Ból- to subiektywne przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę (tzw. nocyceptywnych) lub zagrażających ich uszkodzeniem. Należy podkreślić, że ból jest odczuciem subiektywnym, dlatego jest nim wszystko to, co chory w ten sposób nazywa, bez względu na obiektywne objawy z nim związane. Receptorami bólowymi są nocyceptory.

Odczucie bólu wyzwala również każdy supramaksymalny bodziec specyficzny dla danego receptora, np. silny impuls świetlny powoduje ból gałek ocznych, silny bodziec akustyczny powoduje ból lokalizowany w uchu.

Bólowi towarzyszy pobudzenie układu nerwowego współczulnego (przyspieszenie czynności serca, wzrost ciśnienia tętniczego) i wzmożenie wydzielania niektórych hormonów (np. hormonów kory nadnerczy). Ból ma istotne znaczenie dla rozpoznania i umiejscowienia procesu chorobowego.

Ból jest objawem towarzyszącym wielu chorobom ostrym i przewlekłym, sygnalizuje uszkodzenie tkanek, a jego umiejscowienie i nasilenie pozwala określić miejsce, rodzaj i rozległość stanu chorobowego (uszkodzenia)

Dlatego uczucie bólu jest sprzymierzeńcem, troszczącym się o nasz zdrowie.

Prosty przykład:

Chwytasz za garnek z gotującą wodą. Nic nie czujesz. Cudownie! Nie boli! Ale za chwilę stwierdzisz, że na dłoni pojawia się oparzenie. "Dlaczego nikt mi nie powiedział, że ten garnek jest gorący!?" krzyczysz przestraszony.

Ból jest niejednokrotnie pierwszym zwiastunem choroby, na przykład:

- choroby wrzodowej żołądka,

- niedokrwienia kończyny,

- zawału serca,

- nowotworu.

Ból zmusza człowieka do zainteresowania się czemu boli, zasięgnięcia rady, udania się do lekarza. Jeśli cierpi się na chorobę wieńcową, ból powstrzyma przed nadmiernym wysiłkiem.

Z całą pewnością niepotrzebny i szkodliwy jest ból przewlekły. Trwa i trwa, powodując, że życie staje się koszmarem, nie można pracować, spać, nic nie cieszy. Taki ból staje się sam w sobie chorobą.

Organizm nie jest równomiernie unerwiony i odczuwanie bólu w różnych narządach jest różne.

Są narządy, które nie mają unerwienia czuciowego, a więc nie są same w sobie zdolne do wywoływania bólu. Takimi organami są na przykład:

- wątroba,

- płuca,

- mózg. One nie bolą.

Ale mówi się, że boli wątroba, kłuje w klatce piersiowej podczas oddychania. To prawda, ale ból powstaje w "opakowaniu" tych narządów. Wątroba znajduje się w torebce, która boli przy rozciąganiu, a więc, gdy wątroba powiększa się. Płuca otoczone są opłucną, która posiada bardzo obfite unerwienie czuciowe. Mózg otoczony jest oponami, które uciśnięte obrzękniętym mózgiem (na przykład wskutek porażenia słonecznego) wywołują silny ból głowy.

Uczucie bólu jest w różnych miejscach różne. Przypomnij sobie jak boli skaleczony palec, a co czujesz gdy boli brzuch. Ból palca jest dobrze zlokalizowany, ograniczony tylko do miejsca skaleczenia. Czuje się kłucie, szczypanie.

Inaczej rzecz ma się z bólem pochodzącym z wnętrza naszego organizmu. Ból brzucha jest często tępy, rozlany, trudny do zlokalizowania. Kiedy boli nie można znaleźć dokładnego miejsca, często odczuwa się mdłości. Wynika to z faktu, że ból ten, zwany bólem trzewnym, przewodzony jest innymi szlakami nerwowymi. Często jest tak, że ból trzewny odczuwa się w innym miejscu niż leży chory narząd.

Na przykład ból w napadzie kolki żółciowej odczuwany jest pod łopatką, a ból w chorobie wieńcowej serca promieniuje do ręki. Wynika to z pobudzania leżących obok siebie szlaków nerwowych i ośrodków w centralnym układzie nerwowym. Impuls bólowy "rozlewa się" po sąsiednich komórkach nerwowych.

Specyficznym rodzajem bólu jest ból neurogenny (neuropatyczny). Oznacza to, że ból powstał w samym układzie nerwowym, najczęściej z powodu jego uszkodzenia. Uszkodzenie może mieć charakter mechaniczny, na przykład przecięcie lub zmiażdżenie nerwu. Ma to miejsce zwykle przy większych urazach, na przykład komunikacyjnych. Ale przyczyną bólu neuropatycznego może też być zapalenie, na przykład ból w przebiegu półpaśca, neuralgia nerwu trójdzielnego.

Ten ból ma też swój określony charakter. Występuje często w postaci napadów, trwających niekiedy kilka sekund. Jest bardzo silny, ostry, szarpiący. Napad może być wywołany niewielkim bodźcem, który normalnie nie powoduje bólu, na przykład zmianą temperatury przy przejściu z dworu do ciepłego pomieszczenia, wiatrem, muśnięciem odzieżą. Ból ten, jeśli nie jest leczony od samego początku, staje się bólem przewlekłym, niezwykle trudnym do zwalczania.

Powiedzieliśmy wcześniej, że wszyscy ludzie mają ten sam próg bólu, ale różnią się progiem wrażliwości na ból. Za wrażliwość na ból odpowiada nasz mózg.

Ból ostry, a ból przewlekły

Ból ostry -jest niezbędny, pełni rolę ostrzegawczą, informując nas o zagrożeniu i mobilizując do reagowania. Bez tego rodzaju bólu nie da się normalnie żyć.

Ból przewlekły - jest odwrotnie - to z nim nie da się żyć. Ból przewlekły jest niepotrzebny. Wcześniej spełnił już swoją rolę, ale trwa nadal, uprzykrzając życie. Generalnie uważa się, że ból trwający dłużej niż sześć miesięcy jest bólem przewlekłym. Ból przewlekły może mieć kilka powodów występowania. Być może nie ustąpiła przyczyna, na przykład guz nowotworowy. Ale być może ból utrwalił się w układzie nerwowym, został zapamiętany i "skopiowany". Często przyczyna nie jest znana, na przykład w migrenie. Wiemy, że są czynniki, które ją wywołują, wiemy, że są osoby szczególnie podatne na jej występowanie. Wiemy już też, że ból przewlekły może mieć podłoże psychologiczne.

Leczenie bólu.

Generalnie można powiedzieć, że istnieją farmakologiczne i niefarmakologiczne metody walki z bólem.
Farmakologiczne polegają na stosowaniu leków przeciwbólowych i wspomagających.

Najogólniej ujmując leki przeciwbólowe możemy podzielić na opioidowe i nieopioidowe.

Leki opioidowe to inaczej narkotyki. Obecnie jednak termin narkotyki jest pojęciem prawnym i społecznym. W medycynie posługujemy się określeniem "opioidy". Tak więc z punktu widzenia prawnika morfina jest narkotykiem, zaś z punktu widzenia lekarza jest to opioid. Istnieją opioidy naturalne, występujące w przyrodzie, na przykład morfina (która jest prawdopodobnie najstarszym lekiem znanym od tysiącleci) oraz opioidy syntetyczne, otrzymywane w laboratoriach farmaceutycznych.

Leki nieopioidowe to przede wszystkim paracetamol i leki przeciwzapalne, z których najbardziej znana jest aspiryna.

Stosowane są również leki wspomagające, spośród których należy wymienić leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, sterydy, magnez.

Pamiętać jednak należy, że stosowane w nadmiarze i bez kontroli (dotyczy to przede wszystkim preparatów dostępnych bez recepty) mogą być niebezpieczne i przynieść więcej szkód niż korzyści.

Metody niefarmakologiczne są coraz szerzej stosowane, aczkolwiek powinny być zlecane i wykonywane wyłącznie przez doświadczonych terapeutów w ściśle określonych przypadkach.

Jest ich również szeroka gama:

- blokada poszczególnych nerwów,

- dokanałowe podawanie leków (na przykład znieczulenie zewnątrzoponowe podczas porodu)

- zabiegi neurochirurgiczne

- akupunktura [(elektroakupunktura) (stymulacja prądem) oraz laseropunktury (stymulacja laserem)]

Stężenie bólu zależy od wielkości podrażnienia oraz powstającego impulsu bólowego lecz jego odczuwanie jest modulowane specyficznymi substancjami endogennymi - neuromodulatorami bólu.

Substancje potęgujące uczucie bólu to między innymi:

- prostaglandyny

- substancja P

- kininy

- jony potasu

Substancje hamujące odczuwanie bólu (peptydy opioidowe) to:

- endorfiny

- enkefaliny

- dynorfiny

Ta grupa substancji występuje w całym OUN, a szczególnie duże ich stężenie stwierdzono w tkance mózgowej, głównie w obszarach mózgu odpowiedzialnych za percepcję bólu. Łącząc się odpowiednio z receptorami hamują one wrażenie bólu. Podobny mechanizm znoszenia bólu mają leki posiadające zdolność łączenia się z tymi samymi receptorami - opioidowymi (receptorami bólu)

Rozróżnia się pięć typów receptorów opioidowych:

μ - mi (μ₁ i μ₂)

κ - kappa (κ₁, κ₂, κ₃)

σ - epsilon (σ₁ i σ₂)

ε - sigma

Pobudzenie receptorów opioidowych typu μ - w mózgowiu oraz receptorów κ i σ w rdzeniu mózgowym jest odpowiedzialne za działanie przeciwbólowe.

Depresja ośrodka oddechowego związana jest głównie z pobudzeniem receptorów μ₂ i σ.

Narkotyczne leki przeciwbólowe wykazują bardzo silne działanie przeciwbólowe. Ich odpowiednio dobrana dawka może złagodzić lub znieść nawet najsilniejszy ból powstały na skutek ciężkich urazów, lub w ostatniej, terminalnej fazie choroby nowotworowej.

Dodatkowo poprzez działanie na ośrodkowy układ nerwowy środki te poprawiają samopoczucie pacjenta. Leki te stosuje się w ostrych bólach, których nie daje się uśmierzyć tzw. nienarkotycznymi lekami przeciwbólowymi.

Zwykle stosowane są krótkotrwale, choć w przypadku chorób przewlekłych podaje się je bez przerwy nawet przez kilka miesięcy, ale zawsze wyłącznie ze wskazań lekarza.

Leki p/b*lowe (analgetyczne) - są to leki przeznaczone do walki z b*lem. B*l jest to subjektywne odczucie powstaj*ce na skutek podra*nienia wolnych zako*cze* do*rodkowych neuron*w czu­c­io­wych. Zako*czenia te reaguj* na bod*ce fizyczne, mechaniczne (ucisk) i chemiczne powstaj*ce w procesie uszkodznia tkanek (wzrost st**enia jon*w wodorowych, zewn*trz­ko­m*r­ko­wy wzrost stężenia jon*w potasu, uwolnienie histaminy, bradykininy, serotoniny i acetylocholiny). Bod*ce te generuj* w zako*czeniach nerwowych impuls b*lowy. Obecno** prostaglandyn zwi*ksza wra*liwo** zako*cze* czuciowych na dzia*anie „zwyczajnych” bod*c*w b*lowych typu mechanicznego, termicznego i chemicznego.

Impulsy b*lowe przekazywane s* neuronami do*rodkowymi do synaps znajduj*cych si* w rogach tylnich istoty szarej rdzenia kr*gowego, sk*d przekazywane s* na neurony wst*puj*ce szlaku rdzeniowo-wzg*rzowego do wzg*rza. Tam impuls przekazy­wa­ny jest na trzeci neuron (pasmo wzg*rzowo-korowe), kt*rym biegnie on do pola czuciowe­go kory m*zgowej, znajduj*cego si* w p*atach ciemieniowych, które odpowiedzialne jest za powstanie czucia b*lu.

B*l towarzyszy wielu chorobom zar*wno o przebiegu ostrym jak i przewlek*ym. Ma tak*e znaczenie alarmowe, poniewa* ostrzega przed bod*cami uszkadzaj*cymi tkanki. Je*eli b*l nie ustaje po usuni*ciu jego przyczyny, to mo*e on sta* si* przyczyn* wstrz*su zagra*aj*­cego *yciu.

W zwalczaniu b*lu ogromne znaczenie ma leczenie farmakologiczne polegaj*ce na podawa­niu lek*w p/b*lowych (analgetica).

Leki analgetyczne ze wzgl*du na si** i mechanizm dzia*ania oraz ze wzgl*du na budo­w* chemiczn* dzielimy na dwie podstawowe grupy:

1). Narkotyczne leki p/b*lowe - opioidy (opiaty) - charakteryzuj* si* bardzo silnym dzia*aniem p/b*lowym; w du*ych dawkach powodu­j*­ g**boki, bezodruchowy, narkotyczny sen, co jest wynikiem depresyjnego wp*ywu opioid*w na o*rodkowy uk*ad nerwowy. Wi*kszo** z nich dzia*a euforyzuj*co i uzale*nia­j*co.

2). Nienarkotyczne leki p/b*lowe - charakteryzuj* si* stosunkowo s*abym dzia*aniem p/b*lowym (w por*wnaniu z opioi­da­mi). Nie dzia*aj* euforyzuj*co i nawet w bardzo du*ych dawkach nie wywo*uj* snu narkoty­cznego. Nie s* one obdarzone dzia*aniem swoistym, ponieważ opr*cz w*a*ciwo*ci p/b*lowych wykazuj* one dzia*anie p/gor*czkowe i cz*sto p/zapalne.

W celu z*agodzenia b*lu stosuje si* niekiedy tr*jpier*cieniowe leki psycho­tropowe o w*a*ciwo*ciach p/depresyjnych takie jak: Amitriptylina, Clo­mi­pra­mina, Imipramina.

