Hubert Świętek
XV. Terytorium w prawie międzynarodowym- część 2 (charakterystyka obszarów wodnych, podwodnych, powietrznych i kosmicznych).
A) Zagadnienia międzynarodowego prawa morza
=> określa sytuację prawną obszarów morskich i statków przede wszystkim z punktu widzenia rozgraniczenia kompetencji państw.
I Obszary morskie- wiadomości ogólne
1) Kategorie obszarów morskich.
a) Najogólniej można podzielić je na wody terytorialne (=przybrzeżne) i morze otwarte lub pełne lub strefy przybrzeżne i morze pełne lub otwarte (gdy bierzemy pod uwagę specjalne strefy i wyłączamy je z morza pełnego) .
b) W skład terytorium morskiego (wód terytorialnych= przybrzeżnych) państwa wchodzą dwie kategorie wód:
- wody wewnętrzne (między brzegiem a linią podstawową, pełnia praw suwerennych) a czasem też archipelagowe oraz
- morze terytorialne (do 12 mil morskich od linii podstawowej, władza suwerenna ograniczona prawem nieszkodliwego przepływu), .
- wody archipelagowe- pośrednie między teryt a wew
c) Biorąc za punkt wyjścia zakres jurysdykcji państwa, obszary morskie można podzielić na 3 kategorie:
- wody terytorialne= przybrzeżne: obszary wchodzące w skład terytorium państwowego,
- morskie strefy specjalne: obszary podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji lub prawom suwerennego państwa- państwa zastrzegają sobie wyłączność uprawnień w niektórych dziedzinach.
- morze otwarte: obszary znajdujące się poza granicami jurysdykcji państwowej.
d) szczegółowy podział ze względu na zmniejszające się kompetencje państwa nadbrzeżnego:
- wody wewnętrzne (porty i zatoki)- część terytorium
- wody archipelagowe- część terytorium, ale suwerenność podlega szczególnym ograniczeniom na rzecz żeglugi morskiej i powietrznej; pośrednie między wew a teryt
- morze terytorialne- od linii podstawowej lub granicy wód wew lub archipelagowych; część terytorium ale władza ograniczona przez prawo nieszkodliwego przepływu,
- strefa przyległa- część morza pełnego, na której państwo zastrzega sobie pewne uprawnienia np. kontrolne czy sanitarne
- strefa wyłącznego rybołówstwa- część morza pełnego, gdzie państwo zastrzega sobie wyłączność rybołówstwa.
- szelf kontynentalny- dno morskie i podziemie płytkich mórz. Państwu nadbrzeżnemu przysługuje tu suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu.
- strefy ekonomiczne- wynalazek ostatnich lat; w niej państwo ma wyłączność na poszukiwanie i eksploatację wszelkich zasobów, żywych i mineralnych (strefa rybołówstwa i szelf w jednym)
-morze pełne- równość w korzystaniu, ale dno morskie jest wspólnym dziedzictwem ludzkości i ma odmienny status.
=> po co jurysdykcja? Bo ochrona bezpieczeństwa, bo bogactwa.
2) Pierwsza i druga konferencja prawa morza.
a) aż do I połowy XX wieku było to prawo głównie zwyczajowe; prace w KPM od 49 roku
b) Pierwsza konferencja odbyła się w Genewie i trwała od 24 lutego do 27 kwietnia 1958r. , 86 państw.
* w wyniku jej prac podpisano 4 konwencje:
- w sprawie morza terytorialnego i strefy przyległej;
- w sprawie morza otwartego; (PL- strona)
- w sprawie rybołówstwa i ochrony zasobów żywych morza otwartego, oraz
- w sprawie szelfu kon. (PL)
c) Druga konferencja odbyła się w 1960r. w Genewie i miała na celu wyraźnie określić szerokość morza terytorialnego (bo nie udało się osiągnąć kompromisu na I) jednak nie udało się tego zrobić.
d) po tym niepowodzeniu wiele państw zaczęło w swych roszczeniach poza 12 mil. „pełzanie jurysdykcji państwowej po morzu otwartym”.
3) Trzecia konferencja prawa morza.
a) 1967- początek sprawy- ZO zaczyna zajmowac się pokojowym wykorzystaniem dna morskiego poza granicami jurysdykcji państw.
b) Zaczęło się od dna, ale w istocie miała ona za zadanie rewizję całego istniejącego prawa morskiego (status prawny morza otwartego, szelf, morze teryt, strefa przyległa, ochrona środowiska, badania, transfer technologii).
c) Trwała 10 lat (od 1973 do 1982; 73- NY; potem Montego Bay) i uznawana jest za jedną z największych i najważniejszych konferencji w historii stosunków międzynarodowych.
- Uczestniczyło w niej 157 państw, a w wyniku jej prac doszło do wypracowania i przyjęcia konwencji NZ o prawie morza, będącej swoistą konstytucją mórz i oceanów, regulującą ich użytkowanie, badanie i ochronę; powtarza i rozszerza konwencje genewskie z 1958 roku.
- Weszła w Zycie w 1994 po 60 ratyfikacji. W 2003- 145 państw. PL 1998; Początkowo zachód nie przystąpił- bo sprawa dna i wspólnego dziedzictwa ludzkości- ratyfikowały dopiero po 94- porozumieniu w sprawie implementacji cześci XI i usprawnieniu procesu decyzyjnego, zwiększeniu roli państw uprzemysłowionych w Organizacji Dna Morskiego, zniesieniu obowiązku przekazywania technologii i ograniczania produkcji, zmniejszeniu zobowiązań finansowych państw i korporacji (ale USA- nadal nie).
d) wyróżnia 3 typy państw- śródlądowe, przybrzeżne i o niekorzystnym położeniu względem morza- czyli takie, które ze względu na położenie nie mogą ustanowić 200-ilowej strefy ekonomicznej ani zgłaszać roszczeń do szelfu wychodzącego poza tę strefę (np. Polska)
II obszary morskie wchodzące w skład terytorium państwowego,
1) Morskie wody wewnętrzne.
a) Definicja. Są to wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą (linią podstawową) morza terytorialnego. Zalicza się do nich zatoki morskie o określonym rozwarciu, zatoki historyczne oraz wody portów.
b) Istota prawna. Wody wewnętrzne podlegają wyłącznej i całkowitej władzy państwa nadbrzeżnego, rozciągającej się również na przestrzeń powietrzną i dno. W wodach wewnętrznych nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu- państwo może regulować dostęp obcych statków.
** ale KG 58- w odniesieniu do obszarów które były wcześniej morzem otwartym lub terytorialnym i stały się wodami wew w wyniku wytyczenia prostej linii podstawowej- przewiduje prawo nieszkodliwego przepływu.
c) Wody archipelagowe. Ta kategoria wód wewnętrznych pojawiła się w roku 1982 na konwencji o prawie morza. Mogą je mieć tylko państwa w całości składające się z wysp.
- wody arch sa zamknięte podstawowymi liniami prostymi między zew punktami wysp najdalej położonymi, jednak z pewnymi ograniczeniami co do maksymalnej długości tych linii (100 mil, a 3 % długości linii po 125 mil) i z zachowaniem odpowiedniej proporcji między terytorium morskim i lądowym państwa (od 1:1 do 9:1).
- są to wody pod suwerenną władzą państwa. Obowiązuje na nich prawo nieszkodliwego przepływu, ale też- na trasach wyznaczonych przez państwo lub gdy tego nie zrobi to na trasach normalnie wykorzystywanych dla żeglugi międzynarodowej- nie podlegające zawieszeniu (inne różnice między nieszkodliwym przepływem a prawem przejścia: +okręty podwodne mogą iść w zanurzeniu + Z korytarzy powietrznych nad wodnymi mogą korzystać obce samoloty cywilne i wojskowe) prawo przejścia. .
d) Zatoki. Są również wodami wewnętrznymi, jeśli brzegi należą do jednego państwa, a odległość między punktami wytyczającymi jej naturalne ujście nie przekracza 24 mil. Jeśli w momencie najdalszego odpływu przekracza- to wytycza się linię prostą długości 24 mil przez zatokę tak, by zamknąć jak największa powierzchnię wód
- Również zatoki historyczne, mimo, że szerokość ich rozwarcia jest większa niż 24 mile, a podstawą do tego jest długotrwałe i efektywne wykonywanie zwierzchnictwa terytorialnego przez państwo nadbrzeżne uznawane przez inne podmioty
- Zatoka Gdańska - cześć wód zatoki, o szerokości 24 mm przy najdalszym odpływie, zostało uznanych za wody wewnętrzne; Polska nigdy nie wysuwała roszczeń do uznania całej Zatoki Gdańskiej za zatokę historyczną- bo brzeg rosyjski.
*** jeśli linia wybrzeża ma zagłębienia i zatoki lub obramowana jest wyspami, wtedy państwo nadbrzeżne może mierzyć szerokość swego morza terytorialnego za pomocą prostych linii podstawowych, przeciągniętych między najdalej w morze wysuniętymi przylądkami lub wyspami. Wówczas obszary morskie położone między tymi liniami prostymi a lądem stanowią wody wew.
e) Porty morskie. Wody portów morskich są uznawane za wody wewnętrzne, a więc miejsca gdzie statki zawijają w celu załadowania lub wyładowania pasażerów i towarów, nawet najdalej wysunięte w morze- jeśli tylko są integralną częścią portu.
- Państwo decyduje o otwartości portów. Porty wojskowe, rybackie czy obsługujące wyłącznie żeglugę kabotażową, są portami zamkniętymi. Jednak gdy niebezpieczeństwo- to obowiązek wpuszczenia nawet do portu zamkniętego.
- zasada swobodnego dostępu do portów na podstawie wzajemności. Nie można dyskryminować statków niektórych tylko bander, chyba że to retorsja lub ograniczenia dla niektórych typów statków np. o napędzie atomowym. Otwarte w PL- Szczecin, Świnoujście, Gdynia, Gdańsk, Kołobrzeg, Darłowo, Ustka.
f) Statki: Porty podlegają prawu i władzy państwa nadbrzeżnego- czyli statki podlegają jurysdykcji, choć ich wejście nie wymaga specjalnego zezwolenia+ nie powinno się wykonywać jurysdykcji w sposób utrudniający żeglugę;
- państwo ogranicza się przeważnie do wykonywania jurysdykcji w sprawach własnych interesów: w praktyce (choć są takie możliwości, bo jurysdykcja nieograniczona) władze państwa nie ingerują zazwyczaj w stosunki między kapitanem, załogą i pasażerami. Jurysdykcję karną zaś państwo nadbrzeżne wykonuje w sytuacji, gdy skutki przestępstwa rozciągają się na jego terytorium, gdy przestępstwo zakłuca porządek w porcie, albo na wezwanie kapitana lub konsula.
- wojenne nie podlegają jurysdykcji- jako część armii państwa korzystają z immunitetów, ale na ich zawinięcie konieczna jest zgoda. Można tylko zarządać opuszczenia portu przez okręt wojenny.
f) Redy. Są to wejścia do portów, w niektórych państwach traktowane są jako wody wewnętrzne. Jednal konwencja o prawie morza uznaje je za część morza terytorialnego
2) Morze terytorialne:
a) Pojęcie: Pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, który jest położonych między wybrzeżem albo wodami wewnętrznymi albo archipelagowymi z jednej strony a morzem otwartym lub morskimi strefami specjalnymi z drugiej.
- Państwo nadbrzeżne sprawuje nad nim swą pełną suwerenność i jurysdykcję (jest to część jego terytorium, podobnie jak wody wew), która rozciąga się na przestrzeń powietrzną i dno i wnętrze ziemi
- państwa przeważnie rezerwują eksploatację zasobów biol i mineralnych morza teryt dla własnych obywateli
- ograniczeniem wykonywania suwerenności jest istnienie prawa nieszkodliwego przepływu.
b) Delimitacja morza terytorialnego.
- W celu przeprowadzenia delimitacji morza terytorialnego państwo nadbrzeżne musi wyznaczyć linię podstawową, czyli wewnętrzną granicę, oraz ustalić szerokość morza terytorialnego.
- linią podstawową jest linia wybrzeża przy najdalszym odpływie lub granica zewnętrzna wód wew lub granica wód archipelagowych.
** wytyczenie przy nieregularnym brzegu- metoda prostych linii podstawowych- od skrajnych punktów możliwe, np. wysp. [patrz II 1d]
c) Szerokość morza terytorialnego.
- Konwencja genewska o morzu terytorialnym pośrednio potwierdziła dopuszczalność ustanowienia 12-milowego morza terytorialnego, uznając możliwość ustanawiania pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej 12 mil od linii podstawowej oraz wody zatoki za wody wewnętrzne, gdy wejście do niej nie przekracza 24 mil.
- potem zasada ta przeszła w prawo zwyczajowe, a w 1982 zostało to potwierdzone w konwencji jamajskiej.
d) Prawo nieszkodliwego przepływu.
- państwom przysługuje prawo nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne. Państwo nie powinno utrudniać nieszkodliwego przepływu, ale może podejmować kroki konieczne do zapobiegania przepływowi szkodliwemu
- Konwencja genewska wyjaśnia, że przepływ jest nie szkodliwy, gdy nie zagraża pokojowi, bezpieczeństwu lub porządkowi państwa nadbrzeżnego+ trzeba przestrzegać praw i przepisów wydanych i ogłoszonych przez państwo nadbrzeżne+ statki podwodne w wynurzeniu
- Prawo nieszkodliwego przepływu statków handlowych nie budzi wątpliwości, jednak okrętom wojennym niektóre państwa odmawiają tego prawa uzależniając je od swojej zgody lub uprzedniej notyfikacji. Jest to sprzeczne z konwencjami i zwyczajem. Jedyny warunek- by okręty podwodne były wynurzone.
- wyróżnia się 3 rodzaj przepływu:
* bez wpływania na wody wew
* w celu wpłyniecia na wody wew
* w celu wypłynięcia z wód wew na morze pełne. ( większa jurysdykcja- patrz niżej punkt 6)
e) Warunki nieszkodliwego przepływu w konwencji z roku 1982. Sprecyzowano warunki nieszkodliwego przepływu z ogólnych warunków z Konwencji Genewskiej i uznano, że przepływ będzie uważany za zagrażający pokojowi, porządkowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego, gdy statek podejmie działania na morzu terytorialnym polegające na:
a) groźbie lub użyciu siły przeciwko suwerenności i integralności lub niezawisłości politycznej państwa nadbrzeżnego, lub pogwałceniu w jakikolwiek inny sposób zasad prawa międzynarodowego wymienionych w Karcie NZ;
b) jakimkolwiek ćwiczeniu lub użyciu wszelkiego rodzaju broni;
c)jakimkolwiek czynie mającym na celu zbieranie informacji na szkodę obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego
d) jakiejkolwiek propagandzie mającej na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego
e) startowaniu, lądowaniu lub braniu na pokład jakiegokolwiek statku powietrznego
f) startowaniu, lądowaniu lub braniu na pokład jakiegokolwiek urządzenia wojskowego
g) ładowaniu lub wyładowywaniu jakichkolwiek towarów, walut lub osób z naruszeniem przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych państwa nadbrzeżnego
h) jakimkolwiek umyślnym i poważnym zanieczyszczeniu wbrew KPM 82
i) uprawianiu rybołówstwa
j) prowadzeniu jakichkolwiek badań lub inspekcji
k) jakimkolwiek działaniu mającym na celu zakłócenie systemu łączności oraz innych urządzeń lub instalacji państwa nadbrzeżnego
l) wszelkim innym działaniom niezwiązanym bezpośrednio z przepływem.
f) Jurysdykcja państwa nadbrzeżnego.
a) Statki znajdujące się na morzu terytorialnym podlegają nie tylko jurysdykcji administracyjnej państwa nadbrzeżnego, ale także karnej i cywilnej. Przy jej wykonywaniu powinno się brac pod uwagę interesy żeglugi oraz rodzaj przepływu.
b)jurysdykcja karna w stosunku do statku przepływającego prze zmorze terytorialne, np. aresztowanie czy przeszukanie, może być wykonywana tylko, gdy:
- skutki przestępstwa rozciągają się na obszar państwa nadbrzeżnego
- jeżeli przestępstwo zakłóca spokój kraju lub porządek na morzu terytorialnym
- jeseli o pomoc zwróci się kapitan statku, przedstawiciel dypl lub konsul państwa bandery
- jeżeli jest to konieczne do zwalczania handlu narkotykami i substancjami psychotropowymi
* jurysdykcja karna i cywilna jest pełna w przypadku statku, który opuścił wody wew.
c) jurysdykcja cywilna może być wykonywana tylko w stosunku do statku (nie osób- zakaz) i to tylko z tytułu zobowiązania czy obciążenia, jakie statek wziął na siebie w związku z danym przepływem
d) Spod jurysdykcji wyłączone są okręty wojenne oraz niehandlowe statki w służbie państwa.
3) Cieśniny morskie:
a) są szczególnym rodzajem morza teryt- naturalne drogi wodne łączące morza
b) brzegi mogą należeć do 1 lub 2 lub więcej państw.
c) jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państw nadbrzeżnych, to na części takiej cieśniny znajdującej się poza granicami morza teryt obowiązuje pełna wolność żeglugi
- jeśli nie jest większa- to status międzynarodowy cieśniny jest bardzo zbliżony do statusu morza teryt, ale obowiązuje zasada niezakłóconego tranzytu, której państwo nie może jednostronnie zawiesić. Przepływ musi być jednak nieszkodliwy.
d) konwencje kodyfikacyjne PM morskiego nie podważają mocy obowiązujących umów dotyczących cieśnin.
e) np. 1857- Dania w zamian za jednorazowe odszkodowanie zrzekła się pobierania przyszłości opłat za umożliwienie żeglugi i zobowiązywała się do niezatrzymywania w żadnym przypadku statków handlowych płynących przez cieśniny duńskie (szerzej niż w konwencji). Nie reguluje sprawy okrętów wojennych, ale zwyczaj tak.
f) 1936- konwencja w spawie cieśnin czarnomorskich- statki handlowe wszystkich państw korzystają z pełnej wolności żeglugi, ale przepływ okrętów wojennych tylko za uprzednią notyfikacją, a przepływ okrętów państw nieczarnomorskich został powaznie ograniczony.
III obszary morskie podlegające ograniczonej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego,
1) Morska strefa przyległa.
a) Pojęcie.
- Obszar morza otwartego o określonej szerokości, przylegający do zewnętrznej granicy morza terytorialnego, na którym państwo nadbrzeżne sprawuje w odniesieniu do obcych statków kontrolę w specjalnie przewidzianych dziedzinach (celnych, skarbowych, imigracyjnych czy sanitarnych) i ograniczonym zakresie.
- chodzi o zapobieganie naruszeń w tych dziedzinach oraz o karanie tych, co naruszyli na morzu terytorialnym lub wodach wew => jurysdykcja nad obcymi statkami jak na morzu teryt.
- dobry sposób na walkę z terroryzmem, przemytem i nielegalną imigracją- bo prawo pościgu nieograniczone (w strefie ekonom- ograniczone).
- może częciowo lub całkowicie pokrywać się z innymi strefami specjalnymi
- Konwencja o prawie morza przewiduje możliwość ustanawiania morskiego pasa przyległego o szerokości nie przekraczającej 24 mil. (w sensie- od linii podstawowej)
- ma ją kilkadziesiąt państw; Polska- nie. (mieliśmy 32-78)
2) Strefa wyłącznego rybołówstwa
a) obszar, na którym państw nadbrzeżne ma odnośnie do rybołówstwa takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym- czyli może zastrzec wyłączność dla własnych obywateli, a dopuszczenie obcych zależy od zgody państwa.
b) koncepcja już w 58, ale nie przyjęto wtedy odpowiedniej konwencji. Ale potem praktyka, początkowo 12 mil, z czasem 200
c) 1982- uznano 200 milowe strefy ekonomiczne, a zatem i rybołówstwa.
3) Morska wyłączna strefa ekonomiczna
a) Geneza:
- termin niedawny
- twórcami tej koncepcji są państwa afrykańskie, a ich stanowisko zostało sformułowane na regionalnym seminarium prawa morza, jakie odbyło się w Jaunde w czerwcu 1972r.
b) Następstwa wprowadzenia stref.
- radykalna zmiana w stosunku do uregulowań prawnych II KG o morzu otwartym z 1958 roku.
- Oznaczało, że poza granicami morza terytorialnego, na obszarze morza otwartego obejmującego ok. 40 % powierzchni wszechoceanu, przekreślona została dotychczasowa zasada wolności rybołówstwa- poza strefami znajduje się tylko kilka % nadających się do połowu ryb, bo występują głównie w wodach nadszelfowych
- Strefy obejmują także zasoby naturalne dna, i to nie tylko szelfu kontynentalnego, gdzie państwa już obecnie mają wyłączne prawa, lecz również leżących poza krawędzią szelfu w obrębie 200mil.
c) Istota prawna.
- Def: jest to obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa w do celu poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i jego podziemia.
=> szelf kont+ strefa rybołówstwa+ dodatkowe uprawnienia w dziedzinie ochrony środowiska i prowadzenia badań naukowych
=> w tych kwestiach- suwerenność, łącznie z prawem zatrzymania i rewizji.
- W wyłączonej strefie ekonomicznej, której szerokość nie morze przekroczyć 200 mil od linii podstawowej, państwo nadbrzeżne ma prawa suwerenne o badania i eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, żywymi i mineralnymi oraz jurysdykcję w dziedzinie ustanawiania i użytkowania sztucznych wysp, instalacji i urządzeń, morskich badań naukowych i ochrony środowiska naturalnego.
- W wyłączonej strefie ekonomicznej wszystkie państwa korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania kabli i rurociągów i inne, związane z komunikacją i transportem=> ale ich wykonywanie nie jest tak pełne jak w przypadku morza pełnego, bo musi uwzględniać prawa państwa nadbrzeżnego.
d) Zasady uprawiania rybołówstwa w strefie.
- zasada optymalnego wykorzystania:
Zgodnie z konwencją z roku 1982 państwo nadbrzeżne samo określa wysokość dopuszczalnego połowu żywych zasobów w strefie, przy czym biorąc pod uwagę najlepsze z dostępnych mu informacji naukowych, powinno chronić żywe zasoby od niebezpieczeństwa przełowienia.
- Jeśli państwo nie jest w stanie pozyskać dopuszczalnego odłowu, powinno (więc nie jest to taka wyłączność jak w sprawie dna) udostępnić innym państwom możliwość korzystania z nadwyżki, szczególnie śródlądowym, o niekorzystnym położeniu względem morza, tym, które tradycyjnie tam łowiły, państwom rozwijającym się
e) zasady korzystania z bogactw mineralnych- identyczne jak w szelfie
f) państwo ma jurysdykcję w sprawach ochrony środowiska i badań i nawet obcy rybacy muszą się stosować do przepisów.
g) Praktyka międzynarodowa. Strefy rybołówstwa utrzymało do chwili obecnej tylko 25 państw, podczas gdy wyłączną strefę ekonomiczną posiada 81 państw, gdyż daje ona znacznie dalej idące uprawnienia.
3) Szelf kontynentalny.
a) geneza:
- Do jej powstania doprowadził rozwój nauki i techniki umożliwiający prowadzenie badań oraz eksploatacji bogactw naturalnych znajdujących się na dnie morskim.
- Wiele państw wysuwało jednostronne roszczenia do szelfu, poczynając od 1942 roku, szczególnie ważna była deklaracja Trumana 1945,
- trzeba było więc uregulować ten problem, co nastąpiło w IV konwencji genewskiej 58
b) IV konwencja genewska z 1958r w sprawie szelfu kontynentalnego.
- Szelf wg niej to dno morskie oraz warstwy ziemi pod dnem morskim przylegające do wybrzeża, lecz znajdujące się poza granicami morza terytorialnego.
- Zewnętrzna granica szelfu przebiega w miejscu gdzie głębokość wody nie przekracza 200 metrów, może ona jednak wykraczać poza nią, jeśli istnie możliwość eksploatacji zasobów naturalnych
=> czyli nie ma praktycznie zew granicy szelfu i w miarę rozwoju techn przesuwa się ona coraz dalej w morze.
c) Prawo państwa nadbrzeżnego.
- Państwo wykonuje nad szelfem kontynentalnym prawa suwerenne w celu badania i eksploatacji jego naturalnych zasobów.
- Prawa mają charakter ekskluzywny tzn., że nawet jeśli nie prowadzi badań to żadne inne państwo nie może tego robić, chyba że za jego zgodą.
- KG nie daje mu suwerenności nad szelfem, tylko wykonywanie praw suwerennych dla badania i eksploatacji.
d) Zewnętrzna granica szelfu w konwencji 1982:
- wynosi minimum 200 mil, a maksymalnie 350 mil od linii podstawowej.
- Zgodnie z definicją szelfu kontynentalnego, przyjętą w konwencji o prawie morza, sięga on do zewnętrznego skraju krawędzi kontynentalne (jeśli przekracza 200 mil)j, która zgodnie z tzw. Formułą irlandzką może być wyznaczana :
* albo linią łączącą najbardziej wysunięte punkty zewnętrzne, w których grubość skał osadowych stanowi co najmniej 1% najkrótszej odległości od tego punktu do podnóża zbocza kontynentalnego,
* albo linią wyznaczającą punkty znajdujące się w odległości nie większej niż 60 mil od podnóża zbocza kontynentalnego,
- przy czym tak wyznaczona granica szelfu nie może przekraczać 350 mil od linii podstawowej lub 100 mil od izobaty 2500 m.
- państwo nadbrzeżne jest zobowiązane do dokonywania wpłat lub świadczeń w naturze za eksploatację zasobów mineralnych szelfu poza 200 milami od linii podstawowej
- w 6 roku eksploatacji wpłaty i świadczenia mają wynieść 1% wartości produkcji i wzrastają do 7% w 12 roku eksploatacji, po czym pozostają już na tym poziomie.
IV morze otwarte
- wykorzystywane tylko dla celów pokojowych
1) Granica morza otwartego.
- Morze otwarte obejmuje tradycyjnie wody morskie znajdujące się poza granicami morza terytorialnego (czyli te, które niw są ani morzem terytorialnym, ani wodami wew) .
- Konwencja z 1982r. wyłącza z pojęcia morza otwartego również wyłączną strefę ekonomiczną, której tworzy oddzielny reżim prawny (ale inne strefy już nie).
=> są to zatem te części oceanu światowego, na których państwa nadbrzeżne nie mają praw suwerennych ani uprawnień wyłącznych.
2) Zasada wolności morza.
- I uzasadnienie wolności mórz- Grocjusz 1609 Mare Liberum
- Wolność mórz jest istota prawną morza otwartego, oznacza ona, że *wszystkim (też śródlądowym) przysługuje prawo rozsądnego czerpania pożytków z morza otwartego i*jego obszary nie podlegają i *nie mogą być poddane zwierzchnictwu teryt żadnego z państw, *zaś jedynym ograniczeniem tej wolności jest nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych samych praw.
- Wolność mórz obejmuje:
*1 wolność żeglugi 1
*2 wolność rybołówstwa, 5
*3 wolność zakładania kabli podmorskich i rurociągów, 3
*4 wolność przelotu. 2
--------------------------------------------------------------------
* (-)wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji 4
*(-)wolność badań naukowych 6
- mogą korzystać wszyscy, ale z uwzględnieniem interesów innych (nie wolno ich wyłączyć) i z poszanowaniem PM
3) Wolność żeglugi.
a) Oznacza, że każde państwo, niezależnie czy posiada wybrzeże morskie czy nie, ma prawo korzystania z morza otwartego dla żeglugi swoich statków handlowych oraz okrętów wojennych.
- Państwo ustala regulacje dotyczące przynależności bandery. KG wprowadza obowiązek faktycznego związku i skutecznego wykonywania kontroli i jurysdykcji
- Istnienie faktycznego związku miedzy statkiem a państwem jest niezbędne w interesie międzynarodowej żeglugi. Na morzu otwartym statki podlegają prawu i władzy tylko państwa, do którego należą (zwierzchnictwo okrętowe). Władza ta jest wykonywana przez okręty wojenne i strażnicze.
=> ze względu na skalę żeglugi, jest ona współcześnie niekiedy regulowana, np. na kanale la Manche przymusowe trasy.
2 zasadnicze ograniczenia:
b) Prawo wizyty i rewizji (zajęcie).
- Od zasady niepodlegania statków na morzu otwartym władzy innych państw są trzy wyjątki. Okręt wojenny innego państwa ma prawo dokonania wizyty i rewizji, gdy:
*istnieje podejrzenie, że obcy statek trudni się piractwem, (wtedy też karanie)
*uprawia handel niewolnikami,
* mimo żeglowania pod obcą banderą lub odmowy wywieszenia bandery ma w rzeczywistości tę samą przynależność (banderę), co okręt wojenny.
* nie ma żadnej przynależności
* zajmuje się nadawaniem z morza otwartego niedozwolonych programów radiowych i telewizyjnych (tutaj dodatkowo prawo wykonania jurysdykcji karnej)
=> nie ma prawa wizyty i rewizji przy podejrzeniu o przewożenie nielegalnej broni!
- nie ma to zastosowania do okrętów wojennych i statków państwowych niehandlowych.
*** piractwo- akt gwałtu, zatrzymanie statku lub akt grabieży popełniony w celach osobistych przez pasażerów prywatnego statku lub samolotu; dotyczy to tylko statków prywatnych oraz zbuntowanych wojennych i państwowych. Ma miejsce na morzu pełnym lub w powietrzu nie podlegającym niczyjej jurysdykcji.
c) Prawo pościgu.
- Na otwartym morzu istnieje prawo pościgu, czyli prawo państwa nadbrzeżnego do ścigania obcego statku, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że statek lub jego załoga dopuścili się naruszenia praw lub przepisów państwa nadbrzeżnego.
4 warunki:
- Pościg może być podjęty tylko przez okręty wojenne lub samoloty wojskowe lub pozostające w służbie rządu i mające odpowiednie upoważnienie.
- może rozpocząć się na wodach wew, morzu teryt, morskim pasie przyległym oraz strefie ekonom, rybołówstwa, lub na szelfie ale tylko w związku z naruszeniem praw państwa w tych 3 strefach.
- trzeba go rozpocząć optycznym lub dźwiękowym sygnałem do zatrzymania się.
- powinien być kontynuowany bez przerwy (a przerywa go wpłynięcie na wody terytorialne innego państwa)
- Pościg kończy się w momencie zatrzymania ściganego statku, lub gdy wpłynie on na morze terytorialne trzeciego państwa.
d) umowy mogą dodać kolejne ograniczenia, np. dotyczące zwalczania handlu narkotykami.
4) Wolność rybołówstwa.
a) Z wolności morza otwartego wynika prawo wszystkich państw do eksploatacji zasobów żywych, 2 ogranczenia:
- może ona podlegać uzgodnionym ograniczeniom (by nie było nadmiernej eksploatacji- ochrona zasobów biol mórz jest obowiązkiem wg Konwencji Jamajskiej). Państwa muszą ze sobą współpracować i ustalać limity połowów, okresy ochronne, zakaz używania określonych narzędzi- w umowach.
- Ochrona środowiska morskiego przed zanieczyszczeniem- Wiąże się z wolnością rybołówstwa Wynika z postępującego zanieczyszczenia, które powoduje niebezpieczeństwo przekroczenia granicy samooczyszczania się mórz i tym samym zniszczenia ich zasób biologicznych. Państwa muszą współpracować, zapobiegać zanieczyszczeniom, i karac za naruszenie przepisow ochronnych.
5) Wolność zakładania kabli (i rurociągów).
- Wykształciła się w związku z postępem technicznym i objęła także rurociągi.
- Konwencja paryska z 1884r. I raz potwierdza prawo każdego państwa do układania kabli i rurociągów, przy czym - z zastrzeżeniem praw państwa nadbrzeżnego na szelfie - nie może ono przeszkadzać w ich zakładaniu czy konserwacji.
+ obowiązek ochrony- zwracania uwagę na już istniejące przy zakładaniu; państwa mają obowiązek wprowadzić do ustawodawstwa przepisy karzące zerwanie lub uszkodzenie kabli i rurociągów, chyba, że nieumyślnie lub w celu ratowania życia gdy nie było innego wyjścia.
6) Wolność przelotu. W przestrzeni powietrznej nad morzem otwartym wszystkie państwa korzystają z wolności przelotu, czyli swobody uprawiania żeglugi statkami powietrznymi posiadającymi ich przynależność i podlegającymi ich władzy.
7) Do czterech wolności, wymienionych w konwencji wiedeńskiej o morzu otwartym konwencja o prawie morza z 1982r. dodała jeszcze dwie:
Wolność budowania sztucznych wysp. Konwencja nie zawiera żadnych postanowień odnoszących się do zasad korzystania z tej wolności, lecz jedynie wymaga uwzględnienia postanowień dotyczących szelfu kontynentalnego.
8) Wolność badań naukowych. Konwencja nie precyzuje szczegółowo warunków prowadzenia badań, jednak ogólne zasady przewidują prowadzenie badań w celach pokojowych, przy użyciu środków i metod zgodnych z konwencją, bez naruszania i przy wzięciu pod uwagę innych legalnych sposobów korzystania z morza; w sposób zgodny z przepisami o ochronie i zachowaniu środowiska morskiego.
V Dno i podziemie mórz poza granicami jurysdykcji państwowej:
1) Problemy statusu prawnego dna mórz i oceanów.
- Ustalono, że postanowienia dotyczące szelfu kontynentalnego nie mogą się odnosić do całego dna mórz i oceanów. Na dnie znajdują się nadające się do eksploatacji przemysłowej tzw. Konkrecje polimetaliczne zawierające min. Nikiel, miedź, kobalt, mangan.
2) Prace ONZ. 17 grudnia 1970r. Zgromadzenie Ogólne uchwaliło deklarację zasad dotyczących dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej.
3) Deklaracja zasad dotycząca dna mórz i oceanów.
Uznano, że dno poza zew granicą szelfu nie podlega władzy ani jurysdykcji państw i nie może być zawłaszczone. Dno mórz i oceanów oraz jego wnętrze, leżące poza granicami jurysdykcji państwowej zostało uznane za wspólne dziedzictwo ludzkości. Obszar jest dostępny dla wszystkich do użytkowania wyłącznie celach pokojowych, a badania i eksploatacja prowadzone są wyłącznie dla dobra całej ludzkości, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb krajów rozwijających się.
4) Konwencja o prawie morza 1982:
a) Obszar międzynarodowy, znajdujący się po zewnętrznej stronie szelfu kontynentalnego został uznany za wspólne dziedzictwo ludzkości- prawa do obszaru są prawami ludzkości jako takiej, w imieniu której funkcjonować ma Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego.
Żadne państwo nie może zgłaszać roszczeń do suwerenności lub praw suwerennych do tego obszaru i jego zasobów
- Powołano Organizację Dna Morskiego, za pomocą której państwa mają organizować i koordynować działalność w Obszarze, w szególności zarządzać zasobami. Ma swoje Zgromadzenie(decyzje) Radę (przygotowuje decyzje dla ZO) raz Sekretariat. Siedziba- Kingston.
- Korzyści osiągane z eksploatacji zasobów obszaru będą dzielone i kontrolowane przez Zgromadzenie Międzynarodowej Organizacji Dna Morskiego na podstawie zasady niedyskryminacji ze szególnym uwzględnieniem interesu państw rozwijających się.
- eksploatacja może być, zgodnie z tzw systemem równoległym, prowadzona bądź przez Przedsiębiorstwo ODM (nadal nie powstało) bądź w porozumieniu i pod kontrolą i za opłatą dla Organizacji przez państwa strony konwencji oraz osoby fizyczne i prawne posiadające ich obywatelstwo.
b) Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza:
- art. 279 nakłada na strony obowiązek rozwiązywania wszelkich sporów dotyczących interpretacji lub stosowania środkami pokojowymi
- jeśli spór nie zostanie rozstrzygnięty przez same państwa, na wniosek jednej ze stron sporu powinien zostac poddany jednej z obowiązkowych procedur: odwołanie do MTPM, do MTS, do trybunału arbitrażowego bądź do specjalnego trybunału arbitrażowego. (państwa mogą wybrać 1 lub więcej tych procedur jako odnoszące się do nich; Polska- tylko MTPM)
- powstał m. in ze względu na niechęć p. rozwijających się do MTS; w MTPM chciały mieć większość.
- stosuje jurysdykcję do interpretacji i stosowania konwencji i porozumienia 94 oraz wszelkich innych, które mu ją przyznają.
- jest otwarty dla państw stron, innych państw i OM a także w kwestiach dna morskiego- dla osób prawnych i fizycznych oraz dla Organizacji Dna Morskiego i jej przedsiębiorstwa
- jeśli strony nie postanowią inaczej, to może zmieniać podjęte lub zarządzać podjęcie środków tymczasowych
- 21 sędziów, wybranych ze względu na kwalifikacje; 9 lat z prawem reelekcji.
c) Komisja Granic Szelfu Kontynentalnego:
- formuła irlandzka daje podstawy do sporów
- informacje o granicach szelfu są przedstawiane przez państwa nadbrzeżne KGSK.
- tylko przyjmuje sprawozdania- by uniknąć sporów. (a co jak spory? Sprawdzić)
d) tryb zmian w konwencji:
- 10 lat od wejścia wżycie (w 2005) można zwrócić się do SG z propozycją dokonania zmian oraz zarządać zwołania konferencji w celu rozpatrzenia poprawek; jeśli w ciągu roku połowa państw stron poprze wniosek- zostaje zwołana konferencja
- tryb uproszczony: przesłanie propozycji zmian SG, który rozsyła je do państw i jeśli w ciągu roku nikt się nie sprzeciwi, to wchodzą w życie.
- w praktyce- przyjmuje się specjalne porozumienia, które wiążą tylko ich strony
5) 1994- wraz z wejściem w życie konwencji weszło też porozumienie dotyczące implementacji części XI konwencji regulującej te kwestie. Ma ono na celu usunięcie przeszkód w przystąpieniu przez państwa rozwinięte, modyfikując część XI.
VI Statki morskie:
1) przynależność państwowa statku:
a) Każdy statek musi posiadać jedną, określoną przynależność państwową. Z tej przynależności płynie wiele konsekwencji prawnych.
- nabywa ją przez rejestrację w określonym państwie, które wydaje odpowiednie dokumenty, będące dowodem przynależności. Ustalenie warunków przyznawania przynależności PM pozostawia PW.
- zewnętrznym wyrazem przynależności jest podnoszenie bandery określonego państwa
- państwa śródlądowe tez mogą wydawać bandery.
b) Między państwem a statkiem powinna istniec rzeczywista więź-
- państwo powinno skutecznie wykowywac swą jurysdykcję (np. właściciel jest obywatelem lub osobą prawną mającą siedzibę w kraju lub chociaż w połowie lub prowadzi działalność armatora w Polsce- tak jest w prawie polskim) i
- wykonywać skutecznie swą kontrolę w zakresie tech, adm, soc nad statkami pod swoją banderą.
=> ale tanie bandery. Konwencja prawa morza mówi o rzeczywistej więzi, ale państw tego nie przestrzegają.
2) Zwierzchnictwo nad statkami (zwierzchnictwo okrętowe)
a) państwo sprawuje je nad statkami swojej bandery. Oznacza to, że na morzu pełnym statki znajdują się pod wyłączną władza i jurysdykcja państwa bandery oraz że stosuje się do nich prawo tego państwa.
** teoria terytorialności statków- mówi, że to terytoria pływające; obecnie powszechnie odrzucana, bo fikcyjna
b) w porcie- okręty cywilne- pod jurysdykcją państwa; wojenne- pod jurysdykcją państwa bandery.
3) rodzaje statków:
a)- okręty wojenne- czyli należące do marynarki wojennej i noszące zew znaki marynarki wojennej; dowódca powinien być oficerem w służbie czynnej; załoga powinna być podporzadkowana regulaminom dyscypliny wojskowej (Konw p morza 1982)
- statki- czli wszystkie inne
b) okręty wojenne jako część składowa sił zbrojnych mają szczególną sytuację prawną i korzystają z pełnego immunitetu.
c) immunitet statków używanych wyłącznie do służby państwowej niehandlowej- inne statki będące własnością państwa nie korzystają z immunitetów.
d) problem w ostatnich latach statków o specjalnej charakterystyce- takich, których przepływ może stanowić szczególne niebezpieczeństwo dla państw nadbrzeżnych np. o napędzie atomowym czy przewożące szkodliwe odpady; państwo nadbrzeżne może tu wprowadzić specjalne przepisy regulujące i ograniczające wstęp do portów.
VII Kanały
1) kanały, podobnie jak rzeki, są wodami śródlądowymi i stanowią cześć terytorium państwa, w którym się znajdują. Jednak zwierzchnictwo jest bardziej ograniczone w kanałach.
2) Pojęcie międzynarodowego kanału morskiego.
- Są to sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie poddane umiędzynarodowieniu (jak nie, to kanały o znaczeniu międzynarodowym). Nie ma normy zwyczajowej wprowadzającej powszechność wolności żeglugi po kanałach morskich.
- wolność żeglugi wymaga umowy dypl- bo to wody śródlądowe
- Umiędzynarodowienie kanału dotyczy wolności żeglugi, nie wpływa natomiast na położenie prawne tzw. Strefy kanału, która stanowi integralną część terytorium państwowego.
- obecnie wolność żeglugi obowiązuje na 3 kanałach- Sueskim, Panamskim i Kilońskim
- wszystkie wprowadzają wolność żeglugi dla wszystkich statków handlowych i wojennych w wojnie i pokoju (poza Kilońskim)
3) Kanał Sueski.
- Łączy on Morze Śródziemne z Oceanem Indyjskim i jest jednym z najważniejszych szlaków handlowo-transportowych.
- początkowo jego sytuacja prawna była regulowana jednostronnymi koncesjami Egiptu, ale po ustanowieniu okupacji przez GBR stała się potrzebna umowa:
- Traktat z 1888 r. z Konstantynopola stwierdza, że Kanał będzie zawsze otwarty i wolny w czasie wojny i pokoju dla wszystkich okrętów wojennych i statków handlowych. Na kanale, w portach wejściowych i w promieniu 3 mil od nich zakazane jest wykonywanie praw wojny i kroków nieprzyjacielskich, które godziłyby w swobodę żeglugi.
- Kanał był wielokrotnie zamykany w czasie konfliktów. Współcześnie kanałem zarządza egipska administracja, które reguluje przepisy związane z przepływaniem przez kanał.
4) Kanał Panamski.
- Łączy Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym.
- Traktaty z lat 1901 i 1903.
- Status prawny ustalają dwie umowy: brytyjsko-amerykańska z 1901r. oraz panamsko-amerykańska z 1903r. która oddała Stanom Zjednoczonym na wieczne czasy, w celu zbudowania, utrzymania, eksploatacji i ochrony kanału, użytkowanie, prawo okupowania i kontrolę nad pasem ziemi i dnem morskim mającym 10 mil szerokości i rozciągającym się na odległość 5 mil po każdej stronie osi kanału, który ma być zbudowany. Stany
- w 1901 r- zasady neutralizacji (na wzór Sueskiego)- Zjednoczone zgodziły się, że kanał będzie wolny i otwarty dla statków handlowych i okrętów wojennych wszystkich krajów na zasadzie całkowitej równości. Nie można na nim wykonywać praw wojny, blokować itd.
- Traktat z 1903r. potwierdzał zasady neutralizacji, odwołując się do szczegółowych ustaleń z roku 1901. Dał prawo USA użycia siły w celu ochrony kanału, oraz zbudowania fortyfikacji.
- W 1999r. (umowa 1978) Stany Zjednoczone zwróciły całkowicie strefę Kanału Panamskiego, Panamie.
5) Kanał Kiloński.
- Łączy Morze Bałtyckie z Morzem Północnym.
- Początkowo miał charakter kanału wewnętrznego, gdyż jego status określało prawo wewnętrzne.
- Traktat wersalski z 1919r. przekształcił go w kanał międzynarodowy i stwierdzał, że będzie on zawsze wolny i otwarty dla okrętów wojennych i statków handlowych państw będących w pokoju z Niemcami.
- Hitler wypowiedział w 1936 r. postanowienia traktatu wersalskiego, jednak po II wojnie światowej przywrócono stan sprzed wojny.
- Prawno-międzynarodowy status kanału wynika obecnie także z długotrwałej praktyki uznawanej za prawo, czyli normy zwyczajowej.
6) Kanał Koryncki.
- Łączy Morze Jońskie z Morzem Egejskim.
- Reżim prawny określa ustawodawstwo wewnętrzne Grecji. Nie została zawarta żadna specjalna umowa określająca jego status. Kanał jest otwarty dla żeglugi handlowej i wojskowej.
VIII Cieśniny
1) Pojęcie cieśniny międzynarodowej.
- Cieśniny morskie to naturalne drogi wodne łączące morza i oceany.
- Cieśninami międzynarodowymi nazywane są tylko te łączące morza, nad których brzegami są terytoria różnych państw i stanowiące w związku z tym międzynarodowe szlaki komunikacyjne.
- jeśli oba brzegi cieńsiny należą do 1 państwa i łączą morze otwarte z morzem zamkniętym otoczonym terytorium państwa nadbrzeżnego, to są to wody wew. z pełną suw.
- jeśli cieśnina łączy dwa obszary morskie otwarte dla żeglugi międzynarodowej, istnieją 2 wyjścia w zalezności od szerokości::
*jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państw nadbrzeżnych, to na części takiej cieśniny znajdującej się poza granicami morza teryt obowiązuje pełna wolność żeglugi
*jeśli nie jest większa (cieśniny terytorialne)- to status międzynarodowy cieśniny jest bardzo zbliżony do statusu morza teryt, ale obowiązuje zasada niezakłóconego tranzytu, której państwo nie może jednostronnie zawiesić. Przepływ musi być jednak nieszkodliwy.
2) Cieśniny terytorialne.
- Trzeba określić im ustrój prawny, gdyż ich sytuacja nie jest identyczna ze statusem morza terytorialnego.
- Pierwsza konwencja genewska stwierdza, że nie można zawieszać nieszkodliwego przepływu obcych statków przez cieśniny, które są używane dla żeglugi międzynarodowej. Dotyczy to też okrętów wojennych.
- W konwencji o prawie morza została przyjęta koncepcja oparcia statusu prawnego międzynarodowych cieśnin na tzw. Prawie przejścia tranzytowego.
3) Prawo przejścia tranzytowego.
- Konwencja z 1982r. wyjaśnia, że przejście tranzytowe polega na korzystaniu z wolności żeglugi i przelotu (różnica wobec nieszkodliwego przepływu- tam nie ma samolotów) wyłącznie w celu nieprzerwanego, nieszkodliwego i szybkiego tranzytu przez cieśniny. Przysługuje wszystkim statkom i samolotom zarówno wojskowym (różnica wobec nieszkodliwego przepływu) jak i cywilnym. Okręty podwodne mogą iść w zanurzeniu (różnica). Państwo nadbrzeżne ma prawo do wyznaczania szlaków morskich nadających się do tranzytu wszystkich statków oraz ustalania systemu rozgraniczeń ruchu jeśli jest to konieczne (podstawą winna być rekomendacja IMO); Nie może być zawieszona (różnica)
=> konwencje kodyfikacyjne PM morskiego nie podważają mocy obowiązujących umów dotyczących cieśnin
(obecnie obowiązują 3 umowy)
4) Cieśniny bałtyckie.
a) Traktat kopenhaski z 14 marca 1857r. Ustanawia status prawny cieśnin bałtyckich. Dania w zamian za jednorazowe odszkodowanie rezygnuje z pobierania opłat od statków i ładunków i zobowiązuje się do nie zatrzymywania statków pod żadnym pozorem (szerzej niż konwencji).
b) Przepływ okrętów wojennych. Traktat kopenhaski nie reguluje zasad przepływu okrętów wojennych. Obecnie obowiązujący dekret z 25 sierpnia 1951r. wprowadził dość daleko idące rygory i wymaga notyfikacji lub zezwolenia.(co jest sprzeczne z konwencją o prawie morza)
** wg Góralczyka obowiązuje rozporządzenie z 1976- obce okręty wojenne mogą bez notyfikacji przepływać pod warunkiem, że jednocześnie nie będą przepływać więcej niż 3 okręty 1 państwa (wtedy notyfikacja); Przepływ przez Mały Bełt zawsze wymaga uprzedniej notyfikacji
5) Cieśniny czarnomorskie.
a)Trzy okresy regulacji statusu cieśnin.
- Pierwszy charakteryzuje się zamknięciem cieśnin, gdy Morze Czarne było wewnętrznym morzem cesarstwa wschodnio-rzymskiego, a następnie Turcji.
- Drugi okres rozpoczyna się, gdy Rosja uzyskuje dostęp do Morza Czarnego i podpisuje traktat w 1774r. zapewniający swobodę przepływu jej statkom handlowym=> okres bilateralnych umów RUS-TUR
- Trzeci okres porozumień wielostronnych otwiera konwencja londyńska z 13 lipca 1841r. Utrzymała swobodę przepływu statkom handlowym, ale zamknęła ja dla okrętów wojennych.
- Traktat paryski z 1856r. potwierdzał konwencje londyńską, ale dodatkowo zneutralizował Morze Czarne.
- W 1923r. konwencja w Lozannie, która nałożyła wiele ograniczeń na Turcję, otwarła dla okrętów wojennych wszystkich państw.
b) Konwencja z Montreux z 20 lipca 1936r.
- lata 30- dążenia TUR do zmiany prawa
- Potwierdziła zasadę wolności przepływu i żeglugi w cieśninach, pod warunkiem, że Turcja pozostaje neutralna, w przypadku wejścia Turcji do wojny lub znajdzie się w jej bezpośrednim niebezpieczęństwie prawo przepływu pozostaje w odniesieniu do okrętów wojennych w gestii TUR.
- Przepływ okrętów wojennych został poddany specjalnym warunkom (w czasie pokoju lekkie okrety nawodne i okręty pomocnicze mają prawo swobodnego przepływu za notyfikacją 8-15 dni wcześniej; większe okrętu- ograniczone tonażu państw nieczarnomorskich do 15 tys, państwa czarnomorskie bez ograniczeń; tonaż okrętów nieczarnomorskich na M. Czarnym nie może przekroczyć 45 tys ton naraz)
6) Cieśnina Magellana.
- Łączy Ocean Atlantycki z Pacyfikiem, ale znaczenie jej zmalało po wybudowaniu Kanału Panamskiego.
- Umowa z 1881r. Między Argentyną a Chile określa status cieśniny. Pozostaje ona zneutralizowana na wieczne czasy, swoboda żeglugi dla wszystkich państw; zakaz wznoszenia umocnień i fortyfikacji.
- Porozumienie z 1941r. zniosło zakaz wznoszenia fortyfikacji i neutralizację i zakazano żeglugi w nocy, wprowadzono kontrolę wszystkich statków poza sojuszniczymi. Po II wojnie światowej przywrócono status quo ante.
- najszerszy zakres swobody na świecie
IX Polska
1) Polska b. długo utrzymywała 3 milową szerokość morza teryt. Dopiero w 1978 ustalono 12 mil.
2) od 1932- 3 milowy pas przyległy poza granicami 3- milowego morza teryt; w 1978 zlikwidowany bo 12 ml morza teryt
3) 1970- ustanowiliśmy 12 milową strefę rybołówstwa (1978- 200 mil)i w 1978 szelf=> 1991=> wyłączna strefa ekonomiczna
4) Polska wobec Konwencji o Prawie Morza z Montego Bay.
- byliśmy jej sygnatariuszami, ale ratyf dopiero w 98 po rozwiązaniu sporu państw rozwiniętych z rozwijającymi się.
- od 84 też WE jest stroną.
X Współpraca międzynarodowa w dziedzinie korzystania z obszarów morskich i ochrony środowiska morskiego:
=> regulowana przez odpowiednie umowy, zwłaszcza z inicjatywy IMO.
1) Zderzenia statków:
a) 1972- Konwencja Londyńska w sprawie międzynarodowych przepisów o zapobieganiu zderzeniom na morzu- ujednolicenie norm
- IMO opracowuje systemy rozgraniczania ruchu w węzłowych miejscach
b) 1910, 1952- Konwencje Brukselskie- ujednolicenie zasad odpowiedzialności cywilnej za zderzenia
c) 1952- Konwencja Brukselska o ujednoliceniu niektórych zasad, odnoszących się do kompetencji karnej za wypadki
- art. 11 KG 58 o morzu pełnym- w razie wypadku na morzu pełnym, który pociąga za sobą odpowiedzialność karną lub dyscyplinarną kapitana lub członka załogi, można wszcząć postępowanie karne lub dyscyplinarne przeciw takiej osobie jedynie przed władzami sądowymi lub adm państwa bandery lub państwa, którego ta osoba jest obywatelem.
- 1982- analogicznie w konwencji prawa morza
2) Pomoc i ratownictwo:
a) 1910- Konwencja Brukselska o ujednoliceniu niektórych przepisów dotyczących niesienia pomocy i ratownictwa morskiego:
- stosuje się tylko do statków handlowych
- zobowiązuje każdego kapitana, z zachowaniem warunków bezpieczeństwa własnego statku, do udzielenia pomocy każdej osobie, nawet wrogiej, którą znaleziono na morzu i która znajduje się w niebezpieczeństwie zaginięcia.
- za wszelką pomoc i ratownictwo, wykonane pomyślnie, należy się słuszne wynagrodzenie, ale jego wysokość nie może przekroczyć wartości uratowanych przedmiotów.
- nie mają prawa do wynagrodzenia osoby, które brały udział w pomocy pomimo wyraźnego i rozważnego zakazu statku wspomaganego
b) konwencje 58 i 82- potwierdzają
3) Bezpieczeństwo życia na morzu
a) impuls- Titanic- zauważono, że można było uniknąć katastrofy lub graniczyć jej skutki, gdyby wszystkie statki stosowały się do pewnych niezbyt uciążliwych, reguł i gdyby były inaczej budowane
b) 1914- I Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu- nie weszła w życie; II- 1929, potem 1948, 1960
c) obecnie- Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu, LLondyn 1974
- konkretyzuje wymagania bezpieczeństwa, jakie muszą spełniac statki handlowe państw- stron.
4) Zapobieganie zanieczyszczeniu morza:
a) 1954- Konwencja Londyńska o zapobieganiu zanieczyszczeniu morza olejami
- tworzy pewne strefy zakazane, w których nie można usuwać olejów lub mieszanki oleistej ze statków (50 milowy pas od wybrzeża, na niektórych obszarach 100 mil, na niektórych 20-30)
- 1962- poprawka- rozszerzenie stref zakazanych na całe morza śródlądowe (Bałtyk, Morze Północne)
- 1969- radykalna modyfikacja- generalne ograniczenia dotyczące usuwania olejów
b) 1972- Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji
c) 1973- Konwencja o zanieczyszczaniu mórz przez statki
- normy techniczne, których wprowadzenie pociągnie za sobą konieczność dokonania kosztownych zmian w konstrukcji statków, głównie zbiornikowców, oraz inwestycji w portach (budowa urządzeń do odbioru zanieczyszczeń ze statków)
5) Sprawa katastrof wielkich zbiornikowców:
a) 1969- Bruksela- Konwencja o prawie do interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia morza olejami:
- w celu zmniejszenia szkód
** 1973- rozciągnięcie tego na substancje inne niż olej
b) 1972- Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami
B) Przestrzeń powietrzna i przestrzeń kosmiczna
I Przestrzeń powietrzna:
1) Zasada całkowitego i wyłącznego zwierzchnictwa państwowego.
a) Po I wojnie światowej zaakceptowano tezę o podleganiu przestrzeni powietrznej suwerenności państwowej, kończąc dyskusje o ewentualnej pełnej wolności nieba- bo bombardowania i rozpoznanie z powietrza.
b) Konwencja Paryska z 13 października 1919r. zawierała zasadę całkowitego wyłącznego zwierzchnictwa państwa nad przestrzenią powietrzną ponad swoim państwem, a swym zasięgiem nie ograniczała się jedynie do stron konwencji, lecz również faktycznie do praktyki innych państw i stała się prawem zwyczajowym.
c) Konwencja paryska z 1919roku została zastąpiona przez konwencję chicagowską z 7 grudnia 1944r., która powtórzyła zasadę zawarta w konwencji paryskiej.
d) Żadna z konwencji nie daje odpowiedzi, gdzie kończy się przestrzeń powietrzna, a zaczyna kosmiczna.
2) Status prawny przestrzeni powietrznej.
a) Dwa reżimy prawne.
- Przestrzeń powietrzna, zgodnie z zasada przylegania, ma takie samo położenie prawne jak terytorium lądowe czy obszar morski, nad którym się znajduje.
- Zatem istnieją dwa reżimy prawne. Przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i morskim podlega wyłącznej i pełnej suwerenności, natomiast przestrzeń nad morzem otwartym (wraz ze specjalnymi strefami) i terytorium nie podlegającym czyjemukolwiek zwierzchnictwu jest otwarta dla wspólnego użytkowania przez wszystkie państwa.
- z uwagi na większe zagrożenie niż ze strony statków, w przestrzeni nad morzem terytorialnym nie ma prawa nieszkodliwego przelotu. Wymagana jest zgoda na przelot (w umowie lub w ustawie). Państwo może też określać warunki przelotu- przeważnie ustala korytarze. W czasie lotu samolot podlega prawu państwa.
=> położenie prawne przestrzeni nad terytorium jest jednolite i nie podlega żadnym ograniczeniom poza konwencyjnymi
b) Regulowanie dostępu do przestrzeni powietrznej w przestrzeni państwowej.
- Nad przestrzenią powietrzną rozciąga się działanie zasady integralności terytorialnej i nienaruszalności granic. - Państwo ma prawo regulowania dostępu obcych statków powietrznych do swej przestrzeni powietrznej, wydawania zezwoleń na przelot (umownych lub wg ustawodawstwa wew- koncesji)
- Wszystko, co znajdzie się w przestrzeni powietrznej danego państwa podlega jego prawu i władzy zwierzchniej chyba, że korzysta z immunitetu (samoloty wojskowe i państwowe). Państwo nie ingeruje jednak w sprawy wew samolotu, czyli sprawy między kapitanem, załogą i pasażerami, chyba że godzą one w prawo i bezpieczeństwo państwa.
- jeśli samolot nie stosuje się do przepisów, może być zmuszony do lądowania
c) Przynależność państwowa statków powietrznych.
Każdy statek musi posiadać określoną i to jedną przynależność państwową.
- Podstawą przynależności jest rejestracja, czyli wpis do rejestru statków powietrznych państwa - decydującym kryterium zwykle jest własność.
- Każdy statek powietrzny posiada swój znak rozpoznawczy, na który składa się znak rejestracji i znak przynależności.
- z przynależności państwowej statku powietrznego wynika jego podleganie prawu i władzy państwa podczas żeglugi w przestrzeni powietrznej niepodlegającej niczyjej suwerenności (zwierzchnictwo samolotowe).
3) Międzynarodowa żegluga powietrzna- konwencje.
a) Konwencja paryska z 1919r.
- Pierwsza wielostronna konwencja dotycząca żeglugi powietrznej, ratyfikowana przez ponad 30 państw.
-Przyjmując zasadę suwerenności państwa nad jego przestrzenią powietrzną, ustanawiała ona równocześnie wolność nieregularnego przelotu cywilnych samolotów prywatnych w przestrzeni powietrznej umawiających się państw bez ich uprzedniej zgody.
- dla otwarcia i eksploatacji regularnych linii komunikacji powietrznej wymagana była zgoda zainteresowanego państwa
b) Konwencja chicagowska z 1944r.
- Zastąpiła konwencje paryską, potwierdziła zasadę suwerenności państwa w przestrzeni powietrznej oraz przyznała prywatnym cywilnym samolotom umawiających się stron prawo wykonywania nieregularnych lotów bez ich uprzedniej zgody. Loty regularne mogą być jedynie za zgodą państwa.
- na przelot samolotu państwowego (czyli-służb publicznych-wojskowego, celnego, policyjnego, strażackiego- czyli samoloty z immunitetem) oraz samolotu bez pilota, wymagane jest uprzednie zezwolenie
- Zapewnieniu suwerenności służy prawo państwa do ograniczenia lub zakazywania lotów nad swoim terytorium w razie nagłej konieczności lub ze względów bezpieczeństwa, na całym terytorium lub na jego części.
- Pozwala na tworzenie stref, w których loty są ograniczone lub całkowicie zakazane, na zasadzie równości własnych i cudzych samolotów.
- statek musi przestrzegać prawa państwa.
c) Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO).
- Druga część konwencji chicagowskiej jest statutem ICAO, której celem jest zapewnienie systematycznego rozwoju międzynarodowego lotnictwa cywilnego, popieranie rozwoju szlaków powietrznych, lotnisk, oraz dbanie o bezpieczeństwo międzynarodowej żeglugi cywilnej poprzez uchwały zawierające wiażące międzynarodowe normy techniczne (w zakresie licencji personelu, zasad ruchu, meteorologii, map lotniczych itp)- w systemie contacting out (nie ratyfikacja czy przyjęcie, ale ewentualne odrzucenie norm)
- ICAO opracowuje też projekty konwencji lotniczych, z których najważniejsze są 3 konwencje poświęcone zwalczaniu porywania samolotów- 63, 70, 71 (przyjęcie zasady braku konieczności ekstradycji do państwa rejestracji samolotu- można osądzić samemu)
- zobowiązanie państw do współpracy w celu ujednolicenia norm i przepisów technicznych
=> Konwencję Chicagowską uzupełniają 2 podpisane równolegle z nią układy odnoszące się do regularnych służb powietrznych:
d) Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych (czyli regularnych linii lotniczych) zwany też układem o tranzycie lub o dwóch wolnościach technicznych: Każde z państwa umawiających się przyzna pozostałym stronom wolności w odniesieniu do regularnych międzynarodowych linii powietrznych:
- prawo przelotu nad terytorium bez lądowania;
- prawo lądowania w celach technicznych (wymiana paliwa, przegląd techniczny, wymiana załogi- zakaz zabierania pasażerów, poczty, ładunku), a nie handlowych (nie dotyczy lotnisk wojskowych).
- 80 państw stron
e) Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym (układ o 5 wolnościach). - 12 państw, bez PL=> decydują umowy dwustronne w kwestii 3-5 wolości.
- Daje on regularnym liniom obok dwóch wolności technicznych (tych wyżej), także trzy wolności handlowe, dające prawo obrotu przewozowego: prawo przywożenia pasażerów i ładunków z kraju przynależności statku powietrznego; prawo zabierania pasażerów i ładunku do kraju przynależności statku powietrznego; prawo zabierania i przywożenia pasażerów i ładunku do trzecich i z krajów trzecich (5 wolność jest traktowana jako coś ekstra, standardowo nie jest przyznawana, bo państwa nie chcą by ruch dwustronny z jakimś państwem był obsługiwany przez państwo trzecie).
f) Konwencja Warszawska o ujednoliceniu niektórych prawideł dotyczących międzynar. Przelotu lotniczego 1929
- kwestie cywilnoprawne- umowa o przewóz lotniczy, zasady odpowiedzialności przewoźnika (odpowiedzialny za wszelkie uszkodzenie ciała i śmierć, za zniszczenie i utratę bagażu, chyba że udowodni, że zrobił wszystko by tego uniknąć), wykaz i forma dokumentów przewozowych, dochodzenia roszczeń, jurysdykcji
** ma ją zastąpić po ratyfikacji umowa z Montrealu 1999, uściślająca te zagadnienia
g) Umowy dwustronne- Polska ma 91
h) wspomniana wyżej Konwencja z 63 roku w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnionych na pokładzie statków powietrznych:
- ogranicza wykonywanie jurysdykcji karnej przez państwo terytorialne wobec samolotów będących w powietrzu z wyjątkiem sytuacji, gdy:
* przestępstwo wywarło skutek na teryt państwa
*zostało popełnione przez lub wobec obywatela państwa albo przez osobe mającą stałe miejsce zamieszkania w tym państwie
* przestępstwo narusza bezpieczeństwo tego państwa
* stanowi naruszenie jakichkolwiek reguł lub przepisów dot lotu lub manewrowania statkiem powietrznym, obowiązujących w tym państwie
*wykonanie jurysdykcji jest konieczne dla zapewnienia poszanowania umowy wielostronnej.
II Przestrzeń Kosmiczna:
=> 1957- Sputnik I- 1 satelita; 61- Gagarin; 69- Księżyc.
1) Status prawny przestrzeni kosmicznej.
a) Zasięg suwerenności państwowej w przestrzeni nadziemskiej.
W związku z rozwojem technologii kosmicznej, pojawiła się potrzeba określenia zasięgu suwerenności w przestrzeni kosmicznej, jednak żadna z dotychczasowych konwencji nie miała do niej zastosowania.
b) Niepodleganie przestrzeni kosmicznej suwerenności państwowej.
Decydująca okazała się praktyka społeczności międzynarodowej - państwa nie miały nic przeciwko by nad nimi krążyły satelity i statki załogowe należące do ZSRR i USA; ale nadal problem, czy res cullius, czy res communis
- 1959- ONZ pwołuje Komitet ds. Pokojowego Wykorzystywania Przestrzeni Kosmicznej.
- 13 grudnia 1963r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło deklarację zasad prawnych regulujących działalność państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej=> podstawa do:
- 27 stycznia 1967r. podpisano układ w 3 stolicach: Waszyngtonie, Moskwie i Londynie, „o zasadach działalności państw w badaniu i wykorzystywaniu przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi”.
c) Główne postanowienia traktatu:
- Stwierdza on, że przestrzeń kosmiczna wraz z księżycem i innymi ciałami niebieskimi jest otwarta dla badania i wykorzystania przez wszystkie państwa, na zasadzie wolności i niedyskryminacji i zgodnie z PM. (mimo roszczeń państw równikowych do suwerenności nad swoimi odcinkami)
- Zakaz zawłaszczenia.
- państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swoją działalność w kosmosie oraz osób prawnych i fizycznych sobie przynależnych. Organizacje pozarządowe mogą działać tylko z upoważnienia państwa.
- jurysdykcja państwa- właściciela statku kosmicznego (państwa, gdzie został zarejestrowany).
- astronauci powinni być uważani za wysłanników ludzkości i należy im udzielić wszelkiej pomocy w razie wypadku.
- obiekty w razie wylądowania poza swoim państwem muszą być zwrócone.
- Zasada wykorzystywania w celach pokojowych przestrzeni kosmicznej i ciał niebieskich
- Zasada jawności i działania dla dobra i w interesie wszystkich państw - całej ludzkości.
d) Zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej w celach pokojowych.
** Układ 1963r. o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, przestrzeni kosmicznej, pod wodą
- Układ z 1967r. zakazał umieszczania na orbicie okołoziemskiej, na ciałach niebieskich i w przestrzeni kosmicznej obiektów zawierających broń jądrową lub masowej zagłady, niedozwolone jest budowanie jakichkolwiek instalacji wojskowych na ciałach niebieskich, dokonywanie na nich prób z bronią czy przeprowadzanie na nich manewrów. Działania tylko w celach pokojowych
=> częściowa demilitaryzacja (bo inne rodzaje broni poza jądrową i masowej zagłady) i neutralizacja.
e) Zasada wykorzystania przestrzeni kosmicznej dla dobra i w interesie wszystkich państw. Państwa muszą się konsultować w przypadku zagrożenia powstania szkody kosmicznej, informować o swoich zamierzeniach, oraz umożliwiać sobie obserwowanie lotu obiektów kosmicznych. Mają także informować Sekretarza Generalnego ONZ, opinię publiczną, oraz międzynarodową wspólnotę naukową. Zakaz działalności szkodliwej np. dla środowiska nat. Prawo wizyty we wszelkich obiektach na ciałach niebieskich.
f) Każdy obiekt kosmiczny ma przynależność państwa, w którym został zarejestrowany (Konwencja 67; Konwencja 1975 o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną)
- obowiązek prowadzenia państwowych rejestrów obiektów kosmicznych i obowiązek ich rejestracji w Sekretariacie ONZ.
2) Granice przestrzeni kosmicznej.
a) Granica zewnętrzna nie może być ostatecznie ustalona, jeśli przyjmiemy, że Wszechświat jest nieskończony, w praktyce jest ruchoma i wyznaczana aktualnym poziomem naukowych i technicznych możliwości człowieka.
b) Granica wewnętrzna. Ma istotne znaczenie, gdyż wskazuje równocześnie, dokąd sięga suwerenność państwa. Istniej wiele propozycji, co do wysokości (od kilkudziesięciu do kilkudziesięciu tysięcy km), na której kończy się suwerenność państw, a zaczyna przestrzeń kosmiczna, najczęściej mówi się o 80-100km (bo to max wysokość samolotów i min wysokość satelitów) i obecnie mogłaby być w tym przedziale ustalona.
3) Ratownictwo kosmiczne.
a) Umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną z 22 kwietnia 1968r.
- Układ z 1967r. uznaje kosmonautów za wysłanników ludzkości i nakazuje udzielenie im wszelkiej pomocy.
- Umowa z 1968r. - Zgodnie z jej postanowieniami, państwo, które uzyska informacje lub ustali, że załoga statku kosmicznego uległa wypadkowi, znajduje się w niebezpieczeństwie lub dokonała przymusowego lądowania na jego terytorium, zawiadamia o tym niezwłocznie: władzę wypuszczającą statek (chyba że się nie da, wtedy podaje do publicznej wiadomości); Sekretarza Generalnego ONZ, który zobowiązany jest do rozpowszechnienia tej informacji.
- udzielenie pomocy w każdym przypadku
- szybkie przekazanie załogi państwu wypuszczającemu
- zwrot obiektów lub ich części
4) Odpowiedzialność za szkody kosmiczne.
a) Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne, z 29 marca 1972r. Zawiera zasadę o odpowiedzialności absolutnej i rozwija ogólne postanowienia o odpowiedzialności znajdujące się w układzie z 1967r.
- Zasada odpowiedzialności absolutnej. Państwo wysyłające obiekt ponosi absolutną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na powierzchni ziemi lub statkowi powietrznemu. (Utratę życia, mienia; uszkodzenie ciała, mienia itp.).
- natomiast odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez jeden obiekt kosmiczny drugiemu obiektowi kosmicznemu gdziekolwiek indziej niż powierzchnia ziemi powstaje tylko w przypadku winy państwa lub osób, za które jest ono odpowiedzialne.
- jeśli 2 lub więcej państw- to odpowiadają solidarnie.
- Przedstawienie roszczeń. Państwo, które poniesie szkodę lub, którego osoby fizyczne lub prawne poniosą szkodę, może przedstawić roszczenie o odszkodowanie w ciągu roku od powstania szkody, w drodze dyplomatycznej; jeśli nie dojdzie do zaspokojenia roszczeń w drodze dypl, może dojść do powołania specjalnej komisji za porozumieniem stron, wiążąca lub zalecająca, według woli państw.
5) Problemy prawne wykorzystania sztucznych satelitów Ziemi.
=> współpraca w ramach OM: INTELSAT (międzynar org łączności satelitarnej- w celu zapewnienia globalnego systemu łączności satelitarnej); INMARSAT (MO Morskiej Łączności Satelitarnej- wzorowana na Intelsat, w celu zapewnienia statkom morskim niezawodnej łączności)
a) Sposoby wykorzystania satelitów.
Mogą być wykorzystywane w telekomunikacji, meteorologii, geodezji i kartografii, dla zdalnego badania z Ziemi. Na podstawie podpisanej 20 sierpnia 1964r. w Waszyngtonie umowy utworzono Międzynarodową Organizację Łączności Satelitarnej.
b) wykorzystywanie satelitów telewizyjnych- musi być zgodne z PM (chodzi o zakaz propagandy wojennej)
c) Zdalne badanie Ziemi - problemem jest sprawa dopuszczalności tych badań w stosunku to terytoriów innych państw. Wg zasad ZO dane powinny być zbierane w interesie całej ludzkości, zgodne z PM, ujawniane w pełni i na zasadzie równości
d) Satelity geostacjonarne - umieszczone nad równikiem, zajmują stałą pozycję względem Ziemi. Ich liczna jest określona (max 180, bo muszą być co 2 stopnie), więc rodzi się problem monopolizacji kosmosu i równoprawnego dostępu wszystkich państw do wykorzystania orbit geostacjonarnych.
1