narodu, duchowy, struktury społeczne, typy osobowości, instytucje odziedziczone z przeszłości),

- zmienne niezależne podsystemu.

3. Sfera zewnętrzna - środowisko międzynarodowe i przyrodnicze:

-zmienne niezależne,

-zależne znajdujące się poza systemem np. klimat, budowa geologiczna,

4. Przyczyny wyodrębnienia się systemu politycznego

- Podział pracy - podział na klasy - sprzeczności, panowanie klasowe (K. Marks),

- Żądania, które nie mogą być w pełni zaspokojone (D. Easton),

- Zbiorowe dążenie do realizacji zbiorowych celów (T. Parsons).

5. Spór o granice systemu politycznego

D. Easton: polityczne jest to, co pełni funkcje:

- alokacji wartości społecznie cenionych,

- pozyskiwania większości społeczeństwa do akceptacji doskonałego podziału.

T. Parsons: specyfikę podsystemu wyróżnia dominująca w działaniu funkcja:

- osiąganie celów (polityka),

- adaptacja,

- integracja,

- utrzymywanie wzorców (ogólna teoria działania).

System w otoczeniu




6. Działanie systemu

1. Wejścia

Wg D. Eastona- wejścia to żądania i poparcia.

-wyjścia to decyzje (oświadczenia i dokonania, autorytatywne i symboliczne)

Wg G. Almonda:

żądania: poparcia:

- regulacji zachowań - materialne

- dóbr i usług - dóbr i usług

- uczestnictwa w systemie - uczestnictwa w systemie

- symboliczne - symboliczne

2. Konwersja wewnątrzsytemowa

Funkcje konwersji

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Socjalizacja i rekrutacja polityczna Artykulacja interesów Agregacja interesów Komunikacja polityczna Prawotwórstwo Administracja Sądownictwo

Rodzina, szkoła, itp. Instytucje, stowarzyszenia, grupy etniczne, wiece Partie polityczna Radio, telewizja, prasa, internet Organy prawodawcze Organy administracji Organy sądownicze

3. Wyjścia

Wg D. Eastona- wyjścia to decyzje (oświadczenia i dokonania, autorytatywne i symboliczne)

Wg. Almonda wyróżniamy 4 typy wyjść:

- ekstrakcyjne - decyzje rozdzielające np. podatkowe,

- regulacyjne - wyroki, decyzje indywidualne,

- dystrybucyjne - rozdział dóbr i honorów,

- symboliczne - ideologia, wartości, itp.

Sprzężenie zwrotne -decyduje o skuteczności systemu politycznego

Wg K. Deutsch wyróżniamy 4 czynniki skuteczności

- ładunek - liczba nowych sytuacji,

- opóźnienie - czas od odchylenia do korekty,

- zysk - korzyść wynikająca z korygowania,

- antycypacja nowych sytuacji - zdolność przewidywania i przeciwdziałania,

Niewydolność systemu jest wynikiem błędnych wyjść z systemu.

7. Funkcje systemu politycznego

1. adaptacyjna

- doskonalenie struktur organizacji i metod działania,

- likwidacja bądź ograniczenie części składowych,

- tworzenie nowych instytucji, reguł, norm i metod

2. regulacyjna

- restryktywna - hamowanie zmian niekorzystnych,

- stymulująca - przyspiesza pożądane zmiany,

- harmonizująca - ogranicza nierównomierność zmian

3. innowacyjna - inicjowanie korzystnych dla systemu zmian

8. Krytyka podejścia systemowego

• trudność w precyzyjnym oddzieleniu systemu od jego otoczenia,

• nie bierze się pod uwagę motywacji indywidualnych i treści interesów,

• wpływ otoczenia ujmowany jest na równi z mocą decyzyjną sytemu,

• niemożność uniknięcia wpływu wartościowań w opisie i wyjaśnianiu polityki,

• ignorowanie nieprzewidywalności ludzkich działań i zachowań, która nie pozwala na założenie sterowania bezpośredniego w mechanizmach samoregulacyjnych (homeostaza).

