FINANSE PUBLICZNE - PODSTAWOWE POJĘCIA
Finanse to rodzaj stosunków społecznych składających się z elementu podmiotowego (co najmniej podmiot A i B) i elementu przedmiotowego (gromadzenie i wydatkowanie środków publicznych, czyli działalności finansowe).
Z uwagi na element podmiotowy wyróżniamy finanse: publiczne i prywatne. Jeżeli jedną ze stron tych stosunków jest podmiot prawa publicznego to same finanse nabierają również charakter publiczny. A contrario, jeżeli uczestnikami tych stosunków są wyłącznie podmioty prywatne to mamy do czynienia z finansami prywatnymi. Odpowiednio, jeżeli gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych następuje przez podmiot prawa publicznego mamy do czynienia z publiczną działalnością finansową, jeżeli przez podmioty prawa prywatnego, mamy do czynienia z prywatną działalnością finansową.
Definicje pojęcia finansów z wykładów:
za profesorem Brzezińskim - finanse to pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnych;
za profesorem Ostrawskim - finanse to działalność finansowa związana z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych;
za profesorem Kosikowskim - finanse to zasoby pieniężne oraz operacje na tych zasobach, jak również prawa ich dotyczące (per analogiam finanse publiczne to publiczne zasoby pieniężne).
Podstawowym aktem prawnym traktującym o finansach publicznych jest Ustawa o finansach publicznych z 27 sierpnia 2009 roku (Dz. U. Nr 157 poz. 1240).
Artykuł trzeci tejże ustawy zawiera definicję legalną finansów publicznych, wedle której:
Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5) zarządzanie środkami publicznymi;
6) zarządzanie długiem publicznym;
7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Użyta formuła w szczególności oznacza, iż jest to katalog otwarty. Definicja ta ma charakter dynamiczny, wskazuje na bezpośredni związek z pieniądzem - gdy nie ma pieniądza, nie ma finansów (więcej => patrz zagadnienie 13).
Rozróżnienie użytych w punkcie pierwszym pojęć:
- przychód - pojęcie szersze (charakteryzuje je tzw. zwrotność);
- dochód - wysokość przychodu pomniejszona o koszta jego uzyskania.
Prawo finansowe - zespół norm regulujących procesy związane z gromadzeniem, wydatkowaniem, dysponowaniem finansami publicznymi.
Środki publiczne (charakter zbiorczy, niejednorodna kategoria) - definicja z artykułu 5 ustawy:
Środkami publicznymi są:
1) dochody publiczne;
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);
3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt. 2;
4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,
c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,
e) z innych operacji finansowych;
5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
Podział upraszcza się do trzech członów określając środki publiczne jako:
dochody publiczne;
środki zagraniczne (z budżetu UE i inne)
przychody publiczne.
Działalność finansowa - proces polegający z jednej strony na gromadzeniu środków pieniężnych, a drugiej - na ich wydatkowaniu.
Finanse publiczne
Ekonomiczne ujęcie finansów publicznych - finansami publicznymi są zarówno zasoby publicznych środków ekonomicznych (element ekonomiczny) jak i operacje dokonywane tymi środkami oraz wszelkie normy prawne regulujące te operacje (element prawny)
Prane ujęcie finansów publicznych - Prawna regulacja stosunków społecznych, działalności finansowej - gdzie przynajmniej jeden podmiot jest podmiotem publicznym. Gromadzenie i wydatkowanie środków przez podmioty prawa publicznego
Finanse niepubliczne:
Finanse prywatne - w sensie ścisłym - gospodarstwo, dom, przedsiębiorstwo, osoby fizyczne
Finanse zrównane z prywatnymi - finanse przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych z wyjątkiem NBP
Finanse grupowe - partii politycznej, fundacji, stowarzyszeń
Podmiot prawa publicznego - musi wszystkie potrzeby publiczne zabezpieczyć i zgromadzić środki. Potrzeby społeczne zależą od sposobu unormowania np. większe podatki - zabezpieczenie potrzeb, mniejsze obciążenia - podmioty same zabezpieczają swoje potrzeby. Zależnie od tego ile w społeczeństwie się produkuje PKB - minister finansów `patrzy' ile może zabrać od nas na potrzeby - Polsce przepływ PKB to 40% (w czasach PRL 96%).
UZASADNIENIE ISTNIENIA FINANSÓW PUBLICZNYCH
Potrzeby publiczne - bezpieczeństwo publiczne, zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne państwa;
Potrzeby społeczne - edukacja, służba zdrowia;
Potrzeby indywidualne - in generi każdego z nas.
RÓŻNICE MIĘDZY FINANSAMI PUBLICZNYMI A PRYWATNYMI
Realizują się z udziałem podmiotów prawa publicznego - województwa, powiaty
Prywatne (niepubliczne) tylko między podmiotami prywatnymi;
Finanse publiczne oparte są na zasadzie władztwa i podporządkowania - ustawowy obowiązek art. podatki;
Publiczne - w sprawach indywidualnych - decyzja administracyjna;
Prywatne - umowa między podmiotami;
Finanse publiczne realizują interes publiczny, nie są nastawione na zysk tak jak niepubliczne, a na zabezpieczenie potrzeb;
Publiczne cechują się wysokim stopniem regulacji prawnej, przy niepublicznych mniejszy stopień regulacji prawnej;
Publiczne są scentralizowane (państwo) lub zdecentralizowane (samorząd), niepubliczne - zawsze zdecentralizowane;
Publiczne powinny się cechować dużą jawnością (art. 33) w odróżnieniu od niepublicznych - tajemnica skarbowa;
Publiczne wywierają niewspółmiernie bardziej wpływ na rozwój gospodarczy, równowagę.
Różnice zasygnalizowane na wykładzie:
finanse publiczne - przymus gromadzenia dochodów i przychodów
finanse prywatne - brak takiego przymusu (ewentualnie przymus wydatków - żeby przeżyć trzeba kupić jedzenia - w publicznych nie ma przymusu wydatków)
finanse publiczne - przepisy regulują źródła dochodów oraz kierunek wydatków
finanse prywatne - takie przepisy występują, ale w bardzo ograniczonym zakresie
finanse publiczne - dominują normy administracyjnoprawne
finanse prywatne - dominują normy cywilnoprawne.
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Funkcje są to cele(zadania), cele stawiane - realizowane przez podmiot prawa publicznego w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych (cele i zadania).
Realizacja poprzez gromadzenie i wydatkowanie.
Podstawowe funkcje finansów publicznych:
funkcja fiskalna;
funkcja stymulacyjna (bodźcowa);
funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza);
funkcja informacyjno - kontrolna.
AD. 1 - gromadzenie dochodów dla celów finansów publicznych;
AD.2 - w celu wspomagania, wspierania określonych działań, które są godne poparcia (np. ulgi podatkowe);
AD. 3 - w obrębie tej grupy naczelne znaczenie mają:
- dotacje, subwencje - nagromadzone zasoby publiczne przekazywane innym podmiotom dla realizacji ich zadań, często są to podmioty będące w trudnej sytuacji finansowej - rozdział środków pieniężnych między jednostki bogatsze i biedniejsze;
AD. 4 - skontrolowanie prawidłowości procesów gospodarczych - np. sprawozdanie z wykonania budżetu.
SZERZEJ ODNOŚNIE FUNKCJI (NA CZYM POLEGAJĄ I JAKIE SĄ ICH PRZEJAWY)
Funkcja fiskalna
- polega na gromadzeniu środków pieniężnych na realizację wydatków publicznych, podmiot gromadzi środki, aby realizować wydatki publiczne (publiczne i jakąś cześć społecznych potrzeb).
Wydatki publiczne stale rosną (prawo Wagnera) z powodów obiektywnych np. wzrost liczby ludności.
Niezależnie od konsumpcji państwa mają tendencję wzrostową. Trzeba poszukiwać nowych źródeł dochodów. Wydatki nie rosną tylko z powodów konsumpcji. Wydatki publiczne musza być dostosowane dochody do wydatków. W zakresie społecznym można układać wydatki do dochodów.
Podmiot prawa publicznego musi zgromadzić środki.
- Wegner (wydatki proporcjonalne - im więcej masz tym więcej płacisz)
Krzywa Lafera - gdy wymagania, co do środków są za duże to podmioty „idą w szarą strefę”
Sposób na zwiększenie środków - zaciąganie kredytów i pożyczek, emisja papierów wartościowych, wyprzedaż majątku państwowego
Funkcja redystrybucyjna.
- dokonywanie podziału zgromadzonych środków publicznych, prowadzone w procesie wydatkowania środków publicznych, a to jest istota finansów publicznych.
Zakres redystrybucji - zakres redystrybucji zależy od zakresu realizacji potrzeb społecznych - zależy od koncepcji państwa. W tej chwili przechodzi ok 40 % PKB.
Metody redystrybucji - metody rozdzielania środków publicznych.
Budżetowa - bezzwrotne wydatkowanie (finansowanie, dofinansowywanie, środki pieniężne - dotacje, subwencje). Mieści się tu cała sfera budżetowa.
Czasowe przydzielanie środków publicznych - zwrotne np. kredyt, pożyczki, poręczenie, gwarancje publiczne.
Przejawy redystrybucji - płaszczyzny
Fundusz akumulacyjny - powiększanie zasobów stałych;
Fundusz spożycia - zaspokajanie bieżących potrzeb.
Środki budżetowe - wygasają z końcem roku budżetowego, a inwestycje budżetowe mogą mieć charakter kilkuletni i nie wygasają po upływie 1 roku.
Podział (przemieszczanie) środków pieniężnych pomiędzy regionami w celu niwelowania nadmiernych różnic w rozwoju gospodarczo-społecznych między rejonami - subwencje dla gmin
Przemieszczanie środków pomiędzy branżami w ramach branż np. górnictwo
Funkcja informacyjna
- podmioty prawa publicznego gromadząc i wydatkując środki publiczne przy okazji gromadzą informacje przebiegu zjawisk społeczno-gospodarczych. Po to, aby poznać, móc odpowiednio wpływać na ich kształt i rozmiary; mieć dane do prognozowania ich przebiegu i przyszłości tj. Szacowania ich w przyszłości i określanie limitów wydatków.
Źródła informacji:
Dane organów skarbowych
Dane pochodzące z GUS i jednostek im podrzędnych
Źródła MF z podatków od osób fizycznych
Informacje:
Skąd są dochody?
Jaka jest ich wielkość?
Jak to sie ma do (planowanych) dochodów?
Jakie są tendencje gospodarcze - wzrosty, recesje?
Jakie są tendencje społeczne - ulgi podatkowe?
Jakie i ile ktoś płaci podatki?
Na co społeczeństwo wydaje?
W co inwestuje?
Źródła informacji w procesie wydatkowania
Zamówienie na środki publiczne od najniższych dysponentów po MF
Dyspozycja zostaje podpisana i środki kierują sie do podstaw a raporty wracają do MF
Sprawozdania i projekty - źródła
Funkcja stymulacyjna.
- dodatkowa funkcja, realizowana przy okazji gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. Podmiot stara się wpłynąć na rozmiary, .... procesów społecznych i gospodarczych - hamując zjawiska z jego punktu widzenia niekorzystne a pobudza korzystne, a doprowadza do tego, za pomocą korzyści finansowej lub zagrożeniem dolegliwością finansową, używając bodźców prawno-finansowych - funkcja bodźcowa.
Funkcja bodźcowa - stara sie wpłynąć na bieg procesów społeczno-gospodarczych np. ulgi podatkowe, zwolnienie od podatków, dofinansowanie; zahamować - np. podatek importowy; rozwinąć - ulgą.
Tutaj też problematyka ceł poruszona na wykładzie - podział ceł na preferencyjne i prohibicyjne.
Cła preferencyjne - na podstawie porozumienia dwóch lub większej ilości państw mają wspierać określony ruch towarowy określonego towaru z danego państwa.
Cła prohibicyjne - wiążą się z zakazem wwożenia określonych towarów na określony obszar.
POJĘCIE I RODZAJE BODŹCÓW PRAWNO - FINANSOWYCH
Pojęcie bodźca prawno - finansowego - każde urządzenie prawno-finansowe, które niosą za sobą obietnice korzyści lub zagrożenie finansową dolegliwością w ten sposób chce zahamować działania niepożądane a uruchomić pożądane - kwestia interwencji w gospodarkę
Klasyfikacja bodźców (kryterium podziału):
Sposób oddziaływania
Pozytywne - obiecuje korzyści - ulga podatkowa
Negatywne - zagrożenie dolegliwością - sankcje
Ze względu na skutek działania
Pobudzające -pobudzić dziedzinę np. ulgi mieszkaniowe
Hamujące - mają zahamować procesy, zmniejszyć rozmiary np. zwyżki podatkowe (porównaj skala proporcjonalna i progresywna podatków)
Ze względu na kierunek oddziaływania
Intensyfikujące - zakładają oddziaływanie na adresata w jednym zakresie, aby zmobilizować go do działania np. jedna ulga
Sterujące - mają za zadanie, aby adresat wybrał jedną z możliwości np. obligacje i lokaty
Ze względu na zakres podmiotowy oddziaływania:
Indywidualny - podmiot zachowuje się zgodnie lub nie z przepisami i to on ponosi odpowiedzialność
Zespołowy - grupa zachowuje się zgodnie lub niezgodnie z przepisami, a konsekwencje „spływają” pojedynczo na każdy podmiot grupy
Ze względu na zakres przedmiotowy oddziaływania
Syntetyczne - oceniają całą aktywność adresata - (proporcjonalne opodatkowanie)
Wyspecjalizowane- ulgi podatkowe np. mieszkalnictwo
5. WARUNKI SKUTECZNEGO DZIAŁANIA BODŹCÓW
Wewnętrzne - tkwią w wewnętrznej konstrukcji bodźca, dotyczą elementu prawnego, bodźcującego, finansowego;
Zewnętrzne - w jakich realiach system bodźcowy funkcjonuje (warunki gospodarcze itd.).
Wewnętrzne to:
Siła bodźca - dotyczy cząstki finansowej - odpowiednio wysoka korzyść lub dolegliwość wpłynąć ma na adresata - znaczenie mają korzyść, zadanie, jaką sytuację ekonomiczną ma adresat, tzw. rachunek opłacalności - zadanie, jego koszt, zysk (co się opłaca);
Realność bodźca - dotyczy zadania obwarowanego bodźcem, zadanie obwarowane bodźcem powinno być możliwe do wykonania przez przeciętnego adresata w „zwykłych warunkach”
Szybkość działania bodźca - w sensie regulacji, bodziec tak skonstruowany, aby adresat widział przyczyny skutku pomiędzy swoim zachowaniem a dolegliwością lub korzyścią.