NARKOTYCZNE LEKI P/BÓLOWE

Opioidy dzia*aj* za pomoc* swoistych receptor*w, kt*re to nazwano recep­to­ra­mi opioidowymi (ich istnienie zosta*o potwierdzone w roku 1973). Istnieje sze** typ*w receptor*w opioidowych, wśród których wyr**nia si* trzy zasadnicze grupy:

∗ receptory μ (mi);

∗ receptory δ (delta);

∗ receptory κ (kappa);

Receptory te zlokalizowane s* w r**nych okolicach m*zgu, rdzenia kr*gowego, a tak*e w splocie *r*d*ciennym odpowiedzialnym za regulacj* czynno*ci uk*adu pokarmowego i układu moczowo-p*ciowego. Endogennymi agonistami receptor*w opioidowych s* aktywne biologicznie peptydy o budowie zbliżonej do morfiny. Wyr**nia si* trzy rodzaje endogennych opioid*w: enkefaliny, endorfiny, dynorfiny. Peptydy te powstaj* na skutek rozpadu odpowiednich bia*ek prekurso­ro­wych i r**ni* si* mi*dzy sob* liczb* i sekwencj* aminokwas*w w *a*cuchu peptydowym.

Endogenne opioidy (podobnie zreszt* jak i opioidy egzogenne) wykazuj* powinowactwa do okre*lonego typu recep­tora opioidowego:

Enkefaliny - zawieraj*ce pi** aminokwas*w w *a*cuchu peptydowym s* agonistami g**wnie receptor*w δ i w niewielkim tylko stopniu receptor*w μ.

Endorfiny - r**ni* si* mi*dzy sob* liczb* aminokwas*w w *a*cuchu, w zwi*zku z czym wyr**niamy endorfiny α, β, i γ. Endorfina β sk*adaj*ca si* z 31 aminokwas*w i wykazuje du*e powinowactwo do receptor*w μ i δ. Wykazuje najsilniejsze działanie p/b*lowe wśród endorfin (3 - 4 razy silniej od morfiny).

Dynorfiny - pierwsz* odkryt* dynorfin* by*a dynorfina A, kt*ra jest 17-amino­kwaso­wym peptydem wykazuj*cym najwi*ksz* selektywno** wzgl*dem re­cep­tora κ i tylko nieznaczne powinowactwo do receptor*w μ i δ. Dynorfina A dzia*a silniej p/b*lowo od morfiny i od β-endorfiny.

PODZIAŁ OPIOIDÓW

ZE WZGLĘDU NA POCHODZENIE I CHEMIZM

1. Naturalne pochodne epoksy-morfanu;

2. P**syntetyczne pochodne epoksy-morfanu

- p**syntetyczne pochodne morfiny

- p**syntetyczne pochodne kodeiny

- p**syntetyczne pochodne orypawiny

3. P**syntetyczne pochodne epoksy-morfanu o dzia*aniu antagonistycznym sto­so­wane jako antidotum przy zatruciu opioidami;

4. Syntetyczne pochodne morfinanu;

5. Syntetyczne pochodne benzomorfanu;

6. Syntetyczne pochodne piperydyny;

- pochodne 4-fenylopiperydyny

- pochodne piperydynopropionanilidu

7. Pochodne 3,3-difenylopropyloaminy oraz ich analogi strukturalne;

PODZIAŁU OPIOIDÓW

WEDŁUG TYPU DZIAŁANIA NA RECEPTOR

opioidy o działaniu czysto agonistycznym

Wyr**niamy tutaj Morfin*, Fentanyl, Petydyn*; zwi*zki te działaj* na wszystkie typy receptor*w opioidowych, ale najwi*ksze powinowactwo wykazuj* w stosunku do receptor*w μ. Charakteryzuj* si* wysok* aktywno*ci* wewn*trzn*, szczeg*lnie tego typu aktywno*ci*, kt*ra daje efekt analgezji i depresji o*rodka oddechowego.

Ad.1. Fenantrenowe alkaloidy opium i ich półsyntetyczne pochodne

Morfina - Morphini sulfas amp, Doltard, MST Continus,

Morfina jest alkaloidem stanowiącym 1% opium. Opium to wysuszony na powietrzu sok otrzymany przez nacięcie niedojrzałych owoców maku lekarskiego. Jest to substancja stosowana od kilku tysięcy lat ze względu na silne działanie przeciwbólowe, ale i działanie narkotyczne.

Morfinę podaje się:

- doustnie

- podskórnie

- domięśniowo

- dożylnie

- nadoponowo

- podoponowo

Morfina nie kumuluje się w organizmie.

Silny lek przeciwbólowy z grupy czystych agonistów receptorów opioidowych.

- wykazuje działanie kurczące na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych

powodując kurcz odźwiernika, opóźnienie opróżniania żołądka, wzrost ciśnienia w drogach żółciowych i

moczowych, zwolnienie perystaltyki, zaparcia.

- przenika przez łożysko, hamuje czynność skurczową macicy, przenika do mleka matki.

- powoduje zwiększenie stężenia histaminy we krwi.

- przez działanie na o.u.n. powoduje nudności, wymioty, hamuje odruch kaszlowy, zwęża źrenice, nasila

uwalnianie hormonu antydiuretycznego, obniża temperaturę ciała i pobudliwość ośrodka oddechowego. -

poprawia nastrój i działa euforyzująco.

Wskazania
Umiarkowane, silne i bardzo silne bóle o różnorodnej etiologii.

Morfina stosowana jest również w bólu zawałowym i niedokrwieniu mięśnia sercowego, bólach spowodowanych ciężkim urazem klatki piersiowej z uszkodzeniem oskrzeli i płuc oraz w zespołach bólowych przebiegających z męczącym suchym kaszlem (np. na skutek wciągnięcia opłucnej w proces chorobowy).

Jest podstawowym opioidem (zalecanym przez WHO) w zwalczaniu bólów w przebiegu chorób nowotworowych.

Stosowana również w anestezjologii: w premedykacji przed zabiegami operacyjnymi, jako składowa znieczulenia ogólnego, w okresie pooperacyjnym w ciągłej infuzji dożylnej lub podskórnej, w przerywanej infuzji w systemie "na żądanie" (PCA), w intensywnej terapii (np. u chorych wentylowanych respiratorem).

Przeciwwskazania
- nadwrażliwość na morfinę,

- astma oskrzelowa,

- niewydolność oddechowa,

- niewydolność serca w przebiegu chorób płuc,

- zaburzenia rytmu serca,

- urazy czaszki i o.u.n.,

- nadciśnienie śródczaszkowe,

- ostry alkoholizm,

- psychozy alkoholowe,

- stany drgawkowe,

- stany spastyczne jelit, dróg żółciowych i moczowych, porfiria,

- ostatnie 2 tygodnie ciąży, podczas porodu i karmienia piersią

Działanie niepożądane
- wpływa depresyjnie na oddychanie

- zmniejsza wentylację minutową przez zwolnienie częstości oddechów i objętości oddechowej,

- obniża wrażliwość ośrodka oddechowego na wzrost p CO₂ - proporcjonalnie do podanej dawki (zwłaszcza po

podaniu choremu nie cierpiącemu na ból);

- wpływ na układ oddechowy występuje wcześniej niż maksymalny efekt przeciwbólowy: około 7 min po

podaniu dożylnym, około 30 min po domięśniowym.

U chorych z bólem przewlekłym (np. nowotworowym) rozpiętość terapeutyczna między dawką znoszącą ból, dawką wywołującą nadmierną senność i dawką wpływającą klinicznie istotnie na depresję oddechu jest zazwyczaj wystarczająca dla bezpiecznego ustalenia skutecznej dawki.

- powoduje zaparcia,

- może powodować nadmierne uspokojenie, senność, niepokój, zmiany nastroju,

- nudności, wymioty,

- suchość w jamie ustnej, brak łaknienia, zaburzenia smaku,

- nadmierne poty,

- zaczerwienienie twarzy,

- zawroty głowy,

- hipotonię ortostatyczną,

- nadciśnienie,

- zaburzenia rytmu serca,

- trudności w oddawaniu moczu,

- kolkę nerkową lub żółciową, zaburzenia widzenia

- po podaniu podskórnym lub domięśniowym mogą wystąpić ból i podrażnienie w miejscu wstrzyknięcia.

Przy systematycznym stosowaniu powoduje zależność lekową (opioidową),

Przy nagłym odstawieniu - zespół abstynencji.

Interakcje
Nasila działanie leków wpływających depresyjnie na o.u.n.

Alkohol - nasilają depresyjny wpływ morfiny na o.u.n. i ośrodek oddechowy.

Neuroleptyki zmniejszają lub znoszą nudności i wymioty po morfinie.

ANTIDOTUM DLA LEKÓW OPIOIDOWYCH - NALOKSON

Podczas omawiania tej grupy należy wspomnieć o kilku terminach.

Tachyfilaksja i tolerancja

Po wielokrotnym podawaniu leku może nastąpić osłabienie jego działania. Jeśli następuje to w ciągu krótkiego czasu, nazywamy to tachyfilaksją, jeśli w ciągu długotrwałego stosowania leku - nazywamy to tolerancją. Tolerancja może być następstwem upośledzenia wchłaniania, wzmożenia biotransformacji (samoindukcja), zmian w systemie receptorowym (samohamowanie lub rozmnażanie się "niemych" receptorów: zjawisko to występuje w wypadku leków przeciwbólowych pochodnych fenantrenu), zmian w zakresie mediatorów (kilkakrotne podanie efedryny, która działa częściowo przez wyzwolenie noradrenaliny zmagazynowanej w zakończeniach nerwów współczulnych, powoduje wyczerpanie się zapasów noradrenaliny i osłabienie efektu farmakologicznego) oraz inne (w wypadku drobnoustrojów - zmian działania leków przeciwbakteryjnych jest następstwem wytwarzania się oporności bakterii).

Lekozależność

Lekozależnością nazywamy uzależnienie się organizmu od danego leku. W ramach zależności odróżniamy nałóg i przyzwyczajenie.

Nałóg - to nieodparta potrzeba zażywania danego leku, przy wytworzeniu się znacznego stopnia tolerancji, jak też zależności psychicznej i fizycznej. Tolerancja prowadzi do tego, że pacjent zażywa bez następstw toksycznych np. morfinę w dawkach wielokrotnie przewyższających dawki terapeutyczne (morfiniści mogą niekiedy zażywać morfinę w dawkach do 5 g dziennie).

Objawem zależności fizycznej są nasilone objawy abstynencyjne, tzn. zaburzenia czynności ustroju po odstawieniu leku, aż do zejścia śmiertelnego włącznie.

Objawy ostrego zatrucia się morfiną:

- początkowo nudności i wymioty

- szpilkowato zwężone źrenice bez reakcji na światło

- zwolnienie i spłycenie oddechu, aż do zupełnego bezdechu

- spadek ciśnienia tętniczego krwi

- zmniejszenie napięcia mięśniowego

- tzw. sen narkotyczny - śpiączka

Zgon następuje wskutek podrażnienia ośrodka oddechowego

Do grupy fenantrenowych alkaloidów opium zaliczamy także: kodeinę i tebainę.

KODEINA-

Wykazuje podobne działanie jak morfina ale dużo słabsze. W odróżnieniu od morfiny bardzo dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego. W wątrobie metabolizowana jest w 10% do morfiny. Wykazuje słabe działanie uzależniające. Kodeinę wykorzystuje się jako lek przeciwbólowy bardzo często w preparatach złożonych z nienarkotycznymi lekami przeciwbólowymi (np. paracetamol), a także jako lek przeciwkaszlowy.

Należy pamiętać, że jest to także substancja recepturowa będąca składnikiem wielu mieszanek

Ad.2. Syntetyczne leki przeciwbólowe

Do tej grupy leków zaliczamy:

Metadon, Fentanyl, Petydyna, Leworfanol, Propoksyfen, Alfentanyl, Sufentanyl

Metadon - Methadone hydrochloride syrop

Pochodna difenylopropylaminy, opioidowy lek przeciwbólowy. Efekt przeciwbólowy, wpływ na o.u.n. i mięśnie gładkie podobny jak morfiny. Po podaniu doustnym efekt przeciwbólowy występuje po około 45 min, utrzymuje się około 4-8 h. Metabolizowany jest w wątrobie, charakteryzuje się długim czasem połowiczej eliminacji (20-35 h). Długi czas działania leku wykorzystano w programach leczenia zespołu abstynencji u osób uzależnionych od opioidów. Podany doustnie nie wywołuje euforii, zapobiega wystąpieniu objawów abstynencji i znosi działanie euforyzujące opioidów stosowanych dożylnie. Metadon stosowany długotrwale nie upośledza procesów poznawczych ze względu na rozwój tolerancji na jego działanie sedatywne.

Wskazania
Leczenie zespołu abstynencji od alkaloidów opium; leczenie substytucyjne uzależnienia od heroiny i morfiny (wyłącznie w ramach specjalnych programów), jako lek drugiego rzutu w zwalczaniu silnych bólów okołooperacyjnych i nowotworowych.

Fentanyl - Durogesic plastry TTS, amp, FentaHEXAL, Fentanyl TTS

Silny lek przeciwbólowy z grupy czystych agonistów receptora opioidowego μ. Jego siła działania przeciwbólowego jest około 100 większa od morfiny. Główne działanie terapeutyczne to analgezja i uspokojenie. Wykazuje typowe dla opioidów działania ośrodkowe, w tym zwolnienie częstości oddechów, zmniejszenie wrażliwości ośrodka oddechowego na CO_2, zwężenie źrenic, nudności i wymioty. Ponadto spowolnienie motoryki przewodu pokarmowego, zmniejszone wydzielanie i zwiększone napięcie mięśniowe w obrębie zwieraczy przewodu pokarmowego. Petydyna - Dolargan amp, tabl,

Silny lek przeciwbólowy, syntetyczna pochodna 4-fenylopiperydyny z grupy czystych agonistów receptorów opioidowych (silny agonista receptorów mi, słaby - delta i kappa). Wykazuje działanie cholinolityczne, słabiej niż morfina działa kurcząco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, ma mniejszą tendencję do wywoływania zaparć i zwiększania ciśnienia w drogach moczowych i żółciowych. Petydyna silniej od morfiny uwalnia histaminę i wykazuje silniejszy wpływ na układ krążenia.