9. Nowe kierunki badań systemowych

a) Zawężonych alternatyw - konkretyzacji badań elementów systemów, poszukiwania uwarunkowań stabilności w systemach wysokorozwiniętych oraz komparatystyki (porównywania) systemów.

b) Poszukiwania kierunków rozwoju teorii np. konsensualista Niklas Luhmann uważa, że polityka polega na komunikacji. Cywilizacja to uwolnienie komunikacji od jej naturalnych uwarunkowań.

Trzy uwarunkowania komunikacji społecznej: - prawo, - władza, - prawda

Dwa środki polityki - prawo i pieniądz.

Inkluzja polityczna- to objęcie wszystkich członków społeczeństwa skutkami polityki (pomoc, ale i uzależnienie)

Autopojetyczny system - samotworzący się samoutrzymujący się.

Jurydyzacja - nadmiar, prawo jako negatywny skutek inkluzji.

Inflacja - koszt finansowy inkluzji.

Homeostaza - zdolność systemu politycznego do zapewnienia i pozostawania w stanie równowagi między stanem wewnętrznym systemu a jego otoczeniem.

WŁADZA

1. Zjawisko - pojęcie

Władza to dowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bez względu na sprzeciw i na to, na czym ta możliwość się opiera - Max Weber

„A” ma władzę nad „ B” w takim stopniu, w jakim jest w stanie spowodować by „ B” zrobił coś, czego inaczej by nie uczynił - Robert Dahl

2. Cechy władzy

Co najmniej A

dwóch uczestników B





sprzeczność konflikt

3. Teorie władzy

1. Steven Lukes - typologia przestrzenna -trzy wymiary badań nad władzą

2. Leszek Nowak - typologia istotnościowa: sfera życia, płaszczyzna, konflikt, rozwinięcie o nieewangeliczny model racjonalności człowieka.

Trzy wymiary władzy

1. Pogląd jednowymiarowy ( R. Dahl, 1961)

-zachowania

-decyzje

-roszczenia

-obserwowalne konflikty

-subiektywne interesy jako preferencje polityczne ujawniane w uczestnictwie w polityce

2. Pogląd dwuwymiarowy

-decyzje i bezdecyzje

-roszczenia i potencjalne roszczenia

-obserwowalny ( jawny, ukryty) konflikt

-subiektywne interesy jako preferencje polityczne ujawnione w uczestnictwie w polityce

Przykłady teorii dwuwymiarowych

- władza jako przymus ( D.H.Wrong) - siła, perswazja, manipulacja, autorytet,

- władza jako funkcja ( T. Parsons) -osiągania celów wewnątrzsystemowych efektywności politycznej, kontroli działania, mobilizowania zobowiązań społecznych, mobilizowania zasobów naturalnych przeciwdziałania opozycji, stabilizacji systemu w obliczu zmian,

- P. Bachrach, P. Baratz - przymus, wpływ, legitymowane oczekiwanie, przemoc, manipulacja.

3. Trójwymiarowy pogląd na władzę

-decyzje i kontrola (niekoniecznie przez decyzje),

-roszczenia i potencjalne roszczenia,

-obserwowalny (jawny lub ukryty) i głęboki konflikt,

-subiektywne i rzeczywiste interesy.

O wyższości poglądu trójwymiarowego

Powody krytyki ujęć jedno - i dwuwymiarowych:

-indywidualizm metodologiczny,

-obserwowalny konflikt, z czego wcale nie wynika:

• - manipulacja i legitymacja jako środki władzy,

• - efektem władzy są nie tylko zmiany zachowań, ale i preferencji.

Steven Lukes o władzy:

„Czyż nie jest krańcowym przejawem władzy powodowanie, by inni pożądali tego, czego ktoś chce, by pożądali - to znaczy zapewnienia posłuchu przez kontrolę myśli i pragnień?”

