Śmigłowcem do boju

Śmigłowce są niezwykle skutecznym, ­ choć drogim ­ środkiem walki. Przewyższają samoloty precyzją ataku i znacznie większą możliwością manewrowania, a ponadto są wszędobylskie! W co zatem uzbroić polskiego „Huzara"?

Obecnie tylko kilka krajów ma możliwość samodzielnego konstruowania i produkowania wyspecjalizowanych śmigłowców bojowych najnowszej generacji wraz z uzbrojeniem. Są to Stany Zjednoczone: AH-1W Cobra (ryc. 1),AH-64D Longbow Apache (ryc. 2) i RAH-66 Comanche (ryc. 3), Francja i Niemcy: konsorcjum Eurocopter ­ śmigłowiec Tiger (ryc. 4) oraz Rosja: Ka-50 (ryc. 5) i Mi-28. Próbują im dorównać Włochy (A-129 Mangusta) i Republika Południowej Afryki (CSH-2 Rooivalk). Do wymienionych państw około 2000 roku może dołączyć Polska ze śmigłowcem uderzeniowym S-1W Huzar (ryc. 6).

Stosowane obecnie w śmigłowcach uzbrojenie można podzielić na następujące grupy broni: bombardiersko-minowe, strzeleckie, rakietowe niekierowane i rakietowe kierowane.

Broń bombardierską jako pierwszą wykorzystywano do uzbrojenia śmigłowców. Teoretycznie większość z nich może przenosić bomby, jednak ze względu na małą prędkość lotu śmigłowiec staje się łatwym celem dla naziemnej artylerii przeciwlotniczej, dlatego zrezygnowano z ich szerszego użycia. Jeżeli stosuje się bomby, to głównie kierowane, odpalane z pewnej odległości od celu. Natomiast powszechnie używane są bomby małogabarytowe, umieszczane w wyrzutniach-zasobnikach w liczbie od kilkunastu do kilkudziesięciu sztuk.

Ryc. 1. Amerykański Bell AH-1W Cobra od lat sprawdzony w barwach U.S. Marines. Oferowany do produkcji licencyjnej w Polsce przez firmę Bell Helicopters Textron

Szeroko wykorzystuje się natomiast śmigłowce do zrzucania min na wskazany teren. W tym przypadku są one wyposażone w wyrzutnie-zasobniki, wypełnione od kilkunastu do kilkuset minami odłamkowymi, burzącymi lub przeciwpancernymi.

Zdecydowanie większe zastosowanie w śmigłowcach ma broń strzelecka. Obsługiwana jest półautomatycznie przez pilota (np. z wykorzystaniem celownika nahełmowego) i montowana w kadłubie śmigłowca (działka stałe), w postaci ruchomych wieżyczek (działka ruchome) lub dodatkowych podwieszanych stanowisk strzeleckich. Obecnie używana jest broń strzelecka kalibru 7.62­30 mm, a w przypadku granatników nawet 40 mm. Bardzo skuteczne są działka kalibru 20­30 mm.

Niekierowane pociski rakietowe są jedną z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych broni stosowanych w śmigłowcach. Występuje wiele typów i kalibrów od 50 do 240 mm. Pociski takie, w liczbie od kilku do kilkunastu sztuk, umieszczane są w podwieszanych wyrzutniach. Te dużego kalibru, o dużej masie i zasięgu, podwieszane są pojedynczo.

Podstawową, a zarazem najbardziej zaawansowaną technologicznie, bronią śmigłowców są przeciwpancerne pociski kierowane (tzw. ppk) oraz rakiety „powietrze­powietrze" służące do samoobrony. Przeciwpancerne pociski kierowane (tab. 2 na s. 34) dzielą się na trzy generacje. Za kryterium podziału przyjęto sposób ich naprowadzania.

Ryc. 2. Amerykański śmigłowiec uderzeniowy AH-64D Longbow Apache

Pierwszą generację ppk stanowią pociski naprowadzane ręcznie, według linii celowania. Elektryczny sygnał sterujący zależy od położenia dźwigienki (joysticka obsługiwanego przez operatora uzbrojenia) i przekazywany jest cienkim przewodem do elementów sterowania pocisku (lotki). W ten sposób naprowadza się na cel rosyjski pocisk przeciwpancerny 9M-14M Malutka, będący na wyposażeniu polskich śmigłowców Mi-2URP. Jest to metoda stosunkowo niedokładna, toteż szybko została zastąpiona nowszymi rozwiązaniami.