Wskazania
- silne i bardzo silne bóle o różnorodnej etiologii (pourazowe, pooperacyjne, w przebiegu chorób

nowotworowych);

- jako opioid z wyboru w silnych bólach w przebiegu kolki nerkowej, moczowodowej, żółciowej;

- w łagodzeniu bólów porodowych,

- nerwobólach,

- zawale mięśnia sercowego.

- jako środek przeciwbólowy przy drobnych zabiegach chirurgicznych,

- w premedykacji przedoperacyjnej, sporadycznie jako składowa znieczulenia ogólnego.

Narkotyczne leki przeciwbólowe oddziałaniu agonistyczno-antagonistycznym.

Do tej grupy zaliczamy:

- buprenorfinę

- butorfanol

- nalbufinę

- pentazocynę

- tramadol

Działanie przeciwbólowe związane jest z agonistycznym działaniem na receptor opioidowy μ. Działanie antagonistyczne warunkuje mniejsze właściwości uzależniające niż opioidów będącymi czystymi agonistami. Jednocześnie taki mechanizm ogranicza siłę działania przeciwbólowego i depresyjnego na ośrodek oddechowy nawet po podaniu większych dawek.

Działania niepożądane są zbliżone do pochodnych opium lecz mnie nasilone.

Buprenorfina - Bunondol amp, tabletki podjęzykowe

Silny lek przeciwbólowy należący do grupy egzogennych opioidów z bardzo silną komponentą antagonistyczną. Działa agonistycznie na receptor mi i antagonistycznie na receptor kappa. Wykazuje silne i długotrwałe działanie przeciwbólowe. W porównaniu z morfiną: rzadziej i w mniejszym stopniu wywołuje objawy euforyczne, ma słabsze działanie kurczące na mięśnie gładkie i mniejszą tendencję do wywoływania uzależnienia.

Wskazania
Bóle różnego pochodzenia umiarkowane do silnych.

Pentazocyna - Pentazocinum amp, Fortran amp, tabl

Lek o silnym działaniu przeciwbólowym. Pochodna benzomorfanu o agonistyczno-antagonistycznym działaniu na receptory opioidowe (słaby antagonista receptorów mi, silny agonista receptorów kappa, o silniejszym od morfiny wpływie na receptory kappa rdzenia kręgowego, agonista receptorów sigma, prawdopodobnie działa też na receptory delta). Wywołuje też działanie uspokajające i depresyjne na układ oddechowy podobnie do morfiny. Słabo hamuje perystaltykę przewodu pokarmowego, wykazuje mniejszą niż morfina tendencję do zaparć, zwiększa uwalnianie katecholamin, powoduje wzrost ciśnienia tętniczego i przyspieszenie akcji serca.

Wskazania
W zwalczaniu średnio silnych i silnych dolegliwości bólowych: pooperacyjnych, pourazowych, w kolce moczowodowej i żółciowej, w zapaleniu pęcherzyka żółciowego.

Działanie niepożądane
Zwiększa uwalnianie katecholamin powodując wzrost ciśnienia tętniczego, przyspieszenie akcji serca. Dość często powoduje objawy dysforyczne i psychotyczne (halucynacje), senność, zmęczenie, nadmierne uspokojenie. Może powodować nudności, wymioty, zawroty głowy, koszmarne sny. W większych dawkach - depresję układu oddechowego. Przy długotrwałym stosowaniu powoduje lekozależność.

Tramadol - Tramal amp, tabl, krople, Poltram, Tramadol,

Opioidowy lek przeciwbólowy o działaniu ośrodkowym. Jest czystym nie wybiórczo działającym agonistą receptorów opioidowych mi, delta i kappa, ze szczególnym powinowactwem do receptora mi. Inne mechanizmy działania przeciwbólowego to hamowanie neuronalnego wychwytu noradrenaliny oraz ułatwienie uwalniania serotoniny.

Tramadol działa również przeciwkaszlowo.

W przeciwieństwie do morfiny tramadol stosowany w zalecanych dawkach:

- nie hamuje czynności układu oddechowego,

- nie zaburza motoryki przewodu pokarmowego,

- nie wywiera znaczącego wpływu na układ krążenia.

- potencjał tramadolu jest określany na 1/10 do 1/6 potencjału morfiny.

Czas działania wynosi 4-8 h.

Tramadol jest obecnie szeroko stosowany i dostępny na tą chwilę na zwykłą receptę bez wtórnika. Jest też często składnikiem mieszanek np. z paracetamolem (Zaldiar tabl, Efferalgan Codeine, Antidol pro).

Leki o antagonistycznym działaniu na receptory opioidowe

W tej grupie leków najważniejszą substancją stosowaną w medycynie jest NALOKSON zaliczany do „czystych” antagonistów receptorów opioidowych.

Nalokson - Naloxonum hydrochloricum amp.

Jest to substancja stosowana w leczeniu zatruć opioidami. Nie wchłania się z przewodu pokarmowego.

Jest antagonistą w stosunku do naturalnych i syntetycznych odurzających leków przeciwbólowych, w zasadzie pozbawionym właściwości agonistycznych, co oznacza że:

- nie posiada działania przeciwbólowego,

- nie wywołuje depresji ośrodka oddechowego.

Podanie go w pełnej dawce po uprzednim podaniu narkotycznych leków przeciwbólowych powoduje nawrót dolegliwości bólowych, małe dawki podane pozajelitowo zapobiegają lub znoszą ośrodkowe i obwodowe efekty działania morfiny i innych opioidów.

Podany u osób zależnych od opioidów może spowodować zespół ostrej abstynencji.

W dużych dawkach antagonizuje również działanie ago-antagonistów typu pentazocyny oraz innych narkotycznych leków przeciwbólowych, istnieją doniesienia o łagodzeniu depresji ośrodka oddechowego wywołanej przedawkowaniem innych niż opioidy leków działających depresyjnie na o.u.n. (np. barbituranów, benzodiazepin).

Nawet długie podawanie leku nie prowadzi do uzależnienia.

Przechodzi łatwo przez barierę łożyska.

Wskazania
Leczenie ostrych zatruć narkotycznymi lekami przeciwbólowymi, w anestezjologii po przeprowadzeniu znieczulenia ogólnego z użyciem narkotycznych leków przeciwbólowych, w odwracaniu depresji ośrodka oddechowego noworodków spowodowanej podaniem rodzącej narkotycznych leków przeciwbólowych podczas porodu, dla celów diagnostycznych w celu wykrycia narkomanii lub wyjaśnienia przyczyn depresji ośrodka oddechowego.

opioidy o działaniu czysto antagonistycznym

Do tej podgrupy nale*y Naloxon. Zwi*zki te nie wykazuj* aktywno*ci wewn*trznej, ale charakteryzuj* si* silnym powinowactwem do receptor*w opioidowych typu μ, δ i κ, przy czym najsilniej dzia*aj* na receptory μ. W zwi*zku z tym powinowactwem konkuruj* one z agonistami o miejsce wi***ce receptora i blokuj* go. Zwi*zki te s* stosowane jako odtrutka przy zatruciu opioidami oraz w diagnostyce uzale*nie* opioidowych.

opioidy o działaniu agonistycznym

ze względnie silnym działaniem antagonisty­cznym

Do tej grupy tej należą Butorfanol, Nalbufine, Ibuprenorfine. Środki te dzia*aj* p/b*lowo silniej od morfiny, wykazuj* natomiast s*absze w*a*ciwo*ci narkotyczne i maj* tak*e mniejszy od niej potencja* uzale*niaj*cy.

opioidy o działaniu antagonistycznym

z komponentą działania agonistycznego

Mo*emy tutaj zaliczy* Nalorfine, która dzia*a silnie antagonistycznie na receptory μ, wykazuje s*abe powinowactwo w stosunku do receptor*w κ (dzia*a na nie jako cz**ciowy antagonista), natomiast w stosunku do receptor*w δ zachowuje si* jako agonista (selektywno** Nalorfiny wobec tego receptora jest tak*e niewielka). Nalorfina stosowana jest jako antidotum i jako lek p/b*lowy.

opioidy o działaniu agonistyczno-antagonistycznym

*rodkiem zaliczanym do tej grupy jest np. Pentazocyna, która dzia*a na ka*dy typ receptora, przy czym to dzia*anie mo*e przybiera* r**ne formy, od dzia*nia ago­nis­tycznego, poprzez dzia*a­nie cz**ciowo agonistyczne, a* do dzia*ania anta­go­nis­tycz­nego.

opioidy o działaniu częściowo agonistycznym

Lekiem należącym do tej grupy jest Tramadol, który stymuluje receptory opioidowe, ale charakteryzuje si* bardzo małą aktywno*ci* wewn*trzn*. W po­r*w­na­niu z pe*nymi agonistami leki tej grupy dzia*aj* s*abo p/b*lowo i to dzia*anie nie pot*guje si* mimo zwi*kszania dawek.

Wzgl*dna si*a dzia*ania analgetycznego - stosunek dawki morfiny do dawki innego okre*lo­nego opioidu, potrzebnej do wywo*ania podobnego efektu anal­ge­tycz­ne­go jak przy u*yciu morfiny (w tym celu si*a dzia*ania analgetycznego morfiny przyj*ta zosta*a za standart i jest r*wna jedno*ci).

∗ analgetyki bardzo silnie dzia*aj*ce: Fentanyl (100-300); Alfentyl (40-50);

∗ analgetyki s*abo dzia*aj*ce: Pentazocyna (0,3); Kodeina (0,2); Petydyna (0,1);

∗ analgetyki s*abo dzia*aj*ce: Naloxon (0,001);

Struktura i właściwości morfiny

jako leku modelowego

UKŁAD MORFINIANU	MORFINA
	4,5-epoksy-17-metylomorfin-7-en-3,6-diol

Morfina pod wzgl*dem chemicznym jest pochodn* oktahydrofenantrenu (wzgl*dnie pocho­­dn* oktahydroizochinoliny lub piperydyny). Z uwagi na obecno** grupy hydroksylowej w pozycji 6 mo*e ona by* traktowana jako drugorz*dowy alkohol, przy czym uk*ad morfiny wykazuje w*a*ciwo*ci amfoteryczne (o w*a*­ci­wo*­ciach kwasowych decyduje obecno** ugru­po­­­­­­­­­wa­­nia fenylowego, natomiast o w*a*ciwo*ciach zasadowych decyduje ugrupowanie N-mety­­­­­­­­­­l­o­we).

Morfina, podobnie jak fenole, *atwo si* utlenia. Jest zwi*zkiem optycznie czynnym, posiada aż pi** asymetrycznych atom*w w*gla (pozycje: 5, 6, 9, 13 i 15).

Pod wzgl*dem farmakologicznym morfina nale*y do czystych agonist*w receptorów μ oraz do cz**ciowych agonist*w receptora δ i κ. Dzia*a zar*wno o*rodkowo jak i obwodowo.

d z i a * a n i e o * r o d k o w e m o r f i n y

∗ dzia*a p/b*lowo na poziomie wzg*rza, kory m*zgowej i rdzenia kr*gowego, hamuj*c przewodzenie bod*c*w b*lowych i percepcj* b*lu;

∗ dzia*a uspokajaj*co, powoduje senno**, spowalnia procesy my*lowe;

∗ po podaniu do*ylnym poprawia nastr*j, dzia*a euforyzuj*co;

∗ hamuje o*rodek kaszlu (dzia*a wi*c p/kaszlowo);

∗ pobudza o*rodek wymiotny (przy dłuższym podawaniu dzia­*a p/wymio­tnie);

∗ w du*ych dawkach wywo*uje sen narkotyczny; dawki te s* bliskie dawkom przy kt*rych nast*puje pora*enie o*rodka oddechowego, dlatego te* morfina nie jest u*ywana jako narkotyk chirurgiczny;

d z i a * a n i e o b w o d o w e m o r f i n y

∗ hamuje perystaltyk* jelit powoduj*c zaparcia spasty­czne w obr*bie przewodu pokarmowego;

∗ utrudnia wydzielanie ***ci i moczu na skutek skurczu g*adkomi**niowych zwieraczy w przewodach ***ciowych i drogach moczowych (morfina nie mo*e wi*c by* stosowana w celu z*agodzenia b*lu w kolce w*trobowej i nerkowej);

∗ hamuje czynno** skurczow* macicy (z tego te* wzgl*du nie mo*e by* ona stosowa­na do łagodzenia b*li porodowych);

∗ obkurcza *renice oczu;

Wi*kszo** opioid*w dzia*a podobnie, a r**nice dotycz* tylko si*y i czasu dzia*ania. ­Niekt*re opioidy dzia*aj* silniej kurcz*co na mi**nie g*adkie np. Buprenorfina, Pentazocyna, inne z kolei dzia*aj* spazmolitycznie jak np. Petydyna. W przeciwie*stwie do morfiny, Petydyna i Pentazocyna nie hamuj* akcji porodowej - mog* by* zatem u*yte do *agodzenia b*li oko*o­poro­do­wych.

Morfina jest silnym opioidem ale dzia*a stosunkowo kr*tko. Stosowana jest w b*lach ostrych i przewlek*ych, ma szczeg*lne znaczenie w znoszeniu b*lu towarzysz*cego chorobie nowotworowej. Morfina nie tylko wp*ywa na percepcj* b*lu, ale tak*e zmienia reakcj* psychiczn*.

