MYŚL POLITYCZNA Historia doktryn politycznych i prawnych - Wykłady - prof. Sobczak

• Myśl polityczna - to idee i ideologie wykorzystywane lub mogące być wykorzystane przez ruchy społ. jako cele ich działań

• Idee polityczne - jako przewodnie treści ideologii, doktryn, programów, działań polit.

• Znaczenie idei polit. pomaga odróżnić w doktrynach, działaniach politycznych to co istotne a co nieistotne, co przypadkowe.

• Każda rozwinięta forma idei polit. interesuje przy badaniach myśli polit.

• Ideologia doktryny polit. składa się z wielu różnych idei polit.

• Każda rozwinięta forma myśli polit., zwłaszcza ideologie i doktryny, składa się z wielu myśli polit.

• Przez całą historię - idee- dotyczące związku człowieka z systemami polit., funkcje społ., doktryny państwa i prawa, narodów, klas, grup społecznych i wybitnych jednostek ludzkich, wolności, równości, sprawiedliwości, struktur i organów politycznych, związków polityki z ekonomią, kultura, moralnością, prawem, idee odnoszące się do grup dokonujących przeobrażeń społeczeństwa swoje dokonywanie przeobrażeń społeczeństwa.

• Określenie ideologów sformułowali myśliciele francuskiego oświecenia.

• Ideologia - nauka o ideach rozumianych jako wytwory ludzkiego umysłu, idee o rzeczywistości społ.

• Dziś ideologia - usystematyzowany zbiór poglądów, cecha wyróżniającą jest funkcjonalny związek z interesami i dążeniami danej grupy społecznej.

• W skład tego zbioru wchodzą : powstałe i upowszechnienie w oparciu o różne wartości danej grupy - idee - opisujące i oceniające rzeczywistość oraz wyprowadzone z tych idei dyrektywy działań.

• Ideologia jako ogólniejsze względnie uporządkowane obrazy idei o otaczającym świecie bliskie są światopoglądowi.

• Ideologie mają znaczenie dla doktryn politycznych, programów i ruchów polit.

• DOKTRYNA - „nauka” - całokształt twierdzeń, założeń, przekonań z określonej dziedziny wiedzy np. polityki

• Terminu doktryna używa się czasami zamiennie z nauką, systemem, teorią. np. doktryny filozoficzne, prawne, ekonomiczne, teologiczne

• Odnosimy do konkretnego myśliciela, szkoły

• W odniesieniu do nauk społecznych siatki pojęciowe - nieostre, np. państwo - ilu badaczy - tyle poglądów

• Doktryna polityczna - w najszerszym znaczeniu myśl polityczna obok idei i ideologii

• Ideologia dla doktryn i programów politycznych rysuje ogólny obraz świata możliwy do konkretyzacji. Ideologie ułatwiają ruchom politycznym dobieranie odpowiednich środków i dróg realizacji celów tych ruchów politycznych. Do pobudzenia ruchu politycznego potrzebna jest czasem jedna idea np. nacjonalizm.

• MIT POLITYCZNY - produkt ludzkiej wyobraźni.

• Idea, ideologia, doktryna mogą przeobrazić się w program polityczny, ale nie muszą, szereg idei polit., doktryn nigdy nie przeobraziły się w żaden z programów

• Programem politycznym, idee, ideologie, doktryny, staną się jeśli zostaną odniesione do jakiś celów, stojących przed siłą.

• Program polityczny - zespół funkcjonalnie i pragmatycznie powiązanych idei polit, które zakładają zdobycie celów polit.

• Ruch polit. - masowe działanie ludzkie podejmowane do realizacji wspólnych celów, ideologie, doktr., pr. polit., posiadają aspekt teoretyczny - wyobrażenie porządnego ustroju polit.-prawnego.

• Aspekt praktyczny - konkretne koncepcje działań zmierzające do realizacji programu politycznego, charakteryzuje przede wszystkim ideologie - tam w największej ilości, potem doktryny, najmniej w programach polit. ( ?? )

• Aspekt teoret. - wyobrażenia pożądanego ustroju politycznego, czasem społecznego i prawnego, charakteryzuje ideologie, mniej doktryny, a najmniej programy ( ?? )

• Czasami z jedną ideologią ( chrześcijańska ) wiąże się dużo doktryn np. św Tomasza z Akwinu,

• Tylko wyjątkowo programy polit. nawiązują do ideologii, to doktryna je łączy.

• Aksjologia - nauka o wartościach.

• W płaszczyźnie aksjologicznej miejsce nadrzędne ma ideologia, dalej doktryny, programy, działania polit.

• Ideologie i doktryny - na wyższym poziomie abstrakcji, większa trwałość od bardziej konkretnych programów politycznych, odzwierciedlają zmienność rzeczywistości społ.

• Dzieje myśli polit. - prawnej to dzieje doktryn politycznych i prawnych.

• Nauki polityczne - pochodne historii, ekonomii, prawa

Historia doktryn politycznych i prawnych.

• Ukształtowała się w 2 poł. XIX wieku - jej zakres był wąski z powodu założeń ideologicznych, przez doktrynę rozumiano system poglądów stanowiących zamknięta całość i dającą odpowiedzi na wszystkie pytania na temat państwa i prawa. System taki musi się opierać na zwartych teoretycznie praw, założeń filozoficznych i metodologicznych ( zajmowanie się systemami politycznymi zawartymi w traktatach np. Platona, Bodina.)

• Pod koniec XIX wieku przedmiotem badań doktryn stawały się programy polit., wypowiedzi polityków, przekazy mówiące o państwie i prawie w sposób pośredni ( np. lit. piękna, kultura materialne )

• Pole badawcze historyków doktryn polit. i pr. było teoretycznie szersze od historyków filozofii prawa - odrzucali całą filozofię prawa, pyt. egzystencjalne odnoszące się do prawa jako zjawiska, a zafascynowali się myślą polit., dziejami poglądów na prawo.

• Hist. doktryn polit i pr. bada pewne zapatrywania, w szczególności to jak zapatrywali się na państwo i prawo filozofowie, politycy, znawcy.

• Historyka doktryn interesują dzieła wielkich myślicieli, publicystyka, treść wystąpień publicystów politycznych, przedstawia poglądy na państwo i prawo, systematyzuje je , tłumaczy i wyjaśnia, bada wzajemne związki i relacje między doktrynami, ocenia związki i docieka jaki wpływ wywarły te doktryny na kształtowanie się państwa i prawa.

• Historyk doktryn winien ustalić jak twórcy doktryn widzieli urzeczywistnienie swoich myśli, jaka role odegrały te doktryny, jaki wpływ wywarły w zastanym świecie, co w doktrynach jest rzeczą nową a co nie.

• Historyk myśli polit - zajmuje się sprawami reprezentatywnymi dla poszczególnych epok.

• Historia doktryn - deklarowała konieczność badania poszczególnych doktryn niezależnie od celów tkwiących u genezy i roli, jaka ta doktryna odegrała, konieczność badania wszystkich doktryn

• Hist. doktryn polit. i pr. - jest historią teorii państwa i prawa.

• Historia doktryn polit. i pr. jest ukazywana przez pryzmat różnych założeń metodologicznych.

1. forma sprawozdawcza wykładu w zupełnym oderwaniu od rzeczywistości - tylko myśl - bo przekonanie o nadrzędności idei nad życiem praktycznym, idea - główna dźwignia rozwoju społeczeństwa - takie ujęcie sugeruje, że doktryna polit. zmienia, poprawia ustrój polityczny, doktryny polit. rządzą historią - autorzy pod wpływem heglowskiego idealizmu obiektywnego

2) krytyczno - sprawozdawcze stanowisko - podział doktryn na prawdziwe i fałszywe, dobre i złe ( kat.

dobra i zła nie są kategoriami prawnymi ) - podział nienaukowy, ale wciąż stosowany, kiedyś tylko

do doktryn teologicznych

• postulat rozpatrywania doktryn politycznych na tle instytucji politycznych, aspektów - niezrealizowany ( Grzybowski )

• różne stanowiska - np. rola ich wyczerpuje się z chwila tracenia znaczenia wyrazów w doktrynie - LINEUSZE, wyczerpali to, do czego ich powołano ( my tylko ustalimy to, co chcemy wiedzieć )

Filozofia prawa - pojawia się późno - XVIII / XIX wiek, „prawo natury” - używane w 2 znaczeniach

• dla określenia przedmiotu zwanego filozofia prawa,

• określenie poglądów, myśli, odwołujące się w treści do praw nadrzędnych lub „prawa natury” (naturalnego)

• Spór między prawnopozytywistami ( prawo stanowione tylko przez państwo ) a prawnonaturalistami ( prawo stanowione przez organizmy ponadpaństwowe, to stanowione przez państwo tylko czasami jest prawem, bo prawo istnieje gdzieś poza władzą, prawo od Boga - boskie - wyższe od stanowionego, ale nie stworzone przez Boga ale naturę, ponad prawem państwowym ) - problem - prawo pozytywne - wiadomo co to jest, pr naturalne ? bo nie spisane, kto decyduje o tym co jest, a co nie pr. nat.

• Filozofia prawa - stawia pod adresem prawa te same pytania jak metafizyka, bada zasięg prawa, jak się ono rozwija, filozofia jest nauką, która bada prawa przez jego przyczyny, bada byt przez jego przyczyny.

• Filozofia prawa, teoria prawa, socjologia prawa - mimo, że badają ten sam przedmiot stosują nieco odmienne metody, nie są ta samą nauką = nie są sobie adekwatne.

• Decydujące znaczenie ma różnica perspektyw, w których państwo i prawo są rozważane.

• Filozofia prawa rozpatruje prawo w relacji do życia i doświadczeń człowieka.

• Wszystkie główne systemy filozoficzne odpowiadają odpowiednio np. filozofii prawa.

• Towarzyszy temu końcowy etap działalności myśliciela.

• Filozofia prawa - rezultat przemyśleń ogólno filozoficznych o charakterze antropologicznym

• Filozofia prawa - nie bada istniejących w danym okresie instytucji prawnych, przyczyn prawnych, programów politycznych. Rozważa te idee twórców przeszłości, które mają walor ogólnoludzki.

• Działaniem filozofii w swym ujęciu jest polityka prawa, która rozważa prawo pozytywne jako środek sterowania społeczeństwem. Widzi w prawie źródło nowych wartości przekształcających psychikę społeczeństwa.

MYSL POLITYCZNA STAROŻYTNYCH CHIN

- VI - III wiek p.n.e. najciekawsze doktryny i ideologie, największy wpływ na dalsze

- VIII - V wiek p.n.e. „przełom wiosny i jesieni”

- pojawiają się wielkie systemy polit.-społ., czym jest istota bytu, różnorodne przesłanki tworzące państwo i prawo

Laotsi ( Laotse )

• przełom VII/VI w. p.n.e., zwolennicy - do dzisiaj

• stworzył TEOIZM - przenikał myśl, że powstrzymywanie się od aktywności przyniesie człowiekowi

spokój i szczęście, wyzbycie się pragnień, kultury, instytucji - przesłanka tego życia

• droga do TAO - do tajemniczego, najdoskonalszego źródła - istota wieczna wiedzie przez konsekwentne

powstrzymywanie się od aktywności (nawet polit.) prowadzi do szczęścia.

• protoplasta anarchizmu

• człowiek jest częścią świata, najważniejsze cechy wyróżniające : miłość do innych, umiarkowanie,

oszczędność

• im więcej postrzega tym mniej się wie

• mędrzec - ten, który poznał prawa przyrody

• Laotsi twierdzi, że państwo jest sztuczne, prawa są sprzeczne z naturą człowieka, wyrzeka się cywilizacji.

• Upatruje w przeszłości wzór „etos” doskonały, krytykuje przemoc, ucisku, wojny, nierówności społ.,

państwo może sprzyjać tym wartościom, ludzie potrzebują spokojnego życia, ideał państwa - małe, o

małej liczbie ludności, bez prawa, ludzie mają się kierować wskazaniami moralnymi, bez przemocy, bez

wojska, odrzucić cywilizację, powinno zapewnić ludowi dostatek konsumpcyjny, lud - przedmiot władzy

• odrzucał oświatę - co miało ułatwić rządzenie państwem, łatwiej rządzić ludźmi niewykształconymi, takich

jest łatwiej uszczęśliwić - „trzeba uczyć aby nie nauczyć”.

• Charakterystyczny był brak wiary, pesymizm, rezygnacja, niewiara w jakikolwiek postęp, negatywnie go

oceniał - niemożliwy, do niczego nie prowadzi.

Konfucjusz - „Kung - Fiu”

- 556 (1) r. p.n.e. ,

• urzędnik,

• doktryna wyrażała urzędniczy etos, który odpowiadał klasie ŻUNK - JA.

• Był autorem licznych dzieł składających się na Kanon Konfucjański nauka wyrażona w dialogach. Jego

myśl jest bardzo żywa. Czynniki polityczne podjęły jednoznaczną krytykę Konfucjusza.

• Stworzył ciekawy, teoretyczny system polityczny.

• Uważał, że przeszłość była wspaniała i tylko powrót do niej będzie dobry, tylko powrót może przywrócić

utracone wartości.

• Przeszłość - doskonała należy ją naśladować,

• teza - świat pozagrobowy, niebo - siła działająca w sposób świadomy wynagradza dobre uczynki i

determinuje człowieka.

• Przyjmował założenia, iż równowagę i stabilność państwa - możliwa do osiągnięcia umożliwia rozwój

człowieka, jego doskonalenie się, moralny i intelektualny rozwój człowieka, zauważył związek między

rodziną, jednostką a państwem jako pierwszy.

• Struktura społeczna musi się opierać na zasadzie podporządkowania żony wobec męża, wtedy każdy w

społeczeństwie będzie miał swoje zadanie. Źle jeśli role społ. pomieszają się. Państwem i rodziną musi

kierować odpowiednia osoba, która osiągnęła Żeń- humanitaryzm, prawo etyczne, ma być obyczajny,

posiadać Li, ma mieć wiedzę - Czy, naśladować wydarzenia przeszłości - 5 stałych elementów ludzkiej

natury, bez tego nie pokieruje państwem

• bohater - wzór, wszyscy maja go naśladować

• Mąż - ma być prawy, ma mieć wiedzę i umieć naśladować prawa przeszłości.

• ŻEŃ - cecha i obowiązek człowieka szlachetnego - poważny, łaskawy, szczodry

• Konfucjusz jako pierwszy wypowiedział, że podstawą stosunków między ludźmi powinno być, żeby nie

czynić ludziom tego, czego sami dla siebie nie pragniemy - moralny rozwój jednostki, kierunek zdążania

świata i państwa.

• Nie każdy może osiągnąć ŻEŃ - prostak nie może.

• Uważał, że urzędnikiem nie może zostać każdy, a tylko ten, kto opanował 6 nauk :

1. Rytuały - 5 rodzajów

2. 6 rodzajów muzyki

3. 5 rodzajów wypuszczania strzały

4. 5 rodzajów prowadzenia wozu

5. 6 sposobów pisania

6. 9 sposobów liczenia

• Kiedy to wszystko umie nie może wykraczać poza swoją pozycję.

• wiedza męża szlachetnego jest abstrakcyjna, nie musi znać sedna sprawy, szczegóły są dla prostaków

• ŻEŃ- sprawia że szlachetny jest odważny, nie błądzi, nie odczuwa smutku

• Mędrzec nie odczuwa smutku. Na ludziach mądrych państwo i społeczeństwo może budować pomyślność.

• Na czele państwa - władca - o postawie etycznej do naśladowania dla wszystkich, wzór dla wszystkich, ma

mieć wizję państwa, ale nie będzie on rządził, tylko odpowiedni aparat państwowy, który wizje zrealizuje,

dla ludu - cierpliwy, ma zdobyć jego zaufanie.

• Państwu potrzebne są siła zbrojna, zaufanie do władzy, żywność.

• Panujący : tolerancyjny, oszczędny, winien pamiętać o tradycji, wystrzegać się terroru, powinien

przestrzegać etykiety, otoczyć się mądrymi urzędnikami nie może być zarozumiały.

• Wiedza warunkiem dobrobytu, wielki nauczyciel wiedzy - tradycja

• Doktryna Kartezjusza promuje postawę wiedzy. ( euptomatyczną )

Motsi ( MO - TSI, MO-TI )

• V/IV w. p.n.e.

• Idee w traktacie “Motsi” zawierają myśl filozofa + teksty uczniów „Traktat o wszechmiłości” zawarty w tym dziele

• Opozycja do Konfucjusza

• Nominacyjna rola nieba - ucieleśnienie norm moralnych

• Odwołuje się do tradycji i doświadczeń

• podstawową kategorią systemu jest wszechogarniająca idea miłości

• państwa będą się kochać = poczucie jedności, miłości, szczęście

• prowadzi to do egalitarnej koncepcji państwa

• człowiek kierując się miłością zdobędzie przychylność innych ludzi = ład

• jeżeli inne państwa będzie się kochać jak swoje nie będzie wojen, miłość prowadzi do równości

• doktryna utopijna, charakter egalitarny, pomysł wszechmiłości - powtarza się

• państwo powstało jako rezultat umowy społ., wcześniej walka między ludźmi, każdy kieruje się egoistycznym interesem - chaos, zamęt, walka

• źródłem anarchii - brak władzy, pojawienie się panującego, który oparł się na urzędnikach

• w państwie panuje jeden system władzy, jedna sprawiedliwość, wcześniej jeden człowiek miał jedno prawo, wiele ludzi - wiele praw

• państwo ujednolica zachowanie ludzi - normy dla wszystkich

• ideą państwa Matosi - państwo oparte na miłości poddanych z mądrym władcą, który jest dobry, wrażliwy, pomaga ludziom, jeśli władca jest słaby - prowadzi lud do ubóstwa

• ludzie chcą unikać chorób, nędzy, pomocy szukają w państwie

• praca ludzi - źródłem pomyślności, władca rządząc mądrze nie będzie marnował wysiłku ludzi, państwo musi wykorzystywać najzdolniejszych, każdy czyni to co najlepiej potrafi, ludzi zdolnych należy wspierać majątkiem, ubogich w państwie być nie powinno bo nikt ich nie dostrzega

• obowiązki i prawa wynikają z osobistych zasług

JANG-CZU 395-335

- antyteza Konfucjusza, Motsi

- materialista

- jego dzieła nie zachowały się, poznajemy jego myśli z tekstów innych autorów - polemika z nim

• wg niego nie ma Boga, zaświaty, niebo - puste

• człowiek sam decyduje o swoim postępowaniu,

• podobnie jak później w Grecji epikurejczycy uważał, że życie człowieka jest krótkie i powinno żyć się jak najlepiej

• rozum nakazuje mu umiar korzystania z przyjemności

• bez sensu - poświęcanie się dla sławy, idei, ideałów, majątku

• nie trzeba dążyć do bogactwa, ale tez nie można być ubogim

• ROZUMNY EGOIZM - po życiu następuje śmierć = kres wszystkiego, śmierć nie rozróżnia dobrych i bogatych, złych i nikczemnych, wszyscy są równi, nie ma sensu dążenie do sławy, poświęcanie się, człowiek powinien osiągnąć to co jest mu potrzebne, w drodze do szczęścia przeszkadza człowiekowi dążenie do sławy, bogactwa, recepta na szczęśliwe życie - bogaty dom, ładne noty, piękne kobiety, pożądając więcej człowiek jest nienasycony = zły.

Szkoła prawników

• świeckich myślicieli, w księstwie TSI - V/VI w. p.n.e.

• Czołowy przedstawiciel - PONG MONG

- dobre prawa i dobra organizacja państwa są gwarancja stabilności państwa

• odwrotnie do Konfucjusza

• 8 idei : miłość, sprawiedliwość, precyzyjnych określeń, muzyki, obyczajności, prawa nagradzania i karania ludzi

• praktyka - wiele reform organizacyjnych, systemu podatkowego, nowe prawo, nadano ziemię, wprowadzono policję

• zwolennicy tej szkoły uważali, że dawne społeczeństwa nie znały praw - im więcej ludzi - anarchia, wynika stad potrzeba organizacji, prawa by zdyscyplinować leniwego człowieka

• byty nieprawne - nie istnieją

• przy pomocy prawa i siły - odstraszenie ludzi od złych skłonności, prawo - mądrze i dobrze ustanowione, musi przewidzieć różne sytuacje abstrakcyjne, musi być egzekwowane

• nie bez znaczenia kim jest panujący - umiejętnie ma zachęcać do pracy, karać i nagradzać

• dobre prawo, dobra organizacja państwa, sprawna armia - gwaranty prawa

• mędrcy nie są potrzebni, ale urzędnicy - żadnej samodzielności, są ustami i rękami panującego,

• panujący - skryty, surowy w wymaganiach, nie ujawnił myśli swych innym, nie musi liczyć się z prawem, ma pamiętać, że łatwiej jest rządzić ludźmi nieoświeconymi

• idea - wartości etyczne muszą ustąpić przed aktami prawnymi

STAROŻYTNY WSCHÓD

Hammurabi

- 3 tys lat p.n.e., podręcznik czy kodeks ??

