Psychologia świata społecznego. - Michał Stasiakiewicz

Spis wykładów:

1. Psychologia społeczna jako dziedzina wiedzy.

2. Metodologia, etyka, praktyka badań społecznych

3. Społeczna psychologia kultury

4. Poznanie społeczne

5. Samowiedza, czyli kim jestem?

6. Samoświadomość społeczna

7. Wiedza i rozumienie innych

8. Narracje świata społecznego

9. Motywy społeczne

Literatura:

- Aronson, E,. Wilson, T.D.D, Akert, R.M. (2006). Psychologia społeczna Poznań: Zysk I S-ka (4,5,7,13)

- Kenrick, D.T.,Neuberg, S.L., Cialdini, RB. (2006). Psychologia społeczna. Rozwiązane tajemnice. Gdańsk: GWP. (2,3,9,11)

- Trzebiński, J. (red.) Narracja jako sposób rozumienia świata. Gdańsk: GWP.2002. (2)

Wykład I Psychologia społeczna jako dziedzina wiedzy

Psychologia społeczna jako dziedzina nauki

Definicja i przedmiot badań

Psychologia społeczna - nauka o oddziaływaniu obecności innych na myśli, uczucia, zachowania ludzi. / Allport, 1985 /

- Obecność innych (znaczących, nieznaczących): rzeczywista (realny inny), wyobrażona, (odzwierciedlony inny), bezpośrednia / pośrednia (zdystansowana), przeszła / teraźniejsza / przyszła

- Myśli, uczucia, zachowania: / =, , ↔, ≠ /: dotyczące siebie - Ja, dotyczące innych - Innych

Formy i mechanizmy zachowań społecznych

1. Relacje:

1. Jednostka ↔ Inny ↔ Inni (swoi, obcy)

2. Inni ↔ Inni ↔ Jednostka

3. Wobec grupy / w grupie / poza grupą

2. Formy zachowań:

1. Przywództwo - Uległość; Konflikt - Kompromis; Perswazja; Przyjaźń - Wrogość; Aprobata - Sprzeciw

3. Mechanizmy społecznych zachowań:

1. potrzeby, motywy społeczne (np. afiliacja, wrogość)

2. wpływ społeczny (np. perswazja, nacisk grupowy)

3. grupowe normy funkcjonowania (np. myślenie stadne) / zjawisko dynamiki grupowej - np. na koncercie

Psychologia społeczna a inne psychologie

• Psychologia osobowości - transsytuacyjna stałość zachowania jednostki

• Psychologia różnic indywidualnych - międzyjednostkowa zmienność zachowania

• Psychologia rozwojowa - stałość - zmienność zachowania w cyklu życia (natura vs. kultura)

• Psychologia ewolucyjna - ewolucyjna stałość - zmienność zachowania (płeć a zachowanie)

• Psychologia społeczna - społeczna stałość - zmienność

Koncepcje opisu i wyjaśniania zjawisk społecznych

1. Koncepcja społeczno - kulturowa (socjologiczna)

Zachowania społeczne jednostki / grupy  Narodowość / grupy społecznej / grupy kulturowej / sytuacji społecznej / sytuacji historycznej - wyznaczają (akceptacja, dezakceptacja) wartości, normy i wzory myślenia, odczuwania, zachowania.

Np. New York - społeczności żydowskie, irlandzkie, chińskie (Chinatown), Polska: ludność rdzenna a napływowa (Mazury, Śląsk), Moda / Styl („Elegant z Mosiny”), Kultura (Hollywood versus Bollywood versus „Muslimwood”)

Relacje interpersonalne (dystans, empatia): “ Czy gdyby Wiedeń leżał na równiku, a jego mieszczanie chodzili w szortach, to Freud opisałby te same neurotyczne symptomy, te same edypalne trójkąty? A czy opisałby je w ten sam sposób, gdyby on sam, lekarz, chodził w szkockim kilcie (pod który, jak wiadomo nie wkłada się nawet slipów)?”-Umberto Eco (1976)

2. Koncepcja ewolucyjna

Społeczne zachowania ludzi są przekazywane z pokolenia na pokolenie i są efektem gatunkowej adaptacji i doboru naturalnego - zapewniającym przetrwanie i rozmnażanie

• Czynniki historyczno - kulturowe pełnią funkcję modyfikującą

• Spór:

- W jakim stopniu ogólnie - szczegółowe wzorce myślenia /odczuwania /zachowania się są przekazywane ewolucyjnie?

- Co modyfikuje kultura?

- Czyli: kim był człowiek średniowiecza (jego obraz świata i sposób doświadczania)?

3. Koncepcja społecznego uczenia się

Zachowania społeczne są efektem trwałych doświadczeń jednostki w procesie socjalizacji (rodzina, szkoła, grupy formalne i nieformalne)

• Dwa mechanizmy

• Społeczne kary i nagrody (społeczny behawioryzm) - Najbardziej skuteczne jest nieregularne wzmacnianie zachowań / Hull, 1934 / Agresję nasilają nagrody zewnętrzne (aprobata, uległość, pieniądze) oraz wewnętrzne (wzrost samooceny) zdarzeń / Walters, Brown, 1963 /

• Społeczne modelowanie - obserwacje i (modelowanie) naśladowanie

Eksperyment Bandury (1973)

Modelowanie reakcji agresywnych u dzieci. Pięć grup:

1. Obserwowały „na żywo” osobę dorosłą agresywną wobec lalki.

2. Obserwowały to samo zarejestrowane na filmie.

3. Obserwowały to samo na filmie animowanym (dorosły - kot).

4. Obserwowały „na żywo” osobę dorosłą nieagresywną wobec lalki.

5. Nie widziały lalki i osoby dorosłej (grupa kontrolna)

Wszystkie dzieci poddano frustracji (zabroniono zabawy), a potem pozwolono bawić się z lalką.

Wynik:

• najwięcej reakcji własnych (agresywnych): animacja, film, „na żywo”

• najwięcej reakcji agresywnych własnych / naśladowczych : „na żywo”, film, animacja

• najmniej reakcji agresywnych własnych / naśladowczych: model nieagresywny

„Obserwator uczy się nie tylko określonych zachowań obserwowanych u modela, ale także zasad leżących u ich podstaw, określonych systemów wartości, sposobów rozwiązywania problemów oraz standardów samooceny.” - Walter Bandura

4. Koncepcja fenomenologiczna

Zachowania społeczne wynikają z subiektywnej interpretacji przez jednostkę zdarzeń społecznych.

Kurt Levin (1936, 1951) - holistyczna teoria pola psychologicznego i przestrzeni życiowej (life space), które tworzy jednostka i jej środowisko: zachowania, przynależność społeczna (np. rola, pozycja), obraz siebie, znaczący innych, sytuacja psychologiczna i społeczna (małżeństwo, utrata pracy, awans), zdarzenia społeczno - historyczne (hossa, bessa, wojna, kryzys)

V. Koncepcja społeczno - poznawcza

Zachowanie (społeczne) jest pochodną:

1. Subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia celu - - subiektywna ocena (szacowanie) wewnętrznych i zewnętrznych możliwości i ograniczeń

2. Subiektywnej wartości celu - - trafność i adekwatność A i B zależy od:

3. Trafność społecznego poznania - adekwatności percepcji i interpretacji rzeczywistości i siebie

Poziom aspiracji określa relacja między zamierzeniami a możliwościami. Trafność jej zależy od poziomu społecznego poznania.

Subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia celu - Analiza SWOT (strengths, weaknesses, opportunities, threats)

Lokalizacja czynnika	Rodzaj czynnika
		KORZYSTNY	NIEKORZYSTNY
WEWNĘTRZNY	silne strony	słabe strony
ZEWNĘTRZNY	szanse	zagrożenia

Perspektywy opisu i wyjaśniania zjawisk społecznych

Perspektywa przedmiotowa - Przedmiotem zainteresowania psychologii społecznej są społeczne uwarunkowania.

• Czy grupa zaakceptuje osobę A?

1. Analiza „od zewnątrz” - Obserwacja i analiza obserwowalnych i mierzalnych - naturalnych lub wywoływanych (eksperyment), społecznych zachowań reakcji, relacji itd.

Cel: określenie prawdopodobieństwa akceptacji

2. Analiza „od wewnątrz”

• Jak ludzie spostrzegają / rozumieją / interpretują zachowania / cechy własne i innych (społeczne spostrzeganie)

• Jakich zachowań / cech oczekują od innych i od siebie

• Wystąpienia jakich zachowań / cech się spodziewają / przewidują u siebie i u innych

Cel: Dlaczego - zaakceptuje lub nie?

Perspektywa funkcjonalna - Role / funkcje jaką dla jednostki i grup pełnią ich społeczne zachowania / cechy własne i innych

• zachowania autoteliczne (zachowania dla samych siebie) i instrumentalne (służące czemuś)

• potrzeby  motywy społecznych zachowań: jawne (deklarowane), ukryte, świadome i nieświadome


Cel: - Jaką rolę pełni akceptacja - dezakceptacja?

- Jaką funkcję pełnią zachowania akceptujące?

Perspektywa atrybucyjna - Opis i wyjaśnienie zachowania społecznego poprzez określenie względnie trwałych właściwości jednostki i grupy

Właściwości: wartości, cele, postawy, normy i wzory zachowań

Cel: Jakie trwałe / dominujące wartości / cele / wzory zachowań grupy wpływają na akceptację / dezakceptację jednostki?

Perspektywa interakcyjna - Zachowania społeczne jednostki / grupy jest interakcją właściwości wewnętrznych i czynników sytuacyjnych.

• Właściwości typu cecha (trwałe) i stan (zmienne)

• Właściwości : struktura grupy, typ przywództwa, normy, cele itp.

• Czas: faza rozwoju grupy, aktualnie realizowane cele

• Sytuacja: możliwości - naciski - ograniczenia - przypadek

Cel: W jakim stopniu właściwości / sytuacja będzie decydować?

Perspektywa relacyjna - Zachowania społeczne jednostek i grup jest pochodną wzajemnych relacji między nimi

Cel: Czy grupa chce / potrafi zaakceptować - niezaakceptować A, który chce / potrafi być zaakceptowany - niezaakceptowany?

- Współczesna psychologia społeczna - podstawowe pojęcie wyjaśniające zachowanie (społeczne) ludzi

- Poznawczy Konstrukt Poznania (własnego i innych)

Wykład II Metodologia, praktyka i etyka badań społecznych

1. Opis i wyjaśnianie zachowań

2. Metody opisowe

3. Przewidywanie zachowań

4. Metody eksperymentalne

5. Problemy etyczne

Opis zachowania

Warunki trafnego opisu zachowania:

- Różnicowanie - wyodrębnienie zachowania jako przedmiotu opisu („Nie mów mi z kim rozmawiał przez telefon, lecz jak zareagował na twoją propozycję”)

- Deskrypcja - odróżnienie opisu od interpretacji („Uśmiechała się do nas, myśląc, że się na to zgodzimy”)

- Struktura - wyodrębnienie elementów zachowania („Był skupiony - siedział nieruchomo, słuchał co mówię, co pewien czas coś notował”)

- Dynamika - charakterystyka przebiegu zachowania („Najpierw przedstawił plan wykładu, po chwili go zmienił, potem powiedział dowcip, na końcu zasnął”)

- Kategoryzacja - wyodrębnienie zachowania A jako różnego od zachowania B („Nie był wściekły, był zły”)

- Skalowanie - określenie stopnia nasilenia cechy wyróżniającej zachowanie („Ona zachowuje się bardziej ekstrawagancko niż ja”)

- Mianowanie/Nazywanie - (Inteligentnie inaczej - Nieinteligentnie - Głupio - Kretyńsko)

- Personifikacja - indywidualizacja zachowania („Jedni zachowywali się bardziej przyjaźnie niż inni”)

Kategorie opisu zachowania

Cechy kategorii

- Konceptualizacja - definicja kategorii opisującej zachowanie (np. Co to jest agresja, miłość, empatia?)

- Operacjonalizacja - empiryczne (obserwacyjne) wskaźniki zaliczania zachowania do kategorii („W czym się przejawia”? - np. cechy strukturalne, procesualne, relacyjne agresji, empatii)

- Status - teoretyczny versus empiryczny (Np. „Zachowanie libidalne”)

- Dystynktywność - możliwość różnicowania zachowań (np. „wesoły - wesołkowaty”)

- Trafność zewnętrzna - adekwatność kategorii wobec rzeczywistości; pojęcie - desygnat (np. „lepperowość”)- Czy kategoria trafnie opisuje to co istnieje?- Czy istnieje to co opisuje kategoria?

Język opisu zachowania

Cechy języka: dystynktywność, trafność zewnętrzna, plastyczność - adekwatność opisu niuansów zachowania, naukowość - potoczność (np. „zrównoważony” - „spoko”), Intersubiektywna komunikowalność (np. „labilne kateksje ego”)

Wyjaśnianie zachowań

- Zrozumienie: Jaki jest mechanizm zachowania Y? (Czy lęk i poczucie bezradności stanowią mechanizm zachowań ucieczkowych? (Metoda: Diagnoza opisowa, studium przypadku) - Mechanizm: reguła kierująca zachowaniem (strukturalna, procesualna, funkcjonalna itp.)