W lecznictwie morfina stosowana jest w postaci chlorowodorku (Morphini hydro­chlori­dum) oraz siarczanu (Morphini sulfas). Podawana jest doustnie, do*ylnie, podsk*r­nie i doodbytniczo.

W zej*ciowych stanach choroby nowotworowej morfin* stosuje si* zazwyczaj dous­tnie - podaje si* j* wtedy co 4 godziny (w postaci wodnego roztworu chloro­wodorku morfiny) lub co 12 godzin (w postaci tabletek zawierających siarczan morfiny o kontrolowanym wydzielaniu substan­cji czynnej). Dawki doustne musz* by* wi*ksze ni* dawki podawane poza­­jelito­wo, poniewa* morfina nie ca*kowicie wch*ania się z przewodu pokarmowego, a ponadto wch*oni*ta ju* morfina ulega szybkiemu metabolizmowi.

D*u*sze stosowanie morfiny wywo*uje tolerancj* i uzale*nienie psychofizyczne, kt*re po odstawieniu leku objawia się ostrym stanem abstynencji, wymagaj*cym leczenia szpitalnego. Stosowanie morfiny wi**e si* ponadto z niebezpiecze*stwem przedawkowania i *mierci na skutek pora*enia o*rodka oddechowego.

zależność budowy od działania opioidów

* aktywność farmakologiczną wykazują tylko izomery lewoskrętne;

* estryfikacja lub eteryfikacja grupy alkoholowej w pozycji 6 zwiększa siłę działania opioidów;

* utlenianie grupy alkoholowej do ketonowej zwiększa sześć razy siłę działania p/bólowego;

* obecność podwójnego wiązania między C₇ a C₈ nie ma większego znaczenia dla działania leków;

* podstawnik przy azocie w pozycji 17 jest istotnym elementem wpływającym na siłę działania i toksyczność opioidów:

- N-metylowe pochodne działają p/bólowo i p/kaszlowo;

- zastąpienia grupy metylowej podstawnikiem alkilowym lub fenylowym nie ma wpływu na siłę działania, zaś usunięcie grupy metylowej powoduje spadek siły działania i wzrost toksyczności;

- obecność przy azocie podstawnika allilowego, cyklopropylo­mety­lo­wego lub cyklobutylometylowego zmienia działanie z agonistycznego na antagonistyczne;

* mostek epoksydowy nie ma wpływu na działanie leku;

elementy strukturalne warunkujące działanie p/bólowe opioidów

* trzeciorzędowy atom azotu z małym podstawnikiem alkilowym;

* centralny czwartorzędowy atom węgla (w morfinie C₁₃);

* obecność przy centralnym IV-rzędowym atomie węgla rodnika fenylowego;

* obecność elektroujemnego ugrupowania zawierającego tlen w sąsiedztwie centralnego IV-rzędowego atomu węgla (-OH; -CO-, -COO-);

* wymagana jest odpowiednia odległość między III-rzędowym atomem azotu a IV-rzędowym atomem węgla (odległość ta równa się łańcuchowi zawierającemu dwa atomy węgla);

1. Naturalne pochodne morfiny:

Codeini phosphas

fosforan 3-metoksy-6-hydroksy-4,5-epoksy-17-metylo-7-morfinianu

Kodeina działa silnie p/kaszlowo, słabo uspokajająco (10 razy słabiej od morfiny). Posiada minimalny potencjał uzależniający - należy do wykazu B. Bardzo rzadko wywołuje euforię. W organiźmie ulega metabolizmowi (w 10 % metabolizuje do morfiny).

Wchodzi w skład preparatów p/kaszlowych. Jest także stosowana do znoszenia słabych i umiarkowanych bóli nowotworowych. Dawka 15 - 30 mg powoduje wystąpienie działania p/kaszlowe przy braku działania p/bólowego.

2. Pochodne półsyntetyczne morfiny:

Ethylmorphini hydrochloridum (synonim: Dionina)

chlorowodorek 3-etoksy-6-hydroksy-4,5-epoksy-17-metylo-7-morfinianu

Lek wykazuje działanie p/bólowe 5 razy słabsze od morfiny, ale silniejsze od kodeiny. Działa także p/kaszlowo, ale słabiej od kodeiny. Wykazuje działanie uspokajające. Należy do wykazu B.

Nalbuphini hydrochloridum (synonim: Nubain)

chlorowodorek 17-cyklobutylometylo-4,5-etoksy-3,6,14-trihydroksymorfinianu

Nubain wykazuje działanie p/bólowe zbliżone do morfiny. Wykazuje jednak mniejszą tendencję do zaparć oraz mniejszy potencjał uzależniający. Działa szybko i długo - około 6 h. Jest to lek stosowany w bólach pourazowych, porodowych, pooperacyjnych i w bólach zawałowych.

3. Półsyntetyczne pochodne kodeiny:

Dihydrocodeini bitartras (synonim: Paracodin)

winian 3-metoksy-6-hydroksy-4,5-epoksy-17-metylomorfinianu

Paracodin należy do wykazu B. Działa p/kaszlowo silniej od kodeiny, a także uspokajająco i p/bólowo. Lek jest stosowany w suchym kaszlu. W przeciwieństwie do kodeiny działa zapierająco i powoduje zależność.

Oxycodoni hydrochloridum (synonim: Eucodalum)

chlorowodorek 3-metoksy-6-okso-14-hydroksy-4,5-epoksy-17-metylomorfinianu

Powstaje z kodeiny na skutek redukcji wiązania podwójnego przy C₇ i utlenienia grupy alkoholowej. Lek ten jest stosowany w injekcji w anestezjologii. Jest podawany przy wprowadzeniu do znieczulenia ogólnego. Stosuje się go jako lek p/bólowy przy zmienie opatrunków, a także w małych zabiegach chirurgicznych. Łatwo wywołuje uzależnienie.

SCOPHEDAL - oksykodon (p/bólowo), efedryna (p/depresyjnie), skopolamina (p/bólowo).

4. Półsyntetyczne pochodne orypawiny:

Buprenorphini hydrochloridum (synonim: Bunondol, Temgesic)

chlorowodorek 21-cyklopropylo-7-(1-hydroksy-1,22-trimetylopropylo)-

-6,14-endoetano-6,7,8,14-tetrahydroksyoripaniny

Bunondol wykazuje działanie analgetyczne silniejsze od morfiny. Posiada natomiast mniejszy od niej potencjał uzależniający; nie wywołuje stanów euforycznych. Stosuje się go jako lek p/bólowy przy braku skuteczności innych słabiej działających opioidów.

Dawkowanie: domięśniowo - działa 25 razy silniej od morfiny;

podjęzykowo - 60 - 70 razy silniej od morfiny;

5. Pochodne epoksymorfinianu:

Nalorphini hydrobromidum (synonim: Nalorphin)

bromowodorek 3,6-dihydroksy-4,5-epoksy-17-allilo-7-morfinenu

Nalorphin działa p/bólowo na równi z morfiną; działa także p/kaszlowo. Znosi depresję ośrodka oddechowego. Jest lekiem stosowanym w położnictwie w depresji oddechowej u noworodków.

Naloxoni hydrochloridum (synonim: Naloxon, Narcan)

chlorowodorek 3,14-dihydroksy-6-okso-4,5-epoksy-17-N-allilomorfinianu

Jest czystym antagonistą receptorów opioidowych. Jest stosowany w celu zmniejszenia depresji oddechowej u noworodków. U osób uzależnionych od opioidów wywołuje zespół abstynencyjny.

6. Syntetyczne pochodne morfinianu:

Butorphanoli tartras (synonim: Moradol, Beforal)

winian 17-cyklobutylometylo-3,14-dihydroksymorfinianu

Wykazuje właściwości agonistyczne z komponentem antagonistycznym (jest agonistą receptorów  i antagonistą receptorów ). Działa 5 razy silniej od morfiny. Jest to lek stosowany w anestezjologii do premedykacji (wprowadzenie do znieczulenia ogólnego), a także do znoszenia bóli pooperacyjnych.

Levorphanoli tartras (synonim: Dromoran)

winian (-) 3-hydroksy-17-metylomorfinianu

Lek dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego (efekt podania drogą pokarmow --> [Author:SW] ą jest taki sam jak drogą podjęzykową). Izomer prawoskrętny jest nieczynny farmakologicznie. Lek stosuje się w ostrych bólach i w premedykacji.

7. Syntetyczne pochodne benzomorfanu:

Pentazocini hydrochloridum (synonim: Fortral, Dolapent)

chlorowodorek 6,11-dimetylo-3-(3-metylo-2-butenylo)-2,6-dimetano-

-1,2,3,4,5,6-heksahydro-3-benzazocyn-8-ol

Działa 3 razy słabiej od morfiny (3 - 4 h). Lek jest stosowany w umiarkowanych bólach, w tym w bólach pooperacyjnych. Nie zwiększa napięcia mięśni gładkich, nie hamuje akcji porodowej. Cechuje go działanie psychomimetyczne (drażliwość, halucynacje, omamy).

8. Syntetyczne pochodne piperydyny:

Pethidini hydrochloridum (synonim: Dolargan, Dolcontral)

chlorowodorek estru etylowego kwasu N-metylo-4-fenylo-

-4-piperydyno-karboksylowego

Jest czystym antagonistą receptorów opioidowych o działaniu podobnym do morfiny. Działa jednak od niej słabiej. Nie wykazuje działania spastycznego na przewód pokarmowy i drogi żółciowe, jak również nie zwęża źrenic oczu. Nie hamuje także akcji porodowej.

Lek stosuje się w anestezjologii do znieczuleń (działa szybko i krótko), w kolce nerkowej i żółciowej. Służy do łagodzenia bólów porodowych.

Fentanyli citras (synonim: Fentanyl)

cytrynian N-(1-fenetylo-4-piperydylo)-propionanilidu

Lek działa p/bólowo 80 - 100 razy silniej od morfiny, ale znacznie krócej (około pół godziny). Jest stosowany w zawale mięśnia sercowego oraz w anestezjologii do premedykacji. Podawany przez skórę (w postaci plastrów) służy do zwalczania ostrych lub przewlekłych bólów, np. bóli stawowych.

9. Pochodne 3,3-difenylopropyloaminy:

Methadoni hydrochloridum (synonim: Ketalgin)

chlorowodorek 4,4-difenylo-6-dimetyloamino-heptan-3-onu

Lek ten jest silnym agonistą receptorów opioidowych. Stosuje się go w formie racematu. Izomer lewoskrętny działa kilkanaście razy silniej od prawoskrętnego. Izomer prawoskrętny wykazuje natomiast działanie p/kaszlowe. Racemat działa od 6 do 12 go­dzin, 2 - 4 razy silniej od morfiny.

Lek jest stosowany w anestezjologii do premedykacji, jak również do znoszenia bólów nowotworowych.

Dextromoramidi bitartras (synonim: Palfium)

kwaśny winian 1-(2,2-difenylo-3-metylo-4-morfolinobutynylo)-pirolidyny

Działa szybciej i silniej od morfiny. Jest lekiem uzależniającym, wywołuje stany euforii. Wywołuje skurcz mięśni gładkich i słaby efekt depresyjny. Rzadko stosowany w terapii chorób nowotworowych.

NIENARKOTYCZNE LEKI P/BÓLOWE

Nienarkotyczne leki p/bólowe dzia*aj* znaczne s*abiej p/b*lowo ni* narkotyczne leki p/b*lowe. Stosowane s* g**wnie w *agodzeniu b*l*w migrenowych i neuralgii. Charakteryzuj* si* zmniejszon* selektywno*ci* i wybi*rczo*ci* dzia*ania, wiele z nich dzia*a tak*e p/gor*czkowo, p/zapalnie i p/reumatycznie. Dzia*anie p/gor*czkowe tych lek*w wynika z ich depresyjnego wp*ywu na o*rodek termoregulacji znajduj*cy si* w podwzg*rzu.

Nienarkotyczne leki p/b*lowe nie dzia*aj* euforyzuj*co, nie znosz* b*l*w trzewio­wych, prawid*owo stosowane nie powoduj* lekozale*no*ci.

PODZIAŁ FARMAKOLOGICZNY

NIENARKOTYCZNYCH LEKÓW P/BÓLOWYCH

a). leki wykazuj*ce tak*e dzia*anie p/zapalne (niesteroidowe leki p/zapalne);

b). leki pozbawione dzia*ania p/zapalnego;

PODZIAŁ CHEMICZNY

NIENARKOTYCZNYCH LEKÓW P/BÓLOWYCH

I. Pochodne aromatycznych i heterocyklicznych kwasów karboksylowych:

1. Pochodne kwasu salicylowego;

2. Pochodne kwasu fenyloantralinowego i jego azaanalogi;

3. Pochodne heterocyklicznych endo- i okso- kwas*w karboksylowych:

a). oksykamy;

b). pochodne pirydopirymidonu;

II. Pochodne kwasów aryloalkanokarboksylowych:

1. Pochodne kwasu arylooctowego;

2. Pochodne kwasu arylopropionowego (profeny);

III. Oksopochodne pirazoliny i pirazolidyny:

1. Pochodne pirazolin-5-onu;

2. Pochodne pirazolidyno-3,5-dionu;

IV. Pochodne p-aminofenolu;

V. Zwi*zki heterocykliczne o charakterze zasadowym (stosowane w postaci soli ad­dy­cyj­nych z kwasami);

VI. Niesteroidowe środki p/zapalne o dzia*aniu swoistym - stosowane są jako leki drugiego rzutu w reumatoidalnym zapaleniu stawów;

1. Pochodne chinoliny;

2. Merkaptopochodne waliny;

3. Zwi*zki z*ota;

budowa niesteroidowych lek*w p/zapalnych (NSLP)

Leki te maj* kwa*ny charakter - s* to kwasy *redniej mocy (pK_A=3-5). Wszystkie posiadaj* dwa charakterystyczne ugrupowania:

∗ ugrupowanie hydrofilowe: grupa karboksylowa lub enolowa;

∗ ugrupowanie lipofilowe: pier*cie* aromatyczny lub heterocykliczny;

Ugrupowanie hydrofilowe i lipofilowe nie powinny le*e* w jednej p*aszczy*nie. Je*eli do uk*adu aromatycznego wprowadzony zostanie podstawnik hydrofilowy to obserwowany b*dzie spadek dzia*ania p/zapalnego. Je*eli natomiast wprowadzony zostanie podstawnik lipofilowy np. heteroaryl lub fenyl to obserwowany b*dzie wzrost si*y dzia*ania p/zapalnego.

mechanizm dzia*ania niesteroidowych lek*w p/zapalnych (NSLP)

NSLP s* inhibitorami cyklooksygenazy COX (zar*wno COX₁ jak i COX₂) - enzymu katalizuj*­cego utlenianie kwasu arachidonowego. Kwas arachidonowy pod wp*ywem COX przy**cza dwa atomy tlenu daj*c nietrwa*y endonadtlenek PGG₂, kt*ry pod wp*ywem hydroperoksydazy daje nietrwa*y endonadtlenek PGH₂ (T_1/2 = 5 min.). PGH₂ jest substratem do syntezy prostaglandyn, prostacykliny (PGI₂) oraz tromboksanu (TXA₂)

PGI₂ - powstaje pod wp*ywem syntetazy prostacyklinowej; prostacyklina ta odpowie­dzial­na jest za hamowanie agregacji p*ytek krwi i rozkurcz naczyń.