Trzy wymiary władzy

Przykłady ujęć trójwymiarowych

1. Michael Foucault

Władza jest konstruktywna i destruktywna - zawsze jednak podstępna i ukryta, tresuje nieświadomych ludzi, którzy się stają celem i środkiem władzy jednocześnie

• hierarchiczny nadzór - uporządkowanie pionowe

• dyscyplinująca sankcja - opiera się o regulamin

• egzamin - forma

2. Leszek Nowak - teoria władzy niemarksowskiego materializmu historycznego

Władza jako zniewolenie: władza jest efektem przewagi siły, dzięki której osiąga stan zniewolenia powodujący irracjonalność

Formy władzy:

Etetyzacja -włączenie instytucji władzy w system Obywatel - instytucja - Obywatel

Terror - eliminowanie opornych

Biurokracja - instytucjonalizacja, tworzenie struktur

Teoria władzy wg L. Nowaka

Płaszczyzna / sfera	Gospodarka max. zysku	Polityka max. władzy	Kultura max. indoktrynacji
( m) materialna ( i ) instytucjonalna ( ś) świadomościowa	( mg) ( ig) (śg)	( mp) ( ip) ( śp)	( mk) ( ik) ( śk)

Kryteria typologii teorii władzy

Wg sfery życia społecznego jako źródła czynników głównych dla władzy:

1. Teorie allogeniczne - wywodzące władze z gospodarki lub kultury,

2. Teorie idiogeniczne - ukazują źródło poglądu na władzę w polityce,

Wg płaszczyzny życia jako źródła czynników głównych dla władzy:

1. T. materialistyczne - główny czynnik środek materialny,

2. T. instytucjonalne - instytucje,

3. T. idealistyczne - świadomość, wartości,

Wg wizji porządku społecznego:

1. T. solidarystyczne- sposoby pojmowania władzy oparte o wspólne dobro (gra o sumie niezerowej)

2. T. antagonicystyczne- teorie dotyczące niepodzielnej korzyści: przyrost władzy powoduje zmniejszenie autonomii obywatelskiej.

TEORIE ALLOGENICZNE (wywodzące władze z gospodarki lub kultury)

Ekonomicystyczne

1. M a r k s i s t o w s k a teoria władzy to teoria allogeniczna, typu ekonomicystycznego, materialistycznego, solidarystycznego. Źródłem władzy jest własność materialnych środków produkcji, która daje możliwość uzyskania korzyści i pozycji do sięgania po materialne środki przymusu w celu realizacji własnego interesu i utrwalenia porządku akceptowanego przez pozostałych członków społeczeństwa.

2. A n a r c h i s t y c z n a teoria władzy to też teoria materialistyczna, antagonicystyczna (konfliktowa w radykalnym ujęciu). Źródłem władzy jest własność materialnych środków produkcji dająca korzyści i pozycję do wykorzystywania materialnych środków przymusu do utrwalenia ładu sprzecznego z oczekiwaniem obywateli, którzy w efekcie terroru państwa stymulowanego wielkim kapitałem przekształcają obywateli w niewolników.

Kulturalistyczne

1. C h r z e ś c i j a ń s k a teoria władzy - allogeniczna typu kulturalistycznego to teoria idealistyczna opiera się na poszukiwaniu czynników głównych w płaszczyźnie świadomościowej. Świecka władza jest pośrednikiem między Bogiem a poddanymi. Swą legitymacje czerpie od Boga. Istotą działań władzy jest służba dobru społeczności wg wartości sankcjonowanych nadprzyrodzonym autorytetem.

TEORIE IDIOGENICZNE (skoncentrowane na źródle władzy w polityce)

1. Teoria władzy nMmh L. Nowaka

To teoria idiogeniczna, materialistyczna i antagonicystyczna zarazem. Źródłem władzy są materialne środki przymusu, dzięki którym proces realizacji interesu (maksymalizacja władzy) ma szanse powodzenia, zawsze jednak kosztem autonomii obywatelskiej. Stosunki władzy utrwalane są przez instytucje i tłumaczone ideologią, dzięki której tracący autonomię obywatele oraz elity władzy i aparat rozumieją potrzebę akceptacji władzy. Maksimum władzy osiąga się przez deklasację. Maksimum autonomii obywatelskiej przez brak władzy (anarchię).

Akceptowany przez obywateli ład daje im jednak zrównoważenie z władzą - demokracja

2. Liberalna teoria władzy

Teoria idiogeniczna, instytucjonalna, solidarystyczna zarazem. Władza realizuje się poprzez instytucje, które są podstawowym źródłem porządku - wzorców organizacji, działania, reguł rządzących, życiem społecznym w tym sięganie do publicznej przemocy, służy dążeniu do realizacji dobra wspólnego.