Bodziec powinien być dosyć jasny w konstrukcji (element prawny), ulgi powinny być prosto skonstruowane, aby (przeciętny) obywatel mógł z nich skorzystać
Warunki zewnętrzne - środowisko, w którym system bodźcowy ma funkcjonować np. sytuacja rynkowa, stabilność polityki rządu, możliwość poinformowania adresatów o systemie, system zarządzania gospodarką rynkową zaufania do polityki rządu. Nie we wszystkich systemach system bodźcowy funkcjonuje np. system nakładczo-rozdzielczy, parametryczno-ekonomiczny(były bodźce, ale inne niż obecnie np. premie, bodźce kredytowe, bodźce ubezpieczeniowe). W gospodarce rynkowej jest miejsce na działanie bodźców, ilość bodźców do ingerencji w życie społeczno -gospodarcze zależy od stopnia ingerencji państwa. W systemie od '89 państwo używa dużo bodźców (nowoczesnych), a system bodźcowy jest w rękach państwa i samorządu.
Sytuacja rynkowa - stabilność rynkowa, równowaga między podąża i popytem (jak najniższa inflacja).
Zaufanie do polityki rządu - rząd jest autorem i wykonawcą systemu bodźcowego, bez zaufania do polityki rządu podmioty nie będą realizować bodźców, np. pożyczką zbożowa lata 90te,świadectwa udziałowe.
Akcja informacyjna tzw. stopień przygotowania adresata na bodźce.
Dodatkowo warto wspomnieć o stabilności bodźca - ma ona dwie płaszczyzny :
stabilność prawna - niezmienność przepisów, w dłuższym czasie, żeby nie były zmieniane, modyfikowane, żeby były w brzmieniu, z którym zapoznali się adresaci
stabilność finansowa - element ekonomiczny, punkt wyjścia finansowy, żeby nie był podwyższany maksymalnie długo (w rozumieniu bodźca), np. jeżeli jest ulga remontowa to minimalny próg nie powinien być podwyższany.
progresywność bodźca - (element ekonomiczny, finansowy) - każdy następny punkt adresata zmierzający do realizacji zadania powinien być nagradzany więcej niż „normalnie” - progresywność. Np. mamy ulgę mieszkaniową to, jeżeli mamy wydatki na mieszkanie do 50tys ulga wynosi 10%, ale przy wydatkach powyżej 50 tyś ulga wynosi 15%.
bezlimitowość (element finansowy)- nie ogranicza sie bodźca przez określenie górnej granicy korzyści lub dolegliwości(kary) finansowej, inaczej brak limitu.
bezkolizyjność - występuje, gdy są 2 bodźce na tym samym odcinku np. 2 ulgi mieszkaniowe.
6. NIEPRAWIDŁOWOŚCI W DZIAŁANIU BODŹCÓW
Naturalizacja bodźca -
Naturalizacja - bodziec nie może być odbierany jako coś „normalnego”. Coś staje sie naturalne w odbiorze - co nie powinno się stać. Bodźce powinny być odbierane jako coś nadzwyczajnego w przeciwnym razie jest to coś złego, np. 13stka w budżetówce.
Zobojętnienie na odcinkach nie bodźcowanych -
Gdy funkcjonuje obok siebie wiele bodźców wyspecjalizowanych (cząstkowych) a nie syntetyczne, adresaci skupiają się na odcinkach objętych bodźcami, pozostałe są zaniedbane lub inaczej, gdy funkcjonuje obok siebie wiele bodźców wyspecjalizowanych (czasowych), adresaci skupiają sie na odcinkach bodźcowanych np. ulgi.
Konfliktowość -
Konfliktowość(kolizyjność) występuje gdy używane są bodźce wyspecjalizowane i jest ich kilka na jednym odcinku oddziaływania; jeden jest mocniejszy i „zagłusza” resztę np. ulga na budownictwo jednorodzinne, gdy się wyczerpał jej limit korzystano z ulgi na budownictwo wielorodzinne. Neutralizacja ze względu na skutek- ta mocniejsza (ulga) powoduje, że słabszej sie nie używa
Sprzeczność -
Przyczyna sprzeczności - posługiwanie sie bodźcami wyspecjalizowanymi na tym samym odcinku, lub gdy jeden bodziec wyklucza inne( jest to wada legislacyjna) np. obligacje(ulga) a później opodatkowanie od zakupu
Antybodźce -
Bodźce które działają ze względu na skutek w sposób przeciwny od zamierzonego, np. podatek importowy - miał ochronić polskich producentów przed napływem towarów z zagranicy i dać czas na przygotowanie się konkurencję z dniem wejścia do UE, jego efekt był odwrotny - „uśpił” polskich producentów
ZAKRES PRAWA FINANSOWEGO I STRUKTURA JEGO PRZEPISÓW
Prawo finansowe, finanse publiczne - jako przedmiot nauki prawa:
Prawo finansów publicznych(w wąskim znaczeniu) : ustawa o finansach publicznych, ustawa o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych;
Prawo budżetowe
Prawo podatkowe
Prawo celne i dewizowe
Publiczno-prawna cześć prawa handlowego
Prawo karno-skarbowe
Struktura przepisów prawa materialnego - pełna samodzielność
grupa (prawo materialne)- ustawa o finansach publicznych; ustawa ordynacja podatkowa; prawo dewizowe; częściowo prawo bankowe
grupa (prawo procesowe) - klasyczne procedury oparte na KPA np. postępowanie podatkowe uregulowane w ordynacji; procedury, których efektem są akty kontroli, nadzoru i opinie; procedury planistyczne, związane z planowaniem i realizacją planów w zakresie publicznej gospodarki finansowej
grupa (przepisy ustrojowe) - regulujące zasady organizacji podmiot ów administrujących finansami publicznymi - administracja szczególna - urzędy skarbowe, izby celne
ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO I JEGO WYKŁADANIA
Prawo wspólnotowe (unijne), pierwotne (traktaty) i wtórne (dyrektywy)
Konstytucja RP (art. 217)
Ustawy zwykłe - np. Ordynacja
Rozporządzenia
Ratyfikowane umowy międzynarodowe, np. dotyczące podwójnego opodatkowania
Akty prawa miejscowego - uchwały gmin, np. o zakresie stawek podatkowych
Zwyczaj co do zasady nie jest źródłem prawa finansowego (choć wyjątkowo może być)
Orzecznictwo nie jest źródłem, ale ma znaczenie i wpływ na praktykę, ma także wpływ na źródła prawa - wyłapywanie błędów w legislacji
Nauka prawa - ma wpływ, ale nie jest źródłem
ZWIĄZKI PRAWA FINANSOWEGO Z INNYMI DZIEDZINAMI PRAWA
Prawo finansowe wykorzystuje pewne instytucje i pojęcia z innych dziedzin np. prawa cywilnego:
Darowizna, spadek, potrącenie - przy tych zapożyczeniach korzystamy z wykładni systemowej zewnętrznej (szukamy pierwotnej dziedziny prawa, gdzie znajduje sie dane określenie)
Obszary graniczne - obszary prawa należącego do 2,3 dziedzin w tym do prawa finansowego, np. procedura budżetowa (pr. konstytucyjne, pr. finansowe)
Zapożyczenie - pr. finansowego z innych dziedzin prawa; nie pojęcia, ale całe procedury np. prawo dewizowe
Prawo finansowe ma niezupełną normę prawną - z reguły jest pozbawione sankcji, stąd związki z prawem karnym skarbowym(sankcje karno skarbowe) , ale jeśli dysponenci (wykonawcy) przekroczą wydatki odpowiadają dyscyplinarnie za przekroczenie granic finansów - (DO EGZAMINU OBOWIĄZUJE USTAWA!)
Prawo finansowe należy do publicznoprawnej regulacji, bliżej mu do prawa konstytucyjnego niż cywilnego, ma metodę władczą (imperium).
ZASADA JAWNOŚCI FINANSÓW PUBLICZNYCH
Uregulowana w rozdziale 4 działu 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych.
Zapewnia ona powszechny dostęp obywatelom do najważniejszych informacji dotyczących wydatkowania publicznych pieniędzy i możliwość kontroli władzy państwowej i samorządowej. Kontrola ta wpływa na racjonalne wykorzystywanie powierzonych środków pieniężnych. Ustawodawca kładzie olbrzymi nacisk na znaczenie zasady jawności finansów publicznych, powtarzając ją m.in. w ustawach o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i samorządzie wojewódzkim.
Naczelną zasadą jest jawność gospodarki środkami publicznymi. Jest to zasada wyrażona w art. 33 ust. 1 ustawy o finansach publicznych. Ustawa ta przewiduje jedynie dwa wyjątki od tej reguły. Jawność może być wyłączona w stosunku do środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie zostało uznane za informację niejawną na podstawie odrębnych przepisów lub jeśli wynika to z obowiązujących Rzeczpospolitą umów międzynarodowych. Wyjątkowość tych dwóch okoliczności podkreśla także rozwiązanie zastosowane przez ustawodawcę w art. 35, który zabrania stosowania w umowach zawieranych przez podmioty publiczne z podmiotami prywatnymi (np. w umowach o partnerstwo publiczno-prywatne) klauzul wyłączających jawność ze względu na tajemnicę przedsiębiorstwa. Klauzule takie mogą być zawierane jedynie, gdy dotyczą informacji technicznych, technologicznych, organizacyjnych przedsiębiorstwa lub, gdy jednostka sektora finansów publicznych wykaże, że informacja stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa z uwagi na to, że wymaga tego istotny interes publiczny lub ważny interes państwa.
Zasada jawności finansów publicznych znajduje szerokie zastosowanie zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym. Na szczeblu centralnym, jest ona realizowana poprzez:
- jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie,
- jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie,
- podawanie do publicznej wiadomości:
- kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa,
- kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,
- zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,
- informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne.
Szczególne obowiązki informacyjne ciążą na Ministrze Finansów, którego ustawa o finansach publicznych zobowiązuje do podania do publicznej wiadomości sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej przyjętego przez Radę Ministrów oraz zbiorczych danych dotyczących:
- ogółu operacji finansowych sektora finansów publicznych, obejmujące w szczególności dochody i wydatki, przychody i rozchody, zobowiązania i należności, gwarancje i poręczenia oraz
- wykonania budżetu państwa za okresy miesięczne, w tym kwotę deficytu lub nadwyżki.
Minister Finansów jest także zobowiązany do podania w terminie do 31 maja roku następnego (czyli roku następującego po zakończeniu danego roku budżetowego) w formie obwieszczenia w „Monitorze Polskim”:
kwotę (według stanu na koniec roku budżetowego) i relację do produktu krajowego brutto:
-państwowego długu publicznego,
- długu Skarbu Państwa,
- niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa,
- kwotę (według stanu na koniec roku budżetowego) niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostki sektora finansów publicznych.
W tym samym terminie Minister Finansów poda też informacje obejmujące wykaz udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji, wskazując osoby prawne i fizyczne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, których te poręczenia i gwarancje dotyczą.
Jak wyżej wspomniano, zasada jawności jest także realizowana na szczeblu samorządowym. Znajduje to wyraz w:
- jawności debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,
- jawności debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetów JST,
- jawności debaty nad projektem uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki,
- zapewnianiu radnym danej jednostki samorządu terytorialnego dostępu do:
- dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych - z zachowaniem przepisów o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,
- informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli gospodarki finansowej,
- sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni.
Obowiązki informacyjne ciążą także na zarządzie jednostki samorządu terytorialnego, który jest zobowiązany w terminie do końca miesiąca następującego po zakończeniu kwartału podać informację kwartalną o wykonaniu budżetu jednostki samorządu terytorialnego, w tym kwotę deficytu albo nadwyżki, oraz o udzielonych umorzeniach niepodatkowych należności budżetowych, o których mowa w art. 60 ustawy o finansach publicznych. Natomiast w terminie do 31 maja roku następnego, zarząd podaje informacje o:
- wykonaniu budżetu jednostki samorządu terytorialnego w poprzednim roku budżetowym, w tym kwotę deficytu albo nadwyżki,
- kwocie wykorzystanych środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA,
- kwocie zobowiązań wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych, a także uznanych za bezsporne przez jednostkę będącą dłużnikiem,
- kwocie dotacji otrzymanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz kwoty dotacji udzielonych innym jednostkom,
- udzielonych poręczeniach i gwarancjach, z wymienieniem podmiotów, których gwarancje i poręczenia dotyczą,
- osobach prawnych i fizycznych oraz jednostkach organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym w zakresie podatków lub opłat udzielono ulg, odroczeń, umorzeń lub rozłożono spłatę na raty w kwocie przewyższającej łącznie 500 zł, wraz ze wskazaniem wysokości umorzonych kwot i przyczyn umorzenia,
- osobach prawnych i fizycznych oraz jednostkach organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym udzielono pomocy publicznej.
Obowiązek podawania informacji dotyczących gospodarowania publicznymi środkami finansowymi spoczywa także na pozostałych jednostkach organizacyjnych sektora finansów publicznych. Obowiązek ten, jest spełniany poprzez:
- podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących:
- zakresu zadań lub usług wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz wysokości środków publicznych przekazanych na ich realizację,
- zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,
- zasad odpłatności za świadczone usługi,
- udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia opieki zdrowotnej, z którymi Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia,
- udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, lub którym została umorzona należność wobec jednostki sektora finansów publicznych,
- udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych.
Upublicznieniu podlega też wykaz osób prawnych i fizycznych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym umorzono zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłaty prolongacyjne w kwocie przewyższającej 5 000 zł. Wykaz taki zobowiązany jest opublikować w wojewódzkim dzienniku urzędowym dyrektor izby skarbowej, który zawiera także informacje o wysokości umorzonych kwot i przyczynach ich umorzenia. Podanie tych informacji do publicznej wiadomości nie narusza, zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy, przepisów o tajemnicy skarbowej.
Wobec powyższych uregulowań, można stwierdzić, że zasada jawności gospodarki środkami publicznymi jest zasadą, która musi być bezwzględnie przestrzegana przez jakąkolwiek jednostkę dysponującą publicznymi środkami finansowymi. Wydatkujący środki publiczne podlegają kontroli odpowiednich urzędów, politycznej oraz samych obywateli. Wobec tak zaostrzonej kontroli, podmioty rozporządzające publicznymi pieniędzmi są zmuszone prowadzić swoją gospodarkę w sposób racjonalny i korzystny.
POLITYKA FINANSOWA, PLANOWANIE FINANSOWE, SYSTEM FINANSOWY (wykład)
Politykę finansową znamionują 2 zasadnicze cechy:
musi posiadać wyraźnie wyznaczone zadania;
musi być wyznaczona instrumentami prawno finansowymi.