TXA₂ - powstaje pod wp*ywem syntetazy tromboksanowej; powoduje agregacj* p*ytek krwi oraz kurczy naczynia.

Prostaglandyny - s* mediatorami stanu zapalnego.

Niesteroidowe leki p/zapalne hamuj* syntez* prostanoid*w w r**nym stopniu. Wyr**­nia­my tutaj dwa typy dzia*ania inhibicyjnego:

∗ kompetencyjna interakcja z centrum aktywnym enzymu (COX)

∗ nieodwracalna inhibicja COX; w ten spos*b dzia*aj* np. salicylany, kt*re acyluj* grup* hydroksylow* seryny - aminokwasu obecnego w centrum aktyw­nym cyklooksygenazy. Niesteroidowe leki p/zapalne blokuja tak*e aktywno** innych enzym*w (proteaz, dekarboks­ylaz) odpowiedzialnych za tworzenie innych, endogennych mediator*w stanu zapalnego (histaminy, serotoniny, bradykininy). Poza tym leki te hamuj* aktywno** enzym*w lizosomalnych, kt*re tak*e bior* udzia* w powstawaniu stanu zapalnego.

Zahamowanie syntezy prostaglandyn mo*e wywo*a* lub nasili* objawy choroby wrzodowej *o**dka, poniewa* niekt*re prostaglandyny dzia**j* os*aniaj*co na *luz*wk* *o**dka.

POCHODNE AROMATYCZNYCH I HETEROCYKLICZNYCH

KWASÓW KARBOKSYLOWYCH

ad. 1. Pochodne kwasu salicylowego:

Acidum salicylicum

kwas 2-hydroksybenzoesowy

Podany doustnie silnie dra*ni b*on* *luzow* *o**dka, cz**ciej jest wi*c stosowany w postaci soli, estr*w i amid*w.

Wykazuje w*a*ciwo*ci p/zapalne i p/gor*czkowe tak*e p/b*lowe, hamuje procesy zapalne i zmniejsza obrz*k zapalny; obwodowo i o*rodkowo rozszerza naczynia krwiono*ne; jest tak*e s*abym lekiem bakteriob*jczym i grzybob*jczym.

Kwas salicylowy stosowany jest tak*e zewn*trznie w dermatologii. Dzia*a bowiem keratoplastycznie (rozmi*kczaj*co - ma** 1-2 %), keratolitycznie (z*usz­cza­j*co - ma** 20 %). Wykazuje r*wnie* w*a*ciwo*ci miejscowo - znieczulaj*ce.

Kwas salicylowy znalaz* zastosowanie g**wnie w leczeniu gor*czki reumatoidalnej.

Natrii salicylas (synonim: Natrium salicylicum)

2-hydroksybenzoesan sodu

Lek szybko wch*ania si* z przewodu pokarmowego, dzia*a p/b*lowo, p/gor*czkowo i p/zapalnie.

PYRENOL - zawiera salicylan sodu, benzoesan sodu, tymol, kwas benzoesowy; preparat ten stosowany jest w ostrych i przewlek*ych stanach zapalnych oskrzeli i g*rnych dr*g oddechowych.

Cholini salicylas (synonim: Cholinex, Otinum, Sachol)

salicylan choliny

Lek wykazuje w*a*ciwo*ci p/b*lowe, p/zapalne i p/gor*czkowe, dzia*a tak*e miejsco­wo­ odka*aj*co. Jest dobrze tolerowany przez organizm.

Jest stosowany w pediatrii, w d*ugotrwa*ej terapii miejscowych stan*w zapalnych w obr*bie jamy ustnej, uszu i nosa, jak r*wnie* po ekstrakcji z*b*w oraz w chorobach reumaty­cznych.

Salicylan choliny jest dobrze rozpuszczalny w wodzie i alkoholu. Poniewa* jest sol* higroskopijn* nie jest stosowany w postaci tabletek tylko pastylek.

Diethylamini salicylas (synonim: Saldiam - krem)

salicylan dietyloaminy

Lek wykazuje w*a*ciwo*ci p/b*lowe i p/zapalne. Jest stosowany miejscowo w postaci ma*ci i krem*w. Znalaz* zastosowanie w leczeniu miejscowych stan*w zapalnych, b*li mi**niowych spowodowanych przykurczami spastycznymi mi**ni, b*li reumatycznych oraz nerwob*li.

Ethylenoglycolis salicylas

disalicylan glikolu

Stosowany jest miejscowo w postaci ma*ci, dzia*a p/zapalnie i p/b*lowo.

Methylis salicylas (synonim: Methylum salicylicum)

salicylan metylu

Lek dzia*a p/b*lowo, p/zapalnie, miejscowo dra*ni sk*r* i rozszerza naczynia krwio­no­*ne. Stosowany jest w b*lach stawowych, mi**niowych, reumatycznych i przezi*bie­nio­wych; *agodzi tak*e nerwob*le.

Jest to g*sta, oleista, lipofilna ciecz, *atwo przenikaj*ca przez sk*r* - powoduje miejscowe rozszerzenie naczy* krwiono*nych i przekrwienie sk*ry.

*rodek ten jest stosowany zar*wno w postaci preparat*w prostych jak i z*o*onych:

∗ preparat prosty: Unguentum Menthyli salicylici;

∗ preparat z*o*ony: ANALGOLAN - zawiera salicylan metylu, kamfor*, olejek sosnowy i ole­jek terpentynowy. Analgolan jest preparatem o nieprzyjemnym zapachu i piek*cym smaku, *atwo przenikaj*cym przez sk*r* (wywo*uje miejscowe przekrwienie i rozgrzanie), dzia*a p/b*lowo i p/zapalnie; stosowany jest w chorobach reumatycznych, b*lach stawowych i mi**nio­wych, nerwob*lach np. rwie kulszowej, lumbago.

Phenylis salicylas (synonim: Salolum)

salicylan fenylu

Salol dzia*a p/b*lowo, p/gor*czkowo i p/bakteryjnie. Stosowany jest w nie*ytach jelit, w stanach zapalnych p*cherza moczowego, dr*g moczowych i ***ciowych oraz jelit. Wchodzi tak*e w sk*ad preparat*w do u*ytku zewn*trznego chroni*cych przed szkodliwym dzia*aniem s*o*ca.

Salicylamidum

salicylamid (amid kwasu 2-hydroksybenzoesowego)

Jako amid jest wolniej metabolizowany do kwasu salicylowego ni* estry. Dzia*a p/zapal­nie, p/gor*czkowo i p/b*lowo.

Stosowany jest w chorobach reumatycznych, go**cu stawowym, w zapaleniu korzon­k*w stawowych.

SCORBOLAMID - zawiera salicylamid, kwas askorbowy, rutynozyd; preparat ten dzia*a p/wysi*kowo i p/b*lowo i stosowany jest w b*lach g*owy, grypie, w stanach przezi*bieniowych.

ISOCHIN - zawiera salicylamid, chlorowodorek chininy i kofein*; stosowany jest w stanach zapalnych g*rnych dr*g oddechowych.

Ethenzamidum (synonim: Euffekt)

2-etoksybenzamid

Lek dzia*a p/b*lowo, p/zapalnie i s*abo p/gor*czkowo, w wi*kszych dawkach powo­du­je zwiotczenie mi**ni. Stosowany jest w leczeniu chor*b, kt*rym towarzyszy podwy*szona temperatura i b*l, a tak*e w b*lach g*owy, staw*w oraz w b*lach reumatycznych.

ETOPIRYNA - etenzamid, kwas acetylosalicylowy, kofeina; preparat ten stosowany jest w b*lach g*owy, w bólach go**cowych, przezi*bieniowych i reu­ma­tycz­nych (zamiast tabletek z krzy*y­kiem).

ANTINEURALGIAE E - etenzamid, kwas acetylosalicylowy, karbromal; stosowany jest w stanach b*lowych na tle nerwowym.

Acidum aminosalicylicum (synonim: Mesalzinum, Salofalk)

kwas 5-aminosalicylowy (5-ASA)

*rodek ten dzia*a g**wnie p/zapalnie. Stosowany jest w przewlek*ych chorobach zapalnych jelit, we wrzodziej*cym zapaleniu jelita grubego oraz w krwotocznym zapaleniu jelit.

Acidum acetylosalicylicum (synonim: Acesal, Polopiryna, Aspiryna, Rhonal)

kwas 2-acetoksybenzoesowy

Kwas acetylosalicylowy w *rodowisku kwa*nym wyst*puje w formie niezjonizowanej, dlatego *atwo wch*ania si* z *o**dka. Nieodwracalnie wi**ąc cyklooksygenaz*, poprzez acetylacj* grup hydroksylowych seryny, hamuje syntez* prostaglandyn (w tym tak*e *o**dkowej prostaglandyny E, odpowiedzialnej za ochron* b*ony *luzowej *o**dka). Hamuje agregacj* p*ytek krwi w surowicy.

Lek ten dzia*a p/gor*czkowo, p/b*lowo, p/zapalnie, p/reumatycznie oraz napotnie. Stosowany jest w chorobach przezi*bieniowych, w gor*czce, oraz w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, w b*lach g*owy, nerwob*lach, w b*lach zwi*zanych ze zmianami zwyrodnieniowymi staw*w, a tak*e w profilaktyce zawa*u mi**nia sercowego (w terapii przed i pozawa*owej wykorzy­stu­je si* mniejsze dawki aspiryny np. preparaty Cardiopirin i Aspirin-Cardio zawieraj* 100 mg kwasu acetylosalicylowego).

Przeciwwskazaniem dla stosowania kwasu acetylosalicylowego jest choroba wrzodo­wa *o**dka i dwunastnicy, zaburzenia r*wnowagi kwasowo-zasadowej, skazy krwotoczne. U wrzodowc*w aspiryn* mo*na podawa* w postaci preparat*w, z kt*rych uwalnianie substancji czynnej odbywa si* w jelitach, a nie w *o**dku - preparat Rhonal wystepuje w postaci granulek pokrytych otoczk* odporn* na dzia*anie kwas*w. Otoczka ta spowalnia także proces uwalnia­nia kwasu acetylosalicylowego. Aspiryna nie jest zalecana u dzieci.

Dawka dzienna aspiryny (dosis pro die) - 10,0

Dawka *miertelna aspiryny (dosis letalis) - 30,0 - 40,0

Preparaty z*o*one kwasu acetylosalicylowego zawieraj* zazwyczaj dodatki u*atwiaj*­ce jego rozpuszczanie i wch*anianie lub zmniejszaj*ce w*a*ciwo*ci dra*ni*ce, niekt*re tak*e pot*gu­j* jego dzia*anie.

POLOPIRYNA C - kwas acetylosalicylowy, kwas askorbowy, kwas aminooctowy, kwas cytrynowy, wodorow*glan sodu.

POLOPIRYNA S - kwas acetylosalicylowy, kwas cytrynowy, w*glan wapnia, skrobia ziemniaczana.

ALKA-PRIM - kwas acetylosalicylowy, kwas aminooctowy, kwas cytrynowy, wodorow*glan sodu.

CALCIPIRYNA - kwas acetylosalicylowy, w*glan wapnia.

Metabolizm kwasu acetylosalicylowego i amidu kwasu salicylowego

Synteza kwasu salicylowego i jego pochodnych

(metoda Kolbego i Schmidta)

ad. 2. Pochodne kwasu fenyloantralinowego i ich azaanalogi:

Acidum mefenamicum (synonim: Mefacit)

kwas 2-[(2,3-dimetylofenylo)-amino]-benzoesowy

Kwas mefenamowy dzia*a p/zapalnie, p/gor*czkowo i p/b*lowo. Jest inhibitorem cyklooksygenazy prostaglandynowej. Hamuje także aktywno** bradykininy oraz zapobiega agregacji p*ytek krwi. W organi*mie ulega biotransformacji tworz*c 3-hydroksypodstawion* pochodn*, czyli kwas N-(2,3-dimetylofenylo)-3-hydroksyantralinowy. Za wzrost si*y dzia*ania kwasu mefen­amowego odpowiedzialny jest lipofilowy podstawnik dimetylofenylowy.

Mefacit jest stosowany w b*lach reumatycznych, w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, w zapaleniu korzonk*w nerwowych, w chorobie zwyrodnieniowej staw*w, a tak*e w b*lach r**nego pochodzenia (b*le urazowe, mi**niowe, bolesne miesi*czkowanie).

Acidum niflumicum (synonim: Donalgin)

kwas 2-[(3-trifluorometylofenylo)-amino]-3-pirydynokarboksylowy

Kwas niflumowy dzia*a szybko i silnie p/b*lowo oraz p/zapalnie. Jest inhibitorem cyklooksygenazy, hamuje ponadto aktywno** bradykinin.

Stosowany jest w chorobach go**cowych, w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, w zesztywniaj*cym zapaleniu staw*w kr*gos*upa oraz w rwie kulszowej.

ad. 3. Pochodne heterocykicznych endo- i okso- kwas*w karboksylowych:

a. oksykamy:

N-podstawione amidy 1,1-ditlenku

kwasu 4-hydroksy-2-metylobenzo-1,2-tiazyno-3-karboksylowego

Piroxicamum (synonim: Piroxicam, Feldene)

1,1-ditlenek-4-hydroksy-2-metylo-N-(2-pirydylo)-2H-benzo-1,2-tiazyno-

-3-karboksamidu

Piroxicam nale*y do najd*u*ej dzia*aj*cych niesteroidowych lek*w przeciwzapalnych (jego T_1/2 = 42 - 48 h). Dzia*a p/zapalnie, p/gor*czkowo i p/b*lowo. Zwi*ksza wydziela­nie kwasu moczowego z organizmu i zapobiega odk*adaniu si* z*og*w moczano­wych w stawach. *atwo przenika do staw*w. Si*a dzia*ania p/zapalnego Piroxicamu jest por*wnywalna z si** dzia*ania Indometacyny. Piroxicam cechuje si* ponadto mniejsz* toksyczno*ci* od Indometacyny oraz Fenylobutazonu, dlatego te* jest do** dobrze tolerowany przez organizm i tylko sporadycznie dzia*a wrzodotw*rczo.

Piroxicam nale*y do wybi*rczych i odwracalnych inhibitor*w cyklooksygenazy prostaglandynowej. Hamuje r*wnie* migracj* granulocyt*w obojetnoch*onnych do ogniska zapalnego, nawet w obecno*ci prostaglandyn. W w*trobie ulega biotransformacji do nieczyn­nych farmakologicznie metabolit*w.

Piroxicam jest stosowany w chorobach reumatycznych i go**cowych, w reumatoidal­nym zapaleniu staw*w (u m*odzie*y i doros*ych), w zapaleniu korzonk*w nerwowych, nerwob*li, b*li kr*gos*upa, a tak*e w *agodzeniu b*li zwyrodnieniowych, mi**niowych i pooperacyjnych.

b. pochodne pirydopirymidonu:

Rimazolii methylsulfas (synonim: Probon)

metylosiarczan 3-etoksykarbonylo-4,5,6,7,8,9-heksahydro-1,6-dimetylo-

-4-oksopirydo [1,2-a] pirynidyny

Lek dzia*a g**wnie p/b*lowo i s*abo p/zapalnie. Stosowany jest w b*lach kostno­stawowych, mi**niowych, a także w innych b*lach, r**nego pochodzenia, o charakterze ostrym i przewle­k*ym.

POCHODNE KWASÓW ARYLO-ALKANO-KARBOKSYLOWYCH

ad. 1. Pochodne kwasu arylooctowego:

Indometacinum (synonim: Metindol, Metindonium, Indocid)

kwas 1-(4-chlorobenzoilo)-5-metoksy-2-metylo-3-indolilooctowy

Indometacyna jest jednym z najsilniej dzia*aj*cych lek*w p/zapalnych z grupy NSLP, charakteryzuje si* te* najwi*ksz* toksyczno*ci*. Dzia*a bardzo silnie p/zapalnie, silnie p/b*lo­­­­­­­­­­­wo i s*abo p/gor*czkowo.

Indometacyna silnie hamuje aktywno** cyklooksygenazy, zwi*ksza wydalanie kwasu moczowego z organizmu, hamuje migrację granulocyt*w do m*zgu i syntez* muko­poli­sacharyd*w a także zaburza procesy fosforylacji i oksydacji.

Jest to lek skuteczny ale toksyczny, powoduje wyst*pienie wielu niepo**danych objaw*w. S* to g**wnie zaburzenia ze strony uk*adu pokarmowego (owrzodzenia, krwawie­nia), uk*adu krwiotw*rczego (agranulocytoza, niedokrwisto**) oraz ze strony o*rodkowego uk*adu nerwo­wego (Indometacyna bezpo*rednio wp*ywa na struktury podkorowe powoduj*c ospa*o**, depresj* i drgawki). Przeciwwskazaniem dla sto­so­wania Indometacyny jest choroba wrzodowa i skaza krwotoczna.

Indometacyna stosowana jest w chorobach reumatycznych, w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, zesztywniaj*cym zapaleniu staw*w kr*gos*upa, w chorobach go**cowych narz*du ruchu, w napadach dny moczanowej, a tak*e w okulistyce miejscowo na oko po operacji usuni*cia za*my.

Sulindacum (synonim: Clinoril, Aflodac)

kwas 5-fluoro-2-metylo-1-[4-(metylosulfinylo)-benzylideno]-indeno-3-octowy

Zwi*zek ten jest prolekiem, kt*ry w w*trobie ulega biotransfor­macji do czynnego farmakologicznie metabolitu (tioeteru alkilo-aromatycznego):

tioetermetylo-fenylowy

Aktywny farmakologicznie metylotiobenzen charakteryzuje si* d*ugotrwa*ym dzia*a­niem (T_1/2 = 18 h) p/b*lowym, p/zapalnym i p/goraczkowym. Zwi*ksza wy­da­la­nie kwasu moczowego z organizmu. Dzia*a o po*ow* s*abiej od Indometacyny, ale jest od niej znacznie mniej toksyczny.

Lek ten jest stosowany w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, zesztywniaj*cym zapale­niu staw*w kr*gos*upa, w zapaleniu torebki stawowej i zapaleniu oko*o­stawowym. Stosuje się go również w dnie moczanowej.

Diclofenacum Natricum (synonim: Voltaren, Majamil, Feloran, Revodina)

s*l sodowa kwasu 2-[(2,6-dichlorofenylo)-amino]-fenylooctowego

Voltaren charakteryzuje si* silnym dzia*aniem p/zapalnym, a tak*e p/b*lowym i p/gor*czkowym. Nale*y do najaktywniejszych inhibitor*w COX. Dzia*a silniej od salicylan*w, fenamat*w i profen*w oraz nieco s*abiej od Indometacyny, ale znacznie kr*cej (T_1/2 = 1 - 2 h). Zwi*ksza wydalanie kwasu moczowego z organizmu.

Lek dobrze wch*ania si* z przewodu pokarmo­wego, podawany jest doustnie i do­odbytni­czo, *atwo kumuluje si* w przestrzeni stawowej. Jego toksyczno** jest po*rednia mi*dzy salicylanami i Indometacyn*. Powoduje wrzodziej*ce zmiany *luz*wki przewo­du pokarmowego, nadżerki, a także wywo*uje reakcje uczulenio­we.

Voltaren stosowany jest og*lnoustrojowo i miejscowo w nerwob*lach, w zespole bolesnego barku, w chorobach reumatycznych, w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, w zesztywniaj*cym zapaleniu staw*w kr*gos*upa, w zapaleniu wi*zade* mi**ni i staw*w, a tak*e w okulistyce miejscowo na oko po operacji usuni*cia za*my.

Tolmetinum natricum dihydratum (synonim: Tolectin)

s*l sodowa kwasu 1-metylo-5-(p-metylobenzoilo)-1H-2-pirolilooctowego

Tolmetyna dzia*a p/zapalnie, p/b*lowo, p/gor*czkowo. Jej si*a dzia*ania jest por*wnywalna z si** dzia*ania kwasu acetylosalicylowego, ale s*absza ni* Indometacyny. Nie kumuluje si* w organi*mie i nie leczy dny moczanowej. Stosowana jest tak jak leki wyżej wymienione.

ad. 2. Pochodne kwasu arylopropionowego:

Ibuprofenum (synonim: Ibuprofen, Brufen)

kwas 2-(p-izobutylofenylo)-propionowy

Ibuprofen jest inhibitorem COX, dzia*a p/zapalnie, p/b*lowo, p/gor*czkowo. Dzia*a nieco s*abiej od kwasu acetylosalicylowego. Jest od niego mniej toksyczny i mo*e by* stosowany u pacjentów z chorob* wrzodow*. Jego czas półtrwania wynosi T_1/2 = 2,5 h.

Jest stosowany w chorobach reumatycznych, m. in. w reumatoidalnym zapaleniu staw*w. Rzadziej podawany jest w innych stanach b*lowych. Wskazaniem do stosowania Ibuprofenu jest z*a tolerancja organizmu na kwas acetylosalicylowy.

Ketoprofenum (synonim: Profenid, Profenid prolongatum)

kwas 2-(m-benzoilofenylo)-propionowy

Lek dzia*a silnie p/b*lowo, p/zapalnie i p/gor*czkowo. Hamuje aktywno** cyklooksy­genazy oraz bradykininy. Ketoprofen stosowany jest w r**nych postaciach choroby reumatycznej, g**wnie w reumatoidalnym zapaleniu staw*w ale tak*e w umiarkowanych i silnych b*lach pochodzenia ni­e­­­­reumatoidalnego (urazy, st*uczenia, skr*cenia staw*w).

Flurbiprofenum (synonim: Flugalin)

kwas 2-(2-fluoro-4-bifenylilo)-propionowy

Lek dzia*a p/zapalnie, p/b*lowo i p/gor*czkowo. Si*a dzia*ania oraz toksyczno** Flurbiprofenu jest po*rednia pomi*dzy Ibuprofenem a Fenbufenem. W ma*ych dawkach lek hamuje agregacj* p*ytek krwi. Stosowany jest podobnie jak Ibuprofen tj. w chorobach reumatycznych m.in. w reumatoidalnym zapaleniu staw*w.

Fenbufenum (synonim: Conopal)

kwas 3-[(4-bifenylilo)-karbonylo]-propionowy

Fenbufen dzia*a p/zapalnie i p/b*lowo podobnie do Ibuprofenu, ale ma d*u*szy okres trwania efektu terapeutycznego (mo*e by* podawany co 12 godzin). Jest dobrze tolerowany przez organizm.

Fenbufen stosowany jest, podobnie jak poprzednie leki z tej grupy, g**wnie w r**nych postaciach choroby reumatycznej.

Naproxenum natricum (synonim: Naprosyn)

s*l sodowa kwasu D-2-(6-metoksy-2-fenylo)-propionowego

Naproxen działa najsilniej p/zapalnie ze wszystkich pochodnych kwasu propionowego (jest tak*e najbardziej toksyczny). Wykazu­je równie* w*a*ciwo*ci p/b*lowe i p/gor*czkowe.

W organi*mie ulega w ca*o*ci biotransformacji; ca*kowicie wi**e si* z bia*kami surowicy krwi. Dzia*a d*ugotrwale (T_1/2 = 14 h) poprzez hamowanie aktywno*ci cyklo­oksy­genazy prostaglandynowej.

Lek ten powoduje wyst*pienie wielu dzia*a* nieporz*danych, przy czym sa to g**wnie zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (owrzodzenia, krwawienia).

Naproxen stosowany jest w ostrych i przewlek*ych stanach zapalnych ko*ci i tkanek, w napadach dny moczanowej, a tak*e w zwalczaniu b*lu o *rednim nat**eniu i r**nym pochodzeniu.

Nabumetonum (synonim: Relifex)

4-(6-metoksy-2-naftylo)-2-butanon

Zwi*zek powy*szy jest prolekiem, ulegaj*cym w w*trobie biotransformacji do czynnego farmakologicznie metabolitu:

kwas 6-metoksy-2-naftylooctowy

Nabumeton, w formie proleku, bardzo s*abo hamuje aktywno** COX, natomiast jego aktywny metabolit charakteryzuje si* siln* inhibicj* cyklooksygenazy prosta­glan­dy­nowej. Dzia*a silnie i d*ugotrwale p/zapalnie oraz p/b*lowo (T_1/2 = 24 h).

Nabumeton podawany jest w chorobie reumatycznej, przy reumatoidalnym zapaleniu staw*w oraz w chorobie zwyrodnieniowej staw*w.

Acidum tiaprofenicum (synonim: Surgam)

kwas 2-(5-benzoilo-2-tienylo)-propionowego

Lek ten dzia*a silnie p/b*lowo, a tak*e p/obrz*kowo, p/zapalnie, i p/gor*cz­ko­wo. Si*a dzia*ania tego leku jest podobna do Naproxenu.

Stosowany jest g**wnie w reumatologii - w zapaleniu torebki stawowej, w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, w rwie kulszowej. Jest r*wnie* podawany przy z*amaniach, st*uczeniach, w b*lach pooperacyjnych (zabiegi ortopedyczne, chirurgia plastyczna), w zapaleniu *y* i po ekstrakcji z*b*w.

OKSOPOCHODNE PIRAZOLINY I PIRAZOLIDYNY

ad. 1. Pochodne pirazolin-5-onu:

wykazuj* g**wnie dzia*anie p/b*lowe i p/zapalne, nie wykazuj* zaś w*a*ciwo*ci p/zapalnych;

niekt*re z nich dzia*aj* spazmolitycznie;

Jest to starsza grupa lek*w wprowadzona do lecznictwa pod koniec ubieg*ego wieku. Charakteryzuja si* du** toksyczno*ci* - uszkadzaj* szpik, dzia*aj* kan­ce­ro­gen­nie, powoduj* tak*e agranulocytoz*, owrzodzenia gard*a i jamy ustnej, uszkadzaj* narz*dy mi**szowe (nerki, w*troba) oraz wywo*uja reakcje uczuleniowe.

Zwi*zki będ*ce pochodnymi pirazolino-5-onu hamuj* aktywno** COX tylko w o*rod­ko­wym uk*adzie nerwowym, nie dzia*aj* zaś na obwodzie i tym samym nie dzia*aj* p/zapalnie.

zale*no** dzia*ania od budowy pochodnych pirazoliny

∗ niepodstawina pirazolina nie wykazuje w*a*ciwo*ci farmakologicznych;

∗ aktywo** farmakologiczn* wyk*zuj* zar*wno 3-okso- jak i 5-okso-pochodne pi­ra­zo­li­ny, ale 5-oksopochodne charakteryzują si* silniejszym dzia*aniem leczniczym;

∗ dla wyst*pienia efektu farmakologicznego konieczna jest r*wnie* obecno** pod­staw­ni­k*w przy atomach azotu:

- N₁ - zazwyczaj fenyl;

- N₂ - zazwyczaj grupa metylowa, ale korzystne jest wprowadzenie podstawnika rozga**zionego;

∗ obecno** atom*w wodoru przy w*glu C₄, sprawia *e pochodne te s* bardzo aktywne che­micznie - w organi*mie ulegaj* r**norodnym przemianom metabolicznym;

∗ optymalnym dzia*aniem p/b*lowym i p/gor*czkowym charakteryzuj* si* pochodne za­wie­raj*ce grup* aminow* przy C₄; jednocze*nie s* one bardzo niebezpieczne, ponieważ ulegaj* przemian* do zwiazk*w kancerogennych (np. Aminophenazonum)

Phenazonum (synonim: Antypiryna, Fenazon)

2,3-dimetylo-1-fenylo-3-pirazolin-5-on

Fenazon dzia*a p/b*lowo, p/gor*czkowo i spazmolitycznie. Jest lekiem bardzo toksy­cznym - ju* w ma*ych dawkach powoduje obrz*k b*on *luzowych, wzmo*one pocenie si*, senno** i zawroty g*owy.

*atwo wch*ania si* z przewodu pokarmowego, szybko osi*gając maksymalne st**enie we krwi. W organi*mie metabolizowany jest m. in. do 4-hydroksyantypiryny i w postacj glukuronian*w wydalany jest z moczem. Fenazon, z uwagi na nie­pod­sta­wio­ne atomy wodoru przy C₄, jest zwi*zkiem bardzo reaktywnym.

Obecnie fenazon stosowany jest wy**cznie w mieszankach recepturowych przy nerwo­b*lach, b*lach staw*w i mi**ni, w migrenie, przy bolesnym miesi*czkowaniu oraz w przezi*bieniach. Nie mo*e by* podawany przez d*u*szy czas.

Aminophenazonum (synonim: Pyramidonum, Amidophen)

1-fenylo-2,3-dimetylo-4-(dimetyloamino)-3-pirazolin-5-on

Wprowadzenie ugrupowania dimetyloaminowego w pozycj* 4 doprowadzi*o do optyma­li­za­cji dzia*ania p/b*lowego i p/gor*czkowego. Jednocze*nie wzros*a toksy­czno** leku. Powoduje on m. in. uszkodzenie szpiku, w*troby oraz innych narz*d*w mi**szo­wych. Lek zwi*ksza ponadto ryzyko wyst*pienia choroby nowotworowej.

Pyramidon wykazuje aktywno** p/b*low* i p/gor*czkow* silniejsz* od fenazonu oraz salicylan*w. Jest inhibitorem cyklooksygenazy - g**wnie w o*rodkowym uk*adzie nerwo­wym - dlatego te* nie wykazuje (lub prawie nie wykazuje) dzia*ania p/zapalnego.

Pyramidon *atwo wch*ania si* z przewodu pokarmowego, osi*gaj*c maksy­mal­ne st**enie w surowicy krwi po około jednej godzinie. W w*trobie ulega bio­tran­sfor­ma­cji, w wyniku kt*rej odszczepieniu ulega grupa dimetyloaminowa:

Dimetyloamina ulega nitrozowaniu, w wyniku czego powstaj* nitrozo­pochodne uwalniaj*ce rodniki metylowe, kt*re z kolei wchodz* w reakcje z zasadami kwas*w nukleinowych - prowadzi to do zaburze* w syntezie bia*ek (kancerogenno**).

Aminophenazon stosowany jest jako lek typowo objawowy przy podwy*szonej temperaturze (grypa, angina). Obecnie jest raczej rzadko stosowany. Wchodzi w sk*ad nast*puj*cych lek*w z*o*onych:

GARDAN - Aminofenazon, s*l sodowa metamizolu;

PABIALGINA - Aminofenazon, Allobarbital;

VERAMID - Aminofenazon, Veronal (Barbital);

VEGANTALGIN - Aminofenazon, Allobarbital, chlorowodorek adyfeniny;

Propyphenazonum (synonim: Arantil P)

1-fenylo-2,3-dimetylo-4-izopropylo-3-pirazolin-5-on

Propyfenazon dzia*a kilkakrotnie silniej p/b*lowo i p/gor*czkowo od Aminophenazonu. Jest jednocze*nie mniej toksyczny (nie zwi*ksza ryzyka choroby nowotworowej), albowiem ma inny metabolizm niż Aminophenazon. W niekt*rych krajach zast*pi* ca*kowicie Aminophenazon.

GARDAN P - Propyfenazon, s*l sodowa metamizolu;

PABIALGINA P - Propyfenazon, Allobarbital;

Metamizolum natricum (synonim: Pyralginum, Analgin, Dipyron, Novalgina)

N-(1-fenylo-2,3-dimetylo-5-okso-pirazolin-4-ylo)-N-metylo-

-aminometanosulfonian sodu

Pyralgin jest najsilniej dzia*aj*cym lekiem p/b*lowo z tej grupy. Dzia*a tak*e p/gor*­czkowo silniej od salicylan*w. Wykazuje ponadto s*abe w*a*ciwo*ci spaz­mo­li­tycz­ne oraz s*abe lub bardzo s*abe dzia*anie p/zapalne (Pyralgin hamuje aktywno** COX g**wnie w o*rod­­ko­wym uk*adzie nerwowym).

Lek podawany jest doustnie, w injekcji do*ylnej (*atwo rozpuszcza si* w wodzie) lub doodbyt­niczo. Pyralgin cechuje stosunkowo wysoka toksyczno** - powoduje zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, objawy uczuleniowe oraz uszkodzenie szpiku.

Pyralgin stosowany jest w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, dr*g ***ciowych i moczowych, w napadach kolki w*trobowej, nerkowej i jelitowej oraz w nerwo­b*lach.

Pyralgin cz*sto kojarzony jest z miolitykami i cholinolitykami lub innymi lekami przeciwb*lowymi np.:

TOLARGIN - Pyralgin, chlorowodorek papaweryny, metyloazotan atropiny;

SCOPOLAN - Pyralgin, bromek N-butyloscopolaminy;

GARDAN - Pyralgin, Aminofenazon;

ad. 2. Pochodne pirazolidyn-3,5-dionu:

wykazuj* g**wnie dzia*anie p/zapalne i p/reumatyczne;

zale*no** działania od budowy pochodnych pirazolidyn-3,5-dionu

* utworzenie drugiego ugrupowania karbonylowego (przy C₃) w uk*adzie 5-okso­pirazo­liny daje pochodne pirazolidyn-3,5-dionu;

* dla dzia*ania farmakologicznego najkorzystniejsze jest, gdy podstwniki R s* fenylami;

* korzystnie na w*a*ciwo*ci farmakologiczne pochodnych pirazolidyn-3,5-dionu wp*y­wa tak*e podstawienie jednego z atom*w wodor*w przy C₄ podsta­w­­ni­kiem alkilowym (np. n-butylowym); podstawienie dw*ch atom*w wodoru jest nie­wska­za­ne, albowiem uniemo*liwia tworzenie formy enolowej, charakteryzuj*cej się silniejszymi w*a*ciwościami kwasowymi, a wi*c silniejszym dzia*aniem p/zapalnym;

Phenylobutazonum (synonim: Butapirazol, Fenylobutazon)

1,2-difenylo-4-n-butylopirazolidyn-3,5-dion

Butapirazol dzia*a silnie p/zapalnie i p/b*lowo, jest inhibitorem cyklo­oksy­ge­na­zy prosta­glan­dy­nowej. Zwi*ksza wydzielanie kwasu moczowego z organizmu. Silniejsze dzia*anie p/zapalne spowodowane jest mo*liwości* wyst*powania Fenylobutazonu w formie enolo­­wej, co wi**e si* ze wzrostem w*a*ciwo*ci kwasowych zwi*zku.

Lek *atwo wch*ania się z przewodu pokarmowego, osi*gaj*c maksymalne st**enie w surowicy krwi po 30 minutach. W ustroju ulega biotransformacji daj*c aktywne farmakologicznie pochodne: oksyfenbutazon i kebuzon:

Obydwa metabolity posiadaj* w*a*ciwo*ci p/zapalne i p/reumatyczne. Dzia*aj* s*abiej od Fenylobutazonu, ale jednocze*nie charakteryzuj* si* mniejsz* toksyczno*ci*.

Fenylobutazon nal*y do lek*w bardzo toksycznych (jest na 5 miejscu w*r*d lek*w b*d*cych przyczyn* *mierci). Mo*e powodowa* podra*nienia i owrzodzenia *o**dka oraz jelit, zapalenie w*troby, krwiomocz, uszkodzenie szpiku kostnego (agranulocytoza, ma*op*ytkowo**, niedokrwisto**). Lek ten mo*e by* stosowany tylko przez kr*tki okres czasu tj. maksymalnie przez 7 - 10 dni.

Fenylobutazon stosowany jest w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, w zesztywniaj*cym zapaleniu staw*w kr*gos*upa, w chorobie zwyrodnieniowej, w napadach dny moczanowej oraz w zakrzepowym zapaleniu *y*.

Preparaty z*o*one zawieraj*ce fenylobutazon:

RHEUMANOL - Fenylobutazon, chlorowodorek izopiryny; preparat jest stosowany kr*tkotrwale w leczeniu reumatoidalnego zapalenia staw*w, w zesztywniaj*cym zapaleniu kr*gos*upa;

CLOPHEZONUM (PERCLUSONE) - Fenylobutazon, Clofexamid (1:1); preparat ten dzia*a d*u*ej i silniej ni* sam Fenylobutazon; silnie hamuje aktywno** bradykinin, zwi*ksza tak*e wydzielanie kwasu moczowego.

Azapropazonum (synonim: Prolixan)

5-(dimetyloamino)-9-metylo-2-propylo-1H-pirazolo [1,2-a] [1,2,4]

benzotiazyno-1,3 -[2H]-dion

Azapropazon charakteryzuje si* mniejsz* toksyczno*ci* ni* pozosta*e leki tej grupy (jak np. Fenylobutazon). Dzia*a p/zapalnie i p/reumatycznie. Jest antagonist* bradykininy. Nie ulega biotransformacji w ustroju i jest wydalany z moczem w postaci niezmienionej. Stosowany jest g**wnie w reumatologii - reumatoidalne zapalenie staw*w, zesztyw­nia­j*ce zapalenie stawów kr*gos*upa, zapalenie *y*, napady dny moczanowej.

POCHODNE PARA-AMINOFENOLU

Pochodne te charakteryzuj* si* silnym dzia*aniem p/gor*czkowym i p/b*lowym. Hamuj* aktywno** cyklooksygenazy tylko w o*rodkowym uk*adzie nerwowym, nie dzia*aj* zaś na obwodzie, w związku z czym nie wykazuj* w*a*ciwo*ci p/zapalnych.

Phenacetinum

p -etoksyacetanilid

Fenacetyna hamuje syntez* prostanoid*w. Dzia*a p/gor*czkowo i p/b*lowo. Szybko wch*ania si* z przewodu pokarmowego i w 80% jest metabolizowana w w*­tro­bie do p-aminofenolu, a następnie jest wydalana przez nerki w po**czeniu z kwasem glukuronowym. 1% Fenacetyny jest wydalany z moczem w stanie niezmienionym.

Lek ten charakteryzuje si* stosunkowo wysok* toksyczno*ci*. Powoduje m. in. niedokrwisto** hemolityczn*, methemoglobini*, uszkadza nerki i w*trob*, pora*a o*rodek oddechowy.

Fenacetyna jest stosowana g**wnie w b*lach g*owy r**nego pochodzenia, w tym pochodzenia migrenowego.

Paracetamolum (synonim: Acenol, Apap, Panadol, Paracetamol, Acetaminophen)

p-hydroksyacetanilid

Paracetamol jest metabolitem Fenacetyny, charakteryzuj*cym si* silniejszym od niej dzia*aniem p/gor*czkowym i p/b*lowym oraz mniejsz* toksyczno*ci*.

Paracetamol wydalany jest z moczem g**wnie w postaci sprz**onej z kwasem gluku­ro­nowym, a tylko w ma*ym stopniu ulega hydroksylacji przy grupie aminowej, kt*ra nast*pnie ulega spontanicznie utlenieniu do N-acetylo-p-chinonoiminy (związek ten silnie uszkadza w*trob*). Toksyczno** paracetamolu zwi*ksza si* po spożyciu alkoholu, a jego przedawkowanie prowadzi do marsko*ci w*troby.

Paracetamol hamuje aktywno** COX w o*rodkowym uk*adzie nerwowym, dzia*a p/b*lo­­wo poprzez podwy*szenie progu b*lowego i spadek wra*liwo*ci na dzia*anie kinin i serotoniny, natomiast jego dzia*anie p/gor*czkowe spowodowane jest spadkiem st**enia prostaglandyn w podwzg*rzu.

