• Zobowiązania

• Pojęcie i podział zobowiązań.

Zobowiązanie(obligatio)- to stosunek prawny między dwiema lub więcej osobami, na podstawie którego jedna osoba zwana dłużnikiem (debitor) jest zobowiązana do świadczenia wobec osoby drugiej zwanej wierzycielem.(creditor)

___________________________________________________________________________

• Rys historyczny:

Najdawniej istniały stosunki odpowiedzialności, jedna osoba miała władztwo nad drugą.

Genezy odpowiedzialności należy upatrywać się w deliktach.

Zobowiązania wzięły się od sankcji, dawniej załatwianej za pomocą krwawej zemsty. Później wkroczyło państwo=do zawładnięcia osobą potrzeba manus iniectio (wydane przez organ sądowy)Można było dobrowolnie się wykupić- damnum decidere. Najpierw płacono w bydle- pecus, później w pieniądzu- pecunia. Jeśli sprawca zaproponuje, to pokrzywdzony musi przyjąć.

Stopniowo do odpowiedzialności deliktowej upodabnia się odpowiedzialność oparta na akcie prawnym

Akty prawne tworzące odpowiedzialność- były formalne( per aes et libram [i związane z nimi zastrzeżenia słowne=nuncupationes] oraz stipulatio i sponsio) i nieformalne(np.mutuum)

W dawnym prawie- to tylko stosunki społeczno- ekonomiczne między ludźmi

Prawo klasyczne- zobowiązanie to węzeł prawny.( vinculum iuris)

Definicja z Instytucji Iustyniańskich:

OBLIGATIO EST IURIS VINCULUM, QUO NECESSITATE ADSTRINGIMUR ALCICUIUS SOLVENDAE SECUNDUM NOSTRAE CIVITIS IURA. ( ZOBOWIĄZANIE JEST WĘZŁEM PRAWNYM, KTÓRY NAS ZMUSZA DO ŚWIADCZENIA PEWNEJ RZECZY, WEDLE PRAW NASZEGO POAŃSTWA)

Węzeł prawny- to koncepcja powstała w toku długiej ewolucji.

• Na początku zobowiązania łączy się ściśle ze źródłami zobowiązań- czyli zdarzeniami

Czynności niedozwolone czynności dozwolone-

• Sprawca by uniknąć zemsty- nagradza szkód - Wymiana dóbr gospodarczych spowodowała

• Gdy sam nie może to przedstawia inną osobę powstanie uroczystej pożyczki pieniężnej(nexum)

Która ma obowiązek wynagrodzenia(ręczyciel) Gdy nie mogli zwrócić-to więzieni. Aż do:

Przez przysięgę, lub uroczyste przyrzeczenie lex Poetelia Papiria z 326r. p.n.e.-zakaz więzienia,

Czyli usuwa materialny węzeł łączący wierzyciela i dłuż.

________________________________________________________________________

Dług-(debitum)

to obowiązek prawny nałożony na pewną osobę w kierunku wykonania pewnego świadczenia.

Gdy ten element niezrealizowany, to:

_________________________________________________________________________

Odpowiedzialność-

• stanowi podstawę uprawnienia wierzyciela do dochodzenia pretensji u tego, kto za dług odpowiada. ( dłużnik, bądź ręczyciel, w pewnych wypadkach- przedmiot oddany w zastaw)

ZOBOWIĄZANIE= DŁUG +ODPOWIEDZIALNOŚĆ Ale:

ZOBOWIĄZANIE= DŁUG- przy zobowiązaniach naturalnych

ZOBOWIĄZANIE= ODPOWIEDZIALNOŚĆ-( wtedy gdy ustanawia się zastaw lub porękę)

1. Istota i treść zobowiązania

Istota-(wg.Paulusa)- nie polega na tym, żeby jakiś przedmiot lub służebność uczynić naszą własnością, ale by zmusić osobę do dania nam czegoś , do czynienia, lub do świadczenia.

Dare facere praestare

Przeniesienie prawa Spełnienie czegoś przez dług- Wzięcie na siebie odpowiedzialności,

Własności żnika na rzecz wierzyciela(też znaczenie tego co nie polega na dare -

sporne

Obejmuje non facere) znaczenie!!!

W Rzymie zobowiązania cechował bardzo silny charakter osobisty.

Dlatego też niedopuszczalne było zastępstwo bezpośrednie i umowy na rzecz osób trzecich

Ciekawostka:termin obligari odnosił się pierwotnie do zobowiązań prawa cywilnego, a w ius honorarium i rozporządzeniach cesarskich- częściej :actio teneri

Cechy odpowiedzialności:

• Była w zasadzie nieograniczona, choć z czasem:

• Możliwe ograniczenia do wysokości majątku dłużnika w chwili wyroku( in id quod facere potest)Unika tak infamii i egzekucji osobistej.

• Za cesarstwa- beneficium competentiae-odciągnięcie od zasądzenia niezbędnych do życia przedmiotów. Uprawnieni byli najczęściej krewni, patron, małżonkowie, wspólnik, darczyńca, żołnierz.

• Warto dodać jeszcze jedną cechę. W ramach postępowania formularnego zobowiązania były indywidualizowane głównie przez actiones. W formułach procesowych znajdowała się podstawa i istotna treść zobowiązania. Ale ten ścisły związek- actio z obligatio został odrzucony w postępowaniu kognicyjnym.

Treść- to prawo żądania ze strony wierzyciela pewnego zachowania się od dłużnika.

Jest to stosunek osoby do osoby, więc jest względne, bo odnosi się do ściśle określonych podmiotów.

• W przeciwieństwie do prawa rzeczowego!

• Druga różnica występuje w postępowaniu sądowym, w odróżnieniu powództw. Skargi rzeczowe- actionem in rem , od skarg osobowych- actionem in personam! Pierwsze-przeciw osobie naruszającej prawo innej osoby do rzeczy. Drugie - osobie przeciw dłużnikowi, który się czegoś zobowiązał i nie wypełnia!

2. Podział zobowiązań

• ZE WZGLĘDU NA:

Źródło powstania naturę prawną stosunku sankcję(skuteczność zobowiąz. Obligacyjnego w obliczu prawa)

Dawniej źródłem były czynności: dozwolone niedozwolone Nowa nazwa w epoce prawa klasycznego: kontrakty delikty wg. Gajusa: kontrakty delikty inne przyczyny(quasi-contractus i quasi-delictus)=też u Justyniana! Kontrakty-umowy,które za względu na swą podstawę formalną(causa) uznaną przez prawo są zaskarżalne. Quasi-contractus- czynności, które są zaskarżalne w obliczu prawa z tego powodu, iż są zdarzeniami podobnymi do umów(ale nie umowami!) Delicta-przestępstwa prywatnoprawne-normowane przez ius civile(np.kradzież,zniewaga,etc.) Quasi-delicta- Nie są przestępstwami,ale charakterem zbliżają się raczej do przestępstw niż do umów.

Jednostronne(obligationes unilaterales)-w stosunku obowiązkowym jedna strona jest wyłącznie wierzycielem, a druga strona wyłącznie dłużnikiem.(np.pożyczka) Dwustronne(obligationes bilaterales)- w stosunku obowiązkowym obie strony są równocześnie względem siebie uprawnione i zobowiązane!(wzajemny, synallagmatyczny)Podział: doskonałe(obligationes bilaterales eaquales)-Strony na mocy powstałego stosunku obowiązk. są równocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami(np. kupno-sprzedaż) niedoskonałe(inaequales)- gdy podczas zobowiązania jednostronnego dłużnik uzyskuje pretensje do swojego wierzyciela. Nie wynika ona z właściwego stosunku obowiązkowego, ale z okoliczności późniejszej, często przypadkowej. Zobowiązanie pierwotne jest nadal jednostronne, ale dłużnik uzyskuje stosunek o pewnym odrębnym charakterze. W praktyce: Wierzyciel dochodzi praw za pomocą powództwa skierowanego bezpośrednio(actio directa), a dłużnik jeśli ma pretensje do wierzyciela- za pomocą powództwa przeciwnego(actio contraria)

Cywilne-można dochodzić jego zobowiązania w drodze sądowej. Wierzyciel może dochodzić zrealizow. Jego prawa za pomocą roszczenia procesowego-actio Naturalne- są niezaskarżalne. Podział na 2 kategorie: Zobowiązania naturalne od chwili powstania: zobowiązania kontraktowe niewolników. Mimo, że niewolnik to przedmiot prawa, to jego zobowiązania mają jakiś charakter prawny! Zobowiązania kontraktowe zawierane pomiędzy synem podległym władzy ojcowskiej, a głową rodziny. Także między ojcem, a innymi przynależącymi do tego domu. Zobowiązania z tytułu pożyczki pieniężnej zaciągniętej przez syna pozostającego pod władzą ojca. Na podstawie Senatus Consultum Macaedonianum (Macedo zabił ojca, żeby mieć spadek na spłatę długów. Senat wówczas zabronił udzielania pożyczek synom pozostający pod władzą ojca. Więc gdy ktoś pożyczył takiemu synowi, to nie mógł dochodzić roszczeń, bo syn przedstawiał zarzut-exceptio i oddalał powództwo. Ale gdy zwrócił z własnej woli, to według prawa zwrócił dług należny i nie mógł żądać zwrotu tego. Zobowiązania niedojrzałego zaciągnięte wobec osób trzecich bez upoważnienia opiekuna, ale tylko gdy niedojrzały istotnie wzbogacił się na podstawie tego aktu prawnego. Zobowiązania które dopiero później stały się naturalnymi.(Czyli pochodne zobowiązań cywilnych) zobowiązania osób popadłych w capitis deminutio *)

*) Cechy zobowiązań naturalnych:

• Nie rodzą skargi, ale wywołują skutki prawne.

• Najważniejszy skutek to: W razie wypełnienia zobowiązania nie można żądać zwrotu tego, co świadczono! Choćby nawet świadczono wskutek pomyłki, bowiem dług istnieje! Tego rodzaju świadczenia wierzyciel ma prawo zatrzymać - Solutio retentio

• Może być przedmiotem constitutum debiti proprii- zobowiązania powtórnego do wykonania świadczenia w drodze Nieformalnej umowy. Nadaje się do NOWACJI(odnowienia), KOMPENSACJI(potrącenia), może być zabezpieczone przez porękę lub zastaw.

• Stanowiły zobowiązania osób podległych władzy( tzn. niewolników, dzieci) Też zobowiązania wobec takich osób. Ponadto mogły istnieć między osobami podległymi tej samej władzy.

Warto dodać jeszcze jeden podział ze względu na zakres uznania sędziego:

• Skargi ścisłe.

Przede wszystkim condictio.

• Skargi swobodniejsze

Należą do nich iudicia bonae fidei. Dający sędziemu najszersze uprawnienia. Na początku tworzył je pretor jako podstawę zobowiązania. Elementy etyczne stały się z biegiem czasu prawnymi. . Chroniły przede wszystkim kontrakty konsensualne. Nigdy nie sformułowano wyczerpującej listy tych reguł. Najważniejsze to pacta adiecta- uwzględnienie dodatkowych świadczeń.

Podział ze względu na rozmiar uznania sędziego (zależał od typu actiones w postępowaniu formularnym) Kolejność zaczynając od najmniejszej swobody.

• - certa pecunia. Zasądzenie na daną kwotę.

• Inne poza pieniężnymi certae- o przekazanie na własność rzeczy, gdzie można było zasądzić tylko na wartość pieniężną rzeczy.

• Certam rem reddere- zasądzenie na zwrot rzeczy z pewnymi świadczeniami ubocznymi(np.pożytkami)

• Restituere- wierzyciel musi być tak zaspokojony jakby otrzymał świadczenie w oznaczonym czasie lub jakgdyby nie popełniono deliktu.

• Quanti ea res (erit) lub quanti (actor) interfuit- pierwsze- zasądzenie opiewa na obiektywną wartość świadczenia dla jakiegokolwiek uprawnionego. Drugie- dla konkretnego uprawnionego.

• Incertum- sędzia swobodnie ocenia przedmiot

• Z dodatkiem ex fide bona- cały stosunek obligacyjny swobodnie uznany przez sędziego.

3. Przedmiot zobowiązania

1. Jakie przedmiot musi spełniać wymogi?

• Musi być dozwolone (zgodne z prawem i dobrymi obyczajami)

• Musi być przedmiotowo obiektywnie możliwe! Impossibilium nulla est obligatio. Jednak jest ważne nawet, gdy jest subiektywnie niemożliwe.

• Musi być oznaczone. Przedmiot musi być oznaczony indywidualnie( certa res) przy zobowiązaniach opartych na dare. Natomiast opiewa na incertum, gdy ma polegać na pewnym działaniu(facere)

• Świadczenie musi posiadać pewną wartość majątkową Bo zawsze przedmiot świadczenia musi być oszacowany przez sędziego na sumę pienie żną.

*) przy stypulacji- świadczenie, które stanowi przedmiot zobowiązania musi być stypulowane wierzycielowi, a nie osoby trzeciej. Zasada: Nemo alteri stipulari potest.

• Zakazane na rzecz osób trzecich. Np. stypulacja według zasady: alteri stipulari non potest. Choć z biegiem czasu dopuszcza się wyjątki.

• W prawie klasycznym. Nieważne zobowiązanie do świadczenia po śmierci jednej ze stron. (w szczególności na rzecz spadkobiercy) ab heredis persona obligationem incipere non posse(zobowiązanie nie może wziąć początku od osoby spadkobiercy)

2. Zobowiązania specyficzne i gatunkowe.

Jest to podział ze względu na przedmiot:

Zobowiązanie specyficzne(species)( u Litewskiego= indywidualne) -kiedy przedmiot świadczenia jest oznaczony indywidualnie.

Zobowiązanie gatunkowe- przy przedmiotach oznaczonych gatunkowo(genus), wedle cech rodzajowych.

Wydzielenie z gatunku przysługuje dłużnikowi, który może wybrać rzecz gatunkowo najgorszą.

Różnica między tymi 2 typami zobowiązań przejawia się w razie niemożności spełnienia zobowiązania:

• Skoro zaginie rzecz oznaczona specyficznie, to dłużnik jest zwolniony od spełnienia zobowiązania, bo jest ono niemożliwe. W myśl zasady: species perit ei cui debetur

• Gdy zginie rzecz oznaczona gatunkowo wskutek przypadku, dłużnik nie przestaje być zobowiązany, bo jest ono nadal możliwe.(np. inna rzecz z tego gatunku). W myśl zasady: genus perire non censetur.

Zobowiązanie przemienne( alternatywne)-gdy jedno zobowiązanie obejmuje kilka świadczeń(przedmiotów świadczenia) Przy czym spełnienie jedno z tych zobowiązań zwalnia całkowicie dłużnika od zobowiązania.

W myśl zasady-plures in obligatione unum in solutione Prawo wyboru przysługuje dłużnikowi. Zobowiązanie przemienne nie gaśnie tylko przez oświadczenie dłużnika, ale przez zwyczajne świadczenie.

Wierzycielowi przysługuje prawo wyboru- tylko gdy mu je wyraźnie zastrzeżono.

Prawo wyboru wierzyciela(przez dłużnika) - gaśnie w momencie wniesienia powództwa.

Upoważnienie przemienne( facultas alternativa)- gdy zobowiązanie opiewa na jedno tylko świadczenie, dłużnikowi jednak wolno zastąpić należne świadczenie przez inne

W myśl zasady: Unum est in obligatione duo in solutione

Różnice-ma znaczenie w przypadku niemożności świadczenia:

Zobowiązanie alternatywne- gdy jedno z dwu świadczeń staje się niemożliwe, dłużnik jest zobowiązany wypełnić pozostałe świadczenie.

Zobowiązanie z upoważnienia przemiennego-gdy świadczenie staje się niemożliwe, to dłużnik jest wolny od zobowiązania!!!

Zobowiązanie podzielne-gdy przedmiot świadczenia jest podzielny- tzn. świadczenie może być spełnione częściowo bez zmiany swej istoty i wartości.

Z reguły przedmiotami takimi są rzeczy zamienne- np. pieniądz, zboże.

Zobowiązanie niepodzielne-Nie może być zrealizowane bez zmiany swej istoty i wartości.

Z reguły są to zobowiązania opiewające na działanie lub zaniechanie Wierzyciel nie jest zobowiązany do przyjęcia takiego częściowego zobowiązania! Mogą stać się podzielne:

Gdy dłużnik będzie zobowiązany ,w miejsce niepodzielnego świadczenia, do wynagrodzenia szkody oznaczonej pieniężnie.

• Do świadczeń ubocznych należą odsetki.

Odsetki- (usurae)- wynagrodzenie za używanie cudzych rzeczy zamiennych( cudzego kapitału), obliczone w rzeczach tego samego rodzaju wedle ilości i czasu.

Mają charakter dodatkowy(akcesoryjny) - dzielą one los zobowiązania głównego i istnieją tak długo, jak istnieje zobowiąz. Główne.

W prawie rzymskim istnieją przy czynnościach dobrej wiary(negotia bonae fidei)- powództwo o kapitał i odsetki jest jedno.(zasada: Umowy dodatkowe są włączone do czynności dobrej wiary-pacta adiecta bonae fidei negotiis insunt)

• Zobowiązanie do odsetek może być ustalone przez:

Przez umowę- wtedy do uzasadnienia odsetek była potrzebna odrębna stypulacja odsetek( przy czynnościach prawa ścisłego)

Na mocy przepisu ustawy- np. odsetki zwłoki przy czynnościach dobrej wiary.

Ograniczenia wysokości odsetek - celem ochrony dłużników. Ustalano więc ustawową stopę procentową

• Wedle prawa XII tablic: od 1 asa( 12 uncji) można pobierać 1 uncję( rocznie 8⅓ % jako odsetki)

• Z końcem republiki- najwyższa stopa procentowa wynosi 1% miesięcznie( czyli 12 % rocznie)

• Justynian ustalił najwyższą stopę procentową o połowę niższą ( 6% rocznie). Ale kupcy mogli pobierać 8% roczni, a osoby dostojne tylko 4% rocznie.

• Należne odsetki nie mogły przekraczać wysokości kapitału- nie można zaskarżyć więc większej od kapitału sumy odsetek,

• Niedozwolone było pobieranie odsetek od zaległych odsetek od zaległych odsetek.

Miejsce świadczenia-to miejsce na którym dłużnik ma świadczyć, a wierzyciel świadczenie przyjąć.

Zależy od:

• Umowy stron

• Natury świadczenia

• Bądź wynika z towarzyszących okoliczności.

Interesse loci - różnica między wartością świadczenia, gdy dłużnik świadczy na innym miejscu, aniżeli w miejscu świadczenia.

Dłużnik może świadczyć w każdym dogodnym miejscu, jeżeli miejsce świadczenia nie zostało określone.

Wyjątek!- Gdy dłużnik staje się pozwany, to właściwym miejscem świadczenia staje się to miejsce w którym nastąpiło stwierdzenie sporu(litis contestacio)

Czas świadczenia- termin w jakim dłużnik winien wykonać świadczenie.

Gdy wynikał z umowy stron lub ze szczególnych okoliczności- to wierzyciel nie może domagać się wcześniejszego wykonania zobowiązania, natomiast dłużnik mógł w razie wątpliwości wcześniej wypełnić żądanie

Gdy nie oznaczono terminu świadczenia- wierzyciel może domagać się wykonania natychmiast, dług bowiem zapada- jest płatny natychmiast. W myśl zasady: quod sine die debetur, satim debetur

4. Zmiany w przedmiocie świadczenia

1. Wynagrodzenie szkody.

Zmiana przedmiotu świadczenia—może nastąpić na skutek niemożliwości wykonania pewnego świadczenia z przyczyn :

FAKTYCZNYCH PRAWNYCH

Pierwotnie W wyniku późniejszych

(sprzedaż rzeczy okoliczności

nieistniejącej lub wy- Wtedy przedmiot jętej z obiegu) może ulec zmianie, bo trzeba

wynagrodzić szkodę

Podstawą wynagrodzenia szkody jest dopuszczenie się przestępstwa-(delictum) , bądź nie wypełnienie obowiązku ustawowego.

Szkoda(damnum, detrimentum)- uszczerbek jaki powstał w majątku pewnej osoby czy to wskutek działania lub zaniechania innej osoby, czy też wskutek przypadku.

Wynagrodzenie szkody- przywrócenie majątku do stanu, w jakim by się znajdował, gdyby zdarzenie, które spowodowało szkodę, wcale nie nastąpiło.

Szkoda rzeczywista(damnum emergens)- uszczerbek połączony z utratą, bądź umniejszeniem wartości przedmiotu

Lucrum cessans-strata zysków skutkiem zdarzenia( jeżeli oparte na realnych podstawach)

Bierze się pod uwagę zwyczajną wartość przedmiotu, a nie wyjątkową wartość którą ktoś przypisywał sobie z wyjątkowych względów.

• SZKODA

Bezpośrednia(circa rem)-wynik zdarzenia, które bezpośrednio wywołało umniejszenie majątku(szkodę)

Pośrednia(extra rem)- wyrządzona przez przyłączenie się do zdarzenia bezpośrednio powodującego szkodę innych okoliczności Nexus causalis-związek przyczynowy- wtedy wynagrodzenie(Miedzy zdarzeniem wywołującym szkodę bezpośrednio, a następnymi powiększającymi ją)

• OZNACZENIE WYNAGRODZENIA SZKODY NASTĘPUJE PRZEZ:

Sąd i ustawę

Przez same strony-(umowne) w drodze kary umownej-stipulatio poenae

Sędzia oznaczał wysokość szkody i jej wynagrodzenie- jako rekompensatę za niewykonanie zobowiązania. Oceniał na zasadzie potrącenia korzyści jakie strona uzyskałaby z zobowiązania od poniesionych strat. I dopiero ewentualną nadwyżkę straty dłużnik zobowiązany był zapłacić.

Gdy ocena oparta na quanti ea res est - obejmowała prawdziwą wartość rzeczy.

Gdy ocena oparta na id quod interest- także rzeczywista szkoda(lucrum cessant)

W Prawie Justyniańskim- wynagrodzenie szkody- gdy wykonanie zobowiązania w naturze staje się niemożliwe.

2.Wynagrodzenie za szkodę:

Zawsze szkody zawinionej, a tylko niekiedy przypadkowej.

Podstawą jest odpowiedzialność stron zainteresowanych.