3. Maxa Webera teoria władzy.

Idiogeniczna ale idealistyczna i solidarystyczna zarazem. Źródłem czynników głównych dla władzy są wartości skodyfikowane w prawie, tradycji i charyzmie. Rządzący jest pośrednikiem między rządzonymi a wartościami nadrzędnymi wobec niego samego i akceptowanymi w społeczeństwie. Władca jest, więc heteronomiczny (zależny) i heterokefaliczny (rozproszenie władztwa) wobec obowiązujących także jego wartości społecznych: prawa, tradycji i charyzmy. To one wyznaczają zakres jego władczej mocy a obywatelom przymus podporządkowania.

INTERES POLITYCZNY

To świadome dążenie do realizacji określonego i wspólnego celu.

Interes polit. Jest podstawowym motywem działań zbiorowych w polityce. Jego postrzeganie jednak, szczególnie e XX w, zdominowane zostało perspektywą Arystotelesowską, zakładającą naturalne dążenie do szczęścia poprzez budowę organizacji (państwa), w którym skupią się narzędzia do realizacji wspólnych dążeń.

„Interes polit. to świadome pragnienie skierowania polityki publicznej jako całości lub poszczególnych decyzji dotyczących rozdziału wartości politycznych w konkretnym kierunku, postrzeganym przez zainteresowanego jako konieczny do osiągnięcia wcześniej uświadomionych i wyartykułowanych celów.” R. Herbut.

Grupa interesu opiera się na dwóch czynnikach:

1. O r g a n i z a c y j n y m - forma organizacyjna oparta na członkostwie, i hierarchii wewnętrznej.

2. Fu n k c j o n a l n y m - działań zmierzających do realizacji interesu.

Typologia grup interesu.

Wg poziomu wewn. organizacji:

- grupy niemające żadnych zasad postępowania (jak ruchy społeczne),

- grupy mniemające charakteru stowarzyszeń,

- instytucjonalne grupy interesu (Kościół, armia, administracja publiczna itp),

- stowarzyszenia (związki zawodowe, organizacje pracodawców, kombatantów, mniejszości wyznaniowych, etnicznych itp).

Wg motywacji:

- promocyjne- reprezentują interesy promując wartość czy zasadę (Feministki, ekolodzy itp),

- sekcjonalne - reprezentują określoną część społ. i jej interesy ( np. związki, pracodawcy, chłopi, robotnicy).

Wg strategii:

- wewnętrzne - uznawane przez państwo za legitymowanych uczestników procesu decyzyjnego,

- zewnętrzne - nie znajdują uznania decydentów:

• marginalne - nieznaczące,

• wyalienowane - (dysfunkcyjne) nie akceptują reguł systemu politycznego.

TEORIE GRUP INTERESU

1. Klasyczna liberalna teoria demokracji (Hobbes, Rousseau)

Przekonanie o nienaturalnej i szkodliwej aktywności grup interesu. Reprezentując interesy cząstkowe grupy interesu wchodzą między obywateli a władzę, co może doprowadzić do obalenia obywatelskiego prawa do rządzenia.

2. Klasyczna teoria pluralizmu - (B.D. Truman 1951r.)

„ Państwo i jego instytucje tylko reagują na zmiany zachodzące na arenie politycznej zdominowanej przez rywalizujące ze sobą grupy interesów.”

3. Teoria pluralizmu elit - (M. Olson 1965r. nie wszyscy uczestniczą w realizacji celów.)

„Istotą procesu politycznego jest rywalizacja wielu elit, z których każda kontroluje określoną sferę aktywności państwa. W efekcie występuje rozproszenie i decentralizacja władzy w państwie, oraz system wzajemnych hamulców, w którym nie całe grupy interesu a ich elity wpływają na siebie rywalizując o kontrolę nad określoną sferą aktywności państwa.”

4. Korporatywizm

To system artykulacji i reprezentacji interesów grup uznanych lub licencjonowanych przez państwo, a zatem wyposażonych w monopol reprezentacji w zamian za stosowanie pewnych form kontroli (np. selekcji liderów, artykulacji żądań itp.)

REŻIM POLITYCZNY - DEMOKRACJA

Pojęcie reżimu politycznego

Wg D. Eastona: „Reżim to normatywny podsystem polityczny jako składnik wartości i zasad ustrojowych - wolności, równości, podziału władzy, reguł gry politycznej, zależności między podmiotami polityki.”