Paracetamol stosowany jest w ostrych i przewleklych b*lach, w migrenowych b*lach g*owy, w b*lach miesi*czkowych oraz w stanach gor*czkowych (zw*aszcza u dzieci). Wchodzi on w sk*ad wielu lek*w z*o*onych:

CEFALGIN (ANALGET, SARIDON) - Paracetamol, Kofeina, Propylofenazon;

COLDREX - Paracetamol, chlorowodorek fenylefryny, Kofeina, kwas askor­bowy, wodzian terpinu;

THOMAPIRYN - Paracetamol, Kofeina, Aspiryna;

THOMAPIRYN C - Thomapiryn i kwas askorbowy;

ACENOL CUM COFFEINO - Paracetamol, Kofeina;

Metabolizm Paracetamolu

ZWIĄZKI HETEROCYKLICZNE O CHARAKTERZE ZASADOWYM (STOSOWANE W POSTACI SOLI ADDYCYJNYCH Z KWASAMI)

Benzydamini hydrochloridum (synonim: Benalgin)

chlorowodorek 1-benzylo-3-(3-dimetyloaminopropoksy)-1H-indazolu

Lek dzia*a p/zapalnie, p/obrz*kowo i spazmolitycznie. Zmniejsza napi*cie mi**ni szkiele­­to­wych, wykazuje tak*e w*a*ciwo*ci miejscowo-znieczulaj*ce.

Stosowany jest w stanach zapalnych dr*g oddechowych, obrz*kach r**nego pochodzenia, w tym w obrz*kach pourazowych.

Chinini hydrochloridum

chlorowodorek (5-winylo-2-chinuklidynylo)-(6-metoksy-4-chinolilo)-metanolu

Chinina to lewoskr*tny enancjomer b*d*cy alkaloidem pochodz*cym z kory drzewa chinowego Cinchona succirubra (enancjomer prawoskr*tny - Chinidyna - jest lekiem p/arytmicznym). Chinina dzia*a p/b*lowo, p/gor*czkowo i p/malarycznie, wykazuje s*aby efekt immunosupresyjny - hamuje wytwarzanie przeciwcia* i kom*rek odporno*ciowych, co wykorzystane zosta*o w transplantologii. Hamuje r*wnie* aktywno** czynnika zapalenia odpowiedzial­nego za nie*yt g*rnych dr*g oddechowych.

AMIDOCHIN - Chinina, Aminofenazon, Kofeina; preparat ten jest stosowany w pocz*tkowym stadium grypy oraz w ostrych stanach zapalnych g*rnych dr*g oddechowych;

ISOCHIN - Chinina, Salicylamid, Kofeina; lek ten stosowany jest podobnie jak preparat poprzedni.

NIESTEROIDOWE ŚRODKI P/ZAPALNE O DZIAŁANIU SWOISTYM - STOSOWANE JAKO LEKI DRUGIEGO RZUTU

W REUMATOIDALNYM ZAPALENIU STAWÓW

Chloroquini diphosphas (synonim: Arechin, Aralen)

difosforan 4-(4-dietyloamino-1-metylobutyloamino)-7-chlorochinoliny

Lek wykazuje aktywno** p/malaryczn* i p/zapaln*. Ma zdolno** gromadzenia si* w lizosomach. Hamuje aktywno** enzym*w lizosomalnych, zwi*ksza pH w kom*r­­kach zapalnych, hamuje uwalnianie niekt*rych mediator*w stanu zapalnego (g**wnie histami­ny i serotoniny). Poza tym hamuje syntez* DNA i RNA w kom*rkach bior*cych udzia* w powstawaniu odczynu zapalnego. Dzia*a pierwotniakob*jczo i immuno­supresyjnie. Lek ten jest stosowany w leczeniu go**ca stawowego (poprawa nast*puje po 2-3 miesi*cach kuracji), liszaja rumieniowatego i w reumatoidalnym zapaleniu staw*w.

Penicillaminum (synonim: Cuprenil)

3-merkapto-D-walina

Penicylamina jest produktem rozszczepienia penicyliny, stosowanym w reumatoidal­nym zapaleniu staw*w. Lek ten rozk*ada mostki dwusiarczkowe (-S-S-) w kompleksach immunoglobulin, tworz*cych si* u ludzi cierpi*cych na reumatoidalne zapalenie staw*w. Ponadto zmniejsza poziom immunoglobulin i hamuje rozwoj tkanki, czego efektem jest zmniejszenie bolesno*ci, obrz*ku i sztywno*ci staw*w. Wychwytuje tak*e kationy metali ci**kich (g**wnie Hg, Cu, Pb, Fe) tworz*c z nimy rozpuszczalne w wodzie kompleksy, kt*re nast*pnie s* wydalane z moczem.

Penicylamina stosowana jest w reumatoidalnym zapaleniu staw*w, w leczeniu choroby Wilsona, a tak*e w zatruciu metala­mi ci**kimi.

Arthioglucosum (synonim: Solganyl B)

1-aurotio-D-glukopiranoza

Natrii aurothiomalas (synonim: Tauredon)

aurotiobursztynian sodu

Związki złota stabilizują błony lizosomalne, hamują aktywność enzymów lizosomalnych, hamują syntezę prostaglandyn i histaminy. Blokują grupy sulf­hy­dry­lo­we białek, uniemożliwiając powstanie połączeń dwusiarczkowych w kompleksach gamma-globulin.

Związki złota charakteryzują się ponadto toksycznością w stosunku do narządów miąższowych. Powodują także wystąpienie uczuleń, białkomoczu i zawrotów głowy. Są to leki stosowane w reumatoidalnym i łuszczycowym zapaleniu stawów.

Salazosulfapyridinum (synonim: Sulfasalazin)

kwas 5-[p-(2-pirydylosulfamoilo)-fenylo-azo]-salicylowy

W ustroju rozpada się dając dwa czynne metabolity: sulfapirydynę (hamuje syntezę prostaglandyn) oraz kwas 5-aminosalicylowy (hamuje reumatoidalne roz­szcze­pie­nie stawów). Lek łączy więc aktywność salicylanów i sulfonamidów. Stosuje się we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego oraz w zmianach reumatoidalnych.

Zestaw dostępnych nienarkotycznych leków przeciwbólowych jest bardzo bogaty.

Są to związki bardzo zróżnicowane pod względem chemicznym.

Mechanizm ich działania polega na hamowaniu syntezy prostaglandyn lub najważniejszego w ich syntezie enzymu - cyklooksygenazy (COX).

Leki należące do tej grupy:

- nie działają na receptory opioidowe,

- nie powodują euforii i nie prowadzą do powstania nałogu,

- choć nadużywanie niektórych z nich może wywołać lekozależnoć.

- znoszą bóle łagodne i umiarkowane.

Nienarkotyczne leki przeciwbólowe są zwykle obdarzone dodatkowo właściwościami przeciwgorączkowymi i przeciwzapalnymi. Z tego względu większość z nich zalicza się do grupy tzw. niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), w konsekwencji stosowanych głównie w chorobach reumatycznych, choć nie tylko.

Większość z nich można kupić bez recepty, tylko niektóre muszą być przepisane przez lekarza.

Popularny paracetamol jest lekiem o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, nie posiada natomiast właściwości przeciwzapalnych. Jest stosunkowo bezpieczny w stosowaniu i łagodny dla żołądka. Nie wolno jednak przekraczać dobowej dawki całkowitej 4 gram ze względu na możliwe uszkodzenie wątroby. Dlatego zawsze należy dokładnie przeczytać ulotkę informacyjną danego preparatu i zwrócić szczególną uwagę na to, ile miligram paracetamolu on zawiera. Oprócz wielu preparatów zawierających tylko paracetamol (różnią się nazwą i dawką)wchodzi on także w skład licznych preparatów złożonych.

Natomiast takie związki jak na przykład kwas acetylosalicylowy , ibuprofen i jego pochodne, diklofenak, naproksen czy ketoprofen mają oprócz działania przeciwbólowego i przeciwgorączkowego także działanie przeciwzapalne. Rekomenduje się je więc szczególnie do zwalczania bólu towarzyszącego schorzeniom o podłożu zapalnym.

Liczne działania niepożądane objawiające się po zastosowaniu leków z grupy niesterydowych przeciwzapalnych skłaniają do celowości ich stosowania (czasem niestety bezkrytycznym), a przede wszystkim są przestrogą przed ich nadużywaniem.

- Najbardziej niekorzystne działanie niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ) wywierają na przewód

pokarmowy.

- Astma oskrzelowa i choroby alergiczne są poważnym przeciwwskazaniem do stosowania NLPZ, gdyż te

mogą nasilać skurcze oskrzeli.

- Przy nadmiernym spożywaniu NLPZ może dojść do uszkodzenia wątroby.

- Tak jak większość leków, także i te mogą powodować objawy nadwrażliwości i odczyny alergiczne.

- Wpływ NLPZ na krzepnięcie krwi ma dwojakie znaczenie. Niekiedy mogą być wykorzystywane w

profilaktyce przeciwzawałowej i profilaktyce udarów niedokrwiennych mózgu.

- Przyjmując leki z tej grupy trzeba mieć jednak zawsze na uwadze możliwość wywołania krwotoków,

szczególnie dotyczy to osób przyjmujących jednoczenie leki przeciwzakrzepowe.

Trochę informacji z technologii postaci leków.

Leki przeciwbólowe występują w różnych postaciach.

Najbardziej wygodne jest ich zażycie doustne, czy to w postaci tabletki, kapsułki, czy też syropu. W celu wywołania działania miejscowego stosuje się maści i żele, nanosząc je na bolące miejsca.

Gdy istnieje potrzeba szczególnej ochrony przewodu pokarmowego przed ich niekorzystnym działaniem ubocznym, można skorzystać z czopków lub podać pacjentowi lek z ampułki czy fiolki.

W celu wyeliminowania niepożądanych efektów ubocznych opracowuje się nowe formy leków, pozwalających na ochronę śluzówki żołądka poprzez ograniczenie częstości zażywania leku bez konieczności zmniejszania dawki oraz poprzez uniemożliwienie kontaktu leku ze śluzówką żołądka.

Tak więc opracowano specjalnie powlekane tabletki, kapsułki lub tzw. peletki. Specjalnie dobrana otoczka nie dopuszcza do uwolnienia drażniącej substancji w żołądku, bo rozpuszcza się dopiero w jelicie. Aby zmniejszyć konieczność częstego zażywania opracowano postacie leku o przedłużonym działaniu. Dawkuje się je zatem zaledwie 1- lub 2-krotnie w ciągu doby. Ich przedłużone działanie uzyskuje się zwykle poprzez spowolnione uwalnianie substancji leczniczej z tabletki.

Na opakowaniach leków o przedłużonym działaniu zazwyczaj znajdują się specjalne oznaczenia: tabletki powlekane, tabletki o przedłużonym działaniu, depot lub depo, SR (oznacza Slow Release tzn. powolne uwalnianie), retard (opóźnione uwalnianie, co oznacza, że tylko część dawki leku uwolniona jest z tabletki zaraz po zażyciu, w żołądku, za pozostała część uwalnia się w dłuższym czasie już w jelitach). Tabletek ani kapsułek o przedłużonym działaniu nie należy dzielić (chyba że mają kreskę podziału), ani rozgryzać. Naruszenie takiej tabletki powoduje zniszczenie specyficznej powłoczki, od której zależy uwalnianie substancji leczniczej. Może to być niebezpieczne ze względu na jednorazowe uwolnienie w żołądku całości substancji leczniczej. Z tego samego powodu tabletek o przedłużonym działaniu nie wolno popijać ani gorącymi, ani zawierającymi alkohol, płynami. Należy też zwrócić uwagę na częstość przyjmowania leku o przedłużonym działaniu - nie 3-4 razy dziennie, jak większość typowych preparatów, a zaledwie (zgodnie z zaleceniem na ulotce) 1- lub 2-krotnie w ciągu dnia.

W celu ochrony błony śluzowej u osób z chorobą wrzodową, lub stosujących NLPZ dłuższy okres, podaje się tzw. leki osłonowe:

- inhibitory pompy protonowej (omeprazol, lanzoprazol, pantoprazol)

- antagoniści receptora H₂ (ranitydyna, famotydyna)

- analogi prostaglandyny E₁ (mizoprostol + diclofenak prep. Arthrotec tabl)

- śluzy roślinne

Trochę chemii leków.

Podział leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych

Przynależność chemiczna	Nazwa międzynarodowa leku
Anilidy	Paracetamol Phenacetin Propacetamol
Benzydaminy	Benzydamine
Bytylopirazolidyny	Kebuzone Mofebutazone Oxyphenbutazone Phenylbutazone
Koksyby	Celecoxib Rofecoxib
Oksykamy	Meloxicam Piroxicam Tenoxicam
Pirazolony	Azapropazone Aminophenazone Metamizole Nifenazone Phenazone Propyphenazone
Pochodne benzoksazocyny	Nefopam
Pochodne chinoliny	Chloroquine
Pochodne kwasu antranilowego	Flufenamic acid Meclofenamic acid Mefenamic acid
Pochodne kwasu arylooctowego	Acemetacin Bufexamac Diclofenac Etodolac Indometacin Ketorolac Lonazolac Sulindac Tolmetin
Pochodne kwasu nikotynowego	Niflumic acid Morniflumate
Pochodne kwasu propionowego	Alminoprofen Dexibuprofen Fenbufen Fenoprofen Flurbiprofen Ibuprofen Ketoprofen Naproxen Suprofen Tiaprofenic acid
Pochodne metylheksahydroazepiny	Meptazinol
Pochodne naftylobutanonu	Nabumetone
Pochodne pirymidyny	Rimazolium metilsulfate
Salicylany	Acetylosalicylic acid Aloxpirin Benorilate Carbasalate calcium Choline salicylate Co-codaprin Diflunisal Ethenzamide Salicylamide Salsalate Sodium salicylate
Sulfonamidy	Nimesulide

---