Druga generacja ppk to pociski naprowadzane półautomatycznie ­ też według linii celowania. Zadanie operatora jest w tym przypadku łatwiejsze: utrzymuje znacznik (krzyż) celownika na przeznaczonym do zniszczenia obiekcie. W tym czasie system celowniczy śmigłowca sam wytwarza impulsy sterujące i przekazuje je do lecącego pocisku. Generacja tych pocisków jest najbardziej rozpowszechniona, jej przedstawicielami są m.in. francuskie ppk HOT [zdjęcie na sąsiedniej stronie ukazuje odpalenie go z francuskiego śmigłowca SA 342M Gazelle], amerykańskie TOW oraz rosyjskie 9M-17P. Pociski TOW i HOT są używane na prawie wszystkich uzbrojonych śmigłowcach produkcji zachodniej, a ppk 9M-17P były na uzbrojeniu państw Układu Warszawskiego, w tym do dziś na polskich śmigłowcach Mi-24D. Z wymienionymi pociskami współpracują zamontowane na pokładzie śmigłowca optyczne systemy celowniczo-obserwacyjne, pozwalające na używanie ich zarówno w dzień, jak i w nocy. Do drugiej generacji ppk zaliczany jest również pocisk 9M-114, będący m.in. na uzbrojeniu polskich śmigłowców Mi-24W; ma on półautomatyczne naprowadzanie za pomocą komend radiowych i jest pociskiem naddźwiękowym.

Do tzw. pośredniej (pomiędzy drugą i trzecią) generacji ppk należą pociski naddźwiękowe wykorzystujące inny niż optyczny system naprowadzania. Najczęściej stosowane jest naprowadzanie na odbity promień lasera lub w podczerwieni. Pociski naprowadzane laserowo mogą współpracować zarówno z urządzeniami podświetlającymi śmigłowca, jak i innych śmigłowców lub środków naziemnych (ryc. 7). Naprowadzanie na cel (np. nieprzyjacielski czołg) odbywa się przez oświetlenie nieprzyjaciela wiązką lasera. Takim systemem charakteryzują się amerykańskie ppk AGM-114 Hellfire („piekielny ogień" ­ ryc. 8).

Ryc. 3. Przyszłościowy amerykański śmigłowiec uderzeniowo-rozpoznawczy RAH-66 Comanche

Bardzo duże osiągnięcia w zakresie opracowania nowych typów ppk ma Rosja. Ostatnio na uzbrojeniu śmigłowców bojowych Ka-50 pojawił się nowy naddźwiękowy pocisk z układem naprowadzania w wiązce laserowej 9M-120 Wichr. Jeszcze nowocześniejszy jest nowo opracowany system ppk Ataka, którego komputer może zapamiętywać tor lotu i w przypadku zerwania łączności laserowej naprowadzić pocisk na cel.

Najnowszym pociskiem pośrednim jest amerykański AGM-114 Longbow Hellfire, naprowadzany na cel za pomocą wiązki radiolokacyjnej wytwarzanej przez radar o paśmie milimetrowym (radiolokator Longbow wprowadza dane o celu do systemu naprowadzania pocisku). Radar jest montowany na zmodernizowanym śmigłowcu AH-64D
Longbow Apache.

Ryc. 4. Zachodnioeuropejski śmigłowiec Tiger (konsorcjum Eurocopter)

Do trzeciej generacji ppk ­ perspektywicznej ­ należą pociski o systemie naprowadzania typu „odpal i zapomnij". Przykładem są pociski samonaprowadzające się na obraz optyczny lub cieplny obiektu (np. francusko-niemiecko-brytyjski Trigat LR oraz izraelski NT-D).

... i jego uzbrojenie rakietowe: wyrzutnie czterech ppk Trigat (z lewej) oraz zestaw dwóch rakiet do samoobrony Stinger

Izraelski pocisk NT-D (ryc. 9) ma nowatorski sposób telewizyjnego naprowadzania z wykorzystaniem łączności światłowodowej. Współpracując z urządzeniami celowniczymi śmigłowca, identyfikuje cel. Gromadzi w pamięci charakterystyczne elementy obrazu celu ­ np. konkretnego czołgu. Zanotowany w pamięci rakiety obraz utrzymywany jest do momentu trafienia w wyznaczony punkt, natomiast system światłowodowy pozwala za pomocą cieniutkiego kabla korygować tor lotu rakiety.

Pociski przeciwpancerne nowszych generacji (drugiej i trzeciej), dla zwalczania pancerzy reaktywnych (pancerz zasadniczy jest obudowany osłoną z tworzywa i kostek materiału wybuchowego), wyposażone są w podwójne (tandemowe) głowice kumulacyjne. Pocisk taki ma dodatkowy mały ładunek przedni służący do niszczenia osłony pancerza czołgu oraz ładunek główny do przebicia pancerza zasadniczego. Przykładem jest francusko-niemiecki pocisk HOT-3 (ryc. 10).