- Przewidywanie: czy można przewidzieć zachowanie Y, znając cechę/zjawisko X? (Czy osoby noszące okulary są bardziej inteligentne? (Metoda: analizy korelacyjne)

- Poszukiwanie związku przyczynowo - skutkowego Czy czynnik X powoduje/wywołuje zachowanie Y? („czy karanie zmniejsza tendencje do zachowań agresywnych”?) (Metoda: eksperyment)

Metody opisowe: Obserwacja, Badania sondażowe, Badania archiwalne, Testy, Studia przypadku

Obserwacja - rejestrowanie zjawiska/zachowania bez interwencji ze strony obserwatora (badacza)

- W warunkach naturalnych - obserwacja w sposób niewpływający na przebieg zjawiska/zachowania (dystans, w ukryciu, lustro weneckie, np. interakcja policjanta z kierowcą, studenci psychologii w pubie)

- Uczestnicząca - uczestniczenie anonimowo lub pod zmieniona tożsamością + obserwowanie

- Ingerująca (quasi eksperymentalna) - współtworzenie zdarzenia/zachowania + obserwowanie (np. Zabawa z dziećmi)

- Czynniki wpływające na trafność i rzetelność obserwacji:

• ingerencja: dystans - uczestnictwo - wpływ

• Zapis: in situ - post facto - subiektywny - obiektywny

• Obiektywność: eksploracja (źródło hipotez) - weryfikacja (narzędzie konfirmacji/falsyfikacji hipotez)

• Generalizowalność: reprezentatywność próbki zachowania

• Obiektywność: interindywidualna powtarzalność obserwacji

Badania sondażowe - zadaniem osób badanych jest ustosunkowanie się do pytań i/lub twierdzen

Metody:

- Standaryzowane na określonych populacjach, o wysokiej trafności i rzetelności

- Eksperymentalne - konstruowane do badań o określonych założeniach metodologicznych

- Ad hoc - cała reszta

Kwestionariusze - zbiór identycznych i stałych twierdzeń - Kwestionariusz Upodobań Osobistych Edwardsa (EPPS)

Skale - zbiór twierdzeń/pytań + skala odzwierciedlająca stopień nasilenia opinii osoby badanej: -Skala Dystansu Społecznego (SDS)
Ankiety - badania ankietowe OBOB, CBOS, PBS itp. (Ankieterzy i respondenci), sondaże internetowe

Wywiad - zbieranie opinii, informacji w trakcie bezpośredniej rozmowy z osobą badaną

Wywiad standaryzowany - stała treść i kolejność pytań - Telefoniczne sondaże opinii publicznej (OBOP, CBOS itp.), ankieterzy odwiedzający wylosowanych respondentów w domach, ankieterzy na ulicy

Wywiad niestandaryzowany - treść i kolejność pytań zależy od sytuacji, postawy i reakcji osoby badanej (ankietowanej) - wywiad środowiskowy (MOPS), wywiad psychologiczny - Telewizyjne „sondy”: eksperci, ludzie z „ulicy”

Badania archiwalne - zestawianie i analizowanie zgromadzonych dokumentów - Listy, pamiętniki, artykuły, filmy, piosenki, reklamy itp.

- Cel: charakterystyki zachowań i zjawisk

- Opisowe - np. Współczesna moda jako wzorzec autoprezentacji

- Typologiczne - np. Wizerunki kobiet w przekazach reklamowych

- Historyczne - np. Zmiana relacji rodzinnych w III RP

- Funkcjonalne - np. Emotikony jako forma komunikacji

Problemy metodologiczne: badacz - badany:

- Reprezentatywność próby badanej - osoby akceptujące - nie akceptujące udziału w badaniu

- Standaryzacja - trafność i rzetelność stosowanych narzędzi („czy mierzą to co mierzą, czy mierzą to co mają mierzyć?”)

- Obiektywność - stronniczość/obiektywność założeń badania, konstrukcji metody, oczekiwań i interpretacji wyników

- Wiedza i samoświadomość - założenie o adekwatnej wiedzy i samowiedzy osób badanych: np. „Czy jesteś za czy przeciw zapłodnieniu in vitro”

- Deklaracje a zachowanie, np. preferencje wyborcze, konsumenckie

- Efekt aprobaty społecznej - udzielanie odpowiedzi zgodnych z normą

- Efekty autoprezentacji - przedstawianie się w pozytywnym świetle

- Efekt ekspozycji - prezentowanie „Ja publicznego”

- Efekt zgodności - udzielanie odpowiedzi zgodnych z wyobrażonymi oczekiwaniami pytającego

Przewidywanie zachowań

Metoda korelacyjna - systematyczny pomiar dwóch zmiennych (np. agresywności i oglądania przemocy w TV) i przewidywanie wystąpienia jednej z nich na podstawie zależności między nimi

Ograniczenia:

- Korelacje nie określa związku przyczynowo - skutkowego: - Oglądanie przemocy w TV powoduje nasilenie agresji u dzieci - Dzieci ze skłonnością do przemocy częściej oglądają przemoc w TV

- Ingerencja innego czynnika, nieuwzględnianego przez badacza: - Oglądanie przemocy - agresja  (zaniedbania rodzicielskie) - Wprowadzenie limitu prędkości - spadek liczby wypadków  (wzrost cen benzyny)

- Korelacje pozorne, absurdalne: - Korelacja między wzrostem populacji żab w Kenii i urodzin chłopców w Pakistanie

Metody eksperymentalne

- Celem eksperymentu jest odkrycie związku przyczynowo - skutkowego między czynnikiem X a Y (np. zachowanie, postawa, przekonanie)

- Manipulacja eksperymentalna jednym czynnikiem - zmienna niezależna X (X₁, X₂…X_n)

- Kontrolowanie zmiennych pośredniczących - zachowanie wszystkich innych czynników bez zmian

- Obserwowanie (określenie) efektu manipulacji eksperymentalnej - zmienna zależna Y (Y₁, Y₂…Y_n)

- eksperyment terenowy

- eksperyment w warunkach naturalnych - manipulacja eksperymentalna naturalnym elementem sytuacji

• „Narkoman” i „bezrobotny businessman” - kto zbierze więcej?

• Uliczny grajek, monety 5 zł i 1 zł - Co wrzucą przechodnie?

- Eksperyment naturalny - rejestracja i analiza przebiegu naturalnego zjawiska/zdarzenia (pożar, święto, koncert rockowy)

Problemy metodologiczne

- Trafność wewnętrzna - kontrola wpływu na zmienną zależna Y (efekt) zmiennej niezależnej głównej X_g i zmiennych niezależnych ubocznych X_u

- Losowy przykład osób do grup badanych

- Trafność zewnętrzna:

- Możliwość uogólnienia sytuacji eksperymentalnej na sytuacje rzeczywiste (uogólnienie na inne sytuacje) - realizm sytuacyjny i psychologiczny eksperymentu

- Możliwość tworzenia uogólnień o ludziach na podstawie zachowania osób badanych (uogólnienie na innych ludzi)

- Instrukcja maskująca - zmyślona wersja prawdziwego celu badania

- Powtarzalność wyników eksperymentu - kryterium trafności zewnętrznej

Problemy etyczne eksperymentów społecznych

- instrukcja maskująca - ukrycie rzeczywistego celu badania

- narażenie na poczucie dyskomfortu i stresu (Milgram - karanie prądem; Zimbardo - strażnicy i więźniowie)

Reguły etyczne eksperymentów społecznych:

- uzyskanie zgody na uczestnictwo w badaniu

- zapewnienie anonimowości udziału i poufności danych

- możliwość wycofania się z udziału w badaniu

- rekompensata za uczestnictwo w badaniu (problem ochotników!)

- akceptacja zewnętrzna planu badania

- podanie instrukcji wyjaśniającej i/lub wyników badania

Wykład III Społeczna psychologia kultury

1. Kulturowe zróżnicowanie zachowań

2. Dymensje zróżnicowania kulturowego

3. Wymiana społeczna

4. Orientacja długoterminowa - krótkoterminowa

5. Symbole i społeczeństwo

Kulturowe skrzywienie (bias) badań społecznych - do końca lat 70. większość amerykańskich badań (czyli większość) prowadzona była na białych przedstawicielach klasy średniej (białych Anglosasach wyznania protestanckiego, WASP - White Anglo - Saxon Protestant)

Efekt - obraz jednostki w kontaktach z innymi: dążącej do sprawowania kontroli nad własnym życiem i otoczeniem, niezależnej od innych, polegającej na samej sobie, nastawionej na własne osiągnięcia (Need of Achievement), rywalizującej z innymi

Geert Hofstede, Culture's consequences, 1980 - Zadanie zbadania morale pracowników IBM w ponad 50 krajach (oprócz komunistycznych). Metoda: kwestionariusz, 30 pytań, min.:

- Czy masz opory z wyrażeniem sprzeciwu wobec twojego szefa?

- jak długo planujesz pracować dla tej firmy?

- jak ważna jest dla ciebie możliwość wykonywania pracy w sposób jaki Ty uważasz za właściwy?

- jak ważne są dla ciebie dobre relacje ze współpracownikami?

- Odpowiedzi Anglosasów/Europejczyków z północy odbiegały od odpowiedzi pracowników z innych krajów, np.:

-ważniejsza jest lojalność wobec firmy niż podwyżka w nowym miejscu pracy (Japonia)

- zaproszenie robotnika do udziału w podejmowaniu decyzji świadczy o niekompetencji kierownictwa (Ameryka Płd.)

Dymensje zróżnicowania kulturowego

- Dystans wobec autorytetu - obustronnie respektowany dystans między osobami o różnym statusie społecznym

- unikanie niepewności - otwartość - opór wobec zmiany i/lub obawa - ufność wobec przyszłości

- Indywidualizm - kolektywizm - Orientacja na indywidualny sukces i bycie niezależnym od innych - solidarność z innymi i podporządkowanie się normom grupy

- kobiecość - męskość - „kobieca” współpraca, współdziałanie - „męska” rywalizacja, współzawodnictwo

Dystans wobec autorytetu (Power Distance Index)

- stopień akceptacji nierówności społecznych, władzy autorytetów

- stopień posłuszeństwa wobec rodziców, przełożonych i władzy

Duży - mały dystans; czynniki:

- hierarchiczna (stroma) - demokratyczna (płaska) struktura społeczna

- pozycja społeczna - osiągnięcia

- współdziałanie - rywalizacja

- elitaryzm - egalitaryzm historiozoficzny (historia, tradycja, typy przywództwa, mitologie itp.)

- język (angielski - francuski/niemiecki/polski)

- religia: katolicyzm/judaizm/islam - protestantyzm

Dystans. Rodzina

Niski PDI- rodzice traktują dzieci jak równych sobie, dzieci powinny bawić się, niepłodność to nie powód do rozwodu, dzieci traktują rodziców i starszych krewnych jak równych sobie, od dzieci oczekuje się kompetencji społecznych w młodym wieku, dzieci nie są gwarantem bezpieczeństwa dla starych rodziców

Wysoki PDI - rodzice wymagają od dzieci posłuszeństwa, dzieci powinny ciężko pracować, niepłodność powodem rozwodu, szacunek okazywany rodzicom i starszym krewnym jest cnotą, dzieci nie są traktowane jako kompetentne społecznie, dzieci zapewniają bezpieczeństwo starszym rodzicom

Unikanie niepewności (Uncertainty Avoidance Index)

- niska gotowość do zmiany: Pracy (np. 3-4 pokolenia), Miejsca zamieszkania (przeciętny Amerykanin - 17 razy w ciągu życia), Małżeństwa, związków

- oszczędzanie (amerykanie - wydawanie)

- zależność związków (dzieci/rodzice, kobiety/mężczyźni, przełożeni/podwładni)

- konserwatyzm społeczno - obyczajowy (style życia, poglądy)

Indywidualizm - Kolektywizm (Individualism)

Indywidualizm: indywidualny sukces, bycie niezależnym od innych, poleganie na samym sobie, powoływanie się bardziej na przywileje niż na obowiązki

Kolektywizm: poczucie wspólnoty z innymi, spostrzeganie siebie jako części całości, potrzeba podporządkowania się normom, potrzeba przynależności > potrzeba autonomii

Jakie „Ja”? Hazel Markus, Shinobu Hitayama (1991)

Ja niezależne (independent self) - spostrzeganie siebie jako jednostki: o niepowtarzalnej osobowości, zdolnościach, systemie wartości; niezależnej od innych (relacja dystansu); wolnej w swoich wyborach

Ja współzależne (interdependent self) - spostrzeganie siebie jako: części społecznej/rodzinnej całości (relacja zawierania); ograniczonej w swych wyborach przez innych; dążącej do harmonijnego współdziałania, solidarności wobec grupy/społeczeństwa

Męskość - kobiecość (Masculinity)

Zróżnicowanie ról płci

- W każdej kulturze:

- role kobiece - dbanie o sferę uczuć i zachowanie harmonii

- role męskie - asertywność i „przebojowość”

- W kulturach kobiecych: - zachowania obu płci są podobne i zbliżają się do bieguna kobiecego; mniej barier utrudniających kobiecie robienie kariery, lecz kobiety na ogół nie odczuwają takiej potrzeby

- w kulturach męskich: - większe zróżnicowanie między rolami przypisywanmi płciom, zachowania obu płci są bliższe bieguna męskiego niż w kulturach kobiecych, kobietom trudniej jest osiągnąć sukces zawodowy, jednocześnie wykazują więcej męskich cech, pomocnych przy przełamywaniu barier

Niskie MAS: orientacje na relacje, istotni są ludzie i jakość życia, sympatia dla słabszych, małe (i wolne) jest piękne, minimalne, emocjonalne i społeczne, zróżnicowanie między płciami

Wysokie MAS: orientacja na własne ego, istotne są pieniądze i rzeczy, sympatia dla silnych, wielkie (i szybkie) jest piękne, maksymalne, emocjonalne i społeczne, zróżnicowanie między płciami

Dymensje zróżnicowania. Polska: Nasierowski, Mikula (1998)- Dystans - wysoki; - Unikanie niepewności - wysokie; - Indywidualizm - przeciętny/niższy; - Męskość - wysoki;

Wymiana społeczna

Alan Fiske (1992) - Modele wymiany społecznej (Wymiany korzyści w obrębie relacji społecznych)

Typy relacji:

- Wspólnotowa - członkowie grupy wspólnie korzystają z zasobów grupy, biorąc to czego potrzebują i dając, gdy potrzebują tego inni (zżyta rodzina)

- Hierarchiczna - zasoby są rozdzielane w zależności od pozycji w grupie (wojsko)

- Równości - każda osoba uzyskuje dokładnie tyle samo ile pozostałe osoby; równe prawa i obowiązki (dzieci na kolonii)

- Bilansu - każdy otrzymuje proporcjonalnie do tego, ile wniósł do wymiany społecznej w relacji (klient - sprzedawca)

Orientacja długoterminowa - krótkoterminowa (Michael Bond, 1984)

„Dynamizm konfucjański” - obydwie orientacje opisane przez Konfuncjusza.