Nie można przyjąć jednolitej definicji polityki finansowej:
polityka finansowa jako organizacje i kierowane przez organy administracji publicznej działania, które zmierzają do osiągnięcia określonego celu;
celowe, świadome działanie ludzi, instytucji fiskalnych i finansowych;
element innych polityk państwa, np. polityki gospodarczej.
Planowanie finansowe:
- nie ma już gospodarki planowanej centralnie, ale nadal istnieją różnorodne instrumenty planistyczne;
- zespół działań polegających na kształtowaniu finansów „na przyszłość”;
- zespół działań polegających na ustalaniu „na przyszłość” kształtowania się dochodów i rozchodów pieniężnych;
- musi uwzględniać różne źródła finansowania.
Pojęcia bliskoznaczne do planowania finansowego:
- programy finansowe - przyjmują dłuższy horyzont czasowy i większy stopień ogólności;
- projekty finansowe - plan lub program, który nie został zatwierdzony, wyposażony w moc obowiązującą;
- programy finansowe - przywidywania odnośnie kształtowania się gospodarki finansowej w przyszłości.
System finansowy:
- ogół zasad i instytucji finansowych stosowanych w danym państwie i opierających się na prawie finansowym;
- złożona konstrukcja prawna tworzona dla finansowej działalności państwa;
- ogół ściśle ze sobą powiązanych form gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych.
Na system finansowy składają się 2 podstawowe elementy:
- urządzenia i instytucje (tzw. baza);
- zasady i normy prawa finansowego, pozwalające na prawidłowe wykorzystanie tych urządzeń dla realizacji polityki finansowej (tzw. nadbudowa).
Ogniwa systemu finansów - realizują określony typ działalności, charakteryzujący się pewną specyfiką. System finansów najczęściej przedstawiany jest jako połączenie 5 ogniw:
system budżetowy (system centralny);
system bankowo - kredytowy;
system finansów przedsiębiorców;
system finansów ubezpieczeń;
finanse ludności (pojęcie zbyt ogólne dla wyodrębnienia poszczególnych urządzeń).
Warto odnotować, iż wszystkie te ogniwa są ze sobą powiązane i stanowią pewną całość.
POWIĄZANIA MIĘDZY POSZCZEGÓLNYMI OGNIWAMI (wykład)
System budżetowy a finanse ludności:
- powiązanie dwukierunkowe;
- system budżetowy pozyskuje wpływy od ludności za pomocą różnych instrumentów daninowych, np. podatki, także składki ubezpieczeniowe;
- bezpośrednie lub pośrednie dofinansowanie ludności z budżetu państwa, np. zasiłki, zapomogi, stypendia.
System budżetowy a system finansów przedsiębiorców:
- przedsiębiorcy - działalność usługowa i produkcyjna, również na rzecz takich konsumentów jak organy administracji publicznej, jednostki budżetowe;
- system płatności daninowych, np. cła na rzecz systemu budżetowego, dotacje podmiotowe i przedmiotowe.
System budżetowy a system finansów ubezpieczeń:
- instytucje ubezpieczeniowe zawierają umowy z podmiotami reprezentującymi system budżetowy (np. składki na ubezpieczenia, a następnie wypłata przez instytucje ubezpieczeniowe).
System budżetowy a system bankowo - kredytowy:
- banki jako odrębne podmioty (przedsiębiorcy) rozliczają się z budżetem corocznie poprzez uiszczane należności podatkowe;
- banki są związane z budżetem także poprzez system rachunków bankowych (najważniejszy - centralny rachunek bieżący budżetu; obsługę finansową budżetu można też prowadzić częściowo za pomocą NBP i Banku Gospodarstwa Krajowego);
- jednostki samorządu terytorialnego - reguły konkurencyjności;
- dofinansowanie budżetu, tj. zaspokajanie potrzeb pożyczkowych państwa, kredytowanie budżetu przez banki (nie można finansować wydatków nie znajdujących pokrycia w dochodach z NBP!);
- bank ma swobodę w dysponowaniu środkami finansowymi dla realizacji swojej działalności, ale w zamian zapewnia wynagrodzenia posiadaczowi rachunku;
- wpłaty do budżetu państwa części zysku NBP.
System finansów przedsiębiorców a finanse ludności:
- wypłacane wynagrodzenia, a z drugiej strony ludność płaci za zakupione towary czy usługi.
System ubezpieczeń a system bankowo - kredytowy:
- korporacje świadczące usługi ubezpieczeniowe, jak i bankowe, np. ING;
- banki, jako zespół ludzi => umowy ubezpieczeniowe;
- instytucje ubezpieczeniowe posiadają dedykowane rachunki bankowe.
PIENIĄDZ A FINANSE
pieniądz - powszechnie akceptowany ekwiwalent dóbr, towarów i usług będących w obiegu;
musi być powszechnie uznany na danym obszarze;
musi zostać zachowana właściwa proporcja między ilością środków pieniężnych znajdujących się w obiegu do wartości dóbr, które można nabyć.
Funkcje pieniądza:
- miernik wartości - mierzyć i wyrażać wartość innych towarów za pośrednictwem ceny (cena - jednostka rozrachunkowa);
- środek wymiany - umożliwia wymianę o charakterze pośrednim, np. TOWAR => PIENIĄDZ => TOWAR (ale też pozyskiwanie środków poprzez świadczenie pracy by następnie kupić określony towar);
- środek płatniczy - możliwość odraczania w czasie płatności;
- środek tezauryzacji - oszczędzanie; gdy pieniądz zostaje tymczasowo wycofany z obiegu, np. lokowanie na rachunku, w papierach wartościowych, w innych dobrach, które przynoszą lub mogą przynieść zysk;
- umarzanie zobowiązań - funkcja z wykładu prawa cywilnego.
Cechy pieniądza:
- powszechność - na danym obszarze posługują się nim wszyscy uczestnicy obrotu;
- umowność;
- uniwersalność - za dany pieniądz na danym rynku można nabyć każdy towar (cecha, która może być naruszona => przepisy szczególne w obrocie narządami ludzkimi etc.);
- trwałość - wyrażona poprzez dwa aspekty:
=> techniczna - jako towar, surowiec trwały, wytrzymały;
=> ekonomiczna - dana jednostka nominalna pieniądza zachowuje swoją wartość jak najdłuższy okres czasu (choć patrz: inflacja, deprecjacja);
- podzielność - wewnętrzne, mniejsze wartości pieniądza, kwestia umowna, uwzględniająca warunki gospodarcze;
- jednolitość - na danym rynku nie ma innego znaku pieniężnego, może być naruszona tylko w ściśle określonych przedziałach czasowych z góry ustalonych (wycofywanie marki niemieckiej i wprowadzanie euro).
ŚRODKI PUBLICZNE (podział z wykładu)
ŚRODKI PUBLICZNE
(WPŁYWY)
dochody publiczne
przede wszystkim daniny publiczne :
podatki
składki
opłaty
inne należności na rzecz budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego
wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych
dochody z mienia
+ udział w zyskach państwowych osób pranych
+ spadki, zapisy, darowizny
+ z oprocentowania środków zagranicznych na rachunkach bankowych
+z dysponowania mieniem
przychody jednostek sektora finansów publicznych z działalności, którą prowadzą
środki pochodzące z budżetu UE i środki pochodzenia zagranicznego, niepodlegające zwrotowi
środki, przychody, uzyskiwane przez budżet państwa, budżet jednostek samorządu terytorialnego i innych jednostek sektora finansów publicznych:
sprzedaż papierów wartościowych (obligacje i bony skarbowe, obligacje komunalne)
spłaty pożyczek i kredytów
otrzymane pożyczki i kredyty
prywatyzacja majątku SP i j.s.t.
inne operacje finansowe
(WYDATKI)
wydatki publiczne:
kwoty zaplanowane w budżecie państwa i j.s.t.
rozchody publiczne:
spłata otrzymanych pożyczek
wykup papierów wartościowych
udzielone pożyczki i kredyty
wpłaty związane z udziałem w instytucjach mn.
wydatki Skarbu Państwa związane z obsługą procesów prywatyzacyjnych
inne operacje finansowe
KLASYFIKACJA DOCHODÓW PUBLICZNYCH (podział z wykładu)
ze względu na podmiot, od których są pobierane:
osoby fizyczne
pozostałe podmioty niemające statusu osób fizycznych
związanie poszczególnych dochodów z konkretnym budżetem (struktura organizacyjna budżetu):
podatek od towarów i usług, akcyzowy, od gier
opłaty lokalne - j.s.t.
podatek od osób fizycznych - zasadniczo do budżetu państwa, ale część dla j.s.t.
ze względu na funkcje:
funkcja zasadnicza - funkcja fiskalna
funkcja uboczna - mandaty, grzywny
kryterium ostatecznego pobrania:
bezzwrotne - daniny, składki
zwrotne - wiążą się z pozyskiwaniem dochodów na określony czas, np. kredyty, pożyczki, papiery wartościowe
5) kryterium związane z wzajemnością świadczeń:
=> odpłatne - wszelkiego rodzaju opłaty;
=> nieodpłatne - świadczący nie otrzymują żadnego świadczenia wzajemnego w zamian za dokonane świadczenia, np. daniny
6) kryterium egzekwowania dochodów:
=> przymusowe
=> dobrowolne
7) ze względu na źródła dochodów:
=> obligatoryjne - obowiązek wynika z przepisów ustawy
=> fakultatywne - np. samo opodatkowanie czy darowizny
8) ze względu na okoliczność pobrania:
=> zwyczajne - związane z normalnymi zdarzeniami
=> nadzwyczajne - a contrario
9) ze względu na częstotliwość:
=> powtarzające się - związane z podejmowaniem działań w dłuższym okresie czasu
=> sporadyczne - np. odsetki, kary umowne
10) umownie na:
=> własne - nie mają elementu jednorodnego, wynikają z ustawy, przypisane danemu podmiotowi, kategoria normatywna
=> zasilające - brak definicji, jako przykłady : subwencje uzupełniające dochody własne j.s.t.
SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH (art. 9 UFinPubl)
Sektor finansów publicznych - ustawowa identyfikacja ma charakter podmiotowy (art. 9 ustawy):
- korzystają ze środków publicznych w zakresie swojej działalności;
- wykonywanie zadań publicznych określonych w ustawach; cel publiczny, społeczny jest nadrzędny w ich działalności;
- podmioty powołane przez państwo lub j.s.t. - w ten sposób państwo angażuje się w różne obszary życia społecznego i gospodarczego => TAK POWSTAJE SEKTRO PUBLICZNY (umieć odróżnić!)
=> sektor finansów publicznych - kryterium : czy wykorzystuje zasoby publiczne czy nie
=> sektor publiczny - tam, gdzie państwo angażuje się w obszary życia społecznego i gospodarczego, charakter szerszy od sektora finansów publicznych
- wyposażone w majątek publiczny.
Art. 9. Sektor finansów publicznych tworzą:
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sady i trybunały;
2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
3) jednostki budżetowe;
4) samorządowe zakłady budżetowe;
5) agencje wykonawcze;
6) instytucje gospodarki budżetowej;
7) państwowe fundusze celowe;
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zaczadzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zaczadzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
9) Narodowy Fundusz Zdrowia;
10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
11) uczelnie publiczne;
12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe;
14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego.
Skutki przynależności do sektora finansów publicznych :
- zobowiązanie do prowadzenia gospodarki finansowej w oparciu o zasoby określone w ustawie;
- jawność, przejrzystość, rzetelność, kontrola, ewidencja, sprawozdawczość;
- szczególny reżim odpowiedzialności.
BUDŻETOWANIE BRUTTO
Budżetowanie brutto - rozliczanie sie pełnymi kwotami dochodów i wydatków - rozliczają sie bezpośrednio, bez pośrednictwa z innymi organami - będą ujęte bezpośrednio w budżecie => przykład : jednostki budżetowe .
BUDŻETOWANIE NETTO
Rozliczenie sie saldami tj. różnicą między wpływem a wydatkami (saldo dodatnie będzie po stronie zarobków budżetu, saldo ujemne trzeba dofinansować po stronie wydatków budżetu)
budżetowanie netto - netto proste - oznacza, że naliczanie następuje w formie jednej operacji - nadwyżka wpłacana jest na koniec roku budżetowego. Sporządza plan finansowy (szerszy niż jednostek budżetowych)-> jest tutaj dyrektywność salda, można dokonać takich wydatków po stronie wpływów, które nie zburzą wysokości planowanych wpłat do budżetu ani planowanych dotacji
Przykład: samorządowe zakłady budżetowe
FORMY ORGANIZACYJNO - PRAWNE JEDNOSTEK SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
jednostka sektora finansów publicznych - pojęcie wprowadzone ustawą z 1998 roku, obecna regulacja zbliżona do tej ze starej ustawy; nie ma definicji, wyliczone zostają podmioty należące do jednostek sektora finansów publicznych (przytoczony już artykuł 9 ustawy); są to najczęściej podmioty o charakterze publicznym wykonujące zadania publiczne, korzystając przy tym ze środków publicznych
1998 rok - wyróżniamy dwie podgrupy - rządowe i samorządowe
2005 rok - trzy podsektory - rządowy, samorządowy, ubezpieczeń społecznych
2009 rok - art. 9 UFinPubl - nie ma żadnego podziału
Art. 8. 1. Jednostki sektora finansów publicznych są tworzone w formach określonych w niniejszym rozdziale. (ROZDZIAŁ 3 UFinPubl)
2. Jednostki sektora finansów publicznych mogą być tworzone na podstawie niniejszej ustawy albo na podstawie odrębnych ustaw.
Kryterium rozróżniającym jednostki => sposób rozliczania z budżetu (patrz zagadnienia 17 i 18).
Najważniejsze wyróżnienie :
jednostki budżetowe
samorządowe zakłady budżetowe
agencje wykonawcze
instytucje gospodarki budżetowej
państwowe fundusze celowe
państwowe i samorządowe osoby prawne
Działają w oparciu o system zadaniowy (wskazuje się konkretne zadania do wykonania, środki finansowe i podmioty odpowiedzialne za wykonanie tych zadań).
