prawoznawstwo przepisane wyklady, Prawo UWM

Wykład I , 03 10 2006

Określenie terminu prawoznawstwo:

Jurysprudencja (starożytny Rzym)
Teoria prawa ( i państwa) ( XIX-XX w.)
Filozofia prawa
Prawoznawstwo

Jurysprudencja

najrzadziej używane określenie
zajmuje się ogólnymi zasadami prawa
John Austin

Teoria prawa ( i państwa)

teoretyczne rozważania nad prawem
preferowany w państwach socjalistycznych
zaakcentowanie fundamentalnych rozważań

Filozofia prawa

dyscyplina
fundamentalne pytania mające wyjaśnić prawo

Prawoznawstwo

dogmatycy, historycy
prawoznawstwo naukowe
zaliczane do ogółu prawa elementów państwa
ogólne pojęcie

Pojęcie prawa

pojęcie pierwotne, niedefiniowalne
towarzyszy człowiekowi od zawsze
obowiązki, nakazy
definicja przez opis
potrzeba ładu społecznego
,, niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie” Kant
normy, którym człowiek dla swojego dobra powinien się podporządkować

lex- normy prawne zawarte w tekstach prawnych(ustawach; pozytywiści prawa)
iustitia- sprawiedliwość
iussum- rozkaz, polecenie
iungere- zespolić, złączyć

PAREMIE

prawo to sztuka stosowania tego co dobre i słuszne
nakazem prawa jest uczciwie żyć
nikt nie może być sędzią we własnej sprawie
umów należy dotrzymywać
karę ustanawia się dla poprawienia ludzi
nie wszystko co jest dozwolone jest uczciwe
rzecz osądzona przyjmuje się za prawdziwą
chcącemu nie dzieje się krzywda
kto stosuje przemoc działa bezprawnie
nieznajomość prawa nie usprawiedliwia

degistacje- renesans prawa rzymskiego

rozwój uniwersytetów- wyodrębnienie się prawa kanonicznego

pozytywizm myślowy- pozytywizm prawniczy- poszukiwania prawa w sensie empirycznym, odrzucanie stałych norm i zasad ; kodeksy i akty normatywne skodyfikowanie prawa

Pozytywizm prawniczy, nurt dominujący w prawoznawstwie 2. poł. XIX i początku XX w., wyrosły z pozytywistycznego myślenia, pozytywistycznej filozofii. W doktrynie tej traktowano państwo i system prawny jako podstawy zapewniające stabilizację życia społecznego.

Pozytywizm prawniczy odrzucił szkołę historyczną, cechował się dogmatyzmem i formalizmem, uważał za prawo zespół norm, które stanowiła suwerenna organizacja państwowa. Pozytywizm prawniczy rozwinął się w nurcie anglosaskim i kontynentalnym

Najsłynniejsi przedstawiciele: John Austin, Rudolf von Ihering, Georg Jellinek, Herbert Hart, Hans Kelsen, Świętochowski, Kacperek

Zespół praw sankcjonowanych przez państwo

Prawo- zbiór norm ogólnych pochodzących z państwa, egzekwowanych pod przymusem

Państwo wytwarza i sankcjonuje prawo

Prawo ma być użyteczne

Obowiązuje niezależnie od tego jakie jest

Forma wypełniona treścią

Nikt nie może pytać o sens tego prawa, należy je po prostu egzekwować

* Jellinek

dotyczy zewnętrznych zachowań człowieka, nie wnika w to co wewnętrzne
przepisy ustanowione są przez legalne organy
nie można sądzić instytucji państwowych
przestrzeganie prawa jest przymusem
przypadki niesubordynacji będą odpowiednio karane

Teoria imperatywu

Kierunek prawno-naturalny- kierunek opozycyjny do pozytywizmu prawniczego

Koncepcje prawa-natury

katolicka (Bóg)
laicka (zasady współżycia w społeczeństwie)

pojęcie prawa wyczerpuje się w ustawach wydanych przez państwo + te które nie są zapisane

naturalistyczne koncepcje prawa sprzeciwiają się pozytywizmowi prawniczemu; nie akceptują niemoralności (nie sprawiedliwości prawa) w prawie

Wykład II, 10 10 2006

CHARAKTERYSTYKA NAUK PRAWNYCH

1. Umiejscowienie prawa w systematyce nauk

2. Funkcje prawa

Problem klasyfikacji prawa w nauce:

- czym jest nauka o prawie?

* czy jest to wiedza praktyczna? jak być powinno?

* czy jest to wiedza teoretyczna? jak jest?

NAUKA

- interpretacja pragmatyczna => przyswajanie wiedzy

- interpretacja pragmatyczna => rezultat przyswojonej wiedzy (nauka prawa)

NAUKI:

1) społeczne i przyrodnicze- różnią się przedmiotem badania, np. przyroda

2) teoretyczne i praktyczne- pytania powstają z problemów, jak powinniśmy się zachować; np. fizyka, biologia, historia, socjologia, ekonomia, inżynieryjne, medyczne

3) empiryczne i formalne- doświadczenie, eksperyment, wnioskowanie, aksjomaty; np. logika, matematyka

Nauka prawa łączy w sobie wszystkie trzy powyższe grupy

PODZIAŁ NAUK PRAWNCYH:

1. filozofia (teoria) prawa- ogólne twierdzenia o prawie, sposoby interpretacji, ograniczone metody poznania

* ogólna nauka o prawie

* prawoznawstwo

* jurysprudencja

- problem egzystencji człowieka

- poszukiwanie prawa naturalnego, zasad etycznych

- aksjologiczne badania

- stosunki międzyludzkie

2. dogmatyka prawnicza- szczegółowa nauka o prawie

- prawo: cywilne, karne, administracyjne, procesowe cywilne, procesowe karne

* systematyzacja przepisów

* badanie przepisów ustanowionych

* dogmatyczne badanie prawa

* interpretacja, ocena, dogmat

3. nauki historyczno-prawne poznanie form wcześniejszych

- prawo rzymskie, historia Polski, historia doktryn, historia powszechna państwa i prawa

- ewolucja instytucji i aktów normatywnych

4. nauki empiryczne- realność

- zajmują się i badają:

* zjawiska przestępczości

* formy patologii społecznej

* znajomość prawa i świadomość prawną

* skuteczność postrzegania i prowadzenia sporów

PRAWO

- w znaczeniu podmiotowym- dobro jednostki - gdzie społeczeństwo tam prawo; regulacja stosunków międzyludzkich; wypływa z naturalnej godności ludzkiej lub z konkretnych przepisów

- w znaczeniu przedmiotowym- normy prawne regulujące stosunki; realizowanie zasad sprawiedliwości

FUNKCJE PRAWA

cel a funkcja

Cel- postulowany stan rzeczy, który mam być osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności ustanowienia norm; w prowadzeniu rozwiązań organizacyjnych; zamierzony nie zawsze osiągalny

Funkcja- działania, funkcjonowanie jakiejś instytucji, organizacji; normy postępowania; rzeczywisty, obiektywny obraz (skutek) działalności jakiejś organizacji

skutki: planowane, nieplanowane, korzystne, niekorzystne

Czy prawo jako takie ma jakiś cel?

TAK. istnieje globalny cel prawa- filozofia prawa, naturalizm

NIE. istnieje tylko cel danej instytucji prawnej, ustrojowej; cel wydobyty jest z przepisu prawnego, prawodawca nadaje cel tworzonej przez siebie normie

Normatywne- jakie zachowaniom powinno się poddać a jakich unikać

Funkcje prawa:

- kontrola zachowań

- rozdział dóbr i ciężarów

- regulacja konfliktów

1. Kontrola zachowań:

- system normatywny, np. prawo, kultura, moralność, obyczaje

- system poza normatywny- wpływa na ludzi innymi środkami niż normatywny, np. prawidłowości gospodarki rynkowej, tradycje mity, przesądy

Różnica:

- działają na ludzką świadomość (system normatywny)

- działają a my nie zdajemy sobie z tego sprawy (system poza normatywny)

* normy stymulują nasze zachowanie

* można łamać normy ale nie wpływa to na jej istnienie

* brak respektowania norm może doprowadzić do wyciągnięcia odpowiednich sankcji i kar, bądź w przypadku ich przestrzegania- ulgi, gratyfikacje, nagrody

2. Rozdział dóbr i ciężarów- zasada sprawiedliwości

- równouprawnienie

- podział sprawiedliwy

a) zasada sprawiedliwości formalnej- reguła równej miary- osoby, rzeczy powinny być traktowane tak samo- zasada czysto teoretyczna

b) reguła sprawiedliwości materialnej

- sprawiedliwość dystrybutywna (rozdzielna)

* każdemu stosownie do potrzeb

* każdemu stosownie do pozycji społecznej

* każdemu stosownie do zasług

* każdemu stosownie do pracy

* każdemu to samo (reguła sprawiedliwości egalitarystycznej)

- sprawiedliwość komutatywna (wymienna)- każdemu należy się stosownie do tego ile na siebie dobrowolnie przyjmuje- chcącemu nie dzieje się krzywda( volenti non fit iniuria); sprawiedliwy podział, to podział, który wynika z zawartej umowy.

c) reguła sprawiedliwości proceduralnej

- proces podejmowania decyzji

- zasada bezstronności i niezawisłości sądu

- zasada równości stron

- prawo do obrony, które obejmuje prawo do przedstawienia własnych argumentów oraz ustosunkowania się argumentów drugiej strony, a także prawo do korzystania z pomocy prawnej.

3. Regulacja konfliktów

Sposoby rozwiązywania konfliktów:

- tryb kontraktowy- strony zachowują pełną autonomię, decydują zarówno o zasadach, jak i procedurze rozwiązywania sporu; rozstrzygnięcie konfliktu następuje tutaj w drodze dobrowolnego porozumienia- umowy stron (konsensusu)

- tryb mediacyjno-koncyliacyjny- obok stron konfliktu występuje mediator(koncyliator); mediator jest pomocnikiem i doradcą stron, nie ma żadnych uprawnień władczych; strony zachowują pełną autonomię w zakresie wyboru osoby mediatora, a także rokowań oraz zasady rozwiązywania sporu

- tryb arbitrażowy- strony konfliktu wybierają arbitra, procedury rokowań oraz zasady rozwiązywania sporu; decyzja arbitra rozstrzygająca konflikt ma charakter władczy, jest wiążąca dla stron i może być przymusowo egzekwowana

- tryb adjudykacyjny- postępowanie toczy się według z góry ustalonych zasad i procedur; strony konfliktu nie mają wpływu na wybór osoby adjudykatora; np. postępowanie sądowe

Wykład III, 17 10 2006

NORMY I PRZEPISY PRAWNE

Rodzaje wypowiedzi:

opisujące-
oceniające- nie opisują, wyrażają nasza aprobatę lub dezaprobatę, np. ,,x jest w”
normatywne- np. ,,podmiot x, w okolicznościach y, powinien się zachować w sposób z”
performatywne- nie opisują, nie oceniają, nie formułują wzorów powinnego zachowania; służy do dokonywania różnego rodzaju czynności i aktów symbolicznych, np. mianuje cię dyrektorem, nadaje ci imię, rozwiązuje związek małżeński, przyrzekam zrobi to a to, itp. Performatywy odgrywają ogromna rolę w prawie.

Norma prawna - jest to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w najprostszym przypadku musi odpowiada wyczerpująco na przynajmniej dwa pytania: ,,kto i jakich okolicznościach?”, ,,jak powinien się zachowa?” + (nie do wszystkich norm prawnych) trzeci element, który rekonstruujemy poszukując odpowiedzi na trzecie pytanie: ,,jakie będą konsekwencje?”

Przepis prawny- elementarna jednostka systematyzacyjna danego tekstu prawnego. Jest to zdanie w sensie gramatycznym (od kropki do kropki lub od kropki do średnika lub od średnika do kropki).

Np. art. 148 § 1 kodeksu karnego:

,,Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”(wyjaśnienie L. Morawski Wstęp do prawoznawstwa str. 56)

Koncepcje budowy normy prawnej

NORMA PRAWNA

HIPOTEZA		SANKCJA		DYSPOZYCJA
Kto? Kiedy?		(na)za ile?		Jaka jest treść?

adresat	okoliczności	represyjna	restrykcyjna	obowiązek	uprawnienia

nakaz	zakaz

1. Koncepcja jednoelementowa

2. Koncepcja dwuczłonowa

a) HIPOTEZA DYSPOZYCJA

np. art. 415 k.c.

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę (H), obowiązany jest do jej naprawienia (D)

b) HIPOTEZA SANKCJA

np. art. 165 § 1 k.k.

Kto pozbawia człowieka wolności (H), podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5 (S).

3. Koncepcja trójczłonowa

HIPOTEZA DYSPOZYCJA/SANKCJA

np. art. 183 § 1 k.k.

Jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim (H), to nie powinien zawierać powtórnego związku małżeńskiego (D) bądź zostanie wymierzona mu kara pozbawienia wolności od 6 do 5 lat (S).

Podział przepisów prawnych

1. Ius cogens ( przepisy bezwzględnie wiążące)- przepisy imperatywne- przepisy, których działanie nie może być ani wyłączone ani ograniczone lub zmienione wolą stron

art. 13 § 1 k.r.o.

art. 83 § 1 k.c.

art. 119 k.c.

art. 1 § 1 k.r.o.

2. Ius dispositiva ( przepisy względnie wiążące)- przepisy dyspozytywne- to przepisy, które stosuje się tylko wtedy, gdy strony nie uregulowały swych stosunków w odmienny sposób niż to przewiduje dany przepis, a więc wtedy gdy strony nie przyjęły innych postanowień albo nic nie postanowiły w danej kwestii.

art. 642 § 1 k.c.

art. 824 § 1 k.c.

art. 484 § 1 k.c.

art. 41 k.c.

art. 370 k.c.

3. Przepisy ogólne (generalne)- normy prawe, w których adresat jest określony przez wskazanie jego cech (np. każdy człowiek, żołnierz, instytucja państwowa)

art. 684 kp.c

4. Normy szczególne (indywidualne)- to normy, których adresat jest oznaczony nazwą indywidualną, zwykle imieniem własnym

art. 361 k.c.

5. Przepisy nakazujące, zakazujące, dozwalające- treścią dyspozycji normy prawnej jest nakaz, zakaz, dozwolenie

art. 177 §1 kp.c

art. 174 §1 kp.c

art. 1111 §1 kp.c

art. 102 K.RP

art. 170 kp.c

art. 132 §1 kp.c

art. 288 kp.c

art. 642 kp.c

6. Przepisy odsyłające odsyłają do innych przepisów lub reguł

odesłanie systemowe - dany przepis prawny odsyła do jakiś innych przepisów prawnych np. art. 604 k.c.
odesłanie pozasystemowe- określony przepis prawny odsyła do jakiś reguł lub zasad pozaprawnych

7. Przepisy blankietowe- przepisy, które odsyłają do aktów normatywnych, które dopiero mają zostać wydane

8. Przepisy uchylające (derogacyjne)- określają, które z dotychczasowych obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów wchodzących w skład tych aktów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego.

9. Przepisy wprowadzające

10. Przepisy końcowe- zbiorcza nazwa dla przepisów wprowadzających i uchylających, niekiedy znajdują się na końcu rozdziału.

11. Przepisy kompetencyjne- upoważniają organy państwowe do stanowienia określonych decyzji lub dokonywania oznaczonych czynności; mogą określać podmioty właściwe w danej sprawie, procedurę ich postępowania oraz zakres przedmiotowy ich kompetencji

12. Przepisy przejściowe

13. Przepisy dostosowujące

14. Przepisy programowe (finalne, celowościowe)- nie wykazują one, jak powinien zachować się adresat normy, a jedynie wskazują, jaki cel powinien osiągnąć pozostawiając kwestię wyboru środków realizacji tego celu do jego dyspozycji.

Instytucje prawne:

trwałe formy regulacji prawa
spadkobranie
hipoteka
spółka
dzierżawa
spółdzielnia
instytucja małżeństwa,
kupna,
sprzedaży,
własności,
warunkowego zawieszenia kary

Wykład IV, 24 10 2006

TWORZENIE PRAWA, ŹRÓDŁA PRAWA

Formy tworzenia prawa:

prawo stanowione(sens stricto)- normy prawne stanowione są przez określone organy państwa, prawo jest stanowione w drodze jednostronnej decyzji organu państwowego lub instytucji upoważnionej przez taki organ. W przypadku prawa stanowionego prawo przyjmuje formę dokumentu o określonej formie i budowie (tzw. tekst prawny), np. ustawa, rozporządzenie, uchwała
prawo precedensowe- powstaje w drodze decyzji sądowej lub administracyjnej, jeżeli zawartą w tej decyzji normę ogólną uważa się za wiążącą. Obowiązuje w krajach anglosaskich (system common law)- Wlk. Brytania, Irlandia, USA(bez Luizjany, Porto Rico), Kanada (bez Quebek), kraje wspólnoty brytyjskiej; art. 47 §4 kc.
prawo zwyczajowe- zwyczaj prawny; to ustalony jednorodny sposób postępowania, uznany za wiążący przez określoną zbiorowość. Organ państwa nie tworzy prawa, uznaje określone normy za normy prawne
prawo wyznaniowe- organ państwa uznaje za normy prawne określone normy religijne. Normy religijne uzyskują status norm prawnych, np. prawo Islamu w krajach arabskich (źródłem prawa są normy brane bezpośrednio z Koranu), prawo Mojżeszowe w Izraelu
prawo kontraktowe- jest co najmniej dwustronnym aktem prawodawczym. Powstaje w drodze ustawy, gdzie jedną ze stron jest organ państwa. W drodze kontraktualnej tworzy się dziś normy prawa międzynarodowego publicznego. Podpisana wstępnie umowa może być przyjęta w procesie ratyfikacji lub odrzucona ale ni może być zmieniona np. art. 25 ust. 4,5 art. 59 ust. 2 K.RP
prawo międzynarodowe

Akty normatywne w Polsce:

Konstytucja- najważniejszy akt prawny , ustawa zasadnicza
ustawy- akty prawodawcze uchwalone w Polsce przez Sejm za zgoda Senatu, podpisane przez prezydenta Rp
ratyfikowane umowy międzynarodowe
rozporządzenia- to akt normatywny wydany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Rozporządzenie stanowi jedno ze źródeł prawa powszechnie obowiązującego, obok Konstytucji, ustaw oraz ratyfikowanych umów międzynarodowych.
akty prawa miejscowego (terenowego, lokalnego) - specyficzna grupa aktów powszechnie obowiązujących. Posiada wszystkie cechy tych aktów, ale obowiązuje tylko na obszarze działania organu, który wydał dany akt. Wydawane są przez organ samorządu terytorialnego: sejmik województwa, radę powiatu, starostę, radę gminy, wójta, burmistrza czy prezydenta miasta i terenowe organy administracji (wojewodę).
Akty wewnętrzne:

uchwały Rady Ministrów
zarządzenia Prezydenta RP
zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
zarządzenia ministrów
niektóre uchwały Sejmu i Senatu
regulaminy Zgromadzenia Narodowego
niektóre akty innych centralnych organów państwowych

kodeks- akt prawodawczy, którego celem jest całościowe, względnie wyczerpujące i niesprzeczne oraz syntetycznie uregulowanie wybranej strefy życia społecznego, zastępujące dotychczasowe rozproszone akty normatywne;

Kodeks rodzinny i opiekuńczy-(Dz.U.64.9.59 ze zm.) reguluje zagadnienia małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli.