- prawa = traktaty lub projekty

• nie były pierwszym prawem, bo zachowały się inne akty prawodawcze dzisiejszej Babilonii i Mezopotamii, wydają się być bardziej unowocześnione, bo nie stosowały kary „odwetu” - talionu

• „eszunny” - 66 przepisów -nie ma prawa odwetu, tylko odszkodowania za naruszenie ciała

• poprawa sytuacji społecznej ludzi najuboższych

• kodeks summerski

• te akty łączy teologiczne uzasadnienie prawa - powołanie się na odp. bogów

• pr. Hammurabiego zachowały się, bo zostały wyryte na kolumnie z czarnego diarytu

• Hammurabi - żył 1728-1686, władca z I dynastii babilońskiej,

• Tekst kazuistyczny

• Odstąpienie od prawa zwyczajowego

• Początek : organizacja sądownictwa,

• Kodyfikacja regulowała wiele zagadnień : prawo rodzinne, przepisy karne, prawo rzeczowe i zobowiązaniowe, problem własności i ochrona własności, kradzież - zła rzecz., uregulowanie spraw rodzinnych - małżeństwo, spadki, rozwody.

• Bez dobrego prawa państwo nie może istnieć, dobre prawo to niekoniecznie surowe prawo

• Przepisy powinny być znane obywatelom

• Działalność prawnicza - charakter praktyczny

• Władca bez prawników nie jest w stanie realizować swojego posłannictwa

• Charakterystyczne jest to, że ustalono prawo TALIONU - w odniesieniu o poważne uszkodzenia ciała

• Kształtuje się koncepcja państwa teokratycznego oparta na idei boskości władcy

• Monarcha jest Bogiem, albo uważany za równego Bogu, władcze polecenie = boskim

PAŃSTWO I PRAWO W MYŚLI JUDAISTYCZNEJ

• Umowne określanie stosunków Bóg - człowiek, personalizacja Boga, któremu ma zależeć na postępowaniu człowieka

• Człowiek zawiera rozmaite przymierza z Bogiem

• Państwo i prawo opiera się na przymierzach z Bogiem :

• Boga i Noego - Bóg zobowiązuje się, że nigdy więcej potopu

• Bóg i Abraham - nie obejmuje już całej ludzkości, tylko Naród Wybrany

• Izaak i Jakub

• Bóg - Mojżesz - król Narodu wybranego, powierza Izraelowi wypełnianie przykazań

• Stary Testament - judaizm jest źródłem prawa, kazuistyczne, surowe normy prawne narodu żydowskiego ściśle związane z etycznymi i religijnymi, wśród nich są też abstrakcyjne.

• Oprócz TORY ( 5-ksiąg) rozwija się tradycja ustna, która tworzy TALMUD.

• W niewoli babilońskiej uczeni tworzą kanon Starego Testamentu = Tora + ks. Psalmów + ks. Proroków, Jezuego, królów, wypowiedzi proroków, zbiór pieśni, psalmów

• Kanon aleksandryjski jest inny - inaczej sformułowane części Starego Testamentu, ważnym źródłem prawa są „kalachy” - interpretacja starych praw - nie tworzy nowych praw, sama stała się prawem obok Tory,kiedy tworzy nowe prawa są to HALTARY.

• 2 szkoły w pr. judaistycznym :

• wiązała prawo z tekstem biblijnym - MIRAŻ

• nie wiązała - MISZNA - 6 rozdziałów

• III i IV w . powstała GEMARA - tworzyli ją mówcy, GEMARA i MISZNA tworzyły TALMUD - opis pożądanych cech każdego panującego - silna jednoosobowa władza, władca liczy się z wolą narodu, panowanie władcy uzgodnione z ludem, sprawiedliwość, skromność, nie wywyższanie się - cechy władcy, jakie niebezpieczeństwa na temat sprawowania władzy, istniały 2 talmudy w Babilonie i Palestynie

• Dominacja ustroju ludowego, koczowniczy tryb życia - początkowo, potem okres sędziów - dotarcie do ziemi Kaanan, są autorytetem moralnym, maja prowadzić w okresie kryzysów, I władca - Salomon

• Bóg rządzi człowiekiem, państwem, decyduje kto na czele państwa itd.

BUDDYZM

- spór czy Buddyzm jest religią ??, wg Sobczaka nie, tylko czasami nią bywa, to sposób na życie

- nie głosi koncepcji władzy,

- nie zawsze istniała władza, w przeszłości istniało społeczeństwo egalitarne, bez szlachty, kapłanów -

braminów, bez wojowników, nie znało przemocy, własności prywatnej, ludzie - niewinni - załamanie gdy

pojawiła się własność prywatna

- ten stan szczęśliwości uległ zakłóceniu, powstała władza prywatna

- istniejące państwo Budda poddaje krytyce, nie ważne kwestie instytucjonalne, ważne cele władzy i sposoby

jej sprawowania

- Budda nie był bogiem i nie uważał się za niego, Mahomet - nie uznawał się za Boga

- dla Buddy istotne były cele władcy, podkreślał, że panujący powinien dbać o prawo, opiekować się ludźmi,

dawać pożywienie, udzielać odpoczynku, dbać o zwierzęta, postulował wstrzemięźliwość władzy w

działaniu

- cechy panującego : cierpliwość, łagodność, czystość, panowanie nad sobą, znajomość powszechnych

prawd, kochać nieprzyjaciół, odnosić zwycięstwo nad wrogiem, powinien przestrzegać KARMY - prawo,

ład, porządek = podstawa systemu, nie powinien posługiwać się zdradą, podstępem

- różne nurty - ale wspólne - państwo nie ogranicza wolności człowieka, człowiek dba o państwo, państwo

dba o człowieka

- wojna - zło, nie wolno uchylić się od wojny gdy brak wyjścia, zabijanie niedopuszczalne

- człowiek powinien żyć cnotliwie, unikać zbędnych cierpień, ale być przygotowany na cierpienia, które

niesie mu egzystencja w państwie

BRAMINIZM

• Poglądy na władzę oparte o doświadczenie, Maharabhata i Ramanajama + księga Manu - nie doczekały się tłumaczenia, Atasjastrze - podręcznik nauki rządzenia,

• Człowiek musiał się przeżyć, bo nie może żyć bez władzy państwowej

• zakładał, że ludzie w stanie przedpaństwowym byli aspołeczni - niebezpieczne, chęć posiadania spowodowała, że nikt dobrowolnie nie chce się poddać władzy, wszyscy walczą.

• Władza ustanowiona przez Boga - Bramę na życzenia człowieka

• Na państwo składają się:

• Myśl

• Ministrowie

• Terytorium

• Fortece

• Skarb

• Wojsko

• Sojusznicy

• Braminizm podkreśla elementy materialne sprawowania władzy - skarb, wojsko,

• monarcha aktywny, zdecydowany, musi mieć wiedzę, samodzielnie władać, nieufny.

• Podstawą porządku jest utrzymanie układu kastowego :

• kapłanów

• wojowników

• kupców i rzemieślników

• posłów

• Te kasty później dzieliły się na mniejsze, społeczeństwo zatomizowane, kasty - warunek porządku i szczęścia

STAROŻYTNA GRECJA

• Myśl filozoficzna zaczyna się w VII wieku p.n.e.,

• problemy eschatologiczne, istnienie Boga, IV / V w. p.n.e. Grecja przezywa rozkwit myśli społ. i filozof.. przedtem filozofia przyrody. IV w. p.n.e. - klasyczny okres, III w. p.n.e. - okres poklasyczny - głównie problematyka etyczna

• Filozofia starożytna dzieli się na 5 okresów :

1. kosmologiczny - VI - V w. p.n.e. - problem bytu

2. oświecenie starożytne - V w. p.n.e.

3. systemy starożytne -IV w. p.n. e

4. szkół starożytnych III - I w. p.n.e.

5. filozofia religijna = synkretyczny okres - do głosu dochodzi chrześcijaństwo

SOFIŚCI

• rozwój nowej formy politycznej - demokracji - powszechna podmiotowość polityczna obywateli Aten

• pozwala na wyzwolenie jednostki

• w obradach Zgromadzenia Ludowego prawo uczestnictwa - wszyscy obywatele ( matka i ojciec Ateńczycy ), którzy ukończyli 18 lat i odbyli służbę wojskową czyli w praktyce 20

• każdy w drodze losowania mógł zostać urzędnikiem

• powszechność praw politycznych Grecji wymaga korzystania z nich

• czas demokracji wymaga powszechnej wiedzy - działalność naukowa sofistów - głównie starożytne oświecenie

• cel - nauczanie, pierwsi nauczyciele, pobierali sowite opłaty

• społeczność Aten ceni sztukę oratorską - nowa sytuacja polityczna, sofiści tej sztuki uczyli

• oferowali wiedze z zakresu gramatyki, retoryki, astronomii, poezji, historii, kultury oraz nauki o państwie i prawie

• obywatel powinien być również dobrze rozwinięty fizycznie - kulturystyka

• postulat harmonijnego wykształcenia

• rozwijanie wiedzy stosowanej

• ich uczniem mógł zostać każdy, kogo było na to stać

• nie tworzyli jednolitej szkoły, są zwolennikami różnych poglądów, łączy ich :

• pragmatyzm

• relatywizm w ujmowaniu nauki, prawa, państwa, etyki

• chęć przekazywania wiedzy

• termin Sofista wprowadzony później

• ich działalności przeciwstawiał się Sokrates, Platon - najwybitniejsi filozofowie tamtego okresu

• Platon atakuje ich za koncepcję przedmiotu badań, braku metafizycznego uzasadniania tez, posługują się wiedza pozorną, ich działalność - sztuką złodziejską

• Arystoteles - wiedza pozorna

• Sokrates - za pieniądze sprzedaje się wiedzę, a jeśli wiedzę sprzedaje to jest intelektualna prostytutką, wszetecznikiem

• Podstawowy problem sofistów - czy społeczne funkcjonowanie człowieka ma charakter umowny czy nie, według nich - tak, konwencjonalny charakter prawa, państwa, etyki

• Stają się filozofami politycznie zaangażowanymi, maja swoje sympatie - różne reżimy polityczne

• W wielu fundamentalnych kwestiach spowodowali powstanie intelektualnej refleksji

• Wkład do nauki o państwie i prawie wyraża się w konwencji

• Laicyzacja podstawowych pojęć polityczno-prawnych, państwo nie jest tworem sił pozaziemskich, powstało z woli ludzi, jego zadania są doczesne

• PROTAGORAS Z ABDERY 481-411 r. p.n.e.

• Pierwszy z sofistów, ich ojciec

• Twórca relatywizmu społecznego

• Autor „Sztuki erystycznej”, ”O zapaśnictwie”, „O naukach”, „O państwie”, „O żądzy zaszczytów”, „O cnotach”, „O pochodzeniu życia społecznego”, „O życiu pozagrobowym”, „Wykład o nakazach”, „Antylobie”

• badanie języka

• pierwszy myśliciel uczony w kręgu europejskim, którego dzieła zostały publicznie spalone na rozkaz władzy państwowej, oskarżony o bezbożność

• przekonanie, że wszystko jest relatywne, odniesieniem każdego człowieka jest człowieka

• „człowiek jest miarą wszechrzeczy”

• nie funkcjonują żadne wartości absolutne, do nich nie można odnosić prawa ani etyki, to samo zjawisko dla 2 osób może być inne a twierdzenie o tym zjawisku dla obu będzie prawdziwe, ale jedno lepsze - o tym decyduje rozum, tylko zmysły informują nas o tym co istnieje, rozum pozwala wybrać to, co dla rozumu pożyteczne, granica poznania - jednostkowa zdolność postrzegania, poznać można to co się podda zmysłom człowieka

relatywizm i sensualizm

• konsekwencja relatywizmu - przekonanie o konwencjonalizmie zjawisk : państwo, prawo, moralność

• człowiek ma rozum - to go odróżnia od zwierzęcia, co dla człowieka jest korzystne, dzięki niemu ma to co potrzebuje, poprzez rozum ludzie odkrywają bogów, ale nadal żyją w rozproszeniu bo brakuje mądrości

• Zeus wyposażył człowieka w poczucie wstydu i prawa

• państwo umożliwia ludziom zaspokojenie potrzeb - twór pozytywny i rozumny

• dzieje ludzkości - stan przedpaństwowy - rozproszenie, bez prawa, stan organizowania

• początkowo ludzie egzystują w izolacji, gdy pojawia się niebezpieczeństwo łączą się w hordy ( przedszkole kultury politycznej ) tu ludzie porozumieli się i powołali państwo ( produkt cywilizacji )

• zwolennik umowy społecznej - wymaga podporządkowania się, karanie tych, którzy go nie przestrzegają

• demokracja - najwłaściwsza forma rządów, bo najskuteczniej egzekwuje prawo

• państwo i prawo powstaje z woli większości

• podstawa prawa - wartości jego obywateli, od ich umiejętności życia w społeczeństwie zależy stabilność i pomyślność państwa

• człowiek musi się uczyć cnoty obywatelskości - konieczna do istnienia państwa - pobożność, rozsądek, sprawiedliwość, ta cnota nie ma charakteru uniwersalnego, powszechnego, każdorazowo określa ją konkretne państwo, istnieje tak długo, jak długo istnieje zgoda na jej działanie

• umowa podstawa rozumienia cnoty obywatelskość, do czasu aż zmieni ją kolejna umowa

- GORGIASZ 483 - 375 r. p.n.e.

• „Pochwała Heleny”, „Obrona Palamedesa”, „Mowa olimpijska”, „Mowa pytyjska”

• znacznie ważniejsze jest uzależnienie zachowania dobrego lub złego od konkretnych okoliczności

• indywidualizm jednostki

• niektórzy twierdzą, że nie był filozofem

• 3 okresy rozwoju intelektualnego - 6 założeń

1. człowiek - element społeczeństwa - przedmiot badań, przyrodnicza strona bytu powoduje, że ulega w tej płaszczyźnie 2 popędom - dążenie do korzyści, minimum cierpienia

2. rzeczywistość - to, co poznawalne dzięki zmysłom !!!!

3. rzeczywistość jest obiektywna

4. wynik poznania - wiedza

5. mniemania są różne od wiedzy

6. wiedza - warunek prawidłowości w zakresie indywidualnego i społecznego postępowania

• społeczeństwo, państwo - ogranicza przyrodnicza stronę bytu człowieka

• byt społeczny - wymaga cnoty dzielności obywatelskiej, należy uczyć retoryki, nauczać tej retoryki tylko w słusznej sprawie

• nauczyciel sofista ma doprowadzić do tego, by każdy znał odpowiedź na pytanie jakie postępowanie jest właściwe w konkretnej sytuacji

• wiedza powoduje, że człowiek staje się silniejszy

• prawo natury powoduje, że słaby podporządkowuje się silniejszemu

• wiedza o tym , co właściwe …

• siła jednych a słabość drugich nie wynika z prawa natury, ludzi dzieli wiedza

• każdy z nas ma możliwość być silniejszym - niech się uczy

• nie wypowiada bezpośrednio poglądów na temat państwa, ale stwierdza, że państwa ma charakter umowny, bo umowny charakter - instytucje tego państwa, prawo i państwo - charakter zmienny, zależy od rządzących i od tego, co w danym momencie jest dla nich korzystniejsze

• PRODIKOS 465/460 - ?

• zachowały się fragmenty jego dzieł „Naturze”, „O poprawnym mówieniu”, „Pory”

• interesował się naturą człowieka, trzeba poznać przyrodnicza i społeczna konstrukcja człowieka, jego zdaniem człowiek stanowi część przyrody i badanie tej strony natury człowieka jest konieczne

• zbadanie przyrodniczej strony natury człowieka wyprzedza badanie człowieka w ogóle

• człowiek został poddany bezwzględnym prawidłowością natury

• umowa - poprzedziła wszystkie umowy społeczne, państwo pojawia się na określonym etapie, wcześniej ludzie żyją w rozproszeniu, są takimi jakimi stworzyli ich bogowie

• ludzie z wdzięczności do tego co ich otacza nadają zjawiskom cechy boskie, wiara - ważne - pozytywnie wpływa na ludzkie działanie

• nie ma życia po śmierci, człowiek nie powinien się jej bać, po niej nie ma już nic

• poznanie natury jednostki - kluczem do poznania społeczeństwa

• umowne powstanie państwa i prawa - wówczas, gdy człowiek jest w stanie odróżnić dobro od zła, państwa jest dobre - gdy zgodne z natura człowieka, naturze ludzkiej odpowiada demokracja - forma rządów szczególnie sprzyjająca przestrzeganiu prawa, najważniejszy jest stan średni, on jest gwarantem praworządności, żyją głównie z pracy swoich rąk - zgodnie z ich naturą, bo prawo wyzwala ich ze zwierzęcego stanu przedpaństwowego

• sofiści młodsi - Kallikles, Trazymach, Hippiasz, Antyfon,

• przekonanie - można przeciwstawiać prawom natury

• stosunki społeczne, stosunki władzy - opiera się na nierówności i na prawie silniejszym, prawo natury to prawo nierówności

• odrzucenie egalitaryzmu, pochwała władzy jednostek najsilniejszych

• HIPPIASZ Z ELIDY V/IV w. p.n.e.

• przekonanie o przewadze prawa naturalnego w stosunku do instytucji społecznych

• prawo - dziełem ludzi, wynikające z umowy lub narzucone

• prawo ludzkie - tyrańskie, krzywdzące, niesprawiedliwe, niedoskonałe

• istnieją prawa powszechne - doskonałe - prawa natury działają skuteczniej, przekroczenie praw natury - negatywne skutki

• wolność, niewola - sprzeczne z naturą

• państwo i prawo w kolizji z prawem równości, dlatego oceniane negatywnie

- Antyfon, Alkidamas, Rykafor - tak samo

• Kallikles, Trazymach - odmiennie, państwo i prawo - są w swej istocie wyrazem przewagi silniejszych, albo obrona słabych na reakcje silniejszego

• KALLIKLES

• znany z dzieł Platona

• prawo po to by hamować silne jednostki ludzkie, silni nie potrzebują żadnych praw, prawem dla nich jest interes, mają mieć więcej niż słabi - sprawiedliwość, sprawiedliwość też to by panowali na słabszymi

• natura chce by silniejszy miał więcej władzy, jednostki silne potrafią zniewolenie przełamać

• przewaga słabych nad silniejszymi wynika z ich liczebności, dzięki prawu słabi przeszkadzają silniejszym w gromadzeniu majątku

• prawo stanowione gwałci prawo natury

• umowną wolność wprowadza państwo - niweluje różnice naturalne między ludźmi

• TRAZYMACH V w p.n.e.

• „Wielka sztuka o państwie”, „O naturze”, „Obrona …..”

• przyjmuje, że u podstaw działania państwa jest umowa, porozumienie ludzi, ale to porozumienie zawarli przedstawiciele mniejszości

• nie ma absolutnej cnoty sprawiedliwości, jeśliby była - sprawiedliwość to interes silniejszego - to prawda uniwersalna, w stosunkach prywatnych i publicznych

• w relacjach między ludźmi nie zdarza się, że niesprawiedliwy ma więcej niż sprawiedliwy

• niesprawiedliwy panuje nad poczciwcami i sprawiedliwymi

• człowiek sprawiedliwy ma mniej niż niesprawiedliwy

• sprawiedliwość - realizacja interesu silniejszego

• rządzący stanowi o tym, co ma robić rządzony

• władca dba o poddanych, ale tylko tam gdzie ma interes

• kto jest silniejszy ten ma więcej przywilejów i korzyści

• korzyści - sprawiedliwi ich nie dostają, nie sprawiedliwi tak

• sprawiedliwi pełniąc urząd ponoszą straty, niesprawiedliwi - same korzyści

• sprawiedliwi - strach przed poczuciem krzywdy

• skuteczne czynienie krzywdy - oznaka siły, pańskości

SOKRATES

- nie pozostawił dzieł pisanych

• pierwszy filozof - jego przedmiot badań inny niż dotychczas, początkowo badał naturę przyrody, potem zajął się badaniem ludzkiej natury, bada sens cnoty - oznaka społeczeństwa

• mówca, retor, nauczyciel za darmo

• sofista, ale nie prezentował stanowiska relatywizmu etycznego

• przekonanie - że cnota - absolutna, najistotniejsza, powszechna całemu gatunkowi ludzkiemu

• wartości etyczne ważniejsze od dóbr doczesnych

• wartości moralne - nigdy nie skodyfikowane, powszechnie występują, biorą się z natury ludzkiej

• 3 idee - cnota to - wartość absolutna, wiedza, pożytek i szczęście

• wiedzieć co jest sprawiedliwe to być sprawiedliwym

• wiedza determinuje właściwe postępowanie człowieka, jedyny warunek - ma być głęboka i prawdziwa

• niewiele poświęcił problemom politycznym

• ostra krytyka tyranii i demokracji

• za swoja postawę zapłacił cenę najwyższą - życiem, proces Sokratesa jest pierwszym procesem w ciągu historycznym, ( potem proces Jezusa Chrystusa, Katalizy, Templariuszy ), każdy z tych procesów legł u podstaw czegoś

• efekt procesu Sokratesa - nowe spojrzenie na państwo i obowiązki obywatela

• krytyka demokracji - nie z powodów politycznych

• demokracja - ustrój słaby, przy jego tworzeniu dochodzą do głosu idee populistyczne, taki ustrój gdzie rządy nieoświeconych zmuszają oświeconych do podporządkowania, kpił z urządzeń demokracji, losowania, sposobu wyrażania wyroków

• teza o metodzie umiarkowania - sposób na życie

• mądrość - pomaga na unikanie skrajności

• cnota wiedzy - najważniejsza, choć znaczenie także głos wewnętrzny

• sprawiedliwość

• zawiera się w znajomości 2 praw - państwa i wyższych

• znajomość prawa państwa i przestrzeganie, wyraz cnót obywatelskich

• prawo wyższe - bogów właściwe wszystkim ludziom, nakazują przeciwstawiać się prawom ludzkim jeżeli kolizja

• jest głosicielem praw wyższych

• w imię tych praw wyższych należy oddać życie

PLATON = ARYSTOKLES 427-347 r. p.n.e.

• 34 dialogi + kilkanaście listów - autentyczność kwestionowana

• uważał się za ucznia Sokratesa, ale czy rzeczywiście nim był ?, pewne że wysłuchiwał nauk Sokratesa ale

czy Sokrates uważał go za ucznia ??

• nigdzie nie występuje jako postać dialogu, jego poglądy wg niektórych są wypowiedziane ustami

Sokratesa

• jego dialogi dzielimy na 3 grupy

1) Eutyfrona, Lachem, Harmides, Państwo część I, Proragoras, Gorgiasz, Słynna obrona Sokratesa

2) Fedon, Uczta, Fajfom, 2-10 księga Państwa

3) Harmenides, Sofista, Polityk, Kimajos, Tilet, Prawa, Kritias

• wartość literacką maja dialogi z 2 okresu - stosunek duszy do idei, miłości, poznania, koncepcji państwa

idealnego

• przez wielu uważany za największego filozofa starożytności

• miał ściśle określone zamiary polityczne, filozofem był przy okazji

• był arystokratą, gardził demokracją - jest złem, należy znaleźć prawidłowy ustrój, taki w którym będą

rządzić filozofowie

• dużo podróżował, plany wychowania władców SYRAKUZ - zawiodła, skazany na śmierć, wykupiony

• przez przyjaciół wraca do Aten, gdzie zakłada Akademie Platońską - szkoła cnoty, miała się tam uczyć

• elita , przyszli władcy, przetrwała do VI wieku naszej ery

• nie ma cnót demokratycznych, idealizm obiektywny - świat w jego ujęciu jest pełen idei i …

• wg Platona świat - dwojaki

1) świat idei - prawdziwy, wieczny, absolutny

2) świat zmysłów - nietrwały, złudny, nieprawdziwy

• Poznanie - dwojaka postać - charakter rozumowy, większe znaczenie - wiedza intuicyjna.

• Do świata idei możemy zbliżyć się tylko przez rozumowanie, tutaj duże znaczenie ma dusza człowieka,

człowiek jako niemowlę ma już zakodowane w sobie pewne idee, bo przed urodzeniem i po urodzeniu

znajdujemy się w świecie idei, śmierć - coś niezbędnego, by wrócić do prawdziwego świata

• poznanie intuicyjne - najwyższy poziom poznania, nie dla wszystkich możliwy do osiągnięcia

• poznanie zmysłowe - nie daje prawdziwej wiedzy, lecz jej namiastkę

• człowiek składa się z materii i nie materii - duszy, dusza ma zdolność do samodzielnego działania

• człowiek = ciało + nieśmiertelna dusza władająca śmiertelnym ciałem, stoi wyżej nad śmiertelnym ciałem

• Dusza - jest czymś innym od idei, jest substancja niematerialną. Nauka o duszy zapewniła Platonowi

nieśmiertelność - przetrwał do dziś.

• Demiurg - twórca świata, zbudował go na wzór świata idei, sam jest doskonałością i doskonałe są idee,

które świat odbija, najniższa jest materia - pierwiastek, bierny

• Dusza wyprzedza materię, jest czymś aktywnym, najbliższym światu idei, najpierw powstała dusza potem

ciało. Platon przekonany, że świat stworzony w najdoskonalszej postaci, zamiast się rozwijać to się cofa -

koncepcja cofającego się świata - najpierw doskonałe dusze, a potem niedoskonałe ciała

• „Najpierw powstały dusze a potem ciała”

• na etyczne poglądy P. duży wpływ miały idee Sokratesa, P. odrzucał indywidualizm moralny ( etyczny ). wiedza to cnota

• uznaje złożoność duszy - łączy cnota sprawiedliwości

• Na szczycie idei stoi idealne dobro - wartość najwyższa i absolutna, zasada i przyczyna istnienia, dobro

wieczne - początek, cel istnienia.

• Idea sprawiedliwości - 4 cnoty - realizuje się gdy każdy z ludzi czyni to do czego jest przeznaczony.

• przekonany o naturalnej nierówności między ludźmi - arystokratyczna koncepcja polityki

• odrzucenie demokracji - forma dekadencka, prowadzi do tyranii

• koncepcja państwa - utopia polityczna, logiczna konsekwencja nauki o ideach

• elitarna koncepcja państwa - inspirowana przez elitarną filozofię

• poglądy polityczne Platona - niechęć do demokracji - 2 powody

1) losy Platona - wierny uczeń Sokratesa, jego śmierć wywołała przekonanie, że zło nie przestanie nękać

ludzi dopóki nie zaczną rządzić filozofowie, związek filozofii z polityka musi mieć podstawy w sile,

Platon wierzył w siłę, Dionizos skazał Platona na śmierć, potem ułaskawił, zamienił w niewolnika,

udało mu się uciec, wrócił do Aten, gdzie poświęcił się pracy nauczycielskiej, założył w ateńskich

ogrodach szkołę filozoficzną - Akademię

- W zakresie badań głosił

• nie ograniczał się do spekulacyjnych, abstrakcyjnych wywodów

• dokonuje rzetelnej analizy istniejących form ustrojów państwowych - ustroje się degenerują, tendencja

do przechodzenia w coraz gorsze

• w przekonaniach P. przemiana państwa ma znaczenie w wykształceniu świadomości jako czynnik

wprowadzający ustrój, lub stanowi zalążek upadku systemu.

• P. może być ojcem koncepcji psychologicznej państwa, każdemu ustrojowi odpowiada poziom-typ

psychiki, najwyższy i najlepszy poziom to monarchia i arystokracja bo zbliżone do ideału, ale nie wieczne,

bo nic nie jest wieczne - proces degeneracji, gorsze - timokracja, oligarchia, demokracja i tyrania -

istotna kolejność - proces dziejowy, od lepszych do gorszych

• wszystko co istnieje musi przeżyć

• odrzucał pogląd sofistów, gdzie filozof powinien oddalić się od państwa, uważał, że filozof nie dopuści

do degeneracji państwa

• miara wartości ustrojów - stabilność

• naczelną zasadą realnych ustrojów państwowych jest albo odwaga albo chciwość albo anarchia lub zbrodnia jak w tyranii.

• twórca 1. koncepcji filozofii dziejów - teza o postępującej degeneracji ustroju, głosił, ze ustrój powinien

być stabilny, oparty na odwadze, ale jest ona duszona kłótliwością i arogancją.

• Człowiek wynosi swoje pretensje z wojen, brak mu rozumu, kultury,

• Timokracja - rządy odważnych, jednak odwaga nie jest z natury czymś szlachetnym bo łączy się z arogancją, kłótliwością, brak mu rozumu, kultury, zasługi z wojen, ambitni wojownicy demoralizują się, gonią za luksusem - wytrąca im to władze z rąk,

• tak powstaje OLIGARCHIA - bogaci zyskują, ubodzy nie maja udziały we władzy, cenzus majątkowy, ceni się ludzi bogatych, bogacze chcą większych bogactw, cenzus majątkowy jest przyczyną upadku, rządy nie mogę być skuteczne tylko dlatego, że się jest bogatym, bogaty chce być coraz bogatszy - oligarchia upada, bo spory, kłótnie o majątek itd.

• P. mówił, że nikt nie powierzy steru okrętu ludziom, którzy są bogaci

• Cecha oligarchii - podział społ. na 2 grupy - bogatych i biednych, pomnażanie majątku bogatych - zasada - coraz więcej ubogich - tak rodzi się demokracja

• Prawidłowością jest skupianie coraz większego majątku w wąskich kręgach

• Mówi, że demokracja pojawi się gdy nie będzie grup, tak rodzi się demokracja - zasadą jest wszechobecna wolność, pozornie najlepszy ale wolność prowadzi do anarchii

• Demokracja - ustrój bardzo kruchy, brak społecznej dyscypliny, respektu dla władzy, krytyka wszystkich przez wszystkich i dla wszystkich

• Anarchia - cecha demokracji - rozpuszczenie tłumu, brak kompetencji rządzących - demoralizacja tłumu, mogą robić co chcą, ale nie robią nic dobrze

• Ignoranci rządzą krajem, prostak i ignorant nie opanuje sztuki rządzenia, system głosowania - diet - powoływanie do rządzenia

• Pojawienie się demagoga, kierownika, przywódcy ludowego, dowódcy - należy cos zmienić - zapanuje nad motłochem, obietnice

• Wolność prowadzi do tyranii bo z przywódcy zrodzi się tyran, tyrania jest najgorsza, rację stanu stanowi charakter despoty, jego prywatny interes, lud popada z absolutnej wolności w absolutna niewolę

• Opierał się na materiale emiprycznym

• Krytykując ustroje państw P. proponuje reformę ustrojową, zreformowane państwo miałoby być pełne mędrców, kreatorów

• Ludzie nie są samowystarczalni i powstanie państwa było skutkiem współpracy ludzi, każdy robi swoje - wyraża się poprzez podział pracy

• Wojownicy i mędrcy wyodrębniają się z grupy obywateli wtedy powstanie państwo doskonałe.

• Idealne państwo - wprowadzone przez filozofów, opiera się na hierarchii, państwo podobne do duszy człowieka, oparte na nierówności, na szczycie - ci, którzy są mądrzy - rządzą, później strażnicy, a na dole - ci, którzy maja zaspokajać potrzeby wolnych.

• Grupy te wszystkie razem tworzą całość harmonijną

• Państwo jest ponad jednostką, jednostka jest częścią składowa państwa - koncepcja antyindywidualistyczna

• P. nie interesował się losem niższych wartości, choć sam był niewolnikiem, praca - podstawowa cnota egzystencji najniższej warstwy, niewolni - produkt natury.

• Człowiek, który godziwie zarabia nie może się ani wzbogacić ani być biedniejszym

• Taki ustrój zbliża do komunizmu

• P. wspiera się na wojownikach - pomocnicy mędrców i filozofach - sprawują władze najwyższą.

• Obie grupy są objęte wspólnym programem wychowania obywateli, państwo decyduje kto ma być kim, dzieci odbierane rodzicom i wychowywane w ramach programu

• Rodziny = wytwórcy

• System wychowania = tresury, adeptom trzeba wpoić idee męstwa i cnót

• Należy oderwać adeptów od ideałów religijnych, by ludzie już się nie bali śmierci, bo to jest powrót do szczęśliwego stanu

• System wychowawcza - do 17 roku życia przedszkole

• 17-20 lat -n dzieci wchodzą do warstwy szkolnictwa wyższego + WF, podstawy filozofii

• po 20 roku życia mniej zdolni umysłowo do wojska

• bardziej zdolni - do nauki - trwa 10 lat - studia filozoficzne

• 30 lat początek studiów filozoficznych - 5 lat

• do 50 lat aktywność polityczna, zdobywanie doświadczenia

• po 50 stróż doskonały, człowiek ukształtowany, dopiero wtedy może sprawować władze państwową

• długotrwały proces wychowywania i selekcji

• mędrcy dochodzą do pewnej prawdy w świecie idei - bo są mędrcami

• grupy rządzące miały żyć w komunizmie konsumpcyjnym, nie miały pracować

• elita nie dysponuje własnością indywidualną, nie znali swojej rodziny

• pochwała rządów filozofów, ale nie maja oni prawa do narzucenia formy państwa, wybór ten stymulowany warunkami geopolitycznymi, geograficznymi

• filozofowie - bogactwo i sława - niepotrzebne, im wystarczy to co otrzymają od państwa, wszystko jest wspólne, związki kobiet z mężczyznami wyznacza losowanie lub rozkaz rządzących, wychowanie dzieci - wspólne i na koszt państwa

• własność prywatna możliwa tylko wśród wytwórców

• wyzwolenie od pokus - pozwoli na dystans wobec polityki a tym samym na szczęśliwe rządzenie

• filozofowie nie mogą być krępowani normami prawnymi, prawa są dla wytwórców, sytuacja życiowe bogatsze od prawa, niepowtarzalne

• nierówności między ludźmi istnieje, nie należy ich zacierać, lecz uwypuklać

• P. po upływie lat zdawał sobie sprawę że tej wizji nie zrealizuje

• Inny obraz państwa możliwy do osiągnięcia - rządzone przez właścicieli ziemskich, normalnych warunkach, trwałość tej wspólnoty państwowej miała zapewnić surowa reglamentacja życia społecznego, zakaz wyjazdów za granicę, rozbudowany system donosicielski, wychowanie i kult religii, bezbożnicy mieli podlegać karom, państwo miało być niewielkie

• P. był inicjatorem doktryn egalitarnych egalitarnych i antyegalitarnych

• Jego idee zaciążyły na średniowieczu i chrześcijaństwu np. św. Augustyn, św. Tomasz

ARYSTOTELES 384-320 r. p.n.e. ( końcówka wykładu z 27 X oraz wykład z 3 XI 2003 )

• Stagiryka bo pochodził z tej miejscowości Stagira

• Uczeń Platona, przeżył swojego mistrza, ale nie dochował wierności jego koncepcjom bo liczył na spadek po Platonie - kierownictwo Akademii,

• Syn lekarza, bez praw politycznych w Atenach bo się tam nie urodził

• Ambitny, pewny siebie, przesiąknięty koncepcjami przyrodniczymi

• Należy inaczej podejść do rzeczywistości

• Empiryzm i sensualizm

• Zmarł w Kalcycie

• Najwybitniejszy filozof grecki

• Interesował się logiką, etyka, fizyką

• Nie miał ambicji politycznych, chciał zdobywać wiedzę, wstąpił do Akademii Platońskiej, przebywał tam 20 lat, liczył, że zostanie następcą Platona, ale zostawił ją swojemu krewnemu

• Wyjechał z Aten, 2 lata w Azji na dworze tyrana Eliasza, potem na wyspie Lesbos, odszukali go podwładni króla Filipa i zatrudniono go jako nauczyciela następcy tronu - Aleksandra, towarzysz wczesnych wypraw wojennych Aleksandra, potem nie pozwalało mu na to zdrowie

• Wraca do Aten

• Założył liceum, stał na czele tej szkoły przez 12 lat - do śmierci Aleksandra, w Atenach rozwija się ruch, ucieka z Aten

• 2 dzieła - „Etyka nikomohejska”, „Fundamentalna polityka” - ważne, „Ustrój polityczny Aten”

• nie dochował wierności poglądom Platona, mimo że był jego uczniem, podejście różne od platońskiego

• był sensualistą, różnił się od Platona w podejściu do materii i formy

• materia - trwałe, niezniszczalne tworzywo substancji, z niej biorą się różne rzeczy, to forma kształtuje materię, jest przyczyną i celem materii, materia jako dyspozycja

• założenie o społecznej naturze człowieka ( pojawia się w starożytności, potem średniowiecze, oświecenie )

• państwo, prawo, etyka - paradygmat

• homo politicus - przesłanka filozoficzna nad wszelkimi badaniami przyrodniczymi

• różne rozważania nad etyką

• inaczej spogląda na etykę, państwo, prawo

• cel człowieka - to co wyznacza na cel społeczna natura człowieka

• dobro najwyższe = szczęście

• każda czynność ma swoją cnotę = rozumny stosunek do tej czynności

• poznanie

1 ) zmysłowe - wyprzedza poznanie racjonalne

2) rozumowe

• 1. gromadzić fakty, później je porządkować, badać, preferuje metodę indukcyjną

• najwięcej informacji o rzeczywistości daje doświadczenie, ci którzy obserwują otoczenie mają doświadczenie, ważny jest realizm i relatywizm

• wyrazem realizmu jest ograniczenie rozważań do społecz. wolnych, przyświadczenie o doskonałości natury państwa

• państwo to twór natury - twór człowieka - bo stworzone przez naturę człowieka, człowiek z natury musi żyć w społeczeństwie wtedy osiąga AUTARKIĘ - samowystarczalność

• cel państwa - osiągnięcie przez człowieka szczęśliwego życia - duchowego i materialnego

• państwo - pojawia się później niż rodzina, osada ale ma pierwszorzędne znaczenie, początek państwa w rodzinie, rodzina opiera się na naturalnym łączeniu kobiety z mężczyzną dla podtrzymywania gatunku

• państwo zasadza się na naturalnym prawie władzy - podstawa rodziny - kobieta, dzieci, niewolnicy, majątek

• relatywizm - odrzucenie wizji Platona - państwo - miasto odporne na okoliczności.

• Założenie o społecznej naturze człowieka, jest to PARADYGMAT, państwo to wspólnota mniejszych wspólnot rolniczych, miejskich.

• Koncepcja państwa jako suwerena - kształt ustroju zależy od wielu czynników

• Stan gospodarki

• Natężenie i rezultat walk społecznych

• Charakter narodu

• Położenie geograficzne i wielkość terytorium

• Nie ma ustrojów dobrych ani złych

• W zależności od tego czy rządzi jednostka, grupa, początek państwa jest w rodzinie.

• Państwo jest jak rodzina, ma cechy każdej z rodzin wchodzącej w skład państwa, państwo jest takie jak rodziny je tworzące, jest zbiorem indywidualności - połączeniem jednostek,

• Przeciwstawienie totalitarnej wizji Platona państwa jako tworu jednostek

• Nie tworzy modelu idealnego ustroju państwa, uważa, że o konkretnej idei państwa decyduje wiele czynników, forma rządu jest różna i zależna od wielu okoliczności

• Nie zgadza się z wizja Platona - o upadku ustrojów

• Ustrój państwowy wyraża się w strukturze rządów

• W państwie demokratycznym rządzi lud, w p. oligarchicznym - grupa ludzi, w monarchii - jednostka

• Ustroje można podzielić na właściwe i niewłaściwe

• Właściwe - królestwo, arystokracja, politea - sprawowane dla dobra ogółu

• Niewłaściwe - tyrania, demokracja, oligarchia, monarchia - służą osiągnięciu korzyści przez jednostkę, grupę, bądź tylko przez lud

• Najwyżej cenił politeę - najważniejsza - rząd ludu sprawowany ku ogólnemu pożytkowi

• Nie ma trwałego państwa i nie może być

• Jeden ustrój w jednych warunkach jest dobry, w innych niewłaściwy

• Kryteria podziału - odpowiedź na pytanie czy rządy sprawowane w interesie ogółu, to kryterium jest punktem wyjścia, bo nie uwzględnia praw, zróżnicowania majątkowego, podział zasadniczy - oligarchia i demokracja - najbardziej spotykane

• podział na oligarchię - rządy bogatych nawet gdyby byli w większości i demokracje - rządy biednych nawet gdyby byli w mniejszości

• forma rządów w zależności od klasy rządzącej

• III ustrój to taki gdzie władzę sprawują ludzie reprezentujący klasę średnią - jest to pośrednia droga w polityce - „złoty środek”, ponieważ ludzie ze stanu średniego kierują się rozumem

• najlepsza forma - mieszanina demokracji i oligarchii z przewaga elementów demokratycznych, połączenie ideałów wolności i porządku

• realizacja polityki złotego środka to szansa dla stabilizacji państwa i kompromisów społecznych

• konkretne ustroje w różnych wariantach - 4 arystokracje, 4 demokracje, 4 oligarchie, 5 monarchii

• władzę dzielił na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

• jedna z pierwszych stratyfikacji - podział na klasy społ. na znakomitych - bogactwo, cnota, majątek, wykształcenie, niepracujący i lud - kupcy, żeglarze, biedni, żyjący z pracy woje, pracujący, pomiędzy nimi jest stan średni - drobni właściciele niewolników, częściowo pracujący sami, rodząca się inteligencja, lekarze ( Arystoteles się z niego wywodził )

• Arystoteles - przekonany o kruchości państw - miast

• Niewolnictwo związane z niedoskonałością, naturalne

• Niewolnicy nie mają cnoty bycia jednostkami społ., są żywą własnością, narzędziem wpisanym do inwentarza rodziny, potrzebni, pewni ludzi są stworzeni do niewolnictwa, nie maja rozumu tylko siłę fizyczną, niewola dla nich pożyteczna i sprawiedliwa, są poza społeczeństwem i państwem - nie chroni ich, nie są obywatelami )

• Sprzeciwił się niewoli pr. wojennego, czy też za długi

• Koncepcje etyczne Arystotelesa

• Człowiek z natury rzeczy jest stworzony do czynienia dobra, chce być sprawiedliwy, odróżnił sprawiedliwość ogólną od szczegółowej ( sprawiedliwość pojmował jak we współczesnej etyce )

• Sprawiedliwość ogólna - wykonywanie obowiązującego prawa niezależnie od jego treści ( ojciec pozytywistów prawniczych )

• Sprawiedliwość szczegółowa - każdemu równo, postać szczególnego egalitaryzmu

• Sprawiedliwość wymierzająca - każdemu tyle ile mu się należy stosownie do jego wartości jednostkowej - każdemu według potrzeb

• Przestrzeganie prawa mieści się w sferze wartości etycznych, proponuje nie doprowadzać do rozdźwięku między prawem a etyką, normy prawne powinny być zgodne z normami etycznymi, prawo naturalne i stanowione - 1 i 2 wskazuje człowiekowi jak osiągnąć szczęście

• Znaczne poczucie słuszności - koryguje sztywne prawo stanowione

• Prekursor klauzul generalnych

• Szczęście człowieka jest celem i funkcją prawa

• Prawo stanowione - narzucone, jest czymś zewnętrznym, heteronomicznym, składa się z przepisów pisanych, powinno być dobrze ujęte, odpowiednie do poszczególnych ustrojów ( nie można dopasować ustrojów do praw )

• Prawo naturalne - jasne dla wszystkich ludzi rozumnych, wyraża się przez społeczną naturę człowieka, autonomiczne, jest bardziej konkretne niż ogólne i abstrakcyjne normy prawa stanowionego

• Prawo naturalne i stanowione - kolizja - nadrzędne jest prawo natury - zawsze drogowskazem do osiągnięcia szczęścia

• Człowiek jest zwierzęciem polit.

• Dobrem najwyższym jest szczęście = EUDAJMONIA - stan doskonałości = rozumna istota

człowieka

• Od norm o charakterze pr. nat. i stanowionego należy odróżniać normy obyczajowe

• Norma pr. nat. i sta. to taka norma, która funkcjonuje na zasadzie odróżniania dobra od zła

• Normy obyczajowe - mają charakter nieetyczny, niemoralny, mówią co jest piękne - mają charakter

estetyczny

• A. odkrył że prawo jest drogowskazem do osiągnięcia szczęścia

• Pr. stanowione powinny być dopasowane do ustrojów, ale ustroje nie mogą być dopasowane do prawa

EPOKA HELLEŃSKA

CYNICY :

• Antystenes, Krates, Diogenes

• Antystenes nie korzystał z pr. polit., syn niewolnicy, ubogi człowiek, najbardziej znany Diogenes z Synopy - żył w beczce okrywał się 1 płaszczem

• Antystenes. uczył się u Gorgiasza, później u Sokratesa

• Określani jako kundle filozoficzne ( rola psa w filozofiach starożytnych )

• Arystoteles występował przeciwko idealizmowi Platona, odrzucał hedonizm Arystypa z Syreny

• Nauka cyników odzwierciedlała charakter epoki

• Pochwała świadomego egoizmu

• Skrajny sensualizm

• Tylko doświadczenie

• Materialistyczna teoria świata

• Należy rezygnować z majątku - najlepiej sprzedać albo utopić

• Najważniejsze w życiu jednostki jest szczęście

• Człowiek jest naturalnie wolna jednostką, ma żyć w zgodzie z naturą - cnota

• Żyć w cnocie, zgodnie z naturą

• Kult prostoty życia, ascezy, ograniczenie potrzeb, minimalizm życiowy,

• Człowiek powinien kształtować swoją osobowość niezależnie od rytmu narzucającego przez państwo ( Diogenes - kobiety powinny być wspólne )

• Bliskie anarchizmowi

• Odwracał się od rodziny

• Cynicy czcili herosów - Heraklesa - nie mógł znieść szykan ze strony żony Dejaniry

• Cynicy negowali religię, nie chcieli brać udziału w kultach religijnych

• Negowali pogląd , że państwo to twór natury, byli kosmopolitami, wykpiwali zgromadzenie narodowe, instytucje państwowe, idea społeczeństwa bezpaństwowego, bez pieniędzy, wojska, siły, instytucji i własności ( jak w Chinach )

• Diogenes - jedyna państwo dobrze rządzone to byłoby państwo globalne, państwo obecne - nienaturalne, złe z założenia

• Zapewnić mieli wolność od katastrof politycznych

• Skrajny indywidualizm, odsunięcie się od spraw politycznych

• Odrzucenie konwencji społecznych

• Identyfikacja z przyroda i naturą

• Podpalono dzieła Arystotelesa

• Chwalili kazirodztwo, mówili że kobiety są równe mężczyznom, pochwalał ludożerców

• Uważał że do władzy nie można dążyć, bo jest to dokładanie oliwy do ognia, żyć z dala od polityki

• Ślady cyników do dziś, wszystkie ruchy, ideologie społ. wywodzą się z cynizmu

• Arystoteles przeciwstawiał pr. natury prawom pisanym

• Natura daje czł. poczucie równości, wolności i pr. do zaspokajania potrzeb naturalnych

• Jest to podstawowy katalog

EPIKUREJCZYCY

• Założycielem był Epikur, całe życie spędził w Atenach

• Etyka hedonistyczna

• Materialistyczna fizyka, sensualistyczna teoria poznania

• Na płaszczyźnie etycznej - kult życia i szczęścia - dobro zasadnicze, od człowieka zależy czy będzie szczęśliwy, szczęście jest do znalezienia w sobie, w zaspokajaniu potrzeb, należy się uwolnić od strachu trosk, należy żyć bez strachu, wśród przyjemności, należy unikać tego co niepokoi

• Mylnie utożsamiany z hedonizmem i dążeniem do przyjemności za wszelką cenę

• Przyjemność to uwolnienie się od cierpień i niepokoju

• Epikurejczyk - ma być umiarkowany, żyć z dala od wydarzeń politycznych i polityki, nie wolno lekceważyć konwencji politycznych i społecznych, ma dbać i pomnażać majątek, państwo jest dobre - chroni jednostkę

• Nie - służba obywatelska, religia, polityka

• Działalność polityczna - jeśli już do niej dojdzie to umiar

• Państwo - bezpośredni cel, ludzie tworzą państwo by się bronić, umowa społeczna

• Dzięki rozumowi - mądry człowiek unika zła, niesprawiedliwości - mąci spokój - odczuwanie strachu przed karą

• Prawo - konwencjonalne, wynik umowy społecznej, ludzie wyrzekli się bezprawia i samowoli

• Epikur odrzucał znaczną część pomysłów sceptyków, odrzucał program nieważności poznania otaczającego świata, był materialistą, uważał że poza materia nie istnieje nic, twierdził, że materia składa się z atomów, które są w ciągłym ruchu

• Materia jest poznawalna dla człowieka, nie potrzeba zjawisk nadprzyrodzonych, by poznać świat

• Człowiek jest przypadkowy i wszystko co robi jest przypadkowe

• Może robić to co chce i od człowieka zależą losy świata

• Epikur jako 1 zwraca uwagę na zjawisko determinizmu

• Człowiek będąc wolny powinien dążyć do szczęścia

• Trzeba sobie wyznaczyć pewne cele i do nich dążyć, trzeba zaspokajać potrzeby - pić, potrzeby seksualne, inne potrzeby nie maja charakteru pierwszorzędnego, nie są konieczne, są też potrzeby nienaturalne - zbędne, np. zdobywanie władzy, majątku, bogactw

• powody jednostki należy koncentrować na rozwoju intelektualnym

• dobra materialne - jako pochodne i niezbędne dla funkcjonowania człowieka

• norma prawna ma charakter konwencjonalny, moralny, powinna ukształtować społeczeństwo

• państwo to zjawisko niebezpieczne, człowiek nie powinien wdawać się w sprawy państwowe

CYRENIACY

• Arystyt z Syreny - twórca szkoły ( Cyrea - miasto w PN. Afryce )

• Głosił, że mądrość nakazuje też kompromisy ustrojowe

• Nie wolno wdawać się w walkę z państwem, trzeba zachować umiar, krytycyzm

• Oddawać się przeżyciom wewnętrznym, a nie dążyć do zmiany ustroju

• Każdy czł. dąży do tego, by było mu dobrze, ale to nie może być szukanie przyjemności za wszelka cenę, trzeba umiarkowanie podchodzić do rzeczywistości

• Z dystansem do państwa, z umiarkowaniem do prawa

• Człowiek powinien godzić się z prawem, nie łamać go

• Człowiek powinien godzić się z państwem tak długo jak długo pozwalają mu na to jego dążenia

• Nie kłócić się z państwem i prawem

• Powinien z dystansem podchodzić do zjawisk związanych z państwem i prawem

• Wymykają się one spod kontroli

• Jego uczniowie uważali, że wierzenia przesądy religijne uniemożliwiają człowiekowi szukanie i dążenie do przyjemności

STOICY

• Najbardziej popularna doktryna

• 350r p.n.e. - 200r. n.e.

• 3 okresy

1. klasyczny grecki - stara stoa

2. średni - przełom republiki i cesarstwa z Rzymie - średnia stoa

3. czas wielkich szkół prawniczych w Rzymie - nowa stoa

• oficjalna filozofia hellenistyczna, jeden z głównych kierunków rzymskich, źródło ideologii wczesnego chrześcijaństwa

• koncepcja racjonalistyczna, uniwersalistyczna

• kierunek eklektyczny - elementy cyników, Platona, Arystotelesa, Sofistów, Pitagorejczyków, Sokratyków

• twórca ZENON Z KITION - dlatego zwano ich ZENONITAMI

• stoicy - od greckiego słowa STOA - portyk - STOA POJKILE tam wykładał

• inni Chryzyp, Kleantes z Miletu, Panecjusz, Polibiusz, Cycero, Seneka

• Marek Aureliusz - gorący zwolennik stoicyzmu

• Dzielą filozofie na logikę, fizykę i etykę - nowe, oryginalne idee

• Logika - teoria poznania - poznania ma charakter zmysłowy, rozum tworzy pojęcia ogólne

• Fizyka - problemy wszechświata, miejsce człowieka w świecie, teologiczna i telologiczna ( celowościowa ), deterministyczne miejsce człowieka w świecie, świat materialny składa się z aktywnej PNEUMY, która wszystko przenika, czynnik ruchu i życia, i biernego tworzywa, cieleśni ludzie - bogowie, świat ojczyzna bogów i ludzi, co się dzieje jest wyrazem woli boskiej przenikającej cały wszechświat, rozum zbliża ludzi do Bogów

• Etyka - cnota = wartość absolutna i niepodzielna, taka sama u mężczyzny i kobiety, niewolnika i wolnego, człowieka i boga, nie podlega stopniowaniu, podział na głupców i mędrców - ostry podział bez stanów pośrednich, choć głupiec może w sobie wskrzesić iskrę bożą i przejść do grona mędrców

• wiedza = wolność, tylko człowiek mądry jest naprawdę wolny

• fatalizm - nakaz poddania się boskiemu ładowi, przyjmować spokojnie wszystkie przeciwności losu

• wolnym może być każdy - to stan ducha

• hasła równości społecznej - Marek Aureliusz - nie odrzucali wszelkiej nierówności - zaprogramowana

• problematyka państwa - początkowo nie interesowała, zajmowali się prawem - triada praw - prawo wieczne, naturalne, ludzkie

• rezerwa wobec państwa, ale chętnie się nim wysługiwali, uczestniczyli w rządach, wychowawcy wybitnych jednostek, można współpracować z państwem jeśli jest rozumne, od mędrca zależy jak określi swój stosunek do państwa - unikanie systematyki i klasyfikacji ustrojów

• mądrość - uznanie, że należy przestrzegać praw naturalnych - wieczne, jednakowe dla wszystkich

• społeczeństwo - zbiór jednostek, ale one w grupach społecznych - centrum rozchodzących się kręgów społecznych, człowiek jest przeznaczony do życia w społeczeństwie, wszyscy ludzie są krewnymi matką - natura

• stoicy okresu średniego - przechodzenie republiki w cesarstwo ↓

• teza o samowystarczalności - błędna, nie spełniająca się

• państwo samo w sobie stanowi wartość

• Rzym - idea państwa globalnego

• Cycero - filozof, retor, prawnik, adwokat, działacz polityczny

• POLIBIUSZ

• jako jądro myśli - nawiązuje do koncepcji cyklicznego rozwoju państwa

• każde państwo przechodzi przez okres rozwoju, szczytu, upadku

• ludzie - słabi, źli - i dlatego u władzy silne jednostki

• rządzący kierują się słusznością, podporządkowanie nie ze strachu

• władza wodzów - stopniowo przechodzi we władzę królów - początkowo dożywotnia, degeneracja bo rządzący zapominają o sprawiedliwości i budza sprzeciw poddanych, najlepsi z poddanych obalą jednowładztwo - przejście do formy arystokratycznej - najlepsza, panujący dbają o dobro publiczne i państwo, arystokracja przechodzi w oligarchię - lud uczy się na złych doświadczeniach - chce dbać o dobro publiczne na zasadzie równości, obalenie oligarchii bo zbytnie się rządzących - demokracja - chciwość, brak skrupułów, przymus, bogatsi pozbawieni własności, posądzanie każdego o działanie przeciwko państwu, tropi się wrogów państwa w sposób prawdziwy lub wyimaginowany, by dostarczyć ludowi rozrywki - obalenie przywódcy lub bogacza, demokracja - mądrzy pozbawieni prawa do myślenia, tyran ujarzmi lud

• 3 dobre formy państwa - monarchia, arystokracja, demokracja ?

• niewłaściwe formy państwa - jednowładztwo, oligarchia, ochlokracja ?

• najwłaściwszy - ustrój mieszany - elementy jednowładztwa ( konsulowie ) + demokracji ( zgromadzenie ludowe ) + arystokracji ( senat ) - nie podlega zwyrodnieniu

• konieczna równowaga

• władze - powinny się hamować wzajemnie i współpracować !!!

• uosobienie - Rzym z okresu republiki - szczyt doskonałości

• PANECJUSZ + uczeń POZYTONIUSZ z Ampeji syryjskiej ( Posejdonios )

• Każdy człowiek ma predyspozycje do zdobywania stoickich cnót, może osiągnąć szczęście, ale nie każdy może być mędrcem

• Istnienie wyższego porządku nad wszechświatem, dualistyczna koncepcja istnienia rzeczywistości (perska)

• Postęp - możliwy przez pracę wszystkich

• Państwo - nie jest złe, ale musi funkcjonować dla dobra ogółu, by ogół mógł w nim odnaleźć szczęście

CHRZEŚCIJAŃSTWO - GENEZA MYŚLI

• szczególny klimat polityczny i ideowy

• inspiracja - żydowski mesjanizm

• prawo i państwo nie są w kręgu zainteresowań pierwszych chrześcijan

• wiara w jednego Boga - nakaz Machniego i chrześcijan ( Mahni - religia konkurująca z chrześcijaństwem, podobna w założeniach, podział na złego i dobrego Boga, z Persji i części Iraku ( tam duch miejsca - stamtąd kilka religii )

• musieli odrzucić innych bogów, chrześcijaństwo nie dla rzymian tylko machneizm

• Rzym - uprawianie kultu bogów - chrześcijanie nie pełnią żadnych funkcji, ponieważ od igrzysk do pobytu w łaźni obowiązywał ceremoniał

• po co się spieszyć, niedługo przyjdzie Chrystus

• u swego początku żywa łączność między prawem, państwem, kultem - potem ta łączność powraca ze zdwojoną siłą

• powstaje jako sekta żydowska, rodzi się w określonym środowisku społecznym - faryzeusze - ścisłe przestrzeganie Pisma św., saduceusze - odrzucenie tradycji, zeloci - skrajni nacjonaliści

• nauka Jezusa Chrystusa

• brak koncepcji państwa i prawa

• moralizuje ale nie głosi etyki społecznej

• działanie, poglądy - brak idei rewolucyjnych, chociaż uznawany za rewolucjonistę

• ascetyzm, życie zgodne z naturą, indywidualizm - podobnie jak u cyników ale brak egoizmu

• zbawienie - najważniejsze, ale nie rezygnacja z miłości bliźniego - nakaz miłości

• miłość - do człowieka jako rodzaju, niczym nie ograniczona - ani rasą, ani religią, ani płcią itd.

• oddajcie bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie, królestwo moje nie jest z tego świata - uznanie władzy rzymskiego cesarza, separacja państwa od religii, sfery duchowej i świeckiej

• spotkanie z szatanem - wskazuje że władza ziemska jest szatańska - bo szatan ma władzę nad wszystkimi królestwami, ma władzę i daje ją - ale potem - szatan jak zwykle kłamie

• doktryna ewangeliczna - brak związku polityki z religią

• wobec władz postawa pogardy, wstrzymanie się przed potępieniem rzymskiego okupanta

• w ewangelii św Jana - Piotr nie rozumie intencji Jezusa - odcięcie ucha i przyklejenie z powrotem , królestwo boże nie jest z innego świata - ono jest z tego świata, ale nie może być zrealizowane bo to koniec rzeczy doczesnych

- twórcy chrześcijaństwa - św. Piotr, Paweł z Tarsu

Św. PAWEŁ z Tarsu

• autor 14 listów w Nowym T., 7 listów na pewno jego, najważniejszy „List do Efezjan” i „List do Rzymian”

• Rozmaicie interpretowane

• Kobieta to naczynie nieczyste, zło, narzędzie szatana

• Duże znaczenie mają dla niego religia, wiara - pierwszorzędne, nie nauka o państwie

• Poglądy bardziej konserwatywne niż ewangelia

• Władza - zjawisko pochodzące od Boga, hierarchiczny stosunek władzy, twór boży dla użytku ludzi

• Państwo oceniane pozytywnie, cel - hamowanie złych ludzi

• Ludzie musza być posłuszni państwu, dla spokoju sumienia

• Władzy należy się podporządkować świadomie bo ustanowiona przez Boga, a piastuni władzy - przedstawiciele Boga

• Nie jest to postulat biernego lojalizmu lecz postawa obywatelska

• Podkreśla obowiązek aktywnego podporządkowania się państwu

• Za prawo św. Paweł ( był Żydem ) uważa Biblię - wolę Boga wyrażoną w Biblii + wola Boga

• Prawo - wola Boga, co wynika zwolennikiem Chrystusowego nauczania

• Jest zwolennikiem prawa natury

• Pewne formy prawne właściwe są poganom nie mającym prawa a idącym za prawem natury, sumieniem = wiedza o zachowaniu się + osądzająca miara tego zachowania

• pierwsi chrześcijanie to ludzie, którzy znają system prawa rzymskiego, próbują kanon rzymski dostosować

• podkreśla państwo rzymskie państwem, które upadnie - kres starcie Chrystusa z Antychrystem

• ktoś wstrzymuje pojawienie się Antychrysta - Imperium Rzymskie - koniec świata opóźniony przez istnienie Imperium

• wobec władzy trzeba być lojalnym, kto się sprzeciwia zwierzchności sprzeciwia się postanowieniu bożemu

• państwo - zadania do spełnienia - boże zadania - tępi złoczyńców, zapewnia porządek,

• chrześcijanin powinien być posłuszny władzy świeckiej, powinien ja czcić, oczywiście w granicach wyższego obowiązku posłuszeństwa Bogu, to przecież Chrystus jest prawdziwym cesarzem i najwyższym władcą

• ale to nie jest współpraca z państwem

• walory jakimi władza świecka dysponuje - kruche, niepewne

• w oczekiwaniu na Dzień Pański należy zachować spokój

• wzór doskonałego chrześcijanina - człowiek spokojny, przyjazny ludziom, lojalny wobec pogan i ich władzy, pełen respektu wobec urządzeń doczesnych

• prawy chrześcijanin jest „pielgrzymem na tym padole”, powinien koncentrować się na sprawach wewnętrznych, w spokoju sposobić swą duszę do zbawienia

• wobec Boga wszyscy ludzie są równi, maluczcy będą pierwszymi, własność - masowe użytkowanie, majątki - przydzielone przez Boga na określony czas na określonych warunkach

• każdy ma pozostać w swoim stanie, równość - duchowa, tylko przed Bogiem

GNOSTYCY chrześcijańscy

• świat - twór diabła, potępiają instytucje państwa

• przeciwko tym poglądom bp Lyonu Grek Ireneusz

• władza pochodzi od Boga, cel - poskromienie złych ludzi, powstrzymywanie chrześcijan od udziału w życiu publicznym

• państwo wymaga posłuszeństwa, płacenia podatków itd., jeśli nie uderzają w religię i nie odbierają godności Jezusowi

• państwo -twór dla pogan - co wyklucza współprace z państwem

• chrześcijanin - państwo potrzebne, ale chrześcijanin powinien stronic od polityki, bo Bóg ześle karę dla władzy bezbożnej, a dal niewinnie prześladowanych - nagrodę

KLEMENS Aleksandryjski

• program dostosowania chrześcijaństwa do świata

• idea człowieka nawiązuje do stoickiej koncepcji szlachetnego męża

• nie można zgodzić się z oddawaniem kultu pogańskim cesarzom, protest przeciw prześladowaniu

• wysoko ocenia instytucje państwa

ORYGENES

• prawo natury - normy pochodzące od Boga, podstawa funkcjonowania społeczeństwa

• prawa poszczególnych państw bywają sprzeczne, nie sprawiedliwe - nie zawsze może być regułą zachowania

• dualizm - prawo stanowione - nie powinno być sprzeczne z prawem natury

• władza - od Boga - chrześcijanin - powinien wykonywać obywatelskie powinności, posłuszny prawom stanowionym

• niekiedy władza - w nieodpowiednich rękach - taki stan to kara za grzechy

• idea prawa natury - obywatel ma słuchać praw boskich, prawa ludzkiego - gdy zgodne lub niesprzeczne z prawem natury, prawo ludzkie - od państwa, walor - niepewny, cecha - omylność, zawodność, prawo boskie - niezmienność, wszechobecność

TERTULIAN

• prawnik, pochodził z kościoła północno-afrykańskiego

• ideologia wysoce niespójna

• krytyka kultury pogańskiej

• pn. Afryka - obiekt ataku wielu ludów - Gotów ( Wizy-, Ostro-, Longobardów ) dlatego rozczarowany państwem rzymskim

• trzeba się modlić za nieprzyjaciół i prześladowców

• nie ma sensu by państwo rzymskie stało się państwem chrześcijańskim

• Rzym - uciska wiernych, ideologia nienawistna chrześcijaństwu, ale świetnie zorganizowana

• zezwala chrześcijaninowi na piastowanie urzędów, uczestniczenie w pogańskich ceremoniach

• prawo boskie - bezwzględnie obowiązujące

• prawo ludzkie - względnie obowiązujące

• chrześcijanin nie powinien przelewać krwi, nie może służyć w armii, może bronić cywilizacji nie przy pomocy oręża ale modlitwy, potem - może brać udział w wojnie obronnej, sprawiedliwej, decyzja czy wojna jest sprawiedliwą - urząd nauczycielski kościoła

EUZEBIUSZ Z CEZAREI

• państwo rzymskie uwolniło ludzi od wielości władzy

• zjednoczyło ludzkość - ułatwia chrystianizację

• cesarz - może być interpretatorem słowa bożego, ma do tego prawo

• ten monarchizm - podłoże sporów chrześcijaństwa - Rzym a Bizancjum

Św. AUGUSTYN 354-430

• Poganin - ojciec - Patrycjusz, matka - chrześcijanka - Monika - dziecko średniozamożnych rodziców

• urodził się w dzisiejszej Algierii

• kilkanaście lat naucza retoryki - ulega wpływom doktrynie Mahniego

• podlegał wpływom manichejczyków - połączenie dualizmu religii zacharyzmu + chrześcijaństwa - chrystianizm, potem filozoficzny sceptycyzm, neoplatonizm

• student - rozpustny

• 384 r. udał się do Rzymu - profesor retoryki, 385 do Mediolanu - pod wpływem kazań św. Ambrożego się nawrócił, 387 - chrzest - zrywa z konkubiną, matka chciała go ożenić on bardzo nie chciał, wraca do Tagasty

• 391 przyjmuje święcenia kapłańskie, 395 zostaje biskupem Hippo Regius Bona - skrócono do Hippony - hipponita

• stworzył własny klasztor, żył we wspólnocie

• duchowny przywódca walki z herezjami w Afryce

• przeżył najazd Wandalów na Afrykę - opisał go plastycznie + problemy moralne - np. czy kobieta zgwałcona popełniła grzech - jeśli odczuwała przyjemność to tak, sprawa sumienia kobiety

• dzieło „Sprostowania” poprawki całego swojego dorobku

• „Wspomnienia” - opis jego drogi do Boga

• De civitate Dei - O państwie bożym

• Dzieło poświęcone walce państwa bożego z państwem doczesnym - początek dzięki szatanowi ( założenie błędne bo tylko 1 rozdział o tym )

• Państwo boże = Kościół, wierni tego kościoła

• Podział na państwo boże i państwo ziemskie - w jednym i drugim obywatele civitas dei i civitas terrena na raz

• państwo ziemskie może służyć Kościołowi, Bogu i nie ma bezwzględnego rozdziału

• p. ziemskie społ. podporządkowane doczesności

• wszystkie zjawiska życia współczesnego - krytyka Rzymu, odejście od dawnych bogów - spowodował upadek imperium - odrzuca to

• omawia okultyzm, pogaństwo, astrologię

• opowiada się przeciw panowaniu rzymskiemu, za mniejszymi państwami

• zajmował się również psychologią, dyskutował z innymi filozofami

• „Państwo boże” - zajmuje się zjawiskami rzeczywistymi, krytyka Starego Testamentu

• stosunek do państwa, prawa i życia społecznego

• Państwo ziemskie to konieczność, zwierciadło Państwa Bożego

• Odrzucał anarchię, uważał że zawsze obcy był stan anarchii przedcywilizacyjnej, anarchiści - filozofowie pogańscy - epikurejczycy i stoicy

• P. ziemskie ma cel moralny, ma służyć Bogu ale nie podaje szczegółowych wzorów ustroju, nie definiuje pojęć z zakresu prawa państwowego

• podstawą państwa jest rodzina niezależna od państwa, naturalna i moralna, najważniejszy - ojciec, kobieta - poddana mężowi, sługą rodziny, ma w niej być hierarchia,

• stan pokoju, zgoda - pożądany, normalny ( wojna tylko. by zaprowadzić pokój )

• Prawo stanowi lud, ale jeśli jest zdeprawowany to można mu to prawo odebrać - decydują o tym mądrzy w Kościele - oddaje się to prawo jednemu lub kilku, łamanie praw doczesnych a nie wiecznych - lex eterna

• odrzuca umowę społeczną, źródło władzy to instynkt społ. wyrastający z natury, zgoda człowieka na wolę Boga

• Podstawa państwa są 4 cnoty - roztropność, sprawiedliwość ( najważniejsza ), umiar i męstwo

• Cnota ma być objęta miłością - Rzym - stosunki między ludźmi, ważna miłość - caritas i sprawiedliwość iuriticia - pochodzą od Boga, musza być ze sobą zgodne

• Prawo do służby wojskowej i branie udziału w walce

• człowiek może nie słuchać państwa jeżeli sprzeciwia się ono woli Boga - decyduje o tym kościół, gmina religijna ponad państwem

• całe państwo powinno być chrześcijańskie

• Kościół nie może rozkazywać cesarzowi, ale może mu doradzić, zalążek teorii o 2 mieczach

• cesarz realizuje wolę bożą, ma bronić praw wieczności

• nie przyznaje prawa do buntu obywatelom państwa

• państwo nie powinno używać siły, przemocy nawet do obrony kościoła, tylko odstępcy mogą być siłą przywróceni do nauki kościoła

• donatyści - niegodni przedstawiciele kościoła, mogą być do nawrócenia zmuszeni

• heretycy - nie wolno ich siła nawracać

• państwo - zgodna wola ludzi, jeżeli lud jest moralny, dojrzały monarcha powinien ustąpić mu władzy

• ideałem państwa jest doskonała forma + moralna doskonałość - demokracja nie jest dobra ale nieosiągalna, monarchia jest dobra - możliwa do ucieleśnienia, ucieleśnia państwo

• ani słowa o tyranach

• niewolnictwo wiązało się z darowaniem życia jeńcom wojennym, jest sprzeczne z pr. bożym na ziemi, ale istnieje, względnie dobre i uprawnione, panowie powinni być łagodni, miłować niewolników - mają duszę

• panowie powinni być łagodni dla swoich niewolników, powinni dążyć by zbawić niewolnika

• dobra materialne były mu moralnie obojętne

• chrystianizuje rzymskie pojęcie własności - należy dobrze używać dostatku

• praca - obowiązek dla wolnych, nie jest prawem ale naśladowaniem Boga, w raju też będzie praca, jest ona obowiązkowa

• nie pogardza praca fizyczną, chwali równość pracy, głównie rolnictwo, rzemiosło - czyste, nie należy zabiegać o potrzeby życiowe - ascetyzm

• klasztor - nie jest ideałem, to szkoła pracy, tam pracują wszyscy niezależnie od pochodzenia

• należy odrzucić pojęcie „osobowości” decydującej sama o sobie, bo to źródło zła, człowiek nie jest w stanie stworzyć sam z siebie szczęśliwości, dobra, sam sobie nie wystarczy bo jest istota społeczną, rozum ma mu służyć do osiągnięcia doskonałości moralnej - od rozumu do cnoty - droga poprzez dobrą wolę, cumilitas - pokora

• nie był ascetą

• źródłem zła jest pycha, czł. sam w sobie nie może stworzyć największego dobra, wyznaczyć sobie celu - to rozum ma prowadzić go do najwyższego dobra

św. TOMASZ Z AKWINU = Akwinata

• 1225 w zamku Roccasecca pod Akwinem

• z arystokratycznego rodu Aquino - normandzki

• uważany za dziwnego człowieka, bo próżność w tamtych czasach była zjawiskiem powszechnym

• duży, atletyczny, masywny, potem otyły - nie mieścił się przy stole, miał w blacie specjalne wycięcie na brzuch

• młodszy syn - przeznaczony do stanu duchownego, miał zostać opatem Monte Cassino

• 1230 przyjęty do klasztoru na wychowanie, 9 lat potem męczy duchownych pytaniami czym jest dusza ?

• wysłany do Neapolu

• 1244 wstępuje do zakonu dominikanów - klasztor żebraczy - nie wypada synowi hrabiego, oburzenie rodziny, stracili bogate opactwo Monte Cassino, Tomasz się zdeklasował

• porwany przez braci i przetrzymywany w rodzimym zamku, próba zmuszenia go do objęcia bogatego opactwa - koniec końców wypuścili go sami

• bracia - stronnicy cesarza, z wyjątkiem jednego - po stronie papieża pewnie miał być ubezpieczeniem, ale został złapany przez zwolenników cesarza i stracony

• udaje się do Paryża gdzie studiuje 3 lata - kłopoty z językami

• wyjeżdża do Kolonii - 1248-52 studiuje

• nie lubiany, mówiono o nim „niemy wół sycylijski” - nie znał ani francuskiego, ani niemieckiego tylko łacinę i dialekt neapolitański, uważany za głupka, kolega zaproponował mu korepetycje - zły pomysł bo okazało się że uczeń wie więcej niż korepetytor

• wyjazd do Kolonii ważny bo tam spotyka Alberta Wielkiego - wybitnego filozofa i uczonego - jego zainteresowania - duży wpływ na św. Tomasza i przyjęte metody badawcze - metoda indukcyjna

• 1252 zaczyna wykładać jako bakałarz, niezwykła umiejętność koncentracji - dyktował 7 listów 7 sekretarzom na raz, pracował nocami

• nie stosował ironii, jego argumentacja jasna, chociaż miał do ironii skłonność

• nieśmiały, pozwalał z siebie żartować, znosił wszelkie uszczypliwości, bał się grzmotów, był odporny na chorobę morska - w tamtych czasach budziło to zdziwienie

• poeta religijny, „Oficyzm do najświętszego sakramentu”

• dobry mówca - wzruszał do łez

• w Paryżu przyjaźnił się ze św. Banawenturą

• „O pierwszych zasadach natury” - „De principis natura”, „O bycie i istocie” - „De entente de sentencja”

• magister w wieku 31 lat kiedy norma była 36, specjalne pozwolenie

• wystepował w obronie prawa nauczania przez zakony żebracze

• znał Arystotelesa, uważał że można wykładać jego tezy a to nie zepsuje idei chrześcijaństwa

• 1256-59 naucza w Paryżu „Cvestiones diskutate” - kwestie dyskusji, „Suma contra gentiles” - Suma przeciwko niewiernym

• komentarze do 3 ewangelii, pism Poecjusza, Izajasza, o Trójcy świętej, św. Mateusza

• 1259 - wezwany na dwór papieża Aleksandra IV, potem Oriveto, przegląda pisma Arystotelesa, komentarze do fizyki, etyki Arystotelesa

• naucza w klasztorze św. Sabiny - Rzym, potem dwór Klemensa IV - komentarze do Polityki Platona, Pieśni nad pieśniami, Jeremiasza, itd.

• 1267-2 wraca do Paryża, walczy przeciwko Sianowi z Bramantu - jedność duszy wspólnej ludziom

• zaatakowany przez biskupów Paryża, porwany przed sąd, uniewinniony

• 2 część Summy teologicznej, Pismo logiki Arystotelesa

• 1272-79 do Neapolu - 3 część summy, c.d. komentarzy

• w tym momencie przeżywa jakąś wizję, nie zwierza się z niej, ale od tego czasu nie pisze

• wybiera się do Lyony odwiedzić siostrę w 1273, w drodze do papieża umiera 7 marca 1274 w klasztorze cystersów

• wzorem dla niego był Arystoteles

• „doktor anielski” - oddanie mu czci, taki tytuł po śmierci, jego tezy przejrzyste, jasne

• za życia nie uznawany za wybitnego myśliciela, odkrycie u schyłku XIX wieku wywołało olbrzymie poruszenie

• gdyby nie był dominikaninem pewni poszedłby na stos, a tak to oni go żarliwie bronili

• 18 lipca kanonizowany

• uznany za doktora Kościoła w XIV wieku

• Luter nakazał publiczne spalenie dzieł Tomasza

• Pius V uznaje go za 5 doktora kościoła, potem zapomniany

• Leon XIII nawiązanie bezpośrednie

• Poglądy na państwo, prawi o i życie publiczne, stosunek do pracy umysłowej

• Średniowiecze nie zna dzieł Arystotelesa, on je odkrywał

• Twórca teorii państwa - przedmiot sporu

• Poglądy na życie publiczne

• Harmoniczna całość z poglądów Arystotelesa, Cycerona

• Św. Augustyn - ogóle poglądy na państwo

• Średniowieczny porządek - monarchia o charakterze ograniczonym, zmniejszenie niewolnictwa

• Chciał zająć się prawem jako prawem natury,

• Arsytot. - pr. nat. z pierwszych nakazów rozumu, Ulpian prawo nat - z instynktu od ius gentium - z zasad naturalnych

• Św. Augustyn - pr. nat. zepsute - skutek grzechu, św. Izydor - pr. nat. - małżeństwo, wychowanie dzieci, obrona konieczna

• Wiek XII własność prywatna - przepis prawa natury, ale sądzono że w stanie naturalnym panowała własność wspólna

• Azo - prawo naturalne następstwem zmysłów i rozumu, prawo własności związane z prawem, wynik zepsucia natury przez grzech

• Akwicjusz - cytowanie obu poglądów

• Rufin - zepsucie prawa natury różnice nie co do prawa naturalnego ale ius gentium - czy to prawo naturalne zepsute czy nie

• Św. Tomasz ↓

• Systematyzuje sporne zagadnienia

• Bóg umieścił pierwsze aksjomaty postępowania w umyśle ludzkim - podejście intelektualistyczne, opozycja do św. Bonawentury, Peneloka z Gnadamy

• Umysł - źródło właściwego prawa naturalnego, ius gentium - wtórne, wnioski z zasad, nie prawo naturalne zepsute przez grzech

• Prawo stanowione należy obłożyć sankcjami

• Lud + zgromadzenie tłumu zgodnie z prawem, łączy wspólna korzyść,

• Ludzi powinno być tyle, aby starczyło jedzenia żeby ich wykarmić, by lud utrzymać, by go było dosyć do obrony państwa

• Jedność porządku

• Zwierzchność - ustalenie porządku

• Umiarkowana teoria organiczna

• Od Arystotelesa - różni - indywidualizm jednostki ludzkiej, państwo nie jest właścicielem obywatela

• Cel państwa - dobre życie obywatela

• Cel krótkiego życia doczesnego - wieczna szczęśliwość

• Władca ma dbać o dobro obywatela

• Prawo - system nakazów

• prawo naturalne - dotyczy spraw głównych, zasadniczych bez których ludność nie może działać, reszta to prawo pozytywne - ius gentium

• istnienie dobra wspólnego - większe, nadrzędne w stosunku do dobra jednostki, ważniejsze od dobra jednostki

• prawo osobowości - nienaruszalne, nawet u niewolników, człowiek nie podlega człowiekowi tylko Bogu, równość

• człowiek po osiągnięciu pełnoletności sam decyduje o podejściu do prawa naturalnego i prawa stanowionego

• przeciwnik chrztu w dzieciństwie - często za pomocą przymusu, podstępu

• powstanie państwa - wcześniej - inni myśliciele - IX wiek państwo - skutek paktu miedzy ludem a władzą, 864r epictum istense - prawo jako Konsens, porozumienie ludu i nakaz króla, XIII lud rzymski - źródła prawa, prawo kanoniczne - 2 kierunki - zwolennicy i przeciwnicy Grzegorza VII, władca jak złamie umowę ma być odwołany

• Tomasz - zjednoczenie woli a nie umowa, państwo powstaje z potrzeby wzajemnej pomocy odczuwanej przez człowieka, człowiek jest bezbronny, zwierzę ma instynkt do obrony, czł. poza państwem - zwierzę lub święty

• Życie społeczne

• nieodzowne dla rozwoju człowieka, również umysłowego

• państwo - podział pracy, wieś - forma przejściowa, podstawa rodzina i prawo

• państwo = res publica sub deb - państwo pod władzą Boga

• problem usunięcia tyrana

• Jan Chryzostom - słuchać nawet złego władcy

• Grzegorz VII - można zwolnić z posłuszeństwa wobec władcom nieuporządkowanym

• Tomasz Backett i Jan z Salisbury - tyran podlega karze zabicia - ale nie wolno truć, skrytobójczo zabijać, sposób - modlitwa z gorliwego serca

• Albert Wielki - uzurpatora nie należy truć

• Św. Tomasz - tyran czyniący z człowieka narzędzie jest dla Boga potępiony, tyran nakazuje grzeszyć - dlatego nie powinniśmy go słuchać, dobrzy są podejrzani, złych tyran się nie boi, chce poróżnić obywateli, boi się bogactwa, mało ludzi cnotliwych bo cnota nie w cenie, to co nierozsądne to bezbarwne, człowiek nie ma obowiązku posłuszeństwa, władza wydaje za dużo przepisów + poddani nie mogą się z nimi zapoznać w związku z tym nie muszą ich przestrzegać

• tolerancja tyrana, bo przeciwstawiać się mogą tylko biskupi

• niezbyt ciężką tyranię należy znoście by uniknąć większych cierpień

• gdy nieznośne - nie można go zrzucić tylko spróbować ograniczyć władzę

• tyranobójstwo należy odrzucić

• uzurpatorów należy nie słuchać, zwalczać, dopuszczalne powstanie, a nawet zabicie go

• 3 formy rządów - monarchia, arystokracja, politea

• zepsute - tyrania, oligarchia demokracja

• najlepsza - monarchia z elementami demokracji

• za elekcyjnością tronu w obrębie rodziny - dlatego popularny w Polsce

• warunek prawa do władzy - cnota = wiedza polityczna

• jeżeli lud posiada cnotę mogą gorszyć

• Arys. nie zna wzorowego ustroju - każdy może istnieć jeżeli lud go wzniesie, Tomasz - demokracja - dobra forma, a przynajmniej nie jest zła

• Władca - mądry, sprawiedliwy, powodować się dobrem ogółu, opierać się na miłości poddanych, najważniejsze zadanie - stworzenie państwa lub miasta - okolica żyzna, zdrowa, piękna ale nie za bardzo, miejsce na kościoły, szkoły, zbrojownię, zadanie - utrzymanie pokoju

• Rozróżnia stany - wolni, niewolni, oficjał - urzędy, gratis - chłopi i mieszczanie, agines - związki zawodowe

• Organiczna koncepcja społeczeństwa

• Zadania władcy - obrona państwa, nakłanianie do dobrego postępowania, podatki stałe równe dla wszystkich, potępia grabież przy pomocy podatku, przeciwnik lichwy

• Wojny słuszne wg św. Tomasza

• mogą się toczyć z 4 przyczyn

• słuszny powód - ale nie chęć nawrócenia

• nakaz władzy

• intencja wojny - intencja osiągnięcia rzeczy wyższego rzędu, to możność pokojowego załatwiania sporu przed wojną

• przed wojną, możliwość pokojowego rozwiązania sporu

• potępia objawy dzikości

• po wojnie niesprawiedliwej należy zwrócić łup

• obowiązki obywatelskie

• udział w życiu publicznym i piastowanie urzędów, społeczność domowa regulowana poprzez prawa ekonomiczne, nie może zakłócać prawa domowego, mąż wobec żony - władza jak rząd w republice

• Ulpian - prawo natury - z instynktu, prawo narodów - z naturalis ratio, Św. Augustyn - od Boga, zepsute na skutek grzechu, Izydor - prawo naturalne - małżeństwo, wychowanie dzieci, obrona konieczna, Placentjusz - prawo naturalne = prawo boże, własność prywatna - przypisana prawu natury - Placentjusz- ius naturalne primeri - pierwotne prawo natury - w stanie pierwotnym - humanizm, prawo natury - wynik grzechu - średniowiecze - niewola, własność prywatna, Azzo - ius naturale secundum modum sensualis - prawo natury wg porządku zmysłów, ius gentium secundum modum racionalis - prawo narodów wg porządku rozumu, prawo własności - związane tylko z człowiekiem, Imeys - prawo - wynik zepsucia prawa naturalnego przez grzech, Kanoniści - Rufus - zepsucie prawa natury

• Św. Tomasz -systematyzuje ↑

• Ius gentium - wnioski z zasad, wtórne prawo natury, nie jest zepsute przez grzech, nie potrzebuje ogłoszenia, jest znane

• prawo pozytywne - trzeba umocnić sankcjami

• ważne państwo = lud, zgromadzenie tłumu zgodne z prawem, zespolone wspólna korzyścią, istota - węzeł prawny, a nie gospodarka, kultura

• jedność porządku - w zwierzchności

• res publica - polega na ustanowieniu porządku

• zhierarchizowana teoria organiczna - obywatel ≠ własność państwa

• cel - dobre życie poddanych, wieczna szczęśliwość

• władca - powinien dbać o dobre życie obywateli, nakazywać to, co służy temu celowi i zakazywać to, co z tym celem sprzeczne

• prawo nie zakazuje wszystkich błędów, tylko główne, nie ma od niego odwołania - prawo naturalne, od prawa ziemskiego - jest możliwe odwołanie

• prawo ma chronić od szkody

• dobro wspólne większe niż cząstkowe, ale prawa osobowości - nienaturalne, nawet u niewolników, człowiek podlega Bogu - wszyscy ludzie są równi

• geneza państwa

• IX wiek - pakt między władcą a królem

• 864 edykt - prawo jest konsensem ludu i nakazu króla

• w XII wieku - źródłem prawa - lud rzymski

• prawo kanoniczne - 2 kierunki - Grzegorz VII, Luterbach - jeśli władca złamie umowę - traci władzę, Jan z Salisbury, Kadłubek - zwolennik umowy między poddanymi a władcą i przeciwnicy - pakt z władcą, nieodwołalny

• wg św. Tomasza - zjednoczenie woli - nie w formie umowy

• państwo - z odczuwanej przez człowieka potrzeby wzajemnej pomocy

• zwierzę ma instynkt - uzbrojone przed naturą, człowiek - rozum - bezbronny, żyjący poza państwem - labo zwierzę albo święty

• życie społeczne jest nieodzowne dla rozwoju człowieka, również umysłowego

• państwo - by zapewnić podział pracy

• to forma przejściowa, forma podstawowa = rodzina, państwo istniałoby nawet bez grzechu pierworodnego

• istotna kwestia - usunięcie tyrana

• wg Orygenesa - konieczność usunięcia tyrana, Jan Chryzostom - trzeba słuchać nawet i złego władcy, Grzegorz VII - może zwolnić z poddaństwa nieuporządkowanej władzy, tyran - czyni wole swoją zamiast Boga, dlatego należy do wspólnoty szatana a powinien do wspólnoty Boga, źródło władzy - lud, władze dzierży w imieniu ogółu, kto władzę dał ten może ja odebrać

• wg Tomasza ↓

• tyrania potępiona bo z człowieka robi środek, narzędzie dla władzy, jeśli tyran nakazuje grzeszyć - nie należy go słuchać, jeśli nie słuszne podatki - można, ale to kwestia moralna, pod jego rządami mało ludzi cnotliwych - często cnota nie ceniona, nierozsądne - bezbarwne, obywatel nie ma obowiązku posłuszeństwa

• władza, która wydaje zbyt wiele przepisów = podejrzana, poddany nie jest winien jeśli się do niech nie stasuje, bo nie może znać przecież wszystkich przepisów

• czcić władcę ale tyrana - tolerować

• prawo oporu - biskupi - rzucenie klątwy

• twarda tyrania wyklucza inicjatywę prywatną przy obaleniu, zabijać nie należy, z tego korzystają ludzie źli, podli

• uzurpatorów - nie słuchać, zwalczać zbrojnie, o tym kto jest uzurpatorem decydują biskupi

• 3 formy monarchia -tyrania, arystokracja - oligarchia, politea - demokracja

• władca - powinien być mądry, sprawiedliwy, kierować się dobrem ogółu, umiłowany przez poddanych, zadanie - założenie państwa lub miasta…

• człowiek ma utrzymać pokój

• ustrój - oparty na drobnej własności

• 2 stany - wolni i niewolni, odróżnia stany zawodowe, oficia - urzędnicy, chłopi, mieszczanie

• zadanie władcy - nakłaniać do dobrego postępowania, podatek - liniowy, stały dla wszystkich, przeciw pożyczkom zaciąganym przez państwo, psuciu monety, przeciw lichwie, pożyczka należy zwrócić ale bez odsetek

• własność prywatna - przedmiot dyskusji ( chrześcijanie - bee, Klemens - egoizm, bezprawie, )

• Tomasz - instytucja prawa natury, skutek tego prawa, istniałoby bez grzechu pierworodnego

• w raju nie ma własności, bo to stan łaski

• własność nienormalna dla państwa, choć prawo własności można chwilowo zawiesić

• bogactwo - rzecz dobra, bo można jej dobrze używać, ale potępia gnuśność, lenistwo, niedbalstwo

• prawo do życia wyższe od prawa własności

• użytkowanie - wspólne przez jałmużnę z powinności prawa i z prawa natury

• niewola = niemożność dysponowania pracą, czas trwania z prawa stanowionego

• płace - płaca rodzinna, zna pojęcie płacy minimalnej, starcza na utrzymanie rodziny na przyzwoitym poziomie, kształcenie dzieci i zapewnienie dostatniej starości

• przeciw zyskowi z pracy, nie był zwolennikiem zamykania stanów, przeciw zbytkowi życiu rozrzutnemu, ale nie potępia bogacenia się

• teoretyk ustroju - korporacje

• 4 składniki

• żywe instytucje

• analiza prawników

• tradycja filozoficzna

• analiza prawnicza - gdy ustrój feudalny wypełniony nowa treścią

• obiektywny charakter prawa - istnieje niezależnie od woli człowieka

• system hierarchiczny życia społecznego

• pojęcie uniwersalistyczne - koncepcja średniowiecznego uniwersalizmu - brak równości, nad wszystkim - ciało Chrystusa - myślenie korporacyjne, podstawa metafizyczne pojęcię porządku

• władza - skutek indywidualnych delegacji

• by zbliżyć się do Boga - przez życie społeczne - daje jedność, zbliża do Boga

• społeczność - ponadpaństwowy porządek - ORDO - ponad jednostkami, nie przez nie stworzone, ontologiczne pierwszeństwo

• prawo uczestniczy w obowiązku powszechnym, państwo też ale nie na pierwszym miejscu

ŚW. BONAWENTURA

• Toskania, uboga rodzina, do zakonu Franciszkanów, z Tomaszem do Paryża - uczeń Aleksandra, rozpoczyna badania nad państwem

• Państwo zgodne z wola Boga, bez państwa człowiek nie może istnieć, państwo prowadzi człowieka do Boga, jeśli nie wtedy państwo jest złe

• Kościół określa zadania państwa - ziemskie i pozaziemskie - organizacja życia społecznego, pomoże człowiekowi zdobyć zbawienie

• Człowiek nie może liczyć na to, że uwolni się od państwa - niemożliwe go nie słuchać i żyć w powierzonych mu korporacjach

GREK IRENEUSZ

- królestwo ludzkie pochodzi od Boga, spokój który niesie

• Decyzje państwa poskramiają ludzi niegodnych, złoczyńców

• 2 ojczyzny chrześcijanina ludzka - ziemska i boska - nie może być między nimi sprzeczności

• chrześcijanin wobec państwa ma się zachowywać w sposób umiarkowany, przestrzegać prawa gdy zgodne z prawem natury

• najlepszy stan - ubóstwa majątkowego przy bogactwie intelektualnym

OJCOWIE KAPADOCCY

• Bazyli bp Kapadocji, Grzegorz bp Nyssy, Grzegorz z Nazjanzu

• myśl z teorii Orygenesa

• zwolennicy pełnej równości - pogwałcenie - niewola, niezgodna z chrześcijaństwem, nędza, wszelka nierówność, nienawiść, bogactwo

• człowiek otrzymał dobra na jakiś czas, włada nimi tylko przez jakiś czas, winien dzielić się dobrami z innymi

• wolny człowiek dostrzega bliźniego, jest gotów podzielić się z bliźnim majątkiem i wiedzą

• prawo służyć ma człowiekowi, powinno być zgodne z prawem boskim

NICOLLO MACHIAVELLI

• urodzony we Florencji, XV/XVI wiek, szlachcic, samodzielnie studiował pisma etyczne, kierownik 2 kancelarii ( spr. Wewn. )

• funkcjonowanie państwa - oparte na ojczyźnianej sile zbrojnej, słabość jeśli na najemnej, bo zdradzają za kasę, często staczają bitwy pozorowane, niechętnie nadstawiają własna skórę

• pozbawiony funkcji, oskarżony o spisek, skazany na tortury, więzienie - korzysta z amnestii medyceusze nie ufają mu, umiera w 1527

• „Rozważania nad 10-cioksięgiem Liwiusza”, „Książę”, „Traktat o sztuce wojennej”, „O doskonałym władcy”

• ukojenie w literaturze pięknej - „Złoty osioł”

• twórczość związana z epoką, charakterystyczne elementy, państwo zależy od woli ludu, charakteru

• człowiek kształtuje swój los, z natury jest zły

• instytucje ludzkie - zmienne, nietrwałe, ale dążenia ludzi podobne, człowiek chce pieniędzy, sławy, zaszczytów, zabezpieczenia bytu rodziny, zabezpieczenia majątku, bezgraniczna zachłanność

• ludzie - niewdzięczni, zmienni, chciwi zysku, unikają niebezpieczeństw

• sprzeczność interesów między ludźmi - stan największego napięcia, by ograniczyć - ludzie zgodzili się by stworzyć państwo, by w społeczeństwie silniejsi mieli władzę nad słabszymi - zapewnienie stanu pokoju, ładu społecznego - dla normalnego funkcjonowania ludzi

• formy państwa - zależne od tego, czy większość - lud czy możni

• państwo - najczęściej republika, bądź blisko jednowładztwa

• obie formy są identyczne - bo określona forma panowania nad ludźmi, organizacja przemocy, która ogranicza sprzeczne dążenia, wprowadza ład, porządek w społeczeństwie

• autor 3 po Ciceronie i Arystotelesie rozwiniętej definicji państwa

• państwo - IL STATO - wszelkie państwo, rządy, które maja władzę nad ludźmi - republikami lub księstwami

• zwierzchnictwo - władza nad ludźmi, terytorium, podległość tych, którzy nie są nosicielami władzy - istoty państwa

• rządzenie - utrzymywanie poddanych w ryzach by nie mogli nikomu zagrozić

• rządzący tak naprawdę rządzą w interesie wszystkich i powinni to wiedzieć

• po każdej zmianie rządów republika musi przejść w tyranię a tyrania w republikę

• ukarać wrogów nowego porządku, bo nie utrzyma się długo przy władzy

• otwarte walki, zaburzenia w państwie usprawiedliwiają arystokrację - zdolna do utrzymania władzy, porządku w państwie, zapewnienia jego funkcjonowania

• państwu zepsutemu nie odpowiadają dawne instytucje - im mniej zachowa się starego tym mniej złego - świat trzeba zreformować

• należy zapewnić skuteczną ochronę przed najazdami obcych

• tylko nowy, silny władca - inny niż tradycyjnie monarchowie, ma postępować wg reguł rządzenia ustalonych przez Machiavelliego

• dyktatorska władza ma się opierać na przychylności mieszkańców, silnej sile zbrojnej - z mieszkańców = powszechny pobór, w niewielkiej części opierać się na arystokracji

• władza - oparcie w narodowej armii, języku, sama władza księcia - unifikacja kraju (Zjednoczenie Włoch ) - brak nawiązań do tradycji rzymskich, za swoje czyny ponosi odpowiedzialność

• zadania władzy - zabezpieczenia własności, rozwoju kraju poprzez gospodarkę

• o sile państwa stanowi siła przymusu fizycznego uzupełniona podstępem, polityka + zasłona humanitarnymi hasłami - manipulacja, gdy zawodzi siła, przemoc - polityka podstępu, wiarołomstwa

• wie, że jego założenia nie spotkają się z pozytywna oceną

• Nowy władca - nie powinien świadomie być zły, ale ma wykorzystywać podstęp, wiarołomstwo wiedząc, że jest to złe, ale nie ma innej rady, nie może przestrzegać wszystkich rzeczy, których wymaga od poddanych, nie może postępować wbrew religii itp., wchodząc na drogę zła musi być tego świadom, ostrożny, chytry, natura lwa i lisa - postrach dla wilków, unikanie zasadzek

• władza państwowa - ma jej bronić wszystkimi środkami - królobójstwo, podstęp, zdrada

• jego zasady sprzeczne z zasadami moralności, ale niezbędne do zabezpieczenia kraju

• władza tyrana czasowa, po zapewnieniu porządku, bezpieczeństwa, zwraca władze ludowi - prawowitemu właścicielowi, bo dyktatura jest potrzebna gdy jednoczy się państwo, po zjednoczeniu lud decyduje czy monarchia czy republika

• opowiada się za republiką, bo monarchia nie prowadzi do niczego dobrego

• wysoko został oceniony przez ludzi nauki, popularność Włochy, Polska XIX wiek

GUICCIARDINNI

• Florencja 1493-1540, arystokrata, dyplomata, polityk w służbie papiestwa, autor wielotomowej historii Włoch

• „O sposobie ustanowienia rządów ludowych”, „Dialog o rządzie Florencji”, „Uwagi nad rozważaniami Machiavelliego, 10-cioksiąg Lucjusza”

• w wielu punktach zgadza się z M., ale czasem ma inny punkt widzenia

• nie w każdej sprawie przeżycia starożyt. przydatne dla współczesności

• ludzie nie są skłonni bardziej do złego niż do dobrego, nie zgadza się że władza ludu nad władzą jednostki, nie jeśli chodzi o konieczność zjednoczenia Włoch, ale zgadza się , że rozbicie nie sprzyja gospodarce

• cel władzy państwowej - obrona społeczeństwa, jego interesów, zapewnienie spokoju, bezpieczeństwa, porządku

• formy rządu - nie maja znaczenia, ważne są skutki rządu

• obawiał się przekształcenia rządów prawa w tyranię jednostki, rządy tłumu

• rządy wybranych, szlachetnych jednostek, ich celem jest dobro ogółu, to rządy, które winny być akceptowane, ludzie nie są w stanie decydować samodzielnie o swoich sprawach, duża rola przypadku

• nie ma żadnej prawidłowości w rozwoju dziejów

• lekceważy aktywną energie człowieka bo i tak niczego nie może zmienić - PESYMISTA, dajmy się unosić losowi

DONATO GIANOTTI + PARUTA

• Florencja

• mieszana forma rządów

• najlepszy lud - boski

• ustrój republiki weneckiej - wzorcowy - łączy pozytywne elementy demokracji z pozytywnymi elementami oligarchii i jednowładztwa

• teza - państwo powinno hamować złe instynkty a rozwijać dobre

• religia katolicka powinna być dominująca, ale nie należy nawracać innowierców

• dobro i interes państwa - istotne, ale muszą ustąpić przed dobrem i interesem poddanego

• Guicciardini - racja stanu - potępiona z punktu widzenia zasad moralności, ale musi być realizowana jeśli państwo ma istnieć ( politolodzy )

• Gianotti i Paruta - najpierw racja prawa a potem stanu ( prawnicy )

• Pozorne potępienie myśli Machiavellego, wyjmowano z niej to co istotne dla władzy

GIOVANNI BOTERO XVI/XVII

• Jezuita, geograf

• „Rozprawa - Racja stanu”

• racja państwa - racja, która ma dominujące znaczenie w polityce

• potępia polityków, którzy wyżej stawiają racje państwa niż zasady moralne (Mach.)

• państwo zapewnia warunki egzystencji i pokoju

• rady dla polityków, co zrobic by w danych warunkach osiągnąć sukces bez złamania zasad moralnych

• historia nie przebiega zgodnie z prawami rozumu

• nawet nauka Chrystusa musi być wspierana przemocą

• def. racji stanu - PAŃSTWO - trwałe panowanie nad ludem i terytorium. RACJA STANU - środki umożliwiające zachowanie, utrzymanie takiego porządku

• racja stanu = racja interesów

• przesłanki trwałości państw - miłość poddanych do panującego

• potęga zależy od stanu gospodarki, posiadanych zasobów, liczby ludności

• potęga ≠ rolnictwo, ale przemysł, produkcja, przetwórstwo

• praca człowieka - wzbogaca całe społeczeństwo, stwarza warunki życia dla rosnącej liczby mieszkańców

• sprawne funkcjonowanie państwa - rosnąca liczba mieszkańców

• zawsze zgodne z racja stanu, interesami państwa - związane z racjami finansowymi, ekonomicznymi, urbanizacją

• racja stanu - także sfera militarna i administracyjna

• Kościół - pełni zadania państwowe, umacnia państwo

REFORMACJA

URLICH VON HUTEN XV/XVI Niemcy

• chorowity dlatego został wysłany do klasztoru ojców benedyktynów, uciekł bo znudziła go dyscyplina, studia na uniwersytecie we Frankfurcie n. Odrą, potem we Włoszech, rodzina powiadomiona przez opactwo, że nie żyje

• nawiązał do tradycji germańskiej, germańskie zasady powinny się odrodzić - Arminus

• obywatel ma służyć ojczyźnie

• człowiek powinien rozwijać tężyznę fizyczną

• trzeba odstąpić od zasady indywidualnego bogacenia się, zasady walki o karierę - podporządkować to państwu, poświęcić wszystko dla państwa ( narodowego)

• państwo wolne od dominacji władzy ( kurii rzymskiej )

• naturalny sojusznik -Luter

• 1520 list do Lutra z propozycją współpracy, spotkanie - nie udane

• praca polit. - 1522 „Nowe dialogi” - wezwanie do narodu niemieckiego, by otrząsnął z dominacji rzymskiej, rycerstwo - wystąpić przeciw Rzymowi, mieszczaństwo ma tez w tym interes

• rozwinięcie w „Zbiorze grabieżcy” - dialog 3 osób - on, przedstawiciel rycerstwa i kupiec - do Niemiec napływają zbędne towary, rycerstwo niewieścieje bo brak wojny, mieszczaństwo zabezpiecza potrzeby rycerstwa - niepotrzebnie, konieczność sojuszu narodowego - ponad podziałami stanowymi, przewodnia rola rycerstwa, mieszczaństwo tez ważne ale mniej

• całe zło pochodzi z Rzymu, władcy ulegają papieżowi, kurie rzymskie nie dbają o interes narodowy

• schronienie znalazł poza granicami Niemiec - we Szwajcarii( bo klęska jego sojuszników )

• w XIX wieku - odrodzenie legendy o nim, pielgrzymki do miejsca jego śmierci

• 1988 RFN, NRD 500-lecie jego urodzin, publikacja i wznowienie licznych jego prac

LUTER

• pochodzenie chłopsko-robotnicze

• szkoła w Mansfeldzie, Magdeburgu, szkoła klasztorna w Eiseloch, Erfurt

• studiuje dzieła Ockama, Arystotelesa, św. Augustyna

• wstępuje do zakonu augustianów w Erfurcie, przyjmuje święcenia kapłańskie, wykłada na Uniwerku w Wirtembergii, wyjeżdża do Rzymu i zastaje tam rzeczy gorszące go - przekupstwo, rozwiązłość

• rozwiązłość1517 Wittemberga 97 tez przeciw odpustom ( nieprawdziwa legenda że przybite na drzwiach kaplicy !!)

• nie miał zamiaru zrywać z Kościołem Katolickim, chciał go naprawić

• opinie krytyczne dotyczące organizacji Kościoła

• przez następne 3 lato rozmyślano co z nim zrobić

• 1520 Leon X potępił Lutra, bulla - potępienie tez Lutra, ale nie wszystkich

• Luter nie ugiął się, pali bulle papieską

• Nowa Bulla - ekskomunika Lutra, dekret z 1521

• wezwany na sejm do Wormacji, gdzie miała zapaść decyzja w jego sprawie

• postępuje inaczej niż Hus, który zawierzył że nic mu się nie stanie i poszedł z dymem do atmosfery

• ucieka, tłumaczy Biblię na jeżyk niemiecki, ukrywa się na zamku Ludwika Mądrego

• bierze ślub z Katarzyną von Borga

• umiera w 1546

• działa po niemiecku : „O naprawie społeczeństwa niemieckiego”, „O władzy świeckiej i jej posłuszeństwie”

• dzieła po łac. : „O niewoli babilońskiej Kościoła”, „O wolności chrześcijan”

• „O niewolnej decyzji” - dot. Predestynacji - czy człowiek ma wolna wolę, i do jakiego momentu

• „O ślubach zakonnych”

• 2 pozornie sprzeczne tezy

• chrześcijanin - człowiek wolny, pan wszystkich rzeczy, nikomu nie podlega

• jest sługa wszystkich rzeczy, podlega wszystkim

• człowiekowi potrzebna ewangelia chrystusowa - słowo i wiara, wiara opiera się na słowach, a nie na ceremonii

• wolność zewnętrzna - świadome podporządkowanie władzy, prymat władzy świeckiej nad duchowną

• władza świecka - powinna się rozwijać i funkcjonować niezależnie od władzy duchownej

• monarchowie - uprawnienia z woli bożej - prawo do interwencji w sprawie kościelnej ( teoria 2-óch mieczy, wikariatu )

• w życiu społ. podporządkowane istniejącej władzy, chociaż niesprawiedliwe

• państwo nie może rozkazywać chrześcijańskiemu sumieniu - „za myśl nie płaci się cła”

• państwo - włada duszami ludzkimi ( jak Bóg ), tak naprawdę Bóg poprzez państwo

• władza państwowa - główna uwagę skupia na ciele- przyzwoitym działaniu → uznanie absolutyzmu, władzy należy się w pełni podporządkować, Kościół nie jest w stanie powstrzymać zła, zepsucia, tylko państwo może to zrobić

• władza państwowa - ma nadzorować zewnętrzne zachowanie ludzi, godzą w interes państwa, nie godzą, ale są złe bo godzą w przykazania boskie - grzech, osądzają sądy państwowe, wyroki wykonuje władza państwowa

• władca jest kapłanem w tym sensie, że powinien zapobiegać popełnieniu grzechu przez ludzi

• natura ludzka - egoistyczna, nieustające napięcia między ludźmi

• instytucja państwa potrzebna, by pokonać złe skłonności człowieka, ogranicza ich skłonność szkodzenia samym sobie

• obowiązek państwa - troska o rozwój moralny poddanych, by byli w stanie poznać prawa boskie

• powołaniem człowieka jest praca na roli, organizacja miejska, handel są źródłem zła, zepsucia

• neguje lichwę, spekulacje, pochwala - trud chłopa i rzemieślnika

• zdobyta własnym wysiłkiem zamożność człowieka świadczy o tym że Bóg się nim opiekuje

• obowiązek mężczyzny - praca, wytwórczość, obowiązek kobiety - dom, wychowanie dzieci, powinna być posłuszna ( 3xK)

• człowiek - prawy chrześcijanin - szanuje prawo, jest posłuszny wierze → hamowanie indywidualizmu

• domaga się gruntownej reformy klasztorów, zniesienia celibatu - jest wbrew naturze, zainteresowanie się księży sprawami parafian

• Rzym = wszetecznica babilońska, duchowni, hierarchia kościelna - oddała poddanych, wiernych w niewolę babilońską, nauka o sakramentach - by utrzymać władze nad wiernymi

• Uznaje jednak - chrzest, pokutę, komunię

• Podobnie jak Erazm z Rotterdamu należy odwoływać się wprost do Biblii ( do źródeł )

• Zarówno papież jak i sobór mogą być omylni

• Można stawiać pytania, formułować wnioski wszędzie tam, gdzie papież, sobory maja jednoznaczne stanowisko

MŰNZER

• studia w Lipsku, Frankfurcie n. Odrą, dr teologii, kaznodzieja

• początkowo zwolennik Lutra, potem przeciwnik

• z wiekiem coraz bardziej radykalny

• pojmany w jednej z bitew, torturowany i ścięty

• „Wykład II rozdziału księgi proroka Daniela”

• reformacja jest niezbędna wbrew wszelkim oporom, nawet przy użyciu siły

• człowiek musi się oddać wierze

• odrzucenie wiedzy pisanej

• człowiek powinien odrzucić pokusy ziemskiego świata, rozpustę, powinien myśleć nad tekstem biblijnym, czytać go, nie może dać się zwieść obłudnym klechom, sam ma szukać drogi → rozwój umysłowy, prasy

• wypędzić wrogów Chrystusa i odgrodzić od poganów ( dobry - zły ) - poprzez władze świecką, książęta nie mają się lękać użycia siły bo chrześcijaństwo zepsute - fałszywi księża itp. trzeba wojować mieczem

• dzieje świata to dzieje 5 królestw

1. królestwa babilońskiego - złota głowica

2. Medów i Persów - srebrne piersi, ramiona

3. Greków - miedź, sława mądrości

4. Rzymskie - zdobyte mieczem, przemoc

5. państwo z żelaza - chętnie by uciekło do przemocy, ale to oznaczałoby zmieszania żelaza z błotem, a to dzieło szatana

URLICH ZWINGLI Szwajcaria, zm. 1531

• ojciec był bogatym rolnikiem

• przeznaczony do stanu duchownego, uczył się w Bazylei, Bremie, Bernie, miał wstąpić do klasztoru ale rodzina temu przeciwna

• 1498 studiuje w Wiedniu - wyrzucony, wraca do Bazylei gdzie kontynuuje studia

• 1504 bakałarz, 1506 mgr sztuk wyzwolonych, potem święcenia kapłańskie, proboszcz, dalej studiuje, czyta klasyków - Cycerona, św. Augustyna, Orygenesa, Erazma z Rotterdamu

• bibliotek, kupował książki

• prowadził korespondencję dot. Literatury greckiej, hebrajskiej - studia

• porzuca parafie by być kapelanem wojskowym ( kilka wypraw ) 1518 nominacja na kapelana papieskiego

• od 1522 Zurych, wykład na temat Mateusza, ale już w 1521 został kierownikiem kolegiaty ( zanim się osiedlił )

• 1522 - już nie ortodoksyjny ksiądz katolicki, potajemny ślub z wdową, ale nie został ekskomunikowany

• ginie w jednej z bitew, ciało poćwiartowane, spalone a prochy zmieszane z łajnem

• pisał po niemiecku : „Opowieści o wołu”, „O jasności i pewności Słowa Bożego”, „O prawdziwej i fałszywej religii”, „Fidei expositio” - po łac., ogłoszona po jego śmierci

• wiara, ale brak przymusu

• wierzący nie potrzebuje między Bogiem a sobą pośredników

• podziwia Erazma z R. - jedyne źródło wiary - Biblia

• przeciw dogmatowi nieomylności papieża i ustaleń soborowych

• przeciwnikami Chrystusa są ci, którzy tłumaczą Biblie na języki narodowe

• żądał wyeliminowania wszystkiego z religii, co zostało ustanowione później czyli po pobycie Chrystusa na ziemi - np. śluby zakonne, odpusty, indywidualna spowiedź ustna, posty sa ludzkim a nie boskim przykazaniem

• zakaz małżeństwa duchownych- dobro dla księży i ich dzieci, ten zakaz nie ma uzasadnienia biblijnego, w nakazach kościelnych tez nie

• przeciwnik ceremonii, malowideł, pielgrzymek, sprzedaży modlitw, relikwi, odpustów, bezmyślnej recytacji modlitw

• Kościół nie powinien przeznaczać tyle na splendory ziemskie - karety, rumaki itp.

• Zgubny charakter bogactwa - zabija wiarę

• 2 fałszerstwa historii

• św. Piotr - namiestnik Chrystusa

• darowizna Konstantyna - oczywiście że to fałsz

• wprowadza język narodowy do nabożeństw, komunie w 2 postaciach

• organizacja gmin wyznaniowych w większości miast w Szwajcarii

• brak systematycznej teorii politycznej - jego uwagi maja charakter okazjonalny

• władza pochodzi od Boga

• brak sankcji biblijnej - gdy papież ubiega się o zwierzchnictwo nad władza świecką

• odrzuca teorie 2-óch mieczy

• władza państwowa ma obowiązek rządzić, sądzić, poddani maja słuchać, ale nie gdy rozkazy są sprzeczne z prawem bożym

• najlepszy chrześcijanin jest najlepszym urzędnikiem

• najsilniejsze państwo - tam gdzie silna religia

• dopuszcza tyrana ( każdy mąż bezbożnik ), rząd nawet zły jest lepszy od anarchii, wyklucza tyranobójstwo

• zwolennik arystokratycznej republiki - rządy najlepszych - wykształcony patrycjat miejski

• służba żołnierska jest amoralna, ale jest zwolennikiem powszechnej służby wojskowej

• należy żyć oszczędnie i pracowicie, gdy ma się za dużo państwo odbierze to i da biednym

• potępia bunty chłopskie

• ideał - gmina wiejska - żyje szlachetnie i prosto

KALWIN

• Pochodził z Francji

• Związał się z ruchem reformacyjnym, schronił się w Bazylei przed prześladowaniem

• „Urządzenie wiary chrześcijańskiej” - łac.

• Pod wpływem św. Augustyna

• Akceptacja teorii predestynacji, duszy, odrzucał Kościół, dogmaty i praktyki kościoła katolickiego

• Popularność - Litwa, Anglia, Francja, Polska

• Ideolog reformacji szlacheckiej

• Bóg wybacza człowiekowi odpowiednie miejsce w społeczeństwie

• Konieczność i pochwała pracy ( jest cnotą ), bogacenie się - nie cnota ale zaleta

• Ubóstwo - obraza Boga, bogacenie się nie jest grzechem

• Trzeba wyzbyć się ascetyzmu, ubodzy musza znosić swój stan

• Własność prywatna - nienaruszalna, bo pochodzi od Boga

• Osiąganie korzyści wykorzystywać dla pożytku, a nie na przejednanie

• Akceptował lichwę, pożyczka jest normalnym instrumentem ekonomicznym, służy gospodarce

• Człowiek - zły, dlatego potrzeba autorytetu państwa

• Bóg stworzył państwo, poddani muszą wypełniać wolę boską, dlatego nie mają możliwości nie akceptacji władzy, chyba że uderza w Boga

• Najlepsza forma państwa - republika arystokratyczna, gdzie panują najlepsi

• Nie akceptował demokracji

• Zreformował Gminę genewską, władza gminy powinna troszczyć się o sferę ekonomiczną mieszkańców, zwalczać wszelkie odstępstwa od wiary, dbać i kontrolować czystość obyczajów

• Konsystorz - sąd i prokuratura w jednym

• Obywatel to wierny

• życie religijne toczy się w gminach wyznaniowych = gminy państwowe

• Pastorzy - funkcje religijne i państwowe, wymierzają kary za nieprzestrzeganie

• Przeciwnik tolerancji, palił na stosie tych, którzy mieli odmienne poglądy

• Krzewił naukę, oświatę, ale nie dopuszczał do swobodnej myśli i dociekania prawdy

Jan Bodin

• Z rodziny mieszczańskiej, hiszpańskiej, prawdopodobnie był Żydem

• W młodości przebywał w zakonie karmelitów, cudem uniknął śmierci podczas nocy św. Bartłomieja w Paryżu

• Studia w Tuluzie, rzuca karierę naukową, rozpoczyna prawniczą

• Zmienia poglądy - zwolennik porozumienia między protestantami a katolikami

• Tłumacz podczas delegacji polskiej w Paryżu, która zabiegała o tron dla H. Walezego ( pisał na ich cześć po łacinie ), Francuzi nie znali już łaciny, Polacy mówili po łacinie

• Poznał Jana Zamoyskiego, od niego poznał ustrój Polski, powołuje się wielokrotnie na Polskę, pozytywnie ocenia jej ustrój

• Towarzyszy różnym książętom w podróżach do Anglii ( zawsze źle o Polsce ) i Niderlandów

• Wraca do Francji, odziedziczył po teściu urząd prokuratora

• Przystąpił do ligii katolickiej

• „Metoda łatwego pisania historii”, ”Opowieść o niedorzeczności” - po łacinie

• „6 ksiąg o Rzeczpospolitej” - franc., łac.

• Nowatorstwo metody - historyczne, empiryczna i poznawcza

• Odrzuca autorytety, chce oprzeć się na doświadczeniach, źródłach

• Bogactwo kraju nie zależy od ilości złota, o sile decyduje gospodarka ( wzorcem jest Hiszpania )

• Twórca idei suwerenności - nieodłączna cecha państwa

• Geneza państwa - różna dla różnych państw

• Prawdopodobnie podstawa państwa jest rodzina, państwo bez rodziny nie może istnieć, ale odwrotnie jest to możliwe

• Rodzina - gospodarstwo rodzinne, podległe naczelnikowi rodziny

• Państwo ma ochraniać rodziny, rodzina jest jego celem

• Źródłem powstania państwa - przemoc lub zgoda tych którzy podporządkują się innym

• Państwo posiada cechę władzy publicznej - wydaje prawa, jest prawym rządzeniem

• Inne podmioty tez się posługują przemocą, ale tylko państwo - prawne rządzenie

• Prawość - najwyższy przymiot państwa

• Rząd sprawiedliwy - podległy prawu bożemu

• Władza ma charakter suwerenny, krepowana tylko prawami boskimi

• Cechy władzy suwerennej - ciągłość, niepodzielność, nieograniczoność, bezwarunkowość

• Suwerenność jest władzą nie ograniczona z wewnątrz i zewnątrz, nie jest ograniczona wstecz

• Znamieniem suwerenności - prawodawstwo ( rozdawnictwo przywilejów )

• Prawodawstwo - zasadnicze dla władzy - wypowiedzenie wojny, zawieranie pokoju, rozpatrywanie spraw ostatecznej instancji, podatki, łaski, mianowanie urzędników, zmuszanie poddanych

• Urzędnik ma prawo do rozkazywania, ale nie każdy reprezentant państwa jest urzędnikiem, urzędnik - wykonuje władzę publiczną w imieniu suwerena i z jego mocą, ma sądzić wg prawa

• Nikt nie ma prawa oporu przeciw urzędnikom

• Odchodzi od średniowiecznej koncepcji państwa

• Wg niektórych koncepcji średniowiecznych - naruszenie przez władcę praw zwyczajowych dawało możliwość nieposłuszeństwa + rozstrzyganie sporów

• Na plan pierwszy wysuwa prawodawstwo !!!!

• Prawo obowiązuje bo pochodzi od suwerennej władzy, władza może zmieniać prawa ustanowione przez poprzedników

• Jest pozytywista ( jak M. z Padwy )

• Ustawa jest rozkazem suwerena, jedynym ograniczeniem są umowy międzynarodowe zawierane przez władcę

• Wyróżnia prawa boskie, naturalne i pozytywne

• Prawo boskie powinno być wzorem dla prawa pozytywnego, stanowione przez suwerena prawo ma być prawem sprawiedliwym = ma być zgodne z wymogiem prawa boskiego, które znajdziemy w Piśmie, św.

• Te dwa źródła ograniczają suwerena, normy stanowione nie mogą ich zaprzeczać

• Jeśli suweren ustanowi prawa sprzeczne z boskimi i naturalnymi - ryzykuje swą władzę, poddani nie maja obowiązku ich słuchać, nie mogą jednak go obalić

• Nie może zmienić też praw fundamentalnych, nie może się wyzbywać domeny królewskiej

• Zwolennik rządów monarchistycznych, ale uznawał możliwość innych, w monarchii suwerenność jest najlepsza

• Wyróżnia : władze królewską - równość wobec prawa, władze patrymonialną - władca jest panem osób

• Tyrania = nadużywanie prawa

• Odrzuca koncepcję mieszanej formy rządów

• Zadaniem władcy jest czuwanie nad bezpieczeństwem, dążenie do rozwoju gospodarczego

• Podległość panującemu jest stanem naturalnym

• Dysponowanie przez pewne grupy przywilejami nie zmienia faktu podległości wobec władcy

• Przeciwnik monarchomachów

• Poddani nie mogą zrzucić z trony władcy

• Kościół powinien odgrywać poważna rolę - wychowanie, życie moralne

• Władza państwowa nie powinna się zajmować sprawami religijnymi

• Kościół + duchowieństwo - podlegają państwu

• Ludy

• Południowe - gorące

• Środkowe

• Północne - regiony zimna ( Polacy ), maja mało rozumu, są okrutni, nie cechuje ich przebiegłość umysłu

• Lubił Polaków, zwolennik tezy „Polacy są narodem tolerancyjnym ( Tolerancyjna była szlachta ), Polacy to naród który kocha wolność”, podkreśla że Polska zawsze była niepodległa ale książęta nie zawsze byli królami

• Władza monarchów Polsce nie była suwerenna

• Znał Modrzewskiego, ale nie zgadzał się z koncepcja równego karania

Erazm z Rotterdamu

• Zwany papieżem humanistą

• Nieślubny syn księdza i córki lekarza, sam sobie wybrał imię Erazmus = Miły

• Urodzony w Rotterdamie, znaczna część życia - poza tym miastem

• 1488 wstąpił do zakonu augustianów ( dominikanie - zwalczali reformację ), pobyt w zakonie nie spełnił jego oczekiwań

• 1517 za zgoda papieża uzyskał możliwość opuszczenia zakonu, wiele podróżował

• cecha - chętnie korespondował ( prawie ze wszystkimi ), dbał o public relations

• korespondował z [Polakami - Jan Łaski

• olbrzymia jego bibliotekę ( Łaski ) odebrał Modrzewski

• połowa zagarnięta przez Szwedów, reszta w Petersburgu

• „Anti barbari” - przeciw barbarzyńcom

• Zbiór przysłów rzymskich”, ”Podręcznik rycerza chrześcijańskiego”, ”o wychowaniu księcia chrześcijańskiego”, ”Monas ecoicum” - pochwała głupoty

• Jego dzieła nie są łatwe w odbiorze

• Opowiada się za republikańska forma rządów

• Lud ma prawo veta

• Władca chrześcijański = wzór cnót obywatelskich, powinien być wykształcony, powinien objeżdżać państwa

• Jego stosunki z poddanymi na zasadzie miłości, lud powinien kochać władcę, miłość poddanych trzeba zdobyć

• Najlepsi powinni stanowić rade dla panującego,

• znany władca nie budzi niechęci

• rządy to służba, powołanie

• królestwa mają zabiegać o życzliwość poddanych, ale łatwo ja utracić, królestwa obalają nienawiść, nierówność, , wyzwolimy okrucieństwo, chciwość

• ważnym zadaniem jest doprowadzenie do powagi rządów, wystawne życie prowadzi do niedoli poddanych

• władca powinien dbać o wychowanie, o jedność obywateli, powinien tworzyć okazałe budynki, miasta, osuszać bagna, walczyć z zarazą, musi dbać o rolnictwo

• chciano go wplątać w niemiecka wojnę religijną - nie dał się

• dążył do reformy Kościoła, ale droga pokojową, nie można narzucać religii siłą ( przeciw Kalwinowi ), zwalczał Hutena, uważał bunt przeciw władcy za niedopuszczalny

• zwolennik pacyfizmu, przeciwnik wojen

• dążenie do pokoju zbliża go do Morusa

• przeciwnik egalitaryzmu

Tomasz Morus

• humanista angielski, studia na Oxfordzie, adwokat w Londynie, urzędnik za Henryka VIII, Lord Kanclerz Anglii

• przez kościół katolicki uznany za świętego

• nie był zwolennikiem reformacji, dlatego - konflikt z Henrykiem VIII - oskarżony, skazany na śmierć, uznany za męczennika za wiarę

• 1516 niewielka rozprawa po łacinie „O najlepszym ustroju państwa i wyspie Utopia”

• inspiracja dla niego - dzieło Platona

• wszystkich panujących ocenia źle, każdy władca to tyran

• własność - zbędna, aby stworzyć sprawiedliwy ustrój należy znieść własność prywatną

• wierzył, że mądry władca zrozumie siłę argumentów ludzi wykształconych

• wyspa Utopia - podzielona na 54 okręgi, stolica - w środku wyspy, podstawa - rodzina - 40 osób, podlega ojcu i matce

• władze wybierane demokratycznie, grupy 30 rodzin wybierają filarchów,

• 10 rodzinami rządzi protofilarcha

• 200 filarchów wybiera władcę - księcia, sprawuje władze dożywotnio

• senat - książę, protofilarchowie +…., wnioski dyskutowane przez 3 dni

• cała młodzież - obowiązek nauki

• cały dzień - 6 godz. Pracy, 2 godz. przerwy na odpoczynek, czas nauki, odpoczynku, snu

• podstawowe zajęcie mieszkańców - uprawa ziemi, plony - we wspólnych magazynach

• wytwórnia rzemiosła nie kosztuje nic, nie ma pieniędzy, wszyscy jednakowo korzystają z efektów pracy, wszyscy muszą być jednakowo ubrani

• starcy, chorzy - otoczeni opieka państwa

• gardzi się złotem, służy do produkcji nocników i kajdan dla niewolników

• obowiązek najcięższy prac - niewolnicy - jeńcy wojenni, przestępcy

• nadwyżki produkcji sprzedawane za granicę, sprowadza się kruszce

• nie prowadzą wojen, przekupują przeciwników, w razie konieczności - wojny obronne

• tolerancja religijna - dusza jest nieśmiertelna z łaski Boga, po życiu doczesnym przeznaczona jest nagroda za dobre uczynki

• kapłani - wybierani

• ateizm kłóci się z rozsądkiem

Campanella

• „Miasto słońca” ( Miasto-państwo)

• ur we Włoszech, wstąpił do dominikanów, uwięziony pod zarzutem herezji, uciekł z więzienia, wpadł w ręce Hiszpanów, skazany na więzienie, po uwolnieniu do Francji

• państwo Słońca - na Oceanie Indyjskim, stolica - na wysokim wzgórzu, 7 dzielnic - nazwane imionami planet, na ołtarzu globus z obrazem nieba i globus z ziemią

• ustrój polityczny - republika kapłańska, na czele Wielki Metafizyk wybierany z grona 24 duchownych, do pomocy ; Moc, Mądrość, Miłość, sprawuje władze świecką i duchową

• w państwie : męstwo, czystość, sprawiedliwość, przemyślność, dobroć, pogoda itp.

• zgromadzenie Ludowe - wszyscy po skończeniu 20 lat, prawo wypowiadania się we wszystkim

• wszyscy obywatele podlegają jurysdykcji wg swoich zawodów, nie ma procesu, nie ma instancyjności, rozprawa trwa 3 dni, za ciężkie zbrodnie - kara śmierci, musi być poprzedzona wyznaniem win i prośbą o taką karę ( ukamienowanie przez lud, czasami samobójstwo _

• brak własności prywatnej, wszystko wspólne

• nie ma tradycyjnej rodziny, kobiety są wspólne

• nie ma niewolnictwa, praca nie jest ciężarem - 4 godziny dziennie, pieniądze tylko w obrocie zewnętrznym, wymiana towarowa

• dzieci - własnością państwa, nie znają rodziców

• miłość - dbanie o rozród

• posiłki - wspólne, wyżywienie - każdy tak samo, odzież - taka sama, nikt nie może się wyróżniać

• istotna rola nauki - prawo do nauki leży u podstaw

Bacon

• „Nowa Atlantyda” - nawiązuje do dialogów Platona

• opisuje społeczność żyjącą na Oc. Spokojnym

• państwo skupia się wokół omu Salomona = Kolegium 6 dni, 36 mędrców, ma gromadzic wiedzę, na czele - 3 najwybitniejsi badacze z innej dziedziny

• własność ogólnospołeczna - dla najważniejszych działów

• własność prywatna - drugorzędna

• fundamentem państwa - rodzina

• na czele - monarcha wysłuchujących w sprawach państwowych - senatu a gospodarczych - Dom Salomona

• nie ma szerokich związków z zagranicą

Stanisław ze Skarbmierza

• 1400-31, prawnik, filozof, rektor AK. Krak.

• „O wojnach sprawiedliwych”, „sprawiedliwych rozwoju”

• przed Grocjuszem - wojny spr. = wojna w obronie pokoju

• na najsurowsze potępienie zasługuje wojna napastnicza ( z daleka od państwa które ja prowadzi ), normy natury są jednolite dla wszystkich, poganie maja prawo do swych przekonań

Paweł Włodkowic

• Wielkopolanin, z rodziny Dołegów, 1385 - studia na Uniwerku W. w Pradze, zaprzyjaźnił się z Łaskanem, 1389 stopień bakałarza, studiuje w Padwie, doktoryzuje się, rektor AK. Krak., był na soborze w Konstancji

• „Traktat o władzy cesarza i papieża nad niewiernymi”, „Konkluzje”, „Alegorie dla królestwa Polskiego”

• każdy człowieka ma prawo do wolności, władze kościelne maja bronić tej wolności, godności człowieka

• każde państwo jest nietykalne ( które nikomu nie zagraża )

• nie wolno prowadzić wojen prewencyjnych, niedopuszczalne są wojny przeciw poganom, szerzenie wiary należy do teologów a nie wojowników

• każdy lud ma prawo do własnego rządu

• nie można narzucać własnej koncepcji ustrojowej innemu państwu

• lud decyduje o państwie

• nie wolno nikogo wyzwalać na siłę

Jan Ostroróg 1436-1501

• studiował na uniwerku W Erfurcie, Wielkopolanin, studiował w Bolonii

• Stopień doktora prawa, kasztelan międzyrzecki, potem poznański, potem Generał Wlkp., Wojewoda poznański

• „Memoriał o urządzeniu RP” - 67 art.

• Program reformy państwa, nawiązuje do Włodkowica

• Uniezależnienie króla od władzy papieża i cesarza

• Należy zreformować stosunki miedzy państwem a kościołem - kościół powinien podlegać monarsze

• Zobowiązać kościół i klasztory do świadczeń dla biednych

• Biskupi obsadzani przez króla

• Nie wolno zamykać klasztorów przed Polakami

• Kazania wygłaszane w języku polskim

• Nie wolno stosować w miastach prawa niemieckiego, był przeciwnikiem odwoływania się w sprawach do sądu w Magdeburgu

• Najwyższa instancja w państwie - sąd sejmowy

• Należy upowszechnić prawo pisane, przejąć te normy z rzymskiego, które będą odpowiadały polskiemu

• Przeciwnik wyroków zaocznych

• Obowiązek ochrony państwa - szlachta

• Zniesienie wewnętrznych ceł i myt,

• Chciał znieść włóczęgostwo, pijaństwo, lenistwo

Kallimach ( Filip Buonacorsi )

• Nie był Polakiem, urodził siew Toskanii, członek rzymskiego stowarzyszenia literackiego, uczestniczył w spisku na papieża Pawła II, kiedy spisek wykryto - do Polski ( przez Włochy, Kretę, Konstantynopol, za nim wysłannicy kościoła, potem do Lwowa)

• Abp lwowski otoczył go opieką, cieszył się wolnością, jego opiekunem - Grzegorz z Sanoka („Życie i obyczaje …”)

• Zażądano wydania go, ale nie wydano, kiedy papież zmarł, odetchnął, podróże dyplomatyczne

• Nauczyciel synów królewskich

• „Historia o królu Władysławie”

• „Mowa na wojnę z Turkami”

• „Rady”

• chciał wzmocnienia władzy królewskiej poprzez odebranie wolności szlachcie, rola sejmu musi być ograniczona, król musi mieć zaplecze oddanych urzędników

• silna władza

• prawo ma być jasne, polskie, sprawiedliwe

• obawiano się tego programu politycznego, szlachta nie chciała stracić swych praw

Biernat z Lublina

• zwolennik wzmocnienia władzy królewskiej

• „Żywot Ezopa”

• „Raj duszy”

• warstwa społeczna najszczęśliwsza - średnia

• arystokracji przypominał możliwość zemsty ze strony uciśnionych

• uczciwe wynagrodzenie

Petrycy z Pilsna - wzmocnienie władzy królewskiej, dostęp mieszczaństwa do władzy politycznej

Andrzej Frycz Modrzewski

• szlachcic, ojciec - wójt, studiował na AK. Krak. - nie ukończył, miał niższe święcenia duchowne, zbliżył się do rodziny Łaskich

• zapoznał się z ideą reformy kościoła

• „Mowy o karze za mężobójstwo” - karać równo wszystkich

• przyczyna wszelkiego zła - złe prawo

• prawo powinno się zreformować by było dobrym

• „O poprawie RP”

• trwałość i pomyślność państwa zależy od dobrych obyczajów, sił zbrojnych, surowość prawa nie jest w stanie go zabezpieczyć, należy chronić państwo przed siłami z zewnątrz

• zwolennik trwałego pokoju, każda wojna przynosi cierpienie, ale jeżeli dojdzie do woalki należy ją prowadzić tak, by była godna i ludzka,

• pokonanego wodza nie wolno upokarzać, nie wolno pokonanych doprowadzać do rozpaczy, bo wtedy dojdzie do powstania

• kościół zgromadził ogromne bogactwa, które używa w sposób niegodny, powinien je pożytkować dla innych - biednych, jałmużna

• kościół źle wychowuje społeczeństwo, powinna mu zostać odebrana możliwość edukacji, w szkołach jest niechlujne barbarzyństwo, uczy się rzeczy nietrwałych, zużywa się czas na nikomu niepotrzebne rzeczy

• do nauki powinni mieć dostęp wszyscy, szkoła powinna uczyć prawa

Stanisław Orzechowski

• studia na AK, potem W Wiedniu, Padwie, Rzymie

• Turcyki - mowy wzywające Polaków do walki z Turcją

• „Rozmowa albo dialog”

• „Policja królestwa polskiego”

• „Żywot i śmierć Jana”

• był popularny, wmówił szlachcie że jest najlepsza, każdy szlachcic jest równy innym królom, twórca prawa jest szlachta

• upadek religii spowoduje upadek państwa,

• sens życia polskiego jest obrona katolicyzmu

• władca winien wykorzystywać swą władzę

• inne narody są na niższym stopniu rozwoju, my jesteśmy narodem wybranym

Gościński Wawrzyniec ( Gościcki??) - regalista, podkreślał znaczenie Senatu, Linneusz polityki, wielki erudyta

Warszewicki Krzysztof - polski Machiavelli

• zwolennik każdego, który się trzymał władzy

• zwolennik poszerzenia władzy monarszej, zniesienia wolnej elekcji i zniesienia przywilejów szlachty

• zwolennik przekazania części władzy Sejmu dla Senatu

• „Delegata”

Piotr Skarga ( Powęski- prawdziwe nazwisko)

• współpracownik Zygmunta III - ale chyba o tym nie wiedział

• przeciwnik powstania akademii w Poznaniu

• zwolennik unii kościoła katolickiego z prawosławnym

• „Żywoty świętych”

• „Żołnierskie nabożeństwo”

• „Kazania sejmowe” - krytyka sytuacji politycznej w Polsce, mówił o spadku autorytet kraju, brak spójności wewnętrznej, rozróżnienie w wierze, łamanie praw, brak poszanowania monarchy

• ratunek - ograniczenie przywilejów szlachty, wzrost świadczeń na kościół, pochwała monarchii absolutnej, wzmocnienie władzy monarszej

• umarł najprawdopodobniej w śpiączce

Jan Zamoyski

• studia Strasburg, Paryż, Padwa - rektor

• podkanclerz, kanclerz koronny itd., współpracował z Walezym i Batorym

• Założył Akademię Zamoyską - wzorowana na kolegium królewskiego w Paryżu

• „Mowa do H. Walezego”

• Polska - kraj swobód politycznych, prosperuje dzięki szlachetności szlachty

• Nic nie jest droższe człowiekowi niż wolność

• Jesteśmy Rzymianami nie z urodzenia lecz z instytucji

• W Polsce 2 stany - plebs, szlachta, chłopi - rzymscy niewolnicy

• Wzmocnić cnoty obywatelskie, ugruntować szacunek do władzy

• Obywatel powinien móc się poświęcić dla kraju

Bracia Polscy - Arianie ( naprawdę byli czeskimi)

• Podważali dogmat 3-cy świętej

• Związani z kościołem kalwińskim ( ewangelicko - reformowalnym)

• 1562 tworzą własny zabór mniejszy

• Piotr gierek z Goniądza, Marcin Czechowic, Jan Niemojewski, Jakub z Malinówki, Paweł z Wizny, Grzegorz Paweł z Brzezin

• Wszyscy ludzie są równi, trzeba się utrzymywać z własnej pracy, majątek należy rozdać poddanym

• Nie wolno walczyć ( drewniane szable ) - dopuszczali wojnę w obronie ojczyzny, trzeba podporządkować się władzy, płacić podatki, ale nie obejmować urzędów

• na zło odpowiadać dobrem

• centrum arianizmu - Raków

• tolerancja religijna - poglądy dla Barucha Spinozy

• ruch nie był popularny, w Wielkopolsce popularny

Grocjusz

Hugo de Groot 1583-1645, pochodził z zamożnej holenderskiej rodziny trudniącej się kupiectwem. Aktywnie uczestniczył w życiu politycznym, wplatany w spory polityczne w 1619 roku znalazł się w więzieniu skąd zbiegł. Zamieszkał potem w Paryżu. „O prawie wojny i pokoju” 1625, „O wolności mórz”. Ideologia Grocjusza odpowiadała młodej burżuazji holenderskiej rozwijającej ekspansje kolonialną, bo szukała teoretycznego wsparcia dla aspiracji mieszczan. Uważa się go za twórcę nauki o stosunkach międzynarodowych.

Główne założenia:

Teoria prawa natury

• Dążenie do racjonalnej interpretacji ideologii prawa natury niezależnej od jakichkolwiek aksjomatów wyznaniowych - chodziło o wprowadzenie z natury człowieka zasad o trwałym charakterze ( w tym sensie prawo miało wskazywać drogi rozwoju jednostki i zbiorowości )

• Prawo to jest całkowicie niezależne, nawet Bóg nie może go zmienić ( nakazy i zakazy tego prawa wypływają stąd, że pewne działania są dobre lub złe same przez się, a nie dlatego że tak ogłosił je Bóg )

• Prawa natury - uniwersalne, ponadczasowe, autonomiczne, wartości samoistne

• Prawo natury - nakaz prawego rozumu, wskazującego, że pewien czyn wskutek samej zgodności z naturą rozumną, ma cechy konieczności, w pełni zracjonalizowane i związane z niezmienną natura człowieka, wypływa z natury człowieka, istniałoby nawet gdyby nie istniałby Bóg

• Źródła poznania prawa natury - poznanie społecznej natury człowieka, opierającej się na trwałej skłonności do życia z innymi w sposób zorganizowany i pokojowy oraz poznanie natury człowieka w sposób aposterioryczny, czyli poprzez obserwację powszechnych zasad zaakceptowanych przez ludzi wspartych przez „prawy rozum”

• 4 podstawowe i samoistne prawa natury

• obowiązek poszanowania cudzej własności

• obowiązek wynagradzania szkód

• obowiązek dotrzymywania umów

• obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwa

• prawa te miały zagwarantować przesłanki swobodnego i bezpiecznego handlu ( wszystkie dotyczą własności ). To skłoniło Grocjusza do przeniesienia tych zasad na grunt prawa międzynarodowego. Postulował przyjęcie zasady wolności mórz, przeciwstawiając się próbom hiszpańsko - portugalskim monopolizacji szlaków handlowych, także zasad wolności żeglugi, wolności wymiany handlowej i pacta sund servanda

• zapoczątkował teorię, że jednostce przysługuje prawo nieograniczonego działania w pewnej sferze, do której państwo nie ma dostępu

• w sytuacji zagrożenia praw natury można prowadzić wojnę sprawiedliwą ( klasyfikacja wojen na sprawiedliwe i niesprawiedliwe );, jest ona środkiem ostatecznym, stosowanym tylko w przypadku braku innej możliwości egzekucji praw, trzeba ja prowadzić w sposób możliwie humanitarny - Grocjusz zhumanizował prawo wojny ( żądanie ochrony grup nieuczestniczących w walce, należyte traktowanie jeńców )

• nawiązuje do rzymskich konstrukcji prawa podmiotowego i przedmiotowego - wyróżnia szczególny zakres uprawnień przysługujący konkretnej osobie jako prawa podmiotowe ( wg Grocjusza to „przysługująca osobie kwalifikacja moralna do zgodnego ze sprawiedliwością posiadania i zdziałania czegoś”) zapewniające jednostce znalezienie się pod ochrona innych zbiorowości

• pierwsza klasyfikacja praw podmiotowych „ wyróżnia

1. uprawnienia czyli władza w stosunku do siebie, nazwana potocznie wolnością

2. prawa podmiotowe dające władze w stosunku do innych

3. prawa dające władzę nad rzeczami w sposób pełny lub niepełny ( np. prawo własności, użytkowania, zastaw, wierzytelności )

• opowiada się przeciw równouprawnieniu narodów -„niektóre są do tego usposobione, że lepiej potrafią słuchać niż rządzić” - przygotowuje w ten sposób grunt pod holenderską ekspansję kolonialną

• każda forma ustrojowa niesie ze sobą możliwość wypaczeń i niezgodności związanych głównie z łamaniem prawa, o formie ustrojowej powinien decydować lud ( nawiązanie do teorii suwerenności ludu ), który może się swej suwerenności zrzec, powierzając sprawowanie władzy jednostce

• wyróżnia 2 typy suwerenności

1. ogólną - niezależna od wpływów zewnętrznych, jej podmiotem jest państwo i to bez względu na jego formę

2. szczegółową - podmiotem jest władza,

- jest to zaczątek suwerenności zewnętrznej i wewnętrznej

• ponieważ lud jest związany umową nie może dowolnie władców obalać, bo prowadziłoby to do anarchii ) do rządów absolutystycznych może dojść albo w wyniku umowy albo droga podboju ), ale także władca jest związany umową, więc nie może łamać dowolnie postanowień, a gdyby do tego doszło to lud może wypowiedzieć posłuszeństwo władcy, obie strony bezwzględnie obowiązują prawa natury, z którymi umowy nie mogą być sprzeczne

jednoaktowa umowa społeczna - państwo powstaje w wyniku umowy między ludem a jednostką-władcą, umowa jest 2-stronna, bo obie strony przyjmują na siebie pewne zobowiązania, lud sam decyduje o władzy

33

---