ROZWAŻANIA Z WYKŁADU
DAWNIEJ:
BUDŻET
jednostki budżetowe (system rozliczania per brutto)
+ gospodarstwa pomocnicze (ściśle związane z jednostkami budżetowymi, nie rozliczały się z budżetu bezpośrednio tylko przez jednostki budżetowe)
zakłady budżetowe (nadwyżka środków obrotowych)
fundusze państwowe
przedsiębiorstwa państwowe (system powiązań wielorakich, różne powiązania finansowe biegnące w obie strony)
OBECNIE
BUDŻET PAŃSTWA
jednostki budżetowe (per brutto) - budżet zapewnia środki na finansowanie wydatków, prowadzą działalność nieprodukcyjną, nie ma możliwości wykorzystania osiągniętych dochodów na własne wydatki, gdyż dochody te wpływają do budżetu państwa; nie tworzą funduszy celowych
BUDŻET SAMORZĄDOWY
samorządowe zakłady budżetowe
jednostki budżetowe
Zasadą jest nieprowadzenie gospodarki funduszowej, chociaż art. 29 UFinPubl przewiduje wyjątek.
JEDNOSTKA BUDŻETOWA (art. 11 - 13 UFinPubl)
Jednostka budżetowa - jest to jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych, która nie posiada osobowości prawnej. Wszystkie swoje wydatki pokrywa bezpośrednio z budżetu, natomiast wszystkie dochody takiej jednostki odprowadzane są odpowiednio, albo na rachunek budżetu państwa, albo na rachunek jednostki samorządu terytorialnego (rozliczenie brutto - pełnymi kwotami).
Jednostki budżetowe tworzą, łączą i likwidują:
- ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych ustaw- państwowe jednostki budżetowe; (naczelny organ adm. publ.)
- organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego- gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe;
- Prezes Rady Ministrów- jednostkę budżetową realizującą zadania na rzecz administracji rządowej. Podlega ona Prezesowi Rady Ministrów albo wskazanemu przez niego ministrowi lub kierownikowi urzędu centralnego (art. 13 UFinPubl).
Każda jednostka budżetowa działa na podstawie statutu, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej. Statut taki powinien zawierać w szczególności: nazwę, siedzibę i przedmiot działalności. Przy tworzeniu jednostki budżetowej określa się również mienie przekazywane tej jednostce przez zarząd.
Likwidując jednostkę budżetową, określa się przeznaczenie mienia znajdującego się w zarządzie tej jednostki, a także możliwe jest postanowienie o utworzeniu jednostki o innej formie organizacyjno-prawnej, jak i można zdecydować o przejęciu należności i zobowiązań likwidowanej jednostki przez nowo utworzoną.
Jednostka budżetowa jest prowadzona na podstawie planu finansowego - planu dochodów i wydatków.
Typowym przykładem jednostki budżetowej jest np. Urząd Skarbowy.
W UFinPubl => jednostki budżetowe zdefiniowane w artykule 11:
Art. 11. 1. Jednostkami budżetowymi są jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych nieposiadające osobowości prawnej, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
2. Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu określającego w szczególności jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności.
3. Podstawa gospodarki finansowej jednostki budżetowej jest plan dochodów i wydatków, zwany dalej „planem finansowym jednostki budżetowej”.
Działa też w sektorze samorządowym => powoływana przez organ stanowiący.
SAMORZĄDOWY ZAKŁAD BUDŻETOWY (art. 14 - 16 UFinPubl)
Samorządowy zakład budżetowy - jest formą zakładu budżetowego, którą tworzy, łączy, przekształca i likwiduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Występuje tylko na szczeblu samorządowym.
Tworząc taki zakład określa się: nazwę i siedzibę zakładu, przedmiot jego działalności, źródła przychodów własnych zakładu, stan wyposażenia zakładu w środki obrotowe, składniki majątkowe przekazane na użytkowanie oraz zasady polityki finansowej wobec jednostki samorządu terytorialnego.
Likwidując samorządowy zakład budżetowy określa się przeznaczenie mienia znajdującego się w użytkowaniu tego zakładu.
Przekształcenie takiego zakładu w inną formę organizacyjno-prawną wymaga jednak uprzednio jego likwidacji.
Samorządowy zakład budżetowy może wykonywać zadania własne jednostki samorządu terytorialnego w zakresie m.in. gospodarki mieszkaniowej, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, lokalnego transportu zbiorowego, targowisk i hal targowych, zieleni gminnej i zadrzewień, cmentarzy.
Zakład taki wykonuje zadania odpłatnie, pokrywając koszty swojej działalności zazwyczaj z przychodów własnych. Podstawą gospodarki finansowej samorządowego zakładu budżetowego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z budżetu jednostki samorządu terytorialnego, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem jednostki samorządu terytorialnego.
Samorządowy zakład budżetowy wpłaca do budżetu jednostki samorządu terytorialnego nadwyżkę środków obrotowych, ustaloną na koniec okresu sprawozdawczego, chyba że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego postanowi inaczej.
W planie finansowym zakładu mogą nastąpić zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i kosztów, ale pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu jednostki samorządu terytorialnego ani zwiększenia dotacji z tego budżetu.
Zakład ten może otrzymywać z budżetu jednostki samorządu terytorialnego:
-dotacje przedmiotowe;
-dotacje celowe na zadania bieżące, finansowane z udziałem środków pochodzących ze źródeł -zagranicznych niepodlegające zwrotowi;
-dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji;
-dotację podmiotową;
-dotację jednorazową na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
Art. 14. Zadania własne jednostki samorządu terytorialnego w zakresie:
1) gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi,
2) dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,
3) wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczna i cieplna oraz gaz,
4) lokalnego transportu zbiorowego,
5) targowisk i hal targowych,
6) zieleni gminnej i zadrzewień,
7) kultury fizycznej i sportu, w tym utrzymywania terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,
8) utrzymywania różnych gatunków egzotycznych i krajowych zwierząt, w tym w szczególności prowadzenia hodowli zwierząt zagrożonych wyginięciem, w celu ich ochrony poza miejscem naturalnego występowania,
9) cmentarzy
— mogą być wykonywane przez samorządowe zakłady
budżetowe.
AGENCJE WYKONAWCZE (art. 18 i n. UFinPubl)
Art. 18. Agencja wykonawcza jest państwowa osoba prawna tworzona na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji zadań państwa.
Art. 19. 1. Zasady działania agencji wykonawczej określa ustawa, o której mowa w art. 18, oraz statut.
2. Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, wymogi, jakie powinien spełniać statut agencji wykonawczej, w celu zapewnienia jednolitej i przejrzystej organizacji wewnętrznej agencji wykonawczych pod względem instytucjonalnym.
Art. 20. Agencja wykonawcza prowadzi gospodarkę finansową na zasadach określonych w niniejszej
ustawie i w ustawie, o której mowa w art. 18.
Art. 21. 1. Podstawa gospodarki finansowej agencji wykonawczej jest roczny plan finansowy, obejmujący:
1) przychody z prowadzonej działalności;
2) dotacje z budżetu państwa;
3) zestawienie kosztów:
a) funkcjonowania agencji wykonawczej,
b) realizacji zadań ustawowych, z wyszczególnieniem kosztów realizacji tych zadań przez inne
podmioty — z wyszczególnieniem wynagrodzeń i składek od nich naliczanych, płatności odsetkowych wynikających z zaciągniętych zobowiązań oraz zakupu towarów i usług;
4) wynik finansowy;
5) środki na wydatki majątkowe;
6) środki przyznane innym podmiotom;
7) stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku;
8) stan środków pieniężnych na początek i koniec roku.
2. Projekt rocznego planu finansowego agencji wykonawczej ustala jej właściwy organ w porozumieniu z ministrem sprawującym nadzór nad agencja wykonawcza. Po zatwierdzeniu przez ministra sprawującego nadzór projekt jest przekazywany Ministrowi Finansów, w trybie i terminach określonych w przepisach dotyczących prac nad projektem ustawy budżetowej.
3. W ramach projektu planu finansowego sporządzą się plan dochodów i wydatków agencji wykonawczej ujmowanych w terminie ich zapłaty.
4. W planie dochodów i wydatków agencji wykonawczej planowane wydatki nie powinny być wyższe od planowanych dochodów. Planowane wydatki mogą przekraczać planowane dochody za zgoda ministra sprawującego nadzór nad agencja wykonawcza, wydana w porozumieniu z Ministrem Finansów.
5. W planie finansowym agencji wykonawczej mogą być dokonywane zmiany przychodów i kosztów po uzyskaniu zgody ministra sprawującego nadzór nad agencją, wydanej po uzyskaniu opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, z zastrzeżeniem ust. 6. O dokonanych zmianach należy niezwłocznie powiadomić Ministra Finansów.
6. Zmiany planu finansowego agencji wykonawczej nie mogą powodować zwiększenia zobowiązań agencji ani pogorszenia planowanego wyniku finansowego agencji, chyba że odrębne ustawy stanowią inaczej.
7. Agencja wykonawcza może otrzymywać dotacje z budżetu państwa, w zakresie określonym w odrębnych ustawach.
8. Agencja wykonawcza może zaciągać zobowiązania na okres realizacji danego zadania przekraczający rok budżetowy, jeżeli wydatki niezbędne na obsługę zobowiązania znajdują się w rocznym planie finansowym.
9. Ograniczenie, o którym mowa w ust. 6, nie dotyczy zwiększenia planu finansowego agencji wykonawczej z tytułu uzyskania pożyczki z budżetu państwa na finansowanie Wspólnej Polityki Rolnej.
10. Rada Ministrów może określić, w drodze rozporządzenia, sposób prowadzenia gospodarki finansowej agencji wykonawczych, mając na względzie potrzebę zapewnienia jednolitości zasad finansowania agencji wykonawczych oraz przestrzegania zasad jawności i przejrzystości.
Art. 22. 1. Agencja wykonawcza jest obowiązana corocznie wpłacać do budżetu państwa, na rachunek bieżący dochodów państwowej jednostki budżetowej obsługującej ministra sprawującego nadzór nad tą agencją, nadwyżkę środków finansowych ustalona na koniec roku, pozostającą po uregulowaniu zobowiązań podatkowych, z zastrzeżeniem ust. 3.
2. Nadwyżkę, o której mowa w ust. 1, agencja wykonawcza przekazuje niezwłocznie po uregulowaniu zobowiązań wymagalnych z okresu sprawozdawczego, nie później jednak niż do dnia 30 czerwca roku następującego po roku, w którym nadwyżka powstała.
3. W szczególnie uzasadnionych przypadkach wynikających z konieczności zapewnienia sprawnego i pełnego wykonywania zadań agencji wykonawczej Rada Ministrów może, na wniosek ministra sprawującego nadzór nad agencja wykonawcza, wyrazić zgodę, w formie uchwały, na niewpłacenie nadwyżki, o której mowa w ust. 1.
4. Minister sprawujący nadzór nad agencja wykonawcza w porozumieniu z Ministrem Finansów określi, w drodze rozporządzenia, sposób ustalania nadwyżki, uwzględniając potrzebę zapewnienia ciągłości finansowania zadań agencji, dokonywania inwestycji niezbędnych do wykonywania zadań państwa oraz mając na względzie źródła finansowania zadań realizowanych przez agencję.
Tak by to wyglądało jeśli chodzi o terminy legislacyjne użyte w UFinPubl, teraz wszystko zostanie usystematyzowane w zgodzie z materiałem podanym na wykładzie i ćwiczeniach.
AGENCJE WYKONAWCZE:
- art. 18 i n. UFinPubl;
- państwowa osoba prawna;
- powołana na mocy ustawy;
- do realizacji kluczowych zadań publicznych
- zobligowane do rozliczania się z budżetem nadwyżką środków budżetowych (netto);
- powinny realizować swoje cele w systemie zadaniowym;
- duży wpływ Rady Ministrów na kształt statutu agencji, a tym samym na jej działalność;
- elementy treści planu finansowego z art. 21 UFinPubl :
=> wynik finansowy
=> stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku
=> stan środków pieniężnych na początek i koniec roku
- projekt planu sporządzony przez tę jednostkę w porozumieniu z ministrem nadzorującym, a następnie przekazanie MF (na mocy art. 122 UFinPubl plan ten jest załącznikiem do budżetu);
- art. 21 ust. 4 UFinPubl - planowane wydatki nie powinny być wyższe od planowanych dochodów (zasada równowagi) - WYJĄTEK: za zgodą ministra sprawującego nadzór nad działalnością agencji, w porozumieniu z MF planowane wydatki mogą przekroczyć planowane dochody;
- zmiany w planie finansowym mocą art. 21 ust. 6 UFinPubl;
- może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na podstawie ustaw;
- możliwość zaciągania zobowiązań przekraczających okres roku budżetowego (WYJĄTEK!)
- art. 21 ust. 9 UFinPubl - gdy chodzi o zwiększenie planu finansowego po stronie wydatków z tytułu otrzymania pożyczki z budżetu państwa na realizację wspólnej polityki finansowej;
- art. 29 UFinPubl - corocznie na rachunek bieżący nadwyżkę środków obrotowych;
- art. 22 ust. 3 UFinPubl - WYJĄTKOWO - zgoda na niewpłacanie nadwyżki wyrażona w formie uchwały RM na wniosek ministra nadzorującego działalność agencji w porozumieniu z MF w szczególnych przypadkach;
- wpłata do 30 czerwca roku, następującego po roku, w którym nadwyżka powstała;- agencja może otrzymywać dotację z budżetu państwa, ale zawsze zobligowana jest do zwrotu nadwyżki środków obrotowych!;
- od stycznia 2012 agencjami wykonawczymi będą obecne agencje rządowe (np. ARiMR, ARR, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju i in.);
INSTYTUCJA GOSPODARKI BUDŻETOWEJ (art. 23 i n. UFinPubl)
Wiadomości z wykładów i ćwiczeń:
- działa tylko w sferze rządowej (art. 23 ust. 2 UFinPubl - tworzone tylko na szczeblu centralnym - odwołanie do art. 139 ust. 2 UFinPubl);
- ma osobowość prawną (po wpisaniu do KRS);
- forma zbliżona do zakładów budżetowych, agencji wykonawczych, forma gospodarki para budżetowej;
- art. 26 UFinPubl - działa na podstawie statutu;
- samodzielnie dysponuje mieniem powierzonym - kryterium efektywności;
- gospodarka finansowa w cyklu rocznym na podstawie planu;
- art. 27 UFinPubl - dyrektora instytucji powołuje i odwołuje organ pełniący funkcje organu założycielskiego tej instytucji;
- co robi? Art. 23 UFinPubl - odpłatne wykonywanie zadań, pokrywają koszty prowadzonej działalności z własnych dochodów;
- mogą otrzymywać dotacje z budżetu państwa o ile odrębne ustawy tak stanowią - w szczególności dotowanie na pierwsze wyposażenie - jednorazowo - art. 24 ust.4 UFinPubl.