Funkcją reżimu jest wyznaczanie granic swobody działań politycznych.

Prof. Pałecki

Reżim = treści norm + działania

Funkcje norm politycznych

1. Regulacja relacji makrostrukturalnych

2. Asymetryczność

- uzyskiwanie władzy

- ograniczanie rywalizacji politycznych

- struktury naczelnych władz w państwie

- podział władzy

- dystrybucja dóbr

- egzekwowanie odpowiedzialności politycznej

3. Ograniczony zasięg regulacji (stos. władzy)

Proceduralne minimum demokracji

J. Schumpeter - „Demokracja to układ instytucjonalny w ramach, którego podejmowane są decyzje polityczne, a który nadaje jednostkom władcze prerogatywy w drodze współzawodnictwa o głosy obywateli.” (cykliczność wyborów, rywalizacja).

R. Dahl - minima proceduralne poliarchii = demokracja.

Spluralizowana władza, którą da się wyjaśnić pewnymi procedurami:

- politycy z wyboru- kontrolują rząd,

- urzędy obieralne pochodzą z wolnych i regularnych wyborów,

- wszyscy dorośli mają prawo wybierania i kandydowania i -wypowiadania się w sprawach publicznych bez groźby kary,

- obywatele mają prawo do stowarzyszenia się- i szukania alternatywnych źródeł informacji.

Czym nie jest demokracja? (Wg T.Karla i P. Schmittera)

Nie jest bardziej efektywna ekonomicznie niż inne ustroje.

Nie musi być najbardziej skuteczną formą rządzenia.

Wcale nie jest ustrojem większego ładu, bezpieczeństwa, porozumienia i stabilności.

Uwarunkowania stabilności demokracji (społeczeństwo obywatelskie)

Odniesienia proceduralne:

- ekonomiczne - wzrost gospodarczy i wzrost dobrobytu,

- społeczne - rola klasy średniej,

- kulturowe - poziom wykształcenia i typ kultury politycznej społeczeństwa i elit,

- polityczne - forma rządu, zdolności do reprezentacji podziałów i marginalizacji ekstremizmów.

Demokracja w n.M.m.h

1. Faktyczna hierarchia władzy jest wyznaczana przez wielkość sfery panowania - zakres obszaru wpływu. (piramida sferyczna).


2. Piramida instytucjonalna władzy państwowej ujawnia zinstytucjonalizowaną hierarchię pozycji i stanowisk (nie osób).


P - władca najwyższy P kkk

PP - elita władzy PP kk


PPP - aparat władzy PPP


k

Społ. obywatelskie SO

Kontrola polega na pilnowaniu by obie piramidy nakładały się na siebie. Kontrola jest zawsze odgórna, ale może być również oddolna.

Kryteria typy ustroju (L. Nowak)

Kryterium wyróżnienia typu ustroju jest, czy dana piramida dopuszcza, by dolne jej składowe decydowały o obsadzie górnych stanowisk a więc czy zawiera instytucjonalne kanały oddolnej kontroli:

Kanał (k) - kontroli oficjalnej władzy przez społeczeństwo obywatelskie,

Kanał (kk) - kontroli elit władzy (ekipy kierowniczej) przez aparat władzy,

Kanał (kkk) - kontroli władcy najwyższego przez elity.

O skuteczności kontroli decyduje drożność tych kanałów.

Typy ustrojów państwowych

	K	kk	Kkk
Demokracja	+ 7	+ 7	+ 7	21 modeli
Autokracja	-	+ 2	+ 1	3 modele
Dyktatura	-	-	+ 1	1 model
Despotia	-	-	-	1 model

Siedem modeli demokracji może występować w trzech wariantach w zależności od stopnia demokratyzacji wewnętrznej, samej władzy (kk i kkk) a zatem siedem razy trzy (aparat - elita, aparat - władza, elita - władca najwyższy = 21, a oprócz tego:

3 warianty ustroju autokratycznego

1 wariant dyktatury

1 wariant despotii

Razem 26 typów ustrojów

Wg kryterium K ustrój demokratyczny może przyjąć 3 warianty jednoskładnikowe:

1. demok. prezydencka - społeczeństwo obywatelskie kontroluje tylko władcę najwyższego

2. demok. rządowa - społeczeństwo obywatelskie kontroluje tylko elitę władzy

3. demok. komitetowa - społeczeństwo obywatelskie kontroluje tylko aparat władzy

oraz 3 warianty dwuskładnikowe:

4. demok. prezydencko - rządowa

5. demok. prezydencko - komitetowa

6. demok. rządowo - komitetowa

oraz jeden wariant trójskładnikowy:

7. demok. prezydencko - rządowo - komitetowa (pełna).

