FILOZOFIA - wyjaśnienie etymologiczne - gr. philein - miłować; sophia - mądrość.

Pierwszym, który prawdopodobnie użył tego terminu był Pitagoras (572-497 pne) matematyk - twórca szkoły filozoficznej VI wpne w Italii. Następnie Cycero w - Rozmowy tuskuleńskie.

Pitagoras twierdził, iż człowiek tylko mądrość miłuje, dąży do niej, ale jej nie posiada, nie osiągnie jej, nie osiągnie stanu doskonałego. Było to typowe dla antycznej greckiej filozofii, świadomość o dążeniu człowieka do mądrości - osiągnąć jej nie jest w stanie. Na przestrzeni 2500 lat wielu filozofów próbowało odpowiedzieć na pytanie czym jest filozofia, na które nie ma jednej odpowiedzi do tej pory. Filozofia ma wiele znaczeń:

I stanowisko : Filozofia jest pojęciem zbiorczym dla wszystkiego czego jeszcze nie można poddać badaniu naukowemu. Tak na filozofię patrzyli przedstawiciele neopozytywizmu - Russell (filozof, etyk, matematyk) i Bertrand. Reprezentanci tego stanowiska zwracali uwagę na to, że już u Arystotelesa w IV w.p.n.e. filozofia i nauka były jednym i tym samym. Dopiero później z filozofii zaczęły wyłaniać się, wyodrębniać poszczególne gałęzie nauki : medycyna, fizy-ka, logika formalna. Proces wyodrębniania się nauk z filozofii doprowadził zwolenników do stwierdzenia, że filozofia nie posiada szczególnego przedmiotu - jak np. mate. To jedynie próby wyjaśnienia różnych niedojrzałych zagadnień.

II stanowisko : Filozofia - jej przedstawiciele uważają, że filozofia nigdy nie zaniknie nawet jeśli odłączy się od niej wszelkie nauki, ponieważ nauką ona nie jest. Tak pojęta filozofia powinna badać to, co ponad racjonalne, ponad rozumem lub na jego pograniczu, z nauką i z rozumem ma niewiele wspólnego. Jej dziedzina leży poza tym co racjonalne. Przedstawiciele egzystencjalizmu (poetyckiej filozofii) w skrajnej wersji nie widzą różnicy między filozofią a poezją. Filozofia to myślenie na pograniczu nauki i muzyki. Przedst. egzyst. pisali powieści-Albert Camus. Wg egzystencjonalistów filozofia stawiała pytania graniczne zmuszające człowieka do posługiwania się wszelkimi siłami, uczuciami, wolą. Podstawowe dane filozofii nie są do końca dostępne rozumowi trzeba je udźwignąć innymi środkami. Wszystko co dotyczy rozumu w jakiś sposób należy do takiej czy innej nauki, stąd nie do odrzucenia prostego jest, że filozofii zostaje poetyckie myślenie.

To stanowisko miało swoich zdecydowanych przeciwników - neopozytywista Ludwig Wittgestein był w opozycji oddając to w zdaniu : „o czym nie można mówić o tym należy milczeć”. Mówienie dla niego sprowadzało się do mówienia rozumnego czyli do myślenia. Przeciwnicy tej poetyckiej filozofii twierdzili, że skoro czegoś nie można uchwycić przy pomocy rozumu tego w ogóle nie można uchwycić. Człowiek ma tylko dwie możliwości: poznania czegoś albo dostrzega przedmiot w bezpośredni sposób - zmysłowo lub duchowo zmysłowo lub duchowo, albo ten przedmiot wywnioskowuje - akt rozumu. Jedno i drugie jest funkcją poznawczą i jest aktem rozumu.

III stanowisko : Filozofia jako nauka, nauka musi mieć swój przedmiot i metody, warsztat badań swoich. Patrząc przez pryzmat 2 kryteriów naukowych filozofia spełnia to kryterium. Wg różnych filozofów przedmiotem filozofii jest :

• zjawisko poznania - filozofia pyta czym jest poznanie, bada możliwości samego poznania,

• wartości - poszczególne nauki opisują to co jest, zaś filozofia bada to co ma być

• człowiek , człowiek jako założenie i podstawa wszystkiego innego - centrum wszechświata.

• język - wg Wittgeisteina - „nie ma zdań filozoficznych, jest tylko wyjaśnienie”.

4 przedmioty filozofii jako nauki

Nauka musi mieć przedmiot i metody badań. Filozofia jest nauką uniwersalną; jej przedmiot nie jest ograniczony do czegoś określonego, jak w innych naukach. Filozofia od innych nauk różni się: 1 - metodą - bo filozofia nie waha się korzystać z każdej z posiadanych wielu metod, 2- punktem widzenia-bo kiedy filozof zastanawia się nad przedmiotem to rozpatruje go ze stanowiska granicznego.

Filozofia to nauka o podstawach, o zagadnieniach granicznych.; tam gdzie inne nauki się zatrzymują, tam dopiero fil. zaczyna pytać. Filozofia stara się dotrzeć do źródeł, korzeni, stara się dojść dalej niż inne nauki. Filozofia będąc nauką uniwersalną korzysta z każdej dostępnej metody. Filozofia pozostaje nauką trudną gdzie nie przyjmuje się tradycyjnych założeń i metod, gdzie niemal wszystko pozostaje pod znakiem zapytania.

STRUKTURA FILOZOFII

W starożytności Stoicy stwierdzili, iż filozofia jest jedna i stanowi całość. Ale jest również wykład filozoficzny i tylko to z punktu widzenia dydaktycznego możemy dzielić na różne teorie.

Klasycznie filozofię dzieli się na ontologię i teorię poznania.

to on - byt episteme - wiedza

logos - nauka nauka o bycie - ontologia gnosis - poznanie epistemologia, nauka o wiedzy, o poznaniu

FILOZOFIA SPOŁECZNA

Ontologia zajmuje się :

• problemem jedności i różnorodności świata,

• problemem istoty tego co jest ,

• problemem związany z własnościami tej rzeczywistości czyli z atrybutami

Ta meta ta fizyka - METAFIZYKA zaraz po fizyce. Historia pojęcia I w p.n.e. Andronikos (z Rodos) był zwolennikiem filozofii Arystotelesa. Andronikos porządkował dzieła Arystotelesa (w bibliotece aleksandryjskiej), które dotyczą bytu, umiejscowił po traktatach przyrody, fizyki. Za sprawą Andronikosa wzięło się pojęcie metafizyka.

Przez metafizykę w III w po Chrystusie u neoplatoników rozumiano jako filozofię spekulatywną, której obiektem badań miały być najbardziej ogólne pojęcia.

W średniowieczu termin metafizykę traktowano dwojako :

• naukę o bycie i jego własnościach - to samo co ontologia,

• naukę o bytach boskich czyli o substancjach niematerialnych, tak pojmowana metafizyka pozostawała bliska teologii.

W czasach nowożytnych Kartezjusz metafizykę określał jako naukę o tym co niematerialne, czyli o bogu i duszy. Kant przez metafizykę rozumiał rozważanie o tym co niedoświadczalne, pozazjawiskowe jest całością wiedzy apriorycznej- czystego rozumu. August Comte - metaf. to spekulacja dot. tego co niepoznawalne, to zbiór empirycznie niesprawadzalnych (czyli tylko pozornie mówiących) wypowiedzi i dlatego Comte i jego następcy powiadali, że metafizyka może pełnić rolę tylko emocjonalną a nie poznawczą. A.Bergson - twórca intuicjonizmu, za metafizykę uważał swoiste absolutne poznanie będące bezpośrednią, pozaintelektualną intuicją, tego co rzeczywiste samo w sobie.

Od przełomu XVII i XVIII wieku za sprawa Ch.Wolffa metafizykę zaczęto łączyć z określoną metodą, Wolff jako pierwszy metafizykę sprowadził do metody dedukcji opartej na analizie pojęć ogólnych a nie danych empirycznych. Hegel repre-zentant Niemiec metafizykę wyjaśnił jako przeciwieństwa dialektyki. Metafizyka dla niego była metodą myślenia ujmującą rzeczywistość jako stateczny zbiór odizolowanych od siebie przedmiotów , zjawisk , procesów (potem przyjmie Marks).

Metafizyka na przestrzeni dziejów była rozumiana:

• jako ontologia - teoria bytu tego co jest,

• jako dziedzina filozofowania zajmująca się przedmiotami, zjawiskami które niedostępne są ludzkiemu doświadczeniu, poznaniu naukowemu

• jako przeciwieństwo dialektyki; tak przedstawiona miała ujmować zjawiska, rzeczy, przedmioty w sposób statyczny, izolacji od większych, bez uwzględniania tej rzeczywistości.

TEORIA POZNANIA - EPISTEMOLOGIA

Przedmiotem tego działu jest poznanie tego co w ontologii jest przedmiotem. Wiążą się z tym szczegółowe problemy : - cel poznania - czy jesteśmy w stanie przy pomocy rozumu poznać istotę, możliwości poznawcze ;-problem prawdy pytanie o prawdę w teorii poznania jest on obecny w naszym życiu. „Zgodność rzeczy w myślą” Arystoteles

FILOZOFIA SPOŁECZNA

• to człowiek i jego relacje z otoczeniem, naturą, przyrodą, z tym co się zwykło nazywać wszechświatem, kosmosem

• stawiane są pytania, które dotyczą stosunków międzyludzkich

• pyta o stosunek kultury duchowej w stosunku do kultury materialnej; o kierunek przemian społecznych, jaki jest kierunek zmian.

METODY POZNANIA

Różnorakość metod wynika z przyjętego przedmiotu badań. W związku z tym występują następujące metody :

• intuicyjno-dedukcyjna - doświadczalno-indukcyjna - dialektyczna

METODA INTUICYJNO - DEDUKCYJNA

• jej reprezentantem był Arystoteles IV w pne; wg niego dzięki intuicji możemy dojść do poznania i uznania zasad bytu, bytu który poznajemy przy pomocy definicji, hipotez i aksjomatów.

• intuicja pozwala zdobyć wiedzę samouzasadniającą się, wiedza ta jest zgodna co do treści i do metod

• intuicja dostarcza przesłanek do rozumowań, w tym dedukcyjnego.

• dedukcja była rozumowaniem niepowtarzalnym, polegała na przejściu od ogólnych przesłanek wyjściowych poznanych dzięki intuicji do wniosków czyli do mniej ogólnych.

• W czasach nowożytnych - Kartezjusz I poł. XVII w.- zwolennik tej metody, podkreślał, że to co poznajemy, już o tym wątpić nie możemy. Kartezjusz zalecał, aby dążyć do wykrycia prostych elementów intuicyjnych, a potem do poznania czegoś bardziej skomplikowanego. Metoda ta pomijała zupełnie doświadczenie.

METODA DOŚWIADCZALNO (OBSERWACYJNO) - INDUKCYJNA

• przedstawiciele : Niemcy F.BACON XVI/XVII i J.S.MILL - XIX

• zwolennicy takiego postępowania badawczego, które równoważyłyby abstrakcyjność doświadczeń intuicyjnych z wiedzą o faktach czyli opartą na doświadczeniu.

• punktem wyjścia w tej metodzie były uzyskane poprzez b.dokładne obserwacje zjawisk dane doświadczenia

• osiągnięte rezultaty obserwacji miały być uogólniane na drodze indukcji

• INDUKCJA ZUPEŁNA - jakby arytmetyczne zsumowanie wiedzy o poszczególnych, wcześniej zaobserwowanych zjawiskach; stwierdza daną cechę, własność, która przysługuje ściśle określonej danej liczbie poddanej wcześniej badaniom

• INDUKCJA NIEZUPEŁNA - oparta jest na wnioskowaniu uogólniającym, które wyprowadzamy tylko z części ograniczonej ilości przebadanych zjawisk czy rzeczy i w wyniku zaobserwowanych procesów wskazujemy pewną cechę, własność, która ma być własnością nie tylko tych przebadanych rzeczy lecz wszystkich danego gatunku czy szerszego procesu.

• 5 kanonów MILLA : kanon jedynej zgodności, jedynej różnicy, jedności i różnicy, reszty, zmian towarzyszących (nie można rozpatrywać zjawiska w oderwaniu od innych zjawisk).

METODA DIALEKTYCZNA

DIALEKTYKA - Sokrates, Platon, Arystoteles

• to rodzaj dialogu, sposób prowadzenia dyskusji - w starożytności

• współcześnie - to sztuka rozprawiania o rzeczywistości

• przedstawiciel HEGEL XVIII/XIX - świat absolutu; MARKS - met. dial. dotyczyła świata materialnego

• metoda na 2 zamierzenia :

• aby dane zjawisko uchwycić w jego rozwoju, jego wewnętrznej dynamice

• aby dane zjawisko rozpatrywać w szerszej perspektywie, widzieć je w reakcjach z innymi zjawiskami, rzeczami, głównie na zasadzie przyczynowo-skutkowej.

• metoda dialektyczna przeciwstawia się metafizyce jako metodzie czyli statecznemu rozpatrywaniu rzeczywistości.

• met. dial. oparta jest na przeświadczeniu, że źródłem wszelkiej zmiany jest sprzeczność, wg HEGLA - walka przeciwieństw

• metoda ta dąży do wydobycia tych przeciwieństw; pozostawianie w konflikcie 2 zjawisk powoduje całkowite unicestwienie, eliminację. Konflikt najczęściej oznacza wzbogacenie poszczególnych zjawisk i w konsekwencji powstaje nowa jakość.

• Wg HEGLA T - teza aT - antyteza S - synteza

sprzeczność między tezą a antytezą prowadzi do powstania nowej jakości - syntezy

FUNKCJE FILOZOFII

• światopoglądowa - poznawcza - ideologiczna

FILOZOFIA JAKO ŚWIATOPOGLĄD

Jest to pewien zespół trwałych, uporządkowanych wyobrażeń o świecie, o rzeczywistości, zespalają się w nim zapatrywania, które można poszeregować w 4 grupy :

• wyobrażenia o stanie, cechach, właściwościach świata przyrodniczego, w tym też społecznego społecznego, wyobrażenie o możliwościach poznania tego świata,

• interpretacja źródeł i mechanizmów warunkujących ten świat, wiedza o prawidłowościach rządzących tym światem,

• stosunek wartościujący daną rzeczywistość, człowieka poznającego tę rzeczywistość, normy, reguły wg których człowiek dokonuje oceny tej rzeczywistości.

• oceny innych ludzi, oceny kontaktów, ocena własnego postępowania.

Ze światopoglądem związana jest też IDEOLOGIA, która jest przedmiotem jednoznacznych ocen. Ideologia jest konkretyzacją światopoglądu, który jest podstawą każdej ideologii. Ideologia jest analogiczna jak światopogląd strukturą. Różni się od niego swym zakresem i funkcjami. Ideologia jest formą społecznego samookreślenia danej grupy społecznej, jest wyrazem jej stosunku do społeczeństwa. Ideologia jest oceną, jest pewną projekcją porządku społecznego, jest idealnym modelem ułożenia stosunków społecznych. Ideologię przypisuje się określonej grupie społecznej, ludziom o podobnym światopoglądzie. Ideologia posiada funkcję światopoglądową.

ISTOTA RZECZYWISTOŚCI : spirytualizm, dualizm, materializm, energetyzm

SPIRYTUALIZM - kojarzy się z duchowością - w dziejach filozofii było ono różnorako wyjaśniane. Podstawą świata jest duch, punktem wyjścia jest świadomość samego siebie jako jednostki czynnej, obdarzonej wolą.

Biskup J.Berkeley - spirytualizm wg niego był imaterializmem, który sprowadza się do tezy zaprzeczającej samodzielne istnienie rzeczywistości materialnej. Materia dla niego nie istniała samodzielnie. Za jedyne uważał substancje duchowe, które jako nierozciągłe nie zajmowały miejsca w przestrzeni, były bezjakościowe lecz posiadały pewien stopień świadomości, były zdolne do odczuwania, dążenia ku jakimś celom. Reprezentantem tego stanowiska na przełomie XVIII i XIX W był francuski myśliciel Maine de Biran - był on zwolennikiem myśli Kanta, kładł on nacisk na czynniki czynnej roli umysłu w opracowywaniu materiału jakiego dostarczają mu zmysły. Faktem dla Birana było pokonywanie oporu w świecie zewnętrznym, mówił on, że doznawany wysiłek z jednej strony poucza nas, że jesteśmy ośrodkami energii a z drugiej zapoznaje nas z obcymi ośrodkami energii, które stawiają w nas opór, doznanie oporu jest źródłem znajomości, że nie tylko my istniejemy jako podmiot lecz także jako przedmiot dla innych ośrodków energii. Poglądy jego były dowodem na to, że myśl francuska pojmowała świat jako zespół jestestw samodzielnych wolnych i twórczych.

K.RENOUVIEN - stworzył on system monadologii, w którym podstawę rzeczywistości miały tworzyć punkty energetyczne, nierozciągłe ośrodki posiadające zdolności działania (zespoły niematerialnych ośrodków). Pogląd taki nazywa się personalizmem - podstawą pojmowania natury wszelakiego bytu stało się subiektywne doświadczenie własnej osobowości. Spirytualiści nie uznają konieczności w przyrodzie lecz przypuszczają, że także w świecie zwłaszcza świecie materialnym istnieje pewien stopień wolności np. poglądy E.BOUTROUX - filozof francuski postawił tezę, że panowanie w świecie praw przyrody nie jest jednoznaczne z wykluczeniem z tego świata praw wolności . Wg niego nauka nie wykrywa związków koniecznych - pogląd ten nazywa się kontengentyzmem - contengance - brak konieczności. Stanowisko jego było stanowiskiem przeczącym determinizmowi, które panowało na przełomie XIX i XX w. Spirytualiści są przeświadczeni, iż rzeczy można wytłumaczyć przyjmując za podstawę czynniki duchowe. Opierają się na doświadczeniu introspektywnym-powołują się na fakt, że doświadczenie ludzkie sprowadza się do takich lub innych doznań, ma charakter psychologiczny, subiektywny. Przyjmując takie założenie trudno jest wyjaśnić rzeczywistość przyrodniczą i panujący w nim porządek.

PLATON - stanowisko, które odpowiada na pytanie o istotę rzeczywistości; jego poglądy są przykładem idealizmu. BERKELEY - nie jest idealistą w ontologii, jest spirytualistą. Nie jest stawiany na równi z Platonem, dlatego, że dla Berkeleya nie idee mają postać samodzielnego bytu poza umysłem a jest nią duch czy substancja duchowa zdolne do posiadania idei. Berkeley jest idealistą tylko w sensie poznawczym, bo nie uznaje samodzielnego istnienia poznawczego przedmiotu, który by mieścił się poza świadomością ludzką, poznającego podmiotu.

CHARAKTERYSTYKA ONTOLOGII I JEJ GŁÓWNE PROBLEMY

W ontologii wymienia się 3 generalne stanowiska : MONIZM, DUALIZM, PLURALIZM.

MONIZM - gr. monos - jeden - jest stanowiskiem zakładającym, że u podstaw różnorodności świata istnieje jedna substancja, jeden byt, w której różnorodne zjawiska występujące w świecie są jakby jej postaciami, wytworami.

Można mówić o 2 postaciach monizmu:

• monizm właściwy (teoria identyczności Spinozy) - Żyd niderlandzki B.Spinoza (1632 - 77). Powiadał on, że istnieje tylko jedna substancja o wielu atrybutach, znanych nam zaledwie w drobnej części.

• monizm immanentny - reprezentanci to:

D. Hume XVIII w. - powiadał on, że ani dusza, ani ciało nie były „ostatecznymi elementami”, z których składa się natura, przyroda. Ciała i dusze wg niego to tylko układy elementów danych nam w doświadczeniu, jak np. barwy, smaki, dźwięki.

G.Berkeley XVII/XVIII - uważał on duszę za coś, co uświadamia sobie wrażenia i inne stany psychiczne, ale jest czymś innym, różnym od tych stanów. Uważał on duszę za podmiot zjawisk psychicznych - twory immanentne. D.Hume zarzucił G.Berkeleyowi niekonsekwencje powiadając, że ani ciało, ani dusza nie są substancjami, układami elementów, które są, bądź to aktualnie stanami świadomości, bądź to, mogłyby ze swej istoty się nimi stać. Treści świadomości to twory immanentne.

Monizm tego typu może przyjąć odcień:

- spirytualistyczny - dźwięki, barwy, smaki istnieją tylko jako treści świadomości, psychiczne,

- neutralny - owe elementy to coś, co nie musi być treścią świadomości i może istnieć poza związkiem z nią.

Monizm przyjmuje dwie postacie: postać substancji (to co jest) i postać stawania się (to co się dzieje).

DUALIZM duo-dwa

Jest tym stanowiskiem które mówi o dwóch typach, rodzajach bytu, rzeczywistości. Najczęściej omawia się 2 typy doświadczenia :

• zewnętrzne - ekstraspekcyjne zapoznające nas ze zjawiskami i rzeczami rozciągłymi, z ciałami które mają takie cechy jak : nieprzenikliwość, ciężar, zapoznaje nas z ruchem, poruszaniem się tych ciał.

• wewnętrzne - introspekcyjne, zapoznaje nas z myśleniem, przypominaniem sobie, wyobrażaniem, uczuciem, przejawami woli. Są to zjawiska świadomości, które przebiegają w czasie ale nie mają miejsca w przestrzeni.

Dualizm w ontologii pokazuje się na przykładzie stosunku duszy do ciała. Pomiędzy zjawiskami fizycznymi i psychicznymi zachodzą pewne relacje, związki. Fakt ten tłumaczymy przez formalne pytania. Czy ciało może oddziaływać na duszę i odwrotnie. Czy zjawiska fizyczne mogą oddziaływać na zjawiska psychiczne. W odpowiedzi na to pytanie w filozofii i psychologii sformułowano 2 stanowiska:

• interakcjonizm - przyjmuje wzajemne oddziaływanie duszy i ciała, negując ich substancjalne przeciwieństwo

• paralelizm - przyjmuje równoległy niejako przebieg zjawisk fizycznych i psychicznych jako dwu samodzielnych niezależnych od siebie zjawisk: np. zegary z cyframi arabskimi i rzymskimi mierzą ten sam czas.

Kartezjusz odróżniał 2 rodzaje substancji : - bezwzględnie boską i względną stworzoną, którą dzielił na dwa gatunki przeciwstawne jakościowo : rzecz rozciągłą i rzeczy myślącą

RES res extensa res cogitons

Były to zasadnicze atrybuty, które nigdy łącznie nie występują.

PLURALIZM - odnosi się do wartości światów, bytów istniejących odrębnie nie dających się sprowadzić do jednego.

Z historii filozofii można przywołać wielu wyznawców pluralizmu:

Empedokles (V w. p.n.e.) - uzasadniał istnienie czterech niezależnych od siebie substancji, czynników materialnych: woda, ogień, niebo, ziemia.

Anaksagoras (V w. p.n.e.) - uzasadniał istnienie nieskończenie wielu niezależnych od siebie pierwiastków.

Godfryt Leibnitz (XVII - XVIII w.) - twórca systemu pluralistycznego - monadologii (monada - z gr. - jednostka). Monady to niekomunikowalne bezpośrednio i nieoddziaływujące na siebie jednostki. Dla wyjaśnienia istniejącego na świecie ładu Leibnitz wprowadza hipotezę, o harmonii z góry ustanowionej przez Boga i zatem tworzy teologiczny system będący przykładem pluralizmu i spirytualizmu - monady tworzą hierarchię, a najwyższa z nich (boska), to istota niematerialna, będąca ośrodkiem energii psychicznej.

Polski filozof Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) - stworzył system analogiczny, podobny do monadologii Leibnitz'a, ale o zabarwieniu materialistycznym, tzw. monadyzm biologiczny, zgodnie z którym monady są biologiczne, a życie to zjawisko elementarnie sprowadzane do praw fizyki i chemii.

PLATON 427-347. Właściwe nazwisko Arystokles - arystokrata zdobył staranne wykształcenie żył w złotym wieku kultury greckiej helleńskiej, uczeń Sokratesa, autor rozprawy Obrona Sokratesa, Państwo, Uczta, Nauki; twórca pierwszego systemu filozofii idealistycznej. Platon jest twórcą szkoły tzw. akademii - która miała charakter bractwa religijnego, dlatego bractwo gdyż w Grecji istniały 4 formy stowarzyszeń; partie polityczne, stowarzyszenie dla zabawy, handlowe, bractwa edukacyjne. Bractwo religijne posiadało przywileje prawne np. majątek bractwa był nietykalny, nie płacono podatków.

TEORIA IDEI PLATONA - IDEALIZM OBIEKTYWNY

Platon żyje 80 lat, teorie idei, zręby koncepcji tworzy po śmierci Sokratesa w wieku 30 lat, w kolejnych latach poglądy jego ewoluują. Elementy idei zmieniały się Platon poszukiwał istoty tego co jest motywem wszystkiego innego. To co jest podstawą musi być doskonałe. Wydedukował, że źródło wszystkiego znajduje się poza światem rzeczy czyli znajduje się w świecie idei. Czym jest idea? Idea warunkuje rzecz, a nie odwrotnie. To rzecz jest stworzona. Platon mówi nam o 2 typach rzeczy-wistości o nierównej sobie doskonałości, o różnym stopniu bytowej samowystarczalności. Mówi nam o rzeczywistości idealnej (idei) i o rzeczywistości zjawiskowej, o świecie rzeczy, przedmiotów. Wg niego świat idei cechuje stałość, jedność, niezmienna trwałość, wieczność, zaś rzeczywistość zjawiskową charakteryzuje zmienność( powstanie i koniec). Świat idei wg Platona jest światem nadrzędnym wobec świata rzeczy, to co faktycznie istnieje i jest istotą rzeczywistości - to świat idei, które to istnieją niezależnie od świata rzeczy, są niezależne od świata przedmiotowego. Idea nie jest wytworem umysłu człowieka.

Teoria platona nazywana jest idealizmem obiektywnym i dlatego Platon w ontologii jest idealistą, bo uznaje samodzielne istnienie idei poza istnienie bytów empirycznych. W sensie poznawczym Platon jest realistą. Platon swoją wykładnię teorii idei dał w MICIE JASKINI - człowiek jest skazany na przebywanie w pieczarze. Mit jaskini tłumaczy nie tylko teorie idei Platona, lecz symbolizuje 2 płaszczyzny poznania, rozmaite stopnie poznania, mit ten symbolizuje pewien mistycyzm, aspekt sceptyczny myśli platońskiej. Przedstawia także Platon w micie swój punkt widzenia na politykę- powiadając, że ludzie przyzwyczaili się do świata pozorów, tak im jest dobrze, ze światem ułudy opartym na kłamstwie i dobrze im jest w tej pieczarze i biada temu kto opuści pieczarę i wróci do niej po przebywaniu w świecie idei i będzie chciał swoich byłych współmieszkańców wyzwolić z pieczary ze świata pozorów. Mówienie ludziom wprost o negatywnych zjawiskach życia jest źle odbierane, dążenie do prawdy w polityce wg Platona przez głosiciela może skończyć się tragicznie. Mit jaskini tłumaczy teorie poznania. Platon przeciwstawia się poznaniu opartemu na umyśle.

Platońska koncepcja poznania oparta o rozum sprowadza się do teorii anamnezy (z greckiego anamnezis - przypomina-nie). Przypominanie było zasadniczą formą zachowań umysłu poszukującego prawdy. Przedmiotem poznania prawdziwego jest świat idei. Rola świata rzeczy sprowadza się do umożliwienia duszy przypomnienia sobie własnych przeżyć, wspomnień. Cechą tego poznania jest aprioryzm. Platon nie opiera koncepcji poznania na doświadczeniu zmysłowym.

Platońska koncepcja człowieka i poznania ludzkiego. Człowiek jest wyróżnioną naturą świata przyrodniczego, choć jest złożony z materialnego ciała i niematerialnej duszy - współobecności dwóch odmiennych składników. Dusza jest wyżej postawiona od ciała, gdyż obdarzona jest w możliwości samorzutnego działania i jest nieśmiertelna.

Platon posługiwał się pojęciem duszy, używając wielu różnych znaczeń duszy, stąd mamy:

• duszę rozumną - znajduje się w głowie; jej cecha to cnota mądrości; niezniszczalna; uczestniczy w życiu świata idei spełniając rolę odpowiedzialnego koordynatora działań i dążeń organizmu ludzkiego

• duszę popędliwą - znajduje się w piersi, jej cecha to cnota męstwa

• duszę pożądliwą - znajduje się w brzuchu, jej cecha to cnota panowania nad sobą.

Filozofia człowieka jest przyporządkowana teorii bytu, która leży u podstaw jego systemu filozoficznego. Tworzy więc teorię idei w teorii poznania, To dusza rozumna ma decydować o poznaniu świata idei; w człowieku zawarta dusza warunkuje jego istotę , jego jestestwo.

Koncepcja państwa Platona w dialogu „Państwo” - charakterystyka idealnego państwa

• od rozważań nad sprawiedliwością międzyludzką, którą nazywa sprawiedliwością pozytywną i przechodzi do prezen-tacji utopii spekulatywnej, której cechą nadrzędną jest pragnienie podporządkowania polityka (jako praktyka) teoretykowi.

• człowiek dla Platona miał być - w świecie bez ładu - istotą świadomą przez poznanie idealnego bytu szuka samowyzwolenia, pokoju, wypracowanej prze siebie harmonii.

• z faktu, człowiek istota społeczna - wynika, że ludzie zbierają się gromadnie, aby wspólnie mieszkać, nikt nie jest samowystarczalny, i to stanowi właściwe państwo.

• Idealne państwo u Platona to wspólnota rolników, rzemieślników, strażników i filozofów, to świat który dotąd nie zaistniał ani w czasie ani w konkretnej przestrzeni.

• Tworząc idealne państwo Platon mówi o podporządkowaniu jednostki domniemanemu dobru ogółu, równości wewnątrzklasowej, równowadze między wymienionymi grupami, równością cnoty i pełnionej funkcji. Ten doskonały stan równości można było osiągnąć, gdy każdy z obywateli najpierw zracjonalizuje samego siebie - podporządkuje rozumowi to, co jest w jego duszy irracjonalne, wówczas będzie robił tylko to co do niego należy.

• Tak więc państwo Platona byłoby państwem ludzi w możliwie najwyższym stopniu kompetentnych, obowiązkowych, świadomych swoje przynależności grupowej, kierujących się wyłącznie rozumem. Tak usposobieni ludzie nie będą sobie nawzajem szkodzić.

W dialogu Polityka

• Platon rozprawiał o umiejętnościach praktyczno-teoretycznych ludzi sprawujących władzę,

• Platon uznaje realizowanie dobra społecznego (nie indywidualnego) za cel umiejętności politycznych.

• Każdy ustrój tyle jest wart ile warci są ludzie którzy za nim stoją.

• Platon pisze, że ludzie o słabych umysłach (charakterach) nie mogą politycznie być przydatni dla kraju.

• Platon dochodzi do pojęcia sofokracji - wiedza o polityce, o sprawach bezpośrednio z nią związanych

• Platon swe wywody kierował w jednym kierunku o rozkwicie państwa stanowi mądrość, sprawiedliwość obywateli którzy nim kierują. Platon patrzy na szczęście człowieka przez pryzmat ogółu- państwa.

IDEALIZM SUBIEKTYWNY odnosi się do sfery poznania ludzkiego, oznacza, że przedmiotem poznania jest sfera psychiczna wewnętrznych przeżyć człowieka. Istnienie subiektywne to istnienie zależne od woli człowieka, jego świadomości. Idealizm subiektywny powiada, że pierwotny duch to umysł ludzki. Nic nie istnieje obiektywnie ani byt ani świat, gdyż wszystko jest subiektywnym tworem myśli ludzkiej.

Podział idealizmu subiektywnego: immanentyzm - przykład J Berkeley, transcendentalizm - J.G.Fichte.

Immanentyzm -to zespół doznań zmysłowych (barwa, zapach) esse = percipi być tzn. być postrzegany

Transcendentalizm- wg Fichtego - świat czasoprzestrzenny nie jest bytem w sobie, jest bytem dla kogoś, był pewnym odpowiednikiem stanów umysłu; przedmiot, dana rzecz jest tylko konstrukcją naszego umysłu, intencjonalnym odpowiednikiem świadomości, która sama jedna jest bytem.

MATERIALIZM zakłada istnienie czynnika materialnego, rzeczy jako podstawy świata, rzeczywistości i to ona wyznacza istnienie świadomości, idei, bytu, absolutu. Materialiści na przestrzeni dziejów podkreślali stałość w przyrodzie i jej prawidłowości, przyczyniając się tym do podkreślania stanowiska, że zadaniem nauk o świecie rzeczywistym jest zdobywanie i wykrywanie praw panujących w tym świecie. Materialiści przyczynili się do obalenia przekonania, że człowiek ma wyjątkowe miejsce w przyrodzie. materialiści stawiali do człowieka jako jestestwa ograniczonego takie same reguły jak do wszystkich innych organów żywych. Stosowali do człowieka idee ewolucji, rozwoju. Zwolennicy tego stanowiska odwoływali się do dogmatyzmu, że ich stanowisko pozbawione było elementu krytyki w ocenie nauk przyrodniczych. Niektórzy nie dostrzegali odrębnych zjawisk fizycznych ii psychicznych.

Pierwszym etapem w dziejach materializmu filozoficznego była jońska filozofia przyrody - Tales z Miletu, Heraklita z Efezu - grupa milezyjska, grupa funkcjonuje na przełomie VI i V w p.n.e. Postacią, która była znacząca to Haraklit żył na przełomie VI i V w głosił tezę o powszechnej zmienności świata, II teza - o powszechnej względności rzeczywistości. Heraklitowi przypisuje się stwierdzenie, iż dwa razy nie można wejść do tej samej rzeki (nowe prądy) - wszystko ulega zmianie. Pierwsi filozofowie jońscy mówili o prazasadzie rzeczywistości. które to miały wyłonić wszystkie inne rzeczy, i zjawiska postrzegane przez człowieka jego zmysłami. Heraklit prazasadę uważał ogień, który jest substancją samą z siebie, tłumaczący zmienność wszystkich rzeczy. Jończycy świat postrzegali takim jakim go widzieli, dotykali, jakim go odbierali zmysłami. Chcieli dostrzec w różnorodności świata wspólną podstawę, z której brała się różnorodność rzeczywistości. Postacią, która uważana jest za tzw. materializmu filozoficznego był Demokryt z Abdery, był on rówieśnikiem Platona, żył w przedziale 460-360 w.p,n.e. uważa się go za twórcę, gdyż stworzył koncepcję filozoficzną opartą nie tylko na odbieraniu świata zmysłowo lecz u niego mamy wątek refleksji naukowej, dedukcyjnej. Jest on autorem koncepcji atomistycznego widzenia świata, ta teoria legła u podstaw jego materialistycznych przekonań.

Oparta jest ona głównie na 3-ch założeniach :

1. świat składa się z wielości niepodzielnych cząstek, które nie mogą się dzielić - atomy,

2. niezbywalną własnością atomów jest ruch rozumiany jako zmiany, przemieszczanie się cząstek, elementarnych w przestrzeni,

3. ta przestrzeń miała charakter absolutny, jej istnienie było niezbędne dla istnienia atomów. Przestrzeń nazywana próżnią istniała wiecznie tak jak i atomy.

FILOZOFIA SPOŁECZNO- POLITYCZNA

Demokryt mówi o demokracji, demokracja to ustrój polityczny który stwarza warunki dla zaistnienia wolności - wolności jednostki, pamiętał, że nie może być tak by wszystkie cele społeczne służyły dobru jednostki. Podkreśla on, że podstawowa funkcja społeczeństwa opartego na organizacji państwa jest obowiązkiem zachowania w tym państwie porządku, poszanowanie wspólnego dobra obywateli. Był to warunek istnienia państwa, podkreślał też, że wolność jednostkowa może się realizować w warunkach istnienia państwa, stworzonych ograniczeń przez państwo dla jednostki. Państwo gwarantuje dostęp do wolności, chodziło mu o umiar, umiarkowanie, jeśli nie będziemy stwarzać ograniczeń jednostki to doprowadzimy do zagubienia porządku i sprawiedliwości społecznej. Demokryt mówi o mechanizmie zdobywania władzy, bliska była mu taka postawa, zgodnie z którą demokratyczna dostępność stanowisk dla wszystkich miała być gwarancją wyboru najlepszych.

FILOZOFIA RELIGII DEMOKRYTA

Powołując się na teorię atomistyczną Demokryta czyni się twórcą ateizmu. Jest to niezgodne z faktami i poglądami Demokryta, poglądy w sprawie boga, religii były niejednoznaczne, gdyż nigdzie nie wyrzeka się wyobrażeń boskich, mówi on o wyobrażeniach boskich w duchu teorii atomistycznej. Bogowie dla niego to podobne do człowieka obrazy które zbliżają się do niego, jedne z tych obrazów czynią dobro inne czynią zło. Obrazy o wielkich rozmiarach wyróżniają się niezwykłą trwałością i jego zdaniem nie były one nieśmiertelne, swoim pojawieniem obwieszczały przyszłość ludziom. Dlatego jako to podaje Sekstus- empiryk- Demokryta modlił się aby trafiły do niego szczęśliwe obrazy. Dzięki wyobrażeniom o tym, że świat wypełniony jest wielką ilością tzw. obrazów demonicznych, posiadających zdolność oddziaływania na człowieka i podatnych na wpływy ze strony człowieka.

Teoria atomistyczna miała zwolenników Epikur z Sanos IV/IIIw.p.n.e różni się od Demokryta tym, że wprowadza innowacje, teoria parenkizy - oddzielania się atomów, zaprzecza skrajnemu stanowisku Demokryta sprowadzając się do tego, że w świecie panuje tylko konieczność nie ma miejsca na przypadek. Epikur powiada, oto mamy do czynienia z atomami, które poruszają się w pionie ale atomy spadając w pionie własnym ciężarem mogą same odchylać się od pionu- mamy do czynienia ze zmianą drogi atomu co powoduje wg Epikura zderzenie się z innymi atomami, a to powoduje chaos/ nie wszystko jest wg reguł, jest też przypadek/. Wg Epikura atomy mają swobodę, wolność- zostaje naruszona konieczność, niezbywalność świata. Rehabilitacja zasady wolności w świecie. Teoria parenplizy pozwala inaczej spojrzeć na życie ludzkie, jest wolność niezdeterminizowana. Sankcjonowała ona taką postawę moralną, przez którą człowiek uniezależniał się od zewnętrznych okoliczności, mógł bronić siebie, zabezpieczać, dokonywać wyboru działania. Materializm mechanistyczny od Demokryta, Epikura do filozofów oświecenia: La Metrze, Diderot, Holbach, Heweliusz, Rousseau, Voltaire, przygotowali grunt intelektualny pod rewolucje francuską. Na bazie Newtona rozbudowali oni teoria materializmu rzeczywistego , tym co wyznacza postawy jest materia ich ciężar, rozciągliwość.

MATERIALIZM DIALEKTYCZNY, filozoficzny pogląd, alternatywny wobec materializmu mechanistycznego, przeważającego do połowy XIX w. Zgodnie z zasadami materializmu mechanistycznego, tam tylko jest materia, gdzie jest mechanizm, jeśli przeto istnieją zjawiska niemechaniczne, to trzeba przyjąć, że są objawem ducha, a nie materii.

Stosując zasady dialektyki G.W.F. Hegla, K. Marks i  F. Engels uznali, że wszystko, co jest realne, jest postacią materii - zarówno to, co mechaniczne, jak i niemechaniczne. Wśród postaci materii wymieniali także: życie, świadomość, życie psychiczne.

Swój materializm Marks i Engels nazwali "dialektycznym" z tego powodu, że za zasadę istnienia, przejawiania się i zachowania materii, a więc podstawową jej właściwość, uznali tę cechę, którą dawniej zaobserwowano jako cechę myśli i której wyrazem była metoda dialektyczna.

Wyrazem metody dialektycznej, przeniesionej na przyrodę jako jej właściwość, stał się nieustanny ruch i ciągły rozwój. W myśl materializmu dialektycznego człowiek jako istota znajdująca się w potrzebie i swe potrzeby zaspokajająca, a także działająca świadomie i celowo (poznająca, wykonująca pracę, tworząca), wpływa na zmiany zachodzące w przyrodzie.

Charakterystyka własności atrybutów cech niezbywalnych świata

Czy tak jest, że dana cecha przypisywana światu jest taką, jaką ją widzimy? W filozofii nie ma jednomyślności w postrzeganiu świata. Jednym z problemów dyskutowanych w filozofii jest zagadnienie pojmowania świata - dynamicznie czy statycznie. Świat dynamicznie pojmowany to aktywność działania i dochodzenie do przekonania, że świat zmienia się jakościowo. Statyczny świat - w świecie się nic nie zmienia, świat jako całość pozostaje cały czas taki sam, jest niezmienny. Przykładem dynamicznego ujmowania świata jest ewolucjonizm. Statyczne ujęcie - cyklizm.

CYKLIZM - sięga początków filozofii, jeśli świat jest zamkniętą całością, która rządzi się pewnymi prawami mechanicznymi, to ta postać świata może się po upływie danego czasu powtórzyć i dodawano, iż w czasie dowolnie długim zdarza się to z dużą dozą prawdopodobieństwa i to nie jeden raz. Często przyrównywano to zjawisko do okręgu koła i procesy zachodzące w świecie - ich sposób poruszania się po kole zmierza do punktu wyjścia. Koncepcje te nazywano koncepcjami wiecznych powrotów świata. Zwolennicy cyklicznego pojmowania świata to pitagorejczyk VI w.p.ch. Heraklit - praogień, stoicy - III w.-p.ch - II w n . e podczytywali tezę sformułowana przez Heraklita o wiecznych powrotach a powoływali się na stałość praw przyrody, że następujące po sobie prawa przyrody są podobne.

T.Nietsche - starał się on naukowo uzasadnić tezę cykli głosząc, że wiecznych powrotów wszystkich zjawisk wymaga zasada zachowania energii. Nietsche zasadę wiecznych powrotów uważał za najcięższą do zniesienia. Zniesienie tej myśli możliwe jest dzięki przewartościowaniu wszelkiej wartości tj.: świat jest wieczny, nigdy się nie zaczął a jeśli tak to dlaczego przyjmuje się koncepcję cykliczną a nie mechaniczną? Odpowiedź była następująca: utrzymujemy cyklizm gdyż świat wg mechanizmu musiałby osiągnąć pewien stan skończony, a taki stan skończony świata wg Nietschego nie nastąpił. Świat dla niego był oznaczoną wartością energii skoncentrowanej w oznaczonej liczbie ośrodków. A jeśli tak to liczba kombinacji w świecie jest przeliczalna. W świecie odbywają się nieustannie przemiany, ale wszystko się nie może zmienić. Do wytworzenia czegoś nowego świat nie jest zdolny.

EWOLUCJONIZM - dynamiczne ujęcie - ewolucjonizm głosi, że świat ze swej natury jest zdolny do rozwoju, do wytwarzania czegoś nowego /evolutio-rozwój/. Ewolucjonizm w oparciu o rozwój tłumaczy istotę świata. Dla ewolucjonizmu obrotem świata nie mogło być koło-coś zamkniętego, ograniczonego, świat rozwija się w jakimś kierunku zmierza do obranego celu. Reprezentantem ewolucjonizmu był H.SPENCER XIX w, filozof - to on stworzył system ewolucyjny oparty na prawach integracji i dezintegracji. Jedna z tez tego systemu było twierdzenie, że to co w początkowych fazach rozwoju przedstawia się jako całość nierozerwalna i przypadkowo stopniowo się różnicuje i zespala za pomocą różnego rodzaju związków. To teorie przyrodnicze zaważyły o ukształtowaniu się poglądów filoz. Spencera. DARWIN opierał się głównie na hipotezie doboru naturalnego tzn. że przy życiu miały utrzymywać się organizmy najlepiej przystosowane do panujących warunków. Owe istoty przekazywały swym potomkom cechy korzystne utrwalając je w gatunku. Na tych twierdzeniach Spencer buduje swój system ewolucyjny wzbogacony o twierdzenie, że życie społeczne jest też produktem ewolucji przyrodniczej (biologicznej). Ewolucja przyrodnicza warunkowała przemiany społeczne. Twierdził on, że proces ewolucji społecznej dokonuje się jak ewolucja przyrody. Spencer twierdził, że społeczeństwo jest pewnego rodzaju organizmem parabiologicznym, który podlega tym samym prawom które rządzą całym światem i zgodnie z tymi prawami świat będzie się rozwijał do momentu, w którym nie będzie możliwe żadne przemieszczanie się materii i nastąpi proces odwrotu, rozkładu.

DETERMINIZM - Właściwym twórcą determinizmu był Demokryt - jest postawą, stanowiskiem które uznaje podleganie prawom i wyjaśnianie przyczynowe świata za powszechne cechy własności świata i metody prowadzące do odkrycia jego istoty. Głosi, że wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i skutki. Determinizm wyznaczają generalnie dwie zasady:

Zasada przyczynowości - głosi, że każde zjawisko ma swą przyczynę i swój skutek, nie ma zjawisk bezprzyczynowych i bezskutkowych.

Zasada prawidłowości - wszystko, co w świecie zachodzi podlega prawom, zatem nie ma żadnych nieprawidłowych zjawisk, które naruszałyby prawa natury, nie ma w rzeczywistości cudów.

Demokryt interpretował te zasady w sposób jednoznaczny - determinizm jednoznaczny.

Trzecia zasada jednoznaczności lub konieczności - jednakowe przyczyny wywołują jednakowe skutki. W tych samych warunkach zawsze się dzieje to samo. Wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i prawa.

Determinizm statyczny nie uznaje tej trzeciej zasady - wg tej zasady wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i skutki, ale nie wszystko w sposób jednoznaczny.

Opozycyjnie do determinizmu ustosunkowany jest INDETERMINIZM - to częściowe przeciwstawianie się determinizmowi, zdaniem indeterministów nie wszystkie zjawiska podlegają prawom, nie wszystko jest wyznaczone przez przyczyny i skutki.

W indeterminizmie da się wyodrębnić wersję klasyczną od nieklasycznej.

Klasyczna ogranicza każdą z trzech zasad determinizmu jednoznacznego, ale żadnej z nich nie odrzuca całkowicie. Wg tej wersji , to co jest na świecie, nie wszystko podlega prawom, (czyli istnieją zjawiska prawidłowe i nieprawidłowe - z więc istnieją cuda). Dopuszcza istnienie zjawisk nie dających się wytłumaczyć, istnienie absolutnych przypadków, istnieją akty absolutnie wolnej woli. Również większość religii opiera się o stanowisko indeterminizmu klasycznego Indeterminizm nieklasyczny - jeśli indeterminizm odrzuca jedną z dwóch tych zasad determinizmu lub ją ogranicza jest to indeterminizm nieklasyczny.

FINALIZM (celowość, teleologia) od łac. finis - koniec, cel, a teleologia - gr. słowo teleos - zmierzający do celu.

to stanowisko odrzuca zasady determinizmu, to nie przyczyny, nie prawo wyznaczają reguły tego świata, ale cele, które określają przebieg zjawisk i procesów w nim zachodzących. W miejsce zasad determinizmu finalizm wprowadza zasadę celowości. Według determinizmu to przeszłość wyznacza przyszłość, kierunek, determinizm jest zgodny, że przyczyny rodzą skutki, w finalizmie jest odwrotnie to przyszłość wyznacza teraźniejszość Cel ujmowany jako przyszły stan procesu wyznacza jego przebieg, aby zrealizować ów przyszły cel.

W finalizmie można wyodrębnić dwa podziały :

• telologia zewnętrzna finalizm zewnętrzny - religijny, transcendentny - odwołuje się do Boga, źródłem celowości w świecie jest jakiś czynnik zewnętrzny - najczęściej Bóg, idea, absolut, myśl.

Poglądy Platona mogą uchodzić za typowe dla tego finalizmu; sformułował dwie zasady celowości, które dotyczyły wszystkich zjawisk zachodzących w świecie, zjawisk ujmowanych jako zhierarchizowane całości - całości składające się z elementów wyższych i niższych :

1 zasada celowości - celem istnienia części jest służba całości,

2 zasada celowości - celem części niższych jest służenie całości i służenie częściom wyższym.

Przedstawicielem tego finalizmu był również Tomasz z Akwinu (XIIIw.) - autor dowodów na istnienie Boga - piąty dowód to dowód teologiczny - opiera się na twierdzeniu, ze w świecie panuje ład, harmonia, celowość, a źródłem tej celowości był Bóg.

Telologia - Finalizm biologiczny - wewnętrzny - bazuje na celowości w przyrodzie ożywionej, zakłada on celowa strukturę, celowa budowę organizmów, celowe zachowanie się organizmów żywych. Jako przykłady owej teleologii wewnętrznej podaje się witalizm - zakładał, że materia żywa różni się zasadniczo od nieożywionej czynnikiem naturalnym, który nazywany był siłą życiową - vis vitalis - owa siła życiowa stanowiła źródło celowości materii ożywionej. Celowość tkwi wewnątrz zjawisk, w samych istotach żywych. Do tego wątku nawiązuje neowitalizm. Je go przedstawiciel H.DRIESCH uważał, iż źródłem celowości istot żywych jest energia życiowa; to ona sprawia, że w świecie materii ożywionych różne przyczyny prowadzą do tych samych skutków.

MATERIA - Posługiwali się tym pojęciem nie tylko zwolennicy materializmu ale również idealizmu. Materia w dziejach filozofii odgrywała rolę niejednoznaczną. W starożytności materię identyfikowano z jednym przedmiotem zmysłowo postrzegalnym. Sam termin materia pochodzi z łac. znaczył pierwotnie „ścięty las” lub „las na pniu” a następnie znaczenie odniesiono do wszelkiego materiału, budulca, tworzywa. Przedstawiciele jońskiej fil. - Tales, Anaksymenes, Heraklit z Efezu - dla nich materia była osnową rzeczywistości, z której powstały wszystkie rzeczy, wszystkie ciała, Demokryt w materii upatrywał atomy. Pojecie materii w myśli antycznej kształtowało się pod wpływem obserwacji świata. Dla PLATONA materia była substytutem świata idei, była czymś drugorzędnym. ARYSTOTELES IVw.p.ne. 384-322 - złoty wiek kultury helleńskiej - materia jako bierne tworzywo, jako tzw. potencja, która staje się rzeczą w połączeniu z niematerialną formą. W czasach nowożytnych zmiana -materia zostaje sprowadzona do ogółu ciał. Pytanie co to jest materia zastąpiono co to jest ciało? NEWTON-wpłynął na określenie jej cech rozciągliwość, nieprzenikliwość i bezwładność. HOLBACH-XVIII- twierdził, że materią jest to co pobudza nasze zmysły, tym samym podkreślił zewnętrzność i obiektywność istnienia materii. MILL -materią nazywał stałą możliwość wrażeń i nie postulował obiektywnego istnienia materii. LENIN - nawiązywał do Holbacha - materia w filozofii marksistowskiej występowała jako obiektywna rzeczywistość we wrażeniach zmysłowych.

PODSTAWOWE POJĘCIA ONTOLOGII

Przez BYT w klasycznej filozofii rozumie się cokolwiek to, co istnieje w jakikolwiek sposób. W dziejach filozoficznych pojęcie bytu było różnie interpretowane. BYT to pojęcie analogiczne, czyli że charakteryzuje ono różne rzeczy, które posiadają proporcjonalnie wspólną treść, treść, że każda rzecz jest podmiotem własnego istnienia. Przez BYT rozumie się każdą egzystencjonalną realność występującą w wielu odmianach, każdą całość danego tworzywa. Taką charakterystykę bytu należy nazwać dystrybutywną. Wyodrębnia się 4 typy bytu: realny, logiczny, idealny, intencjonalny.

Byt realny - to taki który istnieje realnie, który jest w swym istnieniu i we własnościach swoich niezależny od podmiotu poznającego czyli od człowieka.

Byt logiczny - to taki który może istnieć tylko jako przedmiot myśli, który nie posiada możności istnienia realnego .

Byt intencjonalny - to byt jakiegoś przedmiotu traktowanego jako już poznanego; jest to to, co istnieje w oderwaniu od przysługującemu temu z natury podłoża; bytem intencj. może być wszystko co jest realne, co możliwe i przyszłościowe oraz wszystko to co jest nierealne czyli czysto logiczne.

Byt idealny - odwołując się do platońskich idei - to to, co istnieje idealnie, to sposób myślenia, który przysługuje ideom. Byt idealny istnieje obiektywnie, jest pozaczasowy, niezmienny, zewnętrzny wobec świata przedmiotu, świata fizycznego. Wg E.HUSSERLA - przedst. Fenomenologii - byt idealny nie jest ani realny ani nierealny ale jest irrealny. Istnieje bowiem obiektywnie jako coś dostępnego myślom ludzkim, co pozostaje tym, czym jest niezależnie od istnienia samych aktów myślących. Tak ujęty byt idealny wg fenomenologów nie daje się umiejscowić ani w umyśle ludzkim, ani w boskim, ani w świecie fizycznym ani poza tym światem.

SUBSTANCJA

Arystoteles zapoczątkował rozważania nad substancją, bytem substancjonalnym. Późniejsi filozofowie nawiązywali do ujęcia Arystotelesa dokładając pewne cechy, własności. Tomasz z Akwinu - ujmuje substancję jako „rzecz, której przysługuje istnienie nie w czymś, ale tylko w sobie (samo-istność)”. Dla św. Tomasza samoistność substancji to samoistność cech, samoistność stanu samej rzeczy - samej substancji. Kartezjusz XVII - substancja to to, co do swego istnienia i poznawania nie potrzebuje niczego innego. Substancją tak rozumianą był Bóg. J.Locke, Berkeley, Kant - Ci filozofowie określali substancję jako to, co jest trwałe w rzeczach, które się zmieniają, substancja stanowi wspólną podstawę owych rzeczy. Leibniz podkreślał dynamiczne istnienie substancji - to byt obdarzony siłą działania, to jedność aktywna.

Współczesna filozofia substancję rozpatruje w kategorii jednostkowej, jako samodzielne istnienie bytu z jego przypadłościami, cechami, które mają o nim stanowić.

PRZYRODA Co to jest to co istnieje? - pytanie filozoficzne

Wg filozofii to niezniszczalność natury. W filozofii wielość poglądów przyrody:

1. sposób bycia, sposób wyłaniania się i trwania rzeczy. Gr. słowo physis wskazuje pierwotnie na wzrost, na bycie wzrosłym, na określoną postać rośliny, na jej siły, zdolności. Z kolei łac. natura - pochodna od nasci - „zostać narodzonym” -pojawienie się na świecie poprzez narodzenie. Przyroda jako sposób bycia łączy się ściśle z pojęciem istoty określonej rzeczy.

2. rozumienie przyrody w dziejach filozofii sprowadza się do traktowania przyrody jako dziedziny samodzielnego powstawania i przemijania rzeczy. Wszystko przemija i znajduje swój naturalny koniec. Przyroda jest obszarem w którym konieczne zmiany zachodzą wg niezmiennych praw, przyroda jest dziedziną konieczności. Nic nie może uchronić się przed prawami przyrody jeśli mieści się w czasie i przestrzeni.

3. zbiorczym poglądem na temat przyrody jest traktowanie jej jako boskiego artefaktu sztucznie wytworzonego.

1. pierwsza interpretacja łączy się z opowieścią biblijną - Bóg stwarza świat z niczego /creatio ex nihilo/

2. druga interpretacja - Bóg wprowadza ład, porządek do zastanego chaosu.

4 grupa stanowisk dot. przyrody to postrzeganie jej jako pewnej normy, która zawiera się w twierdzeniu zgodności z naturą. Sposób ten przeniknął do wielu dziedzin, począwszy od natury, odżywiania się i stylu życia, aż po naturalne prawo, naturalną moralność.

ŻYCIE - Wielość ujęć filozoficznych jest efektem bogactwa życiowego, własności, cechy podstawowe życia:

Samozachowawczość ma na celu utrzymanie integralności całego systemu, realizuje się poprzez odżywianie, oddychanie, syntezę. Ogół tych czynności oznacza samoorganizację i działanie, zdolność budowania i zachowywania stałej struktury, zdolność regeneracji i naprawianie uszkodzeń.

Samoregulacja - inaczej kontrola - dotyczy harmonijnego przebiegu ogółu procesów i utrzymywania stanu równowagi danego organizmu.

Samoodtwarzanie - jest zdolnością do odtwarzania lub odnawiania podsystemów składowych danego organizmu na drodze procesów powielania ich.

Ww właściwości materii żywej leżą u podstaw uzewnętrzniających się cech istotnych typu : pobudliwość, ruchliwość, wzrost masy wymiarów danego ciała, rozwój, rozród, mechanizm dziedziczenia. Życie to ciągły postępowy proces organizowania się całościowych, hierarchicznie uporządkowanych systemów, względnie odosobnionych, obdarzonych zdolnością do samozachowania się. Z perspektywy filozofii patrząc na życie wyróżniamy biofilozoficzne koncepcje istoty życia : mechanicyzm i witalizm.

Mechanistyczna teoria życia została stworzona a czasach antycznych - Demokryt, Lukrecjusz, w czasach nowożytnych Kartezjusz. P.LAPLACE, H.POINCARE - reprezentowali mechanicyzm w węższym znaczeniu - wszystkie teorie, prawa, pojęcia innych działów fizyki dają się sprowadzić do praw mechaniki ,która wyjaśnia stale powszechne prawa rządzące światem i tym prawom podlega. Mechanizm w szerszym znaczeniu był wyjaśnieniem zjawisk biologicznych, psychologicznych za pomocą prac fizyki i chemii.

Atrybuty rzeczywistości- własności świata CZAS I PRZESTRZEŃ.

Próżnia Demokryta jest niezbywalna nie ma żadnego początku jest nieodwieczna. Patrząc na dzieje filozofii problem przestrzeni był poruszany przez Demokryta .

Przestrzeń da się opisać poprzez objętość każdego ciała, rzeczy, która charakteryzuje się rozciągłością. Mówimy o odległości między rzeczami które istnieją wzajemnie, mierzonej liczbie przedmiotów, o długości wzorcowej przyjętą za miarę. Przesłankami przestrzeni są objętość, rozciągłość rzeczy, ich wielkość oraz ich różnorodność.

Czas - modelowe ujęcie kojarzy się z następstwem i przemijaniem z pojawianiem stanów, zjawisk. Czas kojarzy się też z trwaniem - życiem, z odliczaniem pewnych rytmów. Przemijanie i trwanie to zmienność. Mamy do czynienia z przechodzeniem od przeszłości do teraźniejszości. Wzajemne związki między czasem a przestrzenią odkrył Newton. Konkretny rezultat przedstawił z relacji między czasem a przestrzenia Einstein.

3 koncepcje czasoprzestrzeni

Substancjalno - absolutystyczna - do niej zalicza się poglądy Demokryta i Newtona. Są one pewnymi bytami (tym co istnieje) niezależnie od świata materialnego, nie są one związane ani nie wynikają z samej budowy świata materialnego. Demokryt podkreśla, że próżnia istnieje niezależnie od atomów jako odrębny byt i istnieje jako warunek konieczny ruchu atomów. Newton tłumaczy, że poruszające się ciało, porusza się ruchem absolutnym względem całego ruchu, absolutnej przestrzeni, która była bezcielesna i nieoddziaływała na żadne ciało, była nieruchoma, nieskończona, jednorodna. Tak Newton tłumaczył przestrzeń, istnienie przestrzeni absolutnej. Podobnie istnieje czas absolutny, który nie zależy od zmiany poszczególnych ciał, obok tego podkreślał, że istnieje względna przestrzeń, względny czas; to co jest ważne to absolutny czas. Dowodem istnienia przestrzeni absolutnej dla Newtona była geometria Euklidesa.

Absolutystyczno - subiektywna - poglądy Kanta - mówił o przestrzeni i czasie jako niezależnych od doświadczenia kategoriach, kategoriach subiektywnych. Kant podobnie jak Newton uważał, że czas i przestrzeń są zjawiskami absolutnymi ale traktował je nie jak substancje, ale jak subiektywne właściwości umysłu.

Relatywistyczno lub atrybutoistyczne Arystoteles, Leibniz, Engels. Arystoteles dokonał charakterystyki czasoprzestrze-ni na przykładzie ruchu ciał względem innych ciał. Wg niego dla ruchu ciał nie jest potrzebna absolutna wolna przestrzeń, ponieważ wszystkie ciała poruszają się względem siebie i jedno poruszające się ciało zajmuje miejsce, które drugie ciało opuszcza; charakterystyką przestrzeni były jej wymiary, a wymiarami mogą być obdarzone tylko ciała. Nie ma próżni, bo nie mają one wymiaru, nie istnieje przestrzeń absolutna. Leibnitz postrzegał, że przestrzeń to porządek, to wzajemne rozmieszczenie indywidualnych ciał i niezależnie od nich. Czas natomiast to porządek zmieniających się zjawisk lub stanów ciał (układów ciał). Engels mówił o czasie i przestrzeni jako formach istnienia materii różnorodnej i zmieniającej się. Dla niego przestrzeń i czas w oderwaniu od rzeczywistości były pojęciami abstrakcyjnymi, które nie posiadały żadnego odpowiednika.

Czas w odniesieniu do człowieka wiąże się z przemijaniem trwaniem, z życiem jest jak ze sztuką w teatrze nie ważne jak długo trwa, ale jak jest zagrane; nie ma jednego absolutnego czasu, jest wiele czasów lokalnych.

KATEGORIA ROZWOJU nie można jej jednoznacznie wytłumaczyć :

Rozwój jest pewnym procesem, który tworzy nową jakość, warunkuje różnorodność, warunkuje wyższe formy zorganizowania świata. Rozwój jest procesem zmian kierunkowych od form niższych ku formom wyższym od prostszych do bardziej złożonych. Przy takiej opisowej charakterystyce rozwoju dostrzegamy pewne właściwości świata, rzeczywistości, którą postrzegamy w tym rozwojowym wymiarze i dlatego możemy powiedzieć, że w świecie istnieją zjawiska o różnym stopniu złożoności, że zjawiska bardziej złożone powstają z mniej złożonych.

Trzecia cecha świata - świat czyli zjawiska b. złożone powstają z bardzo prostych, podlegają też pewnym regułom, prawom wspólnym dla nich wszystkich i regułom charakterystycznym dla nich. Rozwój świata ma charakter jakościowy, ze zjawisk jednego typu powstają inne jakościowo od nich różne. Znaczenie tu ma czas jako pewien termin, jest to czas historyczny. Pojęcia czasu historycznego są w piśmie świętym ale to dopiero św. Augustyn na przełomie IV i V w n.e rozwija koncepcję czasu historycznego wskazując na przeszłość i teraźniejszość ku przyszłości.

2 obozy : 1 po przywód, Chrystusa - państwo Boże civitas dei, 2 dostępny szatanowi - civitas terrena.

Augustyn tłumaczy, że istnienie dziejów sprowadza się do walki między w/w państwa gdzie zwycięży państwo Boże. Walka oznacza przerost dobra nad złem aż do jego całkowitego panowania, dobra walka zakłada postęp. Ponieważ dzieje kształtują się wg planu Boga nie są chaotycznym i przypadkowym nagromadzeniem faktów, zdarzeń, posiada określony sens, który można poznać i zrozumieć. W tej wykładni św. Augustyna pojawia się obok kategorii czasu historycznego, kategoria rozwoju - kategoria postępu.

Postęp w odniesieniu do społeczeństwa

Postęp jest pojęciem węższym od rozwoju, zawiera się w kategorii rozwoju, oznacza przechodzenie od poziomu niższego do poziomu wyższego i nie ma możliwości załamania się tego procesu ku stanowi wyższemu. Kryterium postępu nie daje się zauważyć w różnych dziedzinach. Trudno mówić o postępie społecznym przy czym wieloznaczności postrzegania postępu społecznego może być bardzo wiele. Uwarunkowania niedookreślonosci postępu społecznego - jedna z przyczyn wieloznacznego spojrzenia jest sposób wyróżniania etapów historii stanowiących obiekty porównań i ocen. Kryteria podziału dziejów społecznych, kryteria metodologiczne/religijne, antropologiczne/, kryteria formalne/wieków kalendarzowych , panowania władców /.

Inna przyczyna wieloznaczności idei postępu społecznego jest poszukiwanie jednego uniwersalnego kryterium postępu. Wśród przyczyn wieloznaczności idei postępu społecznego jest sposób pojmowania mechanizmów postępu jego sił napędowych, leży zależność od skonkretyzowanego statusu czasowego od porównywalnych okresów dziejowych. W obszarze społecznym mówić o jednoznacznym postępie jest trudno.

TEORIE POZNANIA

Z punktu widzenia filozofii podstawą jest poznanie: przedmiotem poznania jest to co poznajemy, podmiotem jest ten kto poznaje - człowiek. Wobec powyższego poznanie jest relacją między podmiotem a przedmiotem poznania. Poznanie to pewne czynności psychiczne, które nazywamy aktami poznawczymi np. postrzeganie, wydawanie sądów, twierdzenie. Na poznanie składają się wyniki owych aktów poznawczych, czyli wszystkie możliwe pojęcia, twierdzenia, wypowiadane sądy. Poznanie jest szczególnym rodzajem aktów świadomości, odmiennym od uczuć, od emocji, aktów wytwarzania. Inny charakter ma akt poznawczy, inny ma akt emocjonalny.

Fil. Starożytna - to fil. teocentryczna - od Boga. Wraz z oświeceniem, epoką humanizmu nurt fil. zmienia się na antropocentryczny, gdzie w centrum zainteresowania jest człowiek. Powstają 2 przeciwstawne nurty filozoficzne:

RACJONALIZM - to kierunek, który oparty jest na wyższości poznawczej rozumu oraz na konieczności kierowania się nim w każdym działaniu. To przeciwstawienie się irracjonalności. Głosi przewagę poznania, które oparte jest na drodze przyrodzonej, odrzucając poznanie oparte na źródłach nadprzyrodzonych. Poznanie nie pochodzi z doświadczenia. Dowodem miało być istnienie sądów ogólnych, twierdzeń osiągnięte nie na drodze doświadczenia ale na drodze czystego rozumowania. Pochwała intelektu, przeciwstawienie go uczuciu. Poznanie naukowe (oparte na naukach matematycznych i przyrodniczych) - Racjonalizm do niego się odwołuje, przeciwstawia się przeczuciom, objawieniu, wróżbach, itp.

Twórcą nowożytnego racjonalizmu był Rene Descartes (Kartezjusz 1596-1650) - Kart. mówi o bezwzględnym prymacie rozumu nad innymi władzami poznawczymi, nad wolą, emocjami. Rozum uważa za najwyższą władzę w człowieku, która rozstrzyga o kłamstwie i prawdzie. Określając role rozumu Kart. Nie dostrzegał roli zmysłów w poznaniu. Trudno brać pod uwagę świadectwo zmysłów w dochodzeniu do wiedzy niepowątpiewalnej. Kart. podkreślając, że poznanie jest nadrzędnym celem działalności ludzkiej przyporządkowywał mu inne formy działania ludzkiego, a więc w zdobywaniu prawdy podporządkowywał zdobywanie dobra; inaczej mówiąc podporządkowywał funkcjom teoretycznym - funkcje praktyczne człowieka. „Cogito ergo sum” - „Myślę, więc jestem” - to kwintesencja jego skrajnego racjonalizmu. Mówiąc tak podkreślał znaczenie idei autonomii myśli w sensie jej samowystarczalności w uzyskiwaniu wiedzy. To twierdzenie miało też dowodzić tego, że myślenie jest niezależne od ciała, od doznań zmysłowych. Człowiek istniejący miał być czło-wiekiem myślącym. Kart. uznawał matematykę za naukę uniwersalną, która decyduje o porządku istnienia i rzeczywistości.

EMPIRYZM - Lock, Berkeley, Hume, Mill - poznanie sprowadza do relacji między treściami ludzkiej jaźni a światem, który jest wobec tych treści światem zewnętrznych. Głównym źródłem naszej wiedzy jest doświadczenie; cały system wiedzy opiera się na konkretnych zdarzeniach, faktach, które dane nam są w doświadczeniu zewnętrznym jak i wewnętrznym; wiedza o zdarzeniach to wiedza oparta na danych zmysłowych, które biorą się z faktu obiektywnego istnienia tego wszystkiego co jest na zewnątrz podmiotu poznającego; doświadczenie wewnętrzne czyli introspekcyjne stanowi wiedza umysłu o jego własnych czynnościach - przypominanie sobie czegoś doznanego.

Za twórcę empiryzmu nowożytnego uważa się J.LOCKE - XVII w.

Empiryzm Locka oparty jest na kilku zasadniczych twierdzeniach :

• poznanie poprzez doświadczenie prawd ogólnych, które mają charakter powszechności, twierdzeń koniecznych

• podejmował zagadnienie genezy traktując te zagadn. jako pytanie o pochodzenie wszelkich treści ludzkiej jaźni, a nie jako pytanie o pochodzenie wiedzy pewnej, niepowątpiewalnej.

• przy uzasadnianiu twierdzeń opartych o doświadczenie, wartości wiedzy ludzkiej posługiwał się argumentami psychologicznymi,

• wiedza o człowieku miała być podstawą wiedzy o człowieku, o tym co jest na zewnątrz człowieka.

POZNANIE	RACJONALIZM	EMPIRYZM
1. Natura (istota)	Polega na zrozumieniu	Sprowadza się do doświadczenia
2. Źródła (początki)	Od idei narodzonych (natywizm)	Do doświadczenia, wrażeń
3. Metody	Postępują przez rozumowanie (aprioryzm)	Postępują przez doświadczenie (aposterioryzm)
4. Zakres (granice)	Wykracza poza doświadczenie	Ogranicza się tylko do doświadczenia
5. Ważność	Powszechne i konieczne	Sprowadza poznanie do faktów

DOGMAT. KRYTYCYZM . SCEPTYCYZM.

3 najbardziej typowe charakterystyczne stanowiska:

1). stanowisko dogmatyzmu,

2). stanowisko sceptycyzmu,

3). stanowisko krytycyzmu.

DOGMATYZM

Kojarzy się nam z autorytetem, poleganiem na autorytecie bez jakby uwzględnienia kompetencji tegoż autorytetu, bez próby ze swej strony podjęcia takiego myślenia samodzielnego. Dogmatyzm kojarzy nam się z uznawaniem bez uzasadnienia tych twierdzeń, tych tez, które mogą być uzasadnione. Dogmatyzm opiera się też na zaufaniu do zdolności poznawczych umysłu ludzkiego (zaufanie bezwarunkowe nieograniczone). Tak ujęty dogmatyzm może być niekiedy bardzo szkodliwy dla zdobywania wiedzy, dla jej postępu, ponieważ jej autorytety bywają zawodne, przyjmując je łamiemy jeden z postulatów metodologii, który nie oparty jest na uzasadnianiu wszelkich tez i twierdzeń. Dogmatyzm odrzuca jedno z podstawowych założeń teorii poznania, które podkreśla przyjrzenie się, zbadanie możliwości poznawczych człowieka Dogmatyzm wyznacza nam zwłaszcza w poznaniu bierne zachowanie się, preferuje jakby tą postawę niechęci czy też niezdolności do samodzielnego myślenia.

SCEPTYCYZM

Jest tym kierunkiem, który już historycznie rzecz biorąc za sprawą Pirrona z Elidy jako kierunek filozoficzny sceptycyzm trwał kilka wieków, ale jako pewna postawa poznawcza sceptycyzm jest obecny po dzień dzisiejszy. Możemy wyróżnić generalnie 2 odmiany: sceptycyzm skrajny i umiarkowany.

Sceptycyzm skrajny - z góry bez podania dostatecznego powodu nie ufa niczemu, nie ufa danym, które dostarczają nasze zmysły co więcej okazuje ona brak zaufania do zdolności poznawczej człowieka bez zbadania tej zdolności. Zakłada, że nic nie jesteśmy w stanie sprawdzić w sposób pewny i niepowątpiewalny. Świadczy sama praktyka życiowa (działalność człowieka). Poznajemy prawdziwie skoro umiemy sprawnie i skutecznie działać, przewidywać. Błąd nam grozi na każdym kroku.

Sceptycyzn umiarkowany - tu dadzą się wyodrębnić 3 jego wersje:

• agnostycyzm - odrzuca możliwość poznania rzeczy w sobie, odrzuca możliwość poznania istoty bytu uważając, że owa istota jest niepoznawalna,

• pozytywizm poznawczy - ogranicza natomiast zakres badań naukowych i tylko do faktów do zdarzeń i to do takich faktów, które są sprawdzalne intersubiektywnie czyli sprawdzalne z każdej perspektywy poznawczej. Pozytywizm uznaje opis za podstawowe zadanie nauki,

• probabilizm - jest kierunkiem, który przypisuje poznaniu tylko mniejszy lub większy stopień prawdopodobieństwa. W pewnym zakresie to jest istotne.

Sceptycym staje się użyteczny, wtóruje bowiem drogę krytycznej teorii poznania. Taką rolę odegrał ten umiarkowany sceptycyzm u Davida Huma. Kartezjusz pragnąc ugruntować wiedzę na pewności sprawdzonej, dowiedzionej rozpoczął od sceptycyzmu metodycznego inaczej mówiąć próbował argumentów sceptyków, aby znaleźć zasadę, która wobec nich ostać się by musiała bezwarunkowo.

22. Krytycyzm jako pewna postawa poznawcza

Jako pewna postawa musi zaufanie do świadectwa osób, które w danej sprawie są kompetentne o ile swej kompetencji dowiodły. Krytycyzm zakłada samodzielne przemyślenia danego zagadnienia, zakłada zajęcie własnego stanowiska. To wszystko dzieje się po dokładnym rozpoznaniu czyichś poglądów po odpowiednim przygotowaniu swego umysłu. Krytycyzm ten wyznacza też postulat tzw. wystarczającego uzasadnienia, który w II połowie XVII wieku zgłosił Lipnitz, niczego nie głosimy bez uzasadnienia.

Postawa krytyczna oparta jest na kontroli własnych założeń na uświadomieniu sobie, że postępuję tak, a nie inaczej. Ów krytycyzm jako postawa poznawcza jest niezbywalny w nauce, a także i w filozofii. To filozofowii przystoi tylko krytyczna postawa umysłu. Filozofia nie może być ani żadną śłużebnicą teologii, ani żadną służebnicą polityki.

FILOZOFIA MORALNA - TOMISTYCZNA:

TOMIZM:

• kojarzy się z myślą św.Tomasza (XIII w.) „doktor anielski” 1224-1274; stworzył system filozoficzny, teologiczny, który jest punktem wyjścia złożonego nurtu, jakim jest tomizm. Swe źródło tomizm czerpie z Arystotelesa i św.Augustyna. Oparty jest również na encyklikach papieskich: Leona XIII - „AETERNI PATRIS” (XIX w.) oraz z encykliki Piusa XI „STUDIORUM DUCEM” - 1923r.;

• jest filozofią, a z drugiej strony teologią, która odwołuje się do doświadczenia i rozumu oraz teologią jako nauką, w której twierdzenia i metody są stosowane do dogmatów wiary i występują jako przesłanki teologii

ETYKA ŚW. AUGUSTYNA jest podporządkowana normom i prawom, które wynikają z istoty Boga. Etyka św.A. była próbą usprawiedliwienia Boga z zarzutu istnienia zła i niesprawiedliwości na świecie.

Wg św.Augustyna :

• zło nie należy do przyrody, ale jest dziełem wolnych stworzeń i nie jest realne, jest tylko brakiem dobra.

• nie ma absolutnego zła, jeśli jest absolutne dobro.

• istoty wolne czynią zło, gdy nie czynią dobra, lub odwracają się od dobra, zwracają się ku niższym celom, które nie są złe, ale odwrócenie się od celów wyższych jest złe.

• nie niższe cele są złe, ale odwracanie się od celów wyższych.

• pycha jest chęcią wystarczenia sobie bez Boga, to pożądliwość, zabieganie o rzeczy przemijające i pozbawione wartości.

Św.A. powiada, że Bóg wolał stworzyć większe dobro ze złem niż mniejsze dobro bez zła.

Św.Augustyn nawiązuje do koncepcji łaski - zło pochodzi od człowieka, dobro od Boga. Stąd dobro jest wyrazem łaski. Łaska nie jest nagrodą, lecz wyrazem łaski, jest dana darmo. Św.Augustyn czyni człowieka odpowiedzialnym za zło, ale to nie człowiek jest odpowiedzialny za dobro. Św.Augustyn określa człowieka jako istotę złożoną z ciała, zajmującego miejsce w przestrzeni, i duszy, która jest pewna tego że myśli że sama jest myślą. Z definicji dusza jest substancją rozumną stworzoną do rządzenia ciałem, ale jest radykalnie odmienna od ciała. Dusza przebywa w „mrocznym więzieniu ciała”. Dusza rozpatrywana samodzielnie nie jest wolna od wewnętrznych napięć jej istnienie jest zawarte w określonym czasie. W duszy wieczność rodzi się w określonym czasie. Dusza stworzona jest przez Boga z niczego. Nie była częścią Boga oderwaną od boskiej substancji, ale jest pośrednikiem pomiędzy grzesznym ciałem a ideałem - Bogiem, który ją ożywia. Triadyczny charakter duszy - 2 triady: I triada - miłość, poznanie i myśl, II triada - pamięć, intelekt i wola

Obie triady określają naturę człowieka, każdy z elementów potrzebuje dwóch pozostałych, które są równe pod względem ważności.