Art. 23. 1. Instytucja gospodarki budżetowej jest jednostką sektora finansów publicznych tworzoną w celu realizacji zadań publicznych, która:
1) odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania;
2) pokrywa koszty swojej działalności oraz zobowiązania z uzyskiwanych przychodów.
2. Instytucja gospodarki budżetowej może być tworzona przez:
1) ministra lub Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, za zgoda Rady Ministrów, udzielona na jego wniosek;
2) organ lub kierownika jednostki, o których mowa w art. 139 ust. 2, jako organu wykonującego funkcje organu założycielskiego.
3. Organ lub kierownik jednostki, o którym mowa w ust. 2 pkt. 2, o utworzeniu instytucji gospodarki budżetowej informuje Prezesa Rady Ministrów.
4. We wniosku, o którym mowa w ust. 2 pkt. 1,minister lub Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
określa:
1) organ administracji rządowej wykonujący funkcje organu założycielskiego;
2) przedmiot działalności podstawowej;
3) źródła przychodów;
4) przeznaczenie zysku.
5. Instytucja gospodarki budżetowej uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Art. 24. 1. Instytucja gospodarki budżetowej może otrzymywać dotacje z budżetu państwa na realizację zadań publicznych, jeżeli odrębne ustawy tak stanowią.
2. Podstawą gospodarki finansowej instytucji gospodarki budżetowej jest roczny plan finansowy, obejmujący:
1) przychody z prowadzonej działalności;
2) dotacje z budżetu państwa;
3) zestawienie kosztów:
a) funkcjonowania instytucji gospodarki budżetowej,
b) realizacji wyodrębnionych zadań
— z wyszczególnieniem wynagrodzeń i składek od nich naliczanych, płatności odsetkowych wynikających z zaciągniętych zobowiązań oraz zakupu towarów i usług;
4) środki na wydatki majątkowe;
5) wynik finansowy;
6) stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku;
7) stan środków pieniężnych na początek i koniec roku.
3. Koszty instytucji gospodarki budżetowej mogą być ponoszone tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących uzyskane przychody oraz środki z poprzedniego okresu.
4. Nowo tworzonej instytucji gospodarki budżetowej może być przyznana jednorazowa dotacja na
pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
5. W planie finansowym instytucji gospodarki budżetowej mogą być dokonywane zmiany przychodów
i kosztów w trakcie roku budżetowego po uzyskaniu zgody organu wykonującego funkcje organu założycielskiego, z tym że nie mogą one spowodować zwiększenia dotacji z budżetu państwa i pogorszenia planowanego wyniku finansowego. O dokonanych zmianach należy niezwłocznie powiadomić Ministra Finansów.
Art. 25. 1. Likwidując instytucję´ gospodarki budżetowej, organ wykonujący funkcje organu założycielskiego określa, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa, przeznaczenie mienia tej instytucji.
2. Należności i zobowiązania likwidowanej instytucji gospodarki budżetowej przejmuje organ wykonujący funkcje organu założycielskiego.
3. Należności i zobowiązania instytucji gospodarki budżetowej likwidowanej w celu przekształcenia w inną formę organizacyjno-prawna przejmuje utworzona jednostka.
4. Przepis ust. 3 stosuje się odpowiednio do łączenia instytucji gospodarki budżetowej.
Art. 26. 1. Instytucja gospodarki budżetowej działa na podstawie statutu nadanego przez organ wykonujący funkcje organu założycielskiego.
2. Statut instytucji gospodarki budżetowej określa w szczególności:
1) nazwę i siedzibę tej instytucji;
2) przedmiot działalności podstawowej tej instytucji;
3) źródła uzyskiwania przychodów tej instytucji;
4) tryb i zasady dokonywania zmian w statucie tej instytucji;
5) stan wyposażenia w środki obrotowe oraz składniki majątkowe przekazane tej instytucji;
6) zasady prowadzenia działalności innej niż podstawowa,
jeżeli ta instytucja będzie prowadzić taka działalność.
3. Organizację wewnętrzną instytucji gospodarki budżetowej określa regulamin organizacyjny nadawany przez dyrektora instytucji gospodarki budżetowej.
Art. 27. 1. Dyrektora instytucji gospodarki budżetowej powołuje i odwołuje organ wykonujący funkcje organu założycielskiego.
2. Do zadań dyrektora instytucji gospodarki budżetowej należy:
1) zarządzanie instytucją gospodarki budżetowej;
2) reprezentowanie instytucji gospodarki budżetowej na zewnątrz;
3) przygotowanie i nadanie regulaminu organizacyjnego instytucji gospodarki budżetowej;
4) przygotowanie projektu rocznego planu finansowego;
5) przygotowanie rocznego sprawozdania instytucji gospodarki budżetowej, w tym bilansu, rachunku
zysków i strat.
3. Projekt rocznego planu finansowego jest przekazywany organowi wykonującemu funkcje organu założycielskiego, w trybie i terminach określonych w przepisach dotyczących prac nad projektem ustawy budżetowej.
Art. 28. 1. Instytucja gospodarki budżetowej samodzielnie gospodaruje mieniem, kierując się zasadą efektywności jego wykorzystania.
2. Na mienie instytucji gospodarki budżetowej mogą składać się:
1) przeniesione na własność nieruchomości;
2) mienie stanowiące wyposażenie przekazane przez organ wykonujący funkcje organu założycielskiego w formie użyczenia;
3) mienie nabyte z własnych środków.
3. Instytucja gospodarki budżetowej w celu zaciągnięcia zobowiązania przewyższającego 30 % rocznych przychodów jest obowiązana uzyskać zgodę´ organu wykonującego funkcje organu założycielskiego.
4. Instytucja gospodarki budżetowej może zbywać środki trwałe. Zbycie (najem, dzierżawa, użyczenie) aktywów może nastąpić wyłącznie na zasadach określonych przez organ wykonujący funkcje organu założycielskiego, z uwzględnieniem przepisów o gospodarce nieruchomościami.
5. Wartość majątku instytucji gospodarki budżetowej odzwierciedla fundusz instytucji gospodarki budżetowej.
6. Fundusz instytucji gospodarki budżetowej zwiększa się lub zmniejsza o kwotę zmian wartości majątku będących skutkiem:
1) aktualizacji wyceny środków trwałych na podstawie odrębnych przepisów;
2) nieodpłatnego przekazania lub otrzymania środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych;
3) łączenia i podziału instytucji gospodarki budżetowej na podstawie bilansów zamknięcia dzielonych lub łączonych jednostek.
7. Fundusz instytucji gospodarki budżetowej zwiększa się o:
1) zysk pozostający w dyspozycji instytucji gospodarki budżetowej;
2) środki z innych źródeł.
PAŃSTWOWE I SAMORZĄDOWE OSOBY PRAWNE (art. 31 i n. UFinPubl)
- tworzone na podstawie odrębnych ustaw;
- art. 32 UFinPubl - obowiązek określania zadań w układzie zadaniowym (na rok i dwa kolejne lata);
- art. 31 UFinPubl - treść planów finansowych.
Art. 30. 1. Państwowe i samorządowe osoby prawne są tworzone na podstawie odrębnych ustaw.
2. Podstawa gospodarki finansowej państwowych i samorządowych osób prawnych jest plan finansowy.
3. Plany finansowe państwowych i samorządowych osób prawnych są sporządzane zgodnie z ustawami o ich utworzeniu, z uwzględnieniem przepisów niniejszej ustawy.
4. Projekty planów finansowych państwowych osób prawnych, o których mowa w art. 9 pkt. 14, są przekazywane Ministrowi Finansów w trybie i terminach określonych w przepisach dotyczących prac nad projektem ustawy budżetowej.
Art. 31. Jednostki, o których mowa w art. 30 ust. 1, wyodrębniają w planach finansowych:
1) przychody z prowadzonej działalności;
2) dotacje z budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
3) koszty, w tym:
a) wynagrodzenia i składki od nich naliczane,
b) płatności odsetkowe wynikające z zaciągniętych zobowiązań,
c) zakup towarów i usług;
4) środki na wydatki majątkowe;
5) środki przyznane innym podmiotom;
6) stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku;
7) stan środków pieniężnych na początek i koniec roku.
Art. 32. Agencje wykonawcze, instytucje gospodarki budżetowej, dysponenci państwowych funduszy celowych oraz państwowe osoby prawne, o których mowa w art. 9 pkt. 14, sporządzają plany finansowe w układzie zadaniowym na rok budżetowy i dwa kolejne lata.
PAŃSTWOWY FUNDUSZ CELOWY (art. 29 i UFinPubl)
Art. 29. 1. Państwowy fundusz celowy jest tworzony na podstawie odrębnej ustawy.
2. Przychody państwowego funduszu celowego pochodzą ze środków publicznych, a koszty są ponoszone na realizację´ wyodrębnionych zadań państwowych.
3. Państwowy fundusz celowy nie posiada osobowości prawnej.
4. Państwowy fundusz celowy stanowi wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister wskazany w ustawie tworzącej fundusz albo inny organ wskazany w tej ustawie.
5. Do państwowych funduszy celowych nie zalicza się funduszy, których jedynym źródłem przychodów, z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego i darowizn, jest dotacja z budżetu państwa.
6. Podstawa gospodarki finansowej państwowego funduszu celowego jest roczny plan finansowy.
7. Ze środków państwowego funduszu celowego mogą być udzielane pożyczki jednostkom samorządu terytorialnego, jeżeli ustawa tworząca fundusz tak stanowi.
8. Koszty państwowego funduszu celowego mogą być pokrywane tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących bieżące przychody, w tym dotacje z budżetu państwa i pozostałości środków z okresów poprzednich.
9. W planie finansowym państwowego funduszu celowego mogą być dokonywane zmiany polegające na zwiększeniu prognozowanych przychodów i odpowiednio kosztów.
10. Zmiany planu finansowego państwowego funduszu celowego nie mogą powodować zwiększenia dotacji z budżetu państwa.
11. Jeżeli państwowy fundusz celowy posiada zobowiązania wymagalne, w tym kredyty i pożyczki, zwiększenie przychodów w pierwszej kolejności przeznacza się na ich spłatę.
12. Zmiany kwot przychodów i kosztów państwowego funduszu celowego ujętych w planie finansowym dokonuje odpowiednio minister lub organ dysponujący tym funduszem po uzyskaniu zgody Ministra Finansów i opinii sejmowej komisji do spraw budżetu.
Funkcjonowanie funduszy celowych może polegać na:
wyodrębnieniu z budżetu państwa osobnego rachunku, na którym gromadzone są dochody i wpływy danego funduszu, oraz z których właściwy dysponent, najczęściej w randze ministra rozdysponowuje zgromadzone tam środki np. Fundusz Pracy;
stworzenie funduszu celowego poprzez tworzenie struktur organizacyjnych i nadanie mu osobowości prawnej; wówczas to dysponentem środków zgromadzonych na rachunkach funduszu staje się organ tego funduszu w randze np. prezesa zarządu np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia (NFOZ).
Państwowy fundusz celowy:
- stanowi wyjątek od zasady niefunduszowania;
- tworzony na podstawie ustawy;
- przychody ze środków publicznych określonych w ustawie;
- wydatki na określone cele publiczne z ustawy konstytuującej;
- nie posiada osobowości prawnej (!), co oznacza, że w ustawie musi znaleźć się podmiot dysponujący mieniem;
- działa w oparciu o plan finansowy stanowiący załącznik do budżetu;
- NIE MOŻE ZACIĄGAĆ KREDYTÓW I POŻYCZEK!
UKŁAD ZADANIOWY BUDŻETU (BUDŻET ZADANIOWY)
Układ zadaniowy (definicja legalna z art. 2 ust. 3 UFinPubl) - rozumie się przez to zestawienie odpowiednio wydatków budżetu państwa lub kosztów jednostki sektora finansów publicznych sporządzone według funkcji państwa, oznaczających poszczególne obszary działań państwa, oraz:
a) zadań budżetowych grupujących wydatki według celów,
b) podzadań budżetowych grupujących działania umożliwiające realizację celów zadania, w ramach którego podzadania te zostały wyodrębnione
— wraz z opisem celów tych zadań i podzadań, a także z bazowymi i docelowymi miernikami
stopnia realizacji celów działalności państwa, oznaczającymi wartościowe, ilościowe lub opisowe określenie bazowego i docelowego poziomu efektów z poniesionych nakładów.
Istotą budżetu zadaniowego jest zarządzanie działalnością finansową państwa poprzez ujęcie tej działalności w zadania.
Definicja budżetu zadaniowego z literatury anglojęzycznej:
Budżet zadaniowy (ang. performance budgeting) to metoda zarządzania finansami publicznymi, ukierunkowana na osiąganie większej skuteczności oraz efektywności i przejrzystości wydatkowania środków publicznych, polegająca na:
opracowywaniu budżetu państwa w oparciu o cele budżetu zadaniowego, zgodne ze wskazaniami zawartymi w dokumentach strategicznych i programowych rządu, w ramach których to celów, umieszczane są - właściwe przedmiotowo tym celom - zadania, wraz z adekwatnymi miernikami informującymi o rezultatach/wynikach realizacji tych zadań - a także o rezultatach/wynikach realizacji ich części składowych (a zarazem - o stopniu osiągania celów budżetowych zadań w aspekcie skuteczności oraz efektywności),
monitorowaniu oraz ewaluacji poszczególnych zadań budżetu zadaniowego za pomocą mierników, dzięki czemu wytwarzane są informacje efektywnościowe (ang. performance information) służące podnoszeniu jakości alokacji w planowaniu budżetu w kolejnych latach/okresach planowania budżetowego,
praktycznym stosowaniu informacji efektywnościowych w procesie planowania budżetu przez rząd, a także wykorzystaniu ich podczas prac parlamentarnych nad uchwalaniem ustawy budżetowej (najczęściej jako tzw.: performance-informed budgeting).
POJĘCIE DŁUGU PUBLICZNEGO
Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową „państwowy dług publiczny”) - obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych (administracja rządowa i samorządowa, sądy, trybunały, państwowe szkoły wyższe, ZUS, KRUS, NFZ) ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z następujących tytułów:
papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi),
pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),
kredyty,
przyjęte depozyty,
zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).
PRZEZNACZENIE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH
Środki publiczne przeznacza się na:
1) wydatki publiczne;
2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu
państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
2. Rozchodami publicznymi są:
1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych;
3) udzielone pożyczki i kredyty;
4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością;
6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa.
wydatki publiczne - to środki pieniężne przeznaczone na realizację przedsięwzięć państwowych i samorządowych;
Wyodrębnia się siedem kategorii wydatków publicznych:
+ finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju i rozwoju regionalnego. Zazwyczaj wydatki te występują w formie inwestycji infrastrukturalnych (takich jak drogi, mosty, szkoły, szpitale), inwestycji strukturalnych (inaczej mówiąc na restrukturyzację) i inwestycji produkcyjnych.
