Zasady, formy, środki i metody aktywności ruchowej adaptacyjnej, rekreacyjnej i treningu sportowego

Metoda (z gr. - droga postępowania) nauczania, to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia, czyli zestaw czynności (środków wychowania fizycznego), które mają spowodować założone zmiany w osobowości uczniów.

Podział metod:

• Metody kształtowania cech motorycznych tj. ciągłą, powtórzeniową, zmienną, interwałową

• Metody nauczania ćwiczeń ruchowych tj. syntetyczną (nauczanie w całości), analityczną (nauczanie częściami), kompleksową (kombinowaną)

• Metody wychowania tj. m. wpływu osobistego, m. wpływu sytuacyjnego, m. wpływu społecznego, m. kierowania samowychowaniem

• Metody nauczania ćwiczeń ruchowych w zależności od charakteru i rodzaju postrzegania zmysłowego tj. m. oglądowe (wzrok), słownego ujęcia ruchu, oddziaływania sensorycznego z wyjątkiem analizatora wzrokowego (dotykowe, słuchowe w zakresie rytmu i tempa, równoważne, kinestetyczno - ruchowe), praktycznego działania

Metody stosowane przez nauczyciela wychowania fizycznego w procesie lekcyjnym wg. S.Strzyżewskiego

1. Metody wychowania fizycznego

2. Metody prowadzenia lekcji wychowania fizycznego

3. Metody nauczania techniki ćwiczeń ruchowych i taktyki gry

4. Metody treningowe

5. Metody wychowawcze

Metody	Granice stosowalności
Metody reproduktywne (odtwórcze)
Metoda naśladowcza - ścisła (nauczyciel określa zadanie-ćwiczenie, uczniowie ściśle je odtwarzają) Metoda zadaniowa - ścisła (nauczyciel stawia uczniów w sytuacji zadaniowej- ścisłej tzn. takiej w której uczniowie odczuwają wewnętrzną potrzebę osiągnięcia ściśle określonego przez nauczyciela celu) Metoda programowanego uczenia się (j.w. ale nauczyciel podaje program osiągnięcia celu w postaci broszury, tablic informacyjnych, uczeń samodzielnie się uczy, koryguje, ocenia)	Realizacja prostych zadań-ćwiczeń w sytuacjach gdy czynności motywujące są niepotrzebne albo inne odniosły zamierzonego skutku Realizacja zadań ściśle określonych, raczej trudnych i złożonych Realizacja zadań ścisłych poddających się stosunkowo łatwo zaprogramowaniu w postaci ścisłej instrukcji
Metody proaktywne (usamodzielniające)
Metoda zabawowa - naśladowcza (nauczyciel stwarza sytuację zadaniową polegającą na wywołaniu u dzieci potrzeby naśladowania określonego przedmiotu, zjawiska, którego istotą jest określony ruch, dzieci naśladują zjawisko wg własnego wyobrażenia i inwencji)	Realizacja gimnastyki ogólnorozwojowej dla małych dzieci

Metody	Granice stosowalności
Metody proaktywne (usamodzielniające)
Metoda zabawowa - klasyczna (nauczyciel podaje fabułę zabawy lub przepisów gry i odpowiednie czynności organizacyjne, zachowanie uczniów jest swobodne, ogranicza ich tylko fabuła lub przepisy) Metoda bezpośredniej celowości ruchu (nauczyciel poleca wykonanie prostego zadania w odpowiednio dobranej pozycji wyjściowej, celem bezpośrednim uczniów jest tylko wykonanie zadania, właściwy cel znany jest tylko nauczycielowi) Metoda programowanego usprawniania się (ćwiczący odczuwa potrzebę usprawniania się, rolę regulatora czynności usprawniających sprawuje środowisko np. „ścieżka zdrowia” - tablice orientacyjne, teren; wykonanie konkretnych zadań wymaga inwencji od usprawniającego się )	Realizacja zabaw i gier ruchowych oraz mini gier Realizacja półścisłych zadań ogólnorozwojowych głównie gimnastycznych (dla dzieci) Samodzielne realizowanie programów usprawniania się

Metody	Granice stosowalności
Metody kreatywne (twórcze)
Metoda ruchowej ekspresji twórczej (uczniowie powinni samodzielnie rozwiązać zadanie ruchowe, każde zademonstrowane zadanie uważa się jako prawidłowe, zadania to inscenizacja określonych tematów mimiką i ruchem) Metoda problemowa (uczniowie stawiani są w sytuacji problemowej, z którą spotykają się pierwszy raz, analizują sytuację, tworzą rozwiązania problemu i weryfikują jego poprawność w praktycznym działaniu)	Zadania ruchowe wymagające inwencji twórczej Zadania problemowe z zakresu różnych sfer kultury fizycznej

Metody prowadzenia zajęć wf oraz stymulowania samorzutnej działalności ruchowej dziecka (ucznia).