ŚW. TOMASZ Z AKWINU - poglądy personalistyczne - uczynił kategorę osoby główną kategorią, która tłumaczy człowieka; „osoba” to indywidualna substancja o naturze rozumnej, to byt zwarty, samoistny, konkretny, jednostkowy, posiadający naturę rozumną, działający autonomicznie - tzn. jego akty, czyny wypływają z podmiotowej samoistności. Podkreślał on odmienność osoby Boga od człowieka. Św.T. podkreślał, że człowiek posiada naturę duchowo-cielesną, posiada duszę, która była bytem substancjonalnym. Oznaczało to, że dusza posiada istnienie autonomiczne, samodzielne - może samodzielnie bytować, była formą ciała, tzn., że w swym bytowaniu była najściślej związana z ciałem na zasadzie połączenia z nim. Substancjonalność duszy nie oznacza jej bezwzględnej niezłożoności. Św.T. twierdził, że istnieje tylko jeden byt, którego sposób istnienia utożsamia się z nim samym - to jest Bóg. W stosunku do ciała dusza zachowuje się jak akt do możności. Możnością jest materia i dusza konstytuuje tę materię i nadaje jej formę cielesności i akt istnienia, który jest wspólny dla duszy i ciała. Akt istnienia stanowi o jedności duszy i ciała. Św.T. wprowadził pojęcie substancji, którą jest człowiek będący jednością duszy i ciała

Zestawiając koncepcje św.Augustyna i św.Tomasza, to św.Tomasz bardziej eksponuje jedność duszy i ciała. Bierze się to z tradycji Arystotelesa, który nawiązywał do zasady współzależności tych dwóch czynników konstytuujących człowieka - jedność ciała i duszy.

Te dwie koncepcje - św.Tomsza i św.Augustyna legły u podstaw personalizmu chrześcijańskiego.

PERSONALIZMU CHRZEŚCIJAŃSKI - termin, który pojawił się w filozofii w XIX w., ale w w.XX stał się bardzo ważny. Jako kierunek filozoficzny to orientacja skupiająca uwagę na problematyce osoby ludzkiej, uznający jej szczególne wartości, uznający jego rolę jako bytu wykraczającego poza naukę i historię. Głosi prymat wartości osobowych nad innymi wartościami. Rozwój osoby ludzkiej to cel życia społecznego, posiada on różne zastosowania. W personalizmie odgrywa szczególną rolę personalizm neotomistyczny, w wydaniu J.Maritain (fr. filozof XIX/XX w. ) oraz innych - L.Gilson, o.Cherm, K.Wojtyła. Personalizmu społecznego zaangażowania- E. Mounier (XX w.)

Obie odmiany personalizmu powstały jako próby sformułowania w perspektywie nauki teologicznej, głównie chrystianizmu jako próby odpowiedzi na pytanie o kondycję człowieka w perspektywie XX w. ( dwie wojny światowe). Personalizm to próba wytyczenia perspektyw rozwoju myśli chrześcijańskiej, w rozwoju filozofii.

ZAŁOŻENIA FILOZOFII MORALNEJ JANA PAWŁA II - zgodność z myślami J.Maritain i personalizmem chrześcijańskim.

„ Miłość i odpowiedzialność” „Zagadnienia podmiotu moralności”

„Wykłady lubelskie” „Osoba i czyn”

p r a c e z o k r e s u p r z e d p a p i e s k i e g o

Podsumowanie rozważań z tego okresu przynosi elementarz etyczny z 1982r. Pytanie:

1. Czym jest człowiek?

2. Co powinien człowiek?

3. Te kwestie legły u podstaw jego poglądów. Punktem wyjścia filozofii moralnej K.Wojtyły była konfrontacja etyki chrześcijańskiej, podbudowanej objawieniem, filozofii Arystotelesowej i filozofii św.Tomasza. Konfrontacja z systemem etycznym niemieckiego filozofia M.Schelera (XIX/XXw.) Scheler przyjmował, że etyka tak jak inne nauki opiera się na doświadczeniu dotyczącym wartości. To przekonanie, że etyka musi być oparta na doświadczeniu i wartości moralnej musi być oparte na ludzkiej woli. To doprowadziło K.Wojtyłę do ludzkiej woli, która była odrębną władzą posiadającą swój własny „moment aktualny” - moment doświadczalny. Moment, który określają słowa „ja powinienem” „ja muszę”, „ja chcę”. Oznacza to, że człowiek doświadcza własnego chcenia, własnej woli, doświadcza wysiłku. Wola objawia się w przeżyciach osobowej wartości czynu. To prowadzi do etyki odpowiedzialności, gdyż świadomość, ze jest się siłą sprawczą własnych czynów świadomych ……………. Stanowi o etycznej odpowiedzialności za te czyny. Odwoływał się do człowieka jako podmiotu moralnego i świadomego siebie, świadomego swego sprawstwa, swej wartości realizującej się w świadomych i wolnych czynach. Etyka łączyła się z antropologią dla której historycznym odniesieniem były koncepcje Arystotelesa i św.Tomasza. Problematyka doskonalenia się człowieka to perfekcjonizm. W tej koncepcji perfekcjonizm kładł nacisk na doskonalenie się człowieka w każdym akcie, w którym spełniał się czyn dobry. W perfekcjonizmie ujawnia się normatywny charakter etyki. Norma zawsze jest związana z człowiekiem. Traci na znaczeniu w oderwaniu od ludzkiej działalności, która stanowi materialny przedmiot etyki. Teoria perfekcjonizmu może być adekwatnie sformułowana tylko w założeniu metafizycznych, metafizycznych, a nie w założeniach etyki (np.M.Schelera) Odwołując się do założeń metafizycznych odwoływał się do Arystotelesa i św.Tomasza, bo to oni wiązali dobro z bytem i związek ten ujawniało doświadczenie. Dla Arystotelesa dobro było tym co udoskonala byt jest jego wewnętrznym celem, jest przedmiotem dążeń. Etyka Arystotelesa była w tym kontekście nauką o człowieku który w perspektywie dóbr szuka dobra, które najbardziej by go uszczęśliwiało, udoskonalało. Tomasz to ujęcie arystotelesowe wzbogaca z jednej strony tradycją Aureliusza, Augustyna z drugiej strony momentem empiryczno-egzystencjonalnym, której perspektywę pojmował w sposób dynamiczny - dla niego dobrem najwyższym była pełnia istnienia tego co potencjalne. Tę pełnię posiadał tylko Bóg. Każdy inny byt posiadał dobro odpowiednie tylko do swej natury i uczestniczy w tej bezwzględnej formie dobra. I to ujęcie związku dobra z bytem wydawało się Karolowi Wojtyle prawem wszelkiego bytu, które określał jako zasadę perfekcjonizmu.

Filozofia moralna człowieka i filozofia moralna Karola Wojtyły są powiązane. To wezwanie poznania samego siebie jako człowieka pozostanie wezwaniem szczególnym dla Karola Wojtyły. Zawarte twierdzenia o człowieku są traktacie „Osoba i czyn”. Gdzie człowiek jest ukazany w perspektywie analizy siebie samego jako człowieka. Jedynym autorytetem miały być doświadczenia człowieka, składnik wszystkich innych doświadczeń. Doświadczając innego człowieka doświadczamy siebie jako człowieka. I te doświadczenia mają wspólny rdzeń - takożsamość. Karol Wojtyła starał się uchwycić w doświadczeniu człowieka to co jest proste w jego treściach, a tym był fakt działania ludzkiego, fakt czynu w którym objawia się osoba. Samo doświadczenie ujmował na sposób fenomenologiczny jako „bezpośredni kontakt poznawczy z przedmiotem” - doświadczenie to akt umowsłowy przekraczający wymiar zmysłów, to doświadczenie objawiające się osobą, objawiające się w czynach ale zarazem ujawnia się moralność jako właściwość czynów, ujawnione ludzkie dobro które się przez czyny realizuje. Główny zainteresowanym jest antropologia, a etyka wyłączona poza nawias. W tej pracy ważna jest metodologiczne określenie samego autora - chodzi jemu o stosunek do prymatu filozofii bytu względnie filozofii świadomości. To rozczepienie mu nie bardzo odpowiadało, poszukiwał rozwiązania które mogło by spotkać obie te filozofie - bytu i świadomości. Człowiek został rozpoznany jako rzeczywistość dynamiczna realizująca się w aktach i czynach. Specyfiką ludzkiego czynu jest to, że jego podmiot działa świadomie i zrozumienie subiektywności człowieka pozwala lepiej zrozumieć osobę , relację między osobą i czynem. Świadomość jest podstawą zrozumienia osoby, nie jest zaś subiektywizmem, który polegał by na …. Świadomego aspektu podmiotu. Jego zdaniem przed subiektywizmem chroni możliwie wszechstronna analiza doświadczenia. Świadomość ma także wymiar emocjonalny bez jego zrozumienia nie sposób zrozumieć człowieka. Analiza czynu:

Czyn jest świadomym wewnętrznym zachowaniem się, jest ruchem spełnienia możności, które tkwią w człowieku, jest aktualizacją tych możności. To w czynie człowiek doświadcza swej sprawności lub jej braku. Cały dynamizm człowieka ujawnia się w jego potencjalności wegetatywnej, w jego potencjalności psychoemotywnej. Dynamizm ujawnia zarazem wolność człowieka, która była nie tylko momentem struktury poprzez czyn ale była źródłem stawania się człowiekiem dobrym i złym. W przeżyciach wolności istotne jest „mogę” z jednej strony a …. „nie muszę” - podkreśla że rola jest aktem chcenia. Analiza wolności człowieka prowadziła do transcendentności człowieka w czynie, do problematyki panowania sobie samej przez się osoby. W tym kontekście istotne stawało się odróżnienie przeżycia od ja chcę (1) od chce mi się (2)

1. ujawniało zewnętrzność człowieka w czynie,

2. było wyrazem wewnętrznej konieczności .

Papież podkreślał, że wolność rzeczywistością doświadczalną w doświadczeniu wolności ujawnia się struktura samopanowania i samoposiadania osoby. Ujawnia się zależność chceń od własnego ja . Człowiek wolny zależy sam od siebie, jest podmiotem działania. Wolność to samozależność, autodeterminacja wola jest władzą …osoby. Akty woli mają charakter intencjonalny, są aktami skierowania się osoby ku czemuś co jest dla niej dobre. Jednak to skierowanie ku czemuś jest o tyle dobre o ile opiera się na prawdzie o dobru, wola rozstrzyga i wybiera odpowiadając na te motywy poruszenia które są poruszane w świetle prawdy. Zależność od prawdy określa granice właściwej osobie ludzkiej autonomii. Zwraca uwagę na samouzależnienie swej wolności od prawdy o dobru. To przejawia się wyraźnie w działaniu sumienia, które określa prawdziwe dobro w czynie, w postaci powinności. Wyodrębniona w ten sposób rzeczywistość normatywna. Sumienie działa normatywnie w ten sposób, że dobro poznane jako prawdziwe wskazuje jako powinności działania. Sprawczość nierozerwalnie złączona z odpowiedzialnością. To człowiek jest odpowiedzialny za każdy swój czyn i nie da się tego przełożyć na innego człowieka. Każdy odpowiada za siebie.

4

---