+ pokrywanie strat i dofinansowanie działalności przedsiębiorstw sektora publicznego. Straty wynikają z niskiej efektywności przedsiębiorstw. Dofinansowania mają formę dotacji przedmiotowych (dopłaty) i podmiotowych (na rzecz określonego podmiotu).
+ subsydiowanie gospodarstw domowych (zasiłki, renty)
+ pokrywanie kosztów świadczenia usług społecznych
+ zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego (wydatki na służbę policji, siły zbrojne)
+ utrzymanie aparatu państwowego i samorządowego, wymiaru sprawiedliwości i więziennictwa.
NADWYŻKA I DEFICYT SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH
nadwyżka sektora finansów publicznych - w ustawie została określona jako dodatnia różnica między dochodami publicznymi, a wydatkami publicznymi.
deficyt - pojawia się, gdy różnica między obu ww. wielkościami jest ujemna.
Nadwyżka lub deficyt ustalana jest dla przyjętego okresu rozliczeniowego, którym najczęściej jest rok rozliczeniowy. Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę i deficyt sektora finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych między jednostkami tego sektora.
BUDŻET PAŃSTWA - POJĘCIE
Budżet państwa jest najwyższej rangi planem finansowym polityki państwa oraz narzędziem polityki społecznej, uwzględniającym planowane dochody i wydatki państwa na następny rok budżetowy. Jako dochody uwzględnia się m.in.: wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (np. cła), dochody z prywatyzacji oraz dochody zagraniczne. Mianem wydatków określa się m.in. koszty dotacji, obsługi długu publicznego, obsługi strefy budżetowej, rozliczeń z bankami, subwencji dla gmin oraz rezerw ogólnych. Termin „budżet” pochodzi z łacińskiego bulga, oznaczającego skórzany mieszek przeznaczony do zbierania dochodów. Słowo to przyjęło się następnie w wielu językach (ang. budget, starofr. bougette, fr. la budget]. Dla historycznego rozwoju instytucji budżetu znaczenie miało kilka zdarzeń, które rozstrzygnęły o jej współczesnym kształcie, wśród których - poza oddzieleniem majątku publicznego od majątku królewskiego - wymienić należy rozwijanie stosunków towarowo-pieniężnych, parlamentaryzmu, funkcji socjalnych i gospodarczych państwa, rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych oraz procesy integracyjne zachodzące we współczesnym świecie.
Budżet państwa można określić jako zestawienie dochodów i wydatków oraz rozchodów i przychodów państwa w pewnym okresie - najważniejszy plan finansowy państwa. Wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i organy przedstawicielskie samorządu terytorialnego. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.
Budżet uwzględnia przychody i rozchody następujących instytucji
sądów i trybunałów,
administracji rządowej.
Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach:
ekonomicznym - pewien fundusz pieniężny,
prawnym - pewien akt normatywny,
technicznym (konstrukcja techniczna) - wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.
Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności.
Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.
BUDŻET PAŃSTWA - FUNKCJE
Funkcje ekonomiczne
redystrybucyjna - budżet państwa, przejmując podatki, cła i inne opłaty od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych dokonuje ich rozdziału pomiędzy inne podmioty, zarówno w wyniku transferów nieodpłatnych (renty, emerytury, pomoc publiczna, nieoprocentowane kredyty) jak i przez zakup dóbr i usług na rynku.
skarbowa - budżet przejmuje podatki, cła i inne opłaty
alokacyjna - budżet służy rozmieszczeniu dóbr i usług w gospodarce, przez finansowanie inwestycji publicznych
bodźcowa - przez redystrybucję dochodu budżet (zwłaszcza zakupy dóbr i usług, ale także dotacje i subwencje) stymuluje działalność podmiotów gospodarczych, podaż, popyt i ceny
Funkcje polityczne
planowości - budżet jest planem finansowym państwa, do którego wykonania zobowiązana jest administracja
kontrolna - umożliwienie kontroli nad władzą wykonawczą co do prawidłowego wykonywania budżetu
polityczna - umożliwienie kontroli władzy wykonawczej przez ustawodawczą, gdyż budżet uchwalany jest w formie ustawy
BUDŻET PAŃSTWA A USTAWA BUDŻETOWA
Ustawa budżetowa jest pojęciem szerszym. Budżet jest jednym, ale nie jedynym załącznikiem do ustawy. Załącznikami są np. zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych. Ustawa budżetowa zawiera więc budżet i inne plany finansowe. Budżet jest podstawowym planem, za pośrednictwem którego dokonuje się znaczącej kwoty wydatków.
budżet ustawa budżetowa
zapisy rachunkowe, plan finansowy => akt normatywny
załącznik do ustawy => ustawa z załącznikami
publiczny plan finansów => nie może zmieniać innych ustaw
Charakter prawny budżetu
Charakter prawny budżetu jako planu finansowego - jednostronna dyrektywność - po stronie wydatków jest dyrektywność tzn. budżet stanowi nieprzekraczalny limit (kwoty wydatków nie mogą być przekroczone); budżet jest wiążący dla wykonawców. Gdy wydatki są przekroczone - naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Nie można przesuwać kwot wydatków z jednego zadania na drugie.
ZASADY BUDŻETOWE (podręcznikowe)
Klasyczne zasady budżetowe
zasada jedności formalnej - zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji możliwe jest sprawowanie realnego nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. W Polsce przeczy tej zasadzie istnienie parabudżetów, jakimi są fundusze celowe.
zasada jedności materialnej - postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku podatku drogowego.
Zasady powyższe nie są zachowane w żadnym państwie.
zasada powszechności - wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio).
zasada zupełności (ustrojowo-konstytucyjna) - określa udział państwa w gospodarce (teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie istnieje). Istnieją tutaj dwa podejścia:
podejście klasyczne - zakłada, że zasada zupełności zachowana jest wówczas, gdy wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w budżecie. Takie ujęcie problemu dopuszcza jedynie finansowanie bezpośrednie, a więc budżetowanie brutto. Wszystkie dochody i wydatki jednostek budżetowych ujmowane są wówczas w planie budżetowym jako dochody i wydatki budżetu;
podejście modernistyczne - uznaje zasadę zupełności budżetowej za spełnioną, jeśli jednostki sektora publicznego mają jakiekolwiek powiązanie z budżetem państwa. Jest to tzw. finansowanie budżetowe pośrednie lub budżetowanie netto. Jednostki budżetowe rozliczają się wówczas z budżetem według salda debetowego lub kredytowego, dotyczącego zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków zgromadzonych na wydzielonym rachunku dochodów własnych.
Zasady techniczno-budżetowe
zasada równowagi - postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego.
zasada dualizmu budżetowego - postuluje opracowywanie, poza budżetem operacyjnym (obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu majątkowego w cyklach dwu- lub trzyletnich. Zasada w Polsce nie jest realizowana.
zasada szczegółowości - wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody władzy wykonawczej. Celem realizacji tej zasady jest ograniczenie możliwości nadinterpretacji i nadużyć w trakcie wykonywania budżetu. Zasada ma związek z klasyfikacją budżetową.
zasada operatywności - budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów.
zasada przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.
zasada jawności - postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw).
zasada gospodarności (bywa nazywana zasadą racjonalności) - wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych - niestety jest to jedynie postulat.
zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków (część doktryny tej zasady nie uznaje).
zasada jednoroczności (zasada rygoru budżetowego) - zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu.
zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne odstępstwa:
prolongacja budżetowa - przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien okres roku następnego,
prowizorium budżetowe - skrócona wersja ustawy budżetowej,
funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu.
BUDŻET NA WYKŁADACH PROF. ZDEBLA (historia, elementy, pojęcie, funkcje, zasady)
HISTORIA BUDŻETU
elementy planowania wydatków można dostrzec już w starożytności (polis greckie)
1688 - Anglia - Bill of Rights -akt, w którym pojawia się element wydatków, może być traktowany jako pierwowzór budżetu
1768 - Polska - pierwszy budżet państwa polskiego
WSPÓŁCZEŚNIE
BUDŻET - instytucja, która wyprzedziła powstanie Skarbu Państwa; oddzielenie majątku państwa od majątku prywatnego
PARLAMENT - ostateczny kształt budżetu, kontrola działalności organów wykonawczych
SKARB PAŃSTWA - twór o dwóch podstawowych zadaniach:
administrowanie i rozliczanie kasowe
gwarant, poręczyciel zobowiązań finansowych podejmowanych przez jednostki sektora publicznego
TRIADA CECH:
dysponowanie zasobami finansowymi państwa
sporządzanie planu dochodów i wydatków
aktom planistycznym nadaje się rygor prawny, moc wiążącą (odpowiedzialność osób upoważnionych do wykonania budżetu - 1996 rok - Polska - pojawia się urząd ministra Skarbu Państwa - odpowiedzialny za dysponowanie majątkiem SP
DEFINICJE BUDŻETU
prof. Komar - rdzeń finansów publicznych, nerw państwa, w którego strukturze zawarty jest sposób rządzenia państwem;
prof. Gail (lata 70.) - element gospodarki planowej, budżet zatwierdzany przez parlament, najważniejszy plan finansowy, składa się ze strony dochodów i wydatków, obowiązuje w określonym przedziale czasowym;
prof. Kosikowski - plan dochodów i wydatków sektora publicznego lub jego wyodrębnionej części, stanowiący podstawę gospodarki finansowej państwa, uchwalany przez organy przedstawicielskie;
prof. Guzowska - wyróżnia trzy elementy składowe budżetu:
- zasób pieniężny państwa oraz j.s.t.
- plan
- akt normatywny rangi ustawowej
art. 109 UFinPubl - ustawa budżetowa - podstawa gospodarki finansowej państwa w danym roku budżetowym; uchwalana na okres jednego roku budżetowego (rok budżetowy = rok kalendarzowy)
Ustawa budżetowa składa się z :
budżetu państwa
załączników
postanowień, których obowiązek zamieszczenia w ustawie budżetowej wynika z UFinPubl lub odrębnych ustaw
Art. 110. Budżet państwa określa:
1) łączną kwotę prognozowanych podatkowych i niepodatkowych dochodów budżetu państwa; (PROGNOZY! Art. 52 ust.1 pkt 1 UFinPubl)
2) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu państwa; (NIEPRZEKRACZALNE LIMITY! Art. 52 ust.1 pkt 2 UFinPubl)
3) kwotę planowanego deficytu budżetu państwa wraz ze źródłami jego pokrycia;
4) łączna kwotę prognozowanych dochodów budżetu środków europejskich;
5) łączną kwotę planowanych wydatków budżetu środków europejskich;
6) wynik budżetu środków europejskich;
7) łączną kwotę planowanych przychodów budżetu państwa;
8) łączną kwotę planowanych rozchodów budżetu państwa;
9) planowane saldo przychodów i rozchodów budżetu państwa;
10) limit zobowiązań z tytułu zaciąganych kredytów i pożyczek.
art. 114 UFinPubl => tzw. części budżetowe
odpowiadają organom władzy publicznej, kontroli państwowej, sądom, trybunałom i innym organom wymienionym w art. 139 ust. 2, administracji rządowej, przy czym dla poszczególnych działów administracji rządowej oraz dla urzędów nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów ustala się odrębne części budżetu;
w odrębnych częściach ujmuje się (obligatoryjnie)
subwencje ogólne dla j.s.t.
rezerwę ogólną
rezerwy celowe
środki własne UE
obsługę długu SP
przychody i rozchody związane z finansowaniem potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
Dochody, o których mowa w art. 111 pkt. 16
w uzasadnionych przypadkach, na wniosek właściwego ministra, w budżecie państwa mogą być tworzone odrębne części dla (fakultatywnie):
Urzędów centralnych nadzorowanych przez ministra;
Państwowych jednostek organizacyjnych, które nie są organami władzy lub administracji rządowej;
Zadań ogólnych, jeżeli wyodrębnienie części jest uzasadnione koniecznością zapewnienia bieżącej kontroli dochodów lub wydatków.
Częściami budżetu państwa dysponują dysponenci części budżetowych, jeżeli odrębne ustawy nie stanowią inaczej.
art. 211 UFinPubl => budżet jednostki samorządu terytorialnego = roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki; uchwalany na rok budżetowy (pokrywający się z rokiem kalendarzowym); podstawą gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego jest uchwała budżetowa (zawierająca budżet j.s.t. i załączniki)
prof. Brzeziński - budżet to publiczny plan finansowy (budżet ma tę cechę mimo, iż ustawa o tym wyraźnie nie stanowi)
plan - odnosi się do przyszłości
moc wiążąca aktu - obowiązek powinnego zachowania podmiotów z art. 114 UFinPubl
publiczny - ma na celu zaspokojenie potrzeb publicznych, realizację zadań publicznych
plan ten związany jest z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych
FUNKCJE BUDŻETU (z wykładu)
OGÓLNE FINANSOWE
polityczna => fiskalna
(parlament kontroluje działalność organów wykonawczych) => stymulacyjna
ekonomiczna => redystrybucyjna
(podział dystrybucji środków między różne podmioty)
prawna
(akt rangi ustawowej)
funkcja o charakterze odrębnym (nie mieszcząca się w dychotomicznym podziale) =>
funkcja ewidencyjno - kontrolna
ZASADY BUDŻETOWE (z wykładu)
(wyrażone wprost w przepisach lub zeń wyinterpretowane)
- zasada jawności - patrz zagadnienie 10
finanse publiczne, funkcjonowanie budżetu, kontrola - mają być jawne
jawność debaty budżetowej (wyjątki: informacje, których ujawnienie mogłoby wpłynąć na ochronę bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa)
z ustawy o RIO - każda j.s.t. jest poddawana raz na cztery lata kompleksowej kontroli dotyczącej gospodarki finansowej
publikowanie ustawy (Dziennik Ustaw) i uchwały budżetowej (najczęściej w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie)
- zasada przejrzystości (szczegółowości)- budżet powinien być czytelny
czasami uważa się, że jest to zasada naczelna - ważniejsza nawet od zasady jawności
przyjęcie pewnego porządku zasad klasyfikowania dochodów budżetowych
klasyfikacja budżetowa z art. 39 UFinPubl (zmienia swą treść, ewoluuje)
działy
rozdziały (przy czym a i b określają rodzaj działalności, w obu przypadkach oparte na kryterium przedmiotowym)
paragrafy (określają rodzaj dochodu, przychodu lub wydatku - kryterium przedmiotowe)
części (art. 114 UFinPubl) - co do zasady kryterium podmiotowe, ale i przedmiotowe
podziałki tej nie znajdziemy w budżecie jednostek samorządu terytorialnego
- zasada powszechności (zupełności)
można wyróżnić klasyczne i współczesne ujęcie tej zasady
ujęcie klasyczne: budżet miał obejmować wszystkie dochody i wydatki państwowych jednostek organizacyjnych
nie ma przepisu wprost wyrażającego tą zasadę, ale można ją wyprowadzić z regulacji dotyczącej rozliczania się z budżetu
zasada wyklucza gospodarkę pozabudżetową publicznymi środkami finansowymi
- zasada jedności - (obejmuje dwa aspekty - jedność formalną i materialną, przy czym materialna może być realizowana nawet, gdy nie ma jedności formalnej)
jedność formalna - każdy budżet powinien przyjmować postać jednego aktu obejmującego dochody i wydatki składające się na budżet na okres jednego roku budżetowego - ma to służyć realizacji funkcji kontrolnej (w Polsce nierealizowana w pełnym zakresie)
jedność materialna - domaga się by wewnątrz budżetu nie tworzyć funduszy celowych, tj. by nie łączyć konkretnych dochodów z konkretnymi wydatkami budżetu => zasada niefunduszowania; „z jednego worka” => art. 42 ust. 2 UFinPubl - Środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków, chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej. (ZASADA); wyjątki od tej zasady przewidziane w art. 42 ust. 3 UFinPubl => Ograniczenia z ust. 2 nie stosuje się do:
wydatków finansowanych z kredytów udzielonych przez międzynarodowe instytucje finansowe, o ile umowa tak stanowi;
wydatków finansowanych ze środków europejskich;
wydatków finansowanych ze środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt. 5 i 6.