Kontraktowa(ex contractu) Pozakontraktowa, za przestępstwa(ex delictu)źródłem zobowiązania jest przestępstwo.

gdy nie wypełnia zobowiązania]

gdy nie wypełnia należycie-np. z powodu zwłoki

Rozmiar odszkodowania:

• W procesie formularnym: (zależy od formuł procesowych)

• skargi certum - zasądzenie na obiektywnej wartości dla każdego poszkodowanego.

• Skargi incerum- opiewają na indywidualną szkodę

• 
  Rodzaje odpowiedzialności(wg. Prawa klasycznego)

Odpowiedzialność oparta na winie subiektywnej Różne stopnie winy: Dolus- najwyższy stopień. Świadomie i rozmyślnie postępuje, aby naruszyć prawo. To działanie lub zaniechanie(faciendo vel no faciendo) Np. podstęp- rozmyślne wprowadzenie w błąd drugiej osoby celem skłonienia jej do zawarcia jakiejś czynności prawnej. Culpa-niższy stopień winy- wówczas gdy ktoś nieświadomie lub skutkiem niedbalstwa narusza prawo wywołując szkodliwe skutki przez swoje zachowanie. culpa lata- niedołożenie staranności, jakiej wymaga się od przeciętnego człowieka. Jest to grube niedbalstwo. W zasadzie jakby ktoś dopuszczał się dolus. Np. Prawo Justyniańskie tak przyjmowało(lata culpa plane dolo comparatur) culpa levis-niedołożenie staranności zapobiegliwego człowieka-patris familias.(culpa levis in abstracto)Natomiast: Niedołożenie staranności, takiej jakiej zwykł każdy dokładać zajmując się swoimi sprawami(c. L. In concreto)

Odpowiedzialność natury przedmiotowej( obiektywnej) Miarą była custodia- obowiązek strzeżenia rzeczy. Jeżeli osoba wzięła na siebie ten obowiązek to odpowiada nawet gdy po ich stronie nie zachodziła żadna wina(np. w razie utraty rzeczy, czy działania osób trzecich[kradzieży], czy przypadku: Przypadek siła wyższa (casus)[u Justyniana:casus (vis maior) fortuitus]NIŻSZY STOPIEŃ WYŻSZY STOPIEŃ casus fortuitus-zdarzenie, które powoduje zaginięcie, lub uszkodzenie rzeczy bez winy interesownej vis maior- szkodliwe zdarzenie, wynik siły jakiej nie można było się oprzeć(damnum fatale cui resisti non potest)




Trzy fazy powstania i rozwoju odpowiedzialności subiektywnej:

Odpowiedzialność subiektywna przy zobowiązaniach prawa ścisłego, będąca wynikiem pewnego pozytywnego działania(culpa in committendo)

W drugiej spotykamy się z winą subiektywną wynikającą nie tylko z działania ale i z zaniechania(culpa in ommittendo) Przy zobowiązaniach dobrej wiary.

W trzeciej: wina z zaniechania również przy zobowiązaniach prawa ścisłego.




ROZMIAR ODPOWIEDZIALNOŚCI

W epoce klasycznej- punkt wyjścia odpowiedzialności kontraktowej= korzyść(utilitas) Czy strony odnosiły korzyść przy zawieraniu kontraktu.

Dłużnik odpowiada za dolus i omnis culpa( czyli za:lata i levis in abstracto)=gdy odnosił korzyść z kontraktu

- Dłużnik odpowiada tylko za dolus= gdy nie odnosi żadnych korzyści z kontraktu!

Kontrahenci odpowiadający za dolus= świadczący bezpłatne usługi swoim współkontrahentom(czyli depozytariusz, komodant, mandatariusz, oraz negotiorum gestor

Za dolus i culpa odpowiadają = osoby odnoszące korzyść z kontraktu,(czyli fidicjariusz, sprzedawca i kupujący, najmodawca i najmobiorca, deponent, komodatariusz, wierzyciel i dłużnik zastawny, [zastawnik i zastawca] mandant i wspólnik

A w zakresie quasi- contractus= mąż i opiekun( za dolus i culpa)

Sankcja odpowiedzialności w prawie klasycznym była zawsze zasądzona na pewną sumę pieniędzy

Wyjątek! Przy powództwach arbitralnych- sędzia wzywa do zwrotu rzeczy( wynagradza szkodę)

W prawie Justyniańskim

• Większa za dolus, culpa lata i levis- mandatariusz, i negotiorum gestor

• zmniejszona -za culpa levis in concreto- mąż jako dłużnik z tytułu posagu, wspólnik, uczestnik przypadkowej wspólności, (comunio incidens) i opiekun w stosunku do powierzonego mu majątku.

• Za casus- ponoszą: właściciele okrętów, zajazdów i stajen, dłużnicy w zwłoce, oraz dłużnik z którego winy rzecz została narażona na przypadkowe zaginięcie.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Kara umowna- przyrzeczenie zwykle w formie stypulacji(stąd nazwa stipulatio poenae) świadczenia majątkowego przez dłużnika na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania przez niego zobowiązania.

Przy czynności dobrej wiary- można ustanowić karę umowną w drodze nieformalnego pactum!

Funkcja represyjna kary. Zapadała z nadejściem terminu wykonania zobowiązania(dies interpellat pro homine) W razie częściowego niewypełnienia- kara i tak obejmuje całość! Utrata przedmiotu na skutek przypadku- nie pociąga za sobą obowiązku zapłaty! Oprócz kary wierzyciel mógł domagać się również odszkodowania tytułem niewykonania zobowiązania!

Interesse- kumuluję się karę i wynagrodzenie szkody!

Z biegiem czasu zanika kara, a klauzula karna :represyjny charakterprzekształca się w odszkodowawczy!




4. Zwłoka- dłużnik we właściwym czasie nie wykona zobowiązania(zwłoka dłużnika-mora debitioris)

Zwłoka wierzyciel(mora creditoris)-wierzyciel we właściwym czasie nie przyjął świadczenia należycie ofiarowanego mu przez dłużnika.

Wymogi zwłoki dłużnika:

• Wina po stronie dłużnika(mora debet esse culpata)- nie wykonuje zobowiązania ważnego i płatnego.

• Wierzyciel musi wezwać dłużnika do wykonania zobowiązania!=interpelatio. Wyjątki:(0d 2 reguły)

• Dłużnik jest odpowiedzialny z tytułu przestępstwa-głównie kradzieży( fur semper moram facere videtur)

• Gdy wyraźnie przez strony oznaczony termin zobowiązania. Średniowieczna formułka: dies interpellat pro homine

Skutki odpowiedzialności dłużnika z tytułu zwłoki:

• Wina dłużnika jest podstawą prawną skutkiem jest przedłużenie zobowiązania(prepetuatio obligationis) Więc wierzyciel ma prawo domagać się wykonania zobowiązania nawet gdy rzecz ulegnie przypadkowemu zaginięciu!

• Dłużnik musi wynagrodzić wszelką szkodę. Przy zobowiązaniach dobrej wiary- wierzyciel ma prawo do rzeczy i do owoców( normalnie wg. Prawa ścisłego tego nie ma!)

Zagaśnięcie zwłoki:(purgatio morae)

• Dłużnik sam( albo osoba trzecia) ofiarowuję zapłatę całej zaległości, a wierzyciel to przyjmuje!

• Jeżeli wierzyciel w porozumieniu z dłużnikiem odracza termin zapłaty lub inaczej usuwa skutki zwłoki(np. zawiera novatio)

Zwłoka wierzyciela(mora accipiendi lub creditoris)- Gdy nie przyjął zobowiązania we właściwym miejscu i czasie. Chyba, że-miał do tego słuszną podstawę. Dłużnik mógł w razie zwłoki wierzyciela nawet porzucić przedmiot świadczenia!

Od czasu Dioklecjana dłużnik jest wolny od Zobow. W razie zwłoki wierzyciela=jeżeli złoży in publico przedmiot zobowiązania.

Skutki zwłoki wierzyciela:

• dłużnik odpowiada tylko na dolus i culpa lata

• wierzyciel był zobowiązany wynagrodzić dłużnikowi wszelką szkodę z jej tytułu!

Zgaśnięcie zwłoki następowało:

• Gdy wierzyciel przyjmuje świadczenie oraz

• Gdy za obopólnym porozumieniem dłużnik zwalnia wierzyciela od dalszych następstw zwłoki!




VI. O powstaniu zobowiązań z UMÓW:

1. źródła zobowiązań w dawnym prawie:

Czynności formalistyczne:

Nexum- czynność wiążąca w obrocie handlowym.

-w ścisłym znaczeniu= uroczysta pożyczka pieniężna.

Dochodzi do skutku za pomocą per aes et libram. Rodzi dotkliwe skutki prawne dla dłużnika w razie niewykonania zobowiązania-można go uwięzić!

Iusiurandum liberti- przysięga wyzwolonego( rozwinęła się w okresie późniejszym)

Sponsio- Uroczyste przyrzeczenie, rodzące zobowiązanie i skutki prawne(bardzo surowe) Znajdowała zastosowanie nawet w poręce




2. Umowy(pacta)

Wyżej wymienione źródła już nie istnieją w epoce klasycznej. Nowe czynności dozwolone=kontrakty, czyli umowy zaskarżalne.

Umowa(pactum)-zgoda, porozumienie dwóch lub więcej osób co do tego samego przedmiotu.

Pactum est duorum pluriumve in idem placuit vel consensus

Sama umowa jest niezaskarżalna= pactum nudum. Tylko niektóre umowy mogły być zaskarżalne. Jedne z nich uznane przez prawo cywilne inne z biegiem czasu przez prawo pretorskie i cesarskie.

Prawo cywilne:

• zaskarżalna umowa=jeśli ze względu na sposób powstania jest wyposażona w podstawę praw cywilnego=causa civilis. =Kontrakty

Prawo pretorskie i cesarskie chroni:(pacta pretoria i pacta legitima)

• o nazwie pacta vestidia( przyodzianie w szatę zaskarżalności)




3. Kontrakty- umowy, których zaskarżalność opiera się na przyczynie uznanej przez prawo cywilne(causa civilis)





Podstawę zaskarżalności (causa civilis) stanowiły:

verba=urczyste słowa litterae-pismo res-wręczenie rzeczy consensus-porozumienie

Umowa dochodząca do skutku przez powyższe formy to:

- Kontrakt werbalny/ słowny literalny/pisemny realny/ rzeczowy konsensualny

Słowne i literalne= ŚCIŚLE FORMALISTYCZNE

W przeciwieństwie do realnych i konsensualnych.

Rodzą zobowiązania prawa ścisłego(stricti iuris)	Zobowiązania dobrej wiary(bonae fidei)
Formalistyczne( werbalne i literalne) oraz jeden realny=pożyczka Sędzia musi w postępowaniu trzymać się treści samej umowy	Pozostałe Sędzia może uwzględniać okoliczności uboczne, nie zawarte w umowie, ale ze względów słuszności.




4. Rozszerzenie systemu kontraktowego.

Zmiany ekonomiczne. Rozwój gospodarki towarowo- pieniężnej. Obowiązujące również umowy poza dziedziną kontraktów realnych i konsensualnych. Praktyka prawna:

• Rozszerzenie kręgu kontraktów realnych=realne świadczenia jednej strony to dostateczna podstawa zobowiązania. REALNE KONTRAKTY NIENAZWANE

• Rozszerzenie kręgu kontraktów konsensualnych= nieformalne umowy dostają ochronę prawną( pacta vestitia) Dzięki pretorowi i ustawodawstwu cesarza!




V Kontrakty werbalne(słowne)

1.Pojęcie.

2 rodzaje:

• Dotis dicto—Uroczyste przyrzeczenie posagu złożonego przez samą kobietę lub przez jej ojczystego ascendenta lub przez ich dłużnika.

Wystarczy jednostronne oświadczenie.

Za czasów cesarstwa zastąpiono to umową ustanowienia posagu.

Cesarz Teodozjusz II uznał dotis polliciatio za umowę prawnie wiążącą.

W digestach Justyniańskich dotem dicere dotem promittere.

• Iusiurandum liberti lub promissio iurata liberti- Przysięga złożona przez wyzwoleńca, zobowiązującego się spełniać usługi na rzecz patrona. (operae)

Patron mógł dochodzić swoich praw za pomocą powództwa pretorskiego iudicium operarum.

Jest to jedyny wypadek kiedy przysięga rodziła zobowiązanie ważne w obliczu prawa cywilnego.




• Stypulacja- Najważniejszy kontrakt słowny.

Wymogi formalne dal jej dawnej formy:

1. Zapytanie ze strony wierzyciela (stipulator) i odpowiedź ze strony dłużnika ( promisor) Według formułki: Spondese mihi dare? Spondeo.

2. Odpowiedź dłużnika musi zawierać te same wyrażenia, które wierzyciel użył w zapytaniu.

3. Zapytanie i odpowiedź musiały być słowne( Wymaga to:

• Obecności stron

• Zdolności mówienia i słyszenia.

• Rozumienia użytych wyrazów.

Czyli wyklucza głuchych, niemych, dzieci i chorych umysłowo.

Z biegiem czasu złagodzona forma. Np. pod wpływem ius gentium dopuszcza się też nieobywateli do jej zawarcia. Różnorodna mogła być też forma(Dabis? Dabo. Promittis? Promitto. Facies? Facio. Etc.- zawsze jednak zapytanie zgodne z odpowiedzią!)

Zmiana-

za czasów cesarstwa. Konstytucja Leona z r. 472 n.e. -ważna bez względu jakich słów użyto. Byle odpowiedź była zgodna co do treści z pytaniem.

Przy stypulacji sporządzano dokument pisemny- cautio lub instrumentum stipulationis- dość wcześnie to wymyślono. Stwierdzał dojście jej do skutku.

Czasy Justyniana: - Stypulacja stwierdzona na piśmie, ale strony muszą być obecne.

Przedmiot stypulacji -

Początkowo zobowiązanie dłużnika do świadczenia sumy pieniężnej. Później świadczenia również rzeczy ściśle oznaczonej( certa res). Jeszcze później można było świadczyć incertum( działanie lub zaniechanie).

Funkcje-

Nadanie zobowiązaniu mocy wiążącej. Uniwersalna- nadaje się do zaciągnięcia każdego zobowiązania.

Szczególne funkcje w 3 przypadkach:

Może służyć do zastąpienia już istniejącego zobowiązania. Aby zlikwidować dawne stosunki obligacyjne strony zawierają nowe. Stipulatio Aquuiliana

Jako podstawa solidarności( biernej i czynnej). -Czynna= Gdy ktoś zobowiązał się wobec kilku osób do tego samego świadczenia. ( Każda z osób jest wierzycielem głównym. Dłużnik musi świadczyć w całości na żądanie każdej z nich. Jeżeli już świadczył na rzecz jednego=wolny od zobowiązania) -Bierna- Kilku dłużników zobowiązało się do tego samego świadczenia wobec 1 wierzyciela. Każdy z nich jest dłużnikiem głównym= odpowiada za cały dług. Gdy jeden wykona, to reszta już nie musi!

Jako ustanowienie wierzyciela dodatkowego obok wierzyciela głównego. ( adstipulatio) lub do ustanowienia dłużnika dodatkowego, obok dłuż. Głównego(adpromissio)

Skutki stypulacji- Powstanie zobowiązania. Zmiany wraz ze zmianą systemów proceduralnych:

Czasy postępowania legisakcyjnego- chronią ja stypulacje:

1. legis actio sacramento in personam

2. legis actio per iudicis arbitrive postulationem

3. Legis actio per condictionem- Miała zastosowanie na podst. Lex Silia=gdy przedmiotem jest suma pieniężna.Albo lex Calpurnia= gdy inny oznaczony przedmiot.

Czasy postępowania formułkowego- następujące powództwa:

1. Actio certae creditae pecuniae.- Gdy przedmiotem jest oznaczona suma pieniężna. Ściśle oznaczone były te formułki udzielane przez pretora powodowi, które określały podstawę pretensji(intentio) oraz zasądzenie.=> Gdy powód zażąda więcej niż mu się należy=oddalony z powództwem. Sędzia nie mógł też podwyższyć sumy zawartej w intentio. Z tym powództwem łączy się- sponsio et restipulatio teriae partis.= Każda ze stron może zmusić przeciwnika do zapłaty 1/3 spornej sumy, gdy przegra proces.

2. Condictio certae rei-(triticaria)- Gdy przedmiotem rzecz ściśle oznaczona. W formułce intentio= ściśle oznaczona, natomiast zasądzenie( comendatio) opiewa na incertum- sędzia postanawia.

3. Actio ex stipulatu- Przedmiot jest nieoznaczony(incertum). Podobnie jak inne nieoznaczone powództwa, zawiera w formułce demonstratio= stosunek prawny uzasadniający roszczenie powoda. Intentio i comendatio= nieoznaczone.

Wszystkie 3 to powództwa stricti iuris= Pretor dla złagodzenia skutków powództw zawarł clausula doli= zastrzeżenie podstępu dołączone do formuły stypulacji.

Stypulacja jako źródło zobowiązania atrakcyjnego-cautio

Cecha charakterystyczna stypul.=abstrakcyjny charakter.. W przeciwieństwie do umów kauzalnych, stypulacja następuje nawet gdy cel (causa) nie został zrealizowany ma ona nadal moc prawną( stipulatio sine causa). Ale wtedy dłużnik pokrzywdzony, a wierzyciel niesłusznie wzbogacony

 Reformy:

1)Pretor pozwala w taki sposób pozwanemu dłużnikowi bronić się zarzutem podstępu. = exceptio doli

2)querela non numeratae pecuniae- powództwo, gdy dłużnik zobowiązawszy się na początku stypul. Do zapłacenia waluty pożyczkowej, a jej nie otrzymał od wierzyciela.

Cautio-

Dokument tworzony przy stypulacji, stwierdzający, że doszła do skutku.

Za czasów Justyniana 2 formy:

Cautio discreta- Nie tylko podaje fakt zaistnienia stypulacji, ale również wymienia jej przyczynę(causa) =causa antecedens­np. darowizna, etc.

Cautio indiscreta- Nie wymienia przyczyny. Np. Nie ma wyraźnego stwierdzenia, że wierzyciel wypłacił sumę dłużnikowi=> Musi to udowodnić. Dlatego tutaj dopuszcza się querela non numeratae pecuniae- Wniesiona do 2 lat od stworzenia cautio

Cautio- dokument dowodowy, ale tak rozpowszechniło się w prawie Justyniańskim, że nawet gdy nie było stypulacji, tylko fałszywe cautio= to wystarczało aby powstało zobowiązanie ze stypulacji. Czyli USTA FORMA STYPULACJI zrównała się z PISEMNĄ.




VI. Kontrakty literalne( pisemne)




Expensilatio-

Kontrakt pisemny znany w dawnym prawie rzymskim, a zanika za czasów cesarstwa- na jego miejsce kontrahenci pisemni.

Za czasów Justyniana= nie istnieją już, tylko jest zobowiązanie pisemne. Początek= z rejestrów handlowych(codices)- z jednej strony dochody, z drugiej wydatki.= codices accepti et expensi. Wpisy te podawały podstawę uprzednio zaciągniętych zobowiązań=nomina arcaria­tylko znaczenie dowodowe.

II w.p.n.e.- Niektóre zapisy zaczynają rodzić zobowiązania= nomina transcripta. Niezależnie czy wpis zgodny z prawdą, i niezależnie od przyczyny(causa)

• Nomen transcripticium( wpis dłużnego roszczenia)- przez wpisanie do rejestru wierzyciela sumy dłużnej za zgodą dłużnika. Ale wpis wierzyciela był tylko fikcyjny.- Bo waluty pożyczkowej wierzyciel nie wypłacał. Powstawało zobowiązanie przez sam wpis( niezależnie od zgodności z rzeczywistością, etc.) Aby rejestr odzwierciedlał prawdziwy stan majątkowy wierzyciela= przy expensilatio wpisuje sumę w rubryce wydatków(bo ją komuś daje) i dochodów( bo te pieniądze zarabiają).

• Rodzi zobowiązanie abstrakcyjne i służy do przekształcenia istniejącego zobowiązania kauzalnego na abstrakcyjne.

• Wg. Gajusa 2 rodzaje wpisów dłużnego roszczenia- nomina transcripta:

1. transcriptio a re in personam- Powoduje zmianę istniejącego zobowiązania na pisemne bez zmiany osoby dłużnika. Przez wierzyciela wpis do jego codex accepti et expensi- dłużnik zwolniony z poprzedniego zobowiązania, ale powstaje nowe pisemne i abstrakcyjne. =Nowacja stosunku obligacyjnego.

2. Transcriptio a persona in personam- zmiana osoby dłużnika w zobowiązaniu. W rubryce acceptio- wpisuje nazwisko dłużnika, którego zwalnia z zobowiązania, a w rubryce expensa- Tego który przejmuje dług na siebie.

Przedmiot-

zawsze oznaczona suma pieniężna dlatego ochronie służyła w procesie legisakcyjnym-legis actio sacramento in personam, a od czasu lex Silia= nowe powództwo legis actio per conditionem. W epoce prawa klasycznego= proces formułkowy= powództwem chroniącym kontrakt pisemny jest actio certae creditae pecuniae.

Chirographa i syngrapha- Wytworzone przez peregrynów w prowincjach rzymskich kontrakty pisemne. Ponieważ nie mogli oni zaciągać kontraktów na podstawie expensilatio- tylko dla Rzymian.

Chirographa- gdy jednostronne zobowiązanie na piśmie

Syngrapha- Gdy obie strony wzajemnie.

Pojawiło się to w prowincjach wschodnich imperium i wchodziły do praktyki, bo expensilatio- zanikało zupełnie. W prawie Justyniańskim posługiwano się tylko cautio- znaczenie dowodowe.

Instytucje Justyniańskie- pewne zobowiązania mogą powstać na piśmie -scriptura. Np. oświadczenie pisemne, że jest się winien pewną sumę pieniędzy, której faktycznie nie otrzymał. ( Ma 2 lata na exceptio non numeratae pecuniae) Jeśli tego nie zrobił to nie mógł obronić się przed pozwem o zwrot długu. Powstaje zobowiązanie-litteris- chronione za pomocą- conditio.




VII. Kontrakty realne(rzeczowe)

Dochodzą do skutku re= wręczenie pewnej rzeczy jednej stronie przez drugą.

Należą do nich:

• 
  MUTUUM- pożyczka,

• FIDUCIA- z umowy powierniczej Wymagane jest porozumienie stron, również

• COMMODATUM- użyczenie realne wręczenie przedmiotu umowy= Wyposażało

• DEPOSITUM- przechowanie ją w zaskarżalność, stanowi podstawę causa civilis

• PIGNUS- zastaw ręczny. I nadaje umowie charakter kontraktu

Istniejące różnice.