Orientacja długoterminowa: rozwijanie cnót przynoszących korzyści w przyszłości, zapobiegliwość, oszczędne gospodarowanie, wytrwałość i systematyczność, umiejętność wykorzystywania okoliczności i okazji

Orientacja krótkoterminowa: -pielęgnowanie cnót związanych z przeszłością i teraźniejszością, poszanowanie tradycji, „zachowanie twarzy”, wysiłki powinny przynosić szybkie efekty, wypełnianie zobowiązań wynikających z więzi społecznych

Symbole i społeczeństwo

„Wszelkie postacie życia społecznego mogą istnieć tylko dzięki rozległemu systemowi symboli” Emil Durkheim

„Kunszt wolnego społeczeństwa polega przede wszystkim na utrzymywaniu kodu symbolicznego i na braku obawy przed jego korektą. Takie społeczeństwa, które nie potrafią połączyć szacunku dla swoich symboli z wolnością ich zmian, musza popaść albo w anarchię albo upaść z powodu atrofii życia społecznego” - Alfred Whitehead

Społeczny system symboliczny

Kody symboliczne, określające:

- Kulturowe kategorie płci (ubiór, zachowanie)

- Hierarchie społeczne (style życia, wartości, język)

- Relacje społeczne (dystans, wzajemność, szacunek)

- Tożsamość zbiorową („swój - obcy”, symbole przynależności - flaga, ubiór, zachowanie itp.))

- Pamięć zbiorową (konflikty symboliczne: III RP a IV RP, wypędzenie, Piłsudski - zbawca czy dyktator?)

System społeczny a symbolizm

- Despotyzm symboliczny - faszyzm, komunizm

- Wolność symboliczna - demokracja (palenie kukieł, T-shirty)

Kulturowe formy symboliczne: Sztuka (muzyka, film, taniec, malarstwo itp.), Komunikowanie (język, znaki, symbole), Religia (postaci, rytuały, przedmioty - hostia, krzyż, protestantyzm - katolicyzm - judaizm), Nauka (pojęcia, postaci, instytucje), Kultura (rytuały inicjacyjne, legendy i mity), Społeczeństwo (obrzędy, normy, wzorce zachowań), Interakcje (gesty, sygnały, zachowania), Jednostka (tożsamość, przynależność, biografia)

Symbol i interakcja

George Herbert Mead (1934)

- Zdolność do wysyłania i odczytywania symbolicznych gestów pozwala na wchodzenie w rolę, czyli przyjmowania czyjeś roli

- Odczytując gesty innych ludzi, potrafimy wyobrazić sobie siebie na ich miejscu, możemy przyjąć ich punkt widzenia i przewidzieć, co zrobią

- Dzięki przyjmowaniu czyichś ról uczymy się radzić sobie z innymi ludźmi, zajmując różne pozycje wynikające z przynależności do określonych struktur społecznych (np. nowa sytuacja, wystąpienie)

- Każdy z nas zawsze zajmuje się odczytywaniem gestów, przyjmowaniem czyichś ról i wyobrażaniem sobie rezultatów alternatywnych relacji

Symbole - lustra „ja”

- Gesty innych ludzi stają się czymś w rodzaju lustra, w którym widzimy własne odbicie (Cooley, 1999). W pewnym sensie wszyscy jesteśmy odbiciem w zwierciadle, nasze zwierciadło znajduje się w gestach innych ludzi.

„Cały świat jest sceną, a wszyscy ludzie jedynie aktorami; każdy ma swoje wejście i wyjście, a w przeznaczonym dla siebie czasie gra wiele ról” - William Shakespeare

Prywatne i publiczne. Symbolika codzienności

Erving Goffman (1959) życie: scena i kulisy interakcji

- Na scenie ludzie świadomie kontrolują gesty i manipulują nimi, by wywołać pożądane przez siebie takie reakcje innych, które podtrzymają ich wyobrażenie o sobie i odpowiadają normom danej sytuacji.

- Za kulisami odprężają się, pozwalają sobie na odrobinę prywatności w towarzystwie, które również wie, czego wymaga od nas wyjście na scenę.

- Większość interakcji spędzamy na przemieszczaniu się tam i z powrotem między sceną a kulisami.

- Proces: przygotowanie, wejście, występ, zejście.

- Bez kulis życie byłoby stresujące, bez sceny byłoby nudne i bez sensu

Ramy interakcji

E. Goffman (1974) metafora ramy obrazu

- Ludzie tworzą symboliczne rany za pomocą gestów, słów wskazujących, co jest istotne, a co nie w danej interakcji

- Obramowanie interakcji

- Słowa „Chciałbym porozmawiać z tobą prywatnie”, „Nie chcę o tym mówić” „Przejdźmy teraz do interesów”, „Boli mnie głowa”, „Musimy porozmawiać”.

- Dystans, postawa, miejsce, czas

- Zmiana /”przestrajanie” ramy:

- „Nie mówmy o tym więcej”.

- Interakcja „wieloramowa”:

- Plotkowanie - dyskusja - pogawędka - żarty - dyskusja itd.

- W pracy - bliscy znajomi - przyjaciele - rodzina

Symboliczne rytuały interakcji

Rytuały interakcyjne (Turner, Collins, 1989):

- Rytuały otwarcia, „Jak się masz”

- Rytuały zamknięcia „Do zobaczenia”

- Rytuały przywracania przebiegu interakcji „Och, przepraszam, nie wiedziałem…”

- Rytuały nadawania i zmiany ram „Dość już o tym, a może byśmy tak…”

- Rytuały porządkowania „To ciekawe, ale czy nie myślałaś…”

Bez umiejętności: posługiwania się gestami, wchodzenia w role i ich tworzenia, wyrażania siebie, sterowania wrażeniami, teatralizowania ról, wykorzystywania rekwizytów, wzajemnego klasyfikowania się, tworzenia i zmiany ram, używania rytuałów

- Nie mogłyby istnieć: struktury społeczne (grupy, organizacje, społeczności, klasy oraz instytucje), kulturowe systemy symboli (język, technologia, zasoby wiedzy, wartości, przekonania, normy).

„Symbole są konstruowane (wytwarzane) społeczne i społeczeństwo jest konstruowane (wytwarzane) symbolicznie”

Wykład IV Poznanie społeczne

1. Schematy, kategorie, skrypty

1. Schematy poznawcze

Schemat poznawczy - organizacja naszych uprzednich doświadczeń ze zdarzeniami, postaciami, obiektami

• Semantyczny/paradygmatyczny - wiedza ogólna (np. o brunetach)

• Epizodyczny - wiedza konkretna (o pewnym brunecie)

- Im bardziej ukształtowany schemat, tym bardziej jego zawartość (wiedza) ma charakter ogólny (ponadjednostkowy)

Zasady tworzenia się schematów

- Zasada prototypowości - typowość elementów, relacji, wartości elementów (wróbel, Antonio Banderas, adidasy)

- Zasada hierarchiczności - każdy schemat (np. człowiek) składa się z podschematów (np. twarz), z podschematów (np. oko)… do poziomy schematów pierwotnych, nierozkładalnych - w skład schematu (np. twarz) nie wchodzi zawartość jego podschematu (np. oko)

- Poznanie społeczne - aktywizacja schematu

Schematy społeczne = poznawcze emocjonalne reprezentacje ludzi

- Konkretne - pojedynczych/konkretnych osób

- kategorialne - kategorii/rodzajów osób

- Kategorialne schematy osób:

- Stereotyp: Uogólniona reprezentacja (spostrzeganie, ocena) grupy osób, wyodrębnionej ze względu na jakąś cechę, określającą tożsamość wszystkich członków grupy

- Schematy roli społecznej: Zbiór oczekiwań dotyczących typowych zachowań osoby zajmującej określoną pozycję społeczną - Schematy: wroga, przyjaciela, obcego, płci, psychologa itd.

Schematy cech

Poznawcze/emocjonalne reprezentacje właściwości ludzi, zdarzeń, obiektów

- Prototypowa struktura cech - zachowania/przejawy różnią się stopniem typowości dla cechy

-np. „inteligentny”: rozważny - z wyobraźnią - zdolny

- Im bardziej typowym przejawem cechy jest dane zachowanie, tym silniejsza tendencja do wnioskowania o występowaniu cechy na podstawie zachowania

- Hierarchiczna struktura cech - hierarchia cech, od najbardziej konkretnych do abstrakcyjnych (np. punktualny - dotrzymujący słowa - odpowiedzialny - w porzo)- im bardziej abstrakcyjna cecha, tym ma mniejszą moc opisującą, tym bardziej jest wartościująca

- Asocjacyjna struktura cech  UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI (UTO)

- Skojarzeniowe związki cech - na podstawie zaobserwowanej cechy wnioskujemy o występowaniu innych cech danej osoby

-np. „agresywny” (prototypowe: krzyczy, brak uśmiechu, impulsywny) -> nielubiany, nieinteligentny, nietolerancyjny

Skrypty - umysłowa reprezentacja typowych i powtarzających się elementów zdarzeń i działań

- Np. egzamin, obiad niedzielny, pójście do kina, wizyta rodzinna

Zawartość skryptu (Schank, Abelson, 1977): zdarzenia i działania, aktorzy, rekwizyty, czynniki uruchamiające sekwencję, efekty sekwencji

- Skrypt - schemat reprezentujący zdarzenia, jego egzemplarzami są kolejne wykonania skryptu

- Prototypowość skryptu - elementy są w różnym stopniu typowe dla realizacji danego skryptu

- Hierarchiczność skryptu: sceny - podsceny (jedzenie - nakrywanie, podawanie) skrypt - metaskrypt (wizyta teściowej - życie rodzinne)

Funkcje skryptu

- Organizacja życia społecznego (interakcje, rytuały) - skrypty różnią się stałością/sztywnością porządku zdarzeń

- Interpretacja i zapamiętywanie zdarzeń - aspekt poznawczy - Organizacja pamięci - pamięć zdarzeń, zdarzenia realne + skryptowe przebieg zdarzeń

- Gotowy program działania - aspekt wykonawczy -Ekonomia poznawcza- Normatywny schemat działania

- Tożsamość jednostkowa i zbiorowa - Działam, więc jestem - To nas łączy

- Organizacja poznania społecznego - Mapa poznawcza rzeczywistości- „Projektowanie” skryptu na rzeczywistość

Rola schematów w poznaniu społecznym

- Ułatwiają przetwarzanie informacji o osobach/obiektach/zdarzeniach, będących egzemplarzami schematu (precyzja v „skrzywienie”, np. Polak, Niemiec)

- Sprzyjają identyfikacji napotykanych osób/obiektów, zdarzeń

- Ukierunkowują poszukiwania i selekcjonowanie informacji (eksperyment: wypadek samochodowy: kierowcy 20 i 70 lat - poszukiwanie informacji pozwalających rozstrzygnąć o odpowiedzialności)

- Wpływają na rozumienie i interpretowanie uzyskanej informacji (wiadomo, Niemiec…)

- Asymilacja - wieloznaczne dane są „pociągane” pod schemat (męskość = siła v męskość = inteligencja, aktualność/dominacja schematu)

- Kontrast - aktywizacja schematu powoduje „odsunięcie' wieloznacznych danych od schematu (męskość po obejrzeniu filmu z Jasiem Fasolą lub Antonio Banderasem)

- Organizacja pamięci

- Nałożenie schematu na informacje, sprzyja rozpoznaniu, zrozumieniu, zapamiętaniu informacji (szachiści, leśnicy, rybacy itd.)

- Jest czynnikiem ułatwiającym generatywną (rekonstruktywną) a nie tylko reproduktywną (oddzieloną od wnioskowania ze schematu) funkcję pamięci

1.9. Konsekwencje schematów

- Efekt pierwszeństwa - przywiązywanie większej wagi do informacji o osobie/zdarzeniu/obiekcie, uzyskanej wcześniej, mniejszej - do informacji uzyskanej później -> opór przed zmianą schematu

- Efekt cechy centralnej - cechy centralne dla schematu (wśród prototypowych) traktujemy jako ważniejsze niż inne (Polska - cechy moralnościowe > sprawnościowe, Wojciszke, 1999)

- Efekt poznawczego wczuwania się (Zajonc, 1960) - skierowywanie uwagi na odmienne cechy, w zależności od celu dokonywania cechy drugiej osoby (To twój chłopak, czy kolega?)

- Efekt kotwicy (perseweracji przekonań) - trwałość wcześniejszych przekonań, mimo dyskredytacji wciąż znajdujemy wytłumaczenie ich częściowej prawdziwości (Pracował w wywiadzie - czujny, nieufny, skryty - tylko miesiąc? - podejrzliwy, skryty.)

- Efekt samospełniającego się proroctwa - oczekiwania jakie mamy wobec innych -> zachowujemy się w sposób „sprzyjający” potwierdzaniu oczekiwań (Rosenthal (1968) - dzieci mające/nie mające potencjał rozwoju w trakcie roku szkolnego)

1.10. Czynniki sprzyjające aktywizacji schematów

Aktywizacja schematów ma charakter automatyczny, nieświadomy, bezrefleksyjny

- Środowisko poznawcze

- prostota/jednowymiarowość/restryktywność kategorii poznania społecznego; swój - obcy, dobry - zły, solidarny - liberał

- Typ/styl umysłu

- decyzyjność - refleksyjność, konkretność - abstrakcyjność

- Czynniki sytuacyjne

- Sytuacja stresowa

- Presja czasu

- Przeciążenie poznawcze

Z życia. Więzi rodzinne

Które z poniższych określeń najlepiej charakteryzuje pana(i) rodzinę?