jedna z historycznie najstarszych zasad, u jej podstaw legło dążenie do tego, aby traktowano budżet jako zasób środków, z których realizuje się wydatki
- zasada równowagi budżetowej - domaga się by budżet był uchwalany w wersji zrównoważonej, a więc suma wydatków i dochodów winna wynosić zero (zasada jest zrealizowana również wtedy, gdy dochody przekroczą wydatki); niepodniesiona do rangi normatywnej (nie jest nakazem prawnym)
pojawiła się już pod koniec XVIII wieku lub na początku wieku XIX, stosowana do lat 30 XX w.
przełom nastąpił w latach 70., gdy w Węgierskiej Republice Ludowej kwota planowanych wydatków w budżecie była wyższa niż kwota planowanych dochodów
w Polsce - początek lat 80. - pierwszy budżet niezrównoważony
istnienie nierównowagi budżetowej może mieć element stymulacyjny, pod warunkiem, że te wydatki nie będą wydawane na cele o charakterze nieproduktywnym
- zasada roczności (zasada rygoru budżetowego) - zasada przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu
rok budżetowy = rok kalendarzowy
budżet uchwala się przed jego wejściem w życie, nie ma jednak sankcji za niedochowanie tej dyrektywy - powstać może jedynie odpowiedzialność konstytucyjna (odmiennie jest przy uchwalaniu budżetu jednostki samorządu terytorialnego - ten może być uchwalony później, gdyż, co oczywiste, w bardzo dużej mierze budżet j.s.t. zależy od budżetu państwa => można przedłużyć do końca lutego)
plany wieloletnie też mają swoje znaczenie => art. 103 UFinPubl
Wieloletni Plan Finansowy Państwa to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa sporządzany na cztery lata budżetowe.
Wieloletni Plan Finansowy Państwa jest sporządzany w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji i uwzględnia:
cele średniookresowej strategii rozwoju kraju, o których mowa w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju;
kierunki polityki społeczno - gospodarczej Rady Ministrów.
dopuszczalność dokonywania wydatków - 1 rok; w ramach roku budżetowego - te, które nie zostały w tym okresie zrealizowane - wygasają (nie dotyczy to jednak środków pochodzenia zagranicznego)
WIELOLETNI PLAN FINANSOWY
Wieloletni plan finansowy państwa ustalany jest na cztery lata, ale rząd dostosuje go do ustawy budżetowej na dany rok.
Nowa ustawa o finansach publicznych (Dz.U. z 2009 r. nr 157, poz. 1240), która zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2010 r., przewiduje wprowadzenie nowych rozwiązań planistycznych opartych na układzie zadaniowym. Nowy system budżetowania zadaniowego będzie obejmował wieloletni plan finansowy państwa, zestawienie zadań i celów priorytetowych na dany rok budżetowy, skonsolidowany plan wydatków, programy wieloletnie oraz zadaniowe plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, państwowych funduszy celowych oraz państwowych osób prawnych. Dokumentem nadrzędnym ma być wieloletni plan państwa, czyli plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu sporządzany na cztery lata budżetowe.
Plan ma być także podstawą przygotowywania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy. Poziom deficytu zapisany w projekcie ustawy budżetowej nie będzie mógł być wyższy niż określony na ten rok w wieloletnim planie. Takie powiązanie planu z budżetem oznacza, że nie będzie to kolejny dokument, którego znaczenie dla budżetu jest znikome. Przepisy nowej ustawy o finansach publicznych przewidują, że w szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwe jest uwzględnienie wyższego deficytu.
Wieloletni plan finansowy państwa ma być też co roku aktualizowany przez rząd w drodze uchwały, w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy budżetowej. Zgodnie z art. 107 ust. 2 nowej ustawy aktualizacja będzie polegała na doprowadzeniu danych zawartych w wieloletnim planie do zgodności z ustawą budżetową na dany rok. Zatem najpierw będzie uchwalony budżet na dany rok, a potem dostosowane do niego zapisy w planie wieloletnim. Pierwszy wieloletni plan ma powstać do 31 lipca 2010 r.
Ważne
Wieloletni plan finansowy państwa będzie dokumentem sporządzanym w układzie obejmującym funkcje państwa wraz z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji.
Reasumując:
WPF - zawsze konstruowany na cztery najbliższe lata
to plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów (art. 103 UFinPubl)
wytyczne dla rocznych ustaw budżetowych (art. 105 UFinPubl) => podstawa przygotowania projektu ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy
obejmuje tylko funkcje i zadania
oparty na polityce społeczno - gospodarczej Rady Ministrów
ujęty w ramach układu zadaniowego
podział na konkretne lata z prognozami dochodów i wydatków oraz założeniami polityki fiskalnej
Rada Ministrów przyjmuje WPF w drodze uchwały na podstawie projektu Ministra Finansów
Rada Ministrów zobligowana do ogłoszenia w Monitorze Polskim i BIP
Skorygowanie do polityki rządu i średnioterminowych prognoz rozwoju
Do 15 kwietnia każdy minister przedkłada MF informacje o realizacji WPF, w tym o stopniu realizacji celów
Art. 104. 1. Wieloletni Plan Finansowy Państwa, w podziale na poszczególne lata budżetowe, określa:
1) podstawowe wielkości makroekonomiczne;
2) kierunki polityki fiskalnej;
3) prognozy dochodów oraz wydatków budżetu państwa;
4) kwotę deficytu i potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz źródła ich sfinansowania;
5) prognozy dochodów i wydatków budżetu środków europejskich;
6) wynik budżetu środków europejskich;
7) skonsolidowaną prognozę bilansu sektora finansów publicznych;
8) kwotę państwowego długu publicznego.
2. Prognozę dochodów budżetu państwa ujmuje się w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa według głównych kategorii dochodów, z wyszczególnieniem:
1) dochodów podatkowych:
a) podatków pośrednich, z tego:
— podatku od towarów i usług,
— podatku akcyzowego,
— podatku od gier,
b) podatków bezpośrednich, z tego:
— podatku dochodowego od osób prawnych,
— podatku dochodowego od osób fizycznych;
2) dochodów niepodatkowych;
3) cła;
4) środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2.
3. Prognozę wydatków budżetu państwa ujmuje się w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa w układzie, o którym mowa w art. 103 ust. 2, z wyszczególnieniem:
1) wydatków stałych związanych z utrzymaniem i funkcjonowaniem organów władzy publicznej i wykonywaniem zadań administracji rządowej;
2) wydatków na obsługę długu publicznego;
3) środków własnych Unii Europejskiej;
4) dotacji dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;
5) subwencji ogólnej i dotacji na zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego;
6) wydatków na sfinansowanie zobowiązań wynikających z przyjętych programów wieloletnich;
7) wydatków budżetu państwa, w tym na realizację działań rozwojowych kraju:
a) według priorytetów i głównych kierunków interwencji wskazanych w średniookresowej strategii rozwoju kraju, w tym odnoszących się do zagadnień przestrzennych i regionalnych objętych kontraktami wojewódzkimi,
b) z uwzględnieniem podziału na źródła finansowania,
c) na każdy rok realizacji średniookresowej strategii rozwoju kraju;
8) środków przeznaczonych na realizacje zadań współfinansowanych z udziałem środków europejskich, w tym na Wspólną Politykę Rolną;
9) środków przeznaczonych na finansowanie imiennie wymienionych wydatków lub zadań, w wysokościach określonych w odrębnych ustawach;
10) innych wydatków rozwojowych;
11) innych środków na realizacje zadań uznanych przez Radę Ministrów za priorytetowe.
BUDŻETOWE PROCEDURY AWARYJNE
Polska Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych przewiduje następujące trzy tryby procedur awaryjnych:
prowizorium budżetowe;
funkcjonowanie finansów publicznych w oparciu o projekt budżetu uchwalony przez Radę Ministrów i złożony w parlamencie;
prolongacja budżetu.
PROWIZORIUM BUDŻETOWE
podstawą funkcjonowania - art. 219 ust.3 Konstytucji
W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym.
dopuszczalność;
okres krótszy niż rok;
rozwiązanie wyjątkowe;
tylko w wyjątkowych przypadkach (wyjątkowe przesłanki prowizorium)
za profesorem Zubikiem - wydarzenia nieprzewidywalne, o charakterze zdarzeń niezwykłych, wpływających na sytuację budżetową, ograniczające możliwość uchwalenia budżetu na okres pełnego roku (muszą istnieć obiektywnie!)
Rada Ministrów przedkładając Sejmowi projekt ustawy o prowizorium budżetowym (wraz z uzasadnieniem) w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy;
do projektu ustawy o prowizorium budżetowym stosuje się przepisy odnoszące się do projektu ustawy budżetowej (z wyraźnym wyłączeniem - art. 142 pkt 10 i 11 UFinPubl)
w przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym, Rada Ministrów przedstawia Sejmowi projekt ustawy budżetowej nie później niż na 3 miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym
uchwalona i ustanowiona po okresie obowiązywania prowizorium ustawa budżetowa obowiązuje z mocą wsteczną
Prowizorium budżetowe to budżet uchwalony tymczasowo, na pewien czas przed budżetem rocznym, a także budżet roczny w formie ogólnych jego założeń. Jest to tryb awaryjny, wchodzi w życie gdy ustawa budżetowa z pewnych względów nie może być uchwalona. Prowizorium budżetowe ma charakter tymczasowy, wygasa wraz z upływem terminu na który zostało uchwalone, bądź też gdy ustawa budżetowa zostanie uchwalona. Określa dochody i wydatki Państwa. Tryb tworzenia prowizorium budżetowego jest taki sam jak ustawy budżetowej, czyli inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko Radzie Ministrów. Jedną z cech charakterystycznych prowizorium budżetowego jest to, iż jest ono uchwalane na okres krótszy niż 1 rok. Taką procedurę przewidywała już konstytucja marcowa. Ostatnio prowizorium w Polsce zostało uchwalone w 1992 roku.
PROJEKT USTAWY BUDŻETOWEJ (LUB USTAWY O PROWIZORIUM BUDŻETOWYM) UCHWALONY PRZEZ RADĘ MINISTRÓW I ZŁOŻONY W PARLAMENCIE JAKO PODSTAWA GOSPODARKI FINANSOWEJ PAŃSTWA W PRZYPADKU BRAKU USTAWY BUDŻETOWEJ
podstawą artykuł 219 ust. 4 Konstytucji
Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.
na gruncie UFinPubl podstawą art. 145 ust. 1 pkt 1 tej ustawy
jeżeli na dzień 1 stycznia danego roku nie ma ogłoszonej ustawy budżetowej lub ustawy o prowizorium budżetowym to projekt przedstawiony Sejmowi obowiązuje do momentu ogłoszenia ustawy budżetowej
PROLONGACJA - OBOWIĄZYWANIE UBIEGŁOROCZNEGO BUDŻETU
odniesienie do regulacji starej ustawy budżetowej, jeśli na dzień 1 stycznia nie ma ogłoszonej nowej;
ograniczenie jedynie do stawek należności budżetowych oraz składek na państwowe fundusze celowe (w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy, czyli wprost - ze starej ustawy budżetowej albo starej ustawy o prowizorium budżetowym)
tzw. prolongacja ograniczona
PROCEDURA BUDŻETOWA (pojęcie, etapy)
Pojęcie procedury budżetowej nie ma swojej normatywnej definicji, toteż o kształcie tego pojęcia decyduje doktryna, i tak:
prof. Grabowska - prawne unormowanie działania władz publicznych oraz organów jednostek samorządu terytorialnego, jak również warunków, terminów, wymagań techniczno - informacyjnych, a także trybu w jakim dochodzi do skutku uchwalanie ustawy budżetowej oraz jej wykonywania i kontroli wykonania
prof. Kosikowski - zasady postępowania organów, władz, jednostek samorządu terytorialnego, normatywnie uporządkowany ciąg działań ukierunkowany na dojście planu budżetowego (ustawa budżetowa, ustawa o prowizorium, uchwała RM) do skutku, realizację planu oraz kontrolę jego wykonania
prof. Zdebel (wykład) - procedura budżetowa to szereg czynności zmierzających do stworzenia projektu budżetu, uchwalenia budżetu, wykonania budżetu i do przeprowadzenia kontroli wykonania tego budżetu
Procedura budżetowa - proces prawnie określonych zasad postępowania z budżetem. Pierwszym elementem procedury jest przygotowanie projektu budżetu na następny rok. W przypadku niedotrzymania terminu rząd zmuszony jest do uchwalenia prowizorium budżetowego. Gdy ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w okresie czterech miesięcy od przedłożenia Sejmowi projektu, prezydent może skrócić jego kadencję. Następnymi etapami procedury budżetowej są: uchwalenie, a później wykonanie budżetu, a na końcu ocena stopnia wykonania i kontroli.
ETAPY PROCEDURY BUDŻETOWEJ
planowanie (projektowanie)
uchwalanie
wykonanie
kontrola wykonania
Kompetencje władzy ustawodawczej i wykonawczej w poszczególnych etapach:
planowanie (projektowanie) i wykonanie - władza wykonawcza
uchwalanie i kontrola wykonania - władza ustawodawcza
PROCEDURA BUDŻETOWA (źródła)
ŹRÓDŁA - BUDŻET PAŃSTWA
Konstytucja (przede wszystkim etap uchwalania, lakonicznie też etapy kontroli i planowania)
ustawa o finansach publicznych (przede wszystkim etap wykonywania)
regulamin Sejmu i Senatu (tok uchwalania)
rozporządzenia wykonawcze do Ustaw (przede wszystkim tzw. „nota budżetowa” do faz etapu planowania)
Ustawa o Komisji Trójstronnej
ŹRÓDŁA - DLA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
ustawa o finansach publicznych
samorządowe ustawy ustrojowe (w bardzo już niewielkim zakresie)
akt prawa miejscowego z art. 234 UFinPubl - uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej - zawiera (w szczególności):
wymaganą szczegółowość projektu budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
terminy obowiązujące w toku prac nad projektem uchwały budżetowej j.s.t.
wymogi dotyczące uzasadnienia i materiały informacyjne, które zarząd przedłoży organowi stanowiącemu j.s.t. wraz z projektem uchwały budżetowej
ustawa o RIO - uchwalanie i kontrola
Jak widzimy, problematyka procedury budżetowej jest problematyką rozproszoną po różnych aktach prawnych, a sama jej konstrukcja to konstrukcja ramowa.
PLANOWANIE BUDŻETU PAŃSTWA
przygotowanie prognoz wskaźników makroekonomicznych
ścisła współpraca Ministra Finansów z NBP, ministerstwem gospodarki, ministerstwem pracy i polityki socjalnej, GUS
obejmuje prognozy szacunków odnośnie PKB i jego składowych (wielkość eksportu netto, popyt krajowy, nakłady brutto na środki trwałe), inflacji, poziomu cen towarów i usług, stóp procentowych, zatrudnienia, bezrobocia, przeciętnych wynagrodzeń brutto w gospodarce krajowej, kursu walutowego, salda obrotów bieżących
obraz sytuacji dla MF
przełom lutego i marca - prognoza wskaźników prezentowane po raz pierwszy odnośnie następnego roku budżetowego
prognozy zaprezentowane Komisji Trójstronnej do 10 maja - pierwsza wiadomość dla stron o wskaźnikach
art. 138 UFinPubl - Minister Finansów przedstawia radzie Ministrów założenia projektu budżetu państwa na rok następny, uwzględniając przyjęte w Wieloletnim Planie Finansowym Państwa oraz kierunki działań zawarte w przyjętym przez Radę Ministrów Programie Konwergencji (tak naprawdę nie wiadomo czym są te założenia, po co je się przedstawia i do kiedy)
idee przewodnie, na których Minister Finansów oprze konstytutywny projekt budżetu
zawiera wskaźniki makroekonomiczne
przewidywane dochody na rok następny z określeniem jakie środki mogą iść gdzie (do jakiego resortu)
wstępna ocena wydatków dostosowana do PKB (deficyt nie może przekroczyć 3% PKB!)
dywagacje na temat limitu wydatków budżetowych i resortowych
szacowane wartości deficytu i wskazanie źródeł jego pokrycia
priorytety społeczne oraz ekonomiczne prezentowane przez Ministra Finansów, z uwzględnieniem propozycji innych resortów
wskaźniki demograficzne - ważne ze względu na ZUS i KRUS
określenie wpływu emigracji zarobkowej na sytuację budżetową (ZUS, KRUS)
prognozy dotyczące kapitału zagranicznego, który można wykorzystać w budżecie
w kwestii założeń powinna się wypowiedzieć cała Rada Ministrów jako ciało kolegialne (dyskusja + ewentualne reformy założeń)
Minister Finansów przedstawia założenia (zazwyczaj) na przełomie marca i kwietnia
Komisja Trójstronna powinna zapoznać się z założeniami do 15 czerwca - Komisja ma obowiązek wypowiedzenia się odnośnie założeń - do 15 czerwca właśnie, jeśli wypracuje wspólne stanowisko; jeśli oddzielne (np. różnice zdań ze strony pracodawców i związków zawodowych) to strony wypowiadają się oddzielnie do 25 lipca; jeśli w obrębie strony (pracodawców, pracowników) znów pojawią się rozbieżności - grupy funkcjonujące w każdej ze stron wypowiadają się do 31 lipca
organizacja prac z art. 138 ust. 6 UFinPubl - Minister Finansów określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowania materiałów, o których mowa w ust. 2—5, w tym:
1) planów rzeczowych zadań realizowanych ze środków budżetowych,
2) projektów planów dochodów i wydatków poszczególnych części budżetowych na rok budżetowy,
3) zestawienia programów wieloletnich,
4) wykazu wydatków związanych z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej oraz innych programów, projektów i zadań finansowanych z udziałem środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2, (z budżetu UE)
5) wzory formularzy,
6) projektów rocznych planów finansowych jednostek, o których mowa w art. 9 pkt 14, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ administracji rządowej, (inne państwowe lub samorządowe osoby prawne)
7) materiałów do opracowania zestawienia i planu, o których mowa w art. 142 pkt 10 i 11, (zestawienie zadań i celów priorytetowych na dany rok budżetowy + skonsolidowany plan wydatków na rok budżetowy i kolejne dwa lata państwowych jednostek budżetowych, państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej oraz państwowych osób prawnych sporządzony w układzie zadaniowym)
8) materiałów do opracowania i aktualizacji Wieloletniego Planu Finansowego Państwa oraz informacji o przebiegu jego wykonania
— kierując się koniecznością uwzględniania klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych, opracowania budżetu w układzie zadaniowym oraz zakresem podmiotowym i przedmiotowym spraw wymagających ujęcia w projekcie ustawy budżetowej.
rozporządzenie coroczne Ministra Finansów - tzw. „nota budżetowa”
zazwyczaj wydawane na przełomie kwietnia i maja
szczegółowe zasady związane z organizacją prac
kto, co i do kiedy ma przygotować
bardzo sformalizowane (formularze)
ścisłe terminy
dysponenci środków budżetowych muszą odpowiedzieć na notę - Minister Finansów musi opracować i zweryfikować przesłane materiały, po czym przechodzimy do kolejnego etapu
opracowanie materiałów planistycznych - analiza przez Ministra Finansów pod kątem faktów, rachunków, praw
konsultacje z dysponentami co do kwot
jeśli wyłonią się sprawy sporne - protokół rozbieżności
pamiętajmy - cały czas weryfikujemy to co z punktu pierwszego!
przygotowanie projektu przez Ministra Finansów
składa się z części wymienionych w art. 109 UFinPubl
określa to co w art. 110 UFinPubl
zawiera załączniki z art. 121 i 122 UFinPubl ( programy finansowane z udziałem środków europejskich, plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, państwowych funduszy celowych i państwowych osób prawnych, plan wydatków budżetu państwa na określone cele, wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe, programów finansowych z udziałem środków z UE, wieloletnich limitów zobowiązań, zestawienie programów wieloletnich w układzie zadaniowym, zestawienie zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi ustawami, zakres i kwoty dotacji przedmiotowych i podmiotowych, plan przychodów i rozchodów budżetu państwa)
postanowienia - odesłania do ustaw i innych aktów prawnych
formowanie w koncepcję projektu ustawy
najpierw zawiera część tekstową (przypomnienie - ustawa budżetowa nie może zmieniać innych ustaw! - art. 109 ust. 5!) - to budżet ma opisywać rzeczywistość a nie ją kreować
potem część tabelaryczna - z podziałem na części, działy i rozdziały - strona wydatków => układ zadaniowy
dołączyć plany od podmiotów administrujących środkami publicznymi (tzw. formularze)
UWAGA! Podmioty z art. 139 ust. 2 UFinPubl - podmioty uniezależnione (kryterium polityczne) - ich budżety są nienegocjowane i niekonsultowane z Ministrem Finansów - nie może nic z nimi zrobić - oczywiście budżety tych podmiotów muszą być związane z realiami finansowymi budżetu państwa - logiczny związek - na sejmowym etapie uchwalania można je jednak skorygować (wyjątkowo)
są to tzw. części nieweryfikowalne w budżecie państwa
wyjątek od zasady zezwalającej Ministrowi Finansów na korygowanie przedłożonych projektów planu budżetu - dotyczy on budżetów organów władzy państwowej, które ze swej istoty nie podlegają Ministrowi Finansów i Radzie Ministrów jako organowi administracji państwowej:
art. 139 ust. 2 UFinPubl - Minister Finansów włącza do projektu ustawy budżetowej dochody i wydatki Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Trybunału Konstytucyjnego, Najwyższej Izby Kontroli, Sadu Najwyższego, Naczelnego Sadu Administracyjnego wraz z wojewódzkimi sadami administracyjnymi, Krajowej Rady Sadownictwa, sadownictwa powszechnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej — Komisji ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego i Państwowej Inspekcji Pracy.
Minister Finansów włącza części nieweryfikowalne do budżetu, tych części nie może zweryfikować nawet Rada Ministrów; Rada Ministrów wydaje jedynie opinię o tych częściach dla Sejmu; Sejm jest władny do zmian w częściach nieweryfikowalnych; dysponenci budżetu uzgadniają części nieweryfikowalne z Ministrem Finansów
uzasadnienie do projektu ustawy budżetowej - art. 142 UFinPubl
elementy uzasadnienia:
cele polityki społecznej i gospodarczej zgodne z Wieloletnim Planem Finansowym Państwa
założeń makroekonomicznych na rok budżetowy i trzy kolejne lata (obejmuje prognozy odnośnie PKB i jego składowych <wielkość eksportu netto, popyt krajowy, nakłady brutto na środki trwałe>, inflacji, poziomu cen towarów i usług, stóp procentowych, zatrudnienia, bezrobocia, przeciętnych wynagrodzeń brutto w gospodarce krajowej, kursu walutowego, salda obrotów bieżących)
kierunki polityki fiskalnej
przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok budżetowy poprzedzający rok, którego dotyczy projekt
omówienie przewidywanych dochodów i wydatków budżetowych oraz jednostek sektora finansów publicznych, jak również nadwyżki lub deficytu budżetu oraz długu sektora finansów publicznych
omówienie wielkości środków UE
informacje o udzielonych przez Skarb Państwa kwotach poręczeń i gwarancji
kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
skonsolidowany plan wydatków na rok budżetowy i dwa kolejne lata państwowych jednostek sektora finansów publicznych
przedłożenie przez Ministra Finansów Radzie Ministrów i uchwalenie przez Radę Ministrów (rokowania budżetowe)
na maksymalnie 20 dni przed złożeniem projektu w Sejmie - przekazanie do Komisji Trójstronnej celem zaopiniowania:
- 6 dni na przedłożenie wspólnego stanowiska
- +3 dni jeśli są odrębne stanowiska między stronami
- +2 dni jeśli są zdania odrębne w obrębie stron (np. wśród związkowców lub pracodawców),
a więc maksymalnie 11 dni - jeśli w tym terminie nie będzie opinii - uważa się to za rezygnację z ich wyrażenia
UCHWALANIE BUDŻETU PAŃSTWA
Budżet państwa jest uchwalany przez Sejm. Regulacje związane z uchwalaniem budżetu państwa znajdziemy w Konstytucji (art. 219 i n. Konstytucji) oraz, odnośnie toku uchwalania, w regulaminie Sejmu i Senatu.
Art. 219
Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej.
Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa.
W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium budżetowym.
Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.
Art. 220
Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.
Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.
Art. 221
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie Radzie Ministrów.
Art. 222
Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu.
Art. 223
Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi.
Art. 224
Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Do ustawy budżetowej i ustawy o prowizorium budżetowym nie stosuje się przepisu art. 122 ust. 5.
W przypadku zwrócenia się Prezydenta Rzeczypospolitej do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy budżetowej albo ustawy o prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem, Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale.
Art. 225
Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
ODRĘBNOŚĆ PROCEDURY UCHWALANIA USTAWY BUDŻETOWEJ W ODNIESIENIU DO INNYCH USTAW
do 30 września wniesienie projektu
prace przed upływem 4 miesięcy + podpis prezydenta
ograniczenie kręgu wyposażonych w inicjatywę ustawodawczą - tylko Rada Ministrów
zmiany w ustawie budżetowej - tylko Rada Ministrów
zmiany w budżecie w trakcie wykonywania budżetu - tylko Rada Ministrów
krótszy termin na zgłaszanie poprawek przez Senat - 20 a nie 30 dni
krótszy termin na złożenie podpisu pod ustawą przez prezydenta - 7 a nie 21 dni
prezydent nie może zawetować ustawy
prezydent może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego (termin jak do podpisu) z wnioskiem o wstępną kontrolę zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją - TK ma 2 miesiące na rozpatrzenie skargi (wyjątek! Jedyny przypadek związania TK terminem) a sam TK ma obowiązek orzec w tej sprawie - jeśli Trybunał orzeknie o zgodności - prezydent musi podpisać, jeśli o niezgodności - prezydent nie może podpisać, jeśli tylko niektóre rozwiązania uzna za sprzeczne z Konstytucją, prezydent może skierować ustawę do Sejmu celem nałożenia poprawek lub (rozwiązanie postulowane) podpisać ustawę z pominięciem regulacji zakwestionowanych - po podpisaniu, ustawa publikowana w Dzienniku Ustaw i z tym dniem ogłoszona, ma obowiązującą moc wsteczną od 1 stycznia
prace sejmowe i senackie trwają 4 miesiące - w przypadku niedotrzymania terminu i nieprzekazania ustawy do podpisu prezydentowi, prezydent ma prawo w ciągu 14 dni skrócić kadencję Sejmu
Sejm nie może w projekcie przedłożonym przez radę Ministrów wprowadzać zmian zwiększających deficyt budżetowy - ochrona równowagi budżetowej z art. 220 Konstytucji
Art. 127. UFinPubl
1. W przypadku, gdy ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie zostaną ogłoszone przed dniem 1 stycznia, to do czasu ogłoszenia odpowiedniej ustawy:
1) podstawą gospodarki finansowej jest przedstawiony Sejmowi odpowiedni projekt ustawy, o którym mowa w art. 141 lub 144;
2) obowiązują stawki należności budżetowych oraz składki na państwowe fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy.
2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio, w przypadku, gdy podstawą gospodarki finansowej państwa jest ustawa lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym, a przed upływem terminu obowiązywania ustawy o prowizorium budżetowym nie zostanie ogłoszona ustawa budżetowa.
CIĄG DALSZY NASTĄPI…