I. Metody twórcze - polegają na samodzielnym rozwiązywaniu zadań otwartych tj. takich które mają nieskończoną liczbę rozwiązań, nie podlegają schematom, nie wymagają pokazu, uczeń ma okazję do wyrażania się za pomocą ruchu, daje mu poczucie swobody i satysfakcję

1. Samorzutna działalność (odkrywcza) jako czynnik wzbogacający psychoruchowe doświadczenia dziecka - dostarczenie możliwie najwięcej impulsów z zewnątrz które kształtują czucie proprioceptywne (czucie zmian w mięśniach, stawach, ścięgnach, organach równowagi itd) poprzez kontakt z zabawkami, przyborami, różnymi warunkami środowiskowymi (plac zabaw, piasek, śnieg, las woda), zwiększa się zasób doświadczeń dziecka będących podstawą dalszego rozwoju ruchowego

2. Próby zastosowania najwłaściwszych rozwiązań ruchowych w różnych sytuacjach (metoda prób i błędów) - w celu osiągnięcia określonego celu (zjechać na nartach z górki, przeprowadzić piłkę omijając przeszkody) dziecko wykonuje wiele prób, popełnia błędy, z biegiem czasu i doświadczenia unika błędów, a zapamiętuje działania przybliżające go do osiągnięcia celu, w układzie nerwowym tworzą się stereotypy ruchowe, rola nauczyciela/rodzica polega na wzmacnianiu zaufania dziecka we własne siły, pochwały,

3. Zabawy tematyczne i konstrukcyjne - stwarzają możliwość do rozwijania wyobraźni oraz inwencji twórczej. Prostsze formy zabaw tematycznych polegają na nadawaniu różnym przedmiotom umownego znaczenia np. gorąca kula, szczur, koszenie trawy lub naśladowanie prostych czynności np. koszenie trawy , mycie samochodu. Kolejnym etapem jest odtwarzanie scen i sytuacji z otaczającego środowiska i telewizji np. dzieci bawią się w szkołę, strażaków, wojsko, lekarza itd. Zabawy konstrukcyjne mają dodatkowe walory higieniczno zdrowotne kiedy realizowane są w plenerze, nad wodą, na plaży (budowa mostów, pociągów z krzeseł, budowa gmachów)

4. Metoda opowieści ruchowej - wymaga ingerencji nauczyciela/rodzica, dzieci ilustrują ruchem opowiedzianą fabułę, baśń (zwiedzanie zoo, wycieczka do lasu); stosowana w wieku 5 - 8 lat kiedy wyobraźnia jest najbardziej rozbudowana

5. Gimnastyka twórcza R. Labana - stosowane środki to: pantomima, inscenizacja, improwizacja ruchowa, wiązanie ruchu z muzyką, stosuje głównie zadania otwarte, daje możliwość samoekspresji, poczucia ruchu, przykłady zadań: w dwójkach „jedynka” tańczy w pozycji niskiej w rytm muzyki, a „dwójka” w pozycji wysokiej okrążając partnera

6. Praca szkolna K. Orffa - 3 filary metody: muzyka, słowo i ruch np. zaśpiewanie tekstu z własna melodią, powiązanego z ruchem, dzieci muzykują na instrumentach, improwizują z muzyką i bez, naśladują zwierzęta, zabawki, wykrzykują rytm do słów lub słowa do rytmu, teksty wyliczanek i wierszyków interpretują ruchem

7. Gimnastyka rytmiczna A. i M. Kniesów - gimnastyka utaneczniona, wykonywana z muzyką mechaniczną czy perkusyjną (przybory symulujące perkusję np. grzechotki, bębenek, dzwoneczki przymocowane do rąk czy nóg), ćwiczenia w formie naśladowania nauczyciela bądź ekspresja własna, ograniczone są komendy słowne, zróżnicowany akompaniament stymuluje ruch i taniec

8. Metoda problemowa - określona zadania problemowe mogą być wykorzystywane w danej grupie kilkakrotnie jednakże w odmiennych warunkach np. sprzęt, teren, przykłady zadań problemowych: jak zbudować zamek z piasku, jak wykorzystać ekspander dla osiągnięcia postępu w rozwoju mięśni, w parach złapać piętę przeciwnika,