Demokracja to stan przejściowy i wg L. Nowaka może zostać zastąpiony autokracją

Wg T. Banaszaka demokracja nie musi chylić się ku autokracji, jeśli system polit. będzie dwupartyjny. Spowoduje to, że obywatele będą stale kontrolować zmieniające się u władzy partie konkurencyjne niemogące zmonopolizować dostępu do materialnych środków przymusu.

Typologia demokracji

1. Normatywne-

• bezpośrednia (partycypacyjna),

• pośrednia,

• komitetowa,

• Empiryczne

• Instytucjonalne

- prezydencka,

- parlamentarna,

- semiprezydencjalizm,

- większościowa

• Materialistyczny

- 3modele - jednoskładnikowe

- 3modele - dwuskładnikowe

- 1model - trzyskładnikowy

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE

1. Modele S.O. - konsensualne, - konfliktowe,

Dwa podejścia:

- neutralne aksjologicznie - jakie jest w rzeczywistości,

- wartościujące - jakie powinno być.



jednostka zbiorowość państwo

Różnice w podejściach wg kryteriów:

-podmiotowości,

-racjonalności

-konfliktu

S.O. to zespół instytucji oraz dobrowolnych i spontanicznych organizacji, związków i stowarzyszeń będący podstawą samodzielnego, wolnego od ingerencji państwa rozwoju obywateli a zarazem stanowiący wyraz ich własnej aktywności, inicjatyw i potrzeb.

2. Społeczeństwo obywatelskie a społeczeństwo masowe

Model Arystotelesa

-naturalnym prawem człowieka jest dążenie do szczęścia,

-osiągnięcie szczęścia jest możliwe tylko poprzez działanie państwa,

-instynkt społeczny ludzi zmierza do powstania państwa w kilku etapach: powstanie rodziny, gminy wiejskiej - państwa jako wspólnoty doskonałej,

- ktoś, kto żyje poza państwem jest nędznikiem albo nadludzką istotą.

Liberalny model S.O.

-podstawą kształtowania S.O. jest podział pracy,

-społeczeństwo jest formą „wspólnoty rynkowej” złożonej z indywidualnych właścicieli,

-ogólny ład powstaje spontanicznie przez krzyżowanie się partykularnych (egoistycznych) interesów,

-podstawowym regulatorem społecznym jest mechanizm rynkowy.

Heglowski model S.O.

-głównym regulatorem jest państwo, które chroni interesy obywateli i zapewnia realizację interesów zbiorowości np. poprzez korporacje,

-społeczeństwo obywatelskie w rozwoju staje się państwem (choć do niego nie sprowadza) zachowując możliwości samorozwoju

-warunkiem istnienia i funkcjonowania S.O. jest państwo, które „ jest duchem obiektywnym przez to sama jednostka posiada obiektywność, prawdę i etyczność tylko jako członek państwa”

Neoliberalny model S.O.

-postuluje indywidualizm i zerwanie z korporatywizmem

-przejmowanie zadań państwa przez samorządy

-wolny rynek i minimalna rola państwa

-złagodzenie mechanizmu rynkowego w zakresach woli samorządu

-państwo ostoją autorytetu i moralności

Komunitariański model S.O.

Ch. Tylor, B. Barber główni przedstawiciele tego nurtu:

- zarzucają neoliberałom skrajny indywidualizm, chaos moralny, upadek wiary w siłę i efektywność demokracji,

- postulują aktywne uczestnictwo w polityce, kulturze, nauce i życiu rodzinnym,

- postulują praktykowanie obywatelskości w celu rozwoju kompetencji obywatelskich, odnalezieniu dobra wspólnego, tożsamości moralnej,

KONFLIKTOWE MODELE S.O.