Kodeks cywilny-(Dz.U.64.16.93 ze zm.) normuje zagadnienia ogólne prawa cywilnego, własność i inne prawa rzeczowe, zobowiązania oraz spadki.

Kodeks wykroczeń- (Dz.U.71.12.114 ze zm.) reguluje podstawowe zasady odpowiedzialności oraz zasady wymiaru kar i środków karnych za czyny zabronione, nie będące jednak przestępstwami; zawiera katalog większości typowych wykroczeń oraz odpowiednich do nich sankcji.

Kodeks pracy-(Dz.U.98.21.94 ze zm.)reguluje prawa i obowiązki objęte stosunkiem pracy w odniesieniu do wszystkich pracowników, bez względu na podstawę prawną ich zatrudnienia (w niektórych przypadkach tylko w zakresie nie uregulowanym przez ustawodawstwo szczególne).

Kodeks karny- (Dz.U.97.88.553 ze zm.)reguluje zasady obowiązywania ustawy karnej oraz zasady odpowiedzialności (wina, sprawstwo, podżeganie, pomocnictwo, przygotowanie, usiłowanie, katalog kar i środków karnych oraz zabezpieczających, jak również przepisy dotyczące ich stosowania); zawiera również katalog przestępstw i ustawowe zagrożenia karą.

Kodeks karny skarbowy-(Dz.U.99.83.930 ze zm.) obejmuje prawo karne-skarbowe (sprawy o wykroczenia i przestępstwa skarbowe); jest to pierwsza tego typu kodyfikacja w historii polskiego ustawodawstwa.

Kodeks spółek handlowych-(Dz.U.00.94.1037 ze zm.) zawiera regulacje dotyczące spółek handlowych.

Kodeks morski-(Dz.U.01.138.1545 ze zm.)reguluje stosunki prawne związane z żeglugą morską; zawiera przepisy z zakresu prawa cywilnego morskiego, normy kolizyjne oraz podstawowe przepisy administracji morskiej.

procedura:

Kodeks postępowania administracyjnego-(Dz.U.00.98.1071 ze zm.)- reguluje postępowanie przed organami administracyjnymi w związku z wydawaniem decyzji administracyjnych oraz zaświadczeń, zaskarżenie decyzji administracyjnych do sądu administracyjnego, jak również rozstrzyganie sporów o właściwość.

Kodeks postępowania cywilnego-(Dz.U.64.43.296 ze zm.)reguluje właściwości sądów oraz tryb postępowania przed nimi w sprawach cywilnych.

Kodeks postępowania karnego-(Dz.U.97.89.555 ze zm.) reguluje właściwości sądów oraz tryb postępowania przed nimi w sprawach karnych.

Kodeks karny wykonawczy - (Dz.U.97.90.557 ze zm.)reguluje zasady i tryb wykonywania kar i środków karnych, aresztu tymczasowego, środków zabezpieczających.

Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia - (Dz.U.01.106.1148 ze zm.)reguluje tryb postępowania przed sądami w sprawach o wykroczenia.

rozporządzenia z mocą ustawy- jest to akt normatywny o randze ustawy. W Polsce od 1992 ("Mała Konstytucja") prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy przysługiwało Radzie Ministrów na podstawie uchwalonej (w formie ustawy) przez parlament upoważnienia, regulującego zakres przedmiotowy oraz czas jego obowiązywania.
ustawy zbiorowe

Legitymowane źródła prawa wewnętrznego i umowy międzynarodowe publikowane są w dziennikach (aktach promulgacyjnych) Rzeczpospolitej Polskiej:

Dzienniku Ustaw RP (konstytucja, ustawy, rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia wykonawcze, umowy międzynarodowe)
Monitorze Polskim (uchwały i niektóre zarządzenia)
Dziennikach Urzędowych poszczególnych ministerstw (np. zarządzenia)
Wojewódzkich Dziennikach Urzędowych (rozporządzenia i zarządzenia wojewody, uchwały organów samorządu terytorialnego).

Wykład V, 31 10 2006

PROCEDURA USTAWODAWCZA

Inicjatywa ustawodawcza- jest to takie zgłoszenie projektu ustawy przez upoważniony organ, który zobowiązuje parlament do jego rozpatrzenia. W Polsce zgodnie z Konstytucja inicjatywa ustawodawcza przysługuje: posłom( grupie przynajmniej 15 posłów lub komisji sejmowej), Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów, grupie co najmniej 100000 obywateli mających prawa wyborcze.
,,Czytanie” projektu ustawy- polska procedura przewiduje maksymalnie trzy czytania projektu; jest to praca nad projektem w komisjach sejmowych lub na plenum Sejmu oraz zgłaszanie do niego poprawek

pierwsze czytanie- zaczyna się na posiedzeniu odpowiedniej komisji; kończy się debatą w Sejmie. Sejm może odrzucić projekt ustawy w całości
drugie czytanie- przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy przeprowadzenie debaty oraz zgłoszenie poprawek i wniosków (odbywa się na sali sejmowej)
trzecie czytanie- może odbyć się niezwłocznie, jeżeli w drugim czytaniu projekt nie został skierowany do komisji. Ten etap kończy się głosowaniem

Głosowanie parlamentu

quorum- najmniejsza liczba członków parlamentu, niezbędna do tego, by podejmowane przezeń decyzje były ważne. Quorum potrzebne do zmiany konstytucji RP oraz do uchwalenia ustaw zwykłych wynosi ½ ogólnej liczby posłów
większość:

zwykła- np. może wynosić 150 ,,za”, przy 100 ,,przeciw” i 200 ,,wstrzymujących się”
bezwzględna- jeżeli oddano więcej niż połowę głosów, np. przy 241 głosujących padło 121 głosów ,,za” lub wypowiedziała się połowa + 1 głosująca głosujących np. przy 241 głosujących padło 122 głosów ,,za”
kwalifikowana- większa od bezwzględnej, np. 2/3 wymaganego quorum (do zmiany konstytucji przez Sejm)

Podpisanie przez Prezydenta RP-

veto:

absolutne- powoduje, że dany akt nie staje się aktem obowiązującym
zawieszające- powoduje konieczność ponownego uchwalenia przez parlament, jednak tym razem większością kwalifikowaną 3/5
ludowe (np. Szwajcaria)

Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Zarządza o tym Prezydent. Ogłoszenie ustawy stanowi warunek jej obowiązywania (Vacatio legis—spoczywanie ustawy (czas między opublikowaniem a wejściem w życie)

Rozporządzenia (dekrety) z mocą ustawy

Mają taką samą wagę jak ustawy. W świetle konstytucji RP z 1997 rozporządzenie z mocą ustawy może wydać Prezydent RP na wniosek RM tylko w czasie stanu wojennego, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie. Rozporządzenia te mogą dotyczyć tylko zasad działania organów władzy publicznej w czasie stanu wojennego oraz zakresu ograniczenia w tym czasie wolności i praw człowieka i obywatela (zob. Konstytucja RP z 1997, art. 228 ust.3-5).

OBOWIĄZYWANIE PRAWA CZYLI REGUŁY WALIDACYJNE

Reguły walidacyjne- reguły określające kryteria obowiązywania aktów normatywnych oraz zawartych w nich przepisów prawnych

obowiązywanie prawa w sensie aksjologicznym- obowiązują te normy, które spełniają przyjęte kryteria etyczne (są słuszne, sprawiedliwe, zgodne z określoną moralnością)

zachowanie contra legem
zachowanie praeter legem

obowiązywanie prawa w sensie faktycznym(realnym, behawioralne, socjologiczne)- obowiązują tylko te normy, za których naruszenie organy państwowe pociągają do odpowiedzialności; obowiązują tylko te normy, które są stosowane przez organy państwowe
obowiązywanie prawa w sensie formalnym(normatywnym, systemowym, tetycznym) - obowiązują tylko te normy, które zostały prawidłowo ustanowione i nie zostały uchylone

Prawo obowiązuje wówczas, gdy:

zostało właściwe ustanowione
zostało właściwie ogłoszone (art. 88 §1 K.RP)
nie zawiera postanowień sprzecznych (reguła kolizyjności)
nie zostało uchylone przez inny przepis (reguła derogacyjna)
nie zostało uznane za sprzeczne z Konstytucją, ustawami lub ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi przez Trybunał Konstytucyjny

Wykład VI, 07 11 2006

Reguły kolizyjne:

reguła hierarchiczna- zgodnie z ta regułą norma hierarchiczna wyższa (np. ustawa) uchyla niezgodna z nią normę hierarchicznie niższą (np. rozporządzenie). Reguła ta ma najwyższą moc
reguła chronologiczna- mówi, że akt wydany później uchyla akt wydany wcześniej pod warunkiem, że akt późniejszy ma nie niższa moc prawna niż akt wcześniejszy
reguła merytoryczna- stosuje się ja do norm, których zakresy zastosowania pozostają w stosunku zawierania się (nadrzędności, podrzędności)

Obowiązywanie prawa:

w aspekcie terytorialnym (przestrzennym)

do terytorium państwa zalicza się:

obszar lądowy obejmujący wszelkie wody śródlądowe
to, co znajduje się pod tym obszarem
pas powietrzny nad tym obszarem
morskie wody przybrzeżne (12 mil morskich)
statki morskie, powietrzne i kosmiczne, palcówki dyplomatyczne na terenie obcych państw

w aspekcie czasowym- prawo obowiązuje w okresie od jego wejścia w życie do momentu jego uchylenia
w aspekcie personalnego obwiązywania prawa- prawo obowiązuje wszystkie podmioty (również obcokrajowców) znajdujące się na terenie danego państwa lub statków powietrznych i morskich, z wyłączeniem osób objętych immunitetem dyplomatycznym lub konsularnym i immunitetem krajowym(poselski, pracowników NIK, sędziowski, prokuratorski, adwokacki)

SYSTEM PRAWA

System- to pewna całość złożona z powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów, a dokładniej jest to zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm wysłowionych w tekstach aktów normatywnych i obowiązujących w danym państwie i w określonym czasie.

System prawa-

Do systemu prawa

należą:	nie należą:
- normy prawne: wyprowadzone z przepisów prawnych przy użyciu reguł wykładni normy prawne wywiedzione w drodze wnioskowania	- normy prawne usunięte w wyniku zastosowania reguł kolizyjnych lub derogacyjnych

Rodzaje systemów prawa:

kapitalistyczny
socjalistyczny
kontynentalny (civil law)
anglosaski (common law)

Typowe cechy	System prawa kapitalistyczny	System prawa socjalistyczny
Podstawa ustroju ekonomicznego	Własność prywatna - gospodarka wolnorynkowa	Własność prywatna - gospodarka planowana
Podstawa ustroju politycznego	Demokracja parlamentarna	Dyktatura partii komunistycznej, dla której prawo i instytucje państwowe są jedynie pasem transmisyjnym do wykonywania zadań
Podstaw porządku społecznego	System praw i wolności obywatelskich z wolnością słowa i zrzeszania się	Daleko posunięta negacja podstawowych praw i wolności obywatelskich, a w szczególności wolności słowa i zrzeszania się

Systemów prawa kontynentalny (civil law)	Systemów prawa anglosaski (common law)
Zasada prymatu ustawy	Zasada prymatu ustawy
Oddzielenia tworzenia i stosowania prawa	Brak rozdziału tworzenia od stosowania prawa
Zakaz tworzenia prawa przez sądy	Sądy mogą tworzyć prawo
Odwołanie się do prawa rzymskiego	Brak recepcji prawa rzymskiego

0x08 graphic
Systematyzacja prawa pionowa

0x08 graphic

Systematyzacja pozioma

Prawo dzieli się na różne działy (tzw. gałęzie prawa) obejmujące kompleksy norm regulujące stosunki społeczne tego samego rodzaju np. prawo cywilne, administracyjne, karne

kryterium przedmiotowe- podział prawa ze względu na treść regulowanych stosunków społecznych
kryterium podmiotowe- podział prawa ze względu na podmioty np. stany- szlachta, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopi
kryterium metody regulacji- pełni role posiłkowa wobec kryterium przedmiotowego; wyodrębnić można trzy podstawowe metody regulacji - metoda cywilna, karna i administracyjna

Gałęzie prawa:

prawo konstytucyjne
prawo administracyjne
prawo cywilne(prawo rzeczowe, zobowiązań, spadkowe, handlowe, autorskie, wekslowe, czekowe, międzynarodowe prywatne)
postępowanie cywilne (procesowe i nieprocesowe)
prawo pracy
prawo rodzinne
prawo rolne
prawo karne
prawo finansowe
prawo morskie

0x01 graphic

Wykład VII, 14 11 2006

Prawo administracyjne to prawo publiczne, którego celem jest regulacja procesów administracyjnych w państwie, systemy podmiotów (instytucji), które ten proces realizują a przede wszystkim władczych elementów realizacji tych procesów. Celem prawa administracyjnego jest ochrona interesu publicznego, dobra wspólnego. Do realizacji tych procesów zobowiązani są przede wszystkim

organy administracji rządowej
organy wspólnot samorządu terytorialnego

Zasady prawa to normy należące do systemu prawa, które uznaje się za szczególnie doniosłe, bo wyrażają wartości stanowiące podstawy aksjologiczne określonej gałęzi prawa.

Zasady:

zasada legitymizmu

art. 7 K.RP

Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa.

art. 6 k.p.a

Organy administracji publicznej działają na podstawie przepisów prawa.

zasada prawdy obiektywnej

art. 7 k.p.a

W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.

zasada uwzględnienia interesu społecznego i indywidualnego

art. 7 k.p.a

komunitaryzm, liberalizm

zasada zaufania obywatela do państwa

art. 8 k.p.a

Organy administracji publicznej obowiązane są prowadzić postępowanie w taki sposób, aby pogłębiać zaufanie obywateli do organów Państwa oraz świadomość i kulturę prawną obywateli.

zasada prawa jednostki do informacji

art. 61 K.RP

1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

art. 51 K.RP ust. 1, 2, 3, 4, 5

1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.

2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.

4. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa.

art. 9 k.p.a

Organy administracji publicznej są obowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.

zasada czynnego udziału stron w postępowaniu

art. 10 k.p.a § 1, 2, 3

§ 1. Organy administracji publicznej obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

§ 2. Organy administracji publicznej mogą odstąpić od zasady określonej w § 1tylko w przypadkach, gdy załatwienie sprawy nie cierpi zwłoki ze względu na niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną.

§ 3. Organ administracji publicznej obowiązany jest utrwalić w aktach sprawy, w drodze adnotacji, przyczyny odstąpienia od zasady określonej w § 1.

zasada szybkości postępowania

art. 12 k.p.a § 1, 2

§ 1. Organy administracji publicznej powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia.

§ 2. Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwione niezwłocznie.

zasada ugody administracyjnej

art. 13 k.p.a § 1, 2

§ 1. Sprawy, w których uczestniczą strony o spornych interesach, mogą być załatwiane w drodze ugody sporządzonej przed organem administracji publicznej (ugoda administracyjna).

§ 2. Organ administracji publicznej, przed którym toczy się postępowanie w sprawie, powinien w tych przypadkach podejmować czynności skłaniające strony do zawarcia ugody.

zasada dwuinstancyjności postępowania

art. 78 K.RP

Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.

art. 176 K.RP ust. 1

1. Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

zasada trwałości decyzji

art. 16 § 1 k.p.a

§ 1. Decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana takich decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w kodeksie lub w ustawach szczególnych.

zasada pisemności

art. 14 k.p.a § 1, 2

§ 1. Sprawy należy załatwiać w formie pisemnej.

§ 2. Sprawy mogą być załatwiane ustnie, gdy przemawia za tym interes strony, a przepis prawny nie stoi temu na przeszkodzie. Treść oraz istotne motywy takiego załatwienia powinny być utrwalone w aktach w formie protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji.

zasada sądowej kontroli decyzji

art. 175 ust. 1 K.RP

1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

art. 184 K.RP

Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Wykład VIII, 21 11 2006

Wykład IX, 28 11 2006

WYKŁADNIA PRAWA CZYLI INTERPRETACJA PRAWA

Art. 43. Kodeks postępowania administracyjnego

W przypadku nieobecności adresata pismo doręcza się, za pokwitowaniem, dorosłemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy domu, jeżeli osoby te podjęły się oddania pisma adresatowi. O doręczeniu pisma sąsiadowi lub dozorcy zawiadamia się adresata, umieszczając zawiadomienie w oddawczej skrzynce pocztowej lub, gdy to nie jest możliwe, w drzwiach mieszkania.

Czy doręczenie zastępcze można uznać za skuteczne, jeśli adresat wyjechał na stałe za granicę?
Czy doręczenie będzie skuteczne, jeśli pismo odbierze lokator lub sublokator?
Czy doręczenie będzie skuteczne, jeśli domownik lub dozorca lub sąsiad są przeciwnikami adresata w sprawie, której dotyczy pismo?
Czy teściowa, która nie jest zameldowana w mieszkaniu adresata będzie traktowana jako domownik?
Czy osoba dorosła to tyle samo co osoba pełnoletnia?
Ile razy trzeba stwierdzić nieobecność adresata w domu aby skorzystać z doręczenia zastępczego przewidzianego w art. 43 kpk.?
Czy można doręczyć pismo dorosłemu domownikowi w trybie art. 43 poza mieszkaniem adresata, np. w jego miejscu pracy albo na ulicy?
Czy można doręczyć pismo dozorcy domu choć dorosły domownik lub sąsiad są obecni w domu?
Czy można uznać zawiadomienie za skuteczne, jeżeli na drzwiach nie zostanie umieszczone zawiadomienie?
Od jakiego momentu adresat może liczyć termin 14 dni do wniesienia odwołania? Od momentu oddania pisma do rąk domownika, sąsiada czy dozorcy czy od momentu faktycznego otrzymania pisma przez adresata?

W znaczeniu pragmatycznym - sam proces wykładni czyli zespół czynności zmierzający ustalenia właściwego przepisu prawnego
W znaczeniu apragmatycznym - chodzi o rezultat danego procesu umożliwiającego właściwe stosowanie przepisu prawnego

Źródła wątpliwości przepisów prawa:

racje lingwistyczne
racje systemowe
racje funkcjonalne

Etapy wykładni prawa:

etap wstępny- ustalenie czy przepis prawny budzi wątpliwości, gdzie budzi te wątpliwości, czy należy go zinterpretować, a jeśli nie to gzie jest nie spójność
ustalenie właściwego znaczenia przepisu prawa- odwołanie do różnego typu rodzaju dyrektyw wykładni
kolizja interpretacyjna
sformułowanie kolizji interpretacyjnej

Podział wykładni prawa ze względu na:

moc wiążącą

wykładnia autentyczna- formalna wykładnia dokonana przez samego prawodawcę tj. ten sam organ, który ustanowił prawo, sam je interpretuje; korzysta z niej minister finansów
wykładnia legalna- dokonywana przez organ, który z mocą prawa uzyskał kompetencje do prowadzenia interpretacji o mocy powszechnie obowiązującej
wykładnia operatywna- dokonywane przez sądy i organy administracyjne w toku rozstrzygania indywidualnych spraw (karnych, cywilnych, administracyjnych) z zakresu prawa pracy, prawa rodzinnego itp.,
wykładnia doktrynalna- dokonywana przez przedstawicieli nauk prawnych (naukowców, prawnuków); nie jest wiążąca, odwołujemy się do niej najczęściej

na zakres (str. 165)

liberalna - dosłowna, reguły językowe wyznaczają tylko jeden sposób wyznaczania normy, rozumienie danej normy
zwężająca - polega na przypisaniu normie większego zakresu
rozszerzająca - polega na przypisaniu normie szerszego zakresu

stosunek do obowiązującego prawa

zgodna z prawem
wykraczająca poza prawa
sprzeczna z prawem

Dyrektywy wykładni i ich rodzaje

językowa
systemowa

Wykład X, 05 12 2006

Wykładnia prawa c.d.

Domniemania interpretacji:

Jeżeli nie udowodni się czegoś innego, to przyjmuje się (domniemuje się ) że:

norma prawna jest zgodna z konstytucją
norma niższego rzędu jest zgodna z normą hierarchicznie wyższą
prawodawca stanowi prawo w sposób racjonalna

nie stanowi norm sprzecznych
nie stanowi norm zbędnych
dąży do społecznie aprobowanych celów
liczy się z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji
dysponuje najlepszą wiedzą empiryczną

Dyrektywy preferencji:

pierwszeństwo wykładni językowej oraz pomocniczości wykładni systemowej i funkcjonalnej(str.182)
tylko ważne racje uzasadniają odstąpienie pierwszeństwa wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej

Materiały interpretacyjne:

akty normatywne
orzecznictwo sądowe
doktryna prawnicza (literatura naukowa, komentarze, glosy, podręczniki)
materiały przygotowawcze (sprawozdania komisji legislacyjnych, materiały z obrad parlamentu, komisji parlamentarnych, rządowych)
projekty ustaw i innych aktów normatywnych
materiały komparatystyczne (obce teksty prawne, orzecznictwo i doktryny)

* wyniki ekspertyz naukowych i opinie biegłych

* wiedza specjalistyczna, nieprawnicza

Teoria argumentacji

model subsumpcyjny (sylogistyczny)- uzasadnienie przyjmuje postać wyprowadzania określonych następstw przyjętych z przesłanek na podstawie złożonych reguł inferencyjnych (reguł wnioskowania)
model argumentacyjny (dyskursywny)- wymiana argumentów uzasadniających daną tezę: argumenty ,,pro” i ,,contra”. Dokonywanie ocen argumentów. Tylko wyjątkowo sprowadza się do zbioru prostych operacji logicznych.

Najważniejsze argumenty w uzasadnieniach prawniczych:

normy prawne
orzecznictwo sądowe
poglądy doktryny prawniczej
reguły egzegezy(interpretacyjne, kolizyjne, wnioskowań prawniczych)
reguły i zasady pozaprawne
opinie ekspertów i twierdzenia naukowe

Reguły wnioskowań prawniczych i toposy(topiki, argumenty)m prawnicze:

argumentum a simile- wnioskowanie z podobieństwa lub analogii (do ustawy-analogia legis, do prawa-analogia iuris), jeżeli dany fakt nie został unormowany przez przepisy prawne.

Np. 1) termin wniesienia pisma procesowego jest zachowany, gdy osoba uwięziona przed upływem terminu złożyła pismo w zarządzie więzienia

2) do użytkownika wieczystego można stosować przepisy o własności

3) do ugody zawartej w sprawie karnej wolno stosować przepisy o ugodzie w postępowaniu cywilnym.

Argumentum a contario- wnioskowanie z przeciwieństwa- zakaz stosowania podobnych lub takich samych konsekwencji prawnych do sytuacji, które są do siebie podobne. Gdy w kontekście danego przepisu prawnego występują zwroty typu ,,wyłącznie”, ,,jedynie”, ,,tylko”, to należy zastosować wnioskowanie z przeciwieństwa, ponieważ użycie tych zwrotów sugeruje, iż intencja prawodawcy było ograniczenie danej normy wyłącznie do faktów w niej wskazanych. W prawie cywilnym dopuszczalna jest analogia, jednakże w prawie karnym i skarbowym uznaje się analogię za niedopuszczalną (za niedopuszczalną uważa się analogię na niekorzyść oskarżonego, nie ma bowiem żadnych przeszkód żeby stosować analogię na korzyść oskarżonego).

Argumentum a fortiori

jeżeli A, to tym bardziej B
wnioskowanie z większego na mniejsze- komu wolno jest więcej, temu tym bardziej wolno jest mniej(jeżeli sąd może kogoś pozbawić władzy rodzicielskiej, to tym bardziej może tą władzę ograniczyć)
wnioskowanie z mniejszego na większe- jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej

Reguły instrumentalnego zakazu i nakazu- jeżeli obowiązuje określona norma, to tym samym nakazane jest czynienie wszystkiego, co jest przyczynowo konieczne do realizacji tej normy.

Argumentum a coherentia- warunek racjonalności każdej argumentacji

Res iudicata pro veritate habetur - rzecz osądzona powinna być uważana za prawdziwą

Ne ultra petita partium - sądy i inne organy stosujące prawo są związane żądaniami stron

De minimis non curat praetor - argument usprawiedliwiający odmowę wszczęcia jakiegoś postępowania powołaniem się na błahość sprawy

Nemo plus iuris transfere potest quam ipse habet - nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada

Impossibilium nulla obligatio est - nie jesteśmy zobowiązani do świadczeń niemożliwych

Favor legitimas - prawo sprzyja temu co legalne

Ex iniuria ius non oritur - z działań bezprawnych nie może powstać prawo

Zasada proporcjonalności - środki naszych działań musza być dostosowane do celów, które przy ich pomocy staramy się realizować

Zakaz nadużywania prawa - art. 5 k.c. - Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Ignorantia iuris nocet, non excusat - nieznajomość prawa szkodzi i nie stanowi usprawiedliwienia

Iura scripta vigilantibus -

Nullum crimen, nulla poena sine lege- nie ma kary bez (przepisu) prawa; zasada prawna, w myśl której czyn tylko wtedy może podlegać karze, jeśli przewiduje ją wydany uprzednio przepis prawny; żaden czyn nie może być poczytany za przestępstwo, jeżeli prawo nie uważa go za takie.

Zasada prawa do sądu

Zasada niezawisłości sądów

Nemo iudex in causa sua - nikt nie może być sędzią we własnej sprawie

Audiatur et altera pars - wysłuchaj również drugą stronę

Praesumptio boni viri - domniemanie dobrej wiary

In dubio pro reo - wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść strony nie obciążonej ciężarem dowodu

In dubio pro libertate - w razie wątpliwości na korzyść wolności

Lex retro non agit - prawo nie działa w wstecz

Lex iniusta non est lex - prawo niesłuszne nie jest prawem

Wykład XI, 12 12 2006

PODMIOTY PRAWA

Ten kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki (zdolność prawa)

Osoby fizyczne- ludzie (podmiotowość naturalna)

Osoby prawne- różne jednostki organizacyjne, podmioty wykreowane i skonstruowane przez prawodawcę (podmiotowośc nie jest naturalna lecz stworzona przez prawo).

0x08 graphic
Człowiek staje się podmiotem prawa dopiero w chwili narodzenia.

Zdolność do czynności prawnych- zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.

Pełna	Ograniczona	Brak

Powyżej 18 roku życia	13-18 lat	Poniżej 13 roku życia

	Częściowe ubezwłasnowolnienie sądowe	Całkowite ubezwłasnowolnienie sądowe

Obywatel- osoba fizyczna, przebywająca na terytorium określonego państwa, związana z nim trwałym węzłem prawnym. Obywatelstwo nabywa się przez:

urodzenie(prawo krwi, prawo ziemi)
nadanie (wyjątkowo)

Cudzoziemiec- osoba fizyczna, która nie ma obywatelstwa państwa, na terenie którego przebywa

Korporacje- osoby prawne, które realizują wspólne cele swoich członków np. stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe

Zakłady- osoby prawne, które opierają się na wyodrębnionym majątku np. fundacje, spółki akcyjne, przedsiębiorstwa państwowe, banki

Skarb Państwa- specjalna państwowa osoba prawna, substrat państwa, wykorzystuje uprawnienia właścicielskie w imieniu państwa

Przedsiębiorstwa państwowe- państwowa osoba prawna, samodzielny, samorządny, samofinansujący się podmiot, prowadzący działalność na zasadach racjonalnej gospodarki i rachunku ekonomicznego

Spółdzielnie- korporacyjna osoba prawna, dobrowolne zrzeszenie osób o zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólna działalność

Banki- samodzielne i samofinansujące się jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną. W Polsce system bankowy jest dwustopniowy: I NBP II Banki Handlowe

Spółki- prawna forma współdziałania podmiotów dla osiągnięcia wspólnego celu, najczęściej gospodarczego; spółki: akcyjne, z o.o., jawne, partnerskie, mieszane, komandytowa

Fundacje- forma prawna organizacji pozarządowej, której istotnym substratem jest kapitał przeznaczony na określony cel oraz statut zawierający reguły dysponowania tym kapitałem. Fundacje są po stowarzyszeniach drugą co do popularności formą prawną wśród organizacji pozarządowych. Fundacja jest zakładem (osobą prawną typu zakładowego), a więc - w odróżnieniu od np. stowarzyszeń, związków zawodowych, partii, samorządów zawodowych i innych korporacji - nie ma członków (jest bezosobowa).

Stowarzyszenia- dobrowolne, samorządowe, trwałe zrzeszenia o celach niezarobkowych

Partie Polityczne- dobrowolna organizacja społeczna stawiająca sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególności przez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwowej i sprawowanie władzy

Związki zawodowe- dobrowolna i samorządowa organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych

Związki pracodawców- samodzielne i niezależne zrzeszenia, których celem jest reprezentowanie interesów członków.....

Związki wyznaniowe- kościoły i organizacje wyznaniowe działające w celu zaspokojenia potrzeb religijnych wyznawców

Organy państwa nie mające odrębnej osobowości prawnej: Sejm i Senat, RM, Prezydent RP, Ministrowie, prezes RM, terenowe organy administracji państwowej, sądy i trybunały, NIK, rzecznik praw obywatelskich.

Wykład XII, 19 12 2006

DOWODY PRAWNICZE

Art. 227 kpc.

Przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

Fakty- ustala się

Twierdzenie o faktach - dowodzi się

Twierdzenie ogólne - nie dowodzi się

Fakty powszechnie znane (notoryjne) - nie wymagają dowodzenia

Dowodzić- uzasadniać twierdzenie o faktach przy wykorzystaniu wiedzy empirycznej

Nie wymagają dowody:

fakty powszechnie znane (notoryjne)
fakty znane z urzędu
fakty przyznane przez stronę
treść norm prawnych (sąd zna prawo)

Ciężar dowodu

kto powinien przedstawić dowody (ciężar dowodu w sensie subiektywnym, formalnym)
kto poniesie ryzyko nie udowodnionych określonych twierdzeń (ciężar dowodu w sensie obiektywnym, materialnym)

Art. 6 kc.

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Art. 415 kc.

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Wyjątki

- domniemania prawne

Art. 62. kro. § 1. Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.

§ 2. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża.

§ 3. Domniemania powyższe mogą być obalone tylko na skutek powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

Art. 85. kro. § 1. Domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z matką dziecka nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka.

Art. 341. kc. Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.

Art. 1025. kc. § 2. Domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, jest spadkobiercą.

- domniemania faktyczne - np. księgowość była prowadzona prawidłowo, jeżeli wyrywkowo przeprowadzona kontrola nie wykazała żadnych błędów

Reguły dowodu prima facie - reguły ustanowienie przez sąd, które pozwalają wnioskować z faktu, iż nastąpiła szkoda o tym, że szkoda wystąpiła z winy tego, kto ją wyrządził dlatego, iż wniosek taki nasuwa się z oczywistością już na pierwszy rzut oka.

W postępowaniu karnym

zasada domniemania niewinności oskarżonego - ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu
zasada in dubio pro reo - wszelkie wątpliwości co do winy oskarżonego należy rozstrzygnąć na korzyść oskarżonego

Rodzaje dowodów prawniczych:

dowód w sensie uzasadnienia- zespół twierdzeń dowodowych, z których przy pomocy określonych reguł dowodowych wyprowadza się twierdzenie o fakcie sprawy, dowód bezpośredni, pośredni, poszlakowy
dowód w sensie czynnościowym- zespół czynników, które przeprowadza organ procesowy, by uzyskać informację o faktach sprawy: przesłuchanie świadków, biegłych, stron, dokonanie oględzin, dokumenty, badanie krwi, ustalanie DNA, nagrania audiowizualne

Ocena dowodów

zasada swobodnej oceny dowodów, która stanowi fundament systemu procesowego
zasada logiki
zasada nauki i techniki
zasada doświadczenia życiowego

Kryteria ustalania prawdy w procesie:

domniemanie prawne
rzecz osądzona (zasda res iudicata pro veritate habetur - sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą; wyrok sądu uważa się za prawdę)
zasada formalizmu procesowego
zakaz reformationis in peius(zakazu zmiany rozstrzygnięcia na niekorzyść skarżącego)
zakaz dowodowy

Formy procesu

kontradyktoryjna- spór stron przed bezstronnym sądem
inkwizycyjna- strony przekazują sądowi te informacje, które on uznaje za niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy

Postępowanie odwoławcze