II. Metody odtwórcze - polegają na posługiwaniu się pokazem lub naśladowania, bądź na odwoływaniu się do pamięci ćwiczącego, który wcześniej obserwował różne czynności

1. Zabawy naśladowcze - naśladowanie czyichś ruchów („rób tak, nie rób tak”, „mycie lustra”) lub odtwarzanie ruchów z pamięci („skaczą wróbelki”)

2. Metoda zabawowa - naśladowcza - odwołujemy się do wyobraźni i pamięci dziecka (naśladowanie karła, olbrzyma, skoki kangura, przejście po kładce nad potokiem, drzewo chwiejące się na wietrze) a czasem do pokazu

3. Metoda zadań ruchowych zamkniętych (bezpośredniej celowości ruchu) - w formie zadań zamkniętych kiedy pozycja wyjściowa, przebieg ruchu, końcowy efekt określone są przez pokaz lub słowne ujęcie ruchu, inwencja ćwiczącego jest bardzo ograniczona, występuje jedno rozwiązanie zadania, zadania zamknięte mają charakter zabawy (własne tempo ćwiczenia, swobodna atmosfera, bez komend) oraz metody ścisłej, jest szeroko stosowana w gimnastyce korektywnej oraz gimnastyce trzeciego wieku

4. Metoda ścisła - komendy, narzucanie tempa, koszarowy dryl, „odzwyczaja od myślenia”, zalecana przy ćwiczeniach orientacyjno - porządkowych bowiem dyscyplinuje dzieci, ułatwia manewrowanie grupą, przyspiesza właściwe reagowanie na sygnały i komendy, przyzwyczaja do przyjmowania prawidłowych postaw wyjściowych, przyspiesza utrwalanie stereotypów ruchowych

Metoda programowanego nauczania - nauczyciel daje uczniowi pozorną samodzielność w dochodzeniu do opanowania danej czynności, narzucając mu szczegółowy program dochodzenia do finalnego celu, uczeń podąża do celu małymi kroczkami , przyuczony do samokontroli; nauczyciel opracowuje program na zasadzie stopniowania trudności, objaśnianiu ćwiczeń, korygowaniu błędów, zachęcaniu, ocena jest stosowana jako element dopingujący ucznia do większego wysiłku, metoda rzadko stosowana ze względu na pracochłonność

Metody i formy intensyfikujące zajęcia ruchowe przez zastosowanie nowoczesnych rozwiązań organizacyjnych
(metoda jest sposobem realizacji założonego celu, forma jest zewnętrznym kształtem, postacią)

Metody nauczania ruchu

Forma (z łac. - kształt)- oznacza organizacyjną stronę nauczania, wg Ulatowskiego czynniki i zabiegi determinujące organizacyjno-czasowo-przestrzenne, zewnętrzne warunki nauczania. Obejmuje zewnętrzne warunki nauczania tj. dobór uczniów, rodzaj zajęć oraz warunki miejsca i pracy .

Do najczęściej stosowanych form organizacyjnych procesu wychowania fizycznego zaliczyć można:

• lekcję wychowania fizycznego

• zajęcia o charakterze higieniczno - zdrowotnym, ćwiczenia śródlekcyjne, ćwiczenia śródwarsztatowe, przerwy międzylekcyjne, gimnastyka korektywna

• zajęcia rekreacyjne realizowane w toku zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych

• sportowe formy zajęć tj. SKS-y, obozy i kolonie lenie i zimowe

Organizacyjne formy stosowane w toku lekcji:

1. Forma frontalna - uczniowie ustawieni przodem do nauczyciela, wykonują ćwiczenia jednocześnie i z jednakowym natężeniem, nauczyciel określa tempo ćwiczeń i sposób ich wykonania; forma frontalna usprawnia organizację, zwiększa intensywność ćwiczeń, ogranicza jednak aktywność ruchową i samodzielność uczniów

2. Forma zespołowa - uczniowie podzieleni na zespoły wykonują indywidualnie lub w parach ćwiczenia lub zadania ruchowe narzucone przez nauczyciela np. ćwiczenia na przyrządach lub na stacjach obwodu ćwiczebnego, każdy zastęp posiada swojego zastępowego który asekuruje współćwiczących, dba o dyscyplinę. Forma zajęć w zespołach może mieć równoległy (te same ćwiczenia, konfrontacja wyników między grupami) lub zmienny tryb postępowania (zespoły wykonują różne ćwiczenia).