Np. przy mutuum dłużnik staje się bezwarunkowo właścicielem przedmiotu pożyczki.

Przy fiducji- odbiorca nabywa prawo własności na przedmiocie umowy, ale zawarunkowane-bo przenosi on później z powrotem prawo własności na poprzedniego właściciela .

Przy pignus- przynosi jedynie posiadanie.

Przy commodatum i depositum= realne dzierżenie( detencję). ZE WZGLĘDU NA SANKCJĘ:

MUTUUM- kontrakt stricti iuris

POZOSTAŁE= contractus bonae fidei




1. Mutuum( pożyczka)- to kontrakt realny, oddawca własności przenosi oznaczoną ilość rzeczy zamiennych na odbiorcę, który zobowiązuję się zwrócić rzeczy tej samej ilości i jakości w oznaczonym czasie.

Istotny element= wręczenie rzeczy, warunki:

-Musi opierać się na mutui datio- przeniesienie własności przedmiotu pożyczki z majątku wierzyciela dłużnika.

-Za przedmiot= rzeczy zamienne= oznaczone wagą, liczbą lub miarą.

Multi datio- przez realne oddanie rzeczy.= w drodze tradycji( wręczenie rzeczywiste)

Wyjątki kiedy odbywa się to bez realnego wręczenia rzeczy:

-Traditio ficta- ( wręczenie symboliczne). Gdy wierzyciel nie wręczał bezpośrednio dłużnikowi przedmiotu pożyczki, a tylko upoważniał go za pomocą określonych środków do podjęcia owego przedmiotu(np. wręczenie kluczy do klasy)

-Traditio brevi manu- udzielający pożyczki zezwala aby przyszły dłużnik zachował rzeczy, które już posiada z jakiegokolwiek innego tytułu, tytułem pożyczki.Np. Deponent pozwala, aby depozytariusz tytułem pożyczki zachował rzecz.(contractus mohatrae)

MOŻNA NABYĆ PRZEZ ZASTĘPCĘ= Kontrakt pożyczki dochodzący do skutku przez tradycje też może być zawarty przez ZASTĘPCĘ.

Udzielający pożyczki= Musi być właścicielem przedmiotu, posiadać zdolność pozbycia się go- alienowania.

Umowa o udzielenie pożyczki= (pactum de mutuo dando vel accipiendo)= Nie rodzi kontraktu pożyczki, ponieważ konieczna jest ważna umowa co do zwrotu przedmiotu pożyczki przez dłużnika.

Dłużnik- musi mieć zdolność do zobowiązania się ze skutkiem prawnym.

Przedmiot pożyczki= rzeczy dające się określić - res quae pondere numero mensurave constant. (rzeczy oznaczone gatunkowo- oliwa, olej, zboże)= przyjmuje się, że muszą to być rzeczy zamienne.

Jest to kontrakt jednostronny- rodzi tylko zobowiązanie po stronie dłużnika. Wierzyciel jest uprawniony. Dłużnik zwraca w oznaczonym czasie rzecz tego samego gatunku i ilości.

Czas zwrotu- (waluty pożyczkowej). Wyraźnie lub milcząco oznaczony. Gdy nieoznaczony to można żądać natychmiast.

Ryzyko-(zaginięcia lub uszkodzenia). Ponosi dłużnik, bo jest on właścicielem rzeczy pożyczonej.

Odsetki- zastrzega się oddzielną umową stypulacyjną( inaczej pożyczka bezprocentowa)


Skutki prawne- przejawiają się w ochronie tego kontraktu za pomocą powództw stricti iuris:

-Actio certae creditae pecuniae- Jeśli przedmiotem była suma pieniężna. Oba należą do actiones certae

-Condictio certae rei= condictio triticaria.-Oznaczone rzeczy zamienne

tzn. intentio było ściśle oznacz.

Error in persona- Wierzyciel wypłaca innej osobie walutę pożyczkową, myląc się. To może żądać zwrotu poprzez:

-Condictio sine causa= condictio Iuveniana(Twórca-Iuventius Celsus)

Specjalne przepisy dotyczące:

1.Pożyczek pieniężnych udzielanych synom rodziny- Od S.C. Macedonianum-rodzi tylko zobowiązanie naturalne! Kontrakt nie był ipso iure nieważny, tylko pozwany mógł bronić się przed roszczeniom wierzyciela zarzutem procesowym:exceptio S.C. Macedoniani.. Przysługuje ona:

-synowi, ojcu, wszystkim dziedzicom i ręczycielom.

Dotyczy ona pożyczek pieniężnych i interesów kredytowych poleg. Na dostarczeniu $.

Wyjątki:

Gdy syn posiadał własny majątek( peculium castrense oraz quasi-castrense)

Gdy po uzyskaniu własnowolności uznał zaciągniętą wcześniej pożyczkę.

2.Pożyczka morska( foenus nauticum, pecunia traiecticia) - dłużnik ma zwrócić pożyczony kapitał i odsetki jedynie gdy okręt szczęśliwie dopłynie do miejsca przeznaczenia.

-Na początku dla celów importowych, potem też eksportowych.

-Potem też na naprawę okrętu i zapłatę dla załogi.

Całe ryzyko ponosił wierzyciel, więc nie miał ograniczeń ustawowych, co do wysokości odsetek.

Odsetki za pomocą umowy dodatkowej- pactum adiectum- a dla zabezpieczenia ustanawiano prawo zastawu na towarze przewożonym okrętem.

Od Justyniana- wysokość odsetek 12%.




2. Fiducia( umowa powiernicza)- umowa na podstawie której odbiorca rzeczy uzyskujący na nim własność zobowiązuje się przelać z powrotem własność na pozbywcę rzeczy(alienującego) w oznaczonych okolicznościach.

Poważna rola, gdyż stała się podstawą późniejszych aktów prawnych i kontraktów.

2 elementy:

Obiektywny- przeniesienie prawa własności za pomocą mancypacji lub in iure cessio

Subiektywnym-zgodna wola stron w kierunku przeniesienia z powrotem na alienującego własności przez nabywcę- gdy zaistnieją oznaczone w umowie warunki.

Na początku fiducia nie rodziła skutków prawnych. - nie można było zmusić nabywcę do oddania powierzonej rzeczy.

Zobowiązanie nabywcy było oparte na dobrej wierze. -sankcja natury moralnej.

Z biegiem czasu= pośrednia sankcja karna- usureceptio fiduiciae causa.

Poszkodowany pozbywca( nabywca nie chce z powrotem przenieść własności, wbrew zobowiązaniu)= Mógł w jakikolwiek sposób nabyć posiadanie owej rzeczy, wtedy bez względu na to czy tytuł jego posiadania był słuszny, czy też nie- musiał przez 1 rok mieć ją w posiadaniu= nabył z powrotem własność przez zasiedzenie.

Nie wystarczało i to, więc pretor był zmuszony chronić umowę w drodze: actio in factum- o charakterze deliktowym. (wiarołomstwo nabywcy)

W epoce Cycerona- fiduicia- chroniona powództwem cywilnym-actio fiduciae.= umowa synallagmatyczna niedoskonała, więc rodzi 2 powództwa:

Actio fiduciae directa- pozbywca mógł żądać powrotnego przeniesienia własności rzeczy- gdy warunki od których to zależy zostały spełnione.

Actio fiduciae contraria- Nabywca może dochodzić zwrotu nałożonych wydatków i nakładów wyłożonych na rzecz+ wynagrodzenia szkody powstałej z winy alienującego.

Sposoby zastosowania fiducji w prawie osobowym:

• coemptio, emancipatio, adoptio

2 sposoby w zakresie prawa majątkowego(wg Gajusa):

1.Fiducia cum creditore contracta-dla zabezpieczenia wierzytelności= zrealizowania zastawu. Dłużnik daje zabezpieczenie, że zwróci pożyczkę przenosi na wierzyciela w drodze mancypacji lub in iure cessio własność przedmiotu( fiduicjarnie)= z równoczesną umową zobowiązującą wierzyciela do powtórnego przeniesienia własności na dłużnika, gdy ten zwróci dług.

2.Fiduicia cum amico contracta- umowa powiernicza aby wyświadczyć pewną usługę przyjacielską. W interesie pozbywającego lub nabywającego:

a)W interesie pozbywcy- Umowa powiernicza, gdy służyła do zrealizowania kontraktu przechowania(depozytu)

b)W interesie nabywcy- Dochodzi do skutku, gdy ma na celu realizowanie kontraktu użyczenia(commodatum)

Przechowanie, użyczenie i zastaw- pierwotnie realizowane za pomocą alienacji fiduicjarnej.  Niebezpieczne dla pozbywającego( nie mógł odzyskać z powrotem własności w razie niewypłacalności drugiej strony=STRATA)

Zwyczajowo- przy Przechowanie, użyczenie i zastaw= jedynie posiadanie lub dzierżenie. Właściciel miał powództwo o zwrot własności( rei vindicatio). A w razie uszkodzenia lub zatrzymania rzeczy=skarga pretorska-actio in factum.- o charakterze deliktowym i odszkodowawczym.

Później z pierwotnej fiduicji - wykształcają się osobne kontrakty depzytu, użyczenia i zastawu- wprowadza się specjalne powództwa dobrej wiary. W prawie cywilnym( in ius conceptae)

Przechowanie(depozyt)-ACTIO DEPOSITI

Użyczenie=ACTIO COMMODATI

Zastaw= ACTIO PIGNERATICIA

Zanika fiduicja= gdy wychodzi z użycia mancypacja i in iure cessio.

Justynian skreśla w części tą instytucje i zastąpił ją przez zastaw ręczny-pignus.( realne zabezpieczenie wierzytelności)




3. Depositum(Kontrakt przechowania)- kontrakt gdzie deponent wręcza depozytariuszowi pewną rzecz ruchomą celem bezpłatnego przechowania( z wykluczeniem używania tej rzeczy przez depozytariusza) i z obowiązkiem każdorazowego zwrócenia na żądanie deponenta.

Dochodzi do skutku poprzez re=faktyczne wręczenie rzeczy.  Sama umowa nie jest kontraktem przechowania!

Przedmiot-

Tylko rzecz RUCHOMA.

Depozytariusz uzyskiwał DZIERŻENIE RZECZY. (detentio)= miał ją we władaniu, ale w imieniu oddawcy depozytu(deponenta) = Nie rozporządza:

-ani środkami prawnymi służącymi do ochrony prawa własności

-ani interdyktami posesoryjnymi.

Obowiązki depozytariusza:

• bezpłatnie przechowywać przedmiot.

• Zwrócić depozyt wraz ze wszystkimi przynależnościami na każde doczesne żądanie deponenta- nawet gdyby wcześniej umówiono się na czas trwania depozytu!

Depozyt był bezpłatny=

depositum nisi gratium nullum est.- więc tylko DEPONENT ma korzyść z kontraktu= depozytariusz odpowiada wyłącznie za dołożenie staranności zwykłego człowieka=culpa lata

Przypadki kiedy depozytariusz odpowiada też za culpa levis:

1. Gdy zobowiązał się do szczególniejszego chronienia przedmiotu przez zawarcie-mandatum custodiae.

2. Gdy sam narzucił się deponentowi z propozycją przechowania rzeczy.

3. Depozytariusz odpowiada też za casus, jeżeli:

• Samowolnie przywłaszczy sobie depozyt( furtum rei)

• Jeżeli samowolnie używa przedmiotu depozytu( furtum usus)

Gdy któryś z tych warunków nie spełniony Deponent może dochodzić roszczeń za pomocą powództwa z depozytu= actio depositi directa.

Zasądzenie na jej podstawie pociąga INFAMIĘ (actio famosa)- bo umowa opierała się na zaufaniu!

Ustawa XII tablic= przeciw nieuczciwemu depozytariuszowi- skarga deliktowa(in duplum). Pretor udzielał na ochronę deponenta- actio in factum.

W pierwszym stuleciu cesarstwa= wg. Doktryny mówiącej że to jest zobowiązanie cywilnoprawne -na ochronę= actio depositi in ius concepta.

Obowiązki deponenta:

• zwrot nakładów i wydatków depozytariusza

• wynagrodzić wszelkie szkody poniesione w związku z przechowywaniem rzeczy.

Przysługuje depozytariuszowi- actio depositi contraria.

Depozyt zwykły-(depositium regulare)+ 3 rodzaje innego depozytu:

- Depozyt konieczny(depositium miserabile, necessarium)- Rzecz oddano z konieczności w razie niebezpieczeństwa(tumultus, incendii, naufragii, causa)- z uwagi na szczególne okoliczności pretor surowo karał nieuczciwego przechowawcę- powództwo o podwójną wartość(in duplum).-actio depositi directa.

-Depozyt sekwastrowy(depositium sequestre)- gdy kilka osób oddaje przedmiot sporny osobie trzeciej-ona ma zwrócić temu kto w sporze zwycięży! Depozytariusz: -uzyskuje posiadanie pochodne przedmiotu -rozporządza interdyktami posesoryjnymi na ochronę tego posiadania

Depozyt nieprawidłowy(depositum irregulare)- gdy oddaje się w przechowanie rzeczy zamienne. Depozytariusz wówczas: -Uzyskuje na tych rzeczach prawo własności -zobowiązuje się zwrócić tylko taką samą ilość i jakość rzeczy(tantundem eius generis). -Bardzo podobny do pożyczki.(ale rzecz=na przechowanie+ w interesie dającego, a nie odbiorcy(czyli dłużnika) jak w przyp.pożyczki!




4. Commodatum( kontrakt użyczenia)-

kontrakt na podstawie którego 1 osoba jest komodantem, oddaje do bezpłatnego używania drugiej osobie=komodatariusz, pewną rzecz niezużywalną z obowiązkiem jej zwrotu w określonym czasie.

Dochodzi do skutku re-przez realne wręczenie rzeczy.

Przedmiot- rzecz ruchoma niezużywalną- można korzystać bez naruszania jej substancji.

Wyjątkowo- zużywalne, gdy spełniają zadanie rzeczy niezużywalnej( np. do przybrania stołu)

Komodatariusz- Uzyskuje prawo tylko dzierżenia( detentio).

Obowiązki Komodatariusza:

-zwrócić rzecz użyczoną w oznaczonym czasie albo wynikającym z celu użyczenia.  Komodant nie może żądać zwrotu wcześniej!

-Odpowiada za omnis culpa(lata i levis)- bo kontrakt leży w jego interesie.- za przypadek kiedy dopuścił się furtum rei lub furtum usus.

2 wyjątki:

• Gdy użyczenie wyłącznym interesie komondanta= odpowiada (komodytariusz) tylko za dolus Np. gdy pożycza się biżuterię przyszłej małżonce, aby godnie reprezentowała dom przyszłego małżonka)

• Gdy obopólny interes- odpowiada za culpa in concreto.

Środek= actio commodati directa- może komodant żądać zwrotu przedmiotu użyczenia wraz z przynależnościami. - a gdy Komodatariusz z własnej winy nie może zwrócić=można żądać wynagrodzenia szkody!

Obowiązki komodanta:

- Zwrócić komodatariuszowi wydatki i nakłady konieczne- jeżeli przekraczają one zwyczajne koszty utrzymania rzeczy.

- Wynagrodzić ewentualną zawinioną szkodę.

Środek= actio commodati contraria- dla ich zabezpieczenia mógł zatrzymać rzecz( ius retensionis)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-Pecarium- ( stosunek faktyczny)-bezpłatne oddanie pewnej rzeczy lub prawa( np. służebności) osobie drugiej do używania z zastrzeżeniem każdoczesnej Odwołalności.

Wytworzyło się pod wpływem warunków ekonomicznych= patronowie oddawali bezpłatnie swoim klientom grunty na użytkowanie.

Jest to stosunek zaufania, akt łaski= może być każdorazowo zabrany.

Pretor udziela dającemu-precio dans= specjalny interdykt( interdictum de precario)- przeciw prekarzyście- o zwrot.

Prekarzysta-uzyskuje ochronę posesoryjną= przeciw osobom trzecim.

Obowiązki:

• odpowiada za dolus i culpa lata.

+Za czasów cesarstwa zaostrzenia= też za culpa levis i udzielający ma kondycje o zwrot niesłusznego wzbogacenia się- przeciw prekarzyście.

Za Justyniana- kontrakt realny nienazwany= zaskarżalny, za pomocą actio praescriptis verbis.




5. Pignus( kontrakt zastawu ręcznego)- dłużnik( zastawca) oddaje pewną rzecz swemu wierzycielowi( zastawnikowi w posiadanie celem zabezpieczenia długu. Z obowiązkiem zwrotu tej rzeczy w razie uiszczenia długu.

Dochodzi do skutku in re! Zastawnik uzyskuje posiadanie przedmiotu= ochrona interdyktów posesoryjnych.

Obowiązki zastawnika:

-zwrot przedmiotu w razie spłacenia długu.

-utrzymywać rzecz w należytym stanie i nie mógł jej używać!

Obowiązki zastawcy:

-zwrócić wierzycielowi nakłady i wydatki- za utrzymanie rzeczy+ wynagrodzić ewentualne szkody.

Obaj odpowiadają za dolus i omnis culpa.

Dłużnik zastawny dochodzi roszczeń za pomocą- actio pigneraticia direca.

Zastawnikowi z powodu pretensji przysługuje-- actio pigneraticia contraria.




VII Kontrakty konsensualne.

Rodzaje i charakter. Prawo rzymskie zna 4 rodzaje takich kontraktów:

• 
  emptio- venditio( kupna- sprzedaży)

• Locatio- conductio( Najmu) Wszystkie dochodziły przez samo porozumienie stron

• Societas( spółki) (consensus) i wszystkie były dobrej wiary( bona fidei)

• Mandatum (kontrakt zlecenia)

Rys historyczny:

Ukształtowały się za czasów stosunków handlowych Rzymian z peregrynami. stąd ochrona prawna pretora ( w zakresie jego zadań opieki nad peregrynami). Ich podstawą wtedy= Ius gentium.

Po czasie wciągnął je pretor miejski( ze względu na doniosłe znaczenie tych kontraktów) w sferę czynności prawnych zawieranych pomiędzy Rzymianami.




1. Emptio- venditio( Kontrakt kupna- sprzedaży)- jedna ze stron= sprzedawca,(venditor) zobowiązuje zapewnić trwałe posiadanie i spokojny używanie towaru( merx) stronie drugiej zwanej kupującym( emptor), która wzajemnie zobowiązuje się przenieść na własność sprzedawcy ceną oznaczoną w pieniądzach( pretium)

3 fazy kontraktu:

• jako kupno gotówkowe( z ręki do ręki)- przeniesienie własności za pomocą mancypacji. Sankcja= powództwo służące do ochrony mancypacji- actio auctoritas oraz actio de modo agri.

• W późniejszym czasie zmiana na kupno kredytowe. Dochodzi do skutku za pomocą 2 odrębnych stypulacji.- między którymi nie ma żadnego związku.= jedna strona może żądać wykonania zobowiązania drugiej, nawet jak sama nie wykonała swojego.

• Wreszcie kupno- sprzedaż jako kontrakt konsensualny. - dochodzi do skutku bez formy, na podstawie samego porozumienia stron- rodzi to ochronę prawną. Powództwo= dobrej wiary( nie istniało przed postępowaniem formułkowym) ta faza nie może być wcześniejsza od lex Aebutia- usankcjonowała postępowanie formułkowe.

Do zaistnienia kontraktu= potrzebna jest zgodne porozumienie się stron, co do towaru i ceny.

Zgoda stron- dokładne oznaczenie przedmiotu, i ceny= wystarczy+ ewentualna modyfikacja- uzależnienie kontraktu od pewnych formalności pisemnych- np. zadatek

Towar(merx)- każda rzecz o wartości majątkowej, zmysłowa lub nie (np. służebność)+ będąca w obiegu. Sprzedawca może sprzedać cudze rzeczy- bo zapewnia tylko trwałe posiadanie i spokojne używanie, a nie własność!. Mogą być też rzeczy przyszłe- (np. zbiory przyszłego roku)- emtio rei speratae.= kupno pod warunkiem zawieszającym, w odróżnieniu od emtio spei- (np. kupno losu)= bezwarunkowe, bo przedmiotem jest istniejąca obecnie nadzieja uzyskania przyszłej rzeczy.

Cena(pretium)-

Wymogi:

• Wyrażona w pieniądzach( Pretium in numerata pecunia consistere debet)-inaczej zachodzi tylko zamiana. Spór między Sabinianami, a Prokulejanami. Justynian=pogląd prokulejan=cena ma być wyrażona w sumie pieniężnej.

• Oznaczona(pretium certum) przy zawieraniu kontraktu. Nie może oznaczyć jej tylko jeden z kontrahentów, ale może to zrobić osoba trzecia znana w chwili zawarcia umowy.(quanti Titus rem aestimaverit)

• Przyrzeczona realnie(pretium verum)- nie może być pozorna, ani symboliczna. W prawie klasycznym=nie wymaga się żeby cena odpowiadała istotnej wartości przedmiotu(pretium iustum). W prawie poklasycznym=zaczepienie umowy k-s, z powodu pokrzywdzenia poniżej połowy wartości. =(laesio enormis) Uprawnienie przysługujące sprzedawcy. ( gdy sprzedał poniżej połowy obiegowej wartości)

Uprawnienia i obowiązki leżą po obu stronach bo wzajemne odpłatne świadczenie kontrahentów..



POWÓDZTWA

Kupujący=actio empti Sprzedający= actio venditi

Obowiązki sprzedawcy:

• Strzeżenie rzeczy- aby zachować ją dla kupującego. Do chwili jej oddania odpowiada=omnis culpa( dolus, culpa lata i levis in abstracto) Gdy rzecz zginie przypadkowo, to gdy przedmiot=certa res(ściśle oznaczony)= sprzedawca jest wolny od zobowiązania, chyba że nastąpiło zwłoka. Gdy przedmiot oznaczony gatunkowo musi świadczyć inną rzecz tego gatunku!

Gdy przypadkowe zaginięcie rzeczy- to czy płaci kupujący? 2 Przypadki:





Kupno bezwarunkowe: Ryzyko kupującego=periculum est emptoris. Sprzeciwia się to zasadzie słuszności( zwłaszcza głównej zasadzie wynikającej z zobowiązań synallagmatycznych= ich korelacji)= Dlatego, bo względy historyczne. Dawniej(wg. Drugiej fazy= kredytowej)= podwójna stypulacja, aby doszły do skutku= niezależne zobowiązania sprzedającego i kupującego. Sprzedawca nie mógł świadczyć, gdy rzecz nie istniała, a kupujący nadal musiał spełnić swoją stypulację! To przedostało się do prawa klasycznego gdy była już 3 faza= kupno konsensualne.