Społeczeństwo Obywatelskie wg Leszka Nowaka

S.O. to zbiorowość ludzi wolnych realizujących swe dążenia (interesy) w zakresie zależnym od dostępu do materialnych środków przymusu - najpełniej w demokracji.

Model anarchistyczny S.O.

Model beznadziejny opiera się na sprzecznych relacjach między obywatelami a władzą

Jedynym warunkiem wyzwolenia ze zniewolenia jest pokonanie dominacji państwa, które w rękach międzynarodowych korporacji realizuje ich interesy podbijając wolne społeczności i wysysa z nich wolność pod pretekstem wniesienia instytucji demokratycznych. Jedyną zaś szansą jest walka.

POLITYKA A IDEOLOGIA I MORALNOSĆ

Wartości w polityce

Wartości to twory składające się z interesów, poglądów, potrzeb związane z celami ich hierarchią

„Historia jest zarówno cmentarzem wartości jak i składowiskiem wartości sprzecznych.”

(G. Santori)

Wartości to preferowane stany rzeczy

Typologia wartości:

1-Makrospołeczne i mikrospołeczne

2-Autoteliczne i instrumentalne

3-Pierwotne i wtórne

4-Realizowane i deklarowane

5-Racjonalne i nieracjonalne

6-Trwałe i efemeryczne

7-Pozytywne i negatywne

Polityka a moralność

Moralność polityczna - ogół norm i wzorów działania politycznego umożliwiających jego ocenę na podstawie kryterium dobra i zła

Kryteria ocen mają swe źródła w konkretnych warunkach społecznych - poziomie ekonomicznym, polityce i kulturze. Często też odwołują się do ogólnohumanistycznych wartości, bądź wartości grup klas społecznych

Modele polityki wobec moralności

Deklarujące neutralność polityki wobec moralności:

Makiawelizm

- Zasada konserwatyzmu

- Zasada konsekwencji

- Kalkulacji skutków

- Kozła ofiarnego

- Respektowania wartości uznawanych przez społeczeństwo

- Nierespektowania integracji

- Unikania drogi pośredniej

- Ostrożnych aliansów

- Rozważnej diagnozy

- Samowystarczalności

Realizm (Hans Morgentau, Carl Schmitt)

- oddziela politykę od moralności

- tam gdzie kończy się moralność zaczyna się polityka

- moralny punkt widzenia nie ma nic wspólnego z politycznym

- moralność odnosi się do jednostek a polityka do zbiorowości

- obowiązkiem władcy jest obrona interesów wspólnoty

- ocena polityki to ocena skuteczności a nie celów

Cynizm

- Wykorzystywanie moralności do własnych celów.

„wszystko w polityce jest brudne i wszyscy w polityce mają brudne ręce” (S. Lukes)

„Kiedy Boga nie ma wszystko jest dozwolone” (F. Dostojewski)

Pragmatyzm polityczny (M. Weber)

- zasady wynikające z potrzeby skuteczności przeważają nad wiernością zasadom moralnym,

- czym innym jest postępowanie wobec rodziny, znajomych, przyjaciół niż wobec polityki

- polityka wymaga rozstrzygnięcia między etyką przekonań a etyką odpowiedzialności

Modele polityki z doniosłą rolą moralności

Chrześcijańska moralność polityczna

- moralne doskonalenie się człowieka

- postępowanie oparte na społecznej doktrynie Kościoła

- współcześnie: personalistyczna wizja świata, otwarcie na prawa człowieka

-zagrożenia i instrumentalizacja zasad etycznych dla doraźnych celów, ateizacja, redukcja chrystianizmu do tego co użyteczne

Fundamentalizm

-skrajny konserwatyzm

-obrona starego porządku, obyczajowości, obrządku

-najczęściej o charakterze religijnym

-często prowadzi przez terror i terroryzm do państwa teokratycznego, odrzuca demokrację

-działanie bez przemocy

Odpowiadanie dobrem na zło ma dwa źródła:

-religijne - imperatyw moralny

-pragmatyczne - jako taktyka skuteczna przy dużej dysproporcji sił

POLITYKA A IDEOLOGIA

Ideologia to system poglądów, idei i pojęć dotyczących życia, stosunków społecznych, systemu ustrojowego, politycznego, wychowawczego, itp., wynikających z doświadczenia, przekonań religijnych, politycznych, poglądów filozoficznych głoszonych w celu wyrażenia opinii, prezentacji postaw i określenia dążeń.