Większość członków mojej najbliższej rodziny mieszka stosunkowo blisko siebie, w jednej miejscowości, gminie lub w różnych miejscowościach, ale niezbyt od siebie odległych	72%
Moja najbliższa rodzina jest rozproszona po Polsce	20%
Moja najbliższa rodzina jest rozproszona po świecie	7%
Nie mam rodziny	1%

Z jakiej okazji zazwyczaj spotyka się pan(i) z rodziną?

Uroczystości rodzinne	96%
Święta bożego narodzenia	93%
Święta wielkanocne	92%
Wigilia bożego narodzenia	90%
Wszystkich świętych	89%
Uroczystości rodzinne, jak urodziny, imieniu	88%

Z iloma osoba utrzymuje pan(i) bliskie przyjacielskie zażyłe kontakty?

Z 5-10 osobami	45%
Z 3-4 osobami	19%
Z 2 osobami	11%
11 i więcej	10%
Trudno powiedzieć	6%
Z jedną osobą	5%

Wykład V Samowiedza, czyli kim jestem?

1. Funkcje samowiedzy

2. Samoświadomość

3. Obraz siebie

4. Kulturowe i społeczne aspekty Ja

5. Samoocena

6. Tożsamość społeczna

1. Funkcje samowiedzy

1. Adaptacja psychologiczna

- Zmiana w zachowaniu umożliwiająca rozwój i radzenie sobie z otoczeniem

- Autoplastyczna - dostosowanie się do otoczenia (Hartmann, 1939)

- Alloplastyczna - (1) Dokonywanie zmian we własnym otoczeniu, (2) Wybór (zmiana) otoczenia zapewniającego realizację potrzeb

A. Adaptacja - konstruowanie własnej przyszłości

- Proaktywne

- Konstruowanie wyobrażeń możliwych Ja

- Formowanie celów i zadań osobistych (Cantor, 1990)

- Reaktywne

- Przywracanie kontroli nad biegiem zdarzeń

- Poprawa samopoczucia

B. Adaptacja - konstruowanie własnej przeszłości

- Poznawcze konstruowanie (przepracowywanie) ubiegłych doświadczeń

- Mechanizmy obronne ego - reinterpretowanie informacji dla ochrony ego/Ja

- Atrybucje przyczynowe - wyjaśnianie przyczyn wydarzeń (podmiotowe - przedmiotowe, sukcesu - porażki)

- Uzasadnianie i usprawiedliwianie zachowań (np. zmiana wartości/wagi lub postawy)

- Porównania społeczne

- „w dół” - z osobami podobnymi ale o mniejszych osiągnięciach, w gorszej sytuacji

- „w górę” (proaktywne) - odwrotnie

- Autonarracje - sposób w jaki „opowiadamy siebie/o sobie”

- Działania utrudniające adaptację

- Strategie samoutrudniania („rzucanie sobie kłód pod nogi”)

- Defensywny pesymizm („samostraszenie”)

- Mechanizm wyuczonej bezradności

2. Integracja psychologiczna; możliwa dzięki:

- Pojęciu własnej osoby (obraz siebie)

- Samoświadomość - monitorowanie własnych myśli, uczuć, zachowań

- Samoregulacja - dopasowywanie działań do:

- Standardów wewnętrznych (np. cele osobiste)

- Standardów zewnętrznych (np. normy grupowe)

2. Samoświadomość

- Samoświadomość - ocenianie i porównywanie zachowania z wewnętrznymi normami, wartościami

- Dwie skrajności:

- „W niewoli Ja” - perfekcjonizm, lęg, egotyzm

- „Uciekanie od siebie”:

- wyłączanie samoświadomości

- Alkohol, rozrywki, „towarzyskość”

- Podporządkowanie ideologii (polityka, religia)

- Orientacje:

- Koncentracja na Ja

- Koncentracja na zadaniu

3.1 Obraz siebie

1. Pojęcie Ja - zorganizowany zbiór przekonań o sobie

- Schemat ja - kategorie/atrybuty/oceny (wygląd, inteligencja, moralność itp.)

- Spontaniczne /robocze (sytuacyjne) pojęcie Ja - część ogólnego pojęcia Ja bezpośrednio dostępna świadomości

2. Możliwe stany Ja (Markus, Nurius, 1986)

- Ja realne (real self)

- Ja idealne (ideal self)

- Ja możliwe (possible self)

- Ja powinnościowe (obligatory self)

3. Perspektywy Ja:

- Własna

- Znaczących innych

4. 2 x 3

4.1 Kulturowe i społeczne aspekty Ja

1. Typy Ja

(Triandis, 1989)

- Ja prywatne - sposób w jaki jednostka spostrzega i rozumie samą siebie (np. poczucie własnej wartości)

- Ja publiczne - sposób w jaki, jako osoba, jest spostrzegana przez innych (np. reputacja, wrażenie)

- Ja kolektywne - sposób w jaki spostrzega własną przynależność do grup społecznych (np. tożsamość etniczna, rodzinna)

(Markus, 1991)

- Ja niezależne - unikalność, poleganie na sobie, autonomia

- Ja współzależne - przynależność, poleganie na innych, współistnienie

4.2. Kulturowe i społeczne aspekty Ja

2. Źródła wiedzy o Ja

- Odbicie oceny - sposób odbierania osoby przez innych

- „Empiryczny” - co inni sądzą o mnie

- „Inferencyjny” - co ja sądzę co inni sądzą o mnie

- Porównania społeczne, z innymi

- Horyzontalne

- Wertykalne

- Grupy odniesienia - źródło norm i kryteriów oceny

- Rzeczywiste

- Wirtualne

- Autopercepcja - obserwowanie własnych myśli, emocji, zachowań

- perspektywa aktora - doświadczenia „testowania”

- perspektywa obserwatora - obserwowania, analizowania

5.1 Samoocena

- Samoocena/Postawa wobec siebie -> „poczucie własnej wartości”, poznawcze - emocjonalne oszacowanie własnej wartości

- Rodzaje:

- Samoocena globalna - uogólnione przekonanie o sobie

- Samoocena specyficzna/parcjalna - ocena atrybutów (inteligencja, wygląd itp.)

- Złożoność Ja - różnorodność odniesień atrybutów stanowiących kryterium oceny siebie, „zabezpieczenie” pozytywnej samooceny

- Hierarchiczność samooceny - hierarchia wartości atrybutów kategorii oceny

- Tryb samooceny:

- Tryb ogólnych atrybutów Ja - np. ocena własnej inteligencji, moralności

- Tryb więzi interpersonalnych - ocena siebie w relacji z innymi

- Tryb autonarracyjny - scenariusze wydarzeń z Ja jako bohaterem (np. Ja jako osoba pokrzywdzona)

5.2. Samoocena

Zagrożenie pozytywnej samooceny - sposoby redukcji dysonansu:

- Atrybucja przedmiotowa (zewnętrzna) - Pytania na egzaminie były tendencyjne, wybrali „swojego” itp.

- Podtrzymanie poczucia własnej wartości (zagrożonego przez np. wyższą kompetencję innych)

- Zdystansowanie od/deprecjacja źródła zagrożenia (osoby)

- Zmiana hierarchii wartości dziedziny/atrybutu definiujących Ja (np. zmiana aplikacji na stypendium Sokratesa na casting do „Tańca na lodzie”)

- Zmiana kryteriów osiągnięć/porównań (to nie porażka lecz sukces - np. polityka, 3.0 to dobry stopień)

- Jak „wyjść na swoje” nie ucząc się do egzaminu?

- Strategia autoafirmacji - podkreślanie kompetencji w dziedzinie niezagrożonej porażką, „uwypuklanie” pozytywnych atrybutów ja (Może nie jestem… ale za to…)

5.3 Samoocena

Zagrożenia pozytywnej samooceny - sposoby redukcji dysonansu:

- Osoby o wysokiej samoocenie - tendencja do usprawiedliwiania się, atrybucji przedmiotowej (zewnętrznej)

- Osoby o niskiej samoocenie - tendencja do przyjmowania odpowiedzialności, atrybucji podmiotowej (wewnętrznej)

- Efekt: samopotwierdzająca się autodiagnoza: pozytywna (samozadowolenie), negatywna (samoudręczenie)

6.1. Tożsamość społeczna

- Tożsamość indywidualna - uformowanie się JA

- Niepowtarzalność

- Identyfikacja z celami i standardami osobistymi

- Tożsamość społeczna - uformowanie się MY

- Przynależność

- Identyfikacja z celami i standardami innych

- Tożsamość społeczna

- Wersja podmiotowa - identyfikowanie się z innymi: JA = MY (empatia, więź)

- Wersja przedmiotowa - dostrzeganie związków z innymi: JA <-> MY (relacja, współdziałanie)

6.2. Teorie tożsamości społecznej

Teoria społecznej tożsamości (SIT) - Henri Tajfel (1974)

Tożsamość społeczna zależy od:

- Spostrzegania wspólnej przynależności do danej kategorii społecznej

- Podzielania z innymi członkami zbiorowości emocjonalnego zaangażowania w nią

Teoria autokategoryzowania (SCT) John Turner (1987)

Tożsamość społeczna zależy od:

- Nie od dostrzeganej własnej przynależności - należymy do różnych grup i kategorii społecznych, lecz tylko wobec niektórych z nim odnosimy (stosujemy) pojęcie MY, lecz od:

- Poznawczego/emocjonalnego zaklasyfikowania siebie do danej kategorii społecznej

6.3. Przynależność symboliczna

Przynależność symboliczna

- Do zbiorowości

- Obecnych - np. uczniów VIII LO, właścicieli jamników

- Przeszłych - np. Powstańców Warszawskich

- Przyszłych, np. wszystkich, którzy będą głosować na…

- Do wartości/postaw - np. do tych, którzy cenią wolność

6.4. Tożsamość społeczna. Konsekwencje

Zróżnicowanie postaw i zachowań wobec członków grup własnych (ingroups) i obcych (outgroups)

- Grupy własne spostrzegane są jako bardziej zróżnicowane wewnętrznie i zindywidualizowane

- Grupy obce spostrzegane są w sposób bardziej jednorodny, stereotypowy, bezosobowy -> uprzedzenia, wrogość

Zachowania i postawy a wzbudzana tożsamość:

- Dystans i stereotypizacja wobec grup obcych; większe:

- W przypadku wzbudzania tożsamości społecznej niż tożsamości indywidualnej (aktywizacja „wspólnego wroga”)

- W przypadku tożsamości symbolicznej niż realnej (aktywizacja „dziejowej misji”)

Z życia. Poważanie społeczne.

CBOS, listopad 2008. N = 1050, 33 zawody i funkcje. (% duże, średnie, małe)

TOP 10

Profesor uniwersytetu	84%
Strażak	84%
Górnik	79%
Pielęgniarka	77%
Lekarz	73%
Inżynier w fabryce	71%
Nauczyciel	70%
Robotnik wykwalifikowany	69%
Księgowy	64%
Oficer (kapitan)	63%

Bottom 10

Sprzedawca w sklepie	45%
Ksiądz	42%
Burmistrz	42%
Robotnik niewykwalifikowany	40%
Makler giełdowy	38%
Starosta	38%
Minister	36%
Radny gminny	31%
Poseł na Sejm	24%
Działacz partii politycznej	19%

Wykład VI Samoświadomość społeczna

1. Poczucie umiejscowienia kontroli

2. Poczucie własnej skuteczności

3. Wyuczona bezradność

4. Obserwacyjna samokontrola

5. Autoprezentacja

1. Kontrola nad własnym życiem

- Julian Rotter (1966) - Poczucie umiejscowienia kontroli (Locus of Control - LOC)

- LOC - spostrzeganie przez ludzi efektów własnych działań jako zależnych od nich samych, lub zależnych od przypadku albo okoliczności zewnętrznych

- LOC - Posiadanie lub nie posiadanie kontroli nad biegiem życia i własnymi działaniami

1.2. LOC. „Internaliści”

- „Internaliści” (wewnętrzne umiejscowienie kontroli) - przekonani o możliwości sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem i towarzyszącymi mu wydarzeniami

- „Self made-man” - przekonani, że awans i sukces zależy od nich

- Dbający o zdrowie (ćwiczenia, odżywianie)

- Niezależni i asertywni w relacjach społecznych

- Odrzucają przekonanie o wpływie na ich życie: przypadku, „losu”/”przeznaczenia”, „genów”, „tego-co-zapisane-w-gwiazdach”, spiskowych teorii dziejów, szczęście

1.3. LOC. „Eksternaliści”

- „Eksternaliści” (zewnętrzne umiejscowienie kontroli) - przekonani o braku możliwości sprawowania kontroli nad własnym zachowaniem i towarzyszącymi mu wydarzeniami

- Przekonani, że to co się im wydarza - zależy od decyzji innych lub szczęścia

- Uważają, że niezależnie od tego co robią i tak zewnętrzne czynniki mają wpływ na to co będzie

- Są przekonani o istotnym wpływie na ich zycie: przypadku, „losu”/”przeznaczenia”, „genów”, „tego-co-zapisane-w-gwiazdach”, spiskowych teorii dziejów

- Zależni i bierni w relacjach społecznych

- 1.4. Czynniki kształtujące LOC

- Kształtuje się wcześnie i jest związane z rozwojem społecznym i emocjonalno - poznawczym

- Pintrich. DeGroot (1990) trzy komponenty motywacyjne, kształtujące LOC (Rola kultury, wzorców socjalizacji):

- Komponent wartości - dlaczego/czy warto coś robić

- Wartości: sukces, rodzina, samorealizacja, ciekawe życie, „święty spokój” itp.