3. Forma indywidualna - wykonanie przez poszczególnych uczniów odrębnych zadań np. przeprowadzenie rozgrzewki, opanowanie swojego programu ćwiczeń,

4. Forma stosowania zadań dodatkowych - pełnią w stosunku do zadania głównego różnorakie funkcje tj. wyrównawcza, współwspomagająca, doskonaląca, relaksowa, korekcyjna; zadania dodatkowe powinny być wprowadzane po zadaniu głównym, służą skróceniu biernej przerwy podczas wykonywania ćwiczeń, powinny być łatwe i bezpieczne, nie wymagające koncentracji uwagi

5. Forma obwodowo - stacyjna - wykonywanie różnorodnych ćwiczeń na poszczególnych stacjach, najczęściej na obwodzie koła, należy przestrzegać zmienności pracy mięśniowej, postaw i sposobów lokomocji),

6. Toru przeszkód - tzw. ścieżka sprawnościowa, ćwiczący musi pokonać pewną przestrzeń na której ustawione są przeszkody, daje możliwość indywidualnego wykonania ćwiczenia, rozwija samodzielność, indywidualna kontrola zmęczenia)

7. Łączenia ruchu z muzyką - np. aerobik, akompaniament muzyczny, ćwiczenia rytmiczno - taneczne także z przyborami; reguluje intensywność i rytm ćwiczeń, umożliwia wykonywanie ekspresyjnych ruchów, sprawia radość, wpływa na dobry nastrój)

SPECYFICZNE ZASADY TRENINGU

• Zasada specjalizacji - ukierunkowanie procesu treningu na uzyskanie wysokich osiągnięć w danej specjalności

• Zasada stałego wzrostu obciążeń - systematyczne narastanie obciążeń

• Zasada ciągłości - opiera się na prawidłowościach rozwoju procesów adaptacyjnych, ciągłość stosowania zróżnicowanych bodźców warunkuje rozwój pożądanych zmian adaptacyjnych

• Zasada cykliczności - periodyzacja procesu (cykle)

• Zasada zmiennego (falistego) charakteru obciążeń - racjonalne stymulowanie formy przez odpowiednie modelowanie obciążenia (objętość i intensywność)

• Zasada jedności wszechstronnego i specjalnego przygotowania - odpowiedni dobór środków przygotowania

• Zasada niezwłocznej informacji - dostarczenie informacji werbalnej, akustycznej, wizualnej o wykonaniu ruchu, stanie organizmu ćwiczącego, adresatem jest trener i zawodnik

ZASADY DYDAKTYCZNE STOSOWANE W TRENINGU

• Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa - zrozumienie składników wykonywanego zadania, porównania własnej aktywności z innymi, szukaniu najlepszych form ruchu odpowiadających własnym możliwościom

• Zasada poglądowości - wiązanie słów i ich kombinacji z rzeczywistością postrzeganą w praktyce oraz skuteczne działanie (ma to zastosowanie przy pokazach zadania ruchowego, wykorzystaniu środków dydaktycznych typu filmy, modele, które działając na zmysły przyspieszają, wzbogacają i uplastyczniają poznanie) - zdobywanie wiedzy z rzeczywistości przez bezpośrednie poznanie

• Zasada dostępności - wskazuje na konieczność dostosowania celów, środków, form, metod i obciążeń do poziomu rozwoju psychofizycznego uczestnika, tak by zawsze mógł podołać stawianym zadaniom

• Zasada trwałości wiedzy - stosowanie metod, środków, form i obciążeń, które przyniosą utrwalenie, usystematyzowanie, pogłębienie wiadomości i umiejętności oraz doskonalenie sprawności, zachowując zasady: przechodzenie do następnych zadań po opanowaniu poprzednich, niewprowadzanie zbyt wielu ćwiczeń jednocześnie, zachowanie odpowiednich przerw umożliwiających utrwalenie osiągniętego stanu przygotowania

• Zasada indywidualizacji i zespołowości - stosowanie właściwych dla danej osoby obciążeń treningowych, zespołowości w nauczaniu

• Zasada łączenia teorii z praktyką - wykorzystanie wierzy teoretycznej w rozmaitych sytuacjach praktycznych

• Zasada przystępności nauczania- stopniowanie trudności, dostosowanie treści i metody do możliwości ucznia

• Zasada systematyczności - ujmować materiał w odpowiedniej kolejności, stale nawiązywać do opanowanego materiału, dbać o systematyczność uczniów

• Zasada ustawicznego kształcenia - zachowanie ciągłości i systematyczności, aktualizowania zdobytej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji

---