Interes władzy jest przeciwny interesom obywateli

Ideologia a utopia

WŁADZA

Ideologia to system przeświadczeń o charakterze solidarystycznych ukierunkowanych na uzasadnienie poczynań władców.

OBYWATELE

Utopia to system przeświadczeń o charakterze antagonistycznym, ukierunkowanym na zmianę rzeczywistości i niemożliwy do zrealizowania z braku środków władzy

Prawowitość a wiarygodność władzy

Prawowitość

Władza jest prawowita, gdy uzasadnienie dla swych działań (decyzji) znajduje w uznawanym i akceptowanym w danej społeczności systemie wartości skodyfikowanych w prawie, tradycji i charyzmie. (M. Weber)

Wiarygodność

Władza jest wiarygodna, gdy jej decyzje stają się powinnościami poddanych, a to zależy od stanu stosunków władza - społeczeństwo obywatelskie, a nie od wartości i zgody na nie.

PROGNOZOWANIE W POLITYCE

Pojęcie prognozowania

Prognozowanie jest efektem dedukcji twierdzeń o nieznanych jeszcze i niedoświadczonych faktach z ogólnych praw i informacji szczegółowych o warunkach początkowych.

Kryteria naukowego prognozowania

1. Racjonalność

a) potoczna (zdrowy rozsądek),

b) naukowa (teoria),

2. Sprawdzalność

Proroctwa są bezwarunkowe

Prognozy są warunkowe, hipotetyczne

Jeżeli zaistnieją warunki wstępne to prognoza się sprawdzi

Dwie podstawy prognozowania

a) nomologiczna (teoria)

b) idiograficzne (fakty)



TEORIA WARUNKI POCZĄTKOWE PROGNOZA

Funkcje przewidywania

TEORETYCZNA PRAKTYCZNA

Sprawdzanie wiedzy, pośrednia weryfikacja Antycypacja doświadczenia, zastosowanie empiryczna, konfirmacja praw ( hipotez) wiedzy dla skutecznych działań (oczekiwanych i niechcianych stanów rzeczy)

Prognoza jako weryfikacja teorii

TEORIA

+

WARUNKI POCZĄTKOWE

+

PROGNOZY ( konsekwencje obserwacyjne praw)

+

PORÓWNANIE Z FAKTAMI DOŚWIADCZALNYMI

(pomiar, obserwacja, eksperyment)

Rodzaje przewidywań

Dwa kryteria typologii

a) nomologiczne wynikające z praw i teorii np.:

-ilościowe

-taksonomiczne

-statystyczne

b) faktualne odnoszące się do zdarzeń, konkretnych faktów, które zdarzą się w przyszłości:

- prognozy potestatywne (mamy wpływ na warunki początkowe),

- prognozy niepotetstatywne (nie ma żadnego wejścia sterowalnego)

Prognozy ostrzegawcze w polityce

Składowe prognoz ostrzegawczych, elementy poznawcze (nomologiczne)

1. WARTOŚCI - pierwotne i wtórne

2. DYREKTYWY - wartości pozawerbalne

-stanowcze - normy ( imperatywy, rozkazy, polecenia, zasady, reguły)

-niestanowcze - sugestie, ostrzeżenia, rady, itp.

3. DYREKTYWY CELOWOŚCIOWE - pozytywne i negatywne

2

potencjalizacja

Obszar buntu B działania racjonalne

Obszar miłości M działania racjonalne

Obszar zbieszenia przejęcie kontrpreferencji oddziaływującego

działanie kntrracjonalne

Obszar zniewolenia

Przejęcie preferencji oddziaływującego

za swoje,

działanie irracjonalne

Obszar działań koherentnych (+B, +M działania racjonalne) W polityce ograniczona władza ma ogólne przyzwolenie

Sprzężenie zwrotne

wejścia wyjścia

konwersja wewnątrzsystemowa

autorytet

siła

Zmiana zachowań

1

2

3

---