1. Wprowadzenie do prawa wyznaniowego.

1. Pojęcie prawa wyznaniowego

2. Nauka prawa wyznaniowego

3. Pojęcie związku wyznaniowego

4. Państwowy porządek prawny a normy etyczne

5. Unormowania państwowe a prawo wewnętrzne związków wyznaniowych

6. Prawo wyznaniowe w systemie prawa świeckiego

Pojęcie prawa wyznaniowego

Prawo wyznaniowe nie może być mylone z dyscypliną określaną jako „publiczne prawo kościelne, której przedmiotem jest nauka Kościoła katolickiego, dotycząca wzajemnych relacji pomiędzy Kościołem i państwem.

Prawo wyznaniowe nie jest prawem kanonicznym, nie jest prawem wewnętrznym Kościoła katolickiego.

Prawo wyznaniowe w różnych państwach i w różnych systemach stosunku państwa do Kościoła określane jest adekwatnie do tego, jak się pojmuje wolność religijną. Niekiedy określa się prawo wyznaniowe jako zbiór przepisów państwowych, które dotyczą stosunków państwa do kościołów oraz innych religijnych zrzeszeń, obejmujący osoby fizyczne i prawne, w zakresie wolności religii i przekonań.

W Polsce przez prawo wyznaniowe rozumiano ogólnie - przepisy z zakresu administracji państwowej, odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do wyznań religijnych, więc także do Kościoła rzymsko-katolickiego. Polskie prawo wyznaniowe obejmuje nie tylko normy odnoszące się do Kościoła katolickiego, ale także te, które dotyczą innych kościołów i związków wyznaniowych. Należy pamiętać, że niestety nie jest ono jeszcze w pełni traktowane jako oddzielna gałąź prawa. Jest wykładane na kilku uniwersytetach w Polsce.

Zakres prawa wyznaniowego nie może być ustalony z góry według pojęć filozoficznych czy tez socjologicznych. Jego zakres należy ustalić według obowiązujących norm prawnych. Dlatego każde państwo ma swoje prawo wyznaniowe.

Po uchwaleniu nowej Konstytucji (02 kwietnia 1997) i ratyfikacji ze Stolicą Apostolską (23 lutego 1998) można przyjąć, że polskie prawo wyznaniowe jest zespołem norm prawnych, odnoszącym się do osoby ludzkiej i wspólnot religijnych w zakresie wolności sumienia i religii. W jego zakres wchodzą normy zawarte w aktach różnej rangi, wśród których decydująca rolę odgrywają akty prawa powszechnie obowiązującego, a więc: Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia, unormowania prawa wewnętrznego związków wyznaniowych.

Nauka prawa wyznaniowego

W Ameryce, Stanach Zjednoczonych, Belgii, Francji prawo wyznaniowe nie jest traktowane jako oddzielna gałąź prawa. Natomiast w Niemczech i Włoszech prawo wyznaniowe jest rozumiane jako osobna gałąź prawa państwowego odnosząca się do kościołów i innych związków wyznaniowych. Dlatego też dorobek w literaturze prawa wyznaniowego mają dwie szkoły: niemiecka i włoska.

W Polsce do 1948 roku prawo wyznaniowe było wykładane na uniwersytetach państwowych. Na KUL-u w 1972 roku powstała Katedra Prawa Wyznaniowego. Pierwszym jej kierownikiem był prof. Jerzy Grzywacz. Aktualnie katedra Prawa Wyznaniowego funkcjonuje w ramach Sekcji Prawa Publicznego i obsługuje wszystkie trzy kierunki studiów, a więc: prawo, prawo kanoniczne i administrację.

Pojęcie związku wyznaniowego.

Religia organizuje ludzi w grupy społeczne autonomiczne i niezależne od organizacji państwowej. Religia może mieć więzi prawne z państwem, ale nie musi. Grupy religijne charakteryzują się dużym stopniem organizacji, mają różne nazwy: kościoły, związki wyznaniowe, związki religijne, wspólnoty wyznaniowe, gminy wyznaniowe.

Obowiązujące polskie prawo wyznaniowe koncentruje się na sytuacji prawnej grup określanych jako „związki wyznaniowe”. W oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, można stwierdzić, że sformułowanie „kościoły i inne związki wyznaniowe” stosowane jest na określenie wspólnot religijnych, zakładanych w celu wyznawania wiary religii, które posiadają własny ustrój, doktrynę, obrzędy kultowe.

Nazwa „kościół” stosuje się do związków wyznaniowych, które opierają się na doktrynie chrześcijańskiej (np. Kościół katolicki, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Chrześcijan Baptystów). Należy również zauważyć, że w MSWiA wpisane są również grupy, które mają w swojej nazwie słowo „kościół” mimo iż nie odwołują się do chrześcijaństwa (np. Polski Kościół Słowiański, Rodzimy Kościół Polski)

Nazwa „związek wyznaniowy” obejmuje wszystkie zorganizowane wspólnoty religijne (np. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich, Jednota Braci Polskich, Ewangeliczny Związek Braterski)

Nie ma konsekwencji prawnych w wyróżnieniu „kościołów” spośród innych „związków wyznaniowych”, brak jest bowiem unormowań które przyznawałyby kościołom uprawnienia, które nie są przewidziane wobec innych związków wyznaniowych. Przepisy obowiązującej Konstytucji, które jedynie w odniesieniu do Kościoła katolickiego przewidują zawarcie Konkordatu.

Państwowy porządek prawny a normy etyczne

Od zawsze istniał spór na temat: jakie to wartości prawo winno respektować i chronić?

Pozytywizm prawniczy neguje koncepcję prawa natury jako odwiecznego i niezbywalnego oraz wrodzonego prawa człowieka, nie pochodzącego z nadania państwa. Odgranicza on sferę prawa od sfery moralności. Normatywizm prawny łagodzi zasadę, że prawo pochodzi wyłącznie od władzy państwowej. Funkcjonalizm prawniczy nie przywiązuje wagi do faktycznego uzasadnienia norm prawnych, ale raczej do skutków jego stosowania w społeczeństwie. Psychologizm prawniczy widzi wspólny mianownik dla prawa i moralności, którymi miałyby być emocje. System marksistowski doprowadził do powstania norm, które można nazwać niegodziwymi. Koncepcja prawa naturalnego przyjęta przez chrześcijaństwo, stoi na stanowisku, że normy prawne powinny odpowiadać wartościom moralnym i tych dwóch sfer nie należy sobie przeciwstawiać.

Unormowania państwowe a prawo wewnętrzne związków wyznaniowych.

Pojęcie państwa nowoczesnego zostało ukształtowane w XVIII wieku na bazie pojęć tradycyjnych. Państwo ma zatem dwa zadania: gwarantuje równowagę oraz stymuluje dynamizm społeczny. Państwo nie tylko interesuje się organizacjami powstałymi z inspiracji religijnej, ale często uważa, że tylko ono ma wyłączne prawo do suwerennego uregulowania prawnego działalności organizacji religijnych. Państwo często żąda zachowania własnego prawa, nawet gdyby łamało ono wewnętrzne prawo kościołów i innych związków wyznaniowych.

W praktyce państwo powinno liczyć się z religią i uwzględniać w swoim ustawodawstwie: zasady etyki naturalnej, zasady moralności, zasady życia obywatelskiego, tradycje narodowe, umowy międzynarodowe (konkordaty). Pominięcie tych aspektów przez państwo może przynieść poważne konsekwencje, do załamania się danego ustroju politycznego. Niekiedy mówi się o niekompetencji państwa w sprawach należących do celów społeczności religijnej. Chodzi o kwestię uznania ich prawa wewnętrznego przez prawo świeckie. Można wyróżnić 4 teorie wyjaśniające stosunek prawa państwowego do prawa wewnętrznego kościołów i innych związków wyznaniowych. I tak:

1. Teoria pozaprawnej natury - prawo pochodzi jedynie od państwa. A zatem prawo kanoniczne nie jest prawem w ścisłym sensie, lecz ma jedynie charakter norm moralnych lud dyscyplinarnych. Teoria ta głoszona była w średniowieczu i była odrzucona przez Kościół.

2. Teoria skuteczności prawnej - prawo kanoniczne Kościoła katolickiego posiada moc norm prawnych obowiązujących wszystkich obywateli. Teoria ta nie funkcjonuje obecnie w jej doktrynie

3. Teoria natury statutowej - powstała w systemie rozdziały państwa od Kościoła. Teoria ta odmawia osobowości publicznoprawnej związkom wyznaniowym, uważając je za organizacje lub zrzeszenia prywatne.

4. Teoria recepcji - jest rozpowszechniona na Zachodzie oraz w niektórych państwach, które nawiązują stosunki dyplomatyczne, zawierają konkordaty oraz inne porozumienia ze Stolicą Apostolską. Teoria ta jest przyjmowana w wielu państwach demokratycznych.

Prawo wyznaniowe w systemie prawa świeckiego

Funkcjonują różne gałęzie prawa: konstytucyjne, administracyjne, karne, cywilne. Prawo wyznaniowe jest odrębną dyscypliną naukową i dydaktyczną, koncentrującą się na unormowaniach związanych z wolnością sumienia i religii.

Prawo wyznaniowe ma wspólny przedmiot z prawem cywilnym - uznanie małżeństwa religijnego za małżeństwo rodzące także skutki cywilno-prawne. W nauce polskiego prawa wyznaniowego uwzględniamy częściowo niektóre normy prawa kanonicznego, a to z uwagi na fakt, iż nadal nie jst ono wykładane na wyższych uczelniach w Polsce.

2. Systemy w relacji Państwo - Kościół

1. System zwierzchnictwa państwa nad Kościołem

2. Teokracja

3. System rozdziału państwa od Kościoła

4. System konkordatowy

5. Podział państw ze względu na stosunek do wyznań

Relacje państwa do Kościoła , później kościołów i innych związków wyznaniowych formowały się w biegu historii. Relacje prawne i polityka państw do różnych związków wyznaniowych miała na przestrzeni lat różne koleje losu.

Początkowo przeważał system monistyczny. Polegał on na połączeniu władzy duchowej i świeckiej w jednej osobie i instytucji. Nie było rozróżnienia pomiędzy instytucjami politycznymi i organizacjami religijnymi. Każdy wódz jakiejkolwiek społeczności był jednocześnie przywódcą religijnym.

System dualistyczny wprowadziło chrześcijaństwo. Polegało ono na oddzieleniu władzy ludzkiej od boskiej. Słowa Chrystusa Oddajcie cezarowi to co należy do Cezara przyniosły rozdział w stosunkach władzy świeckiej i religijnej. Religie po 313 roku reprezentował Kościół katolicki w nauczaniu papieży, soborów. Głosiły one przeważnie wyższość spraw duchowych nad doczesnymi, dlatego też stosunki państwo - Kościół stanowił problem. Dualizm przyjmowany był przez wszystkich papieży i Sobory (począwszy od Leona Wielkiego w roku 440). Kościół od zawsze stał na stanowisku potrzeby rozróżnienia między władzą świecką a duchową.

Współczesne prawo wyznaniowe ma różne podziały systemów w stosunkach państwo - Kościół. Rozumiana tu jest współpraca, systemy konkordatowe.

System zwierzchnictwa państwa nad Kościołem

Cezaropapizm. Rozdzielenie władzy świeckiej i duchowej w chrześcijaństwie nie nastąpiło od razu. Edykt Mediolański 313 uznający religię chrześcijańską za religię dozwoloną nie zniósł unii władzy politycznej i religijnej. Cesarze rzymscy, którzy byli najwyższymi kapłanami nie chcieli rezygnować z uprawnień takich jak: zwoływanie soborów, synodów, nadanie mocy prawa świeckiego dogmatom wiary (np. dogmat o Trójcy). Głowa państwa usiłowała być głową również Kościoła. I to stąd wzięła się nazwa cezaropapizmu.

Na Zachodzie Europy cezaropapizm ustał w 476 roku (upadek Cesarstwa Rzymskiego) - władza nad Kociołem została skupiona w rękach papieży. Jednak cezaropapizm został odnowiony - począwszy od koronacji Karola Wielkiego (rok 800), który sparwował akty władzy kościelnej (obsadzał duchownych na stanowiskach, nadawał majątki kościelnej, zarządzał nimi). Cezaropapizm przetrwał w niektórych protestanckich państwach wyznaniowych do dnia dzisiejszego

Na Wschodzie Europy cezaropapizm pojawił się w Bizancjum. Trwał on oficjalnie do 1453 roku - do upadku cesarstwa w Bizancjum.

Jurysdykcjonalizm. Papieże przejawiali tendencję nie tyle do zerwania z zasadą dwu władzy, ile raczej do wytworzenia nadrzędności jednej władzy nad drugą. Zatem zrodziła się teoria supremacji Kościoła nad państwem. Powstała ona za czasów Grzegorza Wielkiego (595-604) wskutek wzrostu autorytetu papieskiego. Konflikty władzy kościelnej ze świecką miały wymowę polityczną a nie teologiczną. Walka o inwestyturę zakończyła się Traktatem Wormackim w 1122 roku. Z chwilą powstania państewek pod władzą książąt, zrodziła się teoria zwierzchnictwa państwa nad Kościołem. Książęta chcieli uzyskać najwyższą władzę na swym terytorium, według zasady książę na swym terytorium ma władzę cesarską. Także religia podlegała książętom zgodnie z zasadą każda władza pochodzi od Boga. Wywołało to wielkie walki między papieżem Bonifacym a królem Filipem Pięknym. Konflikt ten rozegrał się podczas schizmy zachodniej.

Po reformacji Marcina Lutra rozpoczętej w 1517 roku oraz wystąpieniach Kalwina powstało szereg kościołów protestanckich, które zaprzeczały wyższości władzy papieskiej nad państwową. Następnie po odrzuceniu kapłaństwa hierarchicznego opartego na święceniach, kościoły protestanckie poddały się w wielu krajach jurysdykcji władców świeckich. Kościoły zreformowane wyznawały zasady równie nietolerancyjne w stosunku do innych wyznań jak Kościół katolicki, głoszący tezę o braku tolerancji błędu.

W latach 1555-1648 w poszczególnych karach ukształtowały się różne systemy supermacji, podporządkowane władzy świeckiej wszystkie Kościoły oraz kościoły zreformowane. Na terenie Niemiec system supermacji nosił nazwę terytorializmu - od przekształcenia państwa królewskiego w państwo federacyjne. Na terenie Francji nosił nazwę gallikanizm, gdzie w deklaracji duchownych gallikańskich ograniczone zostały uprawnienia papieskie w sprawach doczesnych i majątkowych. Na terenie Austrii system zwierzchnictwa przyjął nazwę józefinizm.

Na użytek władców katolickich została wypracowana zasada legalizująca ich uprawnienia do sprawowania zwierzchnictwa nad Kościołem. Wyrażały się one w zasadzie: prawa władcy dotyczące spraw świętych. Oznaczało to, że katolicki władca świecki chronił religię, duchownym dawał wszelkie przywileje. Protestanccy władcy świeccy posługiwali się natomiast uprawnieniami, które wyrażały się w nieco innej zasadzie: prawa władcze w rzeczach świętych. W obronę religii brały prawa takie jak:

1. Prawo do obrony i opieki nad Kościołem - władca i państwo gwarantowało jedność Kościoła i czystość wiary, zwalczali apostazję, herezję, schizmę.

2. Prawo reformy Kościoła

Natomiast przeciw religii, a w obronie państwa były następujące uprawnienia:

1. Uprawnienie do nominacji - monarcha miał udział w nominacjach kościelnych.

2. Prawo wykluczenia - prawo określa przez władzę świecką, że dana osoba nie jest mile widziana w danym środowisku kościelnym.

3. Prawo kontroli uprzedniej nad aktami władzy kościelnej, nawet nad dokumentami papieskimi.

4. Prawo apelacji od władzy kościelnej do świeckiej

5. Prawo nadzoru władzy świeckiej nad działalnością Kościoła.

6. Prawo zaboru - uprawnienie do przejęcia jakiegoś instytutu czy dobra kościelnego.

7. Prawo ograniczenia własności kościelnych.

Teokracja.

Zrodziła się po ustaniu prześladowań Kościoła na bazie prawa rewindykacji, a jej celem było przeciwstawienie się Cesarstwu Rzymskiemu. Teokracja to system podporządkowania państwa Kościołowi, a w szczególności Stolicy Apostolskiej. W historii istniały dwie teorie dotyczące władzy papieża w sprawach doczesnych.

Teoria bezpośredniej władzy papieża w sprawach doczesnych była przyjmowana w czasach późnego średniowiecza. Do papieża należały wszystkie uprawnienia władzy wykonawczej na ziemi. Papież miał również władzę w porządku duchowym i doczesnym, gdyż otrzymał ją bezpośrednio od Boga.

Teoria władzy pośredniej papieża w sprawach doczesnych została wypracowana po reformacji w Europie. Od wielu lat Kościół zrzekł się jakichkolwiek roszczeń w sprawach władzy ziemskiej. Zastrzega sobie on jedynie prawo oceny zjawisk i faktów z punktu widzenia nauki i moralności chrześcijańskiej. W Kościele katolickim nie można dzisiaj mówić o teokracji w sensie prawnym.

System rozdziału państwa od Kościoła

Kościół nie ma jednego modelu , ale w zależności od okoliczności historycznych oraz politycznych przybierał i przybiera różne oblicza.

Pierwsze założenia separatystów zmierzały do uniezależnienia religii od władzy świeckiej, a nawet do ochrony religii przed tymi władzami. Zrodziły się one po reformacji na gruncie różnych sekt np. antybabtystów w Niemczech. Na terenie Europy już w XIX wieku protestanci głosili rozdział jako system uniezależnienia się Kościoła od państwa. Główną tezą było niebezpieczne twierdzenie, że nie powinien istnieć żaden Kościół urzędowy, a stosunek człowieka do Boga jest sprawą wyłącznie prywatną. Podobnie i katolicy opierając się na tezach rewolucji Francuskiej z 1789 roku głosili wolność sumienia, druki, stowarzyszeń. Tezy jednak zostały odrzucone przez Kościół encykliką Grzegorza XVI Mirari vos.

Rozdział w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej miał inną genezę i miał całkiem inne rozwiązanie prawne. System ten zmierzał od samego początku do zharmonizowania interesów cywilnych społeczeństwa i interesów społeczności religijnej. Ameryka miała duża liczbę wyznań. Najbardziej bezpieczną okazał się rozdział państwa od religii, ale przy zachowaniu całkowitej wolności. Wolność religijna została proklamowana w Karcie Praw Wirginii z 1776 roku. Następnym aktem była Konstytucja Federalna z 1787 roku, która zakazywała stosowania tekstu religijnego przy obsadzaniu stanowisk państwowych. Kościoły zostały traktowane jako stowarzyszenia prawa prywatnego, w szkołach publicznych nie może być nauczania religii. Wszystkie wyznania religijne zwolnione są z podatku przychodów przeznaczonych na cele kultowe. Wojsko, szpitale, schroniska mogą zatrudniać kapelanów. Ameryka utrzymuje także ambasadora przy Stolicy Watykańskiej. Religia jest obecna w życiu publicznym, ale nie ma konkretnej religii urzędowej.

Separatyzm francuski swoimi korzeniami sięga Rewolucji Francuskiej. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku stanowiła o równości wszystkich ludzi wobec prawa oraz niedopuszczalności prześladowań ze względu na przekonania religijne. Kolejne jednak decyzje były wrogie dla Kościoła. Zakazano składania ślubów zakonnych, kasowano zakony. Szczególne znaczenie miała Konstytucja Cywilna Kleru z 1790 roku. Bez porozumienia ze Stolicą Apostolską dokonano nowego podziału terytorialnego Kościoła we Francji oraz przyjęto zasadę obsady stanowisk kościelnych. Ograniczono możliwość sprawowania posługi duszpasterskiej tym proboszczom, którzy nie przyjęli wyżej wspomnianej Konstytucji. W miejsce religii katolickiej próbowano stworzyć nową religię w postaci kultu rozumu. Separatyzm francuski miał charakter wrogi wobec religii i Kościoła. Zwieńczeniem tego było uchwalenie przez Konwent Dekretu o rozdziale Kościoła od Państwa w 1795 roku.

W roku 1801 został zawarty przez Napoleona konkordat ze Stolicą Apostolską, który obowiązywał przez cały wiek XIX. Później jednak Kościół został uznany za stowarzyszenie prywatne ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi. Chciano zlaicyzować religię, Kościół. Po II wojnie światowej ustawa z 1905 roku o rozdziale Kościoła od Państwa zaczęła być stosowana w klimacie łagodniejszym. Uznano bowiem osobowość cywilnoprawną kościelnych jednostek organizacyjnych, zezwolono na otwieranie szkół wyznaniowych

We Włoszech system rozdziału powiązany jest z procesem zjednoczenia Włoch. W latach 1860-1861 opowiadano się za formułą Wolny Kościół w wolnym państwie. Ustawodawstwo wyraźnie ograniczało swobodę działalności Kościoła. Decydującym dla modelu relacji Kościół - Państwo była konieczność rozwiązania kwestii rzymskiej. W roku 1871 została wydana Ustawa Gwarancyjna, która nie została zaakceptowana przez Piusa IX ze względu na jednolity charakter. Koleni papieże Az do roku 1929 na znak protestu ogłaszali się więźniami Watykanu.

Rozwiązanie kwestii rzymskiej wiąże się z Paktami Laterańskimi z 1929 roku. Utworzono Państwo Miasto Watykańskie. Konkordat wchodzący w skład Paktów zapewnił uprzywilejowaną pozycję Kościołowi katolickiemu. Jednak Mussolini nie zamierzał dochowywać postanowień konkordatu traktując religię przy tym jako instrument utrzymania władzy. Nowe zasady w relacji państwo - Kościół zostały zawarte w Konstytucji uchwalonej w 1947 roku. Przyjmuje ona równouprawnienie wszystkich wyznań. W odniesieniu do Kościoła katolickiego ustanowiono zasadę niezależności i suwerenności państwa i Kościoła. Potwierdzono, że Pakty Laterańskie dalej obowiązują i w roku 1984 podpisana została nowa umowa konkordatowa .

Rozdział w Niemczech. W 1919 roku w Konstytucji Republiki Weimarskiej stanowi przepis, że nie ma Kościoła oficjalnego. Uznano jednocześnie autonomię kościołów w odniesieniu do spraw należących do ich własnego zakresu oraz przyznano im status korporacji prawa publicznego.

Rozdział wschodnioeuropejski. Ten rozdział zrodził się po Rewolucji Październikowej z 1917 roku na zasadach marksizmu i leninizmu. Nowy model rozdziału państwa od Kościoła wprowadził najpierw Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Dokonano to Dekretem o rozdziale Kościoła od państwa i szkoły od kościoła z 23 stycznia 1918 roku. Zawierał różne konkretne postanowienia o nieuznawaniu hierarchii duchowej, konfiskata dóbr kościelnych, zakaz nauczania religii dzieci i młodzieży. Najbardziej bolesna była Instrukcja Komisariatu Sprawiedliwości z 24 sierpnia 1918 roku, gdzie wprowadzono „komitety parafialne” (20 osób), które miały utrzymać kościół, duchownego. Domy parafialne, kościoły, ziemie, szkoły zostały przejęte przez państwo. Ograniczono tworzenie stowarzyszeń na tle wyznaniowym, utrudniano kształcenie przyszłych kapłanów, stanowiska były obsadzane przez państwo, dyskryminowano ludzi wierzących, zakazano pobierania nauki dzieci i młodzieży do 18 roku życia, odmawiano nadawania osobowości prawnej związkom wyznaniowym. Wszystko to sprawiło, że nie było to rozdzielenie państwa od Kościoła, ale szerzący się ateizm państwowy.

Podobny system rozdziału narzucono po Układzie Jałtańskim, czyli tak zwanym Państwom Demokracji Ludowej. W Polsce 12 września 1945 roku zerwano konkordat ze Stolicą Apostolską.

Rola papieża Jana Pawła II w walce o prawa ludzkie, a w tym o wolność religijną wydaje się niepodważalna 25 października 1990 roku w Rosyjskiej Radzieckiej Federacyjnej Socjalistycznej Republice przyjęto ustawę o wolności sumienia i organizacjach religijnych. Zagwarantowano wolność sumienia w odniesieniu do jednostki, swobodę działalności związków wyznaniowych

System konkordatowy.

Konkordat jest dwustronną umową międzynarodową, zawartą pomiędzy Stolicą Apostolską a państwem w celu regulacji spraw interesujących obie strony. Za pierwszą taką umowę przyjmuje się Konkordat Wormacki z 1121 roku. Papież Kalikst II przyznał cesarzowi prawo obecności przy wyborach na biskupów i opatów, a cesarz Henryk V zrzekł się inwestytury oraz obiecał zwrócić dobra kościelne zabrane przez cesarstwo.

Na początku XVI wieku zawarte zostały pierwsze konkordaty z Polską ogłoszone w formie bulli papieskich. Dotyczyły one nadawania beneficjów w Polsce. Sobór Watykański II przyniósł nowe spojrzenie na rolę konkordatów. Sobór wyraził gotowość zrzeczenia się przez Kościół uzyskanych dotąd w niektórych państwach przywilejów oraz wysunął postulat, aby również władze świeckie zrezygnowały z przysługujących im dotąd uprawnień, ograniczających autonomię Kościoła.

Konkordat zawierają Stolica Apostolska oraz określone Państwo. Stolica Apostolska (to nie to samo co państwo Watykańskie) jest najwyższym organem Kościoła katolickiego. Przez Stolicę Apostolska rozumie się Sekretariat Stanu, inne instytucje Kurii Rzymskiej. W danym państwie, Stolicę Apostolską reprezentują legaci oraz delegaci papiescy. Oni to negocjują i podpisują konkordaty, choć sama ratyfikacja tych umów ze strony Kościoła należy do papieża lub jego delegata - najczęściej sekretarza stanu.

Równorzędną stroną konkordatu jest państwo. Tryb ratyfikacji umów międzynarodowych przez poszczególne państwa jest określany w konstytucjach. Polski Konkordat z 1993 roku został zawarty przez rząd 17 października 1992 roku, natomiast jego ratyfikacja została dokonana przez prezydenta, po uprzedniej zgodzie parlamentu Konstytucji z 2 kwietnia 1997 roku.

Konkordaty zawiera się z państwami, gdzie istnieje jakaś liczba katolików. Konkordaty mają na celu eliminację napięć w społeczeństwie. Konkordat przyczynia się do lepszego poszanowania wolności przekonań i religii. Konkordaty są zwalczane przez partie laickie z różnych powodów. Najczęstszym powodem jest brak woli obustronnego rozstrzygania spraw mieszanych (np. małżeńskich, nauczania, wychowania, budownictwa sakralnego). Dawniej konkordaty budziły także sprzeciw samych katolików. Uważano je za ustępstwa ze strony Kościoła na rzecz państwa. Konkordaty spełniały i nadal spełniają pozytywną rolę. Otóż wyciszają napięcia w sprawach mieszanych, prowadzą do trwałych uregulowań prawnych.

Konkordaty w historii przechodziły ewolucję. Znane są 3 możliwości uporządkowań prawnych stosunków państwo - Kościół.

1. Teoria legalna - wywodzi się z rozwiązań jurysdykcjonalistycznych, czyli supremacji państwa nad Kościołem.

2. Teoria przywileju - utrzymuje, że konkordat jest przywilejem udzielonym przez Kościół na rzecz państwa, dopuszczającym np. ingerencję władz świeckich w obsadzie stanowisk kościelnych.

3. Teoria prawa międzynarodowego - przyjmuje, że konkordat jest umową prawa zewnętrznego, podobnie jak wszystkie inne akty międzynarodowe.

Podział państwa ze względu na stosunek do wyznań

Można wyodrębnić dwa zasadnicze modele:

1. Państwo wyznaniowe

2. Państwo laickie

Warunki państwa wyznaniowego: państwo uznaje jakieś wyznanie za religię państwową, państwo chroni taką religię. Państwo wyznaniowe dąży do ograniczenia lub wyłączenia wpływu innych religii. Interesy innych religii są często w państwie wyznaniowym rozumiane jako sprzeczne z interesami narodowymi. Są dwie odmiany państwa wyznaniowego:

1. wersja tradycyjna - zakazy odnoszenia się do innych religii.

2. wersja zmodernizowana - gwarantuje swobodę działania innym wspólnotom religijnym.

W kręgu kultury chrześcijańskiej nie występują dziś państwa wyznaniowe w wersji tradycyjnej. W dalszym ciągu istnieją niekatolickie państwa wyznaniowe - prawosławna Grecja, anglikańska Anglia. Wyznaniowe państwa katolickie dokonały zmian w swoim prawodawstwie, deklarując równość wszystkich wyznań i stając się państwami laickimi. Równolegle zawarto nowe konkordaty, oparte na zasadach Soboru Watykańskiego II.

Państwo laickie (świeckie). Rozumie się przez to takie państwo, które kształtuje swój stosunek do Kościoła zgodnie z zasadą rozdziału i jest inspirowane zasadą wolności. W takim państwie wszyscy obywatele bez względu na wyznanie mają całkowitą wolość w zakresie sprawowania czynności religijnych i kultowych. W teorii wszystkie państwa przyjmujące zasadę rozdziału motywują swoją świeckość koniecznością zapewnienia obywatelom wolności religijnej. Jest również pojęcia państwa ateistycznego. Dotychczas tylko Albania w czasach komunistycznych zadeklarowała ateistyczny charakter swego państwa.

3. Idea wolności religijnej

1. Zarys historii tolerancji i wolności religijnej

2. Pojęcie wolności religijnej

3. Podstawa wolności religijnej

4. Podmiotowy i przedmiotowy zakres wolności religijnej

5. Granice wolności religijnej

Zarys historii tolerancji i wolności religijnej.

Słowo „tolerować” oznacza znosić, dopuszczać, dozwalać. Tolerancja może być rozumiana w sensie pozytywnym jako akceptacja. Natomiast w sensie negatywnym tolerancja to jedynie znoszenie, pozytywna cierpliwość wobec tej inności. Tolerancja nie oznacza godzenia się na zło. Tolerancja nie może być wyzbyciem się własnych przekonań. Chrześcijaństwo będąc religią monoteistyczną, tolerowało odmienną religię tych, którzy się w takiej religii urodzili, a więc pogan i Żydów. Św. Augustyn oraz św. Tomasz nie uznawali tolerancji wobec heretyków, schizmatyków i apostatów. Uważali, że tych, którzy świadomie odeszli od wiary katolickiej, należy nawet siłą zmusić do powrotu. Tezy te doprowadziły do inkwizycji. Czując zagrożenie dla religii katolickiej, papież Innocenty X potępił postanowienia traktatu Westfalskiego z 1648 roku, który dał równe prawa także mniejszością religijnym. Dopiero Leon XIII dopuścił jednak tolerancję tych kultów przez państwo dla uniknięcia większego zła.

Pojęcie wolności religijnej.

Może być rozumiane w znaczeniu:

- fizycznym - wolność działania

- moralnym - wolność czynienia dobra lub zła moralnego

- prawnym - wolność przewidziane przez normy prawne.

W nauce prawa wyznaniowego przez wolność religijną rozumie się w sensie pozytywnym uprawnienie woli osoby ludzkiej, nie ograniczonej żadnym przymusem, do samookreślenia siebie w sprawach religijnych. Często pojmuje się także w znaczeniu negatywnym jako wolność od jakiegokolwiek przymusu ze strony innych jednostek, grup społecznych, czy jakiejkolwiek władzy.

Instytucje międzynarodowe pod koniec I wojny światowej zajęły się poręczeniem i ochroną wolności religijnej w kontekście jej zagrożenia. Pojecie wolności religijnej w aktach ONZ jest określana za pomocą terminów: wolność myśli, wolność sumienia i wyznania.

W nauce Kościoła przy określaniu wolności religijnej wyróżnia się zazwyczaj: wolność sumienia, wolność kultu, wolność Kościoła. Przez wolność sumienia rozumie się uprawnienie człowieka do pozytywnego lub negatywnego samookreślenia siebie w stosunku do czynności wyrażających jego przekonania religijne. Chodzi tu o wolność pobawioną wszelkiego nacisku zewnętrznego czy to fizycznego czy też prawnego. Przez wolność kultu (wyznania) rozumie się nieskrępowane uprawnienie każdej osoby do samodzielnego samookreślenia się w stosunku do wykonywania aktów zewnętrznych oddawania czci Bogu.

Podstawa wolności religijnej.

W prawie międzynarodowym podstawą wolności religijnej jest przyrodzona godność osoby ludzkiej. Statut ONZ uchwalony 26 czerwca 1945 zwany Kartą Praw Człowieka zaliczył wolność religijną do praw człowieka i podstawowych wolności. Osoba może korzystać z tej wolności publicznie bądź prywatnie. O takiej podstawie mówi obecna Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w Paryżu 10 grudnia 1948 roku.

W nauce Kościoła za podstawę wolności religijnej uznawano przez wiele wieków głównie prawdę objawioną i obiektywne normy moralne. Jan XXIII w Pace in terris, za taką podstawę uznał prawe sumienie. Sobór watykański II za podstawę wolności religijnej uznał godność osoby ludzkiej. Natomiast Jan Paweł II w Dokumencie o wolności religijnej napisał, że wolność sumienia i religii jest pierwszym i niezbędnym prawem osoby ludzkiej.

Podmiotowy i przedmiotowy zakres wolności religijnej.

W prawie międzynarodowym podmiotami wolności religijnej są: jednostka, rodzice lub prawni opiekunowie, kościoły i inne związki wyznaniowe oraz stowarzyszenia i grupy wyznające jakąś religię lub przekonania. Nauka Kościoła rozróżnia podmioty czynne i bierne wolności religijnej. Podmiot czynny to ten, który ma uprawnienie do wolności religijnej. Jest nim osoba ludzka. Przez podmioty bierne rozumie się te podmioty, które mają obowiązek przestrzegać tego prawa i chronić jego nienaruszalności.

Prawo międzynarodowe określił Deklarację ONZ w dniu 25 listopada 1981 r. w sprawie wolności kościołów i innych związków wyznaniowych. Prawo do wolności myśli, sumienia, religii i przekonań ma obejmować zakres swobód:

1. urządzanie nabożeństw

2. powoływanie dobroczynnych i humanitarnych palcówek

3. produkowanie, rozpowszechnianie materiałów dla celów rytualno - kultowych

4. pisanie i wydawanie publikacji

5. nauczanie religii

6. zbieranie, kwestionowanie, przyjmowanie dobrowolnych świadczeń finansowych

7. kształcenie

8. świętowanie dnia odpoczynku, celebrowanie świąt

Nauka Kościoła jest zbieżna ze wspomnianą Deklaracją. Przedmiotem materialnym wolności religijnej jest między innymi:

1. wolność rządzenia się własnym prawem wewnętrznym

2. wolność kultu publicznego

3. wolność nauczania

4. wolność obsady stanowisk kościelnych

5. wolność kształcenia i przenoszenia kapłanów

6. wolność komunikowania się z władzami

7. wolność budownictwa sakralnego

8. wolność posiadania i dysponowania majątkiem kościelnym

9. swoboda zgromadzeń

W prawie międzynarodowym uprawnienia rodziny formułuje Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 16 grudnia 1966 roku. Przede wszystkim mają prawo do wyrobu szkoły oraz do zapewnienia swoim dzieciom nauczania i wychowania zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi. Zatem według tej interpretacji państwo nie może zabraniać tworzenia szkół prywatnych z nauką religii. Państwo winno zapewnić możliwość pobierania nauki religii w szkołach założonych przez władze publiczne.

Kościół w dekretach soborowych nazwał rodzinę „Kościołem domowym” a Deklaracja Dignitatis humanae wylicza podstawowe uprawnienia komórki społecznej. Przedmiotem wolności religijnej w rodzinie winno być:

1. swobodne organizowanie życia religijnego

2. rozstrzyganie o rodzaju religijnego nauczania dzieci

3. wybór szkoły i innych środków wychowania

4. wolność od zmuszania dzieci na zajęcia niezgodne z przekonaniami religijnymi

5. wolność od narzucania jedynego systemu wychowania

6. wolność prowadzenia szkół katolickich

W prawie międzynarodowym wolność religijna w zakresie indywidualnym może być pojmowana od strony formalnej lub od strony materialnej. W odniesieniu do materialnego prawa mówi się, że każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania. W odniesieniu natomiast do prawa formalnego, nikt nie może podlegać przymusowi. Który by stanowił zamach na jego wolność posiadania lub przyjmowania wyznania.

Granice wolności religijnej.

Prawo do wolności religijnej podlega pewnym regułom, które wyznaczają granice tej wolności. W nauce prawa wyznaniowego granice wolności religijnej określa się dwoma terminami: bonum commune oraz iura aliorum.

Dobro wspólne to zabezpieczenie praw wszystkich obywateli. W Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 roku jest mowa o ograniczeniach w społeczeństwie demokratycznym, a odnosi się to do:

1. interesów bezpieczeństwa publicznego

2. ochrony porządku publicznego

3. zdrowia i moralności publicznej.

Prawa innych ludzi także stanowią granice wolności religijnej. Mówi się ogólnie o ochronie praw i wolności innych osób oraz fundamentalnych prawach i swobodach innych. Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4 listopada 1950 roku zabrania dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny, w tym także wyznaniowej. Państwa demokratyczne coraz częściej rezygnują z karania osób nie podejmujących służby wojskowej. Stosowana jest zastępcza służba wojskowa np. w szpitalach, domach opieki.

Deklaracja Soboru Watykańskiego II o wolności religijnej wymienia także dwie granice wolności religijnej: dobro wspólne i prawa innych.

4. System źródeł prawa wyznaniowego

1. Konstytucja jako źródło prawa wyznaniowego

2. Ustawy

3. Umowy międzynarodowe

4. Rozporządzenia

5. Akty prawa wewnętrznego

6. Znaczenie porozumień i umów zawieranych przez państwo ze związkami wyznaniowymi na szczeblu krajowym

7. Rola prawa statutowego związków wyznaniowych

Konstytucja jako źródło prawa wyznaniowego.

Aktualny system źródła prawa wyznaniowego ukształtowany został po demokratycznych przemianach w latach 80 - tych. Przełomem w ustawodawstwie wyznaniowym stało się uchwalenie Pakietu ustaw wyznaniowych z dnia 17 maja 1989 roku. Chodzi tu o ustawy takie jak:

1. Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej

2. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania

3. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym duchownych.

Proces normalizacji w stosunkach państwo - Kościół utrwalony został przez podpisanie (28 lipca 1993) i ratyfikacje (23 lutego 1998) Konkordatu oraz uchwalenie Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 roku.

Konstytucja jako źródło prawa wyznaniowego.

Konstytucja stanowi najwyższe prawo w Polsce. Najważniejsze przepisy co do prawa wyznaniowego zostały zawarte w artykułach 25 oraz 53. te artykuły mówią o sytuacji prawnej związków wyznaniowych oraz ich relacji z państwem, jak również sprawy mówiące o wolności sumienia i religii w wymiarze indywidualnym. Nie brakuje również przepisów mówiących o wolności religijnej. Artykuł 30 mówi o godności ludzkiej, wolności i parwach człowieka jako obywatela.

Ustawy

Podstawową formą regulacji prawnej jest ustawa. Szczególne miejsce w prawodawstwie wyznaniowym posiada ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Odnosi się ona do wszystkich wyznań oraz związków wyznaniowych. W ustawie tej zawierają się również przepisy dotyczące rejestrowania kościołów, sprawy majątkowe związków wyznaniowych.

Cechą systemu źródła prawa wyznaniowego jest obecność ustaw regulujących w sposób indywidualny sytuację prawną poszczególnych związków wyznaniowych. Ich celem jest uwzględnienie specyfikacji wynikającej z reguł doktrynalnych i liturgicznych przyjmowanych przez konkretną grupę religijną.

Ustawy określające stosunki między Polską niekatolickimi związkami wyznaniowymi mają być uchwalane na podstawie umów, zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami.

W skład systemu źródeł prawa wyznaniowego wchodzą również ustawy normujące jedynie określone przejawy działalności związków wyznaniowych i osób do nich należących. Do takich aktów można zaliczyc m.inn:

1. ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

2. ustawa z dnia 7 września 1991 roku o systemie oświaty - odnośnie nauczania religii w szkołach publicznych

3. ustawa z dnia 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych

4. ustawa z dnia 23 stycznia 2003 roku o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia - określające między innymi status ubezpieczeniowy osób duchownych.

Umowy międzynarodowe.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe są stosowane bezpośrednio. Szczególne znaczenie wśród źródeł prawa wyznaniowego posiada Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą Polską, podpisany dnia 28 lipca 1993 roku, a ratyfikowany w dniu 23 lutego 1998 roku. Przepisy dotyczą sytuacji prawnej Kościoła katolickiego i katolików.

Zakrs ochrony został również przewidziany w ratyfikowanych przez Polskę umowach międzynarodowych o zasięgu uniwersalnym. Szczególne znaczenie posiadają Międzynarodowe Pakty Praw uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne narodów Zjednoczonych w dniu 16 grudnia 1966 roku. Pakty te mówią o równouprawnieniu jak również o zakazie dyskryminacji.

Istotne znaczenie dla zapewnienia możliwości realizowania prawa do wolności sumienia i religii mają ratyfikowane umowy międzynarodowe przyjęte w ramach ONZ:

1. Karta Narodów Zjednoczonych z dnia 26 czerwca 1945 r

2. Konwencja z dnia 25 czerwca 1958 r dotycząca dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu

3. Konwencja UNESCO z 14 grudnia 1960 w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty

4. Konwencja z 20 listopada 1989 o prawach dziecka.

Rozporządzenia.

Rozporządzenia to akta podustawowe, które mogą zawierać normy o charakterze powszechnie obowiązującym. Rozporządzenia te są wydawane przez różne organy. Najistotniejszą grupę unormowania z zakresu prawa wyznaniowego stanowią rozporządzenia sytuacji prawnej związków wyznaniowych w ogólności. Są to akta wykonawcze do ustawy z dnia 17 maja 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Akty prawa wewnętrznego.

Akty prawa wewnętrznego obowiązują jedynie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.

Znaczenie porozumień i umów zawieranych przez państwo ze związkami wyznaniowymi na szczeblu krajowym.

Umowy zawierane przez Radę Ministrów z właściwymi przedstawicielami związków wyznaniowych przewidziane są po pierwsze przez Konstytucję, jako konieczny element procedury legislacyjnej w odniesieniu do ustaw określających stosunki pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a niekatolickimi związkami wyznaniowymi. Odesłanie do osobnej umowy jest także w Konkordacie. Dnia 1 lipca 1999 roku między Plską a Episkopatem została zawarta umowa w sprawie statusu prawnego szkół wyższych zakładanych i prowadzonych przez Kościół katolicki. Umowa ta została podana do publicznej wiadomości i została opublikowana w Dzienniku Ustaw.

Osobną kategorię stanowią porozumienia zawierane przez Ministerstwo Edukacji z władzami niektórych związków wyznaniowych w sprawie określenia kwalifikacji wymaganych do nauczania religii. Aktualnie obowiązują:

1. Porozumienie pomiędzy Zarządem Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego oraz Ministerm Edukacji z dnia 13 lutego 1995 w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii.

2. Porozumienie pomiędzy Polską Radą Ekumeniczną oraz Ministrem Edukacji z 4 lipca 2001 roku w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej.

Rola prawna statutowego związków wyznaniowych.

Z gwarantowanej autonomii i niezależności kościołów i innych związków wyznaniowych wynika prawo do rządzenia się w swoich sprawach własnym prawem. Prawo to nie może być traktowane na równi z unormowaniami państwowymi. Żaden przepis prawa wewnętrznego nie obowiązuje automatycznie w państwowym porządku prawnym.

5. Konstytucyjne podstawy Polskiego prawa wyznaniowego

1. Odniesienia światopoglądowe w preambule Konstytucji

2. Zasada wolności sumienia i religii

3. Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych

4. Zasada bezstronności władz publicznych

5. Zasada autonomii i niezależności

6. Zasada współdziałania

7. Zasada bilaterności (dwustronności)

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej została uchwalona dnia 2 kwietnia 1997 przez Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzona w referendum 25 maja 1997 roku, podpisana przez Prezydenta dnia 17 sierpnia 1997 roku, a obowiązująca 17 października 1997 roku.

Konferencja Episkopatu Polski w dniu 22 października 1994 roku wystosowała List w sprawie Konstytucji, skierowany do „wiernych Kościoła katolickiego i wszystkich ludzi dobrej woli. Biskupi postulowali uwzględnienie prawnej ochrony życia ludzkiego od samego poczęcia, wyraźnych przepisów w odniesieniu do małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny.

Zagadnienie wolności religijnej jest w jakiś sposób obecne w całej Konstytucji. Mówiąc najogólniej przepisy Konstytucji dotyczące gwarancji wolności religijnej da się sprowadzić do trzech zakresów:

1. stosunku państwa do kościołów

2. stosunku państwa do uprawnień rodziny w zakresie wolności religijnej

3. stosunku państwa do osoby ludzkiej w zakresie wolności religijnej.

Fundamentalne znaczenie dla polskiego prawa wyznaniowego posiada zasada wolności sumienia i religii zawarta w 53 artykule. Stosunek państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych wyraża się w pięciu zasadach naczelnych, a więc:

uprawnienia, bezstronności, poszanowania ich autonomii i niezależności, współdziałania dla dobra człowieka i dobra wspólnego oraz zasadzie bilateralności (dwustronności).

Odniesienia światopoglądowe w preambule Konstytucji.

Odniesienia światopoglądowe znajdujemy w słowach: My Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczpospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra, piękna, jak i nie podzielający tej wiary.

Słowa: My Naród Polski - odnosi się do wszystkich obywateli Rzeczpospolitej. W preambule znajdujemy wartości, którymi są: prawda, sprawiedliwość, piękno i dobro. Według preambuły, źródłem tych uniwersalnych wartości jest dla wierzących Bóg.

Zasada wolności sumienia i religii.

Konstytucja z 1997 roku gwarantuje prawo do wolności religijnej w wymiarze indywidualnym, który mówi, że każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wyrażenie „każdemu” posiada szerokie znaczenie i obejmuje wszystkie osoby ludzkie, bez względu na wiek, płeć, obywatelstwo, przynależność społeczną, polityczną i światopogląd. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania według własnego wyboru swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń w zależności od potrzeb ludzi wierzących.

Zostały także wyrażone przejawy uzewnętrznienia religii:

1. kult - w Kościele katolickim jest rozróżniany jako kult Boga, Matki Bożej, świętych, relikwii, obrazów

2. modlitwa - jest jednym z przejawów kultu

3. uczestniczenie w obrzędach - chodzi o obrzędy, ofiarę, ceremoniał

4. praktykowanie - uczestniczenie we Mszy, nabożeństwach, pokutach, postach

5. nauczanie - czyli przekaz wiary, nauczanie w szkole

6. posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących - sanktuaria, cmentarze, stacje Drogi Krzyżowej

7. korzystanie z pomocy religijnej w miejscu przebywania - chodzi o praktyki religijne więźniów, osób tymczasowo aresztowanych i nieletnich przestępców, szpitalach, sanatoriach, domach pomocy społecznej.

Również w Konstytucji zabrania się także zmuszania kogokolwiek do praktyk religijnych. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawniania swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

Istotną gwarancją wolności sumienia i religii są przepisy dotyczące równouprawnienia oraz zakazu dyskryminacji. Wszyscy są równi wobec prawa i w związku z tym mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Ustawa z dnia 17 maja 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania zapewnią wolność każdemu obywatelowi. Według myśli ustawy jest cały szereg uprawnień, i tak:

1. Obywatele mogą przede wszystkim tworzyć wspólnoty religijne, które zwane są kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Dotyczą one tworzenia kościołów, wpisywania ich do rejestru prowadzonego przez MSWiA. Prawo złożenia deklaracji o utworzeniu kościoła do rejestru przysługuje grupie co najmniej 100 osobowej obywateli polskich, którzy posiadają pełną zdolność do czynności prawnych. Z chwilą dokonania wpisu związek wyznaniowy nabywa osobowość prawną.

2. Obywatele, zgodnie z zasadami swojego wyznania, mogą uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych oraz wypełniać obowiązki religijne i obchodzić święta religijne.

3. Ustawa zapewnia również prawo głoszenia swej religii lub przekonań.

4. Obywatele mogą wychowywać dzieci zgodnie ze swoimi przekonaniami w sprawach religii.

5. Obywatele mogą utrzymywać kontakty ze współwyznawcami

6. Ustawa gwarantuje prawo korzystania ze źródeł informacji na temat religii.

7. Obywatele mogą także wytwarzać i nabywać przedmioty potrzebne do celów kultu i praktyk religijnych. Chodzi tu o Pismo świete, modlitewniki, różańce, dewocjonalia.

8. Ustawa daje prawo do wytwarzania, nabywania i posiadania artykułów potrzebnych do przestrzegania reguł religijnych. Chodzi tu o wino mszalne, hostie, chleby przaśne itp.

9. Obywatele mogą wybierać stan duchowny lub zakonny.

10. Obywatele mogą zrzeszać się w organizacjach świeckich

11. ustawa przewiduje prawo do pochówku zgodnego z wyznaniem, zasadami religijnymi

12. Ustawa daje prawo do świadczenia na rzecz kościołów, instytucji charytatywno-opiekuńczych.

Obowiązująca Konstytucja uwzględnia również szczególne uprawnienia, związane z wolnością religijną rodziny. Małżeństwo, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczpospolitej. Znajdujemy ponadto przepis, że rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Z uprawnieniami rodziców wiąże się również możliwość nauczania religii w szkole.

Konstytucja określa również granice wolności religii, tylko wtedy gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia, moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Dodatkową gwarancją wolności sumienia i religii jest prawo wniesienie skargi do Trybunału Konstytucyjnego. Uprawnienie to przysługuje każdemu, którego wolność lub prawa zostały naruszone.

Zasada równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych.

Tej zasady nie było w Konstytucji z 1952 roku. Obecnie wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Żaden związek wyznaniowy - poza Kościołem Katolickim - nie jest ponadto uprawniony do uczestniczenia w stosunkach międzynarodowych. Obecna Konstytucja mówi, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu publicznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Nie można więc dyskryminować jednego związku wyznaniowego i jednocześnie darzyć przywilejami drugiego.

Zasada bezstronności władz publicznych.

Zgodnie z Konstytucją stosunek władzy publicznych wobec przekonań religijnych winien się opierać na zasadzie bezstronności. Władze publiczne w Polsce zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, zapewniając swobodę ich wyrażenia w życiu publicznym. Przypomnieć należy, że w Konstytucji z 1952 roku wyrażona była zasada rozdziału, ale w zasadzie oznaczała ona ateizm państwowy. Wpisaną do Konstytucji bezstronność należy rozumieć jako brak ingerencji władz publicznych w sprawy wewnętrzne kościołów.

Zasada autonomii i niezależności.

Konstytucja mówi, że stosunki między państwem a kościołami i związkami wyznaniowymi są kształtowane na zasadach poszanowania ich autonomii oraz wzajemnej niezależności każdego w swoim zakresie.

Przepis ten wyklucza koncepcję zwierzchnictwa państwa nad kościołami. Konstytucja mówi o poszanowaniu autonomii i wzajemnej niezależności obu społeczności w swoim zakresie. Państwo jest wyłącznie kompetentne w zakresie porządku doczesnego, a związki wyznaniowe - w zakresie swej misji religijnej.

Zasada autonomii i niezależności państwa od Kościoła jest zgodna z chrześcijańskim dualizmem, gdyż wypływa ona ze słów Chrystusa Oddajcie cezarowi to co należy do cezara, a Bogu to co należy do Boga. Niezależność kościołów i innych związków wyznaniowych została uwzględniona także w ustawie z dnia 17 maja 1989 r o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Najważniejsze uprawnienia kościołów to:

1. Prawo określania doktryny religijnej - liturgiczne, dogmaty, wiara

2. Prawo publicznego organizowania kultu

3. Prawo udzielania posług religijnych w szpitalach, wojskach itp.

4. Prawo rządzenia się własnym prawem - swobodne zarządzanie własnymi sprawami

5. Prawo ustanawiania, kształcenia, zatrudniania duchownych - prowadzenie seminariów

6. Prawo realizowania inwestycji sakralnych i innych inwestycji kościelnych

7. Prawo nabywania, posiadania i zbywania majątku

8. prawo zbierania składek, otrzymywania darowizn, spadków

9. Prawo wytwarzania i nabywania przedmiotów i artykułów do kultu

10. Prawo nauczania religii

11. Prawo korzystania ze środków masowego przekazu

12. Prawo prowadzenia działalności oświatowo - wychowawczej

13. Prawo tworzenia zakonów i diakonatów

14. Prawo tworzenia organizacji

15. prawo prowadzenia działalności charytatywno - opiekuńczej

16. Prawo zakładania, posiadania, poszerzania cmentarzy, zarządzanie nimi

17. Prawo do przynależności do organizacji międzynarodowych.

Zasada współdziałania

Tradycja współdziałania państwa i Kościoła sięga w Polsce początków państwowości. Państwo przyjęło od Kościoła wzory struktury administracyjnej, organizowanie szkolnictwa, szpitalnictwa, różnych form opieki mad potrzebującymi. Wierni Kościoła katolickiego i innych wspólnot religijnych mieli wielki wpływ na promocje języka i szerzeniu kultury polskiej. W sposób szczególny broniły wolności uczestniczyły w powstaniach narodowych. Płacąc podatki przyczyniły się do utrzymania obronności kraju.

Ustawa z dnia 17 maja 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznaia przewiduje współdziałanie w zachowaniu pokoju, kształtowaniu warunków rozwoju kraju oraz zwalczaniu patologii społecznych. Z kolei w Konkordacie układające się strony deklarują wolę współdziałania na rzecz obrony i poszanowania instytucji małżeństwa i rodziny będących fundamentem społeczeństwa.

Zasada bilateralności (dwustronności)

Zgodnie z obowiązującą Konstytucją stosunki między Rzeczpospolitą Polską a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską i ustawy, natomiast stosunki między Rzeczpospolitą Polską a innymi kościołami oraz związkami wyznaniowymi określają ustawy uchwalone na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z ich właściwymi przedstawicielami. Mają one wspólną cechę: winny być oparte na umowie zawartej uprzednio pomiędzy przedstawicielami obu stron.

Według Konstytucji stosunki między Rzeczpospolitą a Kościołem katolickim określają umowa międzynarodowa zawarta ze Stolicą Apostolską (konkordat) oraz ustawy. Po zerwaniu konkordatu z 1925 r, Państwo Polskie formalnie opierało swój stosunek do Kościoła katolickiego na postanowieniach Konstytucji marcowej z 1921 roku.

Ustawa z 17 maja 1989 o stosunku państwa do Kościoła katolickiego po raz pierwszy od zakończenia II wojny światowej uregulowała całościowo sytuację prawną Kościoła katolickiego. Obecnie obowiązująca Konstytucja przewiduje zarówno możliwość zawarcia umowy konkordatowej, jak i regulację ustawową. Oba sposoby (konkordat i regulująca ustawa) nie wykluczają się, ale uzupełniają się wzajemnie.

6. Ochrona uczuć religijnych w prawie karnym

1. Okres Polski Ludowej

2. Przygotowanie nowego kk i jego aksjologia

3. Kryminalizacja dyskryminacji z powodów religijnych

4. Przepisy pominięte i zmodyfikowane w nowym kk

5. Złośliwe przeszkadzanie w wykonywaniu aktu religijnego

6. Przestępstwo obrazy uczuć religijnych

7. Ochrona uczuć religijnych w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

8. Ochrona przekonań ludzi wierzących i niewierzących

9. Ochrona uczyć religijnych a swoboda wypowiedzi

10. Cywilnoprawna ochrona wolności sumienia i uczuć religijnych

Okres Polski Ludowej.

Dekret z 5 sierpnia 1949 roku. Dekret nosił tytuł o ochronie wolności sumienia i wyznania. Dekret ten wprowadził szereg opatrzonych surowymi sankcjami karnymi typów przestępstw, które służyć miały represjonowaniu działalności religijnej. Szczytem faryzeizmu był przepis , który mówił, że kto ogranicza obywatela w jego prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową, przekonania religijne lub bezwyznaniowość, podlega karze więzienia do lat 5.

Państwo Ludowe propagowało i realizowało w swej działalności marksistowską ideologię materialistyczną. W imię tej ideologii podjęło walkę z religią, walkę skierowaną głównie przeciwko Kościołowi katolickiemu. Państwo komunistyczne pragnęło w pełni podporządkować sobie obywateli także w sferze duchowej. Kościół katolicki pozbawiony był majątku, zamykano klasztory, ograniczano lub likwidowano szkolnictwo pozostające pod wpływem Kościoła, ograniczano działalność wydawniczą i charytatywną Kościoła. Uwięziony został bez formalnego wytoczenia mu procesu karnego Stefan Kardynał Wyszyński.

Kodeks karny z 1969 roku. Wprawdzie ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 roku przepisy wprowadzające kodeks karny uchyliła dekret z 1949 roku o ochronie wolności sumienia i wyznania.

Od 1987 roku prowadzone były prace na gruntowną reformą polskiego prawa karnego. Nowy kodeks karny, uchwalony w dniu 6 czerwca 1997 roku odpowiada wymogom demokratycznego państwa i standardom praw człowieka. Jeden z przepisów nowego prawa karnego brzmi kto ogranicza człowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności, albo pozbawienia wolności do lat 2.

Kolejne artykuły w/w kodeksu wprowadzają typ przestępstwa złośliwego przeszkadzania wykonywaniu aktu religijnego kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej. Sankcją jest tu kara grzywny, kara ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2. Takiej samej karze podlegać ma ten, kto złośliwie przeszkadza pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom pogrzebowym. Przestępstwem jest również znieważanie zwłok, prochów ludzkich, grobu lub innego miejsca gdzie spoczywają zmarli.

Przestępstwo obrazy uczuć religijnych

Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przepisy kryminalizują obrazę uczuć religijnych tylko wtedy, gdy nastąpiła ona przez publiczne znieważenie przedmiotu czci religijnej albo miejsca przeznaczonego do publicznego wykonywania obrzędów religijnych. Istotą znieważenia jest okazanie pogardy dla wartości jaką reprezentuje adresat działania sprawcy. W przestępstwie znieważenia chodzi o okazanie pogardy dla wartości.

W doktrynie przyjmuje się, że przedmiotem czci religijnej jest każdy przedmiot uznany za taki przez wyznawców danej religii. W przypadku religii chrześcijańskiej będą to:

- obrazy

- wizerunki świętych

- figury

- przedmioty służące do odprawienia kultu (hostia, szaty, krzyż, różaniec itp.)

Chodzi tu o przedmioty ściśle związane z oddawaniem czci religijnej.

Miejscem przeznaczonym do publicznego wykonywania obrzędów religijnych są kościoły, kaplice, ulice, place - zwłaszcza w pobliżu kościoła, które tylko okazjonalnie za zgodą władz państwowych wykorzystywane są do publicznego wykonywania obrzędów religijnych (np. Boże Ciało)

Problematyka ochrony uczuć religijnych inaczej normowana jest w kodeksie karnym państw Europy Zachodniej. I tak:

Kodeks karny Szwajcarii z 1937 uznaje za przestępstwo publiczne i w sposób grubiański obrażanie lub wyszydzanie przekonania innej osoby w dziedzinie wiary, w szczególności wiary w Boga, albo profanowanie przedmiotu kultu religijnego. Doktryna i orzecznictwo tego kraju przyjmą, że jest wolność wyznania, w szczególności szacunek wobec innych osób i ich przekonań w sprawach religii.

Kodeks karny RFN z 1969 kryminalizuje znieważanie publiczne lub rozpowszechnianie pism, treści przekonań religijnych lub światopoglądowych innych osób, działającego w kraju Kościoła, związku wyznaniowego, ich instytucji, zwyczajów.

Kodeks karny Austrii z 1974 traktuje jako przestępstwo poniżenie religii publiczne poniżenie lub wyszydzanie osoby lub rzeczy stanowiącej przedmiot czci działającego w kraju Kościoła, jego doktryny wiary. Według doktryny austriackiej zgorszenie jest uzasadnione, gdy władne jest naruszyć uczucia religijne osoby o przeciętnej wrażliwości.

Jak widać prawokarna ochrona uczuć religijnych w szwajcarskim, niemieckim i austriackim prawie karnym jest szersza niż w nowym polskim prawie karnym!!!

Ochrona uczuć religijnych w Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Przede wszystkim wchodzą tu w grę ratyfikowane przez Polskę: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych i Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

W sprawach związanych z ochroną wolności religijnej wypowiadała się też niejednokrotnie Europejska Komisja Praw Człowieka. W jednej ze spraw przeciwko Polsce wniesionej do Komisji w dniu 19 października 1993 r było naruszenie Konwencji, twierdząc, że sposób, w jaki nauka religii jest organizowana w szkołach publicznych pozostaje w sprzeczności z zakazem dyskryminacji z powodu religii. Skarżący twierdzili, że ich prawo do poszanowania życia prywatnego oraz ich wolność myśli i sumienia zostały naruszone wskutek zobowiązania ich do złożenia publicznego oświadczenia o swoich przekonaniach w sprawach religijnych.

Ochrona przekonań ludzi wierzących i niewierzących

Należy chronić przed agresją przekonania obywateli w sprawach wiary. Zarówno tych, którzy wierzą, jak również tych którzy nie wierzą w jednego Boga. Wymaga to zasada tolerancji światopoglądowej oraz potrzeba zachowania pokoju społecznego.

Ochrona uczuć religijnych a swoboda wypowiedzi.

Granicą jego wykonywania są między innymi prawa innych osób do wolności przed agresją w dziedzinie przekonań w sprawach wiary. Warto odnotować, że zobowiązująca ustawa z dnia 29 grudnia 1992 roku o radiofonii i telewizji ustanawia zakaz naruszania w audycjach uczuć religijnych. Ponadto wspomnianej ustawie nakazuje się respektować w programach publicznej radiofonii i telewizji wartości chrześcijańskie.

Orzeczeniem z dnia 7 czerwca 1994 roku Trybunał stwierdził, że przewidziany przez nią zakaz naruszania w audycjach uczuć religijnych są zgodne z zasadą demokratycznego państwa.

Cywilnoprawna ochrona wolności sumienia i uczuć religijnych

Zgodnie z unormowaniem kodeksu cywilnego pod ochroną prawa cywilnego, niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach, pozostaje dobro osobiste człowieka jakim jest swoboda sumienia. Artykuł prawa cywilnego nie zawiera wyczerpującego katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie.

Przykład wyroku sądowego w Łodzi z dnia 28 października 1999 roku.

Sąd Apelacyjny stwierdził, że sam fakt zawieszania symbolu religijnego w budynku władzy publicznej nie jest wystarczający dla przyjęcia naruszenia swobody sumienia. Sąd uznał, że działanie władz polegające na zawieszeniu krzyża w sali obrad Rady Miejskiej nie nosi cech bezprawności. Sąd uznał, że nie doszło do naruszenia dobra osobistego, gdyż powód nie udowodnił by jego swoboda wyznania czy sumienia była z racji zawieszenia konkretnego znaku krzyża w konkretnym miejscu i przez konkretnego pozwanego naruszona bądź ograniczona lub by występował u niego stan niepokoju myśli bądź obawy z tego tytułu.

7. Ochrona dziecka poczętego na tle polskiego prawa karnego

1. Rys historyczny

2. Kształtowanie się modelu prawnokarnej ochrony dziecka poczętego w Polsce pod koniec XX wieku

3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 28 maja 1997 roku

4. Aktualny stan prawny w zakresie prawnej ochrony dziecka poczętego

Prawo do życia jest najbardziej podstawowym i fundamentalnym prawem przysługującym każdej istocie ludzkiej. Zapewnienie skutecznej ochrony życia ludzkiego należało zawsze do podstawowych zadań władzy państwowej. Prawo do życia przysługuje każdej istocie ludzkiej od poczęcia, gdy życie się rozpoczyna aż do naturalnej śmierci, kiedy się ono kończy. Prawna ochrona życia ludzkiego ma zatem obejmować cały okres biologiczny egzystencji człowieka. Jednak współcześnie obserwujemy proces legalizacji zamachów na życie przybierających postać aborcji i eutanazji.

W XIX wiecznych kodeksach karnych zamach na życie istoty ludzkiej w prenatalnym okresie rozwoju kwalifikowany był jako przestępstwo „spędzenia płodu”. Stanowiło ono łagodniej karany, tak zwany uprzywilejowany typ zabójstwa. Ówczesne kodeksy karne nie przewidywały żadnych szczególnych wyjątków od zasady karalności spędzenia płodu.

W państwach europejskich już od przełomu XIX i XX wieku pierwszym wyłomem w prawokarnej ochronie życia dziecka poczętego było wystąpienie tak zwanych wskazań medycznych - gdy ciąża zagrażała życiu lub zdrowiu matki. W kodeksach karnych pojawiły się kolejne wskazania co do przerywania ciąży:

a. kryminalne - gdy ciąża była wynikiem czynu zabronionego

b. eugeniczne - kiedy zachodziło prawdopodobieństwo, że dziecko będzie posiadało wady fizyczne lub psychiczne.

Najszerszy wyjątek od generalnej zasady ochrony życia dziecka poczętego stanowiły tak zwane wskazania społeczne. Usprawiedliwieniem dla legalnego przerywania ciąży stała się w tym przypadku trudna sytuacja materialna lub osobista kobiety ciężarnej.

Polski Kodeks karny z 1932 roku chronił życie dziecka poczetego, uznając co do zasady za karne każde „spędzenie płodu”. Przedmiotem tego przestępstwa było życie płodu ludzkiego, czyli istoty ludzkiej, w każdym stadium jej rozwoju, począwszy od chwili poczęcia aż do urodzenia. Życie dziecka poczętego było więc bezpośrednio chronione przez prawo, chociaż była to ochrona niepełna, bo prawo legalizowało zamach na życie dziecka poczętego w dwóch przypadkach: gdy zabieg był dokonany ze względu na zdrowie kobiety lub gdy ciąża była wynikiem przestępstwa.

Ustawa z 27 kwietnia 1956 roku o warunkach dopuszczalności przerywania ciąży pozbawiła dziecko nie narodzone bezpośredniej ochrony prawokarnej. Celem jej wydania była potrzeba zapewnienia ochrony zdrowia kobiety przed ujemnymi skutkami zabiegów przerywania ciąży. Ustawa wprowadziła nowe wskazanie do przerywania ciąży w postaci „trudnych warunków życiowych kobiety ciężarnej” oraz zasadę bezkarności matki spędzającej płód. Prowadziło to do aborcji na żądanie. Bezprawnym działaniem było zmuszanie kobiety do poddania się zabiegowi przerywania ciąży.

Podobny model przyjął Kodeks karny z 1969 roku, który przewidywał dwa typy przestępstw:

- przerwania ciąży bez zgody kobiety ciężarnej

- przerywania ciąży za zgodą kobiety ciężarnej

Warunki dopuszczalności przerywania ciąży określała nadal ustawa z roku 1956. bezpośrednio chronione było więc zdrowie kobiety ciężarnej, zaś życie i zdrowie dziecka poczętego - jedynie pośrednio, gdy taka była wola matki. Jeszcze przed uchwaleniem ustawy z 1956 roku Episkopat Polski podejmował inicjatywy, które miały na celu zapobieżenie projektowanej liberalizacji przepisów. Były to między innymi List w obronie nienarodzonych z 1952 roku oraz pismo Sekretarza Episkopatu Polski do Rządu Rzeczpospolitej Polski z dnia 21 kwietnia 1952 roku. Kościół katolicki był jedyną instytucją, w której znajdowały oparcie inicjatywy społeczne mające na celu budzenie szacunku dla życia ludzkiego już od poczęcia.

Uchwalona ustawa z 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, nie poręczała jednak pełnej i bezpośredniej prawokarnej ochrony dziecka poczętego, gdyż uwzględnione w niej zostały propozycje poselskie, które zmierzały do legalizacji zabicia dziecka poczętego w razie wystąpienia jednego z wymienionych w niej „wskazań” do przerywania ciąży. Wśród przepisów znalazł się nowy typ przestępstwa spowodowania śmierci dziecka poczętego- od poczęcia do narodzin. Ustawa ta nie zapewniała pełnej ochrony życia dziecka poczętego.

Ustawa z dnia 7 stycznia nie zapewniała pełnej ochrony życia dziecka poczętego. Natomiast ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 roku nowelizowała ustawę o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Zmiana ta spotkała się z niespotykaną dotychczas negatywną oceną ze strony społeczeństwa. Na ręce Santor Alicji Grześkowiak wpłynęło około 3, 5 miliona protestów przeciwko pozbawieniu dziecka poczętego ochrony prawnej. Ustawa ta wykreśliła deklarację o prawie do życia każdej istoty ludzkiej od chwili poczęcie, a w to miejsce wprowadziła zasadę ochrony prawa do życia, w tym również w fazie prenatalnej. Pojawiły się też dwa nowe wskazania przerywania ciąży: ciężkie warunki życiowe oraz trudna sytuacja osobista kobiety ciężarnej. Zmiany te zostały zaakceptowane w trakcie prac nad nowym Kodeksem karnym.

Przeciwko prawnej ochronie dziecka poczętego wypowiedziała się również Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego. Ostatecznie w Konstytucji RP uchwalonej w dniu 2 kwietnia 1997 znalazł się przepis, że Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.

W dniu 17 grudnia 1997 roku sejm przyjął orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Nowy Kodeks karny uchwalony w dniu 6 czerwca 1997 roku nie przewidywał norm chroniących zdrowie i prawidłowy rozwój dziecka poczętego. Stosowne zmiany wprowadziła ustawa z dnia 8 lipca 1999, nowelizująca Kodeks karny i ustawę z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodzie lekarza.

Zakres ochrony prawnej dziecka poczętego wyznaczają obecnie: ustawa z 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży oraz orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 28 maja 1997 roku. Należy również uwzględnić przepisy ustawy z 5 grudnia 1996 roku o zawodzie lekarza.

Nadrzędną rolę odgrywa Kodeks karny. Określa on przestępstwo przerywania ciąży za zgodą kobiety ciężarnej, lecz z naruszeniem przepisów ustawy, zagrożone karą pozbawienia wolności od 1 miesiąca do 3 lat. Zachowanie takie może polegać na wykonaniu zabiegu przerywania ciąży lub podaniu kobiecie tabletki wczesnoporonnej RU 486. Takiej samej karze podlega sprawca, który udziela kobiecie „pomocy” w przerywaniu ciąży. Surowszą karą od 6 miesięcy do 8 lat zagrożony jest czyn sprawcy, gdy dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem matki (co następuje ok. 22-24 tygodnia ciąży). Przestępstwem jest bowiem przerywanie ciąży bez zgody kobiety albo doprowadzenie jej do przerwania ciąży przemocą, groźbą, podstępem, co zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat. Wyższa sankcja od 1 roku do 10 lat przewidziana jest wówczas, jeżeli dziecko poczęte osiągnęło zdolność do samodzielnego życia poza organizmem matki.

Warunki dopuszczalności przerywania ciąży przez lekarza za zgodą kobiety, których niezachowanie jest koniecznym warunkiem dla odpowiedzialności karnej za przestępstwo:

1. ciąża stanowi zagrożenie dla zdrowia lub życia matki (przesłanka medyczna)

2. badania prenatalne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu (przesłanka eugeniczna)

3. zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (przesłanka kryminalna)

Zgoda kobiety na dokonanie aborcji powinna być wyrażona w formie pisemnej. W odniesieniu do małoletniej powyżej 13 roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. Za małoletnią poniżej 13 roku życia zgodę wydaje sąd opiekuńczy, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii.

Początkiem ciąży jest moment poczęcia, kiedy dochodzi do powstania nowej istoty w wyniku połączenia ludzkich komórek rozrodczych męskiej i żeńskiej.

Drugim obok życia ważnym dobrem polegającym konstytucyjnej ochronie jest zdrowie i prawidłowy rozwój dziecka poczętego. Ustawa z 8 lipca 1999 roku nowelizująca Kodeks karny uznała za czyn zabroniony umyślny zamach, który polegałby na powodowaniu uszkodzenia ciała dziecka poczętego oraz powodowałby rozstrój jego zdrowia.

Udział dziecka poczętego w eksperymentach poddany jest szczególnym rygorom i wymaga zachowania warunków określonych w 4 rozdziale ustawy z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodzie lekarza. Kobiety ciężarne mogą uczestniczyć jedynie w takich eksperymentach badawczych, które są pozbawione ryzyka lub związane z niewielkim ryzykiem.

Obowiązek ustawodawcy objęcia prawną ochroną życia i zdrowia dziecka poczętego należy do standardów demokratycznego państwa prawnego.

8. Osobowość prawna Kościołów i innych związków wyznaniowych

1. Osobowość prawa międzynarodowego Stolicy Apostolskiej i Państwa Watykańskiego

2. Problem osobowości publicznoprawnej Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych

3. Osobowość cywilnoprawna kościelnych jednostek organizacyjnych.

Przez Kościół rozumie się społeczność ochrzczonych, wyznających tę samą wiarę, te same sakramenty, zdążających do realizacji tych samych celów duchowych pod władzą Papieża i biskupów pozostających z nim w łączności.

Przez Stolicę Apostolską rozumie się przede wszystkim Biskupa Rzymskiego, a także Sekretariat Stanu i inne instytucje Kurii Rzymskiej. Mówiąc o Stolicy Apostolskiej mamy więc na myśli najwyższy organ Kościoła katolickiego.

Określenie Państwo Watykańskie odnosi się do podmiotu utworzonego na mocy Traktatów Laterańskich z 1929 roku. Państwo to posiada osobowość prawa międzynarodowego niezależnie od Stolicy Apostolskiej. Zawarcie Traktatów Laterańskich w 1929 roku ugruntowało pozycję Stolicy Apostolskiej w prawie międzynarodowym. Włochy wyraźnie uznały bowiem suwerenność Stolicy Apostolskiej, potwierdzając jej władzę nad nowo utworzonym Państwem Watykańskim.

Realizowane przez Stolicę Apostolską prawo legacji polega na możliwości wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych do innych państw oraz przyjmowaniu u siebie przedstawicieli tych państw. Przedstawicieli dyplomatycznych Stolicy Apostolskiej określa się mianem legatów papieskich. Ich najważniejszą kategorię stanowią nuncjusze.

Do państw z którymi Stolica Apostolska nie utrzymuje stałych kontaktów dyplomatycznych, wysyłani są natomiast delegaci apostolscy, którzy są przedstawicielami papieża ustanowionymi jedynie przy episkopacie Kościoła partykularnego.

Prawo zawierania umów międzynarodowych znajduje swój wyraz przede wszystkim w zawieraniu konkordatów. Inne kościoły i związki wyznaniowe nie posiadają osobowości prawnej prawa międzynarodowego.

W okresie powojennym funkcje publiczne wykonywane przez Kościół katolicki i inne związki wyznaniowe widoczne były w prowadzeniu rejestracji akt stanu cywilnego, nauczania religii w szkołach publicznych, zakładaniu - posiadaniu - zarządzaniu cmentarzami wyznaniowymi.

Kościół katolicki i inne kościoły w okresie II Rzeczpospolitej posiadały osobowość publicznoprawną.

Konkordat stanowi, że Kościół katolicki jako taki posiada osobowość prawną uznaną przez państwo polskie. W ustawie z 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP możemy wyczytać, że kościół katolicki rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchową i jurysdykcyjną oraz zarządza swymi sprawami.

Jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych na terenie Polski posiadają lub mogą uzyskać osobowość cywilnoprawną.

Z bezpośrednim uregulowaniem osobowości prawnej jednostek organizacyjnych związków wyznaniowych spotykamy się w okresie przedwojennym. Osobowość prawną nadawano w oparciu o przepisy z Konstytucji 1921 roku, która gwarantowała prawo do samodzielnego prowadzenia swoich spraw, posiadania, zarządzania i rozporządzania własnym majątkiem, posiadania i używania fundacji oraz zakładów służących celom wyznaniowym i dobroczynnym.

W stosunku do Kościoła katolickiego zagadnienie osobowości prawnej regulował konkordat z 1925 roku. Nadawał on osobowość prawną wszystkim osobom moralnym kościelnym i zakonnym, posiadającym taką osobowość według prawa kanonicznego.

12 września 1945 roku uznano konkordat z 1925 roku za nieobowiązujący. Tym samym uznano za nieobowiązujące również zawarte w nim unormowania dotyczące osobowości cywilnoprawnej jednostek organizacyjnych Kościoła katolickiego. Polityka państwa wyraźnie zmierzała do ograniczenia kategorii jednostek organizacyjnych Kościoła katolickiego, które posiadałyby osobowość prawną.

Na podstawie ustawy z 20 marca 1950 roku osobowość cywilnoprawną posiadały parafie, diecezje, seminaria duchowne, domy zakonne. Osobowość prawną przez cały okres PRL-u posiadał Katolicki Uniwersytet Lubelski.

16 lutego 1981 roku Minister przyjął, iż osobowość prawną posiadają również: Papieskie Wydziały Teologiczne, Akademickie Studium Teologii Katolickiej, Konferencja Episkopatu Polski.

Konkordat uznaje osobowość prawną Kościoła katolickiego. Można wyróżnić kilka grup osób prawnych Kościoła katolickiego. Są to:

1. Osoby prawne o zasięgu ogólnopolskim - posiada jedynie Konferencja Episkopatu Polski, która jest reprezentowana przez Prezydium Konferencji Episkopatu Polski, Radę Główną Konferencji Episkopatu Polski, Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski.

Organem Konferencji jest Prezydium Konferencji Episkopatu Polski o którym prawo kanoniczne postanawia Każda Konferencja Episkopatu powinna wybrać sobie przewodniczącego oraz określić, kto będzie wypełniał funkcję zastępcy przewodniczącego, gdy ten będzie miał prawne przeszkody, jak również ustanowić sekretarza generalnego, zgodnie z przepisami statutów (por. kan. 452 par. 1)

Rada Główna - składa się zazwyczaj z kilku lub kilkunastu biskupów diecezjalnych wybranych na określoną kadencję.

Sekretariat - to sekretarz i jego zastępcy. Do zadań Sekretarza Generalnego należy przygotowanie relacji o aktach i dekretach zebrania Konferencji, sporządzanie akt na żądanie przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski.

2. Osoby prawne o zasięgu terytorialnym. Są to:

Metropolie - inaczej prowincje kościelne. W skład metropolii wchodzi kilka diecezji.

Archidiecezje - są reprezentowane przez arcybiskupów lub administratorów archidiecezji.

Diecezje - reprezentowane są przez biskupów diecezjalnych lub administratorów diecezjalnych

Administratury Apostolskie

Parafie - jako podstawowe jednostki terytorialne Kościoła. Są reprezentowane przez proboszczów lub administratorów parafii. Proboszcz jest własnym pasterzem zleconej sobie parafii, a jego zadaniem jest pasterska troska o powierzoną mu wspólnotę.

3. Do kościelnych osób prawnych mieszanych. Należą do nich:

Kościoły rektoralne - są reprezentowane w działaniach prawnych przez rektorów. Przez rektorów kościołów rozumie się kapłanów, którym powierzono troskę o kościół. W kościołach rektoralnych w zasadzie sprawuje się duszpasterstwo ogólne z wyjątkiem czynności parafialnych (chrzty, pogrzeby, śluby), chyba że rektorzy otrzymają odpowiednią zgodę proboszcza parafii.

Caritas Polska - jest reprezentowana we wszystkich podejmowanych czynnościach prawnych przez Dyrektora. Terenem jej działalności jest cała Polska

Caritas diecezji - jest reprezentowana przez Dyrektora. W jej gestii leżą inicjatywy charytatywne podejmowane w ramach diecezji.

Papieskie Dzieła Misyjne na terenie Polski - są reprezentowane przez Dyrektora Krajowego. W Polsce Papieskie Dzieła Misyjne mają swoją siedzibę w Warszawie (pzy skwerze Wyszyńskiego)

4. Personalne osoby prawne. Należą do nich:

Ordynariat Polowy - jest prawnie reprezentowany przez ordynariusza polowego. Ordynariat Polowy dzieli się na dekanaty i parafie.

Kapituły - są reprezentowane przez dziekana. Chodzi tu o kapituły kanonickie katedralne i kolegiackie.

Parafie personalne - są reprezentowane przez proboszcza lub administratora parafii.

Konferencje Wyższych Przełożonych Zakonnych Męskich - są reprezentowane przez przewodniczącego. Jest to instytucja analogiczna do Konferencji Episkopatu Polski,a le jedynie w stosunku do szeroko rozumianych zakonów.

Konferencje Wyższych Przełożonych Zakonnych Żeńskich - są reprezentowane przez przewodniczącą.

Zakony - są reprezentowane przez wyższych przełożonych zakonnych. Wyżsi przełożeni to generałowie oraz przełożeni prowincjalni.

Prowincje zakonów - są reprezentowane przez przełożonego lub przełożoną prowincji.

Opactwa, klasztory, domy zakonne - są reprezentowane przez swoich przełozonych

Wyższe i niższe seminaria duchowne diecezjalne - reprezentowane są przez ich rektorów lub dyrektorów.

5. Osobowość prawną posiadają również zakłady naukowe kościelne. Są to:

KULJPII - Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Reprezentantem tej uczelni jest każdorazowo Wielki Kanclerz i Rektor KULJPII. Wielki Kanclerz reprezentuje Stolicę Apostolską wobec Uniwersytetu oraz Uniwersytet wobec Stolicy Apostolskiej i wobec władz państwowych. Ustawą z dnia 14 czerwca 1991 roku KUL otrzymał prawo dotacji z budżetu państwa, na zasadach określonych dla uczelni państwowych, z wyłączeniem dotacji na inwestycje budowlane.

Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie oraz Wyższa Szkoła Filozoficzno - Pedagogiczna Ignacianum w Krakowie. Status prawny tych jednostek został określony w umowie między Rządem a Konferencją Episkopatu Polski z dnia 1 lipca 1999 roku.

W odniesieniu do PAT obowiązuje ponadto ustawa z dnia 26 czerwca 1997 roku o finansowaniu Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie z budżetu Państwa - na zasadzie KUL.

Status prawny posiada również UKSW (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego).

W ustawie z dnia 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP można wyodrębnić następujące tryby nabywania osobowości prawnej przez instytucje kościelne:

1. Kościelne jednostki organizacyjne istniejące w dniu wejścia w życie ustawy nabyły osobowość prawną mocą samego prawa. Ustawa stanowi, że osobą prawną jest Konferencja Episkopatu Polski oraz jednostki organizacyjne Kościoła.

2. Jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego, które zostały utworzone po dniu wejścia w życie ustawy również nabywają osobowość prawną z mocy prawa. Do takiego wniosku prowadzi analiza postanowień Konkordatu, który mówi, Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość prawną wszystkich instytucji kościelnych terytorialnych i personalnych, które uzyskały taką osobowość na podstawie przepisów prawa kanonicznego.

3. Inne jednostki organizacyjne Kościoła mogą uzyskać osobowość prawną w drodze rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

4. Organizacje katolickie uzyskują osobowość prawną w trybie rejestracji sądowej, określonym w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach.

5. W drodze rejestracji sądowej nabywają osobowość prawną również fundacje kościelne.

Wykazy osób prawnych:

1. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny. Osobowość prawną posiada jako metropolia (całość), diecezje (z biskupem); Prawosławny Ordynariat Polowy (z ordynariuszem polowym); parafie; klasztory; prawosławne seminaria duchowne; bractwa cerkiewne.

2. Kościół Ewangelicko - Augsburski. Osobowość prawną posiada Kościół jako całość; diecezje; parafie; diakonaty.

3. Kościół Polskokatolicki - Osobowość prawną posiada Kościół jako całość; diecezje (z biskupami); parafie (z proboszczami); seminaria duchowne (z rektorami); zakony (z przełożonymi)

4. Kościół Starokatolicki Mariawitów - Osobowość prawną posiada Kościół jako całość; diecezje, parafie, zgromadzenia zakonne; seminaria duchowne

5. Kościół Zielonoświątkowy

6. Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

7. Kościół Chrześcijan Baptystów

8. Muzułmański Związek Religijny

9. Kościół Ewangelicko - Metodystyczny

10. Kościół Ewangelicko - Reformowany

11. Gminy Wyznaniowe Żydowskie

12. Karaimski Związek Religijny

13. Wschodni Kościół Staroobrzędowy.

Ważne! Osobowość prawną reguluje ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

9. Wolność kultu religijnego

1. Polityka władz PRL w odniesieniu do kultu religijnego

2. Standardy międzynarodowe i przepisy obowiązującego prawa polskiego

Integralnym elementem religii jest kult. Może on dotyczyć nie tylko bóstw, ale też osób i rzeczy. Można wyróżnić kult roślin, przodków, władców, zwierząt, zmarłych.

W judaizmie wyróżnia się kult świątyni. W islamie całe życie poddane jest Allahowi. W chrześcijaństwie wyróżnia się kult w szerokim znaczeniu oraz liturgiczny.

W Kościele katolickim zadanie uświęcania wypełnia się w szczególny sposób przez liturgię, która też jest sparowaniem kapłańskiego zadania Jezusa Chrystusa. Ma on miejsce wtedy, gdy równocześnie spełniają się trzy warunki:

a. jest sprawowany w imieniu Kościoła

b. przez osoby do tego upoważnione

c. z zastosowaniem aktów zatwierdzonych przez kompetentną władzę kościelną.

Już 1 marca 1946 roku Bolesław Bierut w wywiadzie dla „Trybuny Wolności” mówił o potrzebie ograniczenia misji Kościoła do działalności kaznodziejskiej w obrębie murów kościelnych. Nastąpiły pierