WYKŁADY Z PSYCHOLOGII OGÓLNEJ PROF. ŁUKASZEWSKI

WYKŁAD PIERWSZY

WPROWADZENIE


Wiedza naukowa jest warunkowa - "jeśli coś to następuje coś", jest wiedzą żywą bo ulega zmianom.

Rodowód psychologii :

- wyjście od doświadczeń potocznych
- filozofia (pytania natury ontologicznej) - Ontologia, w filozofii, zgodnie z Lexicon Philosophorum (1613), nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o bycie jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje, czyli "tego, co jest", zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy.
Współcześnie mianem ontologii przyjęło się nazywać jeden z podstawowych działów filozofii zajmujący się - obok teorii poznania (gnozeologii) i aksjologii - teorią bytu, problemami jego natury, sposobami istnienia i przejawienia, stosunkami pomiędzy bytami itp.
Obecnie w filozofii występuje tendencja do wyodrębniania ontologii szczegółowych, takich jak: ontologia egzystencjalna, ontologia rozumienia, ontologia nicości, ontologia wartości itp.
- eksperymenty natury - wrodzone defekty rozwojowe (największy postęp w badaniach mózgu nastąpił w Rosji gdy podczas wojny było bardzo wielu żołnierzy z ranami postrzałowymi, dało to możliwość obserwowania przy jakich uszkodzeniach mózgu następują zmiany w funkcjonowaniu człowieka).

Różne odmiany psychologii :

1. psychologia dnia codziennego (psychologia potoczna)
jest sposobem widzenia, interpretowania i radzenia sobie z rzeczywistością, jak skonstruowany jest świat, odmiana : psychologia wartościujących rekomendacji.

2. psychologia humanistyczna (rekomenduje, a nie opisuje rzeczywistość, rekomenduje co jest dobre, co warto robić, co jest lepsze, co warto i dlaczego)
proces uogólniania bez metodologii, wystarczy pojedyńczy przypadek, precedens
najpopularniejsza doktryna psychologiczna XX wieku.
Jest to zbiór rekomendacji zapewniających zdaniem twórców osiągnięcie dobrostanu, cel - samorealizacja, koncentracja na własnych emocjach, wgląd w to co się przeżywa, odłączanie przeszłości i przyszłości. Ta psychologia nie poszukuje regularności, gromadzi dane anegdotyczne, opisy przypadków, jest to rodzaj praktyki społecznej, ma w sobie dwa sprzeczne założenia : każdy jest unikalny i ludzie są do siebie podobni, co stanowi podstawę do uogólnień. Nie wymaga dowodów wystarczą jej ilustracje.
Praktyczna wiedza zbudowana na zasadzie przyczyny wystarczającej lub odwołująca się do zasady powiększania (ekspozycji widocznej przyczyny i lekceważenia innych możliwych przyczyn)

3. psychologia naukowa (co jest, jakie jest i dlaczego jest takie z naciskiem na regularność i powtarzalność zjawisk)
żaden pojedy,czy fakt się nie liczy, liczy się regularność i powtarzalność, daje możliwość oczekiwania faktów nowych

W nauce często ważniejsza jest dobra idea niż wyniki badań.

Te odmiany psychologii współistnieją w naszej głowie i czasem ze sobą kolidują, konkurują, należy kontrolować relacje między nimi.
W sytuacji trudnej, w napięciu przychodzi do głowy to co najstarsze i najlepiej utrwalone, a więc psychologia potoczna.


PSYCHOLOGIA POTOCZNA

Trzy rodzaje przekonań w obrębie psychologii potocznej (Garth Fletcher 1984)

1. natura świata i natura człowieka (reguły świata są trwałe, każdego dnia jesteśmy tą samą osobą, wszyscy wiemy jacy są mężczyźni)
W ramach eksperymentu psychologicznego przeprowadzono kwestionariusz (badania powtórzona po kilku latach za pomocą Internetu). Zadano pytanie : ile razy coś musi się zdarzyć, żeby można było powiedzieć, że zdarza się często. 80% badanych odpowiedziało, że 20 razy. - ukryte uzgadnianie poglądów)

2. zbiór maksym, przypowieści, przysłów i reguł (nie mów hop zanim nie przeskoczysz itp.)

3. rozpowszechniony sposób myślenia o świecie (swój lepszy niż obcy, świat jest lub nie jest sprawiedliwy)
np.     założenie, że świat jest sprawiedliwy
   założenie, że świat jest niesprawiedliwy (krzywda niezawiniona)

Przykłady potocznych przekonań psychologicznych :

1. jakie cechy posiada człowiek posiadający duże zdolności
badanie :
czy jest, wybierz jedną odpowiedź :
cierpliwy
pracowity
szybki
leniwy
większość polskich nauczycieli badanych odpowiadało, że zdolny, ale leniwy, mało zdolny- pracowity, leniwy to zdolny, pracowity - tępy), wśród kanadyjskich nauczycieli zdolny - pracowity.
A. .Szmajke  - "nie mów nauczycielowi, że jesteś pracowity"

2. inne

* uroda i inteligencja (pomiary jawne vs pomiary ukryte)
Osobom badanym pokazano zdjęcia bardzo atrakcyjnych i brzydkich osób i wprost zadano pytanie o inteligencję osób na zdjęciach. Większość przypisała osobom bardzo atrakcyjnym małą inteligencję, a nieatrakcyjnym wysoką - pomiary jawne.
Następnie tym samym osobom pokazano te same zdjęcia, a następnie poproszono o wybór z listy cech, tych cech, które ich zdaniem pasują do osób ze zdjęć. W wynikach okazało się, że osobom atrakcyjnym przypisywana jest mądrość, a brzydkim - głupota  - pomiary ukryte.
W praktyce działania wykorzystywane są przekonania ukryte np. do selekcji osób (do atrakcyjnych osób częściej podchodzi się z prośbą o datek (eksperyment : osobom pokazywano zestaw 8 zdjęć twarzy pogrupowanych : 4 mężczyźni nieatrakcyjni, 4 w tym 2 kobiety atrakcyjni - z pytaniem do kogo zwrócili by się po datek. W większości do osób atrakcyjnych. Jarosław Kulbata 2003 - którym osobom chętniej proponowano spełnienie prośby o datek, ludzie kierują się znaną sobie regułą przy wyborze)
* uroda i pracowitość
ładne - leniwe
* uroda i dobry charakter (Dion, Brescheid i Waster 1972)
ładne - szczęśliwsze, lepsze
* uroda i lepsze traktowanie (analiza wyroków sądowych Steward 1980)  - sędziom przedstawiono zdjęcia już osądzonych i skazanych osób z rozpraw z kilku lat i proszono ich o ocenę atrakcyjności osób ze zdjęć. Następnie oceny te porównano z wyrokami jakie otrzymali. Okazało się, że skazani oceniani jako atrakcyjni otrzymali  niższe wyroki od skazanych za porównywalne przestępstwa, ale ocenianych jako nieatrakcyjne.

3. sądy wartościujące o naturze ludzkiej
Nauczyciele (polscy) mieli pokategoryzować swoich uczniów w 5 kategorii :
1. najlepsi, idealni
2. dobrzy, ale nie idealni
3. trochę dobrzy, trochę źli
4. źli, ale można wytrzymać
5. najgorsi
Wyniki : najwięcej 4, 5 kilka razy więcej od 1.
Jeżeli nauczyciel sądzi, że uczniowie są źli to inaczej się wobec nich zachowuje, koncentruje się na ich złych uczynkach, co z kolei prowadzi do wnioskowania o przyczynach - tak się zachowują bo są źli i powstaje błędne koło.
Wśród nauczycieli kanadyjskich zupełnie inne wyniki.
Badania wśród przechodniów na ulicy : 80% uważa, że inni są niesprawiedliwi, nieuczciwi, źli. Pociąga to za sobą inne nasze zachowania.
Jakie są dzieci w/g nauczycieli : oceniane : małe dzieci w wieku 6-8 lat, badani : nauczyciele polscy.
Przedstawiono nauczycielom uczynki dzieci, konkretne zdarzenia (ale nie ekstremalnie dobre, ani ekstremalnie złe) np. Zosia ugryzła koleżankę w palec, Zosia pozwoliła się bawić koleżance swoją zabawką. A następnie postawiono nauczycielom pytanie : Dlaczego ona to zrobiła. Czyli prośba o przypisanie motywów.
- okoliczności zewnętrzne (bo mama jej kazała dzielić się z innymi, bo została sprowokowana itp.)
- motywy wewnętrzne (bo jest złośliwa, bo jest dobra)
Wyniki :
motywy wewnętrzne przypisywano złym uczynkom
motywy zewnętrzne przypisywano dobrym uczynkom
czyli :
człowiek zły - czyni zło z wyboru, a dobro z konieczności
człowiek dobry - czyni dobro z wyboru, a zło z konieczności.
U kanadyjskich nastąpiło przeciwne przypisanie motywacji dzieciom.

Cechy potocznych przekonań :

1. kategoryczne (błąd powszechnej zgodności - myślimy, że inni myślą dokładnie to samo co my - np. rowerzysta : przecież ja tu zawsze skręcam)
2. pewne (ponad wszelką wątpliwość wiem - są źródłem poważnych konsekwencji np. źródłem porażek inwestorów giełdowych nadmierna pewność siebie) - dogmatyzm, naiwny realizm - przypisywanie swoim sądom wysokiej pewności niezależnie od posiadanej wiedzy - wraz z dopływem nowych informacji trafność sądów rośnie bardzo wolno, za to pewność sądów  - systematycznie i szybko.
3.skrajne (brak środka, np. jestem za a nawet przeciw Lecha Wałęsy)
4. aprzyczynowe (np. przesądy) czyli nigdy nie poddawane sprawdzeniu (zaniechaniu) rytuały - np. polski  genialny matematyk kierował się w codziennym życiu licznymi przesądami m.in. mającym uchronić od pecha rytuałem zawiązywania sznurówek w odpowiedniej kolejności.
5. wewnętrznie sprzeczne (np. ludzie są źli, ja jestem dobry, a przecież jestem człowiekiem)
6. Funkcja tożsamościowa (wygłoszony pogląd jest deklaracją przynależności do dającej się zidentyfikować grupy społecznej)
7. prawdziwe a priori - bez dowodu, niewrażliwe na istnienie faktów im zaprzeczających



PSYCHOLOGIA NAUKOWA

Nauka - system twierdzeń, które są w miarę uzasadnione.
Psychologia naukowa - wewnętrznie zorganizowany system twierdzeń uzasadnionych.

Odosobniony przypadek vs regularność
(różne zespoły w różnych miejscach dokonują replikacji badań)

Psychologia naukowa (czym się zajmuje) :

* Opis
opis zjawiska dla zrozumienia

* Wyjaśnianie (dlaczego ten fakt, proces, zdarzenie jest takie)
hipoteza objaśniająca dane zjawisko
np. fakt naciśnięcia na gałkę oczną powoduje zmianę rytmu serca, ale u niktórych przyśpieszenie, u innych zwolnienie - zjawisko opisane, ale nie wyjaśnione.

* Przewidywanie

Najważniejsze pytania psychologii naukowej

1. Co on robi (do czego zmierza, jaka jest struktura jego czynności, sens zachowania, do jakiego wyniku zmierza proces, struktura czynności) ?
To pytanie nie dotyczy człowieka, ale jego zachowania.

2. Czy on to robi często, a nawet regularnie, czy raczej sporadycznie ?

3. Czy inni też to robią, czy może jest on w tym odosobniony ?

4. Czy robi to w wybranych sytuacjach lub wobec wybranych obiektów, czy też w każdej sytuacji i wobec każdego obiektu ?

5. Dlaczego on to robi ? Co stoi za tym zachowaniem. Co jest przyczyną zachowania ?

6. Czy można ustalić związek między warunkami, w jakich dochodzi do zachowania i cechami zachowania ?
np. do wysokości 2,5 m nikt nie przeżywa lęku wysokości, powyżej 30 m każdy (z wyjątkiem pewnego plemienia indiańskiego) - w pewnych warunkach
o tym kto przeżywa lęk  między 2,5 a 30 m decydują warunki i różnice indywidualne.

7. W jakich warunkach na pewno tak się nie zachowa ?
np. badanie - oszukiwanie w warunkach pokusy, wyniki :
2/3 badanych oszukiwało w warunkach zapewnienia im nie przyłapania (więcej kobiet niż mężczyzn), ilość ta spada radykalnie w warunkach możliwości zdemaskowania czyli zachowanie to jest sterowane przez sytuację.

8. Czy on posiada jakieś właściwości skłaniające go do danego zachowania, czy też wykluczające takie zachowanie ?
np. fizjologia - układ nerwowy - wrażliwość i odporność na działanie bodźców.
Silny układ nerwowy - poszukiwanie bodźców (może być pilotem)
Wrażliwość na bodźce - unikanie bodźców (np. unikanie głośnej muzyki)

9. Czy do wystąpienia danego zachowania potrzebna jest kombinacja wielu warunków i wielu właściwości. Przy jakiej kombinacji warunków i właściwości dane zachowanie wystąpi z dużym prawdopodobieństwem ?

10. Jaka kombinacja warunków wyklucza takie zachowanie lub radyklanie zmniejsza prawdopodobieństwo takiego zachowania ?

Pytania te dotyczą trzech spraw :
a) zachowań - celu i struktury (jak to robi, co robi, po co to robi) oraz powtarzalności i unikalności
b) warunków skojarzonych czasowo i przestrzennie z danym zachowaniem
c) właściwości, cech jednostki (ludzi) powiązanych z danym zachowaniem.

Sześcian Harolda Kelleya

Zdaniem Harolda Kelleya zrozumienie zachowania wymaga jego analizy z trzech co najmniej perspektyw :
1. Perspektywy spójności - zmienności (consistency) zachowania : czy podmiot przejawia to zachowanie zawsze (lub choćby często) czy raczej rzadko. Jeżeli dane zachowanie jest częste (bezwyjątkowe) skłonni jesteśmy przypisać je wewnętrznym właściwościom podmiotu, gdy sporadyczne, szukamy raczej zewnętrznego źródła zachowania
częste - wewnętrzne
rzadkie - zewnętrzne
np. ktoś pali papierosy zawsze , inny tylko na konferencjach naukowych.
2. Perspektywy wybiórczości (distinctivenes) obiektu zachowania : czy podmiot zachowuje się w dany sposób wobec wszystkich obiektów danej klasy, czy tylko wobec niektórych.
wobec wszystkich - przyczyna wewnętrzna (np. prawienie komplementów wszystkim)
wybiórczo, wobec jednej konkretnej osoby - przyczyna zewnętrzna - cechy obiektu (zalety) np. Bogdan prawi komplementy tylko Iwonie.
3. Informacja o podzielaniu lub powszechności społecznej (consensus) danego zachowania. Czy wobec danego obiektu wszyscy zachowują się w ten sam sposób, czy tylko niektórzy ?
jeśli tak się zachowują wszyscy - przyczyna zewnętrzna (np. wszyscy pocą się w danym pomieszczeniu to pewnie jest tam zbyt ciepło)
jeśli tylko jedna osoba - przyczyny wewnętrzne (np. tylko jedna osoba poci się w tym miejscu - pewnie źle się czuje)

Kiedy w analizie wnioskowania uwzględnia się więcej niż jeden wymiar, wnioskowanie może być pewniejsze.

PSYCHOLOGIA NAUKOWA A ZDROWY ROZSĄDEK

Zarzuty wobec psychologii naukowej :

1. dostarcza twierdzeń banalnych, zgodnych ze zdrowym rozsądkiem ("każdy głupi to wie")
ale za nimi stoi skomplikowany opisany proces

2. dostarcza twierdzeń sprzecznych ze zdrowym rozsądkiem

formy niezgodności :

* Dane, "o których wszyscy wiedzą, że jest inaczej"

np. wynagrodzenie i praca (ludzie myślą, że jest związek między pracą i płacą, a gospodarka rynkowa świadczy o zymś innym np. ludzie na tych samych stanowiskach w różnych rejonach kraju są inaczej wynagradzani)
np. eksperyment nad kłamstwem (okłamywanie w sprawie nudnej pracy za zapłatą, ci którzy otrzymywali mniej kłamali bardziej przekonująco)

- dotacje i uczucia (Eurobarometr)
np. im więcej pieniędzy  dostawali studenci od rodziców tym bardziej ich nie lubili lub tym mniej ich lubili.
wyjaśnienie : niesymetryczne uczucia - nieodwzajemnione uczucia pozytywne, jeżeli się nieodwzajemnia uczuć pozytywnych to kompensuje się deficyt uczuć uczynkami. I tak też myśleli studenci o rodzicach.

- paradygmat grupy minimalnej (Tajfel)
np. niedługo po odjeździe pociągu, gdy w przedziale siedzi kilka osób, do przechodziału podchodzi osoba i pyta się czy są wolne miejsca, zapada cisza i dopiero po chwili pada odpowiedź, za jakiś czas sytuacja się powtarza, zapada dłuższa cisza. Ktoś za drzwiami przedziału zaczyna hałasować - my tzn. ci w przedziale oburzają się solidarnie.
eksperyment : Tajfel po wejściu na zajęcia ze studentami podzielił ich na dwie strony, jednej stronie przypisał lubienie koloru niebieskiego, drugiej - różowego, a następnie prosił o ocenę swojej i drugiej grupy.

- mechanizm przewagi swojego nad obcym

- rywalizacja (licytacja dolara Teger)
Kurt Levin kiedy przyjechał do USA zaobserwował, że wszyscy ścigają się ze wszystkimi.
Rywalizacja jest produktywna tylko wtedy gdy dotyczy bardzo prostych czynności.
Rywalizacja angażuje obserwatorów, ale nie aktorów.
W czasie rywalizacji rośnie lęk, niechęć do ludzi, agresja u aktorów - w miarę wzrostu rywalizacji.
eksperyment - ile dasz za dolara, przeciętnie podczas licytacji dwóch osób uzyskiwano wynik 8,5 USD, najwyżej 20 USD - do tego prowadzi rywalizacja.

- efekty paradoksu
* odwrócone placebo (Nissbett i Storms)
np. w przypadku bezsenności najczęściej udzielanymi radami jest : odpręż się, skatuj się lub tabletki.
Naukowcy dali ogłoszenie, że poszukują ludzi cierpiących na bezsenność w celu przeprowadzenia badań nad snem, następnie z grupy osób, które się zgłosiły wyselekcjonowano tych, którzy rzeczywiście cierpieli na bezsenność (sprawdzono fizjologię).
Następnie podzielili ich losowo na dwie grupy. Podano im placebo - jednej grupie powiedziano, że otrzymują nowe, bardzo skuteczne i drogie lekarstwo na bezsenność, a drugiej, że podano im lek pobudzający w celu stwierdzenia progu pobudzenia, żeby ustalić właściwą dawkę nowego leku. Ci, którzy otrzymali lek "pobudzający" lepiej zasypiali.

np. terapia zaburzeń seksu
W zaburzeniach seksu najpoważniejszym problemem jest lęk.
Zastosowano procedurę wzmacniania lęku. U badanych polecono wykonywanie ćwiczeń praktycznych jednocześnie informując ich, żeby nie posuwali się za daleko, bo w każdej chwili ktoś może wejść. Ten sposób terapii jest efektywny.

Zarówno w bezsenności jak w zaburzeniach seksu nastąpiło dzięki efektowi odwróconego placebo przypisanie pobudzenia bądź lęku przyczynom zewnętrznym i jednoczesne uspokojenie (ludzie wiedzieli dlaczego są pobudzeni lub się boją).

- pobudzenie i sprawność działania (Yerkes, Podson)
Przy wysokiej i niskiej motywacji - mała sprawność
Średnia motywacja - wysoka sprawność
Występuje tu zależność krzywoliniowa.

- gdy dziecko bawi się zabawką bo ją lubi, a następnie może otrzymać wysoką nagrodę za bawienie się tą zabawką wówczas zanika zainteresowanie daną zabawką (motywacja zewnętrzna powoduje wygaszenie motywacji wewnętrznej)

* Dwie wykluczające się tendencje :

- ambiwalentne uczucia (Miller, koncepcja gradientów)
uczucia sprzeczne determinowane przez dystans
odległość wzrasta - rosną pozytywne uczucia
odległość maleje - wzrastają negatywne uczucia

- chciwość i lenistwo (koncepcja Szmajke)
pracują z nienawiścią

- podatki i ulgi podatkowe (Tyszka i Sokołowska)
np. 80% procent ludzi jest za zrezygnowaniem z ulg podatkowych w imię uproszczenia systemu podatkowego, ale te same osoby twierdzą, gdy mają wybierać konkretne ulgi do rezygnacji, że nie chcą z nich rezygnować.

- demokracja i państwo opiekuńcze (Reykowski)
większość decyduje co ma robić mniejszość - demokracja
maksyma : wolność, równość, braterstwo
W rzeczywistości trudno to pogodzić. Ludzie chcą rzeczy nawzajem wykluczających się.

* Brak związku między zachowaniami i wartościami czy deklaracjami

- posłuszeństwo (Milgram)
Gdy badanych w eksperymencie pytano przed jak się zachowają tylko 9% procent stwiedziła, że może dojść do najwyższego poziomu wstrząsów elektrycznych, natomiast podczas eksperymentu 60% to zrobiło.
Pod presją autorytetu ludzie gotowi są robić rzeczy straszne.

- uczciwość i fałszywe zeznania (Łukaszewski)
np. Dziennikarze na całym świecie, w punktach zapalnych, wojen, pytali za ile osoby z danego ugrupowania przejdą do obozu przeciwnego, a anstępnie opublikowali tę listę.
np. Wśrod grupy osób przeprowadzono kwestionariusz, w którym wskazywali najwyżej cenione przez nich wartości, następnie wyselekcjonowano tych, którzy najbardziej cenili uczciwość i sprawiedliwość. Po jakimś czasie dzwoniono do nich i proponowano im za pieniądze złożenie w sądzie fałszywych zeznań. Wszystkie te osoby się na to zgodziły.
Może nie być związku między deklaracjami (bo są asytuacyjne, bez kontekstu) a zachowaniami. Dużą rolę odgrywają inni ludzie i sytuacja.

* Zachowania nieuzasadnione

- stopa w drzwiach (Friedman)
eksperyment : grupę osób proszono, żeby w swoim ogrodzie na trawniku postawiły obrzydliwy bilboard nawołujący do przestrzegania bezpieczeństwa na drodze. Części z nich wcześniej podsunięto do podpisania deklarację (czy jest za bezpieczeństwem), część zaś proszono o przyklejenie małej nalepki w rogu okna. I porównano ilość uzyskanych zgód. Okazało się, że jawięcej zgód uzyskano wśród osób, które wcześniej przykleiły nalepkę w rogu okna. W rzeczywistości takie działanie nie miało sensu, było prostą konsekwencją zaangażowania w działanie.
"Jak odpowiednio postawisz stopę w drzwiach to wejdziesz cały"

- huśtawka emocjonalna (Doliński)
Eksperyment : piesi, którzy przechodzili lub przebiegali przez jezdnię nie na pasach słyszeli przeraźliwy gwizdek. Część z nich następnie widziała osobę gwiżdżącą, część nie.
A następnie podchodziła do nich osoba prosząca o wzięcie udziału w badaniach - wypełnienie testu.
Ludzie, którzy doznali szoku - przestrachu, a następnie ulgi (bo zobaczyli, że to nie policjant gwizdał) byli bardziej ulegli prośbie.

- bezmyślność (Langer)
zachowania rutynowe, bez użycia myślenia.
Do pracowników Uniwersytetu rozesłano list, w treści podając, żeby odnieśli ten list do pokoju 107 na Uniwersytecie. Część otrzymała kopertę z pieczątką (logo) Uniwersytetu - i ci odnieśli ten list do pok. 107 bez zastanowienia, pozostali otrzymali list w kopercie bez nadruku i ci wyrzucili list do kosza.

* Działania sprzeczne z własnym interesem

- uzależnienia (Baumeister)
np. zasypianie z ulubioną poduszeczką.
Skłonni jesteśmy popadać w uzależnienia gdy tracimy kontrolę nad naszym życiem, rzeczywistością lub wtedy gdy nie mamy zasobów.
Eksperyment : osoby badane patrzyły bez przerw przez 5 minut w gwóźdź wbity w ścianę, następnie otrzymywali do wykonania zadanie - wykonywali je znacznie gorzej od osób, które nie patrzyły w gwóźdź.
Wyczerpanie zasobów powoduje również, że jesteśmy bardziej posłuszni.
Inna grupa badanych oglądała bardzo śmieszny film, podczas oglądania musieli powstrzymywać się od śmiechu - potem byli ulegli i nie byli w stanie myśleć.

- samoutrudnianie (Doliński i Szmajke)
rzucanie sobie kłód pod nogi
np. robienie generalnych porządków lub granie całą noc w brydża przed ważnym egzaminem.
Zmniejszenie prawdopodobieństwa dobrego wyniku. Sportowcy, którzy objadają się przed zawodami, lekkoatleta, który kazał się przynosić w łóżku na zawody, zamiast zastosować rozgrzewkę.
Natomiast to zachowanie nie jest do końca sprzeczne z interesem człowieka, bo jest to zachowanie funkcjonalne - powoduje obronę własnego mniemania o osobie bez względu na wynik działania i sukcesu i porażki (np. gdy zdam egzamin po całonocnym brydżu - jestem zdolny, gdy nie zdam - przecież nie mogłem zdać, bo nie spałem całą noc)

PODSUMOWANIE

- współistnienie koncepcji potocznych i wiedzy naukowej (rywalizują ze sobą)
- rywalizacja różnych koncepcji w warunkach trudnych
- zgodność ze zdrowym rozsądkiem nie może być kryterium wartości twierdzeń naukowych.

WYKŁAD DRUGI

POODSTAWOWE PYTANIA- PODSTAWOWE DOMENY- DYSCYPLINY PSYCHOLOGII

CO JEST PRZEDMIOTEM PSYCHOLOGII

Podstawowe pytania - domeny psychologii - główne dyscypliny psychologii naukowej.

1. Podstawowe pytania (jaki i kim jest człowiek, co rządzi zachowaniem, jak pozanć człowieka, geneza właściwości psychicznych, geneza zachowania)

2. Domeny zainteresowania psychologii : doświadczenie - afekt - motywacja - zachowanie.

Spostrzegania trzeba się nauczyć, żeby dostrzec bodziec trzeba być w wielokrotnym kontakcie z tym bodźcem.
Uczenie się - 5 różnych form.
Proces przeniesienia do pamięci tego, co spostrzegamy.

Pamięć (3 różne procesy - kodowanie, przetwarzanie, odkodowywanie danych)
Doświadczenie - opanowywanie języka też, myślenie - przetwarzanie danych, pamięć.
Okres przedjęzykowy - dziecko kombinuje ze sobą rozmaite konkrety (np. układa na parapecie wszystkie różowe rzeczy, następnie wszystkie miękkie, duże rzeczy - w/g prostej, konkretne zasady, tworząc kolekcje)
Okres językowy - pojęcia, kategorie.

Afekt - życie emocjonalne człowieka. Nasza wiedza o własnej emocjonalności jest ograniczona. Rozpoznajemy emocje, ale nie wiemy skąd się biorą i jaka jest ich istota. Nie ma wskaźników obiektywnych emocjonalności. Mamy skłonność do uzasadniania emocji, których doświadczamy.
Eksperyment : połowa mężczyzn przechodziła przez most betonowy, połowa przez linowy, trzęsący się. Po przejściu mostu podchodziła do nich kobieta i prosiła o odpowiedź na kilka pytań oraz zostawiała swoją wizytówkę z numerem telefonu, prosząc o kontakt gdyby mieli jakieś pytania. Większość mężczyzn, którzy przechodzili przez trzęsący się most dzwoniła po paru dniach do tej kobiety, z prośbą o umówienie się.
Mamy tendencję do sądzenia, że wszyscy przeżywają dokładnie to samo, dokładnie w ten sam sposób, natomiast 25% osób nie wie jakie przeżywa emocje - zjawisko aleksytymii (brak możliwości identyfikacji własnych emocji)
Wnioskujemy na podstawie naszego zachowania o naszych emocjach (np. dlaczego lubię chleb razowy - dlatego, że go często kupuję)


Motywacja - czynniki, które powodują, że przechodzimy ze stanu bezczynności do czynności, a nasze zachowanie staje się ukierunkowane i ma strukturę.
Inne czynniki decydują o rozpoczęciu, inne o kontynuowaniu działania. Inne za to, że działanie uznajemy za zakończone (skąd ja wiem, że to już koniec, że np. praca jest już skończona) - koniec nie jest początkiem.

Zachowanie - zachowanie organizmów żywych prawie zawsze jest ukierunkowane (co nie znaczy intencjonalne), w zaburzeniach - chaotyczne.
Zachowanie musi mieć wewnętrzną strukturę powodującą utrzymanie kierunku (świadomie i poza świadomością)
Eksperyment : March prosił studentów, żeby wyobrazili sobie starego człowieka, a następnie przemierzali oni długi korytarz, grupa kontrolna nie wyobrażała sobie nic, sprawdzano jak szybko idą po tym korytarzu. Ci ze stereotypem starego człowieka szli wolniej od tych z grupy kontrolnej.
Odbywało się to poza świadomością, ale w powiązaniu ze strukturą, która była aktywizowana.

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA PSYCHOLOGII  (doświadczenia uniwersalne) :

1. Każdy człowiek posiada pewne właściwości wspólne dla swojego gatunku, a więc pod pewnymi względami wszyscy ludzie są do siebie podobni. Założenie to umożliwia generalizację twierdzeń, uogólnień faktów i przenoszenie wiedzy dotyczącej jednego człowieka (czy jednej małej grupy) na innych ludzi, a nawet wzystkich ludzi
np. zdjęcia Ekmana - wszyscy na zdjęciach, niezależnie od kultury rozpoznawali strach.

2. Każdy człowiek ma pewien zbiór stałych właściwości, a w każdym razie zmienność posiadanych przez ludzi właściwości nie jest duża. Założenie to umożliwia formułowanie przewidywań odwołujących się do stwierdzonych wcześniej powtarzalnych faktów.

3. Można wyodrębnić zbiór takich czynników zewnętrznych, które w sposób stały i powszechny wpływają na kształt zachowań ludzi (charakter biologiczny, środowiskowy, kulturowy, społeczny). Umożliwia to wyjaśnianie i przewidywanie różnorodnych zachowań ludzi.

np. środowiskowe. Eskimosi grenlandzcy - niezwykła pamięć, potrafią rozłożyć zegarek i identycznie go złożyć. Przekonali się o tym wojskowi amerykańscy, gdy założyli bazę wojskową na Grenlandii. Zwolnili swoich mechaników samolotowych i zatrudnili Eskimosów.
O ich umiejętności zadecydowało środowisko naturalne, w którym żyli. Musieli nauczyć się wychwytywać bardzo drobne elementy śnieżnego krajobrazu, żeby wrócić po polowaniu do domu i przetrwać - specyficzny sposób rejestrowania danych.

np. kulturowe. Badano ludzi w sytuacji katastrof. Okazało się, że ludźmi najlepiej radzącymi sobie z traumą były czarne amerykańskie kobiety. Sprawdzono czynnik kulturowy. Okazało się, że 60% czarnych amerykańskich kobiet wychowuje samotnie dzieci. Porównano wtedy grupy białych i czarnych kobiet wychowujących samotnie dzieci - okazało się, że obie grupy lepiej sobie radzą z traumami od kobiet, które nie miały doświadczeń samotnego wychowywania dzieci. Są przetrenowane przez życie.

4. Jednostka ludzka jest podmiotem wyodrębnionym (a co najmniej wyodrębnialnym) z otoczenia, z drugiej strony, człowiek jest elementem większej całości (ekologicznej, społecznej) co sprawia, że regulacja zachowania jednostki dokonuje się jako proces interakcyjny "człowiek - otoczenie"
(zgoda lub konflikt między interesem własnym a społecznym)
Nie można pomijać elementów otoczenia analizując człowieka.
Założenia są po to żeby gromadzić i używać wiedzę.

WYCHODZENIE POZA DANE OBSERWACYJNE

Dwa poziomy obserwacyjne (Fakty) :

1. fizyczne właściwości obiektu (człowieka, rzeczy)

2. fizyczne właściwości zachowania (szybko, powoli, po czym pozanje żona męża, im większe miasto tym szybciej ludzie chodzą, badania np. wspomnień własnego ślubu)

Tylko to można zobaczyć, zaobserwować.
Mamy naturalną skłonność do wychodzenia poza dane obserwacyjne (np. jeśli ktoś szybko idzie myślimy, że się śpieszy, co innego pomyślimy gdy ktoś ucieka przed boksere, a co innego gdy przed ratlerkiem) czyli rozpoczynamy proces interpretacyjny.

Trzy poziomy pozaobserwacyjne (Interpretacja - proces wnioskowania) :

1. Emocje, przeżycia, ustosunkowania (np. on to lubi, unika, denerwuje się)
Na podstawie samego zachowania prawie nigdy nie można dobrze określić emocji, trzeba wziąć pod uwagę czynniki sytuacyjne. te same cechy zachowania, ale inna sytuacja.

2. Cechy wewnętrzne, trwałe właściwości
Odwołujemy się do potocznych obserwacji  np. ktoś ciągle coś zaczyna, ale nigdy nie kończy - jest niecierpliwy itp.

3. Funkcja lub sens zachowania (podstawowe pytanie wnioskowania)
Czemu ma służyć to zachowanie.
Np. błazen klasowy - przypuszczenie, że próbuje zdobyć aprobatę innych.
Często trudno jest nam doszukać się sensu zachowania np. destrukcje, niszczenie.
Zjawisko z jęz. niemieckiego "półsilny" wandal - niewystarczająco silny i dlatego niszczy. Trzeba sobie samemu dostarczyć dowodu, że jest się skutecznym.
Eksperyment : dzieci budowały wieżę z klocków, która była następnie rozwalana przez inne dzieci. Poczucie skuteczności działania było większe u dzieci rozwalających wieżę.

PYTANIA O CECHY I STANY

1. Jaki on jest ? (proste i bardzo skomplikowane) - np. on jest okey.
a) jaki jest zazwyczaj ?
b) jaki jest aktualnie ?

2. Jaki był ?
taki sam jak teraz czy nie, o ile zmienił się w przeciągu danego czasu.
Z perspektywy osobistej myślimy, że się nie zmieniliśmy, inaczej to wygląda z perspektywy obserwatora.

3. Jaki będzie ?

Nie da się zrozumieć wielu rzeczy bez tej perspektywy czasowej. Jakiś jest, ale od czasu do czasu jakiś bywa.

4. Jaki bywa ?
pokazuje do jakiego stopnia stały, do jakiego zmienny, repertuar zachowań.Ogromną rolę odgrywa tu sytuacja.

5. Jaki pragnie być ?
Różnica między tym jaki jest i jaki pragnie być jest źródłem emocji i motywacji np. wstydu, mechanizm napędzający rozwój.

6. Jaki może być ?
Może być tylko taki na jakiego pozwalają mu prawa natury - realne możliwości zachowania się.

7. Jaki być powinien ?
domena rodziców i nauczycieli
Różnica między tym jacy jesteśmy i jacy powinniśmy być - pokazanie na ile nie spełniamy oczekiwań społeznych.

Koncentracja uwagi na cechach :
* Koncentracja na różnicach indywidualnych, a nie na podobieństwach
* Pułapka tautologii (błędnego koła)
(rozpoznanie zachowania, a później użycie tej nazwy do wyjaśnienia, np. jaki on jest agresywny, dlaczego tak się zachowuje - bo jest agresywny).
* Lekceważenie aspektu tożsamościowego.

PYTANIA O TOŻSAMOŚĆ

1. Kim on jest ?
a) związki - z kim, czym on jest związany ?
b) przynależności - do kogo, czego przynależy ?
a) kim jest zazwyczaj ?
b) kim jest aktualnie ?

2. Kim był ?
3. Kim będzie ?
4. Kim bywa ?
5. Kim może być ?
6. Kim pragnie być ?
7. Kim być powinien ?

Koncentracja uwagi w pytaniach o tożsamość na :
* Rolach społecznych - co robi ? np. policjant, lekarz (wiele ról społecznych jednego człowieka)
* Związkach międzyludzkich (podwładny, rodzic, przełożony)
* Przynależnościach (np. członek samoobrony, członek klubu sportowego)
* Podobieństwach (pod jakimi względami jest podobny do innych), a nie na różnicach

Tożsamość korelacyjna - opisywanie zachowania przez korelacje np. można być jednocześnie i kobietą i wędkarzem)

Tożsamość kategorialna (jest się albo mężczyzną, albo kobietą, nie można być i tym i tym), określona tożsamość wyklucza inne, silnie różnicuje.

Łatwo jest określić swoją własną tożsamość.
Ale osoby pracujące z ludźmi ulegają wypaleniu. Czesi zapobiegają temu zjawisku poprzez kierowanie takich osób raz w roku do sanatorium, w którym doświadczają symbolicznie cierpienia i umierania. Na kolorowych kartkach wypisują swoje role, układają je w/g ważności, które ulegają w tym procesie utracie - wypuszczenie z rąk kartki aż do ostatniej - ile czasu zajmuje wypuszczenie z palców kartki. Następnie zbierają kartki z podłogi i od nowa układaj w/g ważności - odbudowa tożsamości. Nie zdarzył się przypadek takiego samego uporządkowania - przed i po. To doświadczenie powoduje zmiany w tożsamości.

Tożsamość to nie pieczęć to stan, który może ulec zmianie.

DOMENY PSYCHOLOGII

1. Procesy poznawcze
2. Procesy afektywno - motywacyjne (skąd wiesz co czujesz, skąd wiesz, że pragniesz)
3. Procesy społeczniania (socjalizacja) i dynamika grupowa (rozwój i psyhologia społeczna)
4. Dysfunkcje i zaburzenia (psychologia kliniczna)
- identyfikacja zaburzeń
- dane o radzeniu sobie z zaburzeniami i dysfunkcją


PODSUMOWANIE

- istnieje wiele perspektyw psychologicznej analizy zachowania (np. koncentracja na cechach lub tożsamości)
- większość zachowań ma więcej niż jedną przyczynę (reguła pomniejszana - znajdujemy jedną i to nam wystarcza), zatem interakcyjne działanie wielu czynników jest warunkiem koniecznym zachowania
- istnieje naturalna zmienność zachowań i cech
Eksperyment : same kobiety pytano - kim jesteś?. Żadna nie mówiła, że jest kobietą. Gdy do badania wprowadzono mężczyzn, to częściej wymieniały one, że są kobietami - kontekst sytuacyjny.
Zmienność wynika też z przyczyn biologicznych np. starzenie się pociąga za sobą zmiany w zachowaniu idysfunkcji np. szumy losowe w mózgu (mózg jak dynamiczna maszyna)


WYKŁAD TRZECI I CZWARTY

SPOSOBY ODPOWIADANIA NA NAJWAŻNIEJSZE PYTANIA

Tradycje psychologii różnią się sposobami odpowiedzi na pytania.
Rozważanie na temat psychiki, duszy są odwieczne. Były składnikami ludowej mądrości, literatury pięknej i filozofii.
Psychologia jako nauka jest młoda. Powstała 100 lat temu. Wyłoniła się z filozofii.
Początki psychologii : co jest przedmiotem psychologii ?
           jakie są narzędzia poznawania człowieka ?
Na początku przedmiotem psychologii były stany oraz treść ludzkiej świadomości (to co człowiek ma w głowie, co jest pod jego świadomą kontrolą), nie zajmowała się zachowaniami, ani warunkami zachowań.
Psychologia introspekcyjna - zaglądanie do środka, do duszy, do świadomości własnej)
Narzędziem była samoświadomość. Był to system ubogi i wewnętrznie niespójny ponieważ to co jest przedmiotem jest też narzędziem w psychologii introspekcyjnej (świadomość - przedmiot, samoświadomość - narzędzie)
Wystąpił tu problem obiektywności. Nastąpiła krytyka psychologii introspekcyjnej w wyniku, której wyłoniły się dwa kierunki.

PSYCHOLOGIA INTROSPEKCYJNA
(nauka o treści świadomości)


   PSYCHOANALIZA                    BEHAWIORYZM
(poszukiwanie nieuświadomionych                (poszukiwanie obiektywnych
mechanizmów zachowań)                    metod poznania mechanizmów
                               zachowania)
(zakwestionowano treść - bo są                (zakwestionowano nie treść
jeszcze nieuświadomione, automatyczne            ale metody)
zachowania - przedmiot)


* odrzucenie metody introspekcyjnej
* brak obiektywnych metod badawczych

PSYCHOANALIZA FREUDA

Koncepcja Sigmunta Freuda (austriacki lekarz, neurolog, psychiatra, znawca starożytności, znał języko obce, pochodził z ortodoksyjnej rodziny żydowskiej, nie miał szczęścia w życiu) - ogromny dorobek - 20 tomów wydania standardowego.

Punktem wyjścia były z jednej strony obserwacje : czynności pomyłkowe, marzenia senne, niemożność przypomnienia sobie, z drugiej strony tendencja do aprioryczności założeń.

1. czynności pomyłkowe - np. przejęzyczenia np. "można policzyć na jednym palcu ręki"
2. marzenia senne - wysłuchiwał opowieści dzieci, co im się śniło i stwierdził, że jest wnich pewna powtarzalność, można w nich dostrzec lęk, marzenia, niespełnione pragnienia, były ilustracją tłumionych myśli, pragnień, kupował opisy snów
3. niemożność przypomnienia sobie czegoś co jest ważne (na ogół ludzie nie pamiętają tego, czego nie chcą pamiętać bo jest to groźne, wstydliwe)

Freud był wybitnym obserwatorem z jednej strony, z drugiej miał tendencję do przyjmowania założeń apriori. Był kategoryczny w sądach.

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA :

1. bieg procesów świadomych, zachowanie, dążenia przesądzane są przez siły nieświadome, afektywne.
2. deklaracja na temat dwóch from nieświadomości :
a) to co nigdy nie było zwerbalizowane
b) to co było uświadomione, ale uległo wyparciu (np. pochodzi ze wczesnego dzieciństwa)

KONCEPCJA FREUDA :

Co to znaczy nieświadome :
- istnieje, ale podmiot o tym nie wie
- istnieje, podmiot wie, ale nie pamięta
- istnieje, podmiot o tym nie wie i nie chce wiedzieć (ta forma nieświadomości odgrywa największą rolę, to obronna forma uciekania od informacji np. zagrażających)

W 1947 roku Brumen i Postman przeprowadzili eksperyment : osoby badane otrzymywały proste bodźce bardzo krótko - słowa, wśród których były słowa tabu. Badani nie pamiętali słów tabu - obronność percepcyjna.

- istnieje, podmiot wie, pamięta, ale nie potrafi sobie przypomnieć
- podmiot nie wie co robi
- automatyzm
- błąd, kłamstwo

FUNDAMENTALNA ROLA NIEŚWIADOMOŚCI :
- rzeczywista motywacja zachowań jest nieświadoma
(na ogół jest tak, że motywy naszych zachowań są inne, niż myślimy)
- świadome uzasadnianie zachowań post hoc (np. racjonalizacja)
- zachowania mają charakter impulsywny, popędowy, instynktowny
(sterowane przez biologiczne impulsy, nigdy nie były przedmiotem uczenia się)
- podstawowy czynnik popędowy - libido
(szeroko rozumiany popęd seksualny)
- libido : wszelkie formy pozytywnych doświadczeń z ciałem własnym lub obcym
(np. mycie się, doświadczenia z ciałem matki, doświadczenia w okresie płodowym)
- przesunięcie libido na innych : kompleks Edypa, kompleks Elektry
(fenomen rozwojowy , kompleks Edypa : Edyp, królowi zapowiedziano, że zabije go jego własny syn, oddał go pasterzom, żeby go rzucili na pożarcie wilkom. Pasterze ocalili chłopca i go wychowali w niewiedzy kim jest. Edyp gdy dorósł ruszył w wędrówkę i podczas walki zabił ojca, dotarł do miasta i ożenił się z królową Jakostą niewiedząc, że jest to jego matka.
Chłopcy wcześnie ukierunkowują się na matki popędowo i rywalizują z ojcem o jej względy.
Kompleks Elektry - zainteresowanie dziewczynek swoimi ojcami i rywalizacjami z matkami o względy ojca.

Kozetka psychoanalityka.

Życie psychiczne efektem gry sił między strukturami osobowości, sprzecznymi, często rywalizującymi ze sobą.
*

- źródłem energii (napędu, ukierunkowania) zachowania jest ID (ono) czynnik główny - libido
(dążenie do natychmiastowego rozładowania - zasada przyjemności)
- koordynatorem kontaktów z rzeczywistością jest EGO (ja)
(zasada realności, funkcjonalności, czy w tych warunkach możliwe jest rozładowanie)
- źródłem ograniczeń jest SUPEREGO (nad ja) - uwewnętrznione (zinternalizowane)
(podzielane przez ogół zasady postępowania, normy moralne, czy to rozładowanie, zachowanie jest dopuszczalne w świetle norm)

Ważny moment - czy dojdzie do rozładowania wbrew ograniczeniom, czy do nie rozładowania pociąga to za sobą konsekwencje emocjonalne :
- popędy zablokowane (frustracja popędów) - powstaje lęk, depresja, bezsilność, bezradność
- zaspokojenie popędów wbrew ograniczeniom, presji zewnętrznej lub normom - powstaje poczucie winy.

PSYCHOANALIZA CARLA GUSTAWA JUNGA

Jung był przez kilkanaście lat uczniem Freuda. W 1914 roku pokłócili się merytorycznie i potem nigdy się więcej do siebie nie odezwali.
Jung był ambitny, apodyktyczny, pełen uprzedzeń, złości, kapryśny.
W 1934 roku otrzymał katedrę psychologii różnicowej w Zurichu, na otwarciu poczuł się źle, wyszedł i nigdy więcej się tam nie pojawił, ale dożywotnio pobierał pensję dyrektora i piastował stanowisko.

Spór między Freudem i Jungiem dotyczył :
- wczesny opór przeciw koncepcji Freuda
- zaprzeczanie seksualności jako najważniejszemu popędowi człowieka, zamiast tego np. ciekawość
- Jung podzielił osobowość człowieka na część świadomą, nieświadomą osobową i nieświadomą kolektywną czyli doświadczenie i pamięć gatunku.

Archetypy (nieświadomość kolektywna) :
- matki, narodzin, boga, mędrca, wędrowca, śmierci, bohatera, dziecka, demona (np. niezależnie od osobistych, indywidualnych doświadczeń i kultury ludzie tak samo przedstawiają wygląd matki)
- najlepsze źródło wiedzy o archetypach to : mity, symbole kulturowe (religia, mitologia), sny, wizje, rytuały, dzieła sztuki i objawy neurotyczne i psychotyczne.

PSYCHOANALIZA ALFREDA ADLERA

Adler był uczniem Freuda.
Założenia :
- motywy społeczne rządzą zachowaniami (nie tylko nieświadomość, ale również motywy społeczne np. rywalizacja, konformizm)
- fikcja, idea, wyobrażenia jako cel
- pragnienie mocy i wyższości (skuteczność, poczucie sprawstwa, kontroli, maestrii)
bardzo ważny nurt w psychologii współczesnej - pragnienie mocy .
- kompensacja pozucia niższości (izolacji, upokorzenia)

Adler napisał szkic o Stalinie i Hitlerze (badał przebieg dzieciństwa, rolę niskiego wzrostu)
Twierdził, że mechanizmem, który uruchamia patologiczne dążenie do władzy jest doświadczanie upokorzeń.

BEHAWIORYZM (bahave - zachowanie)

Nauka o zachowaniu.

Iwan Pietrowicz Pawłow (Rosjanin) w 1904 roku otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny. 1884 - 1886 studiował na Uniwersytecie Wrocławskim. W swoich labolatoriach zakazywał używania słownictwa psychologicznego (wprowadził kary pieniężne).

- badanie nad wpływem śliny na procesy trawienia
- obserwacja zachowania nieadaptacyjnego
(zachowanie biologicznie adaptacyjne - ślina wydzielana jest gdy pokarm wchodzi do jamy ustnej
zachowanie biologicznie nieadaptacyjne - wydzielanie śliny np. wskutek odgłosów kroków opiekuna)
Pawłow badał psy, wkładał im do jamy ustnej rurki, które odprowadzały ślinę do pojemników, a anstępnie odliczał krople śliny.
- antypsychologzm (odżegnywał się od psychologii)
- znakomicie pomyślane eksperymenty
- ścisła kontrola warunków
- miara (mierzenie kropel śliny)
Eksperyment :
bodziec - dzwonek, badanie przeprowadzano na zwierzętach naiwnych eksperymentalnie tzn. używanych tylko raz do eksperymentu.
* bodziec obojętny - reakcja orientacyjna (co to takiego?)
* bodziec bezwarunkowy - reakcja bezwarunkowa (podanie pokarmu - ślina)
* nauczenie biologicznej reakcji na pierwotnie obojętny biologicznie bodziec
bodziec obojętny - bodziec bezwarunkowy - reakcja warunkowa
Warunkowanie klasyczne.

BEHAWIORYZM JOHNA WATSONA (PSYCHOLOGIA SR)

Watson nie przeprowadzał eksperymentów, ani nie robił badań.
* W 1913 roku nastąpiła krytyka psychologii introspekcyjnej jako nienaukowej.
* Pojawiły się postulaty psychologii obiektywnej - musi istnieć możliwość sprawdzenia wyników badań.
* Postulat badania zjawisk obserwowalnych

- Bodźce (S) i reakcje (R) mają charakter fizyczny
można zmierzyć temperaturę, głośność, ilość wody
np. jaką przeszkodę jest w stanie pokonać zwierzę, żeby się napić.
- Popędy - sygnały zewnętrzne lub wewnętrzne uruchamiające zachowania
mierzenie popędu - ile czasu upłynęło od ostatniego spania, jedzenie itp.
- Między S i R jest niepoznawalna czarna skrzynka
to co niebadalne, czego nie da się zmierzyć istnieje, ale nie jest przedmiotem zainteresowania psychologii behawioralnej
- Trzy czynniki zachowań :
1. popęd (mierzony obiektywnie)
2. związek w czasie (ważny jest natychmiastowy skutek, a nie oddalony w czasie)
3. skutek reakcji

Eksperyment Millera
czarna skrzynka, spód z drucianej siatki podłączonej do prądu, w skrzynce szczury, które dostwały szoki elektryczne - bodziec do poszukiwania wyjścia, gdy przypadkiem dotykały przycisku otwierało się przejście do jasnej klatki, bez szoków. Pźźniej te szczury wkładane do ciemnej klatki natychmiast szukały wyjścia.
Warunkowanie sprawcze.

Eksperyment Skinnera (skrzynka Skinnera)
np. szczur w klatce, gdy przypadkiem coś naciskał otrzymywał kulki pokarmu. I powtarzał tę czynność, ale tylko wtedy gdy był głodny.

BEHAWIORYZM SKINNERA

Skinner :
- struktura zachowania jest odbiciem struktury środowiska
- aktywne jest środowisko, a człowiek jest reaktywny
(gdy środowisko stałe - nie ma aktywności człowieka)
- czynnikiem sterującym zachowanie jest relacja między popędem i skutkiem zachowania (czyli wzmocnienie pozytywne bądź negatywne )
- to co przypadkowo redukuje popęd staje się nawykiem

Eksperyment :
Na taśmie produkcyjnej gołąb wskazywał uszkodzone chipy i dostawał nagrodą w postaci jedzenia.
W czasie II wojny światowej - gołębie detonowały bomby lotnicze.
W czasie zimnej wojny - delfiny przyczepiały miny do krętów podwodnych.

Skinner pokazał, że można wytrenować każde skomplikowane zachowanie (warunkowanie sprawcze)
Trwały związek między zachowaniem a reakcją to nawyki.
Nawyki :
- koncentracja uwagi na środowisku, na sytuacji
- nawyk jako trwały związek SR
- osobowość jako system nawyków
- kontrolowany eksperyment labolatoryjny.


PODSUMOWANIE

Behawioryzm - precyzyjny pomiar, dorobek jest niewzruszony, wiedza o subtelnych mechanizmach zachowania.
Błędem bahwioryzmu było to, że uznali te mechanizmy za wystarczające do objaśnienia zachowań
np. eksperyment : głodzono makaki, a następnie dano do wyboru czy wolą zjeść czy obejrzeć kolejkę elektryczną, wybrały kolejkę mimo, że głód był dominującym motywem.
Podobieństwa psychoanalizy i behawioryzmu :
- koncepcja człowieka jako ofiary sił niekontrolowanych
- regulacja zachowań poprzez nieświadome popęy (poza kontrolą człowieka) :
* w psychoanalizie : jeden popęd - libido i ewentualnie destrukcja (chociaż Freud później się wycofał z destrukcji)
* w behawioryźmie : dwa popędy - sygnały zewnętrzne i wewnętrzne
- lekceważenie regulatorów świadomych, wolnej woli w ludzkim zachowaniu.

Wykład czwarty.

*

Nastąpiła krytyka tego, że odrzucono treść świadomości w behawioryźmie i psychoanalizie.
Wskutek tej krytyki powstały dwa nurty
Najwżnieszy sposó odpowaiadnia.

Czynniki historyczne, które doprowadziły do krytyki poprzednich koncepcji :
* I a potem II wojna światowa
* Miliony poległych (w ZSRR 20 milinów poległych mężczyzn)
* Miliony samotnych kobiet (dysproporcja biologiczna zmieniła sposób myślenia)
* Totalne zniszczenie Warszawy, Wrocławia, Drezna, Hamburga
* Barbarzyństwo zagłady (Żydów, Cyganów)
* Objawy globalizacji
* Nieprawdopodobnie skomplikowane operacje zwłaszcza wojskowe
* Operacja Manhattna (próby z bronią atomową)
uboczny produkt prac nad bombą atomową - pierwszy komputer
Ulmann - liczył w pamięci
Fermin - na suwaku logarytmicznym
FonNogmen - na komputerze
* Operacja Lord (inwazja aliantów w Normandii - w ciągu 6 godzin, skomplikowany system decyzyjny)

Trzy rodzaje pytań :
1. jaka jest natura ludzka ?. Kim jest człowiek dokonujący destrukcji ? Czy człowiek jest z natury dobry czy zły ?
Carl Rogers twierdził, że jest dobry, ale pod presją sytuacji może zrobić wszystko.
Adorno - człowieka można wychować na demona.

2. jak pracuje ludzki umysł ?
jak przetwarzamy zasoby danych, koodynujemy
jak rozwiązujemy skomplikowane zadania
nawet czynności banalne - z umysłowego punktu widzenia są skomplikowane
(kiedy lampart goni antylopę, która biegnie po łuku, lampart dokonuje skomplikowanych obliczeń, żeby przeciąć łuk po prostej i znaleźć się w odpowiednim  miejscu)

3. jakie są granice konformizmu, uległości i posłudszeństwa ?
np. eksperyment Asha - dostrzeganie linii
(Salomon Ash, Milgram)
ludzie są skłonni do konformizmu wtedy gdy grupa jest jednomyślna
badania nad agresywnością
Fronczek, Makle - karanie szokiem elektrycznym za błędy, gdy obok maszyny do karania leżał karabin - badani karali silniej i była większa dłuość podawnych szoków elektrycznych niż w przypadku gdy obok maszyny leżała rakeita tenisowa.

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

Carl Rogers (kłócił się ze Skinnerem nazywając go psychologiem od szczurów)

- odrzucenie modelu nauk przyrodniczych typowego dla behawioryzmu
- założenie, że nie ma wiedzy obiektywnej
- najważniejsza jest relacja "nadawca - komunikat - odbiorca"

Rogers uważał, że ma rację i nie dopuszczał innego punktu widzenia (w tym podobny do Wałęsy), np. twierdził, że obalił komunizm.

Psychologia nie jest nauką taką jak biologia bo nie ma danych obiektywnych, badacz ma sowje doświadczenia subiektywne.
W naukach biologicznych - badacz i obiekt
W psychologii - obiekt to aktywna osoba wnosząca wkład i zmieniająca badanie.
Wymiana komunikatów - wzajemne uzgadnianie relacji.
Podwójnie subiektywna - i psycholog i klient, każdy wnosi swoje do sytuacji.

Postulaty :
- postulat upodmiotowienia sytuacji badawczej - badacz i badany stanowią MY (całość, wspólnota, wspólna tożsamość)
np. gdy badania starają się odgadnąć oczekiwania badacza, pracują na rzecz trafności hipotez, chcą pozyskać aprobatę badacza, chcą zadziwić badacza, zwrócić jego uwagę

- postulat dialogu w sytuacji badawczej, a nie manipulacji (tylko w dialogu można się czegoś dowiedzieć)

- postulat komunikacji nie tylko np. z klientem, ale także z innymi (dobrej komunikacji również o tym co jest wynikiem badania, procesu

- postulat łączenia psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką np. psychoterapia i powinny na siebie oddziaływać
postulat intelektualnie słuszny, ale objawami były postawy antynaukowe - tzn, że doświadczenia z praktyki dostarczają wystarczającej ilości wiedzy

- postulat uwzględniania perspektywy badanego, anie tylko badacza bowiem zachowanie wyzanczone jest przez jego aktualny obraz rzeczywistości
pomaganie - warunek "to też ludzie"

- postulat odwoływania się do empatii jako efektywnego kanału komunikacyjnego (ja wiem co ty czujesz)
badanie : ludzie o wyższej empatii kiedy oglądają brutalne sceny są bardziej agresywni od tych mniej empatycznych (mimo, że odczuwają bardziej cierpienia ofiary)

Założenia (jaki jest człowiek) :

- człowiek a priori jest dobry, tylko sytuacja uniemożliwia pokazanie tego

- przyczyn zachowania ulokowane są w człowieku, a nie poza nim (człowiek jest sprawcą i źródłem zachowania)

- świat ludzki jest światem subiektywnym

- człowiek jest sterowany od wewnątrz

- tylko sterowanie wewnętrzne umożliwia trafne spostrzeganie, odzwierciedlenie rzeczywistości

- wewnątrzsterowność jest potencjałem, który realizuje się gdy nie ma blokujących oddziaływań środowiska zewnętrznego

- człowiek posiada nadrzędny interes oraz narzędzia do jego realizacji

- interesem jest rozwój, a jego siłą napędową jest potrzeba samoaktualizacji - jeśli nie ma przeszkód zewnętrznych to naturalnym zjawiskiem jest samorozwój

- narzędziem realizacji jest sam człowiek i jego zdolność intuicyjnego rozpoznania własnych wewnętrznych impulsów

Człowiek chce się rozwijać i jest zdolny do rozwoju :

- wszelkie czynniki zakłócające rozwój są pochodzenia zewnętrznego

- w toku rozwoju pojawiają się sprzeczności między kryteriami wewnętrznymi i zewnętrznymi ewoluacji dążeń i zachowań

- czynniki zewnętrzne są destruktywne dla rozwoju bo blokują możliwość zaspokajania potrzeb

- zewnątrzsterowność to stan patologiczny albo przynoszący w konsekwencji patologię

- podstawowy mechanizm rozwoju to dojrzewanie polegające na wykorzystaniu wewnętrznego potencjału

- człowiek jest wolny w takim stopniu w jakim wykorzystuje on siły wewnętrzne do organizacji zachowania

- prymat podmiotu i podmiotowości (podmiotowość jest źródłem podstawowym innych właściwości)
Abraham Maslow :

- koncepcja samoaktualizacji (najwyższy poziom rozwoju)
- koncepcja hierarchii potrzeb (dzisiaj nieużyteczna)
Piramida potrzeb
W obozach koncentracyjnych przeżywali tylko ci więźniowie, którzy zajmowali się czymś szczególnym np. komponowali.

Psychologia humanistyczna stworzyła optymistyczną koncepcję natury ludzkiej (człowiek jest dobry), twierdziła co jest dobre co złe dla rozwoju człowieka (aspekt wartościujący), ale nie stworzyła systemu wiedzy uporządkowanego i możliwegodo sprawdzenia.

Nietrafności psychologii humanistycznej :
- człowiek może zakomunikować o stanach, których do.wiadcza (a to nieprawda), zaklęcie psych. humanistycznej : powiedz mi co czujesz
- nurt autobiograficzny (badacz pisze sam o sobie)
- generalizacja na podstawie jednego faktu

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

1. Istota człowieka to doświadczenie
koncentracja na ludzkim umyśle
człowiek jest tym co doświadczył, wynik uczenia się, gromadzenia informacji

2. Wraz ze zmianą doświadczenia zmienia się człowiek
dynamiczna koncepcja - człowiek ustawicznie zmienny

3. Doświadczenia to informacje (dane zapamiętywane, przetwarzane)

4. Wszelkie inne zjawiska są pochodnymi procesu przetwarzania informacji (motywacje, emocje to konsekwencje) - to bardzo odważna teza

5. Decydującą rolę w organizowaniu zachowania ma porównywanie informacji (np. nowej informacji z już posiadaną, albo dwóch nowych informacji ze sobą) - mechanizm uruchamiający cały proces np. wyjaśnianie informacji niezgodnych, radzenie sobie z niezgodnościami  - unieważnianie jednej informacji itp.

6. Podstawowe założenia psychologii to zrozumienie procesów informacyjnych

7. Człowiek jest istotą racjonalną

8. dwa znaczenia racjonalności

9. Czy jesteśmy racjonalni
łacińskie ratio - rozum
       słuszność
racjonalni - używamy rozumu
racjonalni - gdy mamy słuszność
(np. zapytani nowożeńcy powiedzą, że nigdy się nie rozwiodą - ignorując rachunek prawdopodobieństwa)
(np. gdy pytano ludzi ile będą żyli, wszyscy udzielili dokładnej odpowiedzi na to pytanie - na jakiej podstawie ?)

10. Czy ludzie zachowują się racjonalnie ?
np. badania Hanemana
pytanie ile to jest 8x7x6x5x4x3x2x1 =
uzyskano średni wynik 2250
a następnie pytano ile to jest 1x2x3x4x5x6x7x8 =
uzyskano średni wynik 512
a prawdziwy wynik jest = 40320
My w ogóle nie liczymy, szacujemy w zależności od tego co jest na początku.
Eksperyment Tverskiego i Kahnemanna
W jednym mieście są żółte i niebieskie taksówki. Żółtych jest 20%, a niebieskich 80%. Na skrzyżowaniu zderzyła się taksówka z innym samochodem. Jakiego była koloru. Ludzie udzielali odpowiedzi, że żółtego - w USA taksówki są zazwyczaj żółte. A rachunek prawdopodobieństwa wskazywałby, że bardziej powinna to być taksówka niebieska.
Badanie
Obiektywne prawdopodobieństwo wyrzucenia 6 w rzucie kostką wynosi ok 17%.
Ludzie natomiast mają przekonanie, że jeśli ktoś inny rzuca kostką to prawdopodobieństwo wyrzucenia 6 wynosi 10%, jeśli rzucają sami 30%, a jeśli rzucają sami i mogą jak długo chcą potrząsać kubkiem - 40%.
Ludzie myślą, że mają wpływ.
Eksperyment Nigel
Do ludzi stojących w długiej kolejce do ksero (inne w tym czasie unieruchomiono) podchodziła osoba z dużym plikiem papierów i prosiła o możliwość skserowania bez kolejki :
- brak uzasadnienia - czy pozwolicie mi państwo skserować - 60% osób się godziło
- uzasadnienie logiczne - bo się śpieszę - 90%
- uzasadnienie pozorne (bo chcę skopiować) - 90%
Ludzie potrzebują bylejakiego uzasadnienia.

Eksperyment Nawrota :
czy może dać nam Pan pieniądze bo zbietamy pieniądze.

Racjonalne zachowanie - to kierowanie się wagą argumentów, ale tak nie jest, kierujemy się nie treścią, ale obecnością argumentów.
Eksperymen Dolińskiego :
przez 100 dni pytał tych samych ludzi Polaków w jakim są dzisiaj nastroju. wszyscy badani byli codziennie w gorszym nastroju niż zwykle. Przeciwny wynik uzyskano wu amerkańskich studentów.
Co znaczy zwykle.
Tendencja to negatywizmu niż rzeczywistej oceny stanu.
Eksperyment :
pytano badanych co im sprawi dwa razy większą przyjemność
pieniądze - jaka suma sprawi im dwa razy większą przyjemność niż
- 10 USD - odpowiedź 53 USD
- 100 USD - 537 USD
- 1000 USD - 10220 USD

Racjonalny człowiek powinien uważnie kupować drogie rzeczy.
Eksperyment :
jak studenci kupują drogie rzeczy :
60% osób wchodzi do jednego lub dwóch sklepów i dokonuje zakupu
40% - dwóch lub więcej
Pochopne kupowanie drogich rzeczy.
Eksperyment Tyszka :
czas przeznaczony na kupowanie drogiej rzeczy :
80% osób - błyskawicznie (do 4 godzin)
20% - 5 godzin i więcej.

Dwie racjonalności :
1. Racjonalne jest to, co jest logiczne (od ratio - rozum)
np. kto bardziej jest mężczyzną - duchowny czy pilot odrzutowca
ludzie odpowiadali, że pilot
absurdalne z punktu widzenia logiki.
W sensie logiczności ten postulat się nie sprawdza, ludzie zachowują się alogicznie.
2. Racjonalne jest to co jest skuteczne (od ratio - słuszność)
zachowania racjonalne pozwlające osiągnąć stan słuszności poznwaczej.

Logiczni bywamy rzadko, skuteczni znacznie częściej.

PODSUMOWANIE :

Psychologia humanistyczna - człowiek sterowany potzebą rozwoju
Psychologia poznawcza - człowiek sterowany informacjami
Psychologia humanistyczna - odrzuca założenia psychoanaliza, ale przejmuje jej aprioryczny charakter.
Psychologia poznawcza - odrzuca założenia behawioryzmu, ale przyjmuje jego metodologię.
Psychologia humanistyczna i poznawcza zgodnie akcentują doniosłą rolę świadomości (w psychologii poznawczej - również nieświadome przetwarzanie informacji.)








WYKŁAD PIĄTY

CZY CZŁOWIEKA MOŻNA POZNAĆ? CZY MOŻNA POZNAĆ SIEBIE SAMEGO?


OGRANICZONE MOŻLIWOŚCI POZNAWANIA SIEBIE I INNYCH
CZY MOŻNA POZNAĆ SIEBIE ? CZY MOŻNA POZNAĆ DRUGIEGO CZŁOWIEKA ?

Ludzie wyrażają sądy bardzo kategorycznie na ten temat. Mówią po fakcie "Ja od razu wiedziałem, że to podejrzana postać"
Przekonanie : ludzie w pewnych warunkach wyrażają przekonanie, że wiedzą kto kim jest :
- od razu wiedziałem, że to kanciarz
- nie rozumiem o co ludziom chodzi
- wystarczy, że spojrzę i już wiem (żywią przekonanie, że to możliwe) np. tak się sądzi o psychologach
- dlaczego ja to zrobiłem ?
- wiertarka prof. P. (dlaczego tak Pan hałasuje, przyłapałaś mnie stara jędzo)
zachowanie kompletnie niezgodne ze zwykłym zachowaniem - aberacyjne, dewiacyjne

Trzy możliwe odpowiedzi :

1. odpowiedź będąca przejawem pesymizmu poznawczego : nie, nie można poznać drugiego człowieka. Człowiek (jako jednostka i jako gatunek) nigdy nie zostanie poznany. Brak jest bowiem odpowiednich narzędzi poznania
przesłanki :
- naturalną właściwością człowieka jest zmienność, zatem poznanie jednego stanu nie zapewnia poznania stanu innego
- niezmierna złożoność człowieka, a także złożoność kontekstów, w jakich człowiekowi przychodzi działać
- założenie, że decydujące są interakcje człowiek - otoczenie, co oznacza, że te same cechy w różnych warunkach mogą powodować różne skutki, a także, że różne cechy w odpowiednich warunkach przynosić mogą podobne zachowania
(zmienność, złożoność, kontekstowość jako przyczyny niepoznawalności człowieka. Człowiek jest skomplikowany, a my redukujemy w procesie poznawczym czynniki - więc poznanie jest niekompletne np. zmienność - rozwój, starzenie się, zmiany osobowości - to co wiedzieliśmy przestaje być aktualne).
Postawa ta wynika z przyjmowania rygorystycznego założenia "wszystko albo nic" - jeżeli nie można poznać kompletnie to nie można poznać wcale.
Przy takim założeniu psychologii jako nauki by nie było, choć istniałaby psychologia jako praktyka pomagania ludziom.

2. Odpowiedź będąca przejawem poznawczego optymizmu. Tak człowiek jest poznawalny, można go poznać. Optymizm ten ma różną intensywność - od "bezwarunkowo można" do "pod pewnymi, określonymi warunkami można poznać"

3. Odpowiedź będąca inną wersją optymizmu poznawczego. Nie ma potrzeby i nie warto poznawać człowieka, można natomiast (i to wystarczy) poznać jego zachowanie.

Fakt, że psychologia naukowa istnieje może być przesłanką  (przyczyną) przekonania, że człowiek jest poznawalny (skoro się tym zajmujemy, najwidoczniej ma to, a nawet musi mieć sens). Istnienie psychologii może być również skutkiem przekonania, że człowiek jest poznawalny.
Optymizm poznawczy daje psychologii dwa rodzaje uzasadnień, z których tylko drugie ma wartość naukową.
Przyjęcie trzeciego punktu widzenia prowadzi do przesunięcia punktu ciężkości z osoby ludzkiej na zachowanie ludzkie. Stąd też historia psychologii związana jest z dwoam ostatnimi punktami widzenia. Dziś oba te stanowiska (poznawalność człowieka i poznawalność zachowania) koegzystują w psychologii naukowej.

Poznawanie drugiego człowieka jest interakcyjnym procesem zachodzącym między poddawaną analizie jednostką lub grupą a obserwatorem, wyposażonym w narzędzia interpretacji zachowań.
Obserwowany podmiot (aktor) jest źródłem obserwacyjnych faktów. Obserwujący podmiot też jest źródłem faktów.

90% osób uważa, że można poznać siebie, trochę mniejsza ilość uważa, że można poznać innych.

W jakim stopniu można poznać człowieka  (badani):
- siebie w ponad 80%
- innych 40-60%

Przekonanie :
- człowiek jest poznawalny
- znacznie lepiej można poznać siebie niż innych (tak więc sobie poświęcamy znacznie mniej uwagi)

Dwa poziomy obserwacyjne (obiekt obserwacji) :
- fizyczne właściwości obiektu (jak wygląda) i stany fizyczne organizmu (np. krótkowidz, temperatura ciała)
- fizyczne właściwości zachowania (co robi, jakie jest to, co robi)
Trzy poziomy pozaobserwacyjne (obiekt interpretacji) :
- oceny, przeżycia, emocje, ustosunkowania (co przeżywa, jest to dla niego ważne, lubi to, unika tego, sprawia mu to przykrość)
- cechy wewnętrzne (jakie względnie trwałe właściwości ma obiekt np. inteligencja, temperament, słowność) - obserwowalne fakty dotyczące zachowania, wyglądu i w pewnej mierze także emocji przekładane są na cechy. Najczęściej ma to tautologiczny charakter, ponieważ cechy przestają być kategoriami statystyczno-opisowymi (robi to często-jest taki, na przykład często krzyczy - jest krzykliwy), a zaczynają być kategoriami wyjaśniającymi (dlaczego on tak krzyczy ? Bo jest krzykliwy.)
- znaczenie danych stwierdzonych na poziomach niższych , poprzednio opisanych, interpretacja w kategoriach znaczenia, sensu, użyteczności lub funkcji (jaką spełnia to funkcję, jaki to ma sens, do czego to zmierza, do czego służy, wskazanie intencji podmiotu, wskazanie korzyści lub pożytków, jakie osiąga albo funkcjonalności (sensowności) zachowania).

Ewa Trzebińska poznanie przez poznanie systemu pojęć (kategorii) społecznych jakimi on operuje - analiza poziomu wypowiedzi :
1. typy ludzi (np. ekstrawertyk) i role społeczne (np. lekarz)
2. cechy zachowań, czyli kategorie sposobu działania (np. inteligentny, otwarty)
3. typy sytuacji społecznych (np. wycieczka szkolna)
4. rodzaje typowych akcji społecznych stanowiących interakcje wymienionych poprzednio (np. skrypt obchodzenia świąt)
Są to kategorie za pomocą których ludzie porządkują świat to warunek identyfikacji znaczeń i sensu zachowań innych ludzi, są specyficzne dla jednostki, choć podobne w ramach kultur i subkultur.

August Flammer zaproponował 5 stopniowy model rozwoju kontroli, w tym także poznawczej.
Różnice dotyczą tego, co się wie o relacji między jednostką (sobą samym lub innym człowiekiem) a jej działaniem (własnym lub cudzym)
proces identyfikacji stosunku człowieka do otoczenia :
1. poziom najniższy dotyczy występowania zdarzeń (schematów zdarzeń) i zawiera się w doświadczeniu, że pewne rzeczy się wydarzają (np. samochody czasami miewają kolizje), że coś występuje (w lesie rosną grzyby), coś jest obserwowalne pod pewnymi warunkami (gwiazdy są widoczne na niebie, ale tylko w pochmurną noc). ten poziom jest dostępny wszystkim zwierzętom. Człowiek oprócz tego nazywa percepowane rzeczy.
W kategoriach poznania - doświadczenie, że ludzie w jakiś sposób wyglądają i w jakiś sposób się zachowują (dotyczy także obiektów społecznych).
2. poziom drugi dotyczy przyczynowości (schematów przyczynowych) "Doświadczam, że pewne zachowania (czynności) powodują pewne konsekwencje" (np. kiedy zaczyna padać deszcz, to za chwilę ulica będzie mokra). Konieczne jest wyodrębnienie dwóch elementów i relacji, jaka między nimi istnieje. Są to podstawy myślenia przyczynowego. W kategoriach poznania oznacza to, że właściwości fizyczne człowieka oraz jego zachowania powodują pewne skutki (np. człowiek gruby wypiera więcej wody z wanny niż chudy, dotknięcie palcem pokrzywy powoduje poparzenie). Związki przyczynowe lub korelacyjne między czynnikami. Relacje i zachowania powodują trwałe skutki.
3. Poziom trzeci - rozróżnienie między wewnętrznym i zewnętrznym umiejscowieniem źródła kontroli (co zależy od człowieka)
Wiem, że jeśli on zachowa się (ja zachowam się) w pewien sposób, to wywoła (ja wywołam) określone skutki (np. jeśli rzucę szklankę o podłogę to się szkło rozpryśnie). Wiem też, że pewne rzeczy zdarzają się bez jego (mojego) udziału (np. nie mam żadnego wpływu na burzę).
Na tym poziomie człowiek musi wyodrębnić siebie jako podmiot sprawczy i kontrolować swoje czynności, a ponadto rozumieć, że to on jest sprawcą czynności, że jego działanie przynosi pewne skutki, pozytywne czy negatywne. W kategoriach poznania - wymagane ustalenie, czy działania jednostki motywowane są wewnętrznie czy zewnętrznie oraz czy podmiot sprawuje kontrolę poznawczą nad związkiem między swoim działaniem i konsekwencjami. Takiej kontroli nie ma człowiek poddany treningowi bezradności.
- ja jestem w stanie to zrobić, potrafię, umiem
- są rzeczy, na które nie mam wpływu
Czy obserwowalny fakt jest spowodowany przez człowieka czy przyczyny zewnętrzne.
Kontrola poznawcza nad swoimi działaniami.
4. Poziom czwarty dotyczy tych samych zagadnień, ale w obrębie samoświadomości.
"On wie (ja wiem), że ilekroć on (ja) zachowa (zachowam) się w pewien sposób tylekroć spowoduje (spowoduję) określone skutki. Ale też on wie (ja wiem), że niezależnie od jego (mojego) zachowania zdarzają się różne rzeczy". Mowa tu o doświadczeniach regularnych, częstych lub bezwyjątkowych, a nie o incydentalnych. W kategoriach poznania - możliwość przewidywania. Na poziomie trzecim - można wyjaśnić pewne zjawiska i ponieść konsekwencje za spowodowane skutki, na poziomie 4 - można to zachowanie przewidzieć, a więc także uniknąć go, jeśli skutki miałyby być negatywne (on wie, co robi, my wiemy co robi, on wie jakie będą skutki i my też wiemy, istotne jest ro, czy podmiot zachowanie wykona, czy też nie).
Świadoma ocena przyczynowości regularnej : ilekroć - tylekroć (np. ilekroć płaczę tylekroć ktoś mnie pociesza, zawsze kiedy jestem w ciąży mam apetyt na truskawki), odnoszenie do regularnych, częstych, bezwyjątkowych sytuacji.
5. Poziom piąty - poziom przekonań o kontroli (kompetencji) jako pewnej trwałej własno.ci osobowości (Ja jestem (ty jesteś) świadomy tego, że jestem (ty jesteś) - zawsze lub choćby najczęściej - zdolny, aby za pomocą pewnego znanego sposobu spowodować określony skutek) - "Wiem, że posiadam pewną trwałą właściwość (umiejętność), której użycie z dużym prawdopodobieństwem przyniesie zamierzony skutek" - np. dowcipy R.Drwala
np. moja pewność siebie irytuje wszystkich, ja z pewnością dam sobie radę z tym zadaniem.

Edwin Goffman - koncepcja teatru życia codziennego "Nasze życie to teatr"

- obserwator obserwuje aktora, a aktor obserwuje obserwatora
- bez widza nie ma aktora i odwrotnie
- zmiana ról : każdy jest i aktorem i obserwatorem
- interakcja dwojga osób to interakcja dwóch aktorów i dwóch obserwatorów
- aktorzy kierują się swoimi regułami udostępniania, a obserwatorzy własnymi regułami interpretacji zachowań aktorów
- obserwowany podmiot również dysponuje zasadami interpretacji zachowań własnych i obserwatora

Aktorzy, widzowie, rekwizyty, scenariusze, improwizacje

Aktor nie wszystko chce pokazać :
- konformizm (eksperyment Ascha z odcinkami)
zachowania nie odbiegające od zachowań innych, grupy, do której należy, prezentacja zachowań niezgodnych z własnymi przekonaniami, aby nie odróżniać się od innych
występuje on w przypadku widzów istotnych np. z własnej grupy, pewni widzowie są nieważni, nieistotni
- tendencje o samoobserwacji (selfmonitoring) - obserwacyjna samokontrola własnego zachowania
może występować w większej lub mniejszej intensywności
jedni niemal radarowo obserwują innych, odczytują wskazówki z ich zachowania i i zachowują się tak jak sądzą, że oczekują tego inni (np. lepiej kontrolują zachowania innych ludzi, lepiej dostosowują swoje zachowania do innych, więcej wiedzą o sobie, mają więcej ubrań w szafie)
służebna względem pokazywania siebie innym
- potrzeba społecznej aprobaty
chcą się przedstawić w taki sposób, który zdobędzie uznanie innych (co inni ludzie akceptują)
selekcja zachowania, żeby zdobyć aprobatę
ukierunkowanie - ludzie zachowują się tak, jak myślą, że inni by chcieli, żeby oni się zachowywali
To bardzo rozpowszechniona tendencja, niemal wszyscy jej podlegamy.
- kierownie wrażeniem jakie wywierają na innych (techniki autoprezentacji) w celu zdobywania nagród (korzyści, uznania), warunkiem jest "oczarowanie audytorium".

Techniki autoprezentacji :
1. ingracjacja - działania zmierzające do podnoszenia warto.ci innych ludzi np. schlebianie, podlizywanie się
2. zastraszanie np. "jeśli nie zrobisz tego, to ja..."
3. promocja samego siebie (np. przechwalanie się, pokazywanie własnych kompetencji i zasług)
4. stawianie siebie za wzór, przedstawianie siebie jako osobę godną, moralną, sprawiedliwą
5. demonstracja bezradno.ci, ukazywanie własnych słabych stron po to, żeby zachęcić innych do opieki i pomocy
6. popatrzcie jaki jestem silny
7. popatrzcie jaki jestem beznadziejny np. ofiara losu
8. adonizacja (eksponowanie własnej atrakcyjności)
Celem stosowania tych technik jest korzyść psychologiczna, jaka zostanie użyta zależy od korzyści, kontekstu i ludzi, na których robimy wrażenie
Sytuacyjna zmienność strategii autoprezentacyjnych :
ingracjacja :
mała podczas egzaminu, duża podczas lunchu biznesowego (wyższa u mężczyzn)
konformizm :
częsty na egzaminie, mniejszy na lunchu
adonizacja :
większa u mężczyzn na egzaminie
większa u kobiet na lunchu

Strategie warunkowane sytuacyjnie.

Aktor nie wszystko może pokazać :
- pełnione role (np. ksiądz nie będzie skakał na skakance podczas mszy) - ograniczenia, które uniemożliwiają pokazywanie innych zachowań niż zgodnych z rolą
- scenariusze (Schank i Abelson)
np. wizyta u dentysty - stały scenariusz przebiegu zdarzeń z góry założonego, powszechnie podzielanego
- naturalna zmienność zachowań, wyglądu, manifestowania emocji np. z powodu doświadczanej emocji (śmiech przez łzy) - te same bodźce w zależności od sytuacji wzbudzają różne emocje co do intensywności, znaku i treści (np. podwójna twarz).
- kontekst społeczny czy fizyczny, ograniczenia i przyzwolenia sytuacyjne (badania Frasera nad Halloween i agresją dzieci, Rosenham i osoby zgłaszające się do szpitali psychiatrycznych z pewnymi objawami diagnozowano jako osoby chore), kontekst wyznacza pewne zachowania jako prawdopodobne, dopuszczalne czy zalecane, inne jako wykluczone lub mało udane.

Obserwator nie wszystko potrafi zobaczyć :
- pewne rzeczy pozostają poza polem uwagi
- powodem selektywności : mechanizmy uwagi (wydrenowana uwaga), tendencja do poszukiwania spójności i sensu w zachowaniach aktora czy formułowanie pewnych hipotez kierunkowych .
- dystrybucja zasobów (Ruth Kanfer), trzy lokalizacje zasobów :
1. zadanie (główny przedmiot operacji)
2. sytuacja pozazadaniowa (kontekst, bodźce, zadania drugoplanowe, fantazje) - kontrola nad otoczeniem, warunkami
3. kontrola nad sobą samym, przebiegiem własnych procesów psychicznych
Przy prostych zadaniach każdy sobie dobrze radzi.
Zadania trudne - zasobów nie wystarcza i następuje przegrupowanie zasobów w stronę zadania.
Przy bardzo trudnych zadaniach - dystraktory nie pogarszają wykonania zadania bo są niezauważane (eksperyment nad wytrwałością - trudne zadania, a dystraktory)
Gdy wymagania sytuacji są znaczne, wchodzi w grę presja czasu, a liczba bodźców jest duża i gdy nie pomaga odłączenie uwagi od czynników poza zadaniowych wtedy możliwości kontrolowania sytuacji są bardzo małe. Wyczerpanie poznawcze (chwolowe zużycie zasobów) jest przesłanką do utraty zdolności do radzenia sobie w sytuacjach zadaniowych.

Eksperyment Kofty i Sędka  (wyczerpanie zasobów poznawczych)
- grupa kontrolna - zadania rozwiązywalne
- grupa eksperymentalna 1 - 2 serie zadań nierozwiązywalnych
- grupa eksperymentalna 2 - 5 serii zadań nierozwiązywalnych
następnie prosta sytuacja w celu nauczenia się unikania uderzeń prądu elektrycznego
osoby z długim treningiem bezradności nie nauczyły się unikania.

Roy Baumeister - jeśli przeznaczysz swoje zasoby na coś jednego to potem nie masz na coś innego
grupa eksperymentalna - tłumienie śmiechu podczas oglądania śmiesznego filmu
rozwiązywanie prostych anagramów - gr. eksp. rozwiązała mniej anagramów niż kontrolna
Eksp.
grupy eksperymentalne :
- tłumienie myśli
- ekspresja myśli
Tłumione myśli odnawiają się i powracają jak bumerang, tłumienie aktywizuje myśli i to jest bardzo trudne zadanie (np. myśl co chcesz, ale nie myśl o białych niedźwiedziach)
Ekspresja (możesz myśleć o wszystkim o białych niedźwiedziach też)
Następnie osoby rozwiązywały nierozwiązalne anagramy. Badania z grupy eksperymentalnej - tłumienie myśli dużo krócej (mała wytrwałość) rozwiązywali zadania.

- skupianie się nad czymś powoduje, że nie widzimy innych

Inne źródła deformacji :

- pochopne nadawanie sensu (A.Michotte) - pochopna interpretacja
(przesuwające się kwadraciki - interpretacje : popchnął, odbił się, odepchnął)
mamy tendencję do szybkiego formułowania hipotezy na temat przyczyn, źródeł

- strategie konfirmacyjne (unikanie informacji zaprzeczających np. Anastazja Mikołajewna, która twierdziła, że jest córką cara, a obalano wszystkie dowody zaprzeczające pierwotnej hipotezie, że jest oszustką), a poszukiwanie informacji potwierdzających

- nastrój obserwatora (selekcja danych z otoczenia zgodnych z naszym nastrojem)
np. podczas oglądania filmu podawano widzom szoki elektryczne i widzieli oni więcej scen lęku, bólu niż ci z grupy kontrolnej.

- efekt halo

- efekt diabelski
- kolejność informacji o danej osobie np. inteligentny - przedsiębiorczy itp.
Przewidywanie zachowań :
- swoje w prawie 80%
- cudze ok 50-60%

Eksperyment Milgrama nad posłuszeństwem
eksperci na pytanie jaki procent osób dojdzie do końca skali - dali kilka procent
studenci na pytanie jak ty byś się zachował - 9% odpowiedziało, że doszliby do końca skali
Do końca kali doszło 65% badanych.

Eksperyment Zimbardo (strażnicy i więźniowie)

Eksperyment Łukaszewskiego nad oszukiwaniem (9% osób powiedziało, że oszuka w sytuacji pokusy, oszukało 66-80%)

Przewidywania dotyczą dwóch sytuacji :
1. przewidywania zachowań, które aktor już wykonał - znamy regularność zachowań
2. przewidywania nowych zachowań aktora - znamy mechanizm, który rządzi zachowaniem

Poznawanie samego siebie

Ja jako przedmiot obserwacji, nie jest ani wyróżnione ani dobrze znane :
- uwaga jednostki jest skoncentrowana na cechach sytuacji i własnych czynnościach
- ja jako przedmiot obserwacji jest stronnicze
- unikamy danych diagnostycznych i informacji obniżających dobre mniemanie o sobie samym
- strategie autoprezentacji
- błędy na poziomie rozpoznania parametrów własnego ciała

Rozpoznawanie siebie i obraz fizyczny własnej osoby :
- eksperyment Gordona Gallupa - tożsamość u zwierząt
szympansom podczas snu malowano na czole czerwoną kropkę, szympansy rozpoznawały siebie w lustrze i zmazywały kropkę
1. rozróżniały między sobą a odbiciem
2. identyfikacja zmiany
3. podjęcie działania w celu usunięcia
Potrafiły to dopiero 3,5 letnie dzieci
- Poczucie znaności samego siebie jest wewnętrzne.
- Trzeba mieć dobre warunki by rozpoznać siebie
Eksperyment Ireny Zuber :
grupowe zdjęcia klasy, wyświetlane jako negatyw w ciemnym pomieszczeniu, manipulowano ilością światła potrzebnego do rozpoznania, najwięcej .wiatła potrzebowali badania do rozpoznania samego siebie lub nie rozpoznawali siebie w ogóle, jako pierwszych rozpoznawali tych, których nie lubili bo są zagrażający
- gdy zmieniają się warunki wcale dobrze się nie rozpoznajemy (np. w szybie wystawowej)

- wnioskowanie z własnych zachowań (eksp. Festingera)
co we mnie jest takiego, że ja to zrobiłem

Eksperyment nad żebraniem (żebranie rozpowszechnione u ssaków, szympansów gdy panuje głód, związane z pozycją w stadzie)
Eksperymenty uliczne - żebrający studenci najwięcej dostawali od mężczyzn w towarzystwie kobiety, najmniej od mężczyzn z kobietą i dzieckiem :
uzasadnienie emocji : to godne współczucia lub nie odejmę od ust dziecku.
Można mówić o poznaniu gdy spełnione są dwa warunki :
1. gdy za pomocą reguł interpretacyjnych potrafimy nadać własnemu zachowaniu względnie trwały (ponadsytuacyjny sens)
2. potrafimy przewidzieć własne zachowanie, zwłaszcza zaś zachowanie nowe

WYKŁAD SZÓSTY

BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA

Świadomość i nieświadomość

1. Koniec XIX wieku - dominacja procesów świadomych (introspekcjonizm)
2. Pierwsza połowa XX wieku - koncentracja na procesach nieświadomych (psychoanaliza, behawioryzm)
3. druga połowa XX wieku - dominacja procesów świadomych (psychologia poznawcza)
- nawrót do interpretacji biologicznych (socjobiologia, psychologia ewolucyjna) - lekceważy świadomość, determinizm biologizmu
- badania nad zachowaniami automatycznymi (automatyzm), początek XXI wieku - procesy uwolnione od kontroli świadomości

Trzy skrajne koncepcje :
1. wszystko co ważne dla regulacji zachowań jest świadome - duża część- psychologów klinicznych i poznawczych - zrozumienie roli świadomości w rozumieniu procesów zachowań
2. wszystko co ważne dla regulacji zachowania jest nieświadome (świadome - dekoracje, stany przejściowe)
3. z regulacyjnego punktu widzenia nie jest ważne czy coś jest, czy nie jest świadome, ważne czy jest skuteczne, czy nie

Nie ma zgody wśród psychologów i nigdy nie było.
We wszystkich koncepcjach korzysta się jednak z danych introspekcyjnych jako jednego (niekiedy najważniejszego) ze źródeł informacji.
Czarno-białe ujęcie świadomości : albo coś jest świadome albo nie jest świadome.
Jednakże to podejście :
- nie dokonuje ważnego rozróżnienia między świadomością latentną - potencjalną (to co może być treścią świadomości)  i świadomością aktualną (to co jest treścią świadomości w danym momencie) - gdyby zmienić warunki rzeczy mogłyby być uświadomione,
- przemilcza fakt, że można być nieświadomym wszystkiego np. głęboka utrata przytomności, niedotlenienie mózgu, ale nie można być wszystkiego świadomym z powodu ograniczonej możliwości pobierania i przetwarzania informacji - niesymetryczność
- o świadomości i nieświadomości możemy mówić tylko w sposób relacyjny, to jest przez wskazanie obiektów, których stany te dotyczą (w każdym momencie jedne rzeczy są w polu świadomości, innych nie ma) - np. świadomość (nieświadomość) może dotyczyć : motywów postępowania, wykonania czynności, konsekwencji wykonania czynności. Świadomość motywów zachowania może dotyczyć woli, intencjonalności.
- o ile z brakiem świadomości wiąże się automatyzm i brak kontroli poznawczej, behawioralnej nad otoczeniem i nad sobą samym, to ze stanem świadomości bynajmniej nie musi się wiązać kontrola (np. chodzenie i wdrapywanie się po murze). Czasem świadomość i kontrola współwystępują, ale też często współwystępują świadomość i automatyzm - niesymetryczność.

Skrajne wartości pobudzenia i świadomość

Prawidłowość dotycząca związku między aktywacją układu siatkowatego i świadomością rozumianą jako stan czujności (wrażliwości na bodźce). Zależność ta jest nieliniowa. Przy bardzo niskich i bardzo wysokich poziomach aktywacji dochodzi do znacznego upośledzenia kontroli poznawczej nad otoczeniem i sobą samym. Po stronie niskiego pobudzenia pojawia się nuda, a w skrajnej postaci - coma, uniemożliwiająca rejestrowanie jakichkolwiek bodźców. Po stronie skrajnie silnego pobudzenia jest stan zaćmienia umysłu, pomroczno.ci, znacznie upośledzający (a nawet wykluczający) kontrolę nad napływającymi bodźcami i wykonywanymi czynnościami. Między tymi skrajnościami rozpościera się obszar świadomości.
W latach 50-tych - poziom pobudzenia wyznacza jakość przeżywanego afektu albo przekłada się na jego jakość. Niskie - nuda, wysokie - strach, złość.
Pobudzenie - dezaktywacja - jako przesłanki świadomości.
Mózg, system nerwowy - składanka dziwaczna np. rdzeń kręgowy może samodzielnie funkcjonować, pień mózgu - może funkcjonować samoistnie, kora mózgowa - bez niej można funkcjonować. Układ siatkowaty - decyduje o tym, co z nami jest :
- jeśli wyhamowanie pobudzeń - organizm zasypia i traci przytomność
- wyładowania w tym układzie - przytomność
- różnice indywidualne - ile pobudzenia jest potrzebne, żeby być przytomnym.

Koncepcja Rogersa E. Thayera (dwa odmienne stany pobudzenia) :
1. pobudzenie typu A (energetyczne), dotyczące w wypadku pobudzenia takich stanów jak rześkość, aktywność lub w wypadku braku pobudzenia - senność, zmęczenie, brak energii
2. pobudzenie typu B (afektywne, napięciowe) wyrażające się w stanie pobudzenia dyskomfortem, stresem, poczuciem nieprzyjemnego napięcia lub w wypadku braku pobudzenia - spokojem, relaksem

Później Thayer zaproponował podział na :
1. aktywacja ogólna - przypominająca pobudzenie energetyczne (rześkość, aktywność - senność, zmęczenie)
2. aktywacja wysoka - odpowiednik pobudzenia afektywnego (stres, dyskomfort)
3. dezaktywacja - brak czujności, sen - czujność, czuwanie
4. dezaktywacja ogólna - wyrażająca się stanami przyjemności, poczuciem zrelaksowania i całkowitego braku napięcia.
Dwa aspekty są dwubiegunowe, dwa jednobiegunowe.
Jak silne jest pobudzenie i jakiego jest rodzaju.

Jawa i sen.

- różne fazy snu i różny dostęp bodźców
- nie ma dobrej odpowiedzi na pytanie : po co sen
- wszyscy śpią niemal tyle samo ok. 7-8 godzin na dobę, długość zależy od wyznania np. katolicy śpią dłużej o 2 godz. niż protestanci
- nie można nie spać w ogóle (osoba bijąca rekord nie spała 11 dób i 24 godziny, po 3 dobach jednak wystąpiły objawy głębokiej psychozy)
- sen niejednolity - płytki, głęboki, faza marzeń sennych
Hipoteza - porządkowanie materiału w mózgu podczas snu.
- bodźce znaczące nie muszą być silne (wymówienie szeptem imienia - osoba wybudzi się, tak samo - pali się)
Sen w najgłębszej swojej fazie jest pełną nieświadomością z wąską furtką na bodźce indywidualnie znaczące.
- kulturowe uwarunkowania jakościowe snu :
plemię Indian Jahganów z Andów w Ameryce Południowej (trudne warunki), zasypiają natychmiast, w każdym momencie i każdą chwilę wykorzystują na sen, ale śpiąc rejestrują wszystko z otoczenia
- biologiczne uwarunkowania snu : delfiny - dwie niezależne półkule mózgowe, kiedy jedna śpi, druga czuwa, śpią zamiennie
Miara świadomości - reagowanie na bodźce
Podczas snu - wąski zakres świadomości.


Obronność percepcyjna.
Czy można unikać czegoś o czym się nie wie.

Tak - odruchy obronne (powiekowy, źrenicy)

1. Eksperyment Brunera i Postmana
(na ekranie wyświetlano słowa (wśród nich słowa tabu) i badani mieli je rozpoznawać - okazało się, że nie rozpoznają słów tabu, a jeśli rozpoznają to błędnie)
W pewnych warunkach psychika broni się przed pobieraniem bodźców zagrażających
Ślepota funkcjonalna - np. Mariola nie widzi, że mąż ją zdradza.
- wyjątkowa rola bodóców zagrażających
- ślepota funkcjonalna
- Eksperyment Grzegorza Pochwatko
mierzy się kierownie w zachowaniu bodźcami, którtych nie zauważyliśmy.
Fotografia twarzy wyrażającej radość, wstręt i neutralna.
Wielokrotne bodźce, ale emisja 4 milisekundy, więc ich nie widzieli.
Następnie w poczekalni portret tej samej twarzy o neutralnym wyrazie. Mierzono jak daleko siadają od zdjącia badani. Ci, którzy widzieli uradowanego - siadali blisko, ci, którzy wstręt - daleko.
Ani trochę nie wiedzieli - dlaczego.

Nieświadome przetwarzanie informacji :
- utajone uczenie się gramatyki
(nabywanie sprawno.ci bez świadomo.ci)
opanowanie gramatyki i wyjątków języka ojczystego, ale bez znajomości powodów, niesłychana efektywność
- eksperymenty nad nastawieniem
oglądanie koła większego i mniejszego w seriach, po czym dwa identyczne - badani widzieli mniejsze koło tam, gdzie poprzednio najczęściej występowało większe, większe - tam gdzie poprzednio najczęściej mniejsze - efekt nastawienia
Gruzińska szkoła psychologiczna
Sprawiają, że poza świadomością reagujemy na bodźce odmienne
- eksperymenty nad efektem Stroopa
- eksperymenty Rosenberga nad hipnozą
perswazja w hipnozie powoduje zmiany postaw (np. legalizacja partii komunistycznej) i następowała zmiana postaw po hipnozie, ale badani nie wiedzieli dlaczego.
zmiana postaw - małe kroki
nie można zmienić - głębokich wartości, które dla człowieka mają istotne znaczenie

Zadanie Stroopa (1935)

przeczytaj

czarny        czerwony
czarny        czerwony

Nazwij kolor
(kwadraty)

czarny        czarny
czerwony    czerwony

Nazwij kolor

czarny        czerwony
czarny        czerwony

jak szybko rozpoznajemy

Efekt Stroop`a jest dla psychologów bardzo interesujący ponieważ pozwala na łatwy dostęp do rywalizacji między automatycznymi, a kontrolowanymi procesami o ograniczone zasoby poznawcze.

- średni czas reakcji w warunkach 1-2 - 470 milisekund, warunki 3 - 800 milisekund
- Zajonc, - poprzedzenie podprogowe ekspozycji bodźca świadomie odbieranego przez bodziec o znaczeniu emocjonalnym wpływa na interpretację bodźca właściwego (np. interpretacja ideogramów japońskich)

Automatyzmy ( Gordon Logan)
Kategoria czynności automatycznych zawiera w sobie kilka różnych klas reakcji :

1. reakcje odruchowe np. odruch źrenicy, odruch ślinowy, powiekowy
2. reakcje zrutynizowane i nawykowe np. chodzenie, pływanie, pisanie, zapinanie guzików, prowadzenie samochodu - nie były automatyczne, ale były częste i stały się zrutynizowane
3. reakcje związane z nastawieniami np. złudzenia, efekty kontrastu i asymilacji, zachowania związane z kontekstem np. wycieranie butów przy wychodzeniu z domu, bo przy drzwiach leży wycieraczka - pojawiają się na widok bodźca
4. reakcje sterowane przez podprogowe bodźce zewnętrzne np. efekty poprzedzania, postawy utajone
5. reakcje o charakterze intruzyjnym np. przymusowe czynności, przymusowe myśli, natręctwa
6. reakcje wynikające z chwilowego lub względnie trwałego odłączenia uwagi np. roztargnienie

Cechy automatyzmów (na poziomie przetwarzania informacji (W.Schneider, S.Dumais, R.Shiffrin) :
1. nieangażujące zasobów uwagi
automatyzmy oszczędzają zasoby, które mogą być delegowane do zadań trudniejszych
2. bezwarunkowe  w tym sensie, że poza bodźcem wyzwalającym żaden dodatkowy czynnik nie jest potrzebny, aby wystąpiły
3. nieodwracalne w tym sensie, że rozporzęte zasadniczo muszą być zrealizowane do końca
4. nieangażujące innych (poza uwagą) zasobów poznawczych lub wymagające niewiele zasobów - są ekonomiczne
5. mało podatne na modyfikacje, sztywne
6. niewymagające kontroli intencjonalnej, a czasem kontrola wręcz przeszkadza w przebiegu procesu
7. niewymagające kontroli poznawczej
8. dokonują się szybciej wtedy, gdy przetwarzane są informacje zgodne z przekonaniami (można tak badać przekonania)
9. są imperatywne, przymusowe, nie mogą być odroczone.

Automatyzmy są tylko jedną z wielu alternatyw dla kontroli czy świadomości.

Formy kontroli osobistej :
kontrola poznawcza - przejawy braku kontroli : niewiedza, błędna wiedza, niekorzystanie z wiedzy, bezmyślność (automatyzmy)
kontrola behawioralna - przejawy braku kontroli : bezsilność, bezradność (wyuczona), bierność (obojętność), brak umiejętno.ci (niekompetencja)

Bezrefleksyjność (bezmyślność) - odmiana automatyzmu
- eksperymenty Langer - ktoś bez kolejki chce kserować używając pseudouzasadnień, przesłanie koperty z pieczątką uniwersytetu
- eksperymenty Dolińskiegi i Nawrata (huśtwaka emocjonalna i stan ulgi)
- eksperymenty Bargha (uprzejmość)
napisanie eseju o uprzejmości aktywizowało stereotyp człowieka uprzejmego, gdy badany przychodził do gabinetu badacza, a ten rozmawiał przez telefon, ktoś kto pisał esej znacznie dłużej czekał z przerwaniem
Zaktywizowanie schematu uruchamia skrypt określonego zachowania.
- badanie nad stereotypem (presja czasu)

Presja czasu

Innym źródłem bezmyślności może być presja czasowa
Badania nad stereotypem :
1- zastanów się (dużo czasu)
3 - presja czasu, pytanie odpowiedź)
Pytania o cechy podmiotu
1 - charakterystyki zróżnicowane
3 - bardzo podobne do siebie, skromne ilościowo

Presja czasu aktywizuje to o najbardziej zautomatyzowane.

Wiele poziomów świadomości.

Nieliniowa zależność między pobudzeniem i świadomością :
1. intensywne pobudzenie - ograniczenie świadomości i rozproszenie uwagi
2. czujność - pełna świadomość i selektywna uwaga
3. swobodne czuwanie - płynna uwaga i tendencja do wolnych skojarzeń
4. senność - ograniczenie świadomości, lekkie stany pomroczne
5. lekki sen - zniesienie świadomości i marzenia senne
6. głęboki sen - całkowite zniesienie świadomo.ci, słaba wrażliwość na stymulację
7. coma (śpiączka) - brak świadomo.ci, niwrażliwość na jakąkolwiek stymulację

Koncepcja Armstronga poziomów świadomości :
1. świadomość minimalna - elementarna wrażliwość na bodźce pochodzące z organizmu i z otoczenia i elementarna zdolność motoryczna, jest to stan przytomności
2. świadomość percepcyjna zawierający w sobie świadomość minimalną - zdolność do zdawania sobie sprawy z tego, co dzieje się w otoczeniu i/lub we własnym ciele, zdolność do reprezentowania w umyśle fizycznych stanów świata i własnej osoby
3. świadomość introspekcyjna - zdolność wglądu we własne procesy umysłowe czy ogólniej : psychiczne. Jest to proces analogiczny do percepcji, z tym, że o ile w percepcji chodzi o obiekty materialne, teraz przedmiotem percepcji są stany wewnętrzne.

Nęcka wyróżnia :
1. przytomność
2. Samowiedzę
3. Samokontrolę
4. Wgląd w elementy systemu poznawczego
5. Matwgląd (dostęp do dostępu)
6. Stany subiektywne jakościowe
Procesy uwagi
- uwaga jest mechanizmem redukcji nadmiaru informacji (Nęcka 2000) - selekcja
- uwaga to proces, który rozstrzyga co dociera, a co nie
- pole uwagi jest szersze od pola świadomości, zatem możliwe jest "zwracanie uwagi" na bodźce, z których istnienia nie zdajemy sobie sprawy
- ekspozycja (4 milisekundy) rysunku uśmiechu na twarzy sprawia, że eksponowana zaraz po niej litera alfabetu japońskiego wydaje się znakiem pozytywnym i odwrotnie zasmuconej - negatywnym

Funkcje uwagi :
- selektywność
- czujność - stan alarmu
- przeszukiwanie pola (co ważne)
- kontrola zadań równoczesnych, jednoczesnych (np. jemy i czytamy jednocześnie)

Selektywność : to zdolność wyboru jednego bodźca kosztem drugiego.

Technika cieniowania (pomoc w wyodrębnieniu i ukierunkowaniu uwagi) - w tek.cie niektóre słowa są ciemniej zaznaczone

Technika cieniowania - słyszenie dwuuszne (Colin, Chery)
- niewiele dotarło do badanych z ucha, z kótergo nie słuchali
- badani nie wiedzieli : czego dotyczył przekaz, w jakim był języku
- badani wiedzieli, że coć docierało
- zauważali zmianę głosu z męskiego na kobiecy
- słyszeli sygnały niewerbalne
- nie pamiętali słów powtarzanych 32 razy

Informacje docierają gdy zawierają :
- imię badanego
- istotne słowa (np. ogień)
- są zgodne z informacjami z drugiego słuchanego ucha

Czujność - zdolność oczekiwania aż coś (sygnał) się pojawi, ignorowanie pozostałych bodźców, oczekiwanie na ściśle oczekiwany bodziec.

Przeszukiwanie - proces aktywny, systematyczne badanie pola percepcji w celu wykrycia obiektów spełniających założenia złożone (np. korekta tekstu)

Teoria podobieństw :
- dlaczego łatwiej znaleźć czarną owcę w stadzie
- trudność przeszukiwania jest funkcją :
- samej obecności dystraktorów
- podobieństwa dystraktorów do obiektu

Przeszukiwania łatwe :
- gdy dystraktory są zdecydowanie różne od obiektu
- gdy są takie same ciągłe

Konsekwencje automatyzmów :
- początkowo obserwujemy gwałtowny wzrost poziomu wykonania, który wraz z treningiem maleje
- mniej wysiłku ponieważ jednostce dostępne jest mniej możliwości wykonania zadania poznanych w fazie treningu
- niezależne od intencji

WYKŁAD SIÓDMY

PERCEPCJA JAKO SPOSÓB ORGANIZOWANIA OBRAZU ŚWIATA


GROMADZENIE DOŚWIADCZENIA : PERCEPCJA - MECHANIZMY GROMADZENIA DOŚWIADCZENIA

Przykład : kanał wzrokowy
- nerwy wzrokowe bezpośrednio wyprowadzone z mózgu, gałki oczne nie mają żadnych pośredniczących układów
- ok. 80% kodowanego doświadczenia pochodzi z kanału wzrokowego, reszta przez słuch, węch itd (u ludzi)
- na tym materiale najlepiej pokazać te prawidłowości

(dlaczego wpatrywanie się w rysunek koła z ramionami powoduje niepokój, strach, który logicznie nie jest powiązany z obiektem)

Co decyduje o obrazie rzeczywistości :
- skłonni jesteśmy myśleć, że cechy bodźców (przekonanie standardowe i rozpowszechnione)
- prawie zawsze cechy bodźców o tym nie decydują
- decyduje jakość receptorów (układ odbierający bodziec) - gałka oczna, nerw wzrokowy, część kory mózgowej :
- siatkówka
- soczewka
- nerw wzrokowy
- część kory mózgowej
- słupki (światło i cień)
- pręciki (kolory)

Gałka oczna - kuleczka, ameba, śluzowata, śliska, miękka, sprężysta

soczewka prawidłowa - na siatkówce obraz
gdy soczewka źle akomoduje to obraz przed lub za siatkówką
siatkówka uszkodzona - to np. niezdolność do rozróżniania kolorów

Co potrafi pojedyncza komórka (Hubel i Wiesel) kory wzrokowej (badania w epoce przedelektronicznej, największa komórka = 1/10 przekroju blond włosa
implantowanie elektrody platynowej do komórki
- małpka i ekran
- w korze zmiany potencjałów elektronicznych
- komórki nerwowe wysoce wyspecjalizowane - widzenie tylko jednej cechy bodźca
- komórki odpowiedzialne za percepcję : pionu, poziomu, ruchu, kątów + proces integrujący rozproszone pobudzenia w jeden obraz
- uszkodzenia percepcji mogą być fragmentaryczne

Dlaczego żaby skaczą - Letvine?
- skoki żaby z biologicznego punktu widzenia zbędne
- hipoteza : żaby mają specjalnie skonstruowane oczy - nieruchome + szyja nieruchoma
- cztery typy detektorów :
1. ostrość (granice między jasnym i ciemnym)
2. kontrast (poruszający się kontur)
3. ciemność (reakcje na zaciemnienie)
4. wypukłe krawędzie ruchome (okrągłe i porusza się)
- poruszający się jasny kształt na jasnym tle - żaba nie widzi
- żaba widzi tylko to co się porusza i kontrast
- nogi żaby w pewnym sensie są jej narządem wzroku, gdy żaba skacze uzyskuje ruch pozorny nieruchomych obiektów i wtedy je widzi.
Nieruchomy obraz na siatkówce (człowiek) :
- problemy z unieruchomieniem obrazu : gałka porusza się w różnych osiach, ruchoma głowa
- metoda Pitcharda (metody fizyczne) :
* kolczatka na gałce, podrażnienie (przed Pitchardem)
* projektor do wyświetlania slajdów na soczewce kontaktowej i obraz w stosunku do siatkówki był nieruchomy
* na projektorze różne bodźce - obrazki, słowa, litery
* trzy fazy (kilka sekund) :
- pełny obraz (niecała sekunda) i znika
- fragment obrazu
- ciemność (brak obrazu) - oko ślepe
* wolniej niż u żaby i fazowo, ale efekt taki sam - oko nieruchome - ślepe
* warunkiem widzenia są mikroruchy gałki ocznej (obmacywanie obrazu - Łuria)
- skanowanie obrazu (Łuria)
* rejestrowanie ruchów gałki ocznej za pomocą światełka na gałce ocznej i płyta fotograficzna
* oglądanie obrazu przy różnych poleceniach np. zobacz całość, zobacz umiejscowienie
* wnioski :
- oko nie pracuje jak skaner
- oko skupia się na postaciach ludzkich (obiektach społecznych)
- nie wszędzie zagląda
- obiekty społeczne uprzywilejowane
- mikroruchy
* polecenia : jak stoją
- rejestrowanie głów i twarzy
* polecenie : jak ubrane są osoby na obrazie
* efekt : można kierować percepcją
- przeszukiwanie obrazu zgodnie z instrukcją
* profesor Jarbuz (uczeń Łuri) - oglądanie twarzy :
- uprzywilejowane oczy i usta
- do niektórych części twarzy prawie nie zagląda