Kupno warunkowe: gdy warunek zawieszający(pendente condicione)= ryzyko sprzedawcy( gdy rzecz całkowicie zaginie). Gdy spełnił się warunek= ryzyko kupującego! Gdy warunek rozwiązujący(pendente condicione)ryzyko kupującego, gdy ziszczenie się warunku= ryzyko sprzedawcy, gdyż rzecz przechodzi z powrotem do jego majątku.

• Wydanie rzeczy kupującemu i zapewnienie mu spokojnego posiadania. (rem praestare- vacuam possesionem tradere)= nie odpowiada sprzedawca za przeniesienie własności (dare)

dlatego:

 kupujący nie może żądać więcej niż przeniesienie na niego posiadania rzeczy!(wystarczy, bo miał to zapewnione= zdobywał własność przez zasiedzenie)

 Gdy sprzedał rzecz cudzą, a kupujący nie wiedział= kupujący ma prawo obrony od sprzedawcy, gdy prawy właściciel żąda od niego zwrotu.

 Przy pozbywaniu res mancipi= sprzedawca ma obowiązek przenieść na kupującego własność rzeczy.

• Rękojmia z tytułu ewikcji

Ewikcja- gdy kupujący, utracił rzecz kupioną na podstawi wyroku sądu stwierdzającego własność osoby trzeciej= windykującej.

Bo sprzedawca miał zapewnić spokojne posiadanie= więc odpowiada, że nikt nie weźmie rzeczy prawomocnym wyrokiem.

Fazy rozwojowe odpowiedzialność z tytułu ewikcji(analogicznie do faz kontraktu kupna- sprzedaży):

1. kupno gotówkowe odpowiedzialność zwrotu podwójnej ceny tytułem kary i ceny. Powództwo=actio auctoritatis.= wynikająca z mancypacji. Charakter odpowiedzialności=deliktowybo sprzedawca był zobowiązany drogą mancypacji przenieść własność na kupującego.

2. Okres kupna kredytowego sprzedawca musiał zobowiązać się do ewikcji= tak, że obok stypulacji głównej, jeszcze dodatkowa- gdzie przyrzekał zapłacić podwójną cenę z tytułu ewikcji= stipulatio duplae. - do przedmiotów wysokiej wartości.. Gdy przedmioty codziennego użytku= zwrot tylko ceny z tytułu ewikcji= stipulatio rem habere licere.- zapewnia spokojne używanie rzeczy.

Stipulatio duplae- powództwo actio certae pecuniae- o podwójną cenę

Stipulatio rem habere licere= zwykła actio ex stipulatu- o wynagrodzenie szkody.

3. Konsensualny= rodzący actio bonae fidei- gdy nie zawierano stipulatio duplae- kupujący za pomocą actio empti- żąda zawarcia stypulacji lub wprost dochodzić tym powództwem odszkodowania za ewikcję.

Gdy sprzedawca nie był właściciele rzeczy, a stał się nim później= i domaga się zwrotu z tytułu ewikcji= kupujący( lub jego następca)= broni się za pomocą exceptio rei venditae ac traditae.

• Odpowiedzialność z powodu wad fizycznych przedmiotu sprzedaży= Rozwój według schematu 3 faz:

1. Kupno gotówkowe( w drodze mancypacji)= sprzedawca nie odpowiada za wady, chyba że uczynił wyraźne zapewnienie, które się nie spełniło. Ale gdyby podczas mancypacji gruntu sprzedawca podał fałszywie jego obszar  odpowiada za pomocą actio de modo agri- za podwójną wartość brakującego obszaru.

2. Kupno kredytowe= kupujący zobowiązuje za pomocą odrębnej stypulacji sprzedającego, że nie będzie miał przedmiot kontraktu żadnych wad.

3. Zmiana edylów kurulnych!- ( gdy jurysdykcja w sprawach targowych) nakaz aby sprzedawca podał kupującemu wady przedmiotu(odnośnie do niewolników), kupujący mógł żądać przyrzeczenia w postaci- stipulatio duplae. Gdy tego nie zawarli, to gdy wyszła na jaw jakaś wada, to pokrzywdzony mógł żądać jednostronnie- na podstawie powództwa- actio redhibitoria rozwiązania kontraktu! = w całości domagać się zwrotu uiszczonej ceny kupna.

+ przysługuje mu jeszcze powództwo mające na celu oszacowanie rzeczy- actio aestimatoria- kupujący może żądać obniżenia ceny przedmiotu( niewolnika), gdy braki umniejszające jego wartość. Za czasów Justyniana inna nazwa- actio aestimatoria quanti minoris.

Terminy na wniesienie skarg:

• 
  Actio redhibitoria- 6 miesięcy od chwili zawarcia. Konkurują ze soba=tzn. kupujący sam

• Actio aestimatoria- do 1 roku od zawarcia kontraktu. Może jedno wybrać(Ale jak

już wybiera,

To używa konsekwentnie, jednego powództwa)

Gdy kupujący nabywając rzecz zna wady= traci możliwość dochodzenia swego roszczenia.

Za Justyniana wykorzystuje się przepisy edylów kurulnych- do wszystkich przedmiotów- nie tylko niewolników.

Sprzedawca odpowiada w razie rozmyślnego przemilczenia wad, za wady ukryte( vitia occulta), oraz za brak przyrzeczonych przez niego przymiotów rzeczy( dicta et promissa).

+ obok powództw edylskich- Actio redhibitoria, actio aestimatoria quanti minoris.- kupujący może za pomocą actio empti, domagać się interesse.

Obowiązki kupującego:

1.Odebrać przedmiot kupna

2.Uiścić cenę umówioną( przenieść jej włąsność-dare pretium)

3.Wynagrodzić wszelkie straty i szkody od chwili zawarcia umowy.

4.Zwrócić nakłady wyłożone przez sprzedawcę na utrzymane rzeczy- od zawarcia kupna- do odebrania przedmiotu.

Kupujący może odmówić uiszczenia ceny, gdy:

• Sprzedawca żąda jej przed terminem, od którego kontrakt staje się skuteczny dla stron

• Sprzedawca odmawia wydania rzeczy. Kupujący zasłania się- exceptio non adimpleti contractus. Jeżeli kupujący dowiedział się, że sprzedawca nie jest właścicielem przedmiotu- tzn. grozi mu ewikcja może sprzeciwić się roszczeniu sprzedawcy o zapłatę - z tytułu- evictionis imminentis.

Sprzedawca w celu zabezpieczenia się przed niewypłacalnością kupującego ma:

• Prawo zatrzymania rzeczy(ius retentionis) - mimo zapadłego terminu oddania jej kupującemu

• Prawo odstąpienia od umowy= jednostronnie rozwiązać kontrakt, gdy kupujący nie zapłacił w terminie= Lex commisoria- a jeśli oddano ją kupującemu, to wraca do sprzedawcy wolna od ciężarów.

• Prawo zastrzeżenia sobie własności lub zastawu- na rzeczy- do czasu gdy mu zapłacą= pactum reservati dominii albo pactum hypothecae.

Umowy dodatkowe przy kontrakcie kupna- sprzedaży.(wg. Prawa klasycznego)- mogły modyfikować treść:

• In diem addictio- do oznaczonego przez strony terminu może znaleźć się osoba trzecia oferująca lepszą cenę. Sprzedawca wtedy może rozwiązać kontrakt i odstąpić rzecz lepszemu oferentowi, ale pierwszy nabywca może utrzymać kontrakt w mocy jeśli dopełni takich warunków, jakie oferuje osoba trzecia.

• Pactum de retrovendendo- zastrzeżenie, że sprzedawca do określonego terminu może nabyć z powrotem rzecze od kupującego.

• Pactum de retroemendo- sprzedawca jest zobowiązany odkupić rzecz na życzenie kupującego.

• Pactum displicentiae- Na podstawie tej umowy kupujący może albo zatrzymać rzecz, albo ją zwrócić- zależy czy mu się spodobała!= Ten warunek= emptio ad gustum

• Pactum protimeseos-( prawo pierwokupu)- Sprzedawca zastrzega sobie, że jeżeli kupujący kiedyś będzie sprzedawał rzecz to on ma prawo pierwokupu! Różnica między pactum de retrovendendo- tu nie ma oznaczonego terminu+ musi być chęć sprzedaży po stronie teraźniejszego kupującego.

Rozwiązanie kontraktu kupna- sprzedaży:

Rozwiązuje się za obopólnym porozumieniem stron=dissensus.

Można jednostronnie w 2 przypadkach:

Wina po stronie kontrahenta. Gdy kontrahent zostaje pokrzywdzony: prze dopuszczenie się podstępu(dolus) , albo gdy kontrakt zawarty pod przymusem przedmiot posiada wady, braki fizyczne, lub nastąpiła ewikcja( bo nie była własnością sprzed.) Gdy laesio enormis- wykorzystanie nieświadomości lub przymusowego położenia gospodarczego kontrahenta.

W przypadku zwłoki kontrahenta. Sprzedawca: gdy nie oddaje przedmiotu w oznaczonym terminie. Kupujący wtedy może żądać rozwiązania kontraktu+ zwrot ceny i szkód. Kupujący- gdy nie zapłaci do określonego czasu. Sprzedawca może rozwiązać kontrakt + żądać zwrotu towaru.




2. Locatio-conductio( kontrakt najmu) - umowa na podstawie której- jedna osoba zobowiązuje się wobec drugiej oddać rzecz w używanie, bądź świadczyć usługi, wykonać dzieło w zamian otrzyma wynagrodzenie w pieniądzach(merces, pensio).

Nazwa dwuczłonowa- bo odrębne powództwa przysługują stroną, a zarazem ich gospodarcza współzależność

Prawo klasyczne wyróżnia 3 rodzaje kontraktu najmu:

1.Rzeczy(locatio- conductio rei)

2.Usług(l- c operarum)

3.Dzieła(l- c operis faciendi)

3 fazy rozwojowe:

1.Najem= kontrakt gotówkowy( oddanie zwierzęcia jucznego z wynagrodzeniem)Mogło być wymuszone przez pignoris capio- Najpierw- zwierząt, później: niewolników, domów(insulae- po wojnach punickich) dla cudzoziemców. Później, ponieważ cenzorzy oddawali publiczne grunty- powstaje najem o dzieło. Na końcu usług.

2.Najem za pomocą 2 odrębnych stypulacji.

3.Na podstawie porozumienia stron= konsensualny charakter.

NAJEM RZECZY- jedna osobna zobowiązuje się oddać w używanie pewną rzecz osobie drugiej. Druga jej za to zapłaci w pieniądzach. Wymogi: porozumienie stron(consensus)-dotyczy przedmiotu i wysokości zapłaty. Celem zabezpieczenia= zadatek arrha- jako dowód, za Justyniana-kara za zawód. oznaczony przedmiot-rzeczy zmysłowe i niezm.(prawa) z wyj. służebności gruntowych.(związanych ściśle z gruntem) oraz wyj.: rzeczy zużywalne- chyba że ad pompam vel ostentationem- tak oddane. zapłata w pieniądzach(merces)- Nie pozornie,odopwiada wzajemnej rzeczywistej wartości świadczenia(=iusta) Colonia partiaria- wolno dzierżawcy pobierać owoce(przy gruntach), wtedy czynsz może być też w owocach. A gdy oznaczony w pieniądzachdzierżawca może żądać obniżenia go, gdy dochód z owoców zmniejszył się z nieprzewidzianych okoliczności(remissio mercendis) Oddający w używanie= najmodawca(locator) Korzystający odpłatnie=najmobiorca(conductor) Obowiązki najmodawcy: zapewnienie spokojnego używania rzeczy. i zachowanie jej do czasu oddania najmob.(praestare uti frui) odpowiedzialność z ewikcji i wady ukryte, zmniejszające użyteczność przedmiotu.= za dolus i onmis culpa(=levis in abstracto) wynagrodzenie szkody, gdyby chciał wcześniej sprzedać rzecz i zwrócenie nakładów koniecznych poczynionych przez najmob Najmobiorca może- roszczenie=actio conducti Obowiązki najmobiorcy: Zapłacić nawet gdyby nie korzystał z rzeczy Zwrócić przedmiot najmu, gdy upłynie oznaczony umową czas+ przynależności. Odpowiada za dolus i omnis culpa(=c.levis in abstracto) Locator- może dla zabezpieczenia zapłaty zastawić przedmioty wniesione przez conductor przy dzierżawie Najmodawcy przysługuje- actio locati. Rozwiązanie kontraktu: z upływem oznaczonego czasu najmu( chyba, że milczące przedłużenie- relocatio tacita) Przed upływem terminu: za zgodą stron Gdy chce najmobiorca, jeśli nie może korzystać z rzeczy. Lub najmodawcy- gdy najmob. Nie płaci w terminie.

NAJEM USŁUG-jedna osoba decyduje się świadczyć pewne usługi(operae) innej osobie, za wynagrodzeniem pieniężnym(merces)Wymogi: porozumienie stron(consensus) co do wykonania usług, oraz oznaczenie zapłaty w pieniądzach. Operae: Usługi fizyczne robotnika dziennego(operae illiberales) Usługi wymagające specjalnych kwalifikacji(lekarza, adwokata)-oparae liberales. mogły być przedmiotem kontraktu zlecenia(mandatuum) i przez długi czas za nie nie wolno było pobierać wynagrodzenia. Później można- honorarium - dochodzone tylko postępowaniu nadzwyczajnym-extraordinaria cognito. Locator-spełniający usługi Conductor-najmobiorca Jest to kontrakt synallagmatyczny doskonały=rodzi wzajemne uprawnienia i obowiązki stron Obowiązki locatora: świadczenie usług osobiście, zgodnie z umową, choć zgodnie z wolą stron mógł nie osoboiśćie. Do ochrony jego uprawnień=actio locati Obowiązki najmobiorcy(conductor): uiszczenie zapłaty( nawet gdy odmówił przyjęcia świadczenia)+odpowiada za wszelką szkodę jaką locator poniósł z jego winy!Do ochrony-actio conducti Oboje odpowiadają aż po granice culpa levis in abstracto. Nie odgrywał dużej roli= bo szerokie zastosowanie niewolników. Rozwiązanie: prze upływ czasu.(na jaki zawarto) uprzednie wypowiedzenie z uzasad. Przyczyny wskutek śmierci zobowiązane do wykonania usługi.

NAJEM DZIEŁA-pewna osoba zobowiązuje się wobec drugiej do wykonania oznaczonego dzieła za określonym wynagrodzeniem$! Odwrotna nomenklatura! Conductor- strona wykonująca dzieło. Locator-uiszcza wynagrodzenie za wykonanie dzieła i dostarcza jednocześnie materiału!Wymogi: - porozumienie stron(consensus) co do wykonania usług, oraz oznaczenie zapłaty w pieniądzach. Operae:+ Dostarczenie materiału(res). Bo gdyby conductor dostarczał materiał= kupno- sprzedaż. Nieregularny kontrakt najmu dzieła lacatio- conductio operis faciendi irregularis) - nie muszą być użyte te materiały, których dost. Locator, albo conductor ma lepsze. Praktyczne wypadki zajścia tego kontraktu: Umowa z przewoźnikiem o przewóz towaru za wynagrodz. Z przedsiębiorcą o wybudowanie domu O naprawę ubrania. Kontrakt synallagmatyczny doskonały. Obowiązki conductor: Wykonać dzieło osobiście- gdy takie wyraźne zastrzeżenie.(inaczej mógł powieżyć substytutowi- za którego wybór odpowiadał=culpa in eligendo. Odpowiedzialność= aż do culpa levis in abstr..Do czasu dostarczenie dzieła= też za przypadek. Obowiązki locator: 1.Dostarczyć materiał 2.Odebrać dzieło 3.Zapłacić zgodnie z umową. Odpowiedzialność-za c.levis in abstracto. Roszczenia: -Conductor-actio conducti -locator= actio locati *Szczególne przepisy transportu morskiego(Lex Rhodia de iactu- o wyrzuceniu). Gdy przewoźnik(exercitor navis) w czasie burzy musiał wyrzucić towarstrony zobowiązane do stosunkowego poniesienia szkody-tzn. Kontrahent, którego towar wyrzucono- może dochodzić pretensji u przewoźnika, a ten mógł żądać wynagrodzenia od kontrahentów, których towary szczęśliwie przewiezione. Mógł z tego tytułu zatrzymać towar-ius retentionis. -




3. Societas- kontrakt spółki

Umowa, na podst. Której 2 lub więcej osób- wspólników(socii)- zobowiązuje się do wspólnych świadczeń celem osiągnięcia wzajemnych korzyści materialnych lub idealnych.

Zobowiązania wzajemne stron- w drodze sądowej za pomocą tylko-actio pro socio.

Consortium- najdawniejsza forma= niepodzielna własność majątkowa po śmierci ojca rodziny. Później też inne osoby, formalne poza rodziną, a zawierały przed pretorem consortium.

Tak powstały:

• societas omnium bonorum- wspólnicy składają cały swój majątek dla osiągnięcia celów w kontrakcie

• societas alicuius negotiationis- (pod koniec wojen punickich) =spółka handlowa- wspólnicy prowadzą wspólne przedsiębiorstwo( np. między bankami dla handlu niewolnikami).

W epoce klasycznej nowe 2 rodzaje;

• societas quaestus- obejmuje jako udział wszystko to, co wspólnicy nabędą odpłatnie- swoją pracą w przyszłości.

• Societas unius rei -odnosi się do 1 tylko przedmiotu, pewnego interesu lub jednorazowej czynności( kupno niewolnika, gruntu, etc.)

Wymogi utworzenia:

• affectus societatis- wola zawarcia spółki.

• Wkład każdego ze wspólników- oddanie własności rzeczy, czasowe używanie rzeczy, osobista działalność.

• Dozwolony cel

• Wspólny interes.

Wszyscy partycypują po równo.  w braku wyraźnej umowy.

Societas leonina(lwia spółka) ZABRONIONA- jeden wspólnik wyłącznie straty, a drugi tylko korzyści.

SPÓŁKA W PRAWIE RZYMSKIM NIE JEST OSOBĄ PRAWNĄ.

Obowiązki wspólników:

• uiszczenie wkładu

• dołożenie takiej staranności w prowadzeniu spółki, jak w prowadzeniu własnych spraw. (diligentia quam suis rebus). =odpowiedzialność za culpa levis in concreto.

• Złożenie rachunków i wyjaśnień z interesów

• Dopuszczenie innych wspólników do udziału w zyskach.

Prowadzenie spółki przysługuje wszystkim wspólnikom.

Powództwo pro socio

 pociąga infamię, bo oparte na stosunkach zaufania(fraternitas) w razie zasądzenia -actio famosa Ale takie zasądzenie nie mogło pozbawić wspólnika środków do utrzymania. Przysługiwało mu beneficium competentiae.

Rozwiązanie kontraktu:

• śmierć lub capitis deminutio magna i media jednego z uczestników

• upływ czasu na jaki zawarta

• osiągnięcie celu. ( albo cel staje się niemożliwy do osiągnięcia)

• utrata wspólnego majątku

• za zgodą wszystkich wspólników, lub wypowiedzenie ze strony jednego(renuntatio)




4. Mandatum( kontrakt zlecenia)- na podstawie niego jedna osoba( zleceniobiorca- mandatarius, procurator) zobowiązuje się wobec drugiej (zleceniodawcy- mandans, dominus negotii) do bezpłatnego załatwienia określonych czynności.

W prawie klasycznym- procurator= pełnomocnik ogólny do wykonywania wszystkich zleconych mu czynności. Natomiast mandatarius= upoważniony do przedsiębrania tylko określonego aktu prawnego.

W prawie Jusytniańskim= obie te formy istnieją obok siebie( są równoważne, gdyż mandatum może być generale, bądź speciale)

Warunki powstania:

• Nieformalne porozumienie( aby mandatariusz wykonał oznaczone czynności na rachunek mandansa)

Ale: Zlecenie może być wykonane

• Wyłącznie w interesie mandansa(mandatum mea tantum gracia)

• W interesie osoby trzeciej (aliena tantum gracia)

• W interesie mandansa i osoby trzeciej( mea et aliena gratia)

• W interesie zleceniodawcy i zleceniobiorcy( mea et tua gratia)

• W interesie mandatariusza i osoby trzeciej( tua et aliena gratia)

• ! Nie! Nigdy nie może być tylko w interesie mandatariusza! - bo wtedy to jest przyjacielska rada(consilium) -nie pociąga umownej odpowiedzialności, a jedynie poza kontraktową

• Mandatariusz spełnia swoje zobowiązanie bezpłatnie(mandatum nisi gratuitum nullum est). Osoby spełniające operae liberales( np. adwokaci) nie pobierali wynagrodzenia. ( sprzeczne z dobrymi obyczajami). Za czasów Justyniana- można żądać honorarium- dochodzonego w razie konieczności za pomocą extra ordinem.

• Mandans- zleceniodawca musi mieć pewien interes w wykonaniu zlecenia.

Np. mandatum qualificatum- zlecenie aby udzielił kredytu osobie trzeciej lub prolongował kredyt( na ryzyko zleceniodawcy!) - ten rodzaj zobowiązania jest w zasadzie poręką.( zleceniodawca ręczy, że osoba trzecia odda kredyt)

Mandatum jest kontraktem synallagmatycznym niedoskonałym- (contractus billateralis inaequalis)

Obowiązki mandatariusza:

• wykonanie zlecenia wg. Zasad dobrej wiary( zgodnie ze wskazówkami udzielonymi mu przez mandansa)

• Zwrócenie mandansowi co uzyskał mandatariusz wykonując zlecenie i przedłożenie z tego rachunku.

Odpowiedzialność mandatariusza:

W prawie klasycznym- tylko za dolus

W prawie Justyniańskim- za culpa levis in abstracto (omnis culpa) + wyjątkowo- za culpa in eligendo- wybór osoby, której powierzył wykonać swoje zobowiązanie.

Wykonanie tych zleceń mnadans może wymusić przez -actio mandati directa: zasądzenie z niej pociągało infamię(actio famosa)

Obowiązki mandansa:

• wynagrodzić wszelkie straty i szkody, gdy z winy mandatariusza przy wykonaniu zlecenia

• Zwrócenie wszelkich kosztów poniesionych przez Mandatariusza.

Roszczenia- za pomocą= actio mandati contraria

Actio mandati directa/ i contraria= powództwa dobrej wiary.