Oprócz pocisków przeciwpancernych śmigłowce uzbrojone są również w rakiety „powietrze­powietrze" służące do samoobrony, a także w pociski do zwalczania stacji radiolokacyjnych i okrętów. Rakiety „powietrze­powietrze" występują w dwóch kategoriach: jako pociski typowo samolotowe oraz przystosowane do przenoszenia śmigłowcami zestawy przeciwlotnicze wojsk lądowych (np. Stinger ­ ryc. 4).

Ryc. 5. Rosyjski Kamow Ka-50 i jego uzbrojenie: ppk Wichr, rakiety lotnicze Igła, wyrzutnie niekierowanych pocisków rakietowych S-8 i S-13, bomby lotnicze i małogabarytowe, działko oraz podwieszane zasobniki strzeleckie

Polska armia potrzebuje nowoczesnego śmigłowca uderzeniowego, wyposażonego m.in. w przeciwpancerne pociski kierowane. Wybór dostawcy uzbrojenia jest ważny, bo z Huzarem wejdziemy do NATO i w XXI wiek.

Z uwagi na różnorodność realizowanych zadań lotnictwu wojskowemu nie wystarcza jeden typ śmigłowca. W Polsce używane są następujące wersje: transportowo-desantowe, wsparcia bojowego, uderzeniowe (wyposażone w ppk) oraz specjalne (rozpoznawcze, dowodzenia, ratownictwa lotniczego i morskiego, chemiczne i inne). Jako śmigłowce transportowo­desantowe wykorzystuje się Mi-8 i Mi-17, wsparcia bojowego W-3W Sokół i Mi-2 uzbrojone w niekierowane pociski rakietowe i systemy minowania, uderzeniowe Mi-24 oraz Mi-2 uzbrojone w ppk, a także specjalne Mi-2 z różnorodnym wyposażeniem specjalistycznym.

Używane od kilkudziesięciu lat przez polską armię śmigłowce Mi-2 wymagają już wymiany, ponieważ ich możliwości bojowe są bardzo ograniczone. Ośrodki naukowo-badawcze i krajowy przemysł lotniczy podjęły się opracowania nowego sprzętu bojowego. Uruchomiono produkcje śmigłowca wsparcia bojowego W-3W Sokół, trwają prace nad jego wersją uderzeniową S-1W Huzar.

Śmigłowiec W-3W Sokół jest bojową wersją śmigłowca transportowego PZL W-3 Sokół. Może latać w dzień i w nocy, we wszystkich warunkach atmosferycznych i klimatycznych. Załogę śmigłowca stanowi dwóch pilotów, z których jeden jest operatorem systemów uzbrojenia.

Nowy śmigłowiec, projektowany w ramach strategicznego programu rządowego Huzar, ma być stosunkowo tani dzięki wykorzystaniu podzespołów znanego i sprawdzonego W-3 Sokół. Postanowiono sięgnąć po uzbrojenie i wyposażenie specjalistyczne producentów zagranicznych lub wytwarzane w kraju na podstawie licencji.

Ryc. 6. Wizja śmigłowca Huzar z francuskim uzbrojeniem: ppk HOT-3, działko GIAT, system obserwacyjno-
-celowniczy Vivian

W grę wchodzi zakup licencji na ppk, działka lotniczego kaliber 20 mm oraz adaptacja części wyposażenia i uzbrojenia z bojowego śmigłowca wielozadaniowego W-3W Sokół (niekierowane pociski rakietowe, wyrzutnie bomb małogabarytowych i minowania). Huzar będzie wyposażony w przeciwpancerne pociski kierowane i specjalistyczne wyposażenie awioniczne kabiny wraz z tzw. systemem integracji. Jest to elektroniczny, komputerowy układ, który łączy w całość elementy uzbrojenia (wyrzutnie ppk, min i bomb oraz działko) z podzespołami systemu obserwacyjno-celowniczego i nawigacyjnego.

Najwięcej kontrowersji budzi wybór ppk i firma realizująca integrację systemu. Na razie strona polska w wyniku przetargu wybrała izraelski pocisk przeciwpancerny typu NT-D wraz z systemem integracji izraelskiej firmy Elbit. Wybór ten jest jednak kwestionowany przez wielu ekspertów oraz polityków. W przetargu z firmami izraelskimi konkurowały: szwedzki SAAB Dynamics, amerykański Rockwell i Hughes, a także konsorcjum firm francuskich (Euromissile­GIAT­Sextant). Jako uzbrojenie strzeleckie nowego śmigłowca brane jest pod uwagę francuskie działko GIAT kaliber 20 mm lub włoskie OTTO Breda kaliber 20 mm.

Ryc. 7. Sposób naprowadzania ppk Hellfire: cel podświetlany jest laserem przez śmigłowiec lub urządzenie naziemne obsługiwane przez żołnierza

Przy wyborze uzbrojenia do śmigłowca Huzar największe zainteresowanie skupia się wokół przeciwpancernych pocisków kierowanych oraz integratora systemu. Atrakcyjna jest wielkość kontraktu (kilka tysięcy sztuk ppk), jak i jego wartość (kilkaset milionów dolarów). Rozpoczęła się prawdziwa gra o zawarcie umowy, w której biorą udział czołowi producenci pocisków rakietowych: amerykańskich AGM-114 Hellfire, francuskich HOT i izraelskich NT-D. Pomimo dokonanego już wyboru ppk NT-D trwa nadal rywalizacja i dyskusja o wadach i zaletach oferowanych rakiet.

Ryc. 8. Szczegóły konstrukcyjne amerykańskiego ppk AGM-114K Hellfire

Pocisk AGM-114 Hellfire udowodnił wysoką niezawodność i dobre wyniki operacyjne w wojnie nad Zatoką Perską. Jest szeroko rozpowszechniony w armii USA i innych państw (np. Izraela, Holandii, Grecji), odznacza się stosunkowo niską ceną (około 50 tys. dol.). Eksperci podkreślają zwłaszcza niezawodny sposób naprowadzania (pod warunkiem dobrych warunków
atmosferycznych), dowolną prędkość śmigłowca w momencie startu rakiet oraz możliwość odpalenia kilku pocisków jednocześnie do różnych celów. Cele są podświetlane laserem ze śmigłowca lub innych obiektów. Wymaga to jednak doskonałej synchronizacji współdziałania pododdziałów i niezawodnej łączności.

Ryc. 9. Próby poligonowe pocisku NT-D w Izraelu

Hellfire ma jednak istotne wady, gdyż, naprowadzany na odbity promień lasera, w polskich warunkach ma ograniczone możliwości bojowe. Duża wilgotność powietrza, częste mgły i opady tłumią wysłaną wiązkę lasera. Ponadto pocisk jest łatwy do zakłócenia przez systemy obronne czołgów (wyposażone są w systemy ostrzegania o promieniowaniu laserowym, które współpracują z systemami wyrzucania granatów dymnych).

Zaletą izraelskiego pocisku NT-D jest kamera telewizyjna w głowicy rakiety, co zapewnia poprawę obrazu celu (przesyłanego światłowodem do stanowiska operatora) wraz ze zbliżaniem się do niego. Podczas naprowadzania cel jest obserwowany w czasie rzeczywistym. Kierowanie poprzez światłowód ­ ciągnięty przez pocisk ­ jest odporne na zakłócenia przeciwnika oraz utrudnia wykrycie lecącej rakiety. Całkowicie bierny sposób obserwacji (stanowisko ogniowe nie emituje promieniowania laserowego lub radiolokacyjnego) praktycznie uniemożliwia wykrycie zbliżającego się pocisku i zastosowanie środków antyrakietowych.

Ryc. 10. Schemat działania podwójnej (tandemowej) głowicy francusko-niemieckiego pocisku HOT-3

Przeciwnicy uważają, że zakup izraelskiego pocisku NT-D ogranicza możliwości integracji z NATO. Jest w trakcie końcowego etapu opracowywania, niedostatecznie sprawdzony oraz nie znajduje się na wyposażeniu armii izraelskiej. Wskazuje się też na małą prędkość lotu pocisku (140 m/s), konieczność ograniczenia prędkości lotu śmigłowca podczas jego odpalenia, możliwość jednoczesnego naprowadzania tylko jednego pocisku. Przewiduje się małą skuteczność przyjętego systemu naprowadzania w warunkach dużej wilgotności (zamglenie, deszcz). Wadą jest wysoki jednostkowy koszt pocisku: około 100 tys. dol.

Pocisk francuski HOT-3 jest bardzo szeroko stosowany, sprawdzony przez główne europejskie państwa NATO (w Europie najwięcej śmigłowców jest wyposażonych w ppk HOT). Potwierdził swoją wysoką skuteczność w wojnie nad Zatoką Perską ­ 90% pocisków trafiło w cel. W razie zakupu licencji polski producent będzie mógł eksportować HOT-y bez ograniczeń.

Minusem jest zasięg ograniczony do 4 tys. m oraz podatność na aktywne zakłócające środki antyrakietowe (zasłony dymne, pironaboje zakłócające).

Reasumując, można stwierdzić, że przyjęcie na uzbrojenie śmigłowca S-1W Huzar termowizyjno-światłowodowego systemu kierowania pocisków NT-D, który w obecnej chwili nie jest jeszcze sprawdzony w żadnej armii świata, byłoby związane z dużym ryzykiem. Nie bez znaczenia jest bardzo wysoki koszt pocisku. Należy jednak zauważyć, że w przyszłości rakiety z takim systemem kierowania mogą stać się bardzo skuteczną bronią.

Tabela 1. Parametry taktyczno-techniczne śmigłowców bojowych 2000 roku

Typ	AH-1W	AH-64D	RAH-66	Tiger	A-129	Ka-50	Mi-24D		S-1W
	Cobra	Apache	Comanche		Mangusta				Huzar
Parametr
Kraj	USA	USA	USA	Francja/RFN	Włochy	Rosja	Rosja	Polska
Załoga	2	2	2	2	2	1	2		2
Liczba silników	2	2	2	2	2	2	2		2
Moc startowa	800	950	1140	945	695	1620	1636		662
[kW]
Masa własna	3635	5352	3533	3964	2529	7700	8450		3780
[kg]
Masa startowa	6350	10 107	7896	6100	4100	10 800	11 500		6400
Maks. [kg]
Masa paliwa	980	1108	984	1360	750	2000	1598		1290
W kadłubie [kg]
Masa uzbrojenia	900	1500	brak danych	1200	1200	2000	1200		1500
[kg]
Prędkość	315	264	330	280	315	310	335		240
Maks. [km/h]
Prędkość	8.2	5.2	6	10	10.3	14.5	9.6		10
Wznoszenia [m/s]
Pułap maks.	3720	4115	brak danych	6560	3750	5500	4500		5100
[m]
Zasięg maks.	565	1700	2335	1300	525	1160	1000		1100
[km]
Uzbrojenie:	1x20 mm	1x30 mm	1x20 mm	1x12.7 mm	brak danych	1x30 mm	1x12.7 mm		brak danych
Kaliber działka
Uzbrojenie:	8xTOW	8xAGM-114	8xAGM-114	4xTrigat	8xTOW	12xWichr	4x9M-17P		brak danych
ppk		Hellfire	Hellfire	4xHOT-3			Falanga
Uzbrojenie:	2x	brak danych	brak danych	2x	2x	2x	4x		brak danych
Niekierowane	19x70mm			22x70mm	19x81mm	20x80mm	32x57mm
Pociski rakietowe

Tabela 2. Parametry przeciwpancernych pocisków kierowanych

Typ	HOT-3	Trigat	NT-D	Szturm-2	Wichr	AGM-114K	AGM-114L	TOW-2B
Parametr						Hellfire	Hellfire
Kraj	Francja	Francja	Izrael	Rosja	Rosja	USA	USA	USA
	RFN	RFN/WB
Rok	1996	1999	1998	1992	1992	1994	1997	1992
Wprowadzenia
Masa ładunku boj.	32.0	42.0	25.0	31.4	40.0	51.5	51.5	22.6
[kg]
Prędkość lotu	260	240	150	400	525	400	400	190
Maks.[m/s]
Prędkość lotu	245	220	140	350	400	280	280	190
Średnia [m/s]
Zasięg	4000	5500	6000	7000	8000	8000	8000	4000
Maksymalny [m]
Zasięg	75	400	250	400	500	500	500	50
Minimalny [m]
Czas lotu	17.3	26	40	20	18	23	23	21
Maks. [s]
Grubość przebicia	1400	1000	1000	900	900	1400	1400	1000
Pancerza [mm]
Układ	pa/p	b.tw.	b.tw.	pa/r	pa/la	pa/la	a.rlok.	pa/p
Naprowadzania
Długość pocisku	1.30	1.57	1.45	2.04	2.70	1.96	1.96	1.40
[m]
Średnica pocisku	0.150	0.155	0.150	0.130	0.128	0.178	0.178	0.152
[m]

Oznaczenia:

pa/p ­ półaktywny z przewodowym przekazywaniem komend;
b.tw. ­ bierny termowizyjny;
pa/r ­ półaktywny z automatycznym przekazywaniem komend radiowych;

pa/la ­ półaktywny laserowy z prowadzeniem pocisku w wiązce laserowej;

a.rlok. ­ aktywny radiolokacyjny.

---