- Komponent możliwości - czy potrafię to zrobić, czy jestem w stanie ot osiągnąć

- „Yes we can” - „Siadaj, nic nie umiesz”

- Komponent afektu - jakie emocje wzbudza we mnie działanie do wykonania i oczekiwany wynik

- Oczekiwanie sukcesu - „co będzie jak zdam”

- Oczekiwanie porażki - „co będzie jak nie zdam”

2. LOC a Poczucie skuteczności

- Albert Bandura (1962) - Poczucie własnej skuteczności (self-efficacy SE)

- Przekonanie o możliwości wykonania konkretnych zadań w celu osiągnięcia pożądanego wyniku

- Osoby o wysokim SE - podejmują zadania i inwestują wysiłek w ich wykonanie

- Osoby o niskim SE - wycofują się i nie podejmują zadań w istocie wykonalnych

- SE globalne (potrafię/nie potrafię) i parcjalne (potrafię X/nie potrafię Y)

2.1 Poczucie własnej skuteczności

Bandura:

„Nie jest ważne co posiadasz (umiejętności, zdolności), lecz jak wykorzystujesz to co posiadasz”

3. Wyuczona bezradność

- Seligman (1975) Wyuczona bezradność (learned helplessness) - przekonanie o braku wpływu na negatywne wydarzenia, powstające po nieudanych próbach poradzenia sobie z nimi

- Efekt - rezygnacja, wycofanie poddanie się „losowi”

- Eksperyment - pies rażony prądem w podłodze; próbuje:

- Przeskoczyć przez ogrodzenie - za wysokie

- Przecisnąć się przez szpary w ogrodzeniu - za wąskie

- Podkopać się pod płot - bezskutecznie

- Kładzie się z rezygnacją na podłodze klatki

- Po zmianie ogrodzenia na niższe - nie podejmuje prób

3.1. Wyuczona bezradność a sytuacje społeczne

- Wychowanie/Związek:

- „Instalowanie” zewnętrznego LOC („I tak nie mamy na to wpływu”)

- Nadopiekuńczość („pomogę ci”)

- Deprecjacja poczucia skuteczności („zostaw, ja to zrobię bo zepsujesz”)

- Instytucje zamknięte - ograniczona możliwość decydowania o sobie

- Więzienie, obóz (Życie jest piękne - Roberto Benigni)

- Instytucje opiekuńcze: domy dziecka, domy spokojnej starości

- Szpitale: „dobry pacjent” - nie skarży się, czeka aż go wyleczą lub…

- Dylemat państwa opiekuńczego - zasiłki „produkujące” „wyuczone bezrobocie”

- Dylemat kształcenia (średnie, wyższe)

- Monokompetencyjne (uczenie umiejętności)

- Polikompetencyjne (uczenie zdobywania umiejętności)

4. Obserwacyjna samokontrola

- Mark Snyder (1987) Obserwacyjna samokontrola (self-monitoring OSK) - stopień kontrolowania własnych zachowań i dopasowywania ich do obserwowanych, specyficznych oczekiwań otoczenia

- Obserwowanie własnych zachowań - obserwacyjna samokontrola zachowania (OSK)

- Obserwowanie otoczenia - warunek skuteczności OS

- Obserwowanie reakcji innych na własne zachowanie

- Dostosowanie naszych zachowań do zachowań innych aby osiągnąć oczekiwane skutki

4.1. Wysoka OSK.

- Osoby o wysokim OSK:

- Staranie monitorują swoje zachowania

- Są wrażliwi i czujni na zachowania innych

- Łatwo i chętnie dostosowują do innych swoje zachowania

- Mają silną potrzebę wzbudzenia pożądanego wrażenia na innych

- Społecznie:

- Mają wielu znajomych, zmienianych w zależności od okoliczności

- Potrafią się „znaleźć” w każdej sytuacji

- Są komunikatywni, potrafią przekonywać innych, mają zdolności negocjacyjne

- Przywiązują dużą wagę do społecznych nagród, uzyskiwanych od innych ludzi

4.2. Niska OSK

- Osoby o niskim OSK:

- Nie zwracają uwagi na swoje zachowania

- Są mało wrażliwi i czujni na zachowania innych

- Niechętnie dostosowują do innych swoje zachowania

- Nie maja potrzeby wzbudzenia pożądanego wrażenia na innych

Społecznie:

- Mają niewielu znajomych, lecz „na dobre i na złe”

- W swoim zachowaniach kierują się wewnętrznymi standardami a nie reakcjami i oczekiwaniami innych

- Nie zwracają uwagi jak inni reagują na ich zachowanie, słabo tolerują kompromis

- Nie przywiązują wagi do społecznych nagród, uzyskiwanych od innych ludzi

4.3. OSK i płeć

- Wyższa OSK u kobiet niż mężczyzn:

- Większa (na szczęście! - M.S.) rola atrakcyjności fizycznej w społecznej ocenie  silniejsza kontrola zachowania i wyglądu zewnętrznego (Tyrania?)

- Rola społeczna:

- Spójność i harmonia rodziny

- Uległość, koncyliacyjność

- Rywalizacja (M) - Wspólnota (K)

- Efekt - większa podatność na wpływ społeczny, perswazję emocjonalną (np. reklama)

5. Autoprezentacja

- Autoprezentacja

- Manipulowanie wrażeniem wywieranym na innych

- Sterowanie i kierowanie odbiorem naszego wizerunku przez innych

- Narzędzia autoprezentacji:

- Zachowanie, poglądy, postawy, wyrażanie emocji

- Związki, znajomości, relacje

- Przedmioty (public self-possessions) - ubiór, wyposażenie domu, samochód

- Styl zachowania, pozycja społeczna, role

- Itp.

5.1. Funkcje autoprezentacji

1. Uzyskanie pożądanych zasobów

- Uzyskanie od innych, by „podzielili” się z nami (praca, stanowisko, druga płeć itp.)

- Sprawowanie kontroli nad własnym życiem i wpływem innych na nie

- Maksymalizacja zysków i minimalizacja kosztów

2. Budowanie pożądanego obrazu własnego Ja

- Przed innymi

- Przed sobą (autokonfirmacja)

3. Umożliwienie bezkonfliktowego przebiegu relacji społecznych

- Społeczna niechęć do kwestionowania autoprezentacji (przyzwolenie na „zachowanie twarzy”)

5.2. Społeczny kontekst autoprezentacji

- Erving Goffiman - perspektywa dramaturgiczna autoprezentacji (aktorzy, występ, scenariusz, rekwizyty, publiczność itp.)

- Samoświadomość publiczna (public self-consiousness, Fenigstein, Scheier, Buss, 1975) - stopień w jakim uważamy, iż inni zwracają na nas uwagę (por. OSK)

- Sytuacje sprzyjające autoprezentacji:

- Gdy obserwatorzy mają wpływ na to, czy osiągniemy nasze cele (np. szef versus podwładny, znajomy versus nieznajomy)

- Gdy cele te są dla nas ważne (np. rywalizacja o kilka/wiele wolnych etatów)

- Gdy uważamy, że obserwatorzy oceniają nas inaczej niż chcielibyśmy

- Lęk społeczny - obawa przed nieudaną autoprezentacją

- Strategiczne ujawnianie versus fabrykowanie aspektów Ja

- Wrażenie wtórne - niezamierzony efekt autoprezentacji

5.3. Cele autoprezentacji.

Kenrick, Neuberg, Cialdini, 2001:

1. Uzyskanie aprobaty innych

2. Wywołanie wrażenia osoby kompetentnej

3. Bycie spostrzeganym jako osoba posiadająca wysoki status

1. Aprobata/sympatia innych

Strategie autoprezentacji:

- Ingracjacja - prawienie komplementów w celu wzbudzenia sympatii („uwodzenie” przez komplementowanie)

- Stwarzanie/podkreślenie podobieństwa do tych, u których chcemy wzbudzić sympatię. Zanna, Pack (1975):

• - M przedstawiamy jako atrakcyjny/nieatrakcyjny o tradycyjnych/nietradycyjnych poglądach nt. kobiet

• - K dostosowywały swoje poglądy do opinii M atrakcyjnego o nietradycyjnych poglądach

- Zgodność: „Mały sprzeciw - Duża zgoda”

- Deklarowana pomocność

- Prezentowanie siebie jako osoby atrakcyjnej fizycznie

- Aranżacja skromności

5.3.2. Wrażenie kompetencji

- Promowanie siebie - aranżacja osiągnięć

- Dyplomy, opinie, certyfikaty

- „Kontrola pola kompetencji”

- Ustawianie „społecznych luster”:

- „Świecenie światłem odbitym”

- Uciekanie „z cienia porażki”,

- Język

5.3.3. Status

-Materialne symbole statusu:

- Produkty, pamiątki, prezenty, ekskluzywne hobby

- Społeczne symbole statusu:

- Stanowiska, funkcje, znajomości, związki, kontakty, zaproszenia

- Behawioralne wskaźniki statusu

- Postura, zajmowana przestrzeń, gesty, „noszenie” ubioru (ścisły kod v „luz”), werbalne -niewerbalne

- Kontekstualne aspekty statusu

- Szef w firmie, instruktor na stoku, ratownik na plaży, profesor na Uniwersytecie, barman w pubie itp.

- Kulturowe wskaźniki statusu:

- Władza, kompetencja, uroda, osiągnięcia

- Celebryci - „znani z tego, że są znani”

- Gwiazdy filmowe - „piękne, bo są gwiazdami”

Z życia. Czy jesteśmy nowocześni?

Czy Pan(i) osobiście:	TAK	NIE
Korzysta z telefonu komórkowego	76	24
Posiada konto osobiste w banku	66	34
Kiedykolwiek był(a) za granicą	64	36
Przynajmniej raz w tygodniu korzysta z Internetu	45	55
Robi zakupy kartą płatniczą	41	59
Zna przynajmniej jeden język obcy na tyle dobrze, aby porozumieć się z obcokrajowcem	40	60
Przynajmniej raz z miesiącu korzysta z zagranicznych mediów	21	79
W ciągu ostatnich dziesięciu lat pracował(a) zarobkowo za granicą	13	87

Wykład VII Rozumienie i ocenianie innych

1. Atrybucje

2. Teorie atrybucji

3. Ocenianie ludzi

1. Atrybucje

Atrybucje:

- (Naiwne (nienaukowe)) Wnioskowanie o przyczynach zdarzeń i zachowań; własnych i innych ludzi (udzielanie odpowiedzi):

- X nie dzwoni do mnie od miesiąca

- Obraziła się?, Nie ma czasu?, Wyjechała? Odłączyli jej telefon?

- Obraziłem ją?, Przestałem się dla niej liczyć?, Umówiliśmy się, że zadzwoni po miesiącu?

- Specjalnie wziąłem urlop, żeby pojechać do Berlina na ich koncert

- No nie mogę; chałtura na maksa i zero poziomu

- Widać, że są coraz słabsi, albo im się nie chce (pojawia się problem odpowiedzialności…)

- Trudno się dziwić, tyle grają koncertów

- Ale największy obciach to organizatorzy, żeby tak przygotować scenę i w ogóle

- Tylko by brali pieniądze, wszyscy są tacy

1.2. Psychologia atrybucji

1. Teorie Atrybucji

- Sposób w jaki ludzie wnioskują o przyczynach zdarzeń (pytanie: Dlaczego?)

- Czynniki poprzedzające:  Atrybucje

- Informacje Spostrzeganie

- Przekonania przyczyn

- Motywacja zdarzeń

2. Teorie Atrybucyjne

- Jakie konsekwencje dla funkcjonowania psychologicznego jednostki mają dokonywane przez nią atrybucje?

-Atrybucje  Konsekwencje (dla: emocji, relacji interpersonalnych, motywacji itp.)

2.1 Teorie atrybucji. Fritz Heider

- Ludzie mają intencje. Atrybucja przyczyn ich zachowania jest odczytywaniem intencji

- Ludzie mają tendencje do intencjonalnej atrybucji także zdarzeń i zjawisk (np. „siły nadprzyrodzone)

- Atrybucja przyczynowości ≠ Atrybucja odpowiedzialności (lata 80., badania nad percepcją odpowiedzialności)

- Przyczyny osobowe (intencje, zdolności, motywy itp.) ≠ przyczyny zewnętrzne (okoliczności, szczęście, pech itp.)

- Efekt atrybucyjny: niedocenianie roli czynników sytuacyjnych i przecenianie czynników psychologicznych (dyspozycji, intencji) w wyjaśnianiu ludzkich zachowań

- Efekt atrybucyjny  Podstawowy błąd atrybucji (Ross, 1977)

2.2. Teorie atrybucji

Edward Jones, Keith Davis (1965) - Teoria odpowiednich wniosków

- Proces atrybucji - znajdowanie odpowiedniości między:

- Obserwowanym zachowaniem

- Przypisywana mu intencją

- Trwała dyspozycją psychologiczną wykonawcy

- Dwa etapy procesu atrybucji

1. Identyfikacja intencji, która leży u podstaw wyjaśnianego zachowania

- Zachowanie ma charakter intencjonalny jeśli:

- Wykonawca wiedział jakie będą jego skutki

- Wykonawca miał możliwość wywołania skutków

2. Atrybucja dyspozycji

- Zachowania nieintencjonalne (np. przymus) =/ wnioskowanie o trwałej cesze wykonawcy

2.3. Jones, Davis

- Jones, Harris (1967) - informacja o zewnętrznym przymusie zachowania w niewielkim stopniu modyfikuje skłonność do atrybucji dyspozycji (postaw, intencji); szczególnie przy negatywnej postawie wobec wykonawcy.

- Czynniki wpływające na pewność (trafność) wniosków obserwatora:

1. Zgodność zachowania ze społecznymi oczekiwaniami

- Zachowania niezgodne z oczekiwaniami sa bardziej diagnostyczne dla osobowości  bardziej pewne wnioski

- Zachowania zgodne z oczekiwaniami mogą być wynikiem presji, pełnienia roli społecznej itp.

- Efekt: zachowania niezgodne z normami społecznymi  silniejsze atrybucje dyspozycyjne niż wobec zachowań zgodnych z normą.

2. Wartość emocjonalna/społeczna wyniku zachowania (rysa - wgniecenie - uszkodzenie)

3. Personalność konsekwencji - im bardziej dotyczą obserwatora (atrybuującego)

2.3. Daryl Bem (1967) Teoria autoatrybucji

- Wnioskowanie o własnych cechach ma taki sam charakter jak wnioskowanie o cechach innych ludzi - nie na podstawie introspekcji, lecz zachowań. Jeżeli często jadam lody, to je lubię ((I've made it! Can I?))

- Festinger, Carlsmith (1959)

- Badanie mieli przekonać innych badanych, że eksperyment jest interesujący

- osoby, którym płacono 1$ bardziej uwierzyły we własne kłamstwo, niż osoby, którym płacono 20$

- Wyjaśnienie - redukcja dysonansu poznawczego u „niedopłaconych” („skłamałem, choć nie miałem powodów”)

- Bem (1967) - obserwatorzy (na podstawie zachowania badanych) wyciągali podobne wnioski („jeśli ktoś kłamie za marne pieniądze, widocznie w to wierzy”)

2.6. Harold Kelley (1967, 1973)

- Dokonujemy atrybucji w dwojakiego rodzaju sytuacjach:

- Zdarzeń powtarzalnych, np. „Dlaczego nie je mięsa?”

- Wnioskowanie „statystyczne”

- Zdarzeń niepowtarzalnych, np. „Dlaczego się ożenił?” (???)

- Wnioskowanie schematowe - „prywatne teorie” motywów danego zachowania

2.7. ”Sześcian atrybucyjny”. Informacje

- „Sześcian atrybucyjny” - przesłanki wnioskowania (np. „Dlaczego X nie przyszedł na imieniny Y”?)

- O spójności zachowania: Czy X zdarzało się nie przychodzić na imieniny Y. Wysoka spójność - zachowanie powtarzalne.

- O wybiórczości zachowania: Czy X zachowuje się ta tylko wobec Y. Duża wybiórczość - zachowanie wobec jednej osoby

- O powszechności zachowania: jak często zaproszeni goście nie przychodzą do Y na imieniny. Mała powszechność - jeśli dotyczy to tylko mnie

2.8. „Sześcian atrybucyjny”. Wymiary

2. Wymiary:

- Osoba - cechy wykonawcy: np. X jest niesłowny/kapryśny/arogancki itp.

- Obiekt - przedmiot zachowania: np. Y jest nudny/arogancki/zaprasza w ostatniej chwili

- Okoliczności - norma zachowania: np. dla X, Y i ich znajomych imieniny nie są ważną uroczystością

- Przyczyną staje się czynnik/kombinacja czynników, który towarzyszy wyjaśnianemu zachowaniu a nie występuje gdy nie ma ono miejsca

2.9 „Sześcian atrybucyjny”. Wnioskowanie

- Wnioskowanie 3 x 3: efekty główne i efekty interakcyjne - model analizy wariancji (ANOVA)

- Największa wagę ludzie przywiązują do informacji o spójności zachowania; niespójność = sytuacyjność zachowania

- Duża wybiórczość + duża powszechność (X tylko wobec Y, inni też) = przyczyna leży w cechach przedmiotu zachowania (Y)

- Mała wybiórczość + mała powszechność (X nie tylko wobec Y, inni przychodzą do Y) = przyczyna leży w cechach wykonawcy (X).

2.10. Model Kelley'a. Weryfikacje.

- Spójność = 20%, wybiórczość = 10%; powszechność = 3% wariancji atrybucji zachowań (McArthur (1972))

- Zachowania własne częściej sa wyjaśniane czynnikami sytuacyjnymi niż zachowania cudze (Jones, Nisbet, 1972)

- Atrybucje wewnętrzne częstsze przy negatywnych konsekwencjach zachowań (Hastorf, 1970)

- Zachowania niemoralne częściej przypisywane są czynnikom osobowościowym niż zachowania nieinteligentne (Reeder, Brewer, 1979)

2.11. Arie Kruglanski (1979)

- Arystoteles. Przyczyną sprawczą obrazu są czynności malarza, przyczyną celową jest zamiar namalowania.

- Czy zachowania ludzkie mają charakter sprawczy, czy też z natury mają charakter celowy - mogą być wyjaśniane jedynie przez podanie ich powodów

- Rozróżnienie Heidera (zachowania intencjonalne - nieintencjonalne) zarzucone w latach 70-80 na rzecz modelu ANOVA Kelleya (osoba x przedmiot x okoliczności), powróciło w koncepcji Kruglanskiego - dwóch typów zachowań i ich wyjaśniania

- Działania (actions)

- Endogenne: celem jest samo działanie - wyjaśnianie w kategoriach celów

- Egzogenne: jeśli instrumentem wobec zewnętrznego celu - wyjaśniane w kategoriach celów i sytuacji

- Zdarzenia (occurrences) - wyjaśniane poprzez „sześcian” Kelleya

2.12. Kultura a rozwój wzorca atrybucji dyspozycyjnej (Miller, 1984)

(Amerykanie mają większą tendencję do szukania przyczyn zachowania wewnątrz, Hindusi - zewnątrz)

2.1.3. Asymetria atrybucyjna aktor - obserwator

- Jones, Nisbet (1972)

- Aktorzy (wykonawcy) częściej wyjaśniają swoje zachowania cechami sytuacji, zachowania cudze - cechami osobowości

- Obserwatorzy częściej wyjaśniają cudze zachowanie cechami osobowości aktorów niż cechami sytuacji

- Moje niegrzeczne zachowanie wobec X - X mnie sprowokował

- Niegrzeczne zachowanie X wobec mnie - X jest agresywny

2.14. Asymetria atrybucyjna. Czynniki

- Ilość posiadanych informacji - liczba atrybucji sytuacyjnych wzrasta wraz ze znajomością wykonawcy (my, osoby znajome - atrybucje sytuacyjne)

- Odmienność perspektywy - aktor koncentruje się na sytuacji (figura); obserwator na wykonawcy (figura). Przyczyn zachowań upatrujemy bardziej w cechach figury niż tła

- Ja - inni

- Zachowania własne wyjaśniamy w sposób teleologiczny (celowy) - pozapodmiotowy

- Zachowania innych wyjaśniany w sposób przyczynowy - podmiotowy (dyspozycyjny)

- Język

- Zachowania własne - czasowniki dotyczące konkretnych zachowań ( o sobie - konkretnie)

- Zachowania cudze - przymiotniki dotyczące ogólnych cech ( o innych - ogólnie )

- Znajomość - wzrost czasownikowych (?) czy przymiotnikowych (wiedzy ogólnej a nie epizodycznej)???

Z życia. Widownia „M jak miłość”

Oglądalność w czasie emisji serialu

Stacja	%
TVP2 “M jak miłość”	49.50%
Poslat	13.55%
TVN	12.39%
TVP1	9.04%

Przedział wiekowy

4 - 9	2%
10 - 15	5%
16 - 19	3%
20 - 24	3%
25 - 29	6%
30 - 34	7%
35 - 39	6%
40 - 44	6%
45 - 49	8%
50 - 54	11%
55 - 59	10%
+60	32%

Płeć

Mężczyźni	35%
Kobiety	65%

Miejsce zamieszkania

wieś	41%
< 50 tysięcy	25%
50 - 100 tysięcy	8%
100 - 200 tysięcy	8%
> 200 tysięcy	17%

Wykształcenie

podstawowe	50%
średnie	30%
wyższe	13%
inne	7%
emeryci	42%

Wykład VIII Narracje świata społecznego

1. Paradygmat narracyjny

2. Status narracji

3. Struktura opowieści (narracji)

4. Kulturowe wzorce narracyjne

1. Paradygmat narracyjny. Założenia psychologiczne

- Neisser (1967)

- Rozumienie rzeczywistości i siebie ma charakter generatywny/konstrukcyjny a nie reproduktywny

- Nie znamy świata innego niż ten, który poznajemy w procesie własnej interpretacji

- Narzędziem interpretacji są schematy poznawcze

- Kultura określa stałość i porządek sposobu interpretowania danych o rzeczywistości

- Bruner (1986)

- Rzeczywistość jest rozumiana przez ludzi w postaci „historii” (stories)

- Umysł interpretuje dziejące się zdarzenia jako historie/opowieści

- Opowieści przedstawiają/porządkują/wyjaśniają: zdarzenia, zachowania, relacje, motywy, sukcesy, porażki itp.

1.2. Paradygmat narracyjny. Założenia

Trzebiński (2002): Umysłową bazą opowieści są schematy narracyjne

- Schemat narracyjny

- Dramaturgiczny model rzeczywistości

- Poznawcza procedura odczytywania i interpretowania „biegu zdarzeń”

- Przestrzeń zachowań, motywów, emocji itp. i ich znaczeń w której „dzieją się” historie/opowieści

- Kenneth Gergen (1986) typy opowieści w kulturze zachodu

- Dramat: epizody (+) - załamanie akcji - epizody (-)

- Komedia: epizody (-) - załamanie akcji - epizody (+)

- Saga: zmieniające się epizody (+,-)

- „W życiu” - dobra/ciekawa opowieści to (+,-)

1.3. Paradygmat racjonalny a narracyjny. Fisher (2003).

- Paradygmat racjonalny:

- Ludzie są istotami racjonalnymi

- Podejmując decyzje kierują się argumentami

- Sytuacja komunikacyjna określa tok argumentacji

- Racjonalność jest pochodną naszej wiedzy i argumentacji

- Świat to zbiór logicznych zagadek do rozwiązania za pomocą racjonalnej analizy

- Paradygmat narracyjny:

- Ludzie są istotami narracyjnymi

- W podejmowaniu decyzji kierują się „dobrymi/wiarygodnymi powodami”

- Historia, kultura, biografia - określają wiarygodność powodów

- Narracje racjonalne - spójne i wiarygodne

- Świat to zbiór opowieści, z których tworzymy i odtwarzamy nasze życie

2.1. Status narracji

- Narracja jako wytwór, efekt opowiadania, tekst kultury (mit, opowieść, legenda)

- Jurij Lotman - tekst kultury to każdy komunikat utrwalony w znakach, znaczący w obrębie danej kultury (film, reklama, moda, styl życia - Np. Co „znaczy” ten strój?

- Narracja jako proces powiadania komuś o czymś

- Komunikacja w relacji interpersonalnej

- „Autonarracjonowanie” - prowadzenie dialogów wewnętrznych

- Narracja jako sposób poznawczego rozumienia

- Świata - schematy narracyjne

- Siebie - autonarracje; Narracyjna Tożsamość

2.2. Status narracji. Autonarracje

- Doświadczamy i rozumiemy własne uczucia, motywy itp. jako składniki określonych historii - nasze życie jest historią (Życie, życie jest nowelą…)

- Narracja jest pierwotnym, naturalnym sposobem tworzenia przez dziecko wiedzy o sobie i świecie („hipnotyczna” rola opowieści)

- Narracyjna tożsamość - kształtowanie i podtrzymanie własnej tożsamości:

- Uzasadnienie własnego zachowania

- Reinterpretowanie przeszłości

- Symulowanie przyszłości („co będzie jeśli…”)

- Porównywanie się z innymi

- Schenk, Abelson (1995) - komunikowanie innym naszych historii wpływa zwrotnie na ich treść zapamiętaną przez narratora

2.3. Status narracji. Wiarygodność.

- Benett, Feldman (1981).

- Licealiści opowiadali rówieśnikom własne prawdziwe i zmyślone historie o tym co przeżyli

- Ocena prawdziwości historii nie jest związana ze stanem faktycznym

- Decyduje narracyjność - im większa tym bardziej słuchacze uznali je za prawdziwe

- Rennington, Hastie (1993) - proces myślenia ławników sądowych polega na konstruowaniu „historii czynu” oskarżonego  wnioskowanie i ocena winy

- Orson Welles (30.10.1938) słuchowisko radiowe (60') „Wojna światów” o inwazji Marsjan na stan New Jersey (adaptacja powieści George Herberta Wellsa „The War of the Worlds” z 1898. Efekt - panika, porzucanie domów, samobójstwa

2.4. Wiarygodność narracji

- Kahneman, Slovic, Tversky (1981) - fakty, które tworzą opowiadanie są subiektywnie bardziej prawdopodobne niż fakty nie wiążące się w logiczny ciąg zdarzeń

- Bruner (1986) - w narracyjnej interpretacji świata prawda nie opiera się na logice argumentów przedstawionych faktów lecz ich podobieństwie do życia (lifelikeness)

- Dlaczego fakty „ubrane” w narrację wydają się prawdziwsze?

- Kontekstowość - zdarzenia, osoby, obiekty towarzyszące

- Personifikacja - aktywizacja doświadczeń i wiedzy osobistej słuchacza  Zaangażowanie i identyfikacja

- Wyobrażalność - akceptowalność w ramach schematu poznawczego

2.5. Wiarygodność narracji. Przykłady

- Reasumując: o prawdziwości relacji o zdarzeniu, osobie itp. decyduje nie prawdziwość faktów, argumentów lecz:

- Sposób narracji (jakość historii)

- Wiarygodność źródła

- Przykłady:

- Kjan, Kod Leonarda, Harry Potter, Ojciec Chrzestny

- Opis (narracja) rzeczywistości przez polityków: Afera Rywina, PiS w 2005, PO w 2007, Obama w 2008

- Historia: Powstanie Warszawskie, Jedwabne, Okrągły Stół, Wałęsa

- Serwisy informacyjne radia i TV - nie informacje o faktach lecz opowieści o faktach

- Reklamy: paradygmatyczne (informacje o produktach, markach) versus narracyjne (opowieści o użytkownikach produktów, marek)

3.1. Struktura opowieści (narracji)

- Wstęp - narrator zapowiada, że ma do opowiedzenia „dobrą” historię, np. „opowiem wam coś ciekawego”

- Rozpoznanie - wprowadzenie bohaterów, kontekstu, czasu i miejsca akcji

- Komplikacja - zdarzenia komplikujące fabułę, maksymalizujące niepewność (zainteresowanie)

- Ewaluacja - podkreślanie elementów szczególnie interesujących, podtrzymanie uwagi, np. „i kiedy się najmniej tego spodziewał…”

- Rozwiązanie- zamknięcie fabuły, interpretacja zdarzeń, np. „ po tym wszystkim zrozumiał, że zawsze...”

- Zakończenie (koda) - zakończenie opowieści, podsumowanie, np. „słyszeliście kiedyś, żeby…”

3.2. Struktura opowieści. Dyskurs

- Dyskurs, tzn. „język w użyciu”:

- Sposób używania języka (aspekt lingwistyczny)

- Komunikowanie przekonań i sądów (aspekt poznawczy)

- Interakcje społeczne (aspekt społeczny)

- Ideologia sankcjonująca społeczne praktyki opisu rzeczywistości i komunikacji, np. „poprawność polityczna” (aspekt ideologiczny)

- Uniwersum dyskursu - zbiór dostępnych i akceptowanych praktyk dyskursywnych

- Bruner (1990): „Życie nie jest „takie jakie jest”, lecz takie, jak się je interpretuje, reinterpretuje, opowiada i jeszcze raz opowiada”

4.1. Kulturowe wzorce fabuł narracyjnych

- Kultura jest zbiorem wzorców schematów narracji i dyskursu, zawartych w przekazach ustnych i pisanych - uniwersalnych reguł narracyjnych, struktur i treści opowieści.

- Frye (1963): wzorce fabularyzacji/ archetypy narracji (problem węzłowy).

4.2. Kulturowe wzorce narracji

- Gergen (1998) - Podstawowe wymiary narracji:

- oś czasu: początek - koniec

- wartość zdarzeń: sukces lub porażka

- Narracja stabilna - wydarzenia niezmienne pod względem celu i wyniku („nie do uwierzenia”)

- Funkcja autoprezentacyjna - niezmienność przekonań, stabilność, siła

- Narracja progresywna - zdarzenia są coraz bardziej pozytywne („nauczył się walczyć z przeciwnościami”)

- Funkcja autoprezentacyjna - osoba aktywna, asertywna, osiągająca sukces

- Narracja regresywna - zdarzenia stają się coraz bardziej negatywne („coraz bardziej popadał w rozpacz”)

- Funkcja autoprezentacyjna - wzbudzenie współczucia, litości u słuchaczy

4.3. Kolektywne opowieści

- Indywidualne narracje i autonarracje (tożsamości) mają podstawy w kolektywnych opowieściach (historiach, mitach, legendach itp.)

- Kolejne pokolenia podejmują opowieści, dopisując do nich własne wątki (historii własnej, rodziny, kraju)

- Bruner (1986): „Każda rodzina ma swój własny „możliwy świat”, uważany przez jej członków za jedynie możliwy”

- „Rodzimy się do opowieści” (McLeod, 2004)

- „Historie opowiadają się przez nas” (Stemplewska - Żakowicz, 2002)

4.4. Kulturowe praktyki narracyjne. Skutki

- „Zasada Don Kichota” (Levine, 1970) - modelowanie własnej tożsamości na podstawie kulturowych narracji

- Nagłośnienie w mediach samobójstw, przemocy, wykorzystania - wzrost liczby tych zachowań

- Gangi, subkultury - tożsamość indywidualna i grupowa zapożyczona z legend, mitów (Lordowie, Aniołowie Śmierci)

- Narracje perswazyjne

-„Narracje mistrzowskie” (master narratives, Knudson, 2006) - komunikowanie wzorców sukcesu, asertywności, perfekcji itp.

- „Narracje urody” (beauty narratives, Baudrillard, 2001) - komunikowanie wzorców urody, sylwetki, zachowania itp.

4.5. Narracje opresyjne.

- Społeczne „uciszanie” (silencing) - otoczenie nie akceptuje pewnych historii życia jednostki; pozostają „nieme”

- Freudowska diagnoza histerii zamiast PTSD, wykorzystywanie seksualne (Herman, 1999)

- Ocaleni z Holocaustu

- Ofiary przemocy domowej

- Weterani wojenni

- Terapia - udzielanie głosu (voicing) „niemym” historiom

- Narodowe „nieme” historie

- Niemcy - przeszłość nazistowska

- Rosja - terror stalinowski

- Polska - Jedwabne

Z życia. Prawda czy stereotyp?

Heaven is where the police are British, the chefs Italian, the mechanics German, the lovers French and it is all organized by the Swiss. Hell is where the police are German, the chefs British, the mechanics French, the lovers Swiss, and it is all organized by the Italians.

Wykład IX Postawy

1. Definicja postawy

2. Geneza i komponent postawy

3. Kształtowanie się postaw

4. Wpływ postaw na spostrzeganie rzeczywistości

5. Wpływ postaw na zachowanie

6. Mechanizmy zmiany postaw

1. Definicja postawy

- Postawa wobec obiektu (przedmiot, zdarzenie, idea, sytuacja, osoba) - względnie stała skłonność do ustosunkowania się do (reakcji wobec) obiektu

- Komponenty postawy (typy reakcji):
- Poznawczy - przekonania nt. obiektu

- Emocjonalny - afektywny stosunek do obiektu

- Behawioralny - zachowania wobec obiektu

- Słaby związek komponentów - wyłączenie z definicji

- Geneza - źródła powstania postaw:

- Formowanie się przekonań nt. właściwości obiektu

- Doświadczenia emocjonalne związane z obiektem

- Zachowania wobec obiektu

2.1. Postawa jako przekonanie

- Założenie - stosunek do obiektu wynika ze świadomych (racjonalnych) opinii i przekonań dotyczących obiektu

- Fishbein, Ajzen (1975) - Przekonanie dotyczące obiektu = przypisanie mu określonych właściwości (np. studiowanie psychologii pozwala poznać siebie; przyjęcie Euro doprowadzi do utraty niepodległości Polski)

- Ludzie różnią się przekonaniem co do posiadania przez obiekt danych właściwości oraz ich wartościowaniem

- Przekonanie oznacza cząstkową ocenę obiektu w zależności od wartościowania cechy (właściwości) obiektu

- Np. studiowanie psychologii - właściwości (w): W₁ - można poznać siebie; W₃ - nie ma matematyki; W₂ - dużo ciekawych ludzi; W₄ - prestiż społeczny

2.2. Postawa jako emocja

Postawa wobec obiektu nie oparta na przekonaniach dotyczących właściwości obiektu postawy

- Warunkowanie klasyczne

- Wielokrotne występowanie obiektu + poprzedzanie / towarzyszenie kary / nagrody - powstanie pozytywnego stosunku do obiektu; obiekty pierwotnie obojętne nabierają emocjonalnego znaczenia (np. komplementowanie, atrakcyjna, muzyka, modelka w reklamie)

- Przenoszenie ustosunkowania - z bodźca wywołującego emocję na współwystępujący (jednorazowo, podprogowo) obiekt postawy (jak wyżej)

- Warunkowanie instrumentalne - towarzyszenie wzmocnień (+ / - ) reakcji wobec obiektu (np. chwalenie / ganienie za referat na zajęciach nt. postaw)

- Efekt dyspozycji - lubimy to co znamy (prawo inż. Mamonia), lecz: obiekt musi być:

- Neutralny emocjonalnie

- Neutralny znaczeniowo (obojętny)

- Eksponowany z przerwami

- Bardziej złożony niż prosty

2.3. Postawa jako zachowanie

Teoria autopercepcji postaw (Bem, 1972):

- Wnioskujemy o naszych postawach wobec obiektu z treści zachowań wobec obiektu

- Warunki:

- Zachowanie nie może być spostrzegane jako

- uwarunkowane sytuacyjnie

- wymuszone

- Postawa poprzedzająca zachowanie musi być słaba / mało wyrazista

3. Kształtowanie się postaw

- Siła i treść postaw:

- Osobiste doświadczenia z obiektami postaw

- Znaczenie obiektów w życiu jednostki

- Społeczne znaczenie obiektu

- Częstość, charakter wzmocnień

- Społeczne wzorce wartościowania

- Ideologie

4.1. Wpływ postaw na spostrzeganie i rozumienie rzeczywistości

1. Selektywność poszukiwania informacji

- Dążenie do uzyskania informacji zgodnych z postawą (np. zaprzeczanie, racjonalizacja, reinterpretacja); osłabione w sytuacjach:

- Wymuszonej bezstronności

- Małego znaczenia obiektu i postawy

- Zamierzonej zmiany postawy

4.2. Wpływ postaw na spostrzeganie i rozumienie rzeczywistości

2. Tendencyjność interpretacji danych (Fazio, 1986):

- Postawa wobec obiektu - skojarzenie reprezentacji obiektu (np. cechy osoby X) z reakcją / doświadczeniem emocjonalnym

- Siła skojarzenia = siła postawy

- Postawa silna / łatwo dostępna - szybki czas reakcji na pytanie o ocenę obiektu)

- Postawa słaba / trudno dostępna - wolny czas reakcji na pytanie o ocenę obiektu)

- Czas reakcji ≠ trwałość postawy

- W przypadku silnych postaw:

- Pojawienie się obiektu  aktywizacja emocji wobec obiektu  selektywne (tendencyjne) przetwarzanie nowych informacji o obiekcie

- Przy braku pewności co do prawdziwości informacji dotyczącej obiektu postawy - interpretujemy ją zgodnie z postawą: +  prawdziwa; -  nieprawdziwa (Czy te oczy mogą kłamać?, Czy obiecała, że…? - „przypominanie”)

5.1. Wpływ postaw na zachowanie

- Do lat 80. powszechne przekonanie o silnym związku postaw z zachowaniem

- Pozytywna postawa = aprobata, sympatia, obrona, pomoc itp.

- Karus (1995) analiza blisko 90 badań - przeciętna korelacja postaw z zachowaniami - r = 0.38

- Przyczyny:

1. metodologia badań

2. moderatory zgodności

3. mediatory zgodności

5.2. Wpływ postaw na zachowanie. Metodologia

- Niezgodność poziomów ogólności postawy i zachowania - mierzenie postaw i zachowań na różnych poziomach ogólności (np. religijność - przystępowanie do komunii w każdą niedzielę)

- Właściwe postępowanie:

- Agregacja (uśrednienie / zsumowanie) danych o zachowaniu (modlitwa, przestrzeganie nakazów itp.)

- Fishbein, Ajzen (1974) zgodność postawy religijnej z zachowaniem: wskaźnik pojedynczy r = 0.14; zagregowany r = 0.68

- Konkretyzacja mierzonej postawy - mierzenie postawy wobec działania skierowanego na obiekt a nie / nie tylko postawy wobec obiektu np. badania dotyczące tolerancji wobec mniejszości (Baco, a traktor byście oddali?...)

- Poziom ogólności - Cecha osobowości / temperamentu / umysłu jako predyktor zachowania

5.3. Wpływ postaw na zachowanie. Moderatory

Moderatory zgodności postawy z zachowaniem:

- Typ sytuacji (Abelson, 1982):

- Indywidualizujące - (1) zgodne ze stałymi preferencjami; (2) nakłaniające od autorefleksji; (3) wnioski  własne zachowanie

- Deindywidualizujące - czasowa identyfikacja z grupą > osobiste opinie i wartości (np. demonstracja, koncert, mecz)

- Skryptowe - automatyczna aktywizacja sekwencji zachowań (egzamin, pogrzeb, mecz - „odwrócenie postawy”)

- Właściwości postawy: (1) osobista ważność; (2) bezpośrednie doświadczenia z obiektem

- USA (Crano, 1995): podniesienie wieku sprzedaży alkoholu z 18 na 21 lat; 70% przeciw, 50% deklaracja udziału w sprzeciwie studentów < 21 lat (5% studentów > 21 lat)

- Polska:

- „Rząd powinien pomóc stoczniom”

- Dofinansowując z pieniędzy podatników?

5.4. Wpływ postaw na zachowanie. Mediatory I.

- Mediatory - procesy psychiczne nasilające / osłabiające zgodność postaw i zachowania

- 1. Model tendencyjnego spostrzegania obiektu postawy (Fazio, 1986) - spontaniczny / nieuświadamiany charakter relacji postawa - zachowanie

- Nasilanie:

- Silne postawy aktywizowane są przez samo pojawienie się ich obiektu

- Przeżywanie pozytywnych emocji w kontakcie z obiektem  tendencyjność / selektywność jego spostrzegania

- Osłabianie:

- Definicja sytuacji (np. nie wyrażenie sympatii wobec nielubianej osoby w sytuacji jej nieszczęścia)

- Normy zachowania (nie wyrażanie rzeczywistej postawy wobec teściowej)

5.5. Wpływ postaw na zachowanie. Mediatory II.

- 2. Model działań przemyślanych (Ajzen, Fishbein, 1980) - uświadamiany / kontrolowany charakter relacji postawa - zachowanie. Zachowanie  świadoma intencja osoby

- Treść intencji:

- Przekonanie o celowości działania i prawdopodobieństwie osiągnięcia celów

- Przekonanie o treści norm społecznych dotyczących działania

- Znaczący inni uważają, że tak się należy zachować

- Motywacja osoby do podporządkowania się wymaganiom

- Zgodność zachowania z postawą jest tym mniejsza im:

- Silniejsze subiektywne uzależnienie intencji od normy społecznej

- Im bardziej jest to zachowanie sprzeczne z intencją wynikającą z postawy

- Silniejsza motywacja do ulegania naciskowi normy społecznej

6.1. Mechanizmy zmiany postaw

1. Teoria sądów społecznych (Sherif, Sherif, Nebergall, 1965)

- Postawa wobec obiektu - pochodna trzech obszarów na kontinuum ustosunkowania wobec obiektu

- Obszar akceptacji (wszystkie akceptowane stanowiska wobec obiektu) - obiekt / informacja bliskie własnej postawie osoby

- Efekty asymilacji - informacja jest „podciągana” do własnej postawy (asymilowana) - spostrzegana jako bliższa postawie niż w rzeczywistości - zmiana postawy pod wpływem informacji jest niewielka

- Obszar odrzucenia (wszystkie stanowiska wobec obiektu uznane za niemożliwe do przyjęcia) - obiekt / informacja dalekie od własnej postawie osoby

- Efekt kontrastu - informacja jest „odciągana” do własnej postawy (różnicowana) - spostrzegana jako dalsza postawie niż w rzeczywistości - zmiana postawy pod wpływem informacji jest niewielka

- Obszar neutralności : nie akceptowanie i nie odrzucanie - zmiana postawy zależy od wartości, siły, źródła argumentów

6.2. Mechanizmy zmiany postaw

2. Procesualny model perswazji (McGuire, 1985)

- Efekt perswazji (zmiana postaw) zależy od 4 etapów przetwarzania argumentów:

- Uwaga / zauważenie - dotarcie do odbiory („obronność percepcyjna”)

- Zrozumienie argumentów - sposób argumentacji

- Uleganie argumentacji - zależność, podatność na argumentację - perswazyjność, zgodność ze schematem odbiorcy (Polska liberalna - solidarna)

- Utrzymanie postawy - nie ulegnięcie kontrargumentom - stałość / chwiejność sądów, siła postawy

- Prawdopodobieństwo wystąpienia następnego etapu jest zależne od łącznego prawdopodobieństwa poprzednich - im dalszy etap tym mniejsza szansa jego pojawienia się

6.3. Mechanizmy zmiany postaw

3. Teoria dwutorowości perswazji (Petty, Cacioppo, 1986) - model szans na rozpracowanie przekazu (ELM - elaboration likelihood model)

- Zmiana postawy dokonuje się dwoma różnymi torami:

- Centralny tor przekazu - staranne i przemyślane przetwarzanie informacji

- Skuteczność argumentacji (zmiana postawy) = jakość sądów - wzbudzenie przychylnych reakcji poznawczych (myśli, sądów); trwała zmiana postawy

- Peryferyjny tor przekazu - zidentyfikowanie sygnału sugerującego lub umożliwiającego stosunek ( + / - ) wobec argumentu (np. sympatyczność, atrakcyjność, autorytet nadawcy)

- Skuteczność argumentacji (zmiana postawy) = wartość sygnału / zgodność z preferencjami odbiorcy; nietrwała zmiana postawy

4. Typ przetwarzania (Chaiken, 1980)

- Systematyczne - przemyślane, „głębokie”

- Heurystyczne - stereotypowe reguły, stosowane automatycznie

Wykład X Motywy społeczne

1. Afiliacja

2. Obecność innych

3. Pomaganie innym

4. Zewnętrzne uwarunkowania zachowań prospołecznych

5. Podmiotowe uwarunkowania zachowań prospołecznych

6. Rywalizacja

1. Motywy afiliacji

- Potrzeba afiliacji - potrzeba przebywania z innymi ludźmi

- Eksperymenty Schachtera (1959) - w sytuacji zagrożenia:

- „Podzielanie” strachu

- Wymiana informacji

- Potrzeba afiliacji (wielość przyjaciół, znajomych)

- Lęk przed odrzuceniem (niewielu przyjaciół, znajomych)

- Podobieństwo zachowań - odmienność mechanizmów psychologicznych

1.2. Motyw zażyłości

- McAdams (1980) - „preferencja/gotowość doświadczania ciepła, bliskości, otwartości w kontakcie z inną osobą / osobami”

- Osoby z silnym motywem afiliacji - źle znoszą samotność, dążą do kontaktu z innymi

- Osoby z silnym motywem zażyłości - dobrze znoszą samotność, tendencja do podtrzymywania dawnych znajomości

- Afiliacja - rozległość kontaktów interpersonalnych

- Zażyłość - głębokość kontaktów interpersonalnych

- Potrzeba kontaktu emocjonalnego:

- Nadmierna - potrzeba bliskości fizycznej

- Zrównoważona - zdolność odroczenia, zaspokajania niebezpośredniego

- Brak - schizoidna osobowość

2.1. Obecność innych. Facylitacja

- Triplett (1898) - pozytywny wpływ obecności innych osób na szybkość czynności motorycznych (kolarze)

- Facylitacja społeczna - obecność innych wywiera intensyfikujący wpływ na zachowania jednostki

- Wpływ widowni i wpływ równoczesnego działania

- Teorie wyjaśniające

1. Zajonc (1983) - obecność innych jako źródło ogólnego, niespecyficznego pobudzenia

- Polepszenie funkcjonowania w zadaniach łatwych, pogorszenie w zadaniach trudnych (prawa Yerkesa - Dodsona)

2. Cottrell (1972) - nie sama obecność, lecz spostrzeganie innych jako nastawionych na ocenę poziomu działania

2.2. Obecność innych Facylitacja

3. Duval, Wicklund (1972) - teoria obiektywnej samoświadomości (skierowanie uwagi na siebie jako obiektu „percepcyjnie dostępnego innym”)

- Człowiek koncentruje się na tym jak inni widza go i oceniają

- Akceptowane przez jednostkę standardy wykonania - aktualny poziom wykonania - samoocena oceny innych

- Zadania proste nie aktywizują obiektywnej samoświadomości

- Zadania złożone aktywizują obiektywną samoświadomość (”Co inni o mnie pomyślą?”)

4. Baron (1986) - obecność innych angażuje część zasobów poznawczych (uwagi)

- Polepszenie wykonania zadań łatwych i pogorszenie wykonania zadań trudnych (np. sport)

2.3. Obecność innych. Próżniactwo społeczne

- Ringelman (1902) - eksperyment z przeciąganiem liny. Potwierdzenie: Ingham (1974)

- Zespoły 2-osobowe: 93% możliwości

- Zespoły 3-osobowe: 85% możliwości

- Zespoły 8-osobowe: 49% możliwości

- Latane (1979): próżniactwo społeczne - zmniejszenie przez jednostkę wysiłku wkładanego w pracę grupową. Przyczyny:

- Rozproszenie odpowiedzialności - im większa liczba uczestników/świadków zdarzenia, tym mniejsze poczucie indywidualnej odpowiedzialności

- Zasada równości - dostosowanie indywidualnego wysiłku do (spostrzeganego) poziomu grupy

- Anonimowość - „chowanie się w tłumie”, unikanie aktywności

- Rozproszenie ocen wykonania - niejednoznaczność standardów wykonania

3. Pomaganie innym

- Przypadek Kitty Genovese (N. York, 3 rano, 38 osób, 40')

- Zachowanie prospołeczne - działanie przynoszące pomyślność drugiej osobie, nawet jeśli dokonane z intencją uzyskania nagrody:

- Zewnętrznej - pieniądze, społeczna aprobata itp.

- Wewnętrznej - np. dobre samopoczucie

- Akt dobrej woli - działanie przynoszące pomyślność drugiej osobie, dokonane bez intencji uzyskania nagrody zewnętrznej

- Altruizm:

- Szerzej - działanie przynoszące pomyślność drugiej osobie, dokonane bez intencji uzyskania nagrody zewnętrznej i wewnętrznej

- Wężej - poświęcenie na rzecz drugiej osoby, dokonane bez intencji uzyskania nagrody zewnętrznej

- Motywy pomagania innym?

3.1. Motywy pomagania: wyjaśnianie „genetyczne”

- Paradygmat ewolucyjny (Buss, 1995)

- Pomagamy wszystkim, którzy podzielają nasze geny

- Gotowość pomagania wyznaczona jest stopniem pokrewieństwa

- szczególnie w kulturach kolektywistycznych - problem ratowników

- Społeczno - psychologiczne „podzielanie” genów - zasada podobieństwa / bliskości (wyglądu, statusu, przekonań, sąsiedztwa itp.)

- Powódź we Wrocławiu, zawalenie hali w Katowicach, 11 września USA

3.2. Motywy pomagania: wyjaśnienie normatywne

- Socjalizacja norm pomagania: (1) powinność; (2) lubienie i społeczna aprobata

- Norma wzajemności - powinniśmy odpłacać innym przysługi, jakie nam wyświadczają

- Wzajemność przysług

- Szacunek, uznanie

- Wdzięczność - np. polityka personalna firm japońskich

- Norma społecznej odpowiedzialności - nakaz pomagania słabszym, będącym w potrzebie

- Gotowość - atrybucja przyczyn znalezienia się w potrzebie (np. pijany czy chory?)

3.3. Motywy pomagania: wyjaśnienie społeczno - ekonomiczne

- Pomaganie jako efekt kalkulacji zysków i strat

- Zasada minimalizacji kosztów i maksymalizacji zysków (wewnętrznych i zewnętrznych)

- Zyski - aprobata społeczna, pieniądze, redukcja napięcia związanego z uczestnictwem w zdarzeniu

- Straty - społeczna dezaprobata, strata czasu, poczucie winy

- Społeczno - kulturowe wzorce interioryzacji i eksterioryzacji zysków i strat

- Przepisy ról zawodowych (np. lekarze)

- Przysłowia, narracje

- Miasto - wieś

- Rola religii (miłosierny samarytanin)

3.4. Motywy pomagania: wyjaśnienie psychologiczne - obraz Ja

- Motyw - zachowanie pozytywnego mniemania o sobie

- Kulturowe wzorce:

- „dobrego/porządnego” człowieka

- zasłużenie na pomoc (np. żebracy, alkoholicy)

- rytuały pomagania - ciężki bagaż, wózek dziecięcy, awaria samochodu itp.

- Teoria dysonansu poznawczego Festingera (1957)  im więcej zaangażowania w akt pomocy, tym większa gotowość pomagania w przyszłości

3.5. Motywy pomagania: wyjaśnienie psychologiczne - emocje

- Pomaganie - regulowanie własnych emocji

- Model pobudzenia - bilansu (Dovidio, 1991): redukcja napięcia związanego z obserwowaniem czyjegoś cierpienia

- Koszt - czy się nie narazisz?

- Zysk - co uzyskasz w zamian?

- Model poprawy negatywnego nastroju (Schaller, Cialdini, 1988):

- Poczucie winy - zlekceważenie żebraka przez dokonanie drogiego zakupu

- Ulga po redukcji huśtawki emocjonalnej

- Pozytywny nastrój  skłonność do pomagania

3.6. Motywy. Wyjaśnienie psychologiczne: empatia

- Pomaganie  empatia: przyjęcie perspektywy drugiej osoby i dzielenie z nią uczuć (Eisenberg, 1987)

- Batson (1981) eksperyment:

- Informacja, że badani są podobni do Elaine, cierpiącej z powodu otrzymania wstrząsów elektrycznych

- Prośba o jej zastąpienie

- I gr. Jeśli nie chcą i tak muszą pozostać w laboratorium do końca eksperymentu

- II gr. Mogą wyjść (większość wychodziła)

- Gr. III i IV informacja - „Elaine w dzieciństwie przeżyła traumę; upadła na przewody pod napięciem (większość z obydwu grup deklarowała pomoc)

Zewnętrzne uwarunkowania zachowań prospołecznych

1. „Niewiedza wielu” (rozproszenie odpowiedzialności)

- Darley, Latane (1968) „smoked room”:

- Studenci, wypełnianie kwestionariusza, dym spod drzwi

- 1 osoba: interwencja w 75% przypadków

- 3 osoby obce: interwencja w 38% przypadków

- 1 badany + 2 „spokojnych”: interwencja w 10% przypadków

- Interpretacje, m.in. (1) Spostrzeganie dymu jako pary; (2) Gaz prowokujący do szczerego wypełnienia kwestionariusza

- Mechanizm:

- Uczestnicy zdarzenia „karmią się” nawzajem informacjami o normalności zdarzenia

- Przekonanie, że inni udzielili/udzielą pomocy

1. Modelowanie - naśladowanie zachowań innych

2. Charakter wydarzenia

- Nie udzielanie pomocy gdy zdarzenie dotyczy osób bliskich

- Shotland (1976):

- Kłótnia na ulicy kobiety i mężczyzny

- Przy braku wskazówek - 70% uważało, że to para; 4% uznało ich za osoby obce

- „Jak mogłam poślubić takiego drania” - „Nie znam Cię, odczep się ode mnie”

3. Spostrzeganie podobieństwa do ofiary wypadku

• Ubiór, wygląd, podobieństwo do osoby znajomej, wspólność doświadczeń itp.

• Mechanizm: tworzenie się „My”, poczucie wspólnoty

4. Fizyczna atrakcyjność ofiary

• Im większa, tym większa gotowość pomocy

• Czy w Polsce związek ten ma charakter prostoliniowy?

• West (1975) - Męska pomoc na autostradzie:

• Makijaż, elegancki strój, mini, szpilki - częściej

• Kobieta w ciąży - rzadziej

5. Presja czasowa - Batson (1978) eksperyment - studenci seminarium duchownego (wydziału teologicznego?)

Podmiotowe uwarunkowania zachowań prospołecznych

1. Płeć

- Mężczyźni:

- udzielanie pomocy w sytuacjach fizycznego zagrożenia

- interwencje osobiste

- pomoc „działaniowa”

- Kobiety:

- udzielanie pomocy w sytuacjach wymagających pocieszenia, troski, cierpliwości

- wzywanie pomocy

- pomoc „psychologiczna”

2. Religijność (Benson, 1980)

- Wierzący ≠ praktykujący:

- Większa gotowość pomocy

- Ze względu na czynienie dobra ≠ dobro innej (obcej) osoby

- Pomaganie  sposób interpretacji doktryny wiary

3. Empatia

4. Potrzeba aprobaty społecznej - Im silniejsza, tym większa gotowość pomocy w sytuacjach publicznych, mniejsza w sytuacjach prywatnych

Rywalizacja

- Nieznana (Benedict, 1965; Howell, 1989):

- Rywalizacja - osiąganie celów, wtedy gdy nie zrealizują je inni

- Kooperacja - osiąganie celów, wtedy gdy zrealizują je inni

- Indywidualizm - realizowanie własnych celów, bez dbania o to, że inni zrealizują swoje cele

Negatywne strony rywalizacji:

• Zmniejszenie zasobów poznawczych, które mogą być zaangażowane w twórcze działanie (twórczość - „rywalizacja z zadaniem”)

• Redukcja motywacji wewnętrznej - zależność od innych

• Podejrzliwość i nieufność wobec innych

• Sprzyjanie zachowaniom agresywnym

• Pozytywne strony rywalizacji:

• Zaangażowanie wysiłku

• Przeciwdziałanie poczuciu niższości i wyuczonej bezradności

• Podwyższanie indywidualnych standardów osiągnięć

/ Po co?

---