Rozwiązanie kontraktu:

• upływ czasu na jaki zawarto kontrakt

• wykonanie zlecenia- albo za zgodą stron( nawet gdy nie wypełniony)

• Jednostronne odwołanie zlecenia( mandatum revocare)- ze strony mandansa. Albo wypowiedzenie go (renuntiare) przez mandatariusza. można tak bez wszelkiego powodu.

• Wskutek śmierci jednej ze stron.

Mandatum post mortem- zlecenie prowadzenia sprawy po śmierci zleceniodawcy- nie ważne w prawie klasycznym, a można w prawie Justyniańskim.




IX- Kontrakty realne nienazwane(contractus reales innominanti)

Geneza:

Zmiana sytuacji w obrocie handlowym, powoduje, że poprzednie kontrakty już nie wystarczają- z początkiem prawa klasycznego.  dlatego działalność jurystów, ze współpracą magistratury pretorskiej. Nowa zasada- samo porozumienie stron nie wystarcza aby móc zaskarżyć zobowiązanie, ale dopiero gdy jedna ze stron już swoje świadczenie spełni. =wykonanie zobowiązania poprzez realne świadczenie- jest podstawą zaskarżenia-causa!

Powstaje wiele nowych umów nie posiadających nazwy- nova negotia. Juryści klasycznie zaszeregowali je do następujących typów:

1.do ut des- ktoś przenosi własność z nadzieją że druga strona na niego też przeniesie własność.

2.do ut facias- przeniesienie własności w zamian za dokonanie świadczenia

3.facio ut des-wykonuje zobowiązanie polegające na działania i oczekuję od drugiej strony przeniesienia własności.

4.facio ut facias- wykonuje zobow. Polegające na działaniu w zamian oczekuję, że druga strona w przyszłości też dokona działania.

Na początku- niemożliwe było żądać po spełnieniu swojego świadczenie, aby druga strona wypełniła swoje=za pomocą powództwa o dopełnienie umowy.

Ale środkiem prawnym było- condictio ob. Rem dati- zwrot o niesłuszne wzbogacenie się.

ACTIO IN FACTUM ( DECRETALIS)- Udzielenie pomocy prawnej przez pretora dla nova negotia(poza systemem uznanych kontraktów za pomocą skargi). Nie zapowiadał jej w edykcie, ale gdy rozpoznawał sprawę( konkretny przypadek- causa cognita)- przyznawał ją stronie z własnej woli albo na żądanie jurystów.  nie miało to za cel zmuszenie kontrahenta do wypełnienia umowy, ale było o charakterze odszkodowawczym.

Niektórzy z jurystów klasycznych- uznają zaskarżalność nova negotia, wprowadzają-POWÓDZTWO O DOPEŁNIENIE UMOWY(actio civilis)- w formule procesowej opisywało treść umowy-AGERE PRAESCRIPTIS VERBIS.

Za Justyniana- tworzy się z tego powództwo- ACTIO PRAESCRIPTIS VERBIS.

Wymogi powstania kontraktów:

-istnienie umowy synallagmatycznej- czyli obejmującej wzajemne zobowiązanie stron

-dopełnieni zobowiązania przez jedną ze stron.

NOVA NEGOTIA-istniejąze w Justyniańskiej kompilacji: ( dwustronne)




===================================================================

1.aestimatum- kontrakt estymatoryjny- jedna osoba( oddawca) wręcza drugiej (odbiorcy) pewną rzecz oszacowaną aby ją odsprzedać- a odbiorca musi:

-albo zwrócić przedmiot umowy

-albo sumę szacunkową

Odbiorca może zatrzymać nadwyżkę po odjęciu sumy szacunkowej od ceny sprzedaży.

Na początku traktowano je jako działanie faktyczne= chroniło je powództwo pretorskie doraźne-actio in factum decretalis. Uzyskuje aestimatium- w prawie klasycznym- ochronę powództwa agere praescriptis verbis- w prawie justyniańskim- actio praescriptis verbis.




2.permutatio- zamiana- jedna osoba przenosi własność rzeczy na drugą stronę, a ta w zamian zobowiązuje się przenieść własność innej rzeczy na oddawcę. (do ut des)

Sabinianie- uważali to za kupno.

Prokulejanie- nie zgadzali się z tym , bo przy kupnie mamy do czynienia z oznaczoną sumą pieniężną.= TAK TEŻ W PRAWIE JUSTYNIAŃSKIM.

Dla ochrony- actio praescriptis verbis( od Justyniana)




3.Transactio.- ugoda- jedna strona zrzeka się pewnego uprawnienia, w zamian za to że druga strona też zrzeka się uprawnienia jej przysługującego.

Uchylały tak sobie niepewny stosunek prawny- za wzajemnym ustępstwem. =facio ut des.




4.Umowa synallagmatyczna mająca na celu wyzwolenie niewolnika o typie do ut facias..-świadczę niewolnika a ty w przyszłości wyzwolisz innego niewolnika. Albo facio ut facias- wyzwalam niewolnika a ty wprzyszłości wyzwolisz innego niewolnika.






5.donatio sub modo- do darowizny dołącza się pewne zlecenie darczyńcy, jako klauzulę obciążającą obdarowanego. 2 warianty:

prawo klasyczne prawo Justyniańskie:

obdarowany przyjmując darowiznę, jest odpo- Uważa to za kontrakt nie

wiedzialny za wypełnienie zobowiązania(bierze na siebie nazwany- udziela darczyńcy

odpowiedzialność) actio praescriptis verbis- aby

zmusić do wykonania polecenia.

Umowy jednostronne zaskarżalne w prawie Justyniańskim:




==================================================================

1.datio dotis causa- umowa, gdzie osoba dająca pewną rzecz z tytułu posagu zobowiązuje stronę przeciwną( czyli męża oczywiście:-) do zwrotu owego przedmiotu gdy zaistnieją pewne okoliczności- np. rozwiązanie małżeństwa.




2.Precarium- (podobne do kontraktu użyczenia)- bezpłatne oddanie pewnej rzeczy lub prawa drugiej osobie do używania, ale może w każdej chwili to odwołać.

Wg. Prawa Justyniańskeigo= uważa to za zobowiązanie jednostronne.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Powództwa służące do ochrony tych kontraktów:

• powództwo o dopełnienie umowy- actio praescriptis verbis- jest to cywilne nieoznaczone= czyli dobrej wiary.

• Roszczenie o zwrot dokonanego świadczenia-condictio ob. Rem dati( w prawie klasycznym) condictio causa data causa non secuta=lub condictio ob. Causa datorum(prawo Jystyniańskie). =KONDYKCJA

Gdy świadczenie oparte na dare- strona może wybrać sobie jedno z tych powództw.( może żądać aby druga strona wykonała swoje świadczenie, albo oddała już dokonane przez zaskarżającego)

Za Justyniana możliwa kondykcja również za w kontraktach typu-facio ut des, facio ut facias.

• Trzecie możliwe- twór kompilatorów- condictio propter poenitentiam lub ez poenitentia-cel, to zwrot świadczenia już dokonanego, TAKŻE WTEDY GDY=jeden z kontrahentów nie odmawiał wykonania świadczenia, a był nawet gotów je wykonać. A zaskarżający wykonał ale żałował i dlatego chce wycofać się z zawartej umowy.

UWAGA- nazwa kontrakty nienazwane- pochodzi z czasów późniejszych.




X. Pacta

Umowy nie zaliczane do kontraktów= były niezaskarżalne!=pacta nuda

Ale: Dzięki współdziałaniu:

• pretora

• jurystów

• cesarzy z okresu dominatu

+ Zmian ekonomiczno- społecznych. ( gospodarka towarowo - pieniężna)Wymaga swobodnego zawierania umów!

Więc: samo porozumienie stron (poza sferą kontraktów)zyskuje pewną ochronę prawną=Pacta vestita(umowy przyodziane- w szatę zaskarżalności)

Niektóre chroni prawo pretorskie, a inne prawo cesarskie.

Uwaga!Już według ius civile chronione były umowy dołączone do kontraktów= Pacta adiecta.- były to takie umowy które modyfikowały kontrakt główny.

2 rodzaje:

• dołączone bezpośrednio przy zawarciu kontraktu głównego- in continenti

• po zawarciu kontraktu- ex intervallo.

Te zawarte umowy- Pacta conventa mają na celu:

Pomniejszenie zobowiązań dłużnika, więc wierzyciel zrzekał się częściowo lub czasowo z uprawnień pozwu Pacta ad minueendam obligationem- chroniła udzielona przez pretora excepcio pacti conventi- zarzut procesowy- dłużnik opiera się żądaniom wierzyciela, bo ten nie uwzględnia tej dodatkowej umowy.( do końca republiki udziela się jej dla umów dodatkowych- in continenti jak i ex intervallo

Zwiększenie zobowiązań dłużnika- powołane przez wierzyciela jako zaskarżalne, gdyż towarzyszyły jakiejś głównej czynności prawnej. Pacta ad augendam obligationem- wierzyciel mógł z powództwa domagać się ich uwzględnienia i dopełnienia. Ale nigdy nie uznawali ich po zawarciu umowy, tylko jako - in continenti=umowy dodatkowe, bo one z wolna zastępowały klauzule dodawane do aktów- tzw. Leges contractus

Pacta adiecta- przy zawieraniu czynności dobrej wiary były zaskarżalne powództwem z kontraktu głównego:

Pacta adiecta bonae fidei negotiis insunt. Należą do nich umowy dodatkowe przy kontrakcie kupna- sprzedaży:

1. Pactum legis comissoriae- zastrzeżenia rozwiązania umowy, gdy nie zapłaci na czas ceny kupna

2. In diem addictio- zastrzeżenie, że lepsza oferta osoby trzeciej uprawnia do odstąpienia od umowy

3. Pactum disciplicentiae-kupno na prośbę

4. Pactum de retrovendendo i retroemendo- prawo odsprzedania i odkupienia towaru

5. Pactum priotimeseos- prawo pierwokupu

6. Niestypulowane przyrzeczenie odsetek- niedopuszczalne przy pożyczce- bo była czynnością prawa ścisłego

7. Porozumienie o zadatek lub karę umowną.

Actio in factum-

pretor wpływał na kontrahentów, przeciw stronie która umowy nie dotrzymała.  dlatego niektóre przyrzeczenia jednostronne nigdy nie weszły w zakres kontraktów- bo i tak były chronione przez pretora= nazywano je- umowami pretorskim- pacta praetoria

Główne rodzaje to:

• przysięga

• constitutum debitum

• recepta

Pactum de iureiurando- umowa o złożenie przysięgi- dobrowolna i pozasądowa umowa- mogła zachodzić przy każdym sporze. Powód przyrzeka- iż nie pozwie pozwanego, jeśli ten złoży przysięgę- że nie jest mu nic dłużny

Albo: pozwany przyrzeka wypełnić świadczenie- jeśli powód złoży przysięgę, że jego uprawnienie istnieje w rzeczywistości.

Gdy jedna ze stron nie chce wypełnić przysięgi pretor udziela pozwanemu ekscepcji iusiurandi- aby tak mógł odeprzeć powództwo przeciw niemu, mimo iż teraz pozywający przysiągł że nie będzie tego robił.- w przypadku gdy był dłużnikiem powoda. ( tzn. gdyby nie przysięga to by nim był)

Actio iusiurandi- powód który przysiągł że jest wierzycielem mógł wnieść tą actio- przy niej celem zaśadzenia pozwanego udowadnia tylko że należycie zożył przysięgę.

Constitutum debiti- umowa na podstawie której powtrnie zobowiązuje się nieformalnie do wypełnienia należnego już uprzednio świadczenia bądź własnego( constitutum debiti proprii) albo cudzego (constitutum debiti alieni)

Cel-

odroczenie zapłaty pewnej sumy pieniędzy= udziela się tak dłużnikowi czasu na to, żeby zlikwidował interesy z wierzycielem. Pretor wprowdził nawet actio de pecunia constituta- krze ona złą wolę dłużnika(lub jego niedbalstwo), który w obawie przed pozwaniem za pomocą actio certae creditae pecuniae- prosi o odroczenie zapłaty, a w końcu i tak nie płaci.

actio certae creditae pecuniae- dopuszcza przyrzeczenie trzeciej części sumy spornej w procesie=sponsio et restipulatio tertiae partis

actio de pecunia constituta- dozwala przyrzeczenie połowy sumy spornej= sponsio dimidiae partis

Wymogi ważności constitutum:

1. Przyrzekający musi się zobowiązać w terminie określonym w umowie

2. Przedmiotem jest- suma pieniężna( potem też rzeczy zamienne), a w prawie Justyniańskim- świadczenie wszelkiego rodzaju.

3. Konieczność istnienia długu poprzedniego

Zastosowanie:

1. Do zrealizowania nowacji ( odnowienie zobowiązania)

2. Środek zabezpieczenia zwrotu cudzego długu- spełnia rolę umocnienia zobowiązania- constitutum debiti alieni

3. Dopuszcza do zabezpieczenia powództwem zobowiązań naturalnych- albo przekształcenia powództw czasowych (actiones temporales) na trwałe( actiones perpetue)

Recepta- według edyktu pretorskiego aż 3 umowy były chronione przez przejęcie zobowiązania( recipere)

RECEPTA ARBITRII- podjęcie się arbitrażu. Umowa nieformalna. Osoba trzecia przyjmuje obowiązek rozstrzygnięcia sporu polubownie za zgodą stron wiodących. ARBITER- sędzia polubowny- musiał doprowadzić do końca swoją misję. Musiał też rozstrzygnąć spór w określonym termnie.  Do tego pretor używał środkó represyjnych( asministracyjnych)- opartych na imperium = grzywny lub zajęcia majątku

RECEPTUM NAUTARUM, CAUPONUM, STABULARIORUM- =właściciele oberży, okrętów i stajen- zobowiązani są nieformalnie za bagaż, towar lub zwierzęta( wprowadzane na okręt, oberżę lub stajnie)gdy przedmioty zostały zniszczone lub uszkodzone nawet bez ich winy( chyba, że udowodnili że stało się to skutkiem siły wyższej), TO odpowiadają za casus fortuitus. Przeciw ww właścicielom pretor udziela-actio in factum

RECEPTUM ARGENTARII- umowa, taka że bankier zobowiązuje się zapłacić cudzy dług. Zobowiązywał się wobec swojego klienta jeśli ten zaciągnął dług u osoby trzeciej- gdyż bankier miał pieniądze klienta u siebie w depozycie. BYŁO TO STOSOWANE CELEM ZABEZPIECZENIA ZOBOWIĄZANIA ( zresztą tak jak i constitutum debiti alieni, ale nie ma konieczności istnienia długu uprzednio i może odnosić się do rzeczy wszelkiego rodzaju) Za Justyniana uległo zmieszaniu z umową. Actio recepticia- przed pretorem, gdy bankier odmówi zapłaty osobie trzeciej długu klienta.

Kompilatorowie Justyniańscy wprowali zmiany- usunęli z DYGESTÓW, wyrazy receptum i actio recepticia zastępując je CONSTITUTUM i ACTIO DE PECUNIA CONSTITUTA.

Pacta legitima- umowy chronione przez konstytucje cesarskie z okresu dominatu.

Udzielają one wierzycielowi powództwa stricti iuris= opartego na ustawie conditio ex lege.

Tak były chronione 3 umowy-kompromis, przyrzeczenie posagu, darowizna




Kompromis- dwie strony godzą się powierzyc rozstrzygnięcie sporu sędziemu polubownemu(arbiter)

W epoce klasycznej= wręczali mu przedmiot sporu lub sumę pieniężną. Miał on zwrócić ją zwycięszcy sporu.(zawierano stypulację nadająca kompromisowi skuteczność prawną) gdy nie zastosowano się do wyroku= kara- poena

529 r n.e.- Justynian stwierdza, że taka umowa jest ważna jeżeli strony i arbiterzłożą przysięgę. Albo udzialą pisemnej zgody na wyrok arbitra i nie zaczepiły wyroku w terminie 10 letnim!




Pollicatio dotis- jednostronne przyrzeczenie posagu. W sposób nieformalny. Stało się prawnie wiążące nawet gdy nie zawarte w formie stypulacji. Nieformalne przyrzeczenie- ochrona prawna od konstytucji:

• 428. R n.e.- ceszrz Teodozjusz II i Walentynian III

Condictio ex lege- mąż może domagać się posagu na podstawie takiego przyrzeczenia.




Darowizna- wtedy gdy akt prawny ma na celu bezpłatne wzbogacenie ( obdarowanego) przy rónoczesnym zubożeniu dokonującego darowizny( darczyńcy)

Darczyńca= zamiar obdarowania= animus donandi

Prawo klasyczne- w formie:

• mancypacji, lub tradycji.( czyli nabywa się własność lub posiadanie )

• w formie stypulacji.

• Przez accepelatio( jeśli darczyńca umarza dług obciążający obdarowanego)

Przeciw roszczeniom obdarowango przysługuje darczyńcy beneficium competentiae. Może żądać aby pozostawiono mu środki potrzebne do utrzymania.

Epoka republikańska:

• ustawodawstwa ograniczające darowizny:

1. lex Cincia de donis et muneribus z 204r. p. n.e.= zakaz darowizn powyżej oznaczonej sumy( ultra modum)- jej wysokość nie jest znana Aby ochronić darczyńców dokonujących zbyt dużych darowizn.

Ale istniały osoby wyłączone z tej grupy= personae exceptae. Na ich korzyść można darowiznę bez ograniczeń. To osoby połączone węzłem pokrewieństwa lub powinowadztwa oraz opiekunowie.

Była to lex imperfecta0 bez sankcji,

Pretor jednak realizował ją za pomocą ekscepcji- udzielał jej darczyńcy, gdy obdarowany wysnuwał roszczenia o świadczenie sumy przyrzeczonej w stypulacji.

2. Na początku IV w .n.e.- lex Cincia- wychodzi z użycia=> zamiast niej= SYSTEM JAWNOŚCI DAROWIZN- pod rygorem nieważności muszą być insynuowane- wpisane do specjalnego rejestru prowadzonego przez urzędników cesarskich. ( stwierdzone w aktach sądowych)

W prawie Justyniańskim-

Tylko darowizny powyżej 500 solidów- poddawane insynuacji. Gdy nie= to nieważna w części przekraczającej sumę dozwoloną. Była ona też przez Justyniana chroniona. Darowizna mogła zostać odwołana= gdy obdarowany okazał jaskrawą niewdzięczność wobec darczyńcy!

Darowizny między małżonkami- zabronione z mocy prawa zwyczajowego.

Aby jeden z małżonków nie wymuszał na drugim spokojnego pożycia lub rozwodu.

Złagodzenie:

• oratio Antonini( Karakalli) z 206r. n.e. = małżonek mógł zatrzyamać przdmiot darowizny, jeśli darczyńca zmarł w trakcie trwania małżeństwa i nie odwołał darowizny.

• Za czasów Justyniania- obdarowany staje się właścicielem przedmiotu darowanego z chwilą śmierci darczyńcy. Nie miał ona zatem znaczenia prawnego, gdy darczyńca przeżył obdarowanego!




XI. Quasi- contractus- obligationes quasi ex contractu- Zobowiązania, które rodzą jak gdyby kontrakty. Nie są umowami , ale mają bardzo wiele podobieństw z nimi. Należą do nich:

1. negotiorum gestio- załatwianie cudzych spraw bez zlecenia

2. condictiones- roszczenia z tytułu niesłusznego wzbogacenia.

3. Communio incidens- przypadkowa wspólność majątkowa.

4. Zobowiązania powstałe z objęcia opieki

5. Zobowiązania powstałe z objęcia spadku

6. 
   Legatum per damnationem

7. Legatum siendi modo Zaliczaj je prawo Justyniańskie( nie są podstawowe)

8. Interrogatio in iure.




Ad1) Negotiorum gestio- załatwienie cudzych spraw bez zlecenia.

Gdy pewna osoba-negotior gestor( w skrócie = gestor) dobrowolnie zajmuje się cudzymi sprawami. W interesie osoby zwanej dominus negotii. Ale bez jej wiedzy i bez specjalnego zlecenia.

• na początku był (gestor) generalnym zarządcom majątku= procurator. Wtedy gdy obywatel musiał opuścić kraj z ważnych powodów państwowych. .Później pojawiają się też prokuratorowie handlowi. ]

Actio in factum- przez pretora. Na korzyść lub przeciwko gestora. Gdy ten obarczał się zarządzaniem majątku osoby nieobecnej, czy też spadku leżącego.

• Gestor musiał być obarczony odpowiedzialnością gdyby źle zawiadował sprawami.. Ale też pozwolić mu na potrącenie niezbędnych nakładów( do administracji).

Warunek powstania negotiorum gestio:

• podjęcie pewnego aktu materialnego lub prawnego. Aby zawiadamiać interesami drugiej osoby.= animus negotia aliena gerendi

• Świadomość gestora, że prowadzi cudze interesy. - nie ważne czy pozostaje w błędzie co do osoby, której interesy prowadzi.

Powództwa:

• 
  powództwo dobrej wiary dla ochrony dominus negotii W PRAWIE

• powództwo in factum dla ochrony gestora. KLASYCZNYM

• powództwo in factum przeciw gestorowi




• Zniknięcie powództw in factum

• Actio negotiorum gestorum directa- powództwo cywilne dobrej wiary dla JUSTYNIA-

• dominus negotii ŃSKIM

• Actio negotiorum gestorum contraria- przysługuje gestorowi

Obowiązki gestora:

• staranne wykonywanie administracji

• Doprowadzić do końca czynności, których się podjął. Gdy podjął się opieki nad całym majątkiem, nie może zajmować się tylko jego częścią

• Złożyć rachunek z przedsiębranych czynności, przy końcu swej działalności. Przenieść na dominus... wszystkie korzyści z tych czynności

Odpowiedzialność gestora:

• dolus i omnis culpa

• za casus= gdy podjął się zajmowaniem interesami cudzymi wbrew jego woli.

• Natomiast za dolus i culpa lata- gdy zajął się cudzymi interesami, bo gdyby tego nie zrobił powstała by szkoda dla dominus...= NEGOTIORUM GESTIO NECESSARIA

Negotiorum gestora= uważano za QUASI- MANDATARIUSZA- tyle że nie powstawało z kontraktu, z poza umownego działania gestora.

Obowiązki dominus negotii:

• zwrócić poczynione nakłady

• przyjąć poczynione zobowiązania przez gestora( gdy były one wynikiem korzystnego dlań działania= negotium utiliter gestum. W praktyce często aprowbował on działalność gestora.