Punkty krytyczne (Sokołow - z ludźmi, Rosenblatt - z kamerą) - niezależne badania
- urządzenia techniczne do rozpoznawania liter (dla niewidomych)
- żeby rozpoznać literę na płaszczyźnie oko zagląda do nie więcej niż 15 miejsc
- punkty, do których musi zajrzeć, żeby trafnie rozpoznać obraz - punkty krytyczne
- żeby rozpoznać trzeba trafić tylko w punkty krytyczne
- uczenie się widzenia poprzez uczenie się punktów krytycznych
- zastosowanie : wyświetlacze np. w zegarkach, skanery

Czy tylko oczy mają znaczenie w widzeniu :
- badania Helda nad kociętami :
w klatce kołowrót z koszykiem, kotek z kołnierzem unieruchomiającym kotka, na drugim końcu uprzęż z drugim kotkiem, to wszystko co potencjalnie mógł zobaczyć jeden mógł i drugi, tylko jeden pracował
pytanie : czy ten co ma komfortowe warunki to rozpoznaje lepiej
wniosek : kotek ciągnący, pracujący (gorsze warunki) widział więcej i lepiej
- badania Helda na ludźmi
jeden człowiek w taczce, drugi go wozi i wyniki takie same jak z kociętami
[ideał szkoły - nieruchome dziecko, w rzeczywistości - ta pozycja utrudnia percepcję, aktywność i ruch i wstosunku do bodźców - warunek konieczny percepcji, usprawnia percepcję : swobodny dostęp do bodźców i sposób dostępu)

FIGURA I TŁO

* obraz - obiekty wystające i tło
- nie można zobaczyć naraz obiektu i tła
- jedynym obiektem, gdzie można zobaczyć i figurę i tło to znak "jing i jang"
* gdy nie dysponujemy czasem zarejestrowany obraz jest fragmentaryczny
* kontekst (od tego zależy co widzimy)
- nie zależy od doświadczenia i wiedzy
* kontrast
- co jest punktem odnisienia (zakotwiczenie sądu) - np. zdjęcie z bardzo wysokim i niskim mężczyzną - którego uznamy za punkt odniesienia normalnego wzrostu
- kółka identyczne, ale widziane inaczej gdy otoczone są przez albo bardzo małe, albo bardzo duże koła
* nastawienia
- proces czytania szybki i ukierunkowany na nastawienia gramatyczne - nie widzi się drugiego the, ale jeśli osoba ma zrobić korektę to wtedy zobaczy (np. A BIRD IN THE THE BUSH)
- różnicowanie zadań
- wiedza
- co ogląda się najpierw (jakie nastawienie przy pierwszym oglądaniu) np. głowa zająca lub ptaka
- badanie - rysunek i rozmowa o przyjęciu lub wakacjach - ten co rozmawiał o przyjęciu widział kieliszek, ten co o wakacjach widział majtki od bikini, badani również inaczej oglądali ten obrazek :
nastawieni przyjęciowo - percepcja od góry
nastawieni plażowo - percepcja od dołu
- sugestia co ma zobaczyć
- proces sposób, w jaki ma to oglądać
np. fałszywe karty do gry (zamienione kolory)
- widzenie tego co się pamięta - zawodowi brydżyści nie zauważyli zmiany koloru
Łatwiej wykryć błąd wtedy, gdy schemat obrazu nie jest zbyt mocno utrwalony, gdy schemta dobrze utrwalony - jest nakładany na obraz i nie widzimy błędów
* złudzenia
- pojawiające się punkty
- ruchu
- złudzenia majera Lejera (odcinki równe, ale inaczej zakończone i złudzenie nierówno.ci)
- wykorzystywane w architekturze i modzie
- figury niemożliwe (szczególne formy złudzeń) np. taborecik, balkon z szachownicą

Spostrzeganie twarzy :
- pierwsze odkrycia hodowcy owiec  - matki rozpoznają dziecko, gdy jagnię znajduje się w naturalnej pozycji tzn. głowa do góry, wyspecjalizowany mechanizm spostrzegania głowy, głowa w nienaturalnym położeniu nie jest rozpoznawana
- ludzie - wyspecjalizowane rejony w mózgu do rozpoznawania twarzy, ale pod warunkiem, że w naturalnej pozycji, gdy są odwrócone - ogromny błąd w rozpoznawaniu
- tak zapisana twarz - unikalny i główny element przywiązania do matki

Organizacja i strukturalizacja
- prawo bliskości (kolumny i wiersze)
* reguła podobieństwa (od urodzenia tenencja do wyszukiwania obiektów podobnych i łączenia ich ze sobą)
np. wszyscy ludzie niezależnie od kultury wyodrębniają te same gwiazdozbiory - na podstawie ich jasności
* mechanizmu grupowania rzeczy podobnych nie trzeba się uczyć
- prawo kontynuacji np. serce przebite strzałą
- prawo zamykania
np. z kropek przy odtworzeniu ósemka
tendencja do likwidowania przerw i uzupełniania ich tak, żeby tworzyły zamkniętą strukturę
tendencja do domykania
- proces generatywny zmienia sens bodźca
- prawo najlepszej figury
wyodrębnianie pewnych figur jako części (np. połączony odwrócony prostokąt i owal)

PODSUMOWANIE

- proces percepcji polega na wzroście zdolności do rozpoznawania obiektów kosztem rejestrowania detali (ekonomizacja percepcji)
im lepiej rozpoznawany jest obiekt tym mniej szczegółów
lepiej i mniej
- polega na doskonaleniu procesu percepcji
dla zarejestrowania bodźca potrzebny jest wielokrotny kontakt z danym bodźcem (oko ucieka z obrazu i powraca wielokrotnie, wielokrotne rejestrowanie), bodziec krótki i jednorazowy może zostać niezobaczony
- schematy percepcyjne bezużyteczne w zmiennym otoczeniu (użyteczne gdy środowisko względnie stabilne)
zmiana kontekstu, kontrastu, nastawienia - dostrzegamy rzeczy inaczej
- specjalizacja w spostrzeganiu wynika z :
* specjalizacja doświadczeń (np. opis wypadku przez przeciętnego gapia, a blacharza samochodowego)

   





















WYKŁAD ÓSMY

PROCES GROMADZENIA DOŚWIADCZEŃ 2

Uczenie się :
1. potocznie - doświadczenie szkolne
2. psychologicznie :
- opanowywanie nowej czynności (uczenie się)
- gromadzenie nowych informacji (procesy pamięciowe)W wyniku własnej aktywności podmiotu dochodzi do opanowania nowej czynności (w odróżnieniu od procesów pamięciowych)
Istnieje 5 mechanizmów uczenia się.

Nie musimy uczyć się wszystkiego bo człowiek ma gotowe, ewolucyjnie ukształtowane odruchy pozwalające przetrwać (getetyczne, biologiczne) - tak więc nie wszystkiego trzeba się uczyć. Uczenie się w okresie płodowym (np. sygnalizowania w uświadomieniu matce, żeby zaśpiewała jakąś piosenkę można nauczyć już płód, noworodka można nauczyć, żeby przez określony sposób ssania włączał magnetofon na określonej piosence)


Mechanizmy uczenia się :

I. odruchy bezwarunkowe - odruchy obronne (powieki, źrenicy, chwytny, kurczenia się - lękowy),  odruchy wegetatywne (wydalanie, połykanie) - niewielka grupa na bazie, której można kształtować bardziej złożone zjawiska (nadbudowuje się na nich wiele umiejętności)

II. trzeba poczekać, aż pojawią się odruchy biologiczne np. siedzenie, chodzenie (zależne od fazy dojrzałości biologicznej) - różne przekonania potoczne np., że dziecko trzeba uczyć siadać - plemiona afrykańskie, chodzić - nasza kultura, ale tego nie trzeba uczyć (np. Indianie Pueblo trzymają dzieci przez 20 miesięcy przywiązane do deski w pozycji mumii i obadanżowane i po odbadażowaniu dzieci zaczynają w ciągu kilku dni chodzić
Funkcja przystosowania odruchów :
- mówienie
- trzeba poczekać, aż dojrzeją funkcje i mózg odpowiedzialne za mowę i koordynację ruchową
- gotowe wzorce zachowań, które muszą dojrzeć

III. imprinting (wdrukowanie) - gotowe wzorce, ale potrzebują wyzwalaczy (Konrad Lorenz - laureat Nobla w biologii, lekarz SS w Poznaniu, zesłany na Syberię, uważny obserwator stwierdził :
- ptaki po wykluciu się z gniazda ruszają za pierwszym większym obiektem, który się porusza (może to być kot, ciągnięte pudełko, człowiek)
- gotowy wzorzec podążania za (w naturze za matką), ale może być dysfunkcjonalny w zmienionych warunkach
Imrinting Hess
- kaczątko na bieżni maszerujące za sztuczną kaczką
- musi się uruchomić w ciągu kilku pierwszych godzin po urodzeniu
- taki sam mechanizm wdrukowania - u noworodków przywiązanie do matki przez bezpośredni fizyczny kontakt z ciałem matki w ciągu kilku pierwszych godzin - więź biologiczna, jeżeli nie ma tego kontaktu powstaje później więź psychologiczna.






UCZENIE SIĘ :

I. modelowanie - społeczne uczenie się przez naśladowanie wzorców społecznych (Albert Bandura) - przejmowanie wzoru prezentowanego przez innych :
- czy mamy okazję widzieć jak zachowują się inni (w tresurze skuteczniejsze jest podglądanie wykonania innych, dlatego w treningu jednocześnie uczestniczą psy o różnym zaawansowaniu)
- teoria społecznego uczenia się Bandury
- naśladowanie
- przejmowanie intencji (sensu, wzorca zachowania) - np. znęcanie się nad gumową lalką
- przejmujemy zachowania i udzielamy bezwiednie wzorców zachowań innym (np. dziewczynka reagująca na robaka zaciekawieniem lub obrzydzeniem)
- agresja jako efekt modelowania (Bandura) - transmisja wzorców zachowań agresywnych
telewizja - agresja - efektywny mechanizm w/g Bandury
Jurij Profenbremer - używał w badaniach fragment filmu "Buntownik bez powodu" , w którym była zawarta intencja zachowania agresywnego, ci, którzy oglądali byli znacznie bardziej agresywni.
Ralf Husmen - wpływ oglądania scen agresywnych na potencjał agresji u ludzi (badali co dzieci oglądają i ustalali indeks scen agresywnych, potem po 10 latach badani zostali postawieni w sytuacji wyboru (negocjowanie lub atak) i im więcej ktoś oglądał scen agresji tym większy miał potencjał agresji
- oglądanie agresji zwiększa potencjał agresji
- nie tylko się naśladuje, ale wprowadza się swoje innowacje
- może trzeba wprowadzić cenzurę edukacyjną tak jak w Szwecji

Dla naśladownictwa mają znaczenie następujące czynniki :
- wyrazistość wzoru
- uważne obserwowanie co inni robią
- znaczenie wzoru (osoby) dla osoby obserwującej

II. Uczenie się przez instrukcje : (występuje tylko u ludzi)
- dzięki opanowaniu mowy
- np. książka kucharska, instrukcje symboliczne - obrazkowe
- prosta strategia
- nauczyciel nie musi wiedzieć więcej niż uczeń (może wiedzieć mniej) - np. trenerka, która nie umie jedździć na łyżwach (nie umie, ale wie jak się trenuje)

III. Uczenie się asocjacyjne (skojarzeniowe)
* eksperyment Z. Wojtaszka
dawał ogłoszenie o płatnym eksperymencie i uprzedzał zgłaszających się, że związany jest on z przykrością. Ochotnicy przebywali w labolatorium pojedyńczo, siedzieli na krześle z obrożą z elektrodami, które raziły prądem w czułe miejsce na szyi. Eksperymentator demonstrował na osobie, żeby osoba mogła się wycofać. W poręczy fotela znajdowało się urządzenie, którym można było wyłączyć prąd, ale trzeba to było zrobić bardzo precyzyjnie. Badani nie dostawali żadnej instrukcji, a mimo to uczyli się nowego sposobu zachowania - wyłączania prądu.
W drugiej części eksperymentu w rogu kabiny  błyskał flesz i następował szok elektryczny. Osoby badane skojarzyły te fakty i jak tylko pojawiał się flesz to natychmiast włączały przycisk nie dopuszczając do impulsu elektrycznego. Nauczyły się, że światło sygnalizuje ból.

W tym eksperymencie wystąpiły obie formy uczenia się asocjacyjnego.
1. warunkowanie klasyczne (Pawłowowskie) - światło i ból
2. warunkowanie sprawcze (Skinnerowskie) - naciskanie przycisku


1. bodziec obojętny zaczyna nabierać znaczenia sygnału przykrego zdarzenia lub biologicznie znaczącego
- warunkowanie lęku Johna Watsona u małego Alberta (można nauczyć lęku przez skojarzenie obojętnej rzeczy z bodźcem zawsze wywołującym lęk)
- reakcja ślinowa na pokarm w jamie ustnej (odruch bez uczenia się)
- dzwonek - odruch orientacyjny
- dzwonek (a następnie) pokarm - wydzielanie śliny - kluczowy element warunkowania
- wyobrażenie cytryny
Sb - Rb (bodziec bezwarunkowy - rekacja bezwarunkowa)
So - Ro (bodziec obojętny - reakcja orientacyjna)
So + Sb - Rb (bodziec obojętny + bodziec obojętny - reakcja podobna do bezwarunkowej)

Uczenie się przez kojarzenie bodźców :
po pewnej ilości powtórzeń

So (Sw) - Rw

Cztery prawa Pawłowa :

1. prawo wzmacniania
odruch warunkowy zyskuje na sile wskutek występowania w bliskim czysowym związku z odruchem bezwarunkowym (bliskość czasowa) - optymalny przedział 0,5 sekundy

2. prawo wygasania
jeżeli wywołuje się odruch warunkowy i nie nastęouje po nim bodziec bezwarunkowy, to odruch warunkowy stopniowo słabnie lub przestaje działać (nie dotyczy bodźców lękowych - czasami wystarczy jednorazowy związek)

3. prawo generalizacji
odruch warunkowy powstaje w odpowiedzi nie tylko na bodziec warunkowy, ale także na bodźce do niego podobne (reakcja rozlana) - pewien etap

4. prawo różnicowania
uczenie się subtelnego rozróżniania bodźców warunkowych. W miarę powtarzania związku między Sw i Sb reakcja warunkowa powstaje tylko na określony bodziec warunkowy.

Codzienne życie :
- np. irracjonalne lęki, fobie
- człowiek z groszkami
- zasypianie z poduszeczką

2. Warunkowanie sprawcze (Skinner)
ktoś przypadkowo odkrywa, że jakiś czynność jest skuteczna (np. zaspokojenie potrzeby głodu lub eliminacja bólu)
- rola popędu (ktoś najedzony do syta nie szuka sposobów zaspokajania głodu)
- aktywność nieukierunkowana (zwierzę w klatce Skinnera gdy dostaje szok elektryczny nie wie co zrobić, miota się i próbuje różnych rzeczy i przypadkowo dotyka włącznika)
- zachowanie skuteczne (pierwsze skuteczne zachowanie - wzmocnienie)
- redukcja popędu
- wzmacnianie pozytywne i negatywne
- dążenie i unikanie


Nagroda - rośnie prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania
Kara - ?

popęd                reakcja                skutek

głód                wdrapywanie się        brak
               bieganie po klatce        brak
               naciśnięcie dźwigni        pokarm

głód                naciśnięcie dźwigni        pokarm

- uczenie się w oparciu o nagrody - wielokrotne
- uczenie się unikania w oparciu o bodźce awersywne (np. bardzo silnych awersywnych bodźców - gorące powietrze, szok elektryczny) - może być jednorazowe
- uczenie się a zmiana warunków (fiksacja funkcjonalna)
- uczenie się utajone
- uczenie się map poznawczych (szczury uczyły się labiryntu, a potem zmieniono rozkład wyjść wiele dróg i szczury wybierały właściwe) - uczenie się pewnej przestrzeni
- nieregularne wzmacnianie :
- brak nagrody działa jak kara  (zmniejsza prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji)
- brak kary działa jak nagroda


   N    BN    N    BN    N    BN    N    BN    N    
+        K        K        K        K    

   N        N        N        N        N
-    BK    K    BK    K    BK    K    BK    K    BK    

K - kara
BK - brak kary
N - nagroda
BN - brak nagrody

nieregularne karanie - wzmacnia zachowania bo działa tak jak nieregularne nagradzania

Kara skuteczna gdy :
- za pierwsze zachowanie
- kara za każdy przejaw tego zachowania
- bezsensowność kary w uczeniu się bo nie ma pełnej kontroli nad zachowaniem
- nieregularne - brak efektywności, skutek odwrotny od oczekiwanego
- eliminuj przez brak nagrody lub nagradzaj zachowania przeciwstawne
- skuteczność karania - przesądy

Warunkowanie sprawcze może mieć bardziej skomplikowane formy :
eksperyment : szympans        - uczenie się dostawania żetonów (zdobywanie żetonów)
                   - wrzucanie żetonów do maszyny (używanie żetonów) i
                   uzyskiwanie w zamian bananów
- praca na zapas (oszczędzanie) i gdy były głodne używały
- żetony nabrały roli wymiennej - samce podległe żebrały u dominantów i dostawały żetony
- proces uczenia się usymbolizowany

- wzmocnienie drugiego stopnia
III . Uczenie się przez wgląd (Kohler, Harlow) - przez odkrycie, typu "aha",  małpa, która łączy różne czynności, żeby zdobyć wiszącego banana
              


















































PROCESY PAMIĘCIOWE


Gromadzenie i przetwarzanie danych.
Procesy pamięciowe decydują o kodowaiu, przechowywaniu i odtwarzaniu danych - dlatego są to procesy podstawowe.
Wiadomo o tych procesach i mało i dużo.

Pamięć - zespół procesów, w wyniku których dochodzi do wzrostu zasobów posiadanych informacji u aktywnego podmiotu.
Dochodzi do wzrostu danych, informacji, zmiany (wzrostu lub zaniku) - w wyniku procesów pamięciowych.
Procesy pamięciowe są procesami informacyjnymi - operacje na danych.
Fascynujące właściwości pamięci :
- Homer recytował swoje opowieści z pamięci
- Leon Charoński (nauczyciel gimnastyki) - też i to na dodatek w różnych językach
- S. pacjent Łurii, który nigdy niczego nie zapominał (zapamiętywał od razu - aktywny proces zapamiętywania) - Seroszewski
- pan P., który pamiętał wszystkie rozkłady kart w brydża
- pamięć kelnerów i barmanów (wysokospecjalistyczna pamięć np. 70 zamówień)

Jak wygląda banknot 10 złotowy ?
- czy król przedstawiony na banknocie ma brodę i wąsy czy tylko wąsy
- na jakim tle jest umieszczony napis Narodowy Bank Polski
- czy podpis prezesa jest pod czy nad
- itd

To badanie pokazuje, że nie wystarczy wielokrotny kontakt z obiektem, żeby go zapamiętać - muszą zostać spełnione inne warunki.
Powtarzanie - też nie jest wystarczającym warunkiem.
Co pamiętasz, a co nie?
- np. różnice między banknotami
- co robiłeś 23 lipca 2002 roku o godzinie 19.30 ?
- a przesłuchiwani przez Komisję Śledczą pamiętają
- może 1 na 10 osób jest wiarygodna, a reszta za dobrze pamięta, żeby to było wiarygodne.
Zbyt dobra pamięć - podstawa do wątpliwości.

"O pamięci, która nie miała granic" Łuria o Sereszewskim
600 wierszy składających się z 6 sylab :
NA -WA-NA-SA-NA-WA
NA-SA-NA-MA-WA
itp.
osobą zadającą pytania był matematyk i ten wybór sylab był całkowicie losowy.
On nie zapamiętywał sylab tylko tworzył skomplikowane opowieści, które pamiętał przez wiele lat.

Możemy mieć duży wpływ na naszą pamięć.

Herman Ebbinghaus - różnorodność procesów pamięciowych.
Początek badań nad pamięcią - początek badań eksperymentalnych
Jak oddzielić zapamiętywanie treści od zapamiętywania formy - Ebbinghaus (przed nim badano tylko pamięć treści sensownych) - wymyślił 3 literowe sylaby 2 spółgłoski i samogłoska - czyli bez treści
[ile osób trzeba przebadać, żeby osiągnąć wiarygodne wyniki - Ebbinghaus przez 30 lat badał tylko jedną osobę - był nią on sam]
Losował, zapamiętywał i chował do koperty, którą opisywał datą zapamiętania i chował do worka, potem po pewnym czasie losował kopertę i sprawdzał czy uda mu się przypomnieć.
Jego badania - trwały dorobek psychologii.
- sylaby bezsensowne
- różne procesy  : zapamiętywanie (kodowanie), przechowywanie, odtwarzanie (przypominanie, rozpoznanie, uczenie się na nowo)
- kodowanie - tempo zapamiętywanie
- przechowywanie - pamięć może przechowywać wszystko, a problem z dotarciem (odtworzeniem danych)
- odtwarzanie :
1. przypominanie
2. rozpoznanie
3. uczenie się na nowo

Czasowa charakterystyka pamięci (Loftus) - na podstawie Ebbinghausa

Bodźce-----Pamięć sensoryczna---------Pamięć krótkotrwała----------Pamięć długotrwała
       (pamięć bodźca)
       
          utrata po ok. 1 sek.       utrata po ok. 20 sek.        Bez granic
         (najczęściej zastąpiony       (jeśli z materiałem nic    
         przez inny bodziec)       nie zrobimy, jeśli nie
                      zostanie przekazane)

Każdy na każdym etapie może sobie powiedzieć - zapamiętaj to lub zapomnij.
Przesądzone przez nasze decyzje (zapamiętać, nie zapamiętać, zapomnieć)

Magiczna liczba 7 (John Miller) + - 2

Pamięć krótkotrwała :
naraz jesteśmy w stanie przechowywać od 5 do 9 elementów (granice pojemności).
Miller był optymistą bo badał liczby, które można grupować.
Dzisiejsze badania - ok. 4 elementów naraz z wahaniami (Bedley)

Cechy pamięci

WŁAŚCIWOŚCI        KRÓTKOTRWAŁA        TRWAŁA

czas przechowywania        sekundy, minuty (?)        nieograniczona

pojemność            7+-2 (?)            nieograniczona

tempo zapamiętywania        szybkie, automatyczne        wolne z udziałem uwagi
                               z zaangażowaniem świadomości
                               (na ogół)

tempo zapominania        duże                małe

dostęp do zasobów        łatwy, natychmiastowy    powolny, trudny *

format zapisu            obrazowy(semantyczny)    semantyczny (obrazowy)
* strategia - męcz się tak długo aż sobie przypomnisz i jak sobie przypomnisz to już zapamiętasz na zawsze (utorowanie dostępu do danych z pamięci trwałej)
w trwałej - w kodzie werbalnym (słownym)



PAMIĘĆ DEKLARATYWNA            PAMIĘĆ PROCEDURALNA
(pamięć sensu stricte)                    (uczenie się)

Wiedzieć, że .......                    Wiedzieć jak ......
(opis)                            (procedury, procesy, czynności)

Wszystko albo nic                    Stopniowalność

Nabywamy odbierając informacje            Nabywamy wykonując czynności

Komunikacja werbalna                Demonstracja


Wystawanie bodźca (wyrazistość bodźca) - zapamiętywanie lepsze.
Cechy materiału (wyrazistość, odmienność, niezrozumiałość) mogą decydować o zwróceniu uwagi i większe prawdopodobieństwo przeniesienia do długotrwałej.

Materiał sensowny - lepsze zapamiętywanie, bo skojarzony z elementami naszego doświadczenia.
(18 głosek w postaci 6 wyrazów i lepiej gdy ułożone w rymowanki)

Technika zapamiętywania - mnemotechnika - np. rymowanie

KOT    LOT
SOK    BOK
SEN    LEN

Materiał rytmiczny (rymowanie) - ułatwia zapamiętywanie.

Czy pamiętasz kiedy była Bitwa pod Grunwaldem - wszyscy pamiętają
Dlaczego ?
- była pierwszą publiczną demonstracją sojuszu polsko-litewskiego, ale poza tym nie miała większego znaczenia historycznego.
Natomiast bardzo ważną Bitwę Pod Płowcami - niewielu pamięta datę.
Powód :
- całe pokolenia nauczycieli mówiło - to trzeba zapamiętać na całe życie (nakaz zapamiętywania)
- rzeczy pamiętane tylko do matury
Można sobie zadać zapamiętanie i termin jak długo ma być ten materiał pamiętany.

Wyznaczniki efektywnego zapamiętywania :
- powtarzanie (rośnie liniowo)
- efekty liniowe modyfikowane przez inne czynniki
- optymalizacja rozkładu w czasie (przerwy między powtórzeniami - trzeba sobie samemu wypracować optymalne przerwy między powtórzeniami)
- PRAWO JOSTA : faworyzacja starszego skojarzenia w porównaniu z nowszym
- zapamiętywanie a położenie materiału w serii (prawo serii) :
* efekt pierwszeństwa - wpływ informacji pierwszych w czasie i kolejności (np. pierwsze wrażenia, sądy o innych - Ash)
* efekt świeżości - wpływ ostatnich w czasie i kolejności informacji
Informacje bezpośrednie (sprawdzane natychmiastowo) - efekt świeżości, po odroczeniu sprawdzania zapamiętywania np. o 2 tygodnie - dominuje efekt pierwszeństwa.
Należy materiał dzielić na części bo w każdym z nich pojawi się efekt pierwszeństwa i świeżości.
Jeżeli chcemy dobrze zapamiętać - to informacje ważne przenieśmy na początek.
- dostępność psychiczna (słowa na E i słowa na S - zdolność przypominania sobie więcej słów na S niż E - lepiej utorowana droga bo jest ich więcej)
- zgodność materiału z przekonaniami lub postawami (Hamilton, Mika).
Mika badał zdolność zapamiętywania materiału religijnego i antyreligijnego przez osoby religijne i antyreligijne :
osoby religijne dobrze pamiętały materiał religijny i słabo antyreligijny
osoby antyreligijne - odwrotnie
- inny obraz tego samego zdarzenia
Hamilton - uprzedzenia np. etniczne decydują o tym co się zapamiętuje o obiektach uprzedzeń (zapamiętuje się to co jest zgodne z uprzedzeniami, stereotypami)
- efekt Zejgarnik (zadania niedokończone)
znacznie gorzej pamiętamy to się zakończyło - lepiej to co przerwane przed zakończeniem (wykorzystują to sprawni nauczyciele, autorzy powieści kryminalnych).

Nastawienia.
Zeznania świadków

eksperyment Dalenbacha : liczba błędów
Ludzie oglądali obraz (część przysięgała, że dobrze zapamięta, część  nie)
Odtworzenie :
           bezpośrednio        5 dni        15 dni        45 dni

bez przysięgi        8 błędów        10        12        13

z przysięgą        2 błędy            4        6        7

Lepiej się pamięta, gdy się nastawi, sobie zada zapamiętanie.

Eksperyment Grubingera (reguła czasu)

Badani uczyli się i mieli być przepytywani po 4 dniach, a potem części badanych zmieniono termin odpytywania.Najlepiej odtwarzali ci, którzy byli odpytywani w terminie.

Nastawienie na czas.
Zmora studentów - zmiana terminu egzaminu.

Badania Jenkinsa (nastawienia) - nauczyciele i uczniowie.
Nauczyciel czytał uczniowi 20 sylab i powtarzał to tak długo, aż uczeń bezbłędnia odtworzył materiał. Następnego dnia nauczyciel i uczniowie odtwarzali materiał. Więcej nauczyli się uczniowie mimo, że nauczyciele i czytali i mówili, ale uczniowie byli nastawieni na zapamiętanie.

Można manipulować nastawieniem (sposób, terminy).

Przeuczenie (eksperyment Krugera)
- uczymy się więcej niż trzeba - przeuczenie
- powtarzamy materiał do momentu poprawnego odtworzenia - tak robimy

Trzy grupy eksperymentalne :
1. powtarzanie do momentu poprawnego odtworzenia
2. uczyła się dłużej o 50% niż trzeba
3. uczyła się dłużej o 100% niż trzeba
Następnie badano wyniki : po 1 dniu grupa 3 miała 2 razy lepsze wyniki od grupy 1, po 28 dniach znaczna przewaga przeuczonych.

Aktywność i produktywność pamięci :

1. generatywne funkcje pamięci na wejściu - przy zapamiętywaniu następuje już transformacja
Eksperyment Carmichaela
-pokazywano rysunki i podawano nazwy
- w każdej grupie inne nazwy dla tych samych rysunków
- badani pamiętali zgodnie z nazwą
- wyraźne tendencje kierunkowe
- badani odtwarzali rysunki zgodnie z nazwą (różniły się między grupami)

Wojna duchów (eksperyment Barletta)
- długa opowieść i pozbawiona sensu, dużo szczegółów
- osoby słuchały 1 raz, a potem po upływie czasu 7 razy powtarzały (w kolejnych odstępach czasowych)
- nastąpowało : skracanie opowieści, nadawanie jej sensu, wprowadzanie reguł logicznych (np. liczby ludzi, wieku), efekt "czegoś czarnego" (mężczyzna umarł i coś czarnego wyszło mu z ust) - efekt dziwaczności.

Pamięć autobiograficzna (nas samych, zdarzeń powiązanych z Ja)
- zdarzenia uporządkowane są liniowo (porządek czasowy)
czasem zapis hierarchiczno-liniowy
- podporządkowanie idei zachowaniom
- ścisła lokalizacja czasowa
- zdarzenia opatrzone tytułami, etykietami - sens zdarzenia
- opisom towarzyszą oznakowania afektywne.

Zjawiska :
- amnezja dziecięca (powszechna niepamięć pierwszego roku życia i tego co się działu do 4 roku życia, mimo, że dzieci w wieku 4 lat pamiętają co się zdarzyło gdy miały 2 latka)
- efekt lampy błyskowej (żywe wspomnienia) - pamięć fleszowa
- fałszywe wspomnienia (ze zdarzeń, których nie było)
- nadwyżka wspomnień z dzieciństwa u ludzi starych.

Efekt lampy błyskowej :
- zamach na prezydenta J.F.Kennediego
- zamach na Jana Pawła II
- powódź 1997 roku

badania Brown i Kulik : w pewnych warunkach tworzą się fotograficzne kopie :
- są obrazowe
- trafne
- zachowywane na zawsze
- dotyczą :
1. zdarzeń zaskakujących
2. o dużej doniosłości
- uruchamiane są specjalne mechanizmy zapisywania danych : teraz zapisuj
- zapamiętywane jest :
1. miejsce (okoliczności) otrzymania informacji
2. aktywność bieżąca podmiotu
3. źródło informacji
4. co inni robili

Fałszywe wspomnienia (Najzera)
- badania po katastrofie (tylko 7% danych zgodnych)
- ogólny obraz - dobrze, szczegóły - źle
- samopotwierdzanie przekonań wskutek częstego myślenia, częstego mówienia o tym
- ludzie są bardzo pewni swoich wspomnień, mimo, że nie są prawdziwe.

Fałszywe wspomnienia :
- Orwell : departament prawdy
- Greenwald : totalitarne ja (redagowanie swojej przeszłości świadomie lub nieświadomie), dopasowanie wspomnień o sobie do tego, co dziś myślimy o sobie samych
- wgląd wsteczny : wiedziałem, że tak będzie

Epidemia odzyskanych wspomnień

Elizabeth Loftus (zeznania naocznych świadków)
- kilkanaście tysięcy osób twierdzi, że widziało UFO
- losowała kilka tysięcy osób i za pomocą wykrywacza kłamstw sprawdzała czy mówią prawdę - okazało się, że wykrywacz stwierdza, że mówią prawdę
- można być prawdomównym w stosunku do zdarzeń, które nie miały miejsca

Przypominanie sobie kultów, zbiorowych gwałtów, molestowania seksualnego :
- procesy i wyroki
- odszkodowania

Zachęty do tworzenia fałszywych wspomnień :
- Cheryl McCall "Life" - czasopismo
- jeśli nie pamiętasz, że byłaś ofiarą, to nie znazy, że nie byłaś, na pewno byłaś
- źródła inspiracji do przypominania sobie
- Bradshaw - pisze jak poznać, że się jako dziecko było ofiarą przemocy :
30 objawów
żaden z nich oddzielnie niediagnostyczny, ale kilka - trzeba się zastanowić

Badania grupy Elizabeth Loftus (fałszywe wspomnienia można ludziom produkować)
1. zgubiona w supermarkecie
2. regresja do wczesnego dzieciństwa

Ad. 1
młode kobiety - bardzo staranny wywiad, kilka wspomnień prawdziwych, wyselekcjonowane ze względu na miejsce zamieszkania w dzieciństwie w bardzo dużej izolacji od reszty świata (Alaska, farma) i nie były na pewno w supermarkecie. W pewnym momencie pytano : czy pamiętasz jak w wieku 6 lat zgubiłaś się w supermarkecie?, po kilku pytaniach zadawano drugie : czy pamiętasz tę panią która znalazła ciebie w supermarkecie gdy się zgubiłaś - wszystkie odpowiadały przecząco, ale po 2 tygodniach, gdy powtórzono wywiad - już większość z tych kobiet przypominało sobie zdarzenia, które się w rzeczywistości nie wydarzyły.
Za pomocą 2 pytań można doprowadzić do uruchomienia procesu przypominania sobie fałszywych wspomnień.

Badania grupy Eiman

Okoliczności sprzyjające :
- emocje
- szczegóły
- przekonanie o możliwości zaistnienia zdarzenia
- sugestie zewnętrzne np. terapeuty
- przerwa między dwiema próbami odtworzenia

Koncepcje zapominania :
- teoria zanikania śladów (rozpowszechniona - materiał nieużywany to ślady pamięciowe zanikają i bledną)
- teoria interferencji (jeden materiał przeszkadza drugiemu, wzajemny wpływ wcześniejszego i późniejszego)
- teoria dostępu (zapamiętujemy wszystko, a utorowanie dostępu umożliwia wydobycie - potwierdzenie tej teorii - dane chirurgiczne, marzenia senne, nadwyżka wspomnień z dzieciństwa u ludzi starych)
- teoria zapominania motywowanego (pamiętamy to co chcemy, a czego nie chcemy pamiętać - zapominamy)
Badania nad "zapamiętaj" (znacznie lepiej pamiętane) i "zapomnij"

D.L.Schacter - "Siedem grzechów pamięci"





MYŚLENIE I ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Myślenie : zestawianie w pamięci operacyjnej różnych danych poznawczych (informacji) w celu uzyskania nowej jakości
- jeśli nie ma danych to nie ma co zestawiać
- im więcej danych tym większa liczba możliwych kombinacji

Źródła pochodzenia danych :
- dane z otoczenia
- zadania
- z pamięci trwałej

Dwa powszechne założenia :
- myślenie jest świadome
- myślenie jest kontrolowane (ukierunkowanie i wpływanie w sposób efektywny)
Te dwa założenia nie są prawdziwe w całości, prawdziwe :
- tylko częściowo
- tylko fragmentarycznie





Typy myślenia Edward Nęcka

               myślenie

asocjacyjne                        ukierunkowane
(autystyczne, skojarzeniowe)
                   reproduktywne    produktywne        krytyczne
                               (nowy efekt)        (ocena
                                           innych
                                           pomysłów)

Myślenie asocjacyjne :
- bazgroły, rysunki podczas wykładów (nie da się przewidzieć jak rysunek się potoczy w czasie jego wykonywania)
- kojarzenie na prośbę np. cebula - w 10 kroku - znowu go zobaczyć
koniec nie ma nic wspólnego z początkiem, ale pary skojarzeń sensowne, wewnętrzny kontekst
np. rosa - śmierć (w 10 skojarzeniu)

Cechy :
- brak wyraźnego motywu
- pary sensownie powiązane
- brak związku logicznego między początkiem i końcem
- brak wyraźnej selektywności
- silne związki z osobistym doświadczeniem - decyduje o wykorzystaniu myślenia skojarzeniowego w procedurach wywiadowczych w psychologii np.
testy - typowe pytania w testach niedokończonych pytań :
nigdy.....
nie mogę zapomnieć o .....
moja matka .......
trudno mi ........
materiał - punkt wyjścia do formułowania hipotez psychologicznych

Wiele elementów myślenia ukierukowanego - to epizody myślenia asocjacyjnego.

Myślenie ukierunkowane

Wyraźne motywy
Lula : Eugeniusz Get-Stankiewicz
naklejka "czegoś tu brak"
sprawa dla policji - działanie przeciwko porządkowi publicznemu
naklejka zapoczątkowała proces poszukiwania : czego?

Pytania - motyw uruchamiający myślenie ukierunkowane
Dlaczego ?
Czy ? (kurczaki też jedzą)
Co się zdarzy, gdy .....?

Sylogizmy :
- wszystkie A są P
- B jest  A
- B jest P
- wszystkie płetwaki są ssakami (z tym ludzie radzą sobie lepiej, gdy konkretnie)
Błąd :
- wszystkie A są P
- B jest P
- B jest A
w formie abstrakcyjnej są trudniejsze niż konkretnie.

Myślenie ukierunkowane : zachowania eksploracyjne
- eksperyment Marii Hanuzy
przedszkole, dzieci bez instrukcji, przytłaczające efekty
I faza
na stole : dwie plansze - na jednej trójkąt, na drugiej trzy klocki chaotycznie rozmieszczone
w czasie rozmowy  z dzieckiem o nim samym, dziecko łapało za klocki i układało trójkąt taki jak na planszy pierwszej
II faza
klocki przyklejone do podłoża - dzieci zostawiały w spokoju

Czynniki ukierunkowujęce myśli (Berlyne) :
- konflikty pojęciowe, sprzeczne tendencje, sprzeczne myśli
- nowość, dziwność, niezgodność, złożoność, niepewność, zmienność, wieloznaczność

Eksperyment : pokazywano dzieciom serie obrazków ze zwierzętami, wyłączano światło, dzieci wielokrotnie włączały światło przy obrazkach dziwnych - dziwne obrazki były częściej oglądane

Eksperyment : reakcje noworodków, na suficie serie obrazków, dzieci patrzyły znacznie dłużej na obrazki złożone.

Rozwiązywanie problemów (przejaw myślenia ukierunkowanego)
Problem : zadanie nierozwiązywalne w ramach posiadanej aktualnie wiedzy :
- poszukiwanie informacji
- produkowanie nowej informacji
Struktura sytuacji problemowej :
- odczucie trudności
- analiza problemu
- wytworzenie rozwiązań
- ocena rozwiązań
Niezależność generowania i ewaluacji pomysłów
(dobre produkowanie i zła ocena, złe pomysły - dobra ocena)
Na ogół robimy obie rzeczy, ale należy dążyć do uniezależnienia (dużo pomysłów bez oceniania, a dopiero później ocena).

Problemy :
- otwarte - wymagają sformułowania i ewaluacji pomysłów, rozwiązań
(np. budżet domowy - deficyt środków przy nadmiarze potrzeb)
wpływ motywacji wzbudzonej
- zamknięte - wymagają wyłącznie ewaluacji pomysłów
np. zdawanie egzaminów testowych

Strategie rozwiązywania problemów :
- algorytmy - ścisłe, niezawodne reguły postąpowania zapewniające wynik (np. aby zmienić program komputerowy)
cecha : niezawodność
   ograniczona stosowalność do pewnych warunków
- heurystyki - zawodne, ogólne, niezapewniające wyniku w każdej sytuacji, ale zwiększające prawdopodobieństwo
np. heurystyka potrząsania (np. uszkodzonym radiem) - uniwersalne, szybkie radzenie sobie z problemem, co jakiś czas uzyskiwanie efektu
- heurystyka OCL (obawa, chciwość, lenistwo)
obawa - unikaj tego czego się boisz
chciwość - maksymalizuj zyski (osobiste lub grupowe)
lenistwo (oszczędzaj energię, minimalizuj wysiłek)
rzadko kieddy ludzie realizują równocześnie wszystkie 3 punkty  np. chciwi i leniwi

Przykłady :
- liczba lilii wodnych zwiększa się dwukrotnie w ciągu doby
- po 60 dniach na całym stawie lilie
- po ilu dniach sadzawka jest zakryta liliami w połowie
należy odejść od rutyny i w tym przypadku rozwiązywanie zacząć od końca

- testy kropek (połącz wszystkie kropki tylko czterema prostymi - trzeba wyjść poza obszar kropek)

Rozwiązywanie problemów :
- rola czynników sytuacyjnych np. podpowiedzi, ale tylko wtedy gdy pojawią się w początkowej fazie rozwiązywania, bo później za bardzo przywiązujemy się do swoich rozwiązań
- przezwyciężenie nastawień np. od początku do końca
- radzenie sobie z fiksacją (sztywne powtarzanie pewnych rozwiązań - im więcej niepowodzeń tym większa fiksacja, usztywnienie

Tverski i Kahneman - reguła dostępności (kolorowe taksówki i zderzenie na skrzyżowaniu)
- reguła reprezentatywności
- reguła zakotwiczenia (ile kobiet jeździ w rajdach samochodowych) - decyduje o powodzeniu negocjacji

Podejmowanie decyzji :

- decyzje konsumenckie
nieracjonalne
- decyzje matrymonialne
powinna być dobrze rozważona
ludzie natomiast kierują się :
- bliskością przestrzenną
- reguła podobieństwa (podreguła komplementarności - uzupełnień)
- reguła atrakcyjności
- reguła kompetencji
nikt nie podejmuje tej decyzji logicznie (lista kobiet do wyboru)
- nie więcej niż 3 kryteria naraz
- najczęściej tylko jedno kryterium
- nikt nie dokonuje rzeczywistych porównań
Elekt - system komputerowy do rozwiązywania problemów - ludzie nie uznają słuszności decyzji komputerowych
- mechanizm pośpiesznego, powierzchownego i pewnego (subiektywnie) podejmowania decyzji

Myślenie grupowe (opisał Jennings)
- kryzys kubański i doradcy prezydenta, którzy chcieli rozpętać wojnę
- Zatoka Świń

Decyzję podejmujmy sami, a nie grupowo bo :
- rozproszenie odpowiedzialności
- duża pewność (bo wszyscy tak myślą)

Dwie racjonalności
- racjonalne jest to co logiczne
- racjonalne jest to co skuteczne

Czego nie wiadomo o myśleniu :
- co to są myśli
- czy myślenie jest niezbędną kategorią psychologiczną - czy nie można sprowadzić do innych pojęć
- jaka jest rola doświadczenia (obrazu świata)
- relacja między myśleniem a pamięcią, uwagą, uczeniem się
- jak skonstruować ogólną teorię.

Nie ma jednej kategorii procesów myślowych :
1. asocjacyjne
2. ukierunkowane
3. rozwiązywanie problemów
4. twórczość

Procesy myślowe odbiegają od reguł racjonalności w sensie logicznym, są racjonalne w sensie pragmatycznym, skutecznym.

   


   






















JĘZYK

Jest jednym z systemów symbolicznego przekazywania infromacji - powszechnym i uniwersalnym (3-6.000 języków).
Jest zjawiskiem, w którym uwypuklają się :
1. fundamentalne podobieństwo między ludźmi (wszyscy operują językiem)
2. istotne różnice kulturowe (tysiące odmiennych języków)
3. różnice indywidualne w zakresie kompetencji językowej.
Geneza języka :
1. Pinker - powolne procesy kształtowania się pierwotnych form komunikacji
2. Bickerton - nagłe pojawienie się języka
3. Nowak, Komarowa - pierwociny języka mogą obejść się bez jakiejkolwiek składni, ale po osiągnięciu pewnego progu (400 znaków językowych) staje się ona koniecznością. Próg koherencji wyznaczający wrodzonej, uniwersalnej gramatyce zdolność do sensownej komunikacji wewnątrz populacji, po przekroczeniu którego skończona liczba symboli może być użyta na nieskończenie wiele sposobów
4. Noam Chomsky - hipoteza wrodzonej kompetencji językowej (powszechność języka, wszystkie języki naturalne są dźwiękowe, struktura gramatyczna wszystkich języków jest podobna, rozwój kompetencji językowych jest podobny u wszystkich ludzi i ma charakter stadialny, gramatyka nie podlega ewolucji)
           - hipoteza uniwersalnej gramatyki

To co biologiczne jest w języku stałe, to co kulturowe, indywidualne jest zmienne.

Przekładalność jest możliwa na poziomie ogólnym bo :
1. desygnaty poszczególnych są różne i uzależnione od doświadczenia kulturowego i społecznego
2. w każdym języku są pojęcia nieprzekładalne
3. struktury idiomatyczne można przełożyć w niewielkim stopniu
4. sens tekstu jest modyfikowany przez kontekst
5. język ma warstwę ukrytą sensu, intuicji

Język jest systemem, a wszystkie elementy są od siebie uzależnione.
Język
- system znaków, które reprezentują rzeczy, zdarzenia czy stany, dopiero w systemie znaki nabierają pełnego znaczenia.
- system reguł, które decydują o sensowności wypowiedzi i jej komunikatywności.
- system społeczny - i produktem i składnikiem społecznej świadomości i narzędziem przedstawienia treści społecznej świadomości
- system abstarkcyjny - narzędzie wyodrębniania cech istotnych czy ogólnych.

Właściwości języka :
1. brak fizycznego podobieństwa między znakami językowymi i przedmiotami (wyjątek onomatopeje np. klik)
2. wszystko co można zrozumieć można też powiedzieć, a wszystko co można powiedzieć,  można też zrozumieć
3. kreatywność i generatywność (wynika z tego, że język to system znaków i reguł)
Reguły dotyczą gramatyki i sensu - ich zastosowanie umożliwia generowanie nieskończonej liczby zdań. Generatywność objawia się zdolnością do tworzenia zdań nowych. Dotyczy i konstruowania i rozumienia nieskończonej ilości nowych wypowiedzi. Inny przejaw generatywności - tworzenie nowego słownictwa, specjalnych języków zawodowych, programowania (reakcja na zmiany w kulturze materialnej i duchowej społeczności)
4. elastyczność - to samo zdanie może w różnych okolicznościach znaczyć coś innego
5. szczególny przypadek elastyczności - wieloznaczność (te same symbole mają różne znaczenie, ten sam obiekt bywa opisywany przez wiele znaków językowych)
6. język nie musi mieć związku z rzeczywistością (nie musi respektować zasad reguł prawdy i fałszu) - sprzeczne z reprezentacyjną funkcją języka.

Funkcje języka :
1. reprezentacyjna
2. komunikacyjna
3. sprawcza

Funkcja reprezentacyjna :
Znaki językowe reprezentują jakieś obiekty, stany rzeczy, zdarzenia, czynności, relacje.
Wieloznaczność np. zamek
Reprezentacja może mieć wiele poziomów, ten sam obiekt reprezentowany na różnych poziomach ogólności np. jako jaskółka, ptak, kręgowiec, zwierzę, ożywione.
Reprezentacja ma charakter zmienny - w zależności od czasu np. cham kiedyś i obecnie.
Reprezentacja jest zależna od indywidualnych, a szczególnie kulturowych różnic w systemach znaczeń.
Pojęcia naturalne :
- brak wyrazistości komunikatów
-koncepcja że siatka pojęć zbudowana jest z jednoznacynzch i dobrze zdefiniowanych kategorii - np. trójkąt, kwadrat
- dysponujemy co najmniej dwoma typami pojęć :
1. pojęcia matrycowe
2. pojęcia naturalne np. wygłup, typowy Polak
Eleanor Rosh - "co jest bardziej ptakiem - wróbel czy bocian"
- wysoka zgodność badanych grup w sposobach kategoryzacji (kulturowe źródło klasyfikacji)
- przekonanie o typowości danych obiektów jako repezentantów kategorii (typowy, normalny)
- nie ma związku z kalsyfikacją obiektu jako typowego ani z sympatią do obiektu ani też z poziomem ogólności danej kategorii
- typowość obiektów wpływa na decyzje semantyczne - mniej czasu potrzeba aby rozpoznać typowy obiekt i rozpoznać znaczenie danego pojęcia
- obiekt typowy jest bardziej oczekiwany niż nietypowy
- obiekt typowy (stereotypowy) częściej stanowi punkt odniesienia w ocenach niż obiekt nietypowy
- w opisach obiektów używamy tych cech, które odnoszą się do obiektu typowego.
Pojęcia - nazwy dla kategorii obiektów powstają najczęściej w wyniku kumulowania się doświadczenia. To co powtarza się najczęściej, co jest typowe - staje się prototypem konstytuującym pojęcie
Egzemplarz typowy i zakres różnorodności - źródło doświadczenia indywidualne i kulturowe.
Homogeniczne doświadczenie - wąski zakres pojęcia - niewielka odmienność od prototypu wystarczy, aby dany egzemplarz wykluczyć poza zakres pojęcia. Efektywniejsze komunikacyjnie.
Doświadczenie różnorodne - szerszy zakres pojęcia, w którego zakres wchodzą obiekty stosunkowo odległa od prototypu.Bardziej plastyczne, ale źródło błędów komunikacyjnych.

Komunikacyjna funkcja języka.
Najbardziej podstawowa - nakierowana na przekazanie innemu człowiekowi pewnej treści.
Różnego rodzaju (Searle) :
1. stwierdzenie
2. dyrektywy
3. zobowiązania
4. ekspresje
5. deklaracje (w tym werdykty)
lub (Nofsinger) :
1. obietnice
2. życzenie
3. groźba
4. oferta
5. rozkaz
6. komplement
7. powitanie

W komunikacyjnej funkcji języka ważne są :
1. odmienności różnych typów komunikacji
2. reguły językowe
3. reguły społeczne - określają co komu wolno, co jest dozwolone, a co tabu
Reguły komunikacyjne (zwłaszcza społeczne) w sposób jawny lub ukryty ustalają pewne normy jakie powinny spełniać komunikaty i wynikają z tendencji psychologicznych :
- koncentracja na Ja lub koncentracja na własnej grupie
- odzwierciedlają podział ról i związane z tym sposoby komunikacji

Funkcja reprezentacyjna i komunikacyjna są od siebie niezależne.
Funkcja reprezentacyjna jest determinowana przez rzeczywistość (język oddaje tu cechy rzeczywistości), natomiast funkcja komunikacyjna w ten sposób nie jest ograniczona w związku z czym komunikat nie musi być zgodny z rzeczywistością, choć musi szanować reguły komunikacyjne.
Maksymy Grice`a efektywnej komunikacji :
1. maksyma ilości (wnoś informacji tylko tyle ile jest niezbędne)
2. maksyma jakości (mów o tym na co masz dowody i o czego prawdziwości jestś przekonany)
3. maksyma odpowiedniości - mów na temat
4. maksyma sposobu - unikaj dwuznaczności, niejasności, pustosłowia, bądź logiczny


Różnorodność języków w codziennej komunikacji.
W zależności od kontekstu czy okoliczności w jakich ludzie funkcjonują :
1. język opisu (funkcja reprezentacyjna)- najczęściej zdania oznajmujące, język bogaty, rozbudowany, maksymalizacja liczby znaczeń, znak wiele znaczeń
2. język poleceń (funkcja dyrektywna, sterująca) - najczęściej zdania rozkazujące, liczba znaczeń zredukowana, polecenia jednoznaczne, znak tylko jedno znaczenie, aby operacja została doprowadzona do końca, na początku dokładne i sumienne, funkcja reprezentacyjna i forma zredukowane do minimum - później
3. pytania i pseudonimy - oznajmiają o istnieniu pewnego stanu rzeczy, ale zawierają oczekiwania, sugestie i ukryte polecenia.

Reprezentacja :
trójkąt semiotyczny Odgena i Richardsa :
myśl (odniesienie) - słowo lub symbol - rzecz (desygnat)

Marti Buber : życie powinno zawierać : mówienie, myślenie i działanie

4. język oceniania (język obserwatora odwołujący się do kategorii moralnych)
Kelly - koncepcja konstruktów osobistych
Steven Duck - przy ocenianiu używamy następujących konstruktów :
a) dotyczących wyglądu
b) dotyczących roli (np. przełożony, podwładny)
c) dotyczących interakcji (np. serdeczny, zimny)
d) dotyczących funkcjonowania psychologicznego (np. pracowity, leniwy, ekstrawertyk)
Wskutek tego tworzy się sąd oceniający o osobie jako takiej (np. dobra-zła, ważna-nieważna).
Wojciszke, Dowhyluk, Jaworski - język oceniający stosujemy chętnie do charakterzowania innych, rzeadziej siebie, a jeśli tak to pozytywny.
Andrzej Szmajke - użycie języka oceniającego jako zabieg atoprezentacyjny, wtedy gdy zamierzają kierować wrażeniemi, jakie na ich temat powstaje u innych.

Język publiczny, język prywatny

Język prywatny (na użytek niewielkiego kręgu osób w danym momencie pozostających razem) :
- mniej formalny
- bogatsze słownictwo
- tendencja do opisywania zjawisk społecznych w kategoriach poznawczych
- duża rola gestykulacji

Język publiczny :
- bardziej formalny
- częściej odwołuje się do standardowych zwrotów
- akcentuje przewagę i władzę (spostrzegane przez odbiorców negatywnie)
- wywołuje tendencje do uległości
- koncentracja uwagi na przeszłości, pieniądzach
- akcentowanie negatywnych emocji np. gniewu
- silniej apelujący
- mniej komunikatywny
- silniej wyrażona funkcja dyrektywna, sterująca niż opisująca.

Przełączanie się między obiema formami języka w sposób bezrefleksyjny na podstawie dyskretnych sygnałów np. społecznych.

O sobie i o innych.

Dla opisania siebie i własnych czynności (Wojciszke) - określenia sprawnościowe, opisujące umiejętności, kompetencje, sprawności własne traktowane jako przesłanki lub wyjaśnienie własnych czynności, więcej informacji pozytywnych i są wyrażane za pomocą kategorii bardziej abstrakcyjnych, jeżeli sądy negatywne o sobie - to bardziej konkretne niż o innych i niż sądy pozytywne o sobie.
Dla opisania innych ludzi i ich zachowań - określenia wartościujące - wartość moralna, wartość estetyczna.
Przełączanie się z języka aktora na język obserwatora - automatycznie.

Język o "swoich" i język o "obcych".

W opisach czynności i zadrzeń :
1. reguła incydentu (zachowanie nietypowe, wyjątkowe, incydentalne)
2. reguła powtarzalności (zachowanie typowe, powtarzalne)

Mass i Arcuri - używanie tych reguł uzależnione od tego :
- czyje zachowanie opisujemy (własne czy cudze)
- od walencji tych zachowań (dobre czy złe uczynki)

Reguła incydentu :
- pozytywne uczynki obcych
- negatywne uczynki swoich

Reguła powtarzalności :
- pozytywne uczynki swoich
- negatywne uczynki obcych

Tendencja bezrefleksyjna, nasila się wraz ze skłonnością do faworyzowania grupy własnej oraz deprecjonowania grupy obcej, szczególnie w wypadku silnych uprzedzeń. W stosunku do obcej - gotowość do stosowania epitetów, surowość sądów.
Poglądy o zachowaniach :
- oczekiwanych - pozytywnych grupy własnej, negatywnych grupy obcej - bardziej ogólne, abstrakcyjne
- nieoczekiwanych - negatywnych u swoich, pozytywnych u obcych - w formie bardziej konkretnej

Język kobiet i język mężczyzn - różnice są, ale większość przekonań to stereotypy.

Robin Lakoff :
Kobiety :
- częściej formułują komunikaty zawierające propozycje, podparte zdaniami dodanymi, częściej wyrażają zaprzeczenia i zastrzeżenia, rzadko przeklinają, rzadko teksty o seksie, lepiej opisują właściowości fizyczne rzeczy np. kolory.
- styl okrężny, szczegółowy, kontekstualny, emocjonalny (Mulac, Bradac i Gibbons)
- pewne właściwości tylko wtedy gdy pozostają w interakcji z mężczyznami

Timmerman :
Mężczyźni :
- używają języka nacechowanego siłą
- styl wprost, zwięzły, osobisty, instrumentalny, pragmatyczny

Język dialogu i język monologu.

Monolog - specjalny rodzaj komunikatów wewnętrznych :
- ekspresje
- wspomnienia
- wyobrażenia ujęte w słowach
- samoinstrukcje
- plany
- ostrzeżenia
- sugestie
Funkcja - pomocniczy środek w procesie myślenia.
Może być prowadzony w obecności innych :
- spowiedź
- zwierzenie
- przechwałki
Funkcja autoprezentacyjna.

Dialog - osiągnięcie czegoś więcej niż wrażenie :
1. sytuacja wpływu społecznego (Doliński)
- uległość większa gdy ofertę poprzedza dialog
monolog aktywizuje schemat rozmowy z nieznajomym
dialog - schemat rozmowy ze znajomym
2. formuły grzecznościowe, życzenia, powitania, gratulacje, kondolencje - mają zrytualizowany charakter - aktywizują przynależność do tej samej społeczności - mechanizm tożsamościowy, a nie afiliacyjny.
Zależne od nastroju (Forgas) :
- nastrój pozytywny - zmniejsza gotowść do uprzejmego dialogu
- nastrój negatywny - zwiększa gotowość do uprzejmego dialogu.

Język monologu wewnętrznego może być skrajnie uproszczony, niepoprawny, niegramatyczny bo intencja komunikacyjna znana jest podmiotowi.
Prawo powszechnej zgodności - skłonni jesteśmy sądzić, że inni myślą to samo, co my.

Język prawdy i język kłamstwa.

Ponad 60% rozmów zawiera kłamstwa, przeciętny badany mówi 13 kłamstw tygodniowo.
Kłamstwa są w dużej mierze kierowane do osób o wyższym statusie.
Kłamstwa - intencjonalnie komunikowanie zdania zawierające fałszywe informacje.
Ekman - język kłamstwa jest skomplikowany, pojawiają się błędy językowe, przejęzyczenia, słownictwo jest uboższe, wypowiedzi zazwyczaj krótsze (również fałszywe wspomnienia)
Kłamstwu towarzyszy pobudzenie emocjonalne i ludzie za pomocą wskazówek werbalnych i niewerbalnych potrafią wykryć kłamstwa innych.

Strategia wykrywania kłamstw (Kalbfleisch) :
1. zastraszenie
2. sytuacyjna rezygnacja
3. dyskomfort i ulga
4. blef
5. łagodne poszturchiwanie
6. pomniejszanie
7. sprzeczność
8. zmieniona informacj
9. szczelina w obronie
10. otwarcie
11. wskazywanie sygnałów oszustwa
12. troska
13. zachowywanie status quo
14. podejście wprost
15. cisza, milczenie

Sprawcza funkcja języka.

- przepowiednie
- klątwy i zaklęcia
- magia
- modlitwy
funkcje uspokajające, radzenie sobie z problemami, wpływ na zdrowie.

Czy myśli to ukryte słowa
Proces myślenia nie wymaga języka.
Wypowiedzi językowe mogą być całkowicie bezmyślne.
Jest możliwa separacja języka od myślenia, ale nie konieczna, ani nie jest korzystna.
Zdolność operowania symbolami językowymi zwiększa możliwości poznawcze człowieka.

STRUKTURALIZACJA  ZASOBÓW DOŚWIADCZENIA

Procesy informacyjne (gromadzenie, przechowywanie, odtwarzanie, komunikowanie).
Człowiek ma w głowie 180 milionów odpowiedzi tak lub nie na różne pytania.
System informacji :
- katagolowanie - dzięki temu dostępność do informacji.

Porządek doświadczenia :
- pojęcia
- schematy poznawcze, skrypty
- hierarchizacja w obrębie struktury doświadczenia, układy funkcjonalne
- cechy formalne doświadczenia

Podobieństwo rodzinne :
- nie ma jednej cechy wyróżniającej
- po czym poznajemy kategorie
Kaufman : zdolność do porządkowania rzeczy według kryteriów wcale nie jasnych i świadomych.
eksperyment : bracia Smith (twarze)
- jako zasada porządkująca, wewnętrzne zróżnicowanie, ale myślimy, że należą do tej samej kategorii
- obiektywnie niepodobne w szczegółach, podobne - w ogólnym obrazie.

Koncepcje pojęć :
sposób jednoznacznego porządkowania świata
Właściwości :
1. pojęcia naukowe
- co to jest kwadrat (jasna odpowiedź)
- ograniczona liczba cech wystarczających do zakategoryzowania
- skończona liczba egzemplarzy
- kategoryczne
- jednoznaczne przyporządkowania

Ale w codziennej komunikacji jest inaczej np. rmb to taki nierówny kwadrat.
Problemy z definiowaniem - prace Ludwiga Wittgensteina - "urocza sukienka", "gra", "broń", "ozdoby".
"Czego się nie da powiedzieć należy przemilczeć"
Niektóre kategorie trudno definiować, rozpoznawalne, ale sposoby rozpoznawania niejasne.
Oprócz pojęć naukowych, twardych są pojęcia rozmyte, bez jasnych granic.
Koncepcja pojęć rozmytych.

Eksperymenty Clarca Hulla (behawiorysta) 1920
- obrazki - znaki z chińskiego alfabetu, w wierszach wszystkie znaki ze wspólnym pierwiastkiem, obrazek z pierwszej serii (to jest li), potem losowo 12 innych i uczono nazwy. Później w losowym porządku 12 serii, osoba badana miała rozpoznać jaki to znak.
Rozpoznanie  - w serii 2 - prawie 30% ludzi rozpoznawało, w serii 6 prawie 60% rozpoznań.
Badani trafnie rozpoznawali, ale nie potrafili powiedzieć dlaczego przyporządkowywali do danej kategorii.
Trafność kategoryzacji w miarę rozpoznawania - coraz lepsze, ale mogą nie znać kryteriów kategorii.

Eksperyment Eleanor Rosch - przełom.
- kawaler : nieżonata dorosła osoba płci męskiej (czy się zgadzasz ?)
- czy Tarzan jest kawalerem ?
duża część osób mówiła, że nie
- czy papież jest kawalerem ?
prawie wszyscy, że nie
Mimo, że operujemy jasnymi definicjami, to stosując mamy do czynienia z odstępstwami.
- co bardziej jest ptakiem - wróbel czy bocian ?
nie było wątpliwości, badani odpowiadali, że wróbel
naukowo : albo jest ptakiem albo nie
- co jest bardziej nauką : fizyka czy historia ?
- kto jest bardziej mężczyzną : pilot czy duchowny ?
Setki badań sprawdzających i uzupełniających.

Struktura pojęciowa jest stopniowalna, a nie dychotomiczna (albo należy albo nie).
Co jest typowym przedstawicielem kategorii.
Stopień typowości - 1 bardzo typowy, 7 - bardzo nietypowy

rzecz                typowe                    nietypowe
owoc                jabłko                    oliwka
sport                football amerykański            podnoszenie ciężarów
ptak                drozd amerykański            nietoperz
środek transportu        samochód                narty
przestępstwo            morderstwo                włóczęgostwo
choroba            nowotwór                grypa
jarzyna                marchew                pikle

Eksp. Ripsa (skalowanie wielowymiarowe : wielkość i udomowienie)
opisy ptaków
skalowanie wielowymiarowe - procedura statystyczna, grupowanie podobnych i oddalanie niepodobnych, jednocześnie na wielu wymiarach.
wymiary : wielkość i udomowienie



       *
Następnie opisywali ptaka.
Ukryty mechanizm porządkowania, systematycznie się replikuje.
W nauce - dążenie do udowadniania, że to nieprawda, procedura falsyfikowania.
Zarzuty : pytając o typowość dano skończoną pulę obiektów (np. wśród ptaków krowa) - błędy proceduralne.
Może to zależy od tego, co lubimy, częstość używania słowa w języku.
Systematyczne badania.

Cechy pojęć naturalnych :
- brak korelacji z atrakcyjnością (bez preferencji osobistej)
- brak korelacji z częstością występowania w języku potocznym
- brak korelacji z poziomem ogólności
- znaczna zgodność odpowiedzi w populacji
- kulturowe różnice (inaczej w USA, inaczej w Nowej Zelandii) - kulturowe uwarunkowania nabywania kategorii
- odbicie w języku codziennym (normalny, typowy, par exelance np. typowy ptak)
- skracanie czasu decyzji semantycznej (jakiego słowa użyć w zdaniu)
to co typowe - na wierzchu, dostęp dobry, ułatwiony
- prawdopodobieństwo generowania nazwy (zależy od tego jak typowy egzemplarz, jeśli typowy to duże prawdopodobieństwo wymienienia jako pierwszego)
- punkt odniesienia w porównywaniu (porównuje się czaplę z wróblem, grypę z nowotworem)
- to co jest typowe jest wyróżnione
- tendencja do przeceniania liczby typowych (badania nad wyznaniami)
* jest 4,5 mld osób na świecie, osób z różnych wyznań pytano ilu jest wyznawców twojego wyznania, okazało się po sumowaniu odpowiedzi, że powinno być na świecie 3 razy więcej ludzi
* szacowanie częstotliwości występowania różnych przedmiotów (Trzebiński) - np. Fiat 126p
- to co typowe częstsze niż inne, to co zdarza się często nabiera cech typowości
- lepsze dopasowanie do zdania (pięknie lata)
............ pięknie lata - większe prawdopodobieństwo uzupełnienia zdania słowem wróbel - to co typowe, ale nie najlepsze dopasowanie do charakterystyki
- lokalizacji w przestrzeni semantycznej.

Nasze kategorie są zbudowane następująco :
- centralne miejsce : obiekt najbardziej typowy
- wokół egzemplarze coraz mniej typowe
- jeżeli ktoś ma homogeniczne doświadczenia (np. Antarktyda - tylko pingwin jako ptak)
- dla ornitologa dużo większa
- jednorodność lub niejednorodność decyduje jak wygląda kategoria

Pojęcia naturalne składają się z (Rosh) :
1. idealnego przedstawiciela kategorii
2. zakresu dopuszczalnej różnorodności

Im kategoria węższa (homogeniczna) tym bardziej jest wrażliwa na odstępstwa, mniej zdolna do tolerowania różnicy.

Zasady tworzenia doświadczenia :
1. sekwencyjna (pamięć autobiograficzna) - odwzorowanie porządku czasowego (zwłaszcza nietypowe) - chronologia
umożliwia łatwy dostęp do danych, gdy skonkretyzujemy przedział czasowy
2. zasada statystyki doświadczenia (ważniejsze to co częstsze) bo staje się typowe
3. zasada centralności - organizacja doświadczenia wokół kategorii o dużym znaczeniu np. Ja, trauma)
np. na Opolszczyźnie - za Polołka, za Niemca, terołzki
po trzęsieniu ziemi, przed trzęsieniem ziemi
wokół Ja
Te trzy porządki koegzystują, pozwalają na szybkość dostępu.

Schematy poznawcze (Fiske i Taylor)
pod względem treści :
1. schematy dotyczące osób (typowy Polak, typowy człowiek, typowy student)
bardziej lub mniej stereotypowe
zbiór właściowości, stanów, zachowań
2. schematy dotyczące Ja (stany własnego ciała, zdrowia, wyglądu, cechy osobowości - typowe) - dostrzeganie zmian
3. schematy ról społecznych (ksiądz, dj, lekarz)
właściwości związane z rolami społecznymi
role dość precyzyjnie określone
kategoryczne
odstępstwa od ról - rzadkie
4. schematy zdarzeń (pokaz mody, wykład uniwersytecki, mecz tenisowy)
stałe scenariusze - skrypty

Istnienie pewnych stanów normalnych (typowy ....)

Schematy poznawcze (David Rumelhart)
1. schemat jako gra (aktorzy, scena, rekwizyty, scenariusz, autoprezentacje)
terapia, spowiedź
2. schemat jako teoria zjawiska lub zdarzenia (opis, interpretacja, przewidywanie)
teoria pochodzenia różnych chorób - potoczne, ale mające wpływ na postępowanie
3. schemat jako procedura (przepis rozpoznawania płci, rozpoznawanie swoich i obych np. akcent, po czym poznaje się, że ktoś jest dorosły - 10 - cio latki wiejskie rozpoznawały po 3 cechach : pije, bije , jest zmęczony
np. uczenie dziecka języka od pojęć ogólnych, potem podklasy - chłopiec wymyślał sam, uczenie się od końca (bo my dochodzimy do generalizacji na końcu)

Cechy systemu doświadczenia

1. pytanie o adekwatność : czy doświadczenie jest zgodne z rzeczywistością ?
filozofowie idealiści subiektywni - nie
filozofowie materialiści dialektyczni - tak
psychologowie :
- ekonomizacja poznania : schematyzm, fragmentaryczność, gubienie szczegółów, eliminowanie zbędnej różnorodności
- dynamika adekwatności : zapominanie, biasy (skrzywienia, tendencyjność, otorbienia - odizolowane fragmenty doświadczenia - p. traumy)
- niepewne kryteria adekwatności doświadczenia (obiektywnie niesprawdzalne, subiektywne niewiarygodne)
jedyne - ile osób podziela to samo
- uchylanie się od odpowiedzi

2. użyteczność informacji
- narzekanie na jałowość wiedzy
- Alberto Moravia - komunikatywność
- różne miary użyteczności :
* bieżące zadania (np. przepalona żarówka) - z tej perspektywy mało rzeczy użytecznych
liczba ograniczona, stereotypowa - wystarczy wiedzieć mało, ale jeśli chcemy
* maksymalizacja sukcesu zadaniowego (np. makijaż artystyczny)
* typowe, życiowe zadania (praca, wychowanie dzieci, kuchnia, zdrowie)
stopniowe zmniejszanie się liczby informacji użytecznych - to sprawia typowość zadania
* nadwyżka informacji pragmatycznej (zmiana warunków)
trzeba wiedzieć jak najwięcej, bo nie wiemy co się w przyszłości przyda
* użyteczność negatywna (np. medycyna niekonwencjonalna)

Cechy formalne systemu doświadczeń :

1. zasoby ilościowe (bogate czy ubogie)
- ludzie, którzy wiedzieli wszystko (Aleksander von Humboldt, Lew Landau - z dziedziny fizyki)
- pobieranie próbek (egzaminy)
- nadwyżka w stosunku do aktualnego zadania (np. przybornik dywersanta - nadmanganian potasu i cukier - ogień)

2. zróżnicowanie
- specjaliści vs encyklopedyści
- muzyka Verdiego, życiorys Lennona (zawodowi teleturnieiści)

3. wielowymiarowość - złożoność, powiązanie z innymi elementami (Li Wang)
eksp. zmiana stereotypów u dzieci, historyjka o chłopcu Li Wang - dzieci opracowywały na podstawie wiadomości - innych, różne grupy - różne wiadomości, konfrontacje, spory - rozbudowanie schematu o nowe wiadomości, nie było patrzenia jednowymiarowego np. Cygan kradnie

4. wewnętrzna zgodność i dysonanse
całkowicie zgodny - niezdolny do tolerowania nowej informacji
gdy są dysonanse - trzeba asymilować nowe informacje

5. oryginalność - pospolitość


Cechy funkcjonalne doświadczenia :

- otwartość i asymilatywność
umysły zamknięte - niezdolne do tworzenia nowych kategorii  i przyjmowania nowych informacji
np. Indianie - kategoryzowanie ludzi, później czarni biali ludzie
- plastyczność - zdolność do rekrutowania wielu funkcjonalnych układów
- hierarchiczność :
* ogólność
* ważność
* dobroć (wartość) - co jest lepsze od czego
* pewność subiektywna - czego jestem pewny (pewni co do wiedzy o sobie, ale niepewni czy tyki jestem na pewno)
* moc regulacyjna
syndrom lęku przed niepowodzeniem z doświadczeń szkolnych




Podsumowanie :
Homogeniczność lub złożoność doświadczenia prowadzi do kształtowania się odmiennych obrazów świata.
Istnieje wiele potencjalnych porządków doświadczenia.
Elementy doświadczenia rekrutowane są przez wymagania sytuacji np. zadania (cechy sytuacji decydują o tym co przychodzi do głowy).

PROCESY ADAPTACYJNE

procesy afektywne (emocjonalne)
procesy motywacyjne
radzenie sobie ze stresem
różnice indywidualne

Adaptacja
przykłady :
- peruwiańscy Indianie - wysokość powyżej 4000 m - systematyczny głód tlenowy,
zmiany adaptacyjne organizmu :
- inne ukształtowanie klatki piersiowej (beczułkowate) - większa aktywna powierzchnia płuc
- pingwiny na Antraktydzie - w stadach, im zimniej tym stado bardziej spoiste i drepczą i zmieniają położenie - ci na zewnątrz do środka i odwrotnie, nie ma zmiany w organizmie, ale wzorzec zachowania zapewniający przetrwanie
- rytm serca i mózgu
niewielka dysfunkcja i śmierć
zaburzenia w rytmie serca - mózg nie zaopatrtony w tlen i nie oczyszczony z produktów przemiany materii, mechanizm - omdlenie, utrata przytomności
adapatcyjnie - środek do celu - ciało zmienia pozycję na horyzontalną i krew rozlewa się po organizmie i dopływa do mózgu
mechanizm awaryjny (zaburzenie rytmu - niedotlenienie)
nocne utraty przytomności
- przyśpieszenie akcji serca (lęk) - fizjologicznie niedostrzegalne, psychologicznie reakcja lękowa, silne potrzeby afiliacyjne - szukanie towarzystwa
- pawiany płaszczowe (badania Hansa Sigga) na pustyni etiopskiej
struktura społeczna - zróżnicowanie co do wielkości - samiec 3 razy większy od samicy
rodzina - samiec, 2 samice, dzieci, swoisty podział ról : samic - ochrona rodziny, jedna samica - zdobywanie pożywienia, druga - wychowanie dzieci, w nocy - dzieci z rodzonymi matkami, w dzień przegrupowanie.
Struktura społeczności zapewniająca przetrwanie
- badania socjologiczne - górale z Podhala w Chicago, pracowali w rzeźniach, nie mówili po angielsku, separowani społecznie, tworzyli kolektywy seksualne - 4 mężczyźni inwestowali w sprowadzenie z Polski kobiety, która świadczyła usługi seksualne i zapewniała im prorodzinne życie.

Heider : układy zrównoważone i niezrównoważone
- pLo pLx xLo (wszyscy się nawzajem lubią) - duże szanse przetrwania, system zrównoważony wewnętrznie i trwały
- pDLo pDLx xDLp (wszyscy się nie lubią) - zrównoważony i nietrwały
- pDLo oLx pDLx (ja ich nie lubię, a oni lubią się nawzajem) - mieszany, zrównoważony, długi czas trwania
- pLo xLo oDLx (typowy trójkąt : Mariola kocha Stefana, Zocha kocha Stefana, Mariola nienawidzi Zochy i nawzajem) - niezrównoważony, nietrwały i musi się zmienić
Te mechanizmy niekontrolowane przez świadomość - nie zmieniamy zrównoważonego.

Dwa podejścia do adaptacji :
1. tradycyjne : dostosowanie się do wymogów sytuacji, czy panujących warunków by koszty były mniejsze - zmiana w osobniku.
2. współczesne : optymalizacja relacji między organizmem (jednostką) i otoczeniem, może to być zmiana warunków, otoczenia
- zasada minimalizacji wysiłku : poprzestawanie na rozwiązaniach wystarczających w danych warunkach, wcale nie najlepszych, nie najbardziej optymalnych np. sposób odżywiania człowieka wystarczający, ale nieekonomiczny, najbardziej ekonomiczyn - fotosynteza, wizja Stanisława lema - optymalna fotosynteza
np. układ serce - mózg
- tworzenie układów zrównoważonych - subiektywne niezrównoważenie, spostrzegane jako dysatysfakcjonujące
- żyjemy w świecie przekształconym dzięki adaptacji, a nie naturalnych
- człowiek żył w środowisku, które przekształcał (cecha homo sapiens)
- jeżeli człowiek wymrze : skrajne zagęszczenie ( w dużych miastach mniejszy przyrost naturalny), u szczurów kontrola nad rozwojem płodu (rozpuszczanie płodu w ciele matki gdy warunki życia uniemożliwiają utrzymanie potomstwa), katastrofa termojądrowa

Warunki konieczne adaptacji :
1. istnienie standardu adaptacyjnego (jaki stan rzeczy jest pożądany)
stan z punktu widzenia przetrwania gatunku pożądany
- tlen, temperatura etc.
- standardy punktowe (to i tylko to) i przedziałowe (od.... do....) np. lekki deficyt tlenu, ale w granicach
2. zdolność do rejestrowania odchylenia (próg wrażliwości)
detektory poznawcze - światło cień
detektory emocjonalne
detektory behawioralne - zachowanie niespokojne
3. granice dopuszczalnego odchylenia (zakres tolerancji)

Standardy stanu normalnego : (najważniejsze)
co jest normalne w danych warunkach
1. standardy biologiczne (skład powietrza, tlen azot vs tlen hel)
- oddychanie powietrzem, ale przed urodzeniem - tlen z krwioobiegu matki (małpy metoda usta usta, uczenie noworodka oddychania)
- na dużych głębokościach tlen z helem bo jest lepiej przyswajalny
- oparzenie, odmrożenie - granice temperatury
2. ukształtowane w wyniku uczenia się - co się jada, standrdy higieniczne - co jest normalne uczymy się, system preferencji
3. ukształtowane w wyniku uczenia się społecznego (badania kobiet w Koninie, po czym poznaje się, że ktoś jest dorosły)
ideał mężczyzny - nie pije i nie bije
4. standardy językowe (sauna w Kasprowym)
- zakres języka wulgarnego
5. standardy wyglądu (jeansy Jacka Kuronia)
6. standardy grzeczności (podawanie ręki na Śląsku, w Finlandii, wizyta w saunie)
na Śląsku nie ma zdrobnień, rękę podaje się mężczyznom i podaje tylko mężczyzna
7. standardy życia społecznego (posłuszeństwo, złe dziecko, opowieść Watta o podejrzanych korupcjach)
różnice kulturowe :     Zachód, USA - złe dziecko - ćpanie
           Chiny - nie umie pracować z rówieśnikami
           Japonia - nie szanuje starszych
8. standardy korupcyjne i naruszania norm uczciwości (np. ściąganie)
9. standardy obyczajności (afery erotyczne Clintona i Mitteranda)

Standardy stanu pożądanego - czy to co normalne, ale czasami lepsze
1. porównania jako źródło standardów
- tu i tam
- wtedy i teraz
2. fantazjowanie i twórcze myślenie jako źródło standardów
(różne możliwe stany Ja lub nagłe odkrycie)
Lemury i trzęsienie ziemi, trudny dostęp do wody, lemur zamoczył ogon i zaczął z niego pić, inne zrobiły to samo.

Rozbieżność ze standardami - koncepcja Habera - budzą reakcje afektywne - emocje.


*


zgodność ze standardem - żadne emocje
niewielkie odchylenie - zainteresowanie, orientacyjne, poszukiwanie
większe odchylenie - emocje negatywne :     nuda (zubożenie środowiska)
                       strach
                       panika

Koncepcja Łukaszewskiego
pozytywny lub negatywny, w miarę wzrostu rozbieżności - emocje.
Tendencja początkowa - utrzymanie stanu początkowego
Tendencje późniejsze - zmiany

Wielkość rozbieżności        Typ aktywności        Charakterystyka aktywności

zgodność            asymilacja            pobieranie informacji, włączanie                                     istniejących struktur,                                             podtrzymywanie struktur,                                         tolerowanie rozbieżności, reakcje                                     orientacyjne, poszukiwanie                                         dodatkowych informacji

średnie rozbieżności        zwalczanie            odrzucanie napływających                                         informacji, zmiany w otoczeniu

duże rozbieżności        wahanie            częściowe zmiany, poszukiwanie                                     kompromisu

rozbieżności zbyt duże        uleganie            podporządkowanie się                                         napływającym informacjom,                                         zmiany w sobie samym

                               pogodzenie się z sytuacją, której                                     nie można zmienić

                               zanika aktywność, utrata                                         motywacji, rozpad struktur

Procesy adaptacyjne a poznanie
1. teoria dysonansu poznawczego
- zmiana jednego przekonania lub obu pozostających w dysonansie
- przyjmowanie dodatkowych założeń pozwalających pogodzić wykluczające się przekonania
Festinger - dysonans źródłem przykrości
2.  założenie o podobnym prawodpodobieństwie trafności

Adaptacyjne mechanizmy afektywne :
- procesy adaptacyjne (standardy, wrażliwość, tolerancja)
przesłanką są procesy emocjonalne i motywacyjne
- dążenie i unikanie
- zachowania celowe
Procesy emocjonalne i motywacyjne przesłankami kształtowania się nowych standardów.

Baumaister : zaburzenia samoregulacji :
- sprzeczne standardy (np. rodzice i koledzy)
- brak monitorowania działań
- deficyt hamowania (np. obżarstwo, szóste piwo)
- inercja (bezład)
- brak uwagi
- efekt śnieżnej kuli (toczy się)
- pogodzenie się














PROCESY EMOCJONALNE

W psychologii cykliczne wahnięcia jeśli chodzi o zainteresowanie emocjami. Obecnie większość badaczy - wahnięcie poznawcze.
Wiek XXI - wiek emocji (niektórzy psychologowie). Teraz więcej uwagi poświęca się emocjom.

I. Tradycje romantyczne : emocje vs rozum
Europejska szkoła romantyzmu w odróżnieniu od tradycji Wschodu - przeciwstawiała rozum i emocje.
Niemieccy romantycy : Goethe, Haine oraz polscy i rosyjscy. Zakotwiczenie takiego poglądu.
Goethe "Faust" - mędrzec porzuca wiedzę i daje się porwać namiętności i wyzbywa się siebie.
Tradycja szkodliwa bo odłącza sferę umysłu od emocji.

Gdzie emocje się rodzą ?
Czasami :
1. procesy emocjonalne pelnią funkcje procesów orientacyjnych czyli funkcje procesów poznawczych.
2. emocje - jeden z wielu efektów procesu przetwarzania danych (np. procesy adaptacyjne)
3. bez podstawne jest stwierdzenie, że mogą istnieć emocje bez myślenia i myślenie bez emocji.

II. Po co emocje ?
Nie ma dobrej odpowiedzi na to pytanie.
Frida - po to, żeby energetyzować
Ale emocje zżerają zasoby energetyczne np. depresja - brak sił.
Założenie, że emocje energetyzują jest nieprawdziwe.
Wiliam James - emocje to sposób na zmianę standardów, oczekiwań ludzi.
Procesy pozwalające godzić się ze zmianą np. smucenie się z powodu straty, żeby zrobić nowe miejsce.

III. Czy nie jest to problem interpretacji (skąd wiem co myślę, skąd wiem co czuję) ?
skąd wiem, że myślę - jak powiem to wiem
z emocjami tak się nie da.
Emocje są różnie przeżywane indywidualnie pod względem :
- intensywności
- różnorodności

IV. Czy wszyscy przeżywają emocje tak samo ?
Nie.
Czy istnieją różnice indywidualne (psychopaci vs neurastenicy)
Dąbrowski - "Trud istnienia"
Neurotyzm - forma istnienia w bólu, wrażliwość i mała odporność na bodźce emocjonalne, zaleganie emocji - intensywne i przewlekłe, bardzo subtelne różnicowanie emocji.
Pospieszyl - "Psychopatia"
Psychopaci - tolerancja bólu, mała wrażliwość emocjonalna, niezdolność do przeżywania emocji pozytywnych, niezdolność do rozpoznawania własnych emocji.
Między skrajnościami, pośrednio - inni ludzie.

V. Czy istnieją różnice międzykulturowe (wzorce rozpaczy po śmierci : żal czy gniew) ?
Izraelici - żal i smutek
Palestyńczycy - gniew, mechanizm napędzający nienawiść.
Ta sama sytuacja wywołuje dwa odmienne wzorce zachowania.
Gniew - zablokowanie działania, gdy nie możemy czegoś realizować.
Są kultury gdzie nie występują pewnego typu emocje.
Na Wyspach Oceanii - kilkanaście odmian smutku, którwe w europejskich kategoriach językowych nie mają odpowiednika.

VI. Czy emocje rządzą nami, czy my rządzimy emocjami ?
Zaślepiony wściekłością, oszalał z miłości - ktoś pod wpływem emocji tracił kontrolę nad emocjami, a emocje przejmowały kontrolę - to co najpierw przychodzi do głowy, gdy myślimy o tym temacie.
Nie martw się, uspokój się - czyli człowiek ma narzędzia do kontroli własnych emocji, skrajna postać : bohater powieści stanął nad zwłokami i krzyknął "Przestań!".
Dane : samoinstrukcje np. uspokój się są efektywne, jedna z najprostszych i najbardziej efektywnych technik terapeutycznych.
Możemy kontrolować emocje efektywnie np. kontrola wagi to kontrola impulsów łakomstwa, samooszukiwania się, a kontrola wagi - skutek uboczny.
Obie odpowiedzi na pytanie są prawdziwe - emocje ograniczają zdloność poznawczego opracowywania rzeczywistości, ale umysł może kontrolować emocje.
Czy emocje odbierają rozum ?

VII. Czy emocje są wewnętrznie spójne (uwielbiam się bać - horrory, nie cierpię swoich wzruszeń).
Dwa doświadczenia - pozytywne i negatywne.
Dustin Hoffmann - "Nienawidzę swojej tendencji do wzruszeń"
Emocje nieklarowne, niespójne wewnętrznie.

VIII. Czy zapamiętujemy emocje i w jaki sposób ?
Pamiętamy zdarzenia i emocje z nimi związane.
Jaki poznawczy obraz emocji - trudno odpowiedzieć (jak zapisywane, jak aktualizowane).
Dane : można efektywnie i nierzadko zaktualizować sobie doświadczenie traumatyczne mimo, że z pamięci usunięte - wchodząc po schodach lub biegnąc poprzez zmiany fizjologiczne, pobudzenie organizmu.
Jak ? - nie ma odpowiedzi.
Niektóre procesy emocjonalne mogą w nieskończoność się aktualizować, odtwarzać - luminacje, nawroty emocjonalne po przeżyciach traumatycznych np. po powodzi.
Wybuch wulkanu św. Heleny - badania amerykańskie, ludzie nie mogą się wyzwolić z koszmaru, ciągła świeżość przeżyć.
Mamy dużo informacji o aktualizowaniu procesów emocjonalnych. Ale jak są kodowane - nie ma odpowiedzi.

IX. Co się dzieje z emocjami ? Jak znikają? Jak zmienia się nastrój? Dlaczego przestajemy się bać? Dlaczego mija złość? Dlaczego przestają nas kochać? (ja nie przestaję, ja na całe życie?)
Proces podtrzymywania i trwania emocji wieloletnich np. smutku - bez wyjaśnień.
Eksplozje złości - szybko przechodzą.

X. Jaka jest rola naszego doświadczenia ?
Różnice indywidualne - po części tłumaczone biologią.
Rola doświadczenia - np. przewaga pewnego rodzaju i gotowość do reagowania takim a nie innym zachowaniem.

XI. Czy emocje wobec ludzi i emocje wobec zdarzeń (rzeczy) są takie same ?
np. ukochany notebook i ukochane dziecko
np. pudelek i mąż
Emocje wpisane są w kontekst społeczny, ale również emocje w świecie rzeczy, zwierząt, zdarzeń.
Zwroty językowe - różnica
Stefanowi jest smutno (przedmiotowo) vs Stefan jest smutny (podmiotowo)
Stefanowi jest przykro vs ??? (nie ma analogii)
Wstyd mi (jak jestem sam) vs Wstydzę się (jak jestem z kimś)
Kocham Mariolę vs Kocham Ojczyznę moją
W Polsce - zadziwiające zachowania emocjonalne dotyczące symboli ojczyzny np. profanacja świętości, godło na zderzaku samochodowym, inne wzorce np. u Amerykanów - racjonalność dotycząca symboli.

Odmiany zjawisk emocjonalnych.
1. Cztery klasy zjawisk afektywnych :
- Pobudzenie emocjonalne - ogólne i niespecyficzne np. dzieci w okresie płodowym reagują na wszystkie bodźce tak samo i u noworodków najprostsza reakcja na bazie, której buduje się emocje złożone.
- Treściowo odmienne emocje (złość, radość, itp) - złożone i krótkotrwałe procesy, pobudzenie + odmienność treści.
- Oceny i postawy wobec obiektów (np. sympatia, antypatia) - preferencje, wybieranie np. sondaże wyborcze - kogo bardziej lubią lub mniej nie lubię.
- Generalizacja wtórnego doświadczenia (reguła powszechnej zgodności) - tendencja do sądzenia, że inni myślą i sądzą i czują tak samo co ja  (wszyscy) - znaczenie tożsamościowe - duża kategoria ludzi co czują tak samo.
Reguła uzasadniająca nasze zachowanie.
Eksperyment : Halloween w USA - deindywidualizacja, utrata tożsamości przez zamaskowane dzieci i branie cukierków (prośba, żeby brały tylko jeden), kradzież większej ilości - co nie występowało wtedy gdy dzieci były bez masek, dlaczego wziąłeś więcej niż jeden cukierek - bo wszyscy tak robią.
np. Katolicy - jest tylko 43% w Polsce (systematyczne chodzenie do Kościoła).
np. prawdziwy Polak, prawdziwy Katolik.

2. Społeczne podzielanie kryteriów rozpoznawania
wszyscy jesteśmy zdolni trafnie rozpoznawać emocje - złudzenie powszechne, bo zwalnia nas z obowiązku sprawdzenia czy tak jest faktycznie.
np. czym się martwisz - a ja jestem zamyślony.
Przekonanie, że przy najmniej w obrębie jednej społeczności jesteśmy zdolni do trafnego rozpoznawania emocji.

3. Uwarunkowania biologiczne - mimiczne wyrazy emocji (Darwin) - ekspresja emocji u zwierząt.
- podobne do siebie
- ewolucyjnie ukszatłtowanie wzorców
- uśmiech (u ludzi i małp) jest przetworzoną formą agresji (szczerzenie zębów)
Są takie uwarunkowania biologiczne
- emocje bez uczenia się - strach przed wężami u szympansów i ludzi (przemawiają za bilogią)
reakcja lęku przed wężami - np. Wyspy Pacyfiku gdzie nigdy nie było węży, szympanse, goryle - boją się nawet gdy są urodzone w niewoli
- strach przed pająkami

4. uwarunkowania indywidualne - rozpoznawanie i nazywanie własnych emocji (płaczę - płakałam)
np. 3 letnia dziewczynka gdy było jej źle mówiła - ja placzę, inne stany - ja plakalam - własna kategoryzacja emocji - dwudzielna, całkiem dobra komunikacja własnych przeżyć na podstawie własnego zachowania.

5. Doświadczenie jako mechanizm modyfikacji bólu i lęku (Watson i mały Albert)
warunkowanie klasyczne i generalizacja - prosty trening

6. Badania Melzacka nad bólem : "Ból" :
- naoczność, fizyczyność bólu
- nie wiadomo czy ból jest natury fizjologicznej czy psychologicznej
- możemy panować nad bólem :
* oswajanie bólu i emocji związanych z bólem, kontrola bólu przez redukcję strachu - szkoły rodzenia, proces zmniejszania ładunku emocjonalnego
np. przygotowywanie do przeszczepu serca
* kontrola bólu przez zmniejszanie wrażliwości - znieczulenie np. żołnierz, który się upił i odpiłowując gips odciął sobie nogę.

7. Niko Frijda : pojmowanie emocji
- emocja jest wynikiem oceny (świadomej łub nieświadomej) jakiegoś faktu lub zdarzenia jako wpływającego na interesy podmiotu
* pozytywna - gdy zdarzenie oceniane jest jako zgodne z interesami podmiotu
* negatywna - gdy zdarzenie oceniane jest jako niezgodne z interesami podmiotu.
Emocje polegają na rozpoznaniu.

8. Funkcja emocji polega na uruchomieniu gotowości do realizacji programu działania.
Emocje hierarchizują działania w skali priorytetów lub pilności.
Różne emocje uruchamiają różne programy działania (jedna emocja - jeden program)
Zahamowanie procesu - przez uruchomienie kontremocji (np. złość i rozśmieszyć).
Doświadczanie subiektywne jako szczególny i wyróżniony stan - zmiany somatyczne, mimiczne.

9. Czas trwania różnych stanów emocjonalnych.
Krótko i program - uruchoemienie, ale podtrzymywanie  siłą bezwładności.
Ekspresja - sekundy
Emocje werbalizowane - minuty - godziny
Nastroje - dni - lata
zaburzenia - tygodnie - lata
cechy osobowości - lata - całe życie

Reykowski - cechy emocji :
3 kategorie :
1. znak (+ lub -) - zależnie od zgodności z interesem podmiotu, decyduje o zbliżaniu się lub unikaniu - dwie odmienne klasy zachowań.
2. intensywność (od neutralnego do silnego pobudzenia) - decyduje o intensywnym dążeniu lub unikaniu, ale nie o skuteczno.ci tych reakcji. Kumulacyjny charakter intensywno.ci (wolny przyrost i wyładowanie)
odwrócoen U - intensywność słaba i bardzo duża - sprawność maleje.
Sprawność największa - przy umiarkowanej intensywności, ale zależy od złożoności działania.
*
Prawo Yerksa - Dodsona.
np. podniesienie helikoptera przez żołnierza.
Gdy zadanie, zachowaie proste - duża intensywność może podnieść skuteczność.
Kurt Levine - polepszanie sprawno.ci działania w stukaniu (taping) - im większe pobudzenie - tym lepsze działanie, gdy natomiast badani musieli stukać w rytmie - im większe pobudzenie - tym gorszy wynik.
Kumulacyjny charakter napięcia  : np. uczeń z siekierą na nauczycielkę.
Analiza procesu zanim nastąpi eksplozja - np. obiekt dokuczania przez kilka miesięcy i przelanie kropli.
Kumuluje się napięcie i w pewnym momencie eksploduje, dramatyczne wyładowanie irracjonalne, związek między wzbudzającymi napięcie i ofiarami.
Psychologicznie zrozumiałe zachowania.
3. treść (modalność emocji, strach, gniew, radość) wyznaczona w znacznym stopniu przez interpretację sytuacji, kontekst, uprzedzednie doświadczenie, jakiej natury jest proces emocjonalny.

Problem uczuć.
Kłopot psychologiczny bo wiedza jest ograniczona.
- potoczne koncepcje emocji
- Grek Zorba vs prof. Bilikiewicz
Psychiatria kliniczna - miłość to szczególnego rodzaju psychoza.
- Zorba - miłość - rażenie piorunem.
Uczucia :
- adresowane - zawsze mają obiekt i dają się charakteryzować za pomocą obiektu
- zwerbalizowane - potrafimy nazwać i mówić na ten temat
- względnie trwałe - trudno określić czas : tygodnie, miesiące
- wyzanczają orientację behawioralną : od lub do
- wyznaczają gotowość określonego działania (pozytywne uczucia - prospołeczne programy działania, negatywne uczucia - antyspołeczne programy działania).

Teoria Jamesa - Langego
Geneza emocji.
Proces emocjonalny - reakcja organizmu

*


Teoria trzewiowa emocji.
Każdy bodziec o określonej intensywności zmienia stany organizmu przez nas rejestrowane i nazywane (skurcz serca, ból brzucha).
Ale jest to niewystarczające wyjaśnienie.

Teoria Cannona - Barda.

       *

Emocje - stan mózgu, proces toczący się w mózgu np. badania : jeśli przwodzenie pobudzeń w mózgu niezakłócone - emocja pozytywna, przwodzenie zakłócone, dysharmonijne - spostrzeganie emocji negatywnej.

Obie te teorie są niekonkurencyjne.

Teoria Schachtera-Singera - teoria najlepiej uzasadniona.

*

Pobudzenie może być różnie zinterpretowane, jak zostanie zinterpretowane taka emocja (mężczyzna przechodzący po niebezpiecznym moście i pobudzenie interpretowane jako związane z ankietą)
Esperymenty :
- zastrzyk adrenaliny i dla czą.ci badanych informacja o powodach pobudzenia, a częś- bez żadnej informacji, a następnie sytuacje powodujące rozbawienie lub złość.

                   rozbawienie        złość
       poinformowani    12,7            -0,18
       niepoinformowani    18,3            -2,28
Niepoinformowani łączyli pobudzenie z sytuacją, w której się znaleźli.
Tendencja : emocja = pobudzenie + interpretacja pochodząca z sytuacji.

Inna koncepcja poznawcza :
Lazarus : emocje jako następstwo ocen poznawczych :
szczęście - zdarzenie oceniane jako sukce
nadzieja - zdarzenie oceniane jako zapowiedź sukcesu pod pewnymi warunkami
smutek - zdarzenie oceniane jako wykluczające sukces (doświadczenie bezradności)
złość - zdarzenie oceniane jako niekorzystne i spowodowane działaniami innych ludzi
poczucie winy - zdarzenie oceniane jako niekorzystne i wywołane przez samego siebie.
Koncepcja Weinera : interpretacja przyczyn
- emocje konsekwencją interpretacji przyczyn, dla których coś się zdarzyło
3 wymiary (8 rodzajów) :
- wewnętrzne vs zewnętrzne (zdolności vs cechy zadania)
- stabilne vs zmienne (zdolności vs praca)
- kontrolowalne vs niekontrolowane (upicie się vs niedotlenienie mózgu)
np.
gniew - negatywne doświadczenie zawinione (pozostające pod kontrolą) przez innych ludzi np. nadepnięcie na nogę w autobusie
poczucie winy - negatywne konsekwencje zawinione przez siebie samego w sytuacji wyboru
litość - ktoś inny znalazł się w negatywnym położeniu z przyczyn zewnętrznych (bez własnej winy)
eksp. Hiszpanka, która straciła dokumenty :
- jak zasłabła - ludzie pomagali
- jak się upiła - nie pomagali
duma - pozytywne doświadczenie przypisane do ja

Oatley i Johnson : sytuacje wyzwalające emocje :
- osiągnięcia - szczęście
- strata - smutek
- frustracja (zablokowanie dążeń) - gniew
- konflikt - lęk
- coś toksycznego - wstręt
Ale wyniki badań  nie potwierdzaj np. strata - tylko 10% ludzi odczuwa smutek, frustracja - 49%  (Oatley i Duncan)

Ekspresja emocjonalna : badania Piderita
układanki - twarze pocięte i różne kombinacje i czy jest systematyczność w rozpoznawaniu twarzy - nie ma
30% zgodnie rozpoznwałao tylko strach.
Obecnie :
program komputerowy policji do tworzenia portretów pamięciowych.
Trafne rozpoznawanie człowieka, ale nie rozpoznajemy wyrazu twarzy.

Badania Schlosberga i zdjęcia twarzy :
jasne, jednoznaczne sytuacje i dokumentował sytuacje, w których robił zdjęcia twarzy, kilka tysięcy zdjęć, selekcja, wybrano zdjęcia przedstawiające kilka emocji i następnie pokazywano ludziom do rozpoznawania :
niechęć - wszyscy błędnie 100%
przerażenie - tylko tę emocję w większości rozpoznawano prawidłowo, poprawnie 57%
pogarda
niesmak
zaskoczenie

Czy można zasugerować emocje (wpływ sugestii) ?
niechęć - ironia
przerażenie - uwaga - wyjątek (poprawne rozpoznawanie i nie uleganie sugestii)
pogarda - przykrość
niesmak - lekceważenie
zaskoczenie - szacunek
W większości odpowiedzi zgodnie z sugestią.


Paul Ekman i Matsumoto
twarze autentyczne (6 - podstawowych i poprawnie rozpoznawanych przez wszystkich) lub opowiadanie co się człowiekowi przydarzyło
szczęście (happiness)
smutek (sadness)
gniew (anger)
strach - emocja najlepiej rozpoznawana
obrzydzenie
zaskoczenie
Lepiej są rozpoznawane emocje negatywne niż pozytywne.

Johnson - Laird i Oatley (emocje podstawowe) :
szczęście
smutek
gniew
strach
obrzydzenie

Krytyka takiego podejścia Anny Wierzbickiej :
-lekceważenie różnic kulturowych przez Ekmana
- wydaje im się, że wszyscy mówią po angielsku
- analiza emocji zdeterminowana przez strukturę języka angielskiego
- są kultury, w których nie ma odpowiednika "gniew" i tacy ludzie są izolowanie i niezrozumiali, zachowania nienormalne np. Eskimosi
- są kultury np. na Pacyfiku jest wiele rodzajów smutku z odrębną nazwą i nie ma odpowiednika w języku europejskim.

Ekman zmienił strategię :
poprosił z różnych kultur : opisz jak wygląda człowiek, który stracił syna.

Badania współczesne Ekmana :
np. połówki twarzy

Badania Izarda :
- zdjącia całych sytuacji i osób
lepszy sposób uzgadniania emocji
Badania współczesne : twarze komponowane
komputerowe rozpoznawanie emocji np. na lotniskach, komorach celnych, wychwytywanie twarzy smutnych.

Czego się dowiadujemy z twarzy ?
Rola twarzy - schemat dziecięcości (Lorenz)
- inne reagowanie na twarz o schemacie dziecięcości
niewielki podbródek, rozbudowane czoło, duże oczy
- ewolucja miszki Mikiego w/g Goulda
- nabieranie coraz bardziej rysu dziecięcości (tendencja systematyczna, nabywanie przychylności)
- automatyzm uśmiechu (wystarczy się do kogoś uśmiechnąć by uzyskać uśmiech drugiej osoby)
- ekspresyjna rola źrenic (kampania prezydencka i Krzaklewski - osoba dwulicowa, później górna i dolna część twarzy osobno - górna - zły człowiek, dolna - sympatyczny, miły człowiek)
zwężenie źrenic - symptom złości i agresji
duże źrenice - spokój, łagodność, wychodzenie na przeciw
małe źrenice + uśmiech - wewnętrznie sprzeczne
- twarz u fotografa (ostre światło powoduje zwężenie źrenic i sztuczny uśmiech)
- emocje udawane (latynoskie telenowele - z powieści radiowej, tak konstruowane, żeby móc zapamiętać i opowiedzieć odcinek, proste, jednoznaczne, wyraziste - tak, żeby móc zapamiętać
np. film pornograficzny - wiemy co komunikuje, ale nieprawda
trafne rozpoznawanie prawdziwej od fałszywej emocji.

Czy tylko twarz ?
Rola gestykulacji (Busch) - leworęczność, Busch pojechał do Australii, prawą ręką - gest grożenia, ale lewą rękę z pięścią - pieprz się i konsternacja.
Kodyfikacja gestów.

Rola kontekstu w rozpoznawaniu emocji :

Kontrola nad emocjami :
- znacznie większa niż mamy na co dzień

1. Mięśniowa
* eksperyment Zajonca nad U (u umalu)
studenci amerykańscy i niemieccy
ej - coraz lepszy nastrój
U (u umlau) - coraz gorszy nastrój
powody :
- kiedy uruchamia się niektóre mięśnie twarzy - zwiększa (zmniejszenie temperatury) lub zmniejsza (wzrost temperatury) dopływu krwi do mózgu
wzrost temperatury - przełączenie na emocje negatywne
- ej - kąciki ust do góry, wyraz twarzy podobny do uśmiechu, u - umlau - mięśnie twarzy od wyrazu złości
Mięśnie mogą kontrolować emocje.
* eksperyment Lairda nad ołówkiem w wargach vs w zębach
oglądali film - jaki nastrój, jakie emocje przeżywali bohaterowie
- w zębach - lepiej ocenili osobę i więcej pozytywnych emocji przypisali sobie i osobie, lepszy nastrój
podniesienie kącika ust
- w wargach - objaw złości
* eksperyment Schiffa nad ściskaniem piłeczki lewą ręką lub prawą ręką (u osób praworęcznych)
- prawa ręka - dobry nastrój
- lewa ręka - zły nastrój
* badania Stroka - pozycja ciała skurczona lub zrelaksowana
egzamin - pozycja skurczona
pozycja skurczona - wywołuje lęk

2. Kontremocje
* eksperyment Larsena i in. - rysowanie twarzy
- wesołe twarze - robi się wesoło
- smutne - robi się smutno
* konwencje e-maili : -D :-C  *

Techniki proste, dostępne, różne możliwości kontrolowania stanu emocjonalnego w zabiegach terapeutycznych.

2. Poznawcza
- poszukiwanie informacji - rozumienie zjawiska, oswajanie się (dodatkowe informacje np. przed operacją)
lekarze - w sposób dostępny dla umysłu pacjenta są zobligowani do informowania
- nadawanie nowego sensu informacjom
sytuacje pokusy i odraczanie gratyfikacji : jeśli dziecko myśli o zaletach ciasteczka - brak odraczania, jeśli dziecko myśli o ciasteczkach jak o chmurce - odraczanie gratyfikacji, kwaśne winogrona.
- odcinanie dostępu do informacji (palacze Festingera)
np. ludzie, którzy właśnie kupili samochód - wybierali tylko te informacje dotyczące ich samochodu, ignorowali - inne informacje o konkurencyjnych samochodach, nie.wiadomie
- społeczne reguły okazywania np. radości czy złości
- samouspokajanie, samoinstrukcje (Meichenbaum)
- pokusy i wyczerpanie ego
zasoby ego (Baumaister) - jeśli się wyczerpie to trudno jest radzić sobie z pokusami, ale wystarczą proste techniki treningowe, żeby zwiększyć zasoby i kontrolę nad impulsami np. zapisywanie tego co się je - systematyczne wykonywanie czynności albo sprawdzanie co pół godziny czy trzymasz się prosto.
Ćwiczenia samodyscypliny - większa wydolność emocjonalna i kontrola.


Nastrój.
- moda na nastroje np. depresję
- wpływ nastroju pozytywnego na działanie :
* gotowość do działania na rzecz innych (o ile koszty działania nie są zbyt duże)
badania Jempiliani - nastrój bez wpływu gdy duże koszty działania
* ograniczenie zachowań agresywnych (intensywności, gotowości, częstotliwości)
* koncentracja uwagi na problemach innych np. lepsze słuchanie, rozumienie, więcej się dowiadujemy
* uprzewilejowanie informacji pozytywnych (koncentracja uwagi na sygnałach podtrzymujących nastrój)
Alice Isen - badania nad nastrojem
- gdy ktoś znajduje 25 centówkę we wrzucie aparatu telefonicznego - poprawia mu się nastrój
nastrój poprawiają :
muzyka, informacja o sukcesie, ciasteczka, prezent, komiksy i prezenty, torebka cukierków, wesoły film, cukierek, rozrywkowy program tv - bardziej twórcze myślenie, unikanie ryzyka, większa tolerancja, szybka diagnoza kliniczna - rozpoznawanie, lepsi pomocnicy, rozumiejący partnerzy.
- wpływ nastroju negatywnego (smutku) na działanie :
* liczenie się z otrzymanymi informacjami (uważniejsi w podejmowaniu decyzji, racjonalniej myślą)
* wnikliwe przetwarzanie informacji złożonych
* ukierunkowanie pamięci na wspomnienia negatywne, mało pozytywnych
* pesymizm poznawczy - prawdopodobieństwo sukcesu małe, zdarzenia negatywne w przewadze

Czy smutni są mądrzejsi ?
Czy mądrzy są smutniejsi ? - raczej tak

- wyuczona bezradność (Pawłow, Masserman, Seligman, Kofta, Sędek)
trening wyuczonej bezradności - utrata kontroli nad efektami własnego działania
eksp. koty i unikanie szoków elektrycznych, koty zmarły z beznadziejności.
Czy depresja nie jest efektem takiego doświadczenia - Wasserman
Seligman - proces utraty kontroli :
- utrata kontroli
- wyczerpanie poznawcze
- deficyt afektywny (poznawczy)
utrata zdolności do przeżywania pozytywnych emocji, a nie więcej negatywnych
- deficyt motywacyjny
bez energii, siły by coś robić np. stan wojenny i masowe ogłupienie dzieci
- deficyt poznawczy (pochodny od afektywnego i motywacyjnego)
brak związku między działaniem i konsekwencją

- narzekanie :
* kulturowe przesunięcie ku negatywności w Polsce (Wojciszke)
* rys kulturowy
* 100 dni nastroju (Doliński - w jakim jesteś dzisiaj nastroju - Polacy odpowiadali, że zawsze w gorszym niż zwykle)
przeświadczenie, że nie ma powodów do cieszenia się
* krzywda - postawa roszczeniowa, co mi się należy (Wojciszke - czy czują się skrzywdzeni, jeśli tak to przez kogo) - tak, przez tych co mają więcej
* dobrostan - składowe i globalne (badania Czapińskiego)

---