Ad2) Condictio- Niesłuszne wzbogacenie.

Można domagać się zwrotu tego, co ktoś uzyskał bez prawnego uzasadnienia z majątku drugiej osoby.= QUOD EX INIUSTA CAUSA APUD ALIQUEM SIT, POSSE CONDICI.- zasada już z czasów republikańskich.

Ma bardzo szerokie zastosowanie w procesie legisakcyjnym i formułkowym.

Wymogi dające podstawę niesłusznego wzbogacenia. ( opracowane w epoce klasycznej i za Justyniana):

• Wzbogacenie następuje ze szkodą dla dugiej osoby

• Bez woli tego, kto poniósł szkodę.

• Było ono niesłuszne =EX INIUSTA CAUSA

Powództwo:

Condictio-roszczenie o zwrot niesłusznego wzbogacenia. = Powództwo:

1. Cywilne abstrakcyjne

2. Prawa ścisłego

3. Mające znaczenie, gdy przedmiot był oznaczony( certum) W tym wypadku można wnieść 2 kondykcje:

• condictio certae pecuniae

• condictio certae rei

• Condictio incerti- za czasów cesarstwa. Gdy wzbogacenie na skutek pewnego działania( incertum)

W epoce klasycznej- kondykcja używana była tylko, gdy uzyskano obcą rzecz zmysłową na własność za pomocą pewnej DATIO.

Z biegiem czasu- uwzględnia się niesłuszne wzbogacenie z tytułu nabycia jakiejkolwiek korzyści majątkowej( więc nie tylko przez datio)

Do niesłusznego wzbogacenia się opartego na datio, należy:

• zapłata niesłusznego długu.

• Powództwo- condictio indebiti. .Wtedy gdy ktoś świadczył dług nieistniejący. Poniewąż zaistniał błąd, .

Warunki wniesienia takiego powództwa:

1. zapłata- świadczenie, mające na celu wykonanie zobowiązania, jego umorzenie. UWAGA: jeżeli to było świadczenie naturalne, to oczywiście kondykcja nie przysługiwała.

2. Nienależne świadczenie- (indebitum) Nie chroniony, ani cywilnie, ani naturalnie. Nieważne świadczenie= nieistniejące, umorzone, lub można przedstawić ekscepcje niweczącą.

3. Błąd- dający się usprawiedliwić= error probabilis. Ale tylko co do stanu faktycznego( error facti). Błąd co do prawa- tylko co do kobiet i małoletnich do 25 roku życia.

Skutki:

• celem było odzyskanie tego co świadczono nienależnie.. Więc do przedmiotu zapłaty

-środkiem prawnym była: condictio ceratae pecuniae bądź condictio incerti.

• 
  
  Skutki dla przyjmującego( accipiens) 2 przypadki:

Przyjmujący w dobrej wierze- W złej wierze.- ponosi ryzyko przypadku

Odpowiada tylko do wysokości Możliwe jest wniesienie przeciw niemu:

Wzbogacenia w chwili stwierdzenia sporu(litis CONDICTIO FURTIVA( z powodu kradzieży)

Contestatio)= NIE PONOSI RZYZYKA Z CASUS-

Przypadkowe zniszczenie przedmiotu

• Przeniesienie własności na pewną osobę celem otrzymania wzajemnego świadczenia.

Można dochodzić swoich praw przez-condictio ob rem dati= w prawie Justyniańskim inna nazwa= condictio causa data causa non secuta.

• Condictio furtiva- przeciw złodziejowi przez właściciela rzeczy, którą mu ukradziono.

• Condictio ob. turpem causam- przeciw temu, kto przez czynność niemoralną wzbogacił się ze szkodą dla drugiego.

• Condictio ob. iniustam causam- gdy świadczono zapłatę przekraczającą dozwoloną wysokość( lichwiarski procent)

• Condictio sine causa- za Justyniana, gdy ktoś zatrzymuje sobie powierzoną sobie rzecz- bez podstawy prawnej. 2 sposoby ujawnenia się





Condictio ob. nullam causam condictio ob. causam finitam-

Od początku bezpodstawne- na skutek połączenie później staje się bezpodstawne- np. przy

Lub zmieszania kupnie żądanie zwrotu zadatku, bo kontra

Który doszedł do skutku.




Ad3) Przypadkowa wspólność majątkowa= COMMUNIO INCIDENS

• przez kontrakt spółki= wtedy to tylko communio- wynik woli

• w razie communio incidens- gdy pewna rzecz lub majątek dostaje się przez zapis, czy spadek- do kilku osób, bądź- gdy istnieje wspólność spornego miejsca przez zatarcie granic.

Powstaje stosunek obligacyjny podobny do spółki.

Skutki:

1. Współuczestnicy mają wzajemne roszczenia o zniesienie wspólnoty- dopóki ona istnieje muszą: diligentia quam suis rebus..

2. Mogą korzystać z rzeczy stosownie do swoich udziałów( prawo do owoców, zwrotu wydatków i wynagrodzenie szkody)- nazywa się to roszczenia o praestationes personales.

Powództwa:

1. actio familiae erscundae- wspólność majątku między współdziedzicami.

2. Actio communi dividundo- pomiędzy współwłaścicielami

3. Actio finium regundorum- wspólność granic między sąsiadami.

Są to tzw. Actione divorsae

Cechy wspólne actiones divisoriae:

1. w post. Legisakcyjnym stanowią przedmiot- legis actio per iudicis arbitrive postulationem.

2. W post. Formułkowym- w formułce występuje- adiudicatio- udziela ona sędziemu prawo do podziału własności pomiędzy wiodącymi spór.




Ad4) zobowiązania powstałe z tytułu objecia opieki( tutela)-

Podobne do kontraktu zlecenia, ale między pupilem a opiekunem nie zachodzi żadna umowa.

Odpowiedzialność opiekuna:

• culpa levis in concreto.

Obowiązki opiekuna:

• wydać cały majątek pupila po zakończeniu opieki.

• Złożyć rachunek z zarządu majątkiem.

Skarga pupila:

• actio tutelae directa.- powództwo dobrej wiary.- za dochowanie obowiązków wyżej wymienionych.

• Gdy sprzeniewieżył majątek pupila- actio rationibus distrahendis- skarga idąca in duplum( płaci podwójnie!)

Skarga opiekuna:

• actio tutelae contraria- też dobrej wiary.




Ad5)Zobowiązania powstałe z objęcia spadku(aditio hereditatis)

• stosunek obligacyjny pomiędzy dzidzicem a zapisobiorcą( legatariuszem)

Uprawnienia legatariusza:

• może żądać od dziedzica wydania tego co mu zapisał zapisodawca..

• Gdy zachodzi lagatum per domnationem za pomocą actio ex testamentu

• Gdy zachodzi legatum per vindicationem- za pomocą rei vindicatio.

+ według Justyniana do quasi contractus- zaliczamy też INTERROGATIO IN IURE- gdy w prawie klasycznym pretor kieruje zapytanie do pozwanego( o okoliczność mające znaczenie do rozstrzygnięcia sporu). Musiał odpowiedzieć zgodnie z prawdą( najważniejsza to: an heres sit lub qua ex parte heres sit).

Według Justyniana:

• interrogatio apud iudicem To też zobowiazania quasi ex contractu.

• Responsio




XII- Delikty prawa cywilnego.

1.Historyczny rozwój.

Delicta, maleficia- przestpstwa prawa prywa prywatnego.( crimina-prawa publicznego)

Są oczywiście drugim obok kontraktów źródłem prawa zobowiązań.

Fazy rozwojowe:

1. Okres zemsty prywatnej- zadośćuczynienie za pomocą zemsty.Staje się faktem prawnym, kiedy społeczeństwo decyduje której stronie przysługuje prawo zemsty. To społeczeństwo reguluje, zasady wymierzania zemsty( okoliczności, wymiar,etc.)

2. Pokrzywdzony godzi się na odszkodowanie( wynagrodzenie pieniężne)=Faza układu lub kompozycji dowolnej.

3. Ingerencja państwa, zapobiegając zemście prywatnej, nakazuje stronom wejść w porozumienie, oznacza wysokość wynagrodzenia = Faza układu legalnego.

4. Ściganie przez państwo z urzędu.= samo wymierza sprawiedliwość.


Rodzaje deliktów:




Delikty prawa cywilnego Delikty prawa pretorskiego.

• Iniuria - metus

• Furtum - dolus

• damnum iniuria datum - fraus creditorum

• rapina

Sankcja:

• sankcją jest skarga, pokrzywdzony dzięki niej może żądać zadośćuczynienia za krzywdę. ( może to być także kara za delikt)

Kiedy gaśnie wierzytelność?

W momencie śmierci sprawcy przestępstwa. Nie gdy sprawca utraci podmiotowość prawną!!

Zasada kulminacji skarg penalnych- mnogość przestępców= tyle deliktów ile przestępców.

Podział skarg w prawie Justyniańskim, ze względu na cel dochodzony przez pokrzywdzonego:

1. SKARGI REIPERSEKUTORYJNE- actiones rei persequendae causa( gratia)- Chodzi o wynagrodzenie szkody powstałej w majątku pokrzywdzonego (rei vindicatio, actio ad exhibendum, condictio furtiva, powództwa z kontraktów)

2. SKARGI PENALNE- actiones poenales- zmierzają do zapłacenia pokrzywdzonemu kary(poena). (np. skarga z kradzieży, actio furti)

3. SKARGI MIESZANE- actiones mixtae- reipersekutoryjne+ penalne. (Actio legis Aquiliae, actio de dolo, actio quod metus causa)Ważne jest to czy może istnieć zbieg tych skarg(kulminacja z tego samego deliktu):

1. Penalne- kumulują się ze sobą= Penalne + penalne. Kumulują się też z reipersekutoryjnym(Penalne+ reipersekutoryjne)

2. Reipersekutoryjne nie miedzy sobą = reiperskutor.+reipersekutoryjne=Ø

3. Mieszane nie z reipersekutoryjnymi. Mieszane+ reipersek.= Ø. Większość ich m cechę penalnych= pokrzywdzony może uzyskać większe zasądzenie od poniesionej szkody.




1. Iniuria(Zniewaga)

Przestępstwa ścigane przez ustawę XII tablic, które karano grzywną( pojedyńczą, czy podwójną). Na początku bardzo kazuistycznie(np. ścięcie cudzego drzewa, wypasanie bydła na cudzym gruncie,etc.) Stopniowo rozszerzano taki katalog. Wyraz inuiria= czyn bezprawny.

3 główne wypadki będące w jej zakresie:

• Malum carmen oraz occentatio(upodobniane z pismami oszczerczymi) oraz convicium( wrzawa) = polegało na czynnościach magicznych( czary, gusła)- karane śmiercią.

• Membrum ruptum- ciężkie uszkodzenie cielesne, ale nie złamanie kości. Karane karami talionu, odwetu (ius talionis), wyrządza się sprawcy taką samą krzywdę.Oraz fractum- złamanie kości, karane grzywną 300 asów( człowiek wolny) 250 asów niewolnik)

• Czynne naruszenie godności, czci przysługującej wolnemu obywatelowi. Zniewaga, ale bez uszkodzeń ciała. Grzywna 25 asów( np. za policzek).

Dodatkowe rozszerzanie tego katalogu( zmiany gospodarcze, etc.) Powstaje nowy edykt pretorski i nowa skarga actio iniurarium( aestimatoria).

Grzywna zależy od oceny krzywdy:

• gdy lżejsze= iniuria sam poszkodowany ją określa

• gdy cięższe=iniuria atrox- oznacza magistratura


Rodzaje iniuria atrox-





Ex facto- ciężkie uszkodzenie ex loco-w miejscu publicznym ex persona-znieważenie magistratury/sena

Actio iniuria- to:

• actio famosa Udzielana przez pretora na 1 rok.

• Actio vindictam spiritantes- gaśnie ze śmiercią sprawcy lub pokrzywdzonego= nie przechodzi na dziedziców (ani czynnie, ani biernie)

• W razie bezprawnego pozwania- powód mógł być zasądzony na 1/10 część grzywny.

• Condemnatio cum taxatione- formułka skargi zawiera zasądzenie z oceną wysokości grzywny.

W rozwoju historycznym zbliża się ona do pojęcia contumelia= zniewagi. Pretor zaczął uznawać też zniewagę moralną(słowną).

Ujmował to przestępstwo w 4 edyktach:

1. edictum generale- karze te przypadki iniurii, które były w ustawie XII tablic.

2. Edictum de convicio- Karze zniewagę grupy osób, uznając to za naruszenie pożądku publicznego.

3. Edictum de ademptata publicitia- zniewaga czci kobiety lub nieletnich

4. Edictum ne quid inflamandi causa fiat- wszystkie inne przypadki( nie istn. W poprzednich edyktach)

LEX CORNELIA DE INIURIIS- za czasów Sulli( 81r. p.n.e.) Karała:

• pobicie- pulsare

• oćwiczenie rózgami- verberare

• gwałtowne najście na dom- vi domum introire

Przed specjalnymi trybunałami- quaestio de iniuriis- na żądanie pokrzywdzonego.

W prawie Justyniańskim- można pozwać we wszystkich przypadkach iniurii- w drodze powództwa cywilnego(civiliter) bądź w drodze karnej- criminaliter.




2.Furtum( kradzież)- to delikt, polegający na zawładnięciu cudzej rzeczy albo wykorzystaniu jej na własny pożytek.

Fur manifestus- schwytany na gorącym uczynku. I wtedy gdy ślady dają znać do czyjego domu się udał złodziej i pokrzywdzony mógł:

• wejść do domu z towarzyszami i dokonać oględzin

• mając opaskę wokół bioder( licium)

• oraz misę w ręku- lanx Aby nie podejrzewano go, że sam wniósł przedmiot

Była to tzw. PERQUISTIO LANCE ET LICIO

Karanie fur manifestus-

• kara śmierci- gdy kradł w nocy lub gdy miał niebezpieczne narzędzie( pokrzywdzony musiał wtedy zwołać sąsiadów jako świadków, że złodziej miał broń)

• chłosta+ magistratura oddaje złodzieja pokrzywdzonemu.

• Osoby niedojrzałe tylko chłosta

• Niewolnik- zrzucenie ze skały tarpejskiej

Fur nec manifestus- nie schwytano złodzieja na gorącym uczynku.

Karanie:

• odszkodowanie- podwójnej wartości- duplum.

2 skargi w prawie XII tablic( według Gajusa):

• actio furti concepti- potrójna wartość przedmiotu( triplum) gdy znaleziono rzecz w czyimś domu

• actio furti oblati- regres przeciw temu kto podrzuca rzecz skradzioną ( lub ukrywa) w czyimś domu- Opiewa na triplum.

Reformy pretorskie i pojęcie furtum za cesarstwa.

Pretorzy zunifikowali system zemsty prywatnej i układów legalnych. Ścigali oni te przestępstwo następującymi skargami:

1. Na poczwórną wartość-quadruplum przedmiotu skardzinego:








Actio furti manifesti-złapany na actio furti prohibiti- actio furti nec exhibiti-

Gorącym uczynku przeciw odmawiającemu przeciw temu, kto nie chciał

Oględzin oddać rzeczy znalezionej w cza-

Się oględzin.

2. Na potrójną wartość (triplum) przedmiotu skardzionego





Actio furti conceppti- w jego domu Actio furti oblati.

Znajduje się przedmiot

3. Na podwójną wartość (duplum) skaradzionej rzeczy= Actio furti nec manifesti

Za czasów cesarstwa- rozwój pojęcia, poprzez opracowania jurystów klasycznych. Niektórzy z nich wymagali od tego pojęcia

2 elementów:

• Woli( consilium)

• Aktu materialnego( ops)

Ograniczali pojęcie kradzieży do przywłaszczenia rzeczy= contrectatio.

Od Labeona- rozumiano wyrazy ope consilio oddzielnie- dlatego za przestępstwo karano również podżegaczy.

Według Paulusa:

Kradzież- jest bezprawnym przywłaszczeniem z chęci zysku bądź samej rzeczy, bądź jej użytku lub posiadania= furtum- est contrectatio rei fraudalosa lucri faciendi gratia vel etiam usus eius possessionisive.

Według tych definicji Paulusa i Gajusa następujące elementy są potrzebne do zaistnienia furtum:

1. contrectatio- pewien akt pozytywny- polega na przywłaszczeniu cudzej rzeczy i na sprzeniewierzeniu jej.

2. Fraudulosa- musi być (każda contrectatio) = narusza prawa drugiej osoby.

3. Invito domino- wbrew woli właściciela. (* dlatego możliwa jest usucapio pro herede spadku leżącego)

4. Lucri faciendi gratia- z chęci zysku po stronie sprawcy.

5. Animus furandi- chęć zysku musi być połączona z chęcią popełnienia kradzieży.

Rodzaje:

• furtum rei- kradzież samej rzeczy. (rzeczy ruchome)

• furtum usus- kradzież użytku. Używa wbrew woli właściciela , albo też w sposób niedozwolony( np. depozytariusz)

• furtum possesionis- kradzież posiadania. Popełnia ją właściciel, gdy obejmuje w posiadanie własną rzecz, prawnie znajdującą się w rękach innej osoby-np. dłużnik odbiera wierzycielowi rzecz oddaną w zastaw przed spłaceniem długu, bez jego zgody.

Sankcje, to w epoce klasycznej 3 istniejące rodzaje skarg ścigających furtum:

1. Skargi penalne o charakterze prywatnoprawnym- te które pociągały za sobą wielokrotną wartość skradzionej rzeczy.( wymienione wcześniej) pociągały za sobą infamię. Nie tylko przeciw złodziejowi, ale i współsprawcą i przechodziły na dziedziców pokrzywdzonego.

2. Skargi penalne o charakterze publicznoprawnym- ścigające złodzieja uzbrojonego. Na podstawie lex Cornelia de sicariis. + te ścigające kradzież rzeczy publicznej lub poświęconej= Lex Iulia.

3. Skarga repersekuryjna- (actiones rei persequendae causa) - charakter odszkodowawczy. Poszkodowany nie dochodzi represji, ale żąda zwrotu samej rzeczy lub jej wartości.

Dzieli się na:

• rei vindicatio- przysługujące właścicielom

• condictio furtiva- gdy właściciel nie mógł rewindykować swojej własności.

• Skarga z kontraktu.

• Actio ad exhibendum- przeciw posiadaczowi rzeczy( i dzierżycielowi), oraz przeciw temu kto podstępnie pozbywa się posiadania rzeczy.- wnoszący powództwo mógł żądać okazania rzeczy, jeśli wykazał, że domaga się tego okazania z ważnych przyczyn.




4. Damnum iniuria datum

Jest to szkoda wyrządzona bezprawnie na cudzym majątku. Represję za to przestępstwo określa- LEX AQUILIA.

Ale przed tą ustawą były jeszcze inne:

• actio arborius succisis- bezprawne wycinanie cudzych drzew

• actio de pastu- wypasanie bydła na cudzym gruncie.

• Actio aedium incensarum- podpalenie cudzego domu( nawet nie rozmyślne)

Lex Aquilia:

*była plebiscitum. Pojawiła się wcześniej od Lex Aebutia- która wprowadziła postępowanie formułkowe.

Obejmowała 3 rozdziały, dotyczące innego rodzaju szkód:

1. Bezprawne zabicie cudzego niewolnika lub zwierzęcia czworonożnego- quadrupes, należącego do pecus( żyjące w stadzie ) . Karany grzywną= taką ile najwięcej kosztował niewolnik lub zwierzę w ciągu roku poprzedniego( przed przestępstwem).

2. Ukaranie wierzyciela ubocznego( adstipulatora). Który zamiast żądać zapłaty umarza dług, co pokrzywdziło wierzyciela głównego!

3. W trzecim rozdziale ujęto 3 przypadki przestępstwa:

Szkody ze:

-spalenia(urere) Zranienie: Zabicie lub zranienie zwierząt nie z pecus

-złamania(frangere) -cudzego niewolnika np. psa

-zniszczenia( rumpere) -lub zwierzęcia należącego do





cudzej rzeczy pecus

KARA-za to oznaczana według najwyższej wartości rzeczy w okresie 30 dni poprzedzających delikt.

Warunki zaistnienia deliktu ex lege Aquilia:

• Bezprawnie- wyrządzona szkoda( iniuria)-pojęcie natury objektywnej.

• Pozytywne działanie- powodujące szkodę. Czyli NIE może być przez zaniechanie. Damnum musi być datum.

• Bezpośrednie działanie sprawcy- Damnum coropore datum.

• Bezpośrednio na samej rzeczy- .Bezpośredni kontakt między sprawcą, a zniszczoną rzeczą- damnum corpori datum.

• Pokrzywdzony musi być właścicielem danej rzeczy.

Rodzaje skarg z których ściga się ten delikt

W postępowaniu legisakcyjnym: - legis actio sacramento in personam

W postępowaniu formułkowym: Actio legis Aquiliae*)

*) To skarga penalna. Jej wysokość była określana z góry przez ustawę. W razie bezpodstawnego zaprzeczenia popełnienia przestępstwa- powoduje zasądzenie dwukrotnie wyższe( tzw. Formula infitiatioria- Ius infitiando crescit in duplum) A w razie przyznania formula confessoria- zasądzenie napojedyńczą wartość- simplum.

Dzięki pretorom i doktrynie dokonują się zmiany w damnum iniuria datum. Zmiany z 2 punktów widzenia:

1. Rozciągłości pojęcia odpowiedzialności- rozszerza się krąg osób ponąszących odpowiedzialność. Stosuję się przepisy lex Aquilia również do peregrynów, też do osób nie będących właścicielami rzeczy.

2. Rozszerza się podstawę samej odpowiedzialności- udziela się actio utilis ( lub actio in factum) w wypadku:

• damnum non corpore

• damnum non corpori datum

Rola doktryny:

Interpretacja przepisów Lex Aquilia. Do pierwotnego pojęcia( czysto obiektywnego) iniuri.- doktryna dodaje nowe pojęcie winy- dotyczące odpowiedzialności subiektywnej - Słynna wina z deliktu, zwana AKWILIAŃSKĄ. Pisał o niej Ulpian. Bierze ona pod uwagę nie tylko niedbalstwo, ale i wszelki brak dołożonej staranności- IN LEGE AQUILIA ET CULPA LEVISSIMA VENIT.




3. Rapina- rabunek.

To kradzież kwalifikowana, popełniona w okolicznościach obciążających, tzn. przy użyciu przemocy.


Na początku:

• wyrządzenie szkody materialnej przez kilka osób( gromadnie) Nie podlega

przez osoby uzbrojone surowszej karze

według Lex Aquilia.


A akty rozboju coraz częstsze w okresie późnej republiki.

• Sulla stara się ścigać przestępców na podstawie Lec Cornelia de iniuriis.

• Dopiero w 76r. p.n.e. pretor dla peregrynów- M. TERENTIUS LUCULLUS- wprowadza edyktem nową skargę penalną przeciw rabunkowi- Actio vi bonorum raptorum.. Pokrzywdzony mógł w ciągu roku żądać przed sądem poczwórnej wartości odszkodowania. Z upływem roku, tylko pojedyńczą wartość. Skarga ta przysługiwała również dziedzicą pokrzywdzonego.- ale NIE przeciw dziedzicom sprawcy.

Ma ona charakter penalny

• W prawie Justyniańskim kumuluje się z rei vindicatio lub condictio ex causa furtiva.




XIII- Delikty prawa pretorskiego.

Dzięki działalności każdego pretora, który starał się aby szanowano nakazy jego edyktu i ochrony osób prywatnych powstaje wiele grup deliktów pretorskich. Najważniejsze z nich:

• te popełniane w czasie sporu sądowego ( np. nieposłuszeństwo wobec nakazów magistratury brak odpowiedzi na wezwanie przez sądetc.)

• naruszenia interesó osób prywatnych ( szkoda moralna lub pieniężna oszukanie kontrahenta)

Szczególne znaczenie mają 3 stany faktyczne- są przedmiotami represji pretorskiej. Należą do nich:

• metus

• dolus

• fraus creditorum




1. Metus- groźba.

To bojaźń wywołana działaniem drugiej osoby, która dopuszcza się groźby.= przymus psychiczny=vis compulsiva. (w przeciwieństwie do przymusu fizycznego-vis absoluta- wykluczającego istnienie woli)

Zależna była od pewnych wymogów:

• vis gravis- poważna( zastrasza każdego odważnego)

• iniusta (bezprawna)

• praesens (zbieżna w czasie- teraźniejsza)

Środki pretorskie służące do ich ścigania:

• actio quod metus causa

• exceptio quod metus causa

• restitutio in integrum propter metum




2. Dolus- podstęp.

To działanie w celu oszukania( circumvenire)- poprzez wywołanie fałszywego wyobrażenia o stanie faktycznym rzeczy lub poprzez zatajenie prawdy o rzeczywistym stanie rzeczy.

• Delikt ten ścigany już przez pretora Aquiliusa Gallusa. Przez skargę in factum- actio de dolo

• Za czasów postępowania legisakcyjnego- ściga Lex Plaetoria. Oszukanie osoby małoletniej. (minor)

• Za czasów postępowania formułkowego, używa się 3 środków procesowych:

1. actio doli- skarga penalna przeciw sprawcy( tylko! Nie dziedzicom) w ciągu 1 roku. Jest ona subsydiarna, posiłkowa= gdy nie da się wnieść innego powództwa. A w prawie Justyniańskim- skarga arbitralna.

2. Exceptio doli- przeciwstawiana powództwu działającego podstępnie. Gdy akt zawarty pod wpływem podstępu nie został wykonany.

W prawie Justyniańskim:





Exceptio doli specialis- w konkretnym generalis- subsydiarna, gdy zarzut ten zastępuje

Przypadku jakąś ekscepcje.

3. Restitutio in integrum propter dolum.




3. Fraus creditorum

To taki rodzaj przestępstwa, który polega na= osoba, ma długi, a jej majątek nie starcza na spłacenie wierzycieli(fraudator) lub na ich zaspokojenie w dużej mierze. Więc ta osoba celowo umniejsza swój majątek za pomocą:

• aktów prawnych

• lub aktów materialnych

i wyrządza w ten sposób szkodę swoim wierzycielom.To przestępstwo, polegające na działaniu na szkodę wierzycieli, to tzw. Fraus creditorum.

Było to możliwe ponieważ dłużnik mógł dysponować swoim majątkiem, nawet po tzw. Missio in bona- czyli wprowadzeniu przez magistraturę, dłużnikó w tymczasowe posiadanie majątku. Tracił taką możliwość dopiero po sprzedaży majątku przez wierzycieli.

Wymogi jej zaistnienia:

• uszczuplenie majątku- dłużnika dokonane przez niego samego( np. zniszczenie rzeczy, odrzucenie możliwości powiększenia majątku, zaciągnięcie zobowiązania)

• świadomość dłużnika- że dział na szkodę wierzycieli- conscius fraudis.

• Osoba trzecia jest współwinna- ta która odniosła korzyść z działania fraudaora. Wiedziała, że czynność następuje na szkodę wierzycieli. = particeps fraudis.

Istniały 4 środki prawne za pomocą których pokrzywdzeni mogą dochodzić wynagrodzenia szkody:

1. Exceptio- zarzut procesowy, nie odgrywający większej roli.

2. Restitutio in integrum- anuluje akty prawne zawarte przez fraudatora z osobami trzecimi, na szkodę wierzycieli, oraz w prawie justyniańskim.

3. Actio Pauliana- w prawie klasycznym udzielana jako actio rescissoria. Dla przywrócenia do stanu pierwotnego- in integrum restitutio. Stosowano, gdy jakiś akt zdziałany na szkodę wierzycieli:

• był odwołalny( więc nie mogło to być, np. wyzwolenie niewolnika)

• pociągał za sobą zubożenie dłużnika

• powodowała szkodliwy skutek dla wierzycieli- tzw. Eventus fraudis9 np. sprzedaż zadłużonego majątku)

• lub jako wynik tzw. Consilium fraudis- po stronie fraudatora. Ale ta osoba trzecia odnosząca korzyści musiała być świadoma- conscius fraudis.


SKARGA JEST ARBITRALNA I ROCZNA. Po upływie roku, można pozwać tylko o to, czym się pozwani rzeczywiście wzbogacili.

XIV Quasi- delicta.

Actio in factum- to skarga pretorska ścigająca przestępstwa pozostające poza właściwymi deliktami. Stanowiły one cały szereg stanów faktycznych, które były podobne do deliktów. Nie były one jednak przedtępstwami, gdyż brak im było pewnych znamion.( wymaganych przy zobowiązaniach ex delicto). Częst też nie zachodziła szkoda, a istniała tylko wina.

Obligationes quasi ex delicto zawarte w Instytucjach Justyniańskich:

1. Z mieszkania wylewa się coś lub wyrzuca i tak wyrządza się komuś szkodę( np. ktoś zalicza pomyjami w głowę) habitator( właściciel) odpowiada za tę szkodę, chociaż nie było w tym jego winy, bo to nie on był sprawcą( ale ten komu wynajmował).Pozywano go skargą- actio de effusis et deiectis

2. Coś w domu zostało tak pozostawione lub powieszone tak, iż mogło upaść i wyrządzić komuś szkodę- Np. dolniczka może na kogoś spaść. pretor udziela skargi przeciw-właścicielowi domu= actio de positio et suspenso. Pozywać mógł każdy przechodzeń na drodze publicznej. Była to actio popularis- udzielana każdemu!(UWAGA! Nie musiał ten przedmiot spaść- wystarczy, że stanowił zagrożenie)

3. Szkoda wyrządzona przez służbę( dziś powiedzielibyśmy- zatrudnionych) okrętu, oberży lub stajni- odpowiadał oczywiście właściciel( choć żadna wina z jego strony nie zachodziła). Na podstawie skargi pretorskiej(actio in factum)- adversus nautas caupones et stabularios. Justynian uzasadniał ich winę- jako winę przy doborze(wyborze)- culpa in eligendo

4. Sedzia przez niewłaściwe prowadzenie postępowania wyrządza komuś szkodę. Nawet gdyby zrobił to z nieświadomości przepisów lub przez niezgodne z prawem orzeczenie.  Strona procesowa mogła pozwać sędziego o zapłacenie kary pieniężnej. Jej wysokość mogła opiewać na całą wartość szkody( była wynagrodzeniem). Ale tylko wtedy gdy- si iudex litem suam facit- po stronie sędzi musiał być jakiś stopień winy.

Skargi noksalne( actiones noxales)= za delikty popełnione przez osoby pozostające pod władzą:

• delikt musi być popełniony przez osobę pozostającą pod władzą= syna rodziny/ niewolnika.

• 
  Wtedy nie można było zmusić ojca rodziny/ pana do zapłacenia grzywny, bo to nie oni zrobili.

• Daje się im wybór pomiędzy:

• zadośćuczynieniem w drodze układu legalnego

• wyzbyciem się władztwa nad osobą sprawcy( noxae deditio)- wtedy oddaje go zemście prywatnej.

Wymogi zasadnicze:

• Musiał to być delikt prywatny. Jej celem było zastąpienie zemsty prywatnej okupowi.

• Sprawca musi być osobą alieni iuris

• Pokrzywdzony nie może mieć władzy nad sprawcą( ani w chwili popełnienia, ani później)

• Wniesiona przeciw osobie mającej in potestate sprawcę

• Osoba mająca władze nie może być współwinna czynu popełnionego.

• Skutkiem było albo zapłacenie grzywny, albo wydanie poszkodowanego syna/ niewolnika..

UWAGA! OBOWIĄZYWAŁA ZASADA NOXA CAPUT SEQUITUR- delikt obciąża osobę podwładnego tak, że nawet jeśliby go sprzedano, wyzwolono, adoptowano( wszedłby w inny stosunek zależności)- to odpowiedzialność zawsze ponosi AKTUALNY właściciel/ sprawujący władzę.

Szkoda popełniona przez zwierzęta- actio de pauperie.

• Czyn popełniony przez zwierzęta czworonożne

• Skarga w skutkach podobna do noksalnej( właściciel też miał podobny wybór)

• Identyczne warunki, jak przy skargach nokslanych.




XV- Zmiana PODMIOTU zobowiązań.





1.Zmiana wierzyciela- przelew 2.Zmiana dłużnika-przelew długu:

Wierzytelności= CESJA - delegatio debiti

- expromissio




ad1) Cesja-(przelew wierzytelności)- to prawne przeniesienie wierzytelności wobec dłużnika( debitor cessus), na osobę trzecią(cessionarius) za pomocą umowy pomiędzy wierzycielem(cedens), a osobą trzecią.

Uwaga! Trzeba umowny przelew wierzytelności odróżniać od sądowego przeniesienia wierzytelności(cessio necessaria). Ma ona miejsce przy rozdziale majątku spadkowego pomiędzy współdziedzicami. Nie można tych dwóch pojęć mylić z przeniesieniem wierzytelności z mocy ustawy(cessio legis)

Rozwój historyczny:

• takie przeniesienie było sprzeczne z zasadą zobowiązania, jako węzła prawnego pomiędzy wierzycielem, a dłużnikiem. Ale okazała się konieczna wraz z rozwojem gospodarki towarowo- pieniężnej. Radzono sobie z tym za pomocą:

• nowacji- tworzona w ten sposób nowe zobowiązanie. Dłużnik musiał się zgodzić na przekazanie(delegatio- dawnego wierzyciela). Ta sama treść świadczenia, ale na rzecz nowego ( więc dłużnik staje się oczywiście wolny od zobowiązania poprzedniego) Ale ma wady:

• wymaga współdziałania dłużnika( musi przyrzecz świadczenie nowemu wierzycielowi).

• Nie daje należytego zabezpieczenia nowemu wierzycielowi - gasną akcesoryjne prawa- zastawu i poręki

• Nie była korzystna dla dłużnika- gasną zarzuty przysługujące mu z poprzedniego zobowiązania.

• pełnomocnictwa procesowego.

• Od czasu postępowania formułkowego- osiągano skutek prawny podobny do cesji, za pomocą pełnomocnictwa danego osobie trzeciej, na którą chciał przelać wierzytelność do zaskarżenia i jej ściągnięcia( mandatum ad agendum in rem suam). Zatem nowy wierzyciel(cesjonariusz)- jest zastępcą procesowym(procurator in rem suam). Dopiero po litis contestatio uzyskuje nieodwołalne prawo. Do jej czasu dawny wierzyciel może każdorazowo odwołać pełnomocnictwo procesowe, a dłużnik może mu świadczyć jeszcze ze skukiem uwalniającym. Jest tak , dlatego bo w formule procesowej:





Intentio- jest na imię dawnego condemnatio- na imię zastępcy

Wierzyciela (procuratora)

Wady- mandatum gaśnie z chwilą śmierci cedenta lub w razie odwołania.

• Z biegiem czasu( w prawie klasycznym) od czasów Antoniusa Piusa, udziela się przez reskrypty cesarskie własnego prawa skargi cesjonariuszowi. Za pomocą- actio utilis, nabywanego przez umowę cesji bezpośrednio od cedenta. Actio utilis ma pierwseństwo przed bezpośrednim powództwem cedenta (actio directa)

• Pod koniec okresu prawa klasycznego- wierzyciel może przez litis contestatio zabezpieczyć swoje stanowisko prawne, dokonując tzw. Denuntiatio- zawiadomienie dłużnika o pełnomocnictwie procesowym. wtedy prawo nowego wierzyciela( cesjionariusza) staje się nieodwołalne i tylko jemu może świadczyć dłużnik.

Skutki cesji:

• Stosunek między cedentem a cesjionariuszem.

Jest to umowa abstrakcyjna wierzytelność(prawo skargi) przechodzi na cesjonariusza, NAWET GDY CZYNNOŚĆ KAUZALNA BĘDĄCA PODSTAWĄ CESJI JEST POD WZGLĘDEM PRAWNYM WADLIWA.

Ale! Cedent MOŻE- domagać się za pomocą condictio sine causa powrotnego przelania wierzytelności.

• Odpowiedzialność cedenta wobec cesjusza

Określa się według czynności kauzalnej stanowiącej podstawę cesji. Może on odpowiadać TYLKO za istnienie pretensji(nomen verbum) A ściągalność pretensji (nomen bonum) ocenia się według podstawy cesji. (causa cessionis)

Gdy cesja następuje przez wykonanie kontraktu kupna- sprzedaży. =cedent odpowiada TYLKO ZA TO, ŻE PRETENSJA ISTNIEJE( inomen verbum)- a nie za to, że dłużnik jest wypłacalny( nomen bonum)

Darczyńca- nie odpowiada ani za nomen verbum, ani za bonum.

• Stosunek prawny pomiędzy cesjonariuszem, a dłużnikiem. ( debitor cessus). Analogiczny, jaki istniał pomiędzy wierzycielem(cedentem) a dłużnikiem. Stanowisko prawne dłużnika nie ulega ani pogorszeniu, ani polepszeniu:

• Na cesjionariusza przechodzą wszystkie uprawnienia uboczne( np. prawo zastawu, poręki)

• Dłużnik może przedstawić cesjonariuszowi wszystkie zarzuty, które miałby przeciw cedentowi. (np. przedawnienie)

Przenoszone były wierzytelności, jeśli nie stanowiły ze swej natury roszczenia czysto osobistego.

Zakazy w prawie poklasycznym:

• zakaz przenoszenia wierzytelnośći spornych

• przenoszenia na potentiores- osoby wyższej warstwy społecznej od cedenta.

LEX ANASTASIANA Z 506 r.n.e. - dłużnik nie musi płacić więcej cesjonariuszowi- gdy ten kupił wierzytelność. Płaci tylko tyle, za ile cesjionariusz kupił wierzytelność!!!- TZW. WALUTA CESYJNA.




Ad2) Przez zmianę dłużnika ( ktoś przejmuje dług)-

Delegatio debiti- polega na prawnym jego przeniesieniu na osobę trzecią na podstawie umowy pomiędzy dłużnikiem, a osobą trzecią lub też w drodze takiej umowy za przyzwoleniem wierzyciela.

W prawie rzymskim mogło nastąpić tylko przez zmianę całego stosunku obowiązkowego= NOWACJĘ

Za pomocą stypulacji- nowy dłużnik zobowiązuje się wobec wierzyciela świadczyć ten sam przedmiot pod względem terści. Poprzedni dłużnik jest oczywiście zwolniony. taką nowację nazywa się delegatio

Delegatus- nowy dłużnik

Delegans- poprzedni dłużnik

Delegatarius- wierzyciel

Bez zgody dłużnika dawnego- EXPROMISSIO. W ten sposób zwalnia poprzedniego dłużnika.




XVI- Mnogość podmiotów zobowiązań.

Powstaje po stronie:

• wierzyciela= bierna strona

• dłużnika= po stronie czynnej.

• lub też po obu stronach

Zasada podzielności-przy zobowiązaniach podzielnych= (jeśli nie ustalono inaczej)- każdy wierzyciel lub każdy dłużnik może być tylko częściowo zobowiązany lub częściowo uprawniony.= OBLIGATIO PLURIUM PRO PARTE RATA.

Zasada solidarności- ma dwa aspekty:

Solidarność bierna- gdy istnieje kilku dłużników- (plures rei promittendi). Każdy z nich jest zobowiązany do wypełnienia całego zobowiązania- wierzyciel zaś może żądać tylko jeden raz wykonania zobowiązania.

Solidarność czynna- istnieje kilku wierzycieli( plures rei stipulandi)- każdy z nich może żądać od dłużnika wykonania całego świadczenia. Ale świadczenie wykonane wobec jednego wierzyciela zwalnia dłużnika wobec wszystkich wierzycieli.

Powastanie:

• za pomocą stypulacji- jeden dłużnik zobowiązuje się do tego samego świadczenia wobec kilku wierzycieli

- lub kilku dłużników zobowiązuje się do tego samego świadczenia wobec 1 wierzyciela.

Wierzyciel mógł sobie wybrać dłużnika wypłacalnego. Zmiana w prawie Justyniańskim- nowa zasada:

Beneficium divisionis- gdy pozywa się dłużnika solidarnego może on żądać rozdzielenia długu między pomiędzy obecnych i wypłacalnych dłużników.

Skutek zobowiązania solidarnego:

• gdy zobowiązanie zostało wykonane przez 1 dłużnika / wobec 1 wierzyciela= każda przyczyna PRZEDMIOTOWA umarza zobowiązanie. Czyli =zapłata, świadczenie w miejsce zapłaty, potrącenie, nowacja, acceptilatio.

• Skutek umarzający ma również litis contestatio- bo wg. Prawa klasycznego= ma skutki nowacji. gdy wierzyciel występuje z pozwem przeciw jednemu, to występuje o całość(zawsze). Czyli nawet jeśli ten pozew był nieskuteczny= nie może pozwać pozostałych!!!




Za Justyniana= litis contestatio posiada skutek tylko wtedy gdy, pozywa się dłużnika o całość. Jeśli nie, to można pozwać później pozostałych.

• umorzenie z przyczyn PODMIOTOWA( np. zwłoka, zawinione przedawnienie)  mają skutek tylko względem tej osoby, której dotyczyły. A zobowiązania wobec reszty= bez zmian.

Powstanie zobowiązań solidarnych:

• zazwyczaj na podstawie umowy-ex contractu( głównie stypulacji)

• zapisu- gdy spadkodawca obciąża zapisem kilku spadkobiorców tak, że którykolwiek z nich ma zapis wykonać.

Wyjątek!!!

Odpowiedzialność solidarna występująca, gdy kilka osób odpowiada z deliktu lub quasi- deliktu= powstaje bez umowy, a kilka osób odpowiada za to samo i wykonanie świadczenia przez jednego z nich zwalnia innych. Gdy jeden wynagradza szkodę umarza stosunek obligacyjny pozostałych.




XVII-Umocnieni zobowiązań- zabezpienienie wierzytelności

1. Intercesja- każde wstąpienie do stosunku obligacyjnego osoby trzeciej po stronie dłużnika. Służyła ona właśnie umocnieniu wierzytelności, przez to, że odpowiadała też osoba trzecia.

Rodzaje:

kumulatywna(cumulativa)- gdy pierwotny dłużnik odpowiada dalej obok intercedenta.

• Np. poręka

• Zobowiązanie w charakterze dłużnika solidarnego.

• Ustanowienie zastawu za dług cudzy.

 Zwalniająca(privativa)- dawny dłużnik zostaje zwolniony, bo zobowiązanie przejmuje intercedent.

• Przejęcie długu

• Intercessio tacita- przejęcie pewnego zobowiązania w cudzym interesie( np. ktoś zawiera pożyczkę w interesie os. Trzeciej, bo ta osoba nie korzysta z żadnego kredytu-np. nie może)

Pretor udziela wierzycielowi( w celu prowadzenia sporu) powództwa ACTIO RESTITUTORIA- przeciw pierwotnemu dłużnikowi( w przypadku zarówno ntercessio cumulativa jak i privativa)

Kobiety:

• ze względu na ich niedoświadczenie wprowadzono pewne ograniczenia- S.C. VELLEIANUM-46n.e.:

• intercesja kobiety jest ważna

• może jednak odeprzeć pozew przez ekscepcje ex S.C. Velleiano.

Actio institutoria- wtedy, gdy kobieta intercedująca wstąpiła już w miejsce dłużnika=intercessio tacita- skarga przeciw niemu jest niemożliwa i to było to nowe ustalone powództwo.

• Za Justyniana- intercesja kobiety- nieważna z mocy samego prawa(ipso iure)- jeśli nie była stwierdzona w dokumencie publicznym stwierdzonym w obecności 3 świadków.

• Mogły być unieważnione przez exceptio S.C. velleiani -gdy zachodzi na korzyść małżonka kobiety.




2. Poręka- to umowa między wierzycielem a osobą trzecią zwaną ręczycielem(adpromissor) na podstawie której ręczyciel zobowiązuje się w razie niewypełnienia lub nienależytego wypełnienia świadczenia przez dłużnika głównego wykonać zobowiązanie.

Formy ustanowienia(zawsze w drodze stypulacji jako adpromissio) 3 formy:

• sponsio- ma zastosowanie tylko pomiędzy obywatelami rzymskimi. (Idem dare spondes? Spondeo)

• fidepromissio- rónież dla peregrynów

• fideiussio- w prawie Justyniańskim- przy poręczeniu za dług każdego rodzaju.


Charakter:

• dodatkowy Gdy nieważny dług= nie ważna poręka.

• Akcesoryjny Jeśli zobowiązanie( choćby naturalne) było nieważne= poręka

też

Właśnie tym różni Się od zobowiązania solidarnego- tam każdy odpowiada za własny dług.

Skutki poręki:

• Dla ręczyciela:

• Może realizować wszystkie zarzuty przysługujące głównemu dłużnikowi(np. odroczenie przedawnienie) bo jego zobowiązania są zależne od długu głównego.

• Jego zobowiązanie zależy od każdorazowego stanu długu- jego odpowiedzialność wzrasta, gdy wzrasta dług główny-np. przez zwłokę. Ale Lex Furia de sponsu(okres republiki)- postanawia, że po 2 latach od chwili zapadłości długu= gaśnie odpowiedzialność sponsora i fidepromissora.

• Uprawnienia ręczyciela w stosunku do wierzyciela:

• Beneficium excussionis sive ordinis- obowiązuje w prawie Justyniańskim Wierzyciel musi pozwać najpierw pozwać o wykonanie dłużnika głównego,a dopiero gdy ten był nieobecny lub niewypłacalny- może żądać świadczenia od ręczyciela( gdyż poręka jest subsydiarna)

• Uwaga!- W dawnym prawie powyższy przepis- obowiązuje tylko gdy ręczyciel odpowiada w wypadku poniesienia szkody przez wierzyciela( tzw. Fideiussio indemnitatis)

• W prawie Justyniańskim istniał wyjątek od zasady beneficium excussionis- gdy ręczyciel sam się zrzeka tego uprawnienia/ lub nie ma ono widoków powodzenia.

• Beneficium divisionis- polega na tym, że każdy ręczyciel może żądać od wierzyciela( gdy jest kilku wierzycieli) Żeby ten rozdzielił dług na wszystkich wypłacalnych ręczycieli.

• Uprawnienie to istnieje od czasów Hadriana, a w dawnym prawie ręczyciele odpowiadali jako dłużnicy solidarni( każdy z nich mógł być pozwany o całość długu!)

• Według Lex apuleia z 241 r.p.n.e.- jedynie kilku sponsorów lub fideipromissirów odpowiadało pro parte.

• Beneficium cedendarum actionum- ręczyciel ma prawo żądać odstąpienia MU wszystkich uprawnień procesualnych, jakie posiadał( wierzyciel) przeciw dłużnikowi głównemu. =to był wynik PRAWA REGRESU=czyli prawa jakie przysługiwało ręczycielowi, gdy zaspokoił roszczenia dłużnika, przeciw dłużnikowi głównemu

• W dawnym PrawieRzymskim- dla prawa regresu- ma znaczenie wyłącznie stosunek prawny, który jest podstawą poręki między ręczycielem a dłużnikiem głównym

• W Prawie Justyniańskim- znaczenie ma też beneficium- bo ręczyciel był uważany za nabywcę roszczenia dłużnika głównego.

• Lex Publilia(200p.n.e)sponsor może wytoczyć actio depensi przeciw dłużnikowi głównemu- gdy ten nie zwrócił mu do 6 miesięcy zapłaconego długu- z tym powództwem łączy się bezpośrednia egzekucja.

Poręka gaśnie- gdy :

• gaśnie dług główny

• schodzi się wierzytelność i poręka w jednej osobie=CONFUSIO




3. Istniały jeszcze 2 nieformalne czynności prawne( ten sam cel co poręka):

 Constitutum debiti alieni- nieformalne przyrzeczenie osoby trzeciej udzielone wierzycielowi w kierunku wykonanie istnejącego zobowiązania dłużnika.

Cechy( różnice od poręki):

• ma ograniczony zakres zasada akcesoryjności w stosunku do długu głównego:

• nie podlega zmianą, jakie wpływają na dług główny(np. zwłoka, przedawnienie) - w zasadzie to zobowiązanie jest niezależne od głównego długu.

• Wierzyciel ma do wyboru przy odzyskaniu długu:

• Może pozwać dłużnika głównego- powództwem z zobowiązania głównego.

• Albo osobę zobowiązaną właśnie na podstawie constitutm powództwem (pochodzenia pretorskiego) nazwanym- actio de pecunia constituta lub actio constitutoria. (patrz też= umowy pretorskie)

 Mandatum qualificatum = mandatum credendi- zlecenie kredytu- polecenie skierowane do kontrahenta, aby udzielił kredytu osobie trzeciej na ryzyku zleceniodawcy.

Zleceniodawca:

• odpowiada wobec kontrahenta jako ręczyciel( za wyrządzoną szkodę)

• na podstawie Actio mandati contraria.

Cechy mandatum qualificatum( różnice od poręki):

• jest umową nieforalną

• zleceniodawca może odwołać zlecenie- dopóki nie wypełnił on mandatum.

• Zleceniodawca może domagać się wypłacenia( na podstawie mandatum) pieniędzy osobie trzeciej= Actio mandati directa.

*Patrz też kontrakt zlecenia.




4. Inne sposoby zabezpieczenia wykonania zobowiązania:

 Kara umowna( stipulatio poenae)- *patrz- wynagrodzenie szkody przy zobowiązaniach

 Przysięga(iuramentum promissorium)

• zobowiązuje cywilnie wyzwoleńców

• każdą osobę pełnoletnią, która ją złożyła( według reskryptu cesarza Arkadiusza)

W razie niedotrzymania- osoba podlega karze+ infamii

*Przysięga złożona przez viginti quinque annis minor- celemumocnienia jego zobowiązania- ma na celu- utratę roszczenia o integrum restitutio.

 Zadatek(arrha)- świadczenie wartości majątkowej uboczn, a dokonane celem umocnienia zobowiązania przed lub po zawarciu umowy.

• Z reguły musi przy nim być- dowód zawartej nieformalnie umowy(arrha confirmatoria)- przy zawarciu umowy ma być on albo zwrócony, albo zarachowany.

• Może być uznany za karę umowną-(arrha poenalis) wypłacona jest z góry( bo to przecież zadatek)Odbiorca go zachowuje w razie niewykonania umowy- jest to zarazem jego odszkodowanie.

• Może być wynagrodzeniem za zawód-(arrha poenitentialis)- ten kto daje może zwolnić się od wykonania umowy i wtedy nie odbiera zadatku.

 Constitutum debiti proprii- powtórne nieformalne przyrzeczenie zapłaty własnego długu. Jest to również zabezpieczenie wierzytelności, bo pretor uważa tę umowę za wiąrzącą.Udziela dla jej ochrony=Actio de pecunia constituta.= związane z nim jest przyrzeczenie zapłaty połowy roszczenia- sponsio et restipulatio dimidiae partis. Tzn:

• Gdy przegrywa powód= musi zapłacić pozwanemu połowę tego, do czego rościł sobie bezprawne pretensje

• Gdy przegrywa pozwany- płaci oprócz należytego świadczenia+ połowę pierwotnego długu.




XVIII-Umorzenie zobowiązań.

Przyczyny rozwiązującewęzeł prawny- podzielone na dwie grupy przez rzymskich jurystów:

Przyczyny wedle ius civile- mają skutek ipso iure- powodujący całkowite zniweczenie zobowiązania- obligatio inutilis.

Wedle ius honorarium- skutek ope exceptionis- dają dłużnikowi do dyspozycji ekscepcję służącą do odparcia powództwa wierzycielamusiał odmówić świadczenia i doprowadzić do procesu.

TREŚĆ I ZNACZENIE PODZIAŁU:

- Ipso iure-gdy dłużnik chce w taki sposób umorzyć zobowiązanie- nie musi powoływać się na jakąś przyczynę(in iure), żeby umieścić ją w formułce procesowej tylko powołuje się na nią apud iudicem= w formie obrony	Ope exceptionis- przeciwnie= dłużnik który chce skorzystać z tego zarzutu musi się powołać na jakąś przyczynę in iure i żądać aby ta ekscepcja figurowała w formułce którą wyda sąd.
Gdy się unieważni to jest to sposób ostateczny. Umożone nie może odżyć, nawet gdy wola obu stron. Skutek niweczący całkowicie=peremptoryjny	Przy tego rodzaju umorzeniu strony mogą ożywić zobowiązanie- ma więc ono skutek odraczający= dylatoryjny.
Charakter bezwzględny, absolutny -bo: względem dłużnika, wierzyciela i osób trzecich	Względne, relatywne-jedynie w stosunku do dłużnika głównego, a nie dodatkowych.







AD1) =Sposoby umarzania IPSO IURE.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Solutio- Czyli wypełnienie zobowiązania- zapłata= faktycznie wypełnienie tego, co jest treścią stosunku obligacyjnego.

Warunki ważości w odniesieniu do podmiotów:

• winien płacić dłużnik, chociaż może ktoś za niego

• chyba, że wierzyciel ma interes w osobistym świadczeniu dłużnika wtedy nikt za niego!

• Musi być (zapłata) dokonana wierzycielowi

• Wyjątki( płąci się komu innemu niż wierzycielowi) ze skutkiem uwalniającym:

• Wierzyciel upoważnia osobę trzecią do przyjęcia zobowiązania

• Wierzyciel upoważnia dłużnika przy zawieraniu zobowiązania do świadczenia osobie trzeciej= solutionis causa adiectus- wtedy dłużnik ma prawo jemu zapłacić. Uwaga! Solutinis...nie ma prawa do żadnego zaskarżalnego roszczenia.

• Gdy przy zawieraniu zobowiązania ustanawia się wierzyciela ubocznego- adstipulator. Posiada on prawo zaskarżenia. Musi wydać wierzycielowi, to ci otrzymał jako świadczenie dłużnika. Regulowała to Lex Aquilia, później przepisy dotyczące mandatum.

Warunki ważności w odniesieniu do przedmiotu:

• zapałata jest ważna, gdy obejmuje w całości przedmiot świadczenia.

• Świadczenie- musi ściśle odpowiadać treści stosunku obligacyjnego.

• Zapłata ma odnosić się do samej rzeczy, która jest przedmiotem zobowiązania( nie może być dare aluid pro debito)

• Wyjątki- zwolnienie się przez inne niż należne świadczenie: tylko za zgodą wierzyciela) gdy:

• Datio in solutum=świadczenie w miejsce zapłaty. Gdy to świadczenie zostaje zabrane wierzycielowi z powodu pewnej wady prawnej z tytułu ewikcji=> wierzyciel może albo pozwać dłużnika z danego stosunku obligacyjnego( wówczas odżywa), albo zrealizować roszczenie o odszkodowanie( przysługuje mu tak jak kupującemu)

• Datio solutionis causa- świadczenie celem zapłaty. Dłużnik czyni świadczenie inne niż te które obiecał, wierzyciel je spienięża aby umorzyć dług.Dług gaśnie= wtedy, kiedy wierzyciel otrzymuje dochód ze spieniężenia przedmiotu.

Skutki:

• gdy istniało kilka długów i zachodzi wątpliwość, który został spłacony, to:

• dłużnik może wybrać

• Gdy brak jego oświadczenia to zwolnienie z najbardziej uciążliwego długu.

• środek dowodowy= pokwitowanie- apocha( pisemne potwierdzenia odbioru świadczenia)

• -Contrarius actus- zwolnienie z długu.

Umowa umarzająca zobowiązanie. Jest to czynność dwustronna dochodząca do skutku w takiej formie w jakiej zawiązano stosunek obligacyjny. Może nastąpić:

• Pod tytułem darmym wyłącznie( darowizna)

• Odpłatnie( aby wykonać pewne zobowiązanie wynikające z zapisu)

Dawniej= umowa umarzająca ma skutki gdy wykonano zobowiązanie

Od czasu miedzianego pieniądza= umowa ta jest czynnością abstrakcyjną- imaginaria solutio( nawet gdy zobowiązanie nie wykonane)

Rodzaje:

• gdy zobowiązanie z deliktu umowy, który z mocy prawa umarzały takie zobowiązanie( od czasu ustawy XII tablic)

• zobowiązanie inne niż delikty:

• Na podstawie prawa cywilnego: solutio per aes et libram; accepilatio

• Na podstawie prawa pretorskiego: pactum de non petendo.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Solutio per aes et libram ( przeciwieństwo negotium per aes et libram), Accepilatio.

• do umorzenia wszystkich długów pieniężnych

• te same elementy, jak przy mancypacji

• wcześnie wyszła z użycia.

Accepilatio- akt zapłaty przy zobowiązaniach formalnych- czyli stwierdzenie w przepisanej formie odbioru świadczenia wierzyciela

Formy:

• accepilatio litteris- przeciwieństwo kontraktu pisemnego. Wykreślenie długu z rejestru handlowego (codex accepti et expensi)

• accepilatio verbis- przeciwieństwo stypulacji Przez formalne zapytanie dłużnika i odpowiedź wierzyciela( „Czy otrzymałeś, to co tobie przyrzekłem?”-„Otrzymałem.”)

• Stypulacja akwiliańska- (stipulatio Aquiliana) Kontrahenci dokonują zmainy- nowacji wszystkich wierzytelności i długów na zobowiązanie literalne lub werbalne. Formułkę stworzył pretor Aquilius Gaius. Ujmowała ona wszystkie rodzaje wierzytelności. Dłużnik przyrzeka w zamian pewną sumę pienieżną.. A ją z kolei umarza się przez accepilatio.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Contrarius consensus

=Mutuus dissensus. Przeciwieństwo kontraktów konsensualnych.

• Nieformalne porozumienie się stron

• Służy do umorzenia kontr. Konsensualnych niedoszłych do skutku.

Wymogi:

• Musi zachodzić w odniesieniu do kontr. Konsensualnego

• Za cel rozwiązanie go w całości.

• Powatać musi zanim jakiekolwiek z zobowiązań kontraktowych nie zostało wykonane( tym samym umorzone) INACZEJ NIE BYŁ MOŻLIWY CONTRARIUS...


Skutki:

• Rozwiązanie kontraktu  zatem działał IPSO IURE

• Powrót stron do stanu pierwotnego

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Novatio- odnowienie.= To umorzenie zobowiązania przez przekształcenie zobowiązania istniejącego na zobowiązanie nowe- w miejsce dawnego.

Ulpianus(definicja)-Novatio est prioris debiti in aliam obligationem transfusio atque translatio.

Wymogi:

• Musi istnieć uprzednie zobowiązanie( nie ważne jest natomist jego źródło cywilne/ naturalne)

• Zachodzi nowe zobowiązanie- wynikające z formalnego kontraktu= ze stypulacji. A wczasach klasycznych nowacja mogła nastąpić również w drodze kontraktu literalnego.

• Idem debitum- nowe zobowiązanie musi posiadać ten sam przedmiot co dawne. A wprawie późniejszym dopuszczalna była zmiana przedmiotu( zwłaszcza jeżeli był o tej samej wartości majątkowej)

• Aliquid novi- nowe zobowiązanie musi przedstawiać coś nowego Ten nowy element zachodzi:

• Pomiędzy tymi samymi osobami-inter easdem personas. Czyli wierzycielem i dłużnikiem zobowiązania dawnego. NOVATIO SIMPLEX-bez zmiany osób. A to coś nowego, to wtedy mogą być np. jakieś nowe zastrzeżenia. Mogło ono na przykład dotyczyć:

• Podstawy zobowiązania-causa obligationis( np. z ex delicto ze stypulacji)

• Sposobu samego świadczenia-zmiana czasu lub miejsca

• -Pomiędzy osobami dawnego zobowiązania a osobą trzecią- inter novas personas. Nowacja ze zmianą osób= NOVATIO QUALIFICATA Zachodzi w dwóch ewentualnościach:

• Nowacja, bo wstępuje nowy dłużnik do stosunku obligacyjnego służy ona przejęciu długu jako albo delegatio debiti, bo wzywa się dawnego dłużnika albo jako expromissio gdy nowy dłużnik zobowiązuje się bez wiedzy starego.

• Wstępuje nowy wierzyciel w miejsce dawnego- delegatio crediti(  służy wtedy jako zastępstwo cesji)

• Kolejny warunek uwzględniany dopiero od czasów późniejszych= wola - zamiar zawarcia nowacji- animus novandi( pewien stan psychiczny) [obowiązkowe w prawie Justyniańskim]

Skutki nowacji:

• Umarza dawne zobowiązanie- zostaje ono umorzone ipso iure  gasną zatem również wszystkie uprawnienia uboczne( zastaw, obowiązek odsetek,etc.), chyba że nowa stypulacja je wyraźnie przyjmuje. + Gasną też zarzuty przeciw dawnemu zobowiązaniu( exceptiones)[ to rozróżnia nowacje od constitutum debiti]

• Rodzi nowe

NOVATIO NECESSARIA- nie na podstawie umowy, a w postępowaniu sądowym= na podstawie litis contestatio. Wynika z ustawy, dlatego nazywa się neccesaria(potrzebna) Konieczność nowacji poprzedniego stosunku zachodzi, gdyż ten przed zawarciem sporu stosunek ulega zmianie po wydaniu wyroku. Ma za przedmiot wykonaie wyroku- condemnari oportere. ( wyrok=iudicatum facere oportere)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• -Inne sposoby umorzenia zobowiązań ipso iure. :

• Confusio- zejście się długu i wierzytelności w jednej osobie. Bo zawsze do zobowiązań potrzebne są 2 osoby. Np. gdy wierzyciel staje się dzidzicem dłużnika, albo np. dłuznik dziedziczy po wierzycielu.

• Concursus duarum causarum lucrativarum- zbieg dwóch przyczyn lukratywnych. Gdy wierzyciel dostaje dłużny przedmiot bezpłatnie z innej strony. Umorzenie bo cel zobowiązania osiągnięty.

• Niemożność świadczenia- Rzeczy oznaczonej specyficznie(species) tylko gdy dłużnik ją traci z przypadku( casus) Świadczenie staje się niemożliwe. Ale gdy nie z przypadku,( z winy dłużnika) zobowiązanie nadal istnieje i musi on wypłacić np..równowartość( czasem też odszkodowanie)\

• Istnieją też jeszcze inne przyczyny:

• Śmierć wierzyciela/ dłużnika przy zleceniu i spółce. Ale tylko wyjątkowo jest to przyczyną umorzenia. Tylko tam gdzie ścisłę powiązanie z osobą np. facere( namalowanie obrazu) Ale u Justyniana często przechodzi obowiązek na heredes

• Ukaranie wierzyciela * Gdy capitis deminutio po stronie dłużnika umarza się. Ale pretor łagodzi tą zasadę Gdy c.d. minima pretor udziela actio utilis rescissa capitis deminutione( jakby w ogóle nie zaszło c.d. minima) Przy c.d. media i maxima  pretor udziela actio utilis in eos, ad quos bona pervenerunt( to jedna actio tylko ma długą nazwę!)

• Ziszczenie się warunku lub terminu końcowego




Ad2) Sposoby umorzenia zobowiązań OPE EXCEPTIONIS.

Dzięki interwencją pretora. Udzielał on zarzutu procesowego- exceptio:

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Pactum de non petendo- nieformalne umowne zapewnienie ze strony wierzyciela, że nie będzie pozywał dłużnika z powodu oznaczonego długu.

Dopuszczalne przy wszystkich zobowiązaniach. Mogło mieć dwojaki charakter(pod wzgldem treści):

 Stanowić umowę zwalniającą- umarza ona dług, bo wierzyciel zrzeka się prawa pozwu na zawsze.

 Posiada tylko skutek odraczający wierzyciel zrzeka się tylko czasowo prawa pozwu. Nie ma to żadnego wpływu na istnienie długu.

W prawie Justyniańskim wprowadziło nowe rozróżnienie.





Pactum in rem- rozciąga się również na dziedziców Pactum in personam- ma skutek tylko

Kontrahenta, na fideiussora i wszystkich innych... między kontrahentami

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Compensatio- umorzenie pewnego roszczenia przez wzajemne przeciwstawienie wierzytelności ze strony dłużnika( Compensatio est debiti et crediti inter se contributio)

Uprawnienie do potrącenia= prawo każdego kontrahenta do przeprowadzenia kompensacji bez współdziałania drugiej strony.




POTRĄCENIE

Umowne sądowe legalne(ustawowe)-nie znane

Wśród rzymian

Kompensacja przechodziłą 4 fazy rozwojowe:

1. Realizowana tylko przy skargach dobrej wiary (actiones bonae fidei). Warunki:

• Sędzia musiał uwzględnić wzajemną pretensję dłużnika.

• Pretensja musi być jednorazowa z wierzytelnością

• I wypływać z tego samego stosunku prawnego( ex pari causa)

• Niemożna stosować przy skargach prawa ścisłego( actiones stricti iuris)

Wyjątek w 2 przypadkach:

• Potrącenie wierzytelności przez bankiera(compensatio argentarii). Może on pozwać swojego klienta tylko o różnicę(saldo) z obustronnych wzajemnych pretensji. A gdy pozwie o więcej(plus petitio) to całkowicie jest oddalony z pozwem. Wierzytelności mogły pochodzić z różnych stosunków prawnych, ale musiały być płatne i tej samej natury.

• 
  Potrącenie wierzytelności nabywcy masy konkursowej(deductio bonorum emptoris)może on wystąpić z pozwem o roszczenie przeciw dłużnikowi tej masy. Ale tylko po odliczeniu wzajemnych roszczeń woego dłużnika.

2. 
   Stosuje się też do skarg prawa ścisłego za pomocą exceptio doli( od Marka Aurelego). Zarzut ten musiał być wyraźnie zaznaczony w formule procesowej. Uwaga! Powód zostaje oddalony gdy: żąda całej sumy bez potrącenia wzajemnej wierzytelności pozwanego( nawet z różnych stosunków prawnych- ex dispari causa

3. Okres dominatu- uwzględnienie kompensacji w drodze powództwa wzajemnego(mutua petitio). Przed możnością wniesienia actio iudicati przez zwycięskiego powoda. Plus petitio- nie ma tu znaczenia. Mają natomiast znaczenie wierzytelności płynne(liquida)- płatne+ dające się dowieść w procesie.




4. Za Justyniana Jej stosowanie znacznie się rozszerza! Potrącenie jest dopuszczalen( i to ipso iure) we wszystkich skargach rzeczowych i osobowych( z wyjątkiem depozytu). Ipso iure= czyli nie jest zależne od exceptio doli, czy opini sędziego. Ma ona w takim razie zastosowanie procesowe. Potrącalne są wierzytelności wzajemne mające ten sam przedmiot świadczenia, oraz płynne, lecz niekoniecznie pochodzące z tych samych stosunków prawnych. Egzekwowanie za pomocą wyroku sędziego. W prostych słowach: kompensacja ma ten skutek, że obie wierzytelności gasną z mocą wsteczną od chwili, w której zostały sobie przeciwstawione jako zdatne do potrącenia..Dlatego w prawie Justyniańskim potrącenie to jest też jakby umorzeniem zobowiązania ipso iure.( nie tylko ope...)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

• Prescriptio trignita annorum- wprowadzona przez Teodozjusz II( 424n.e.) Gasną wszystkie powództwa, jeśli nie zostaną wniesione w terminie 30 lat.

By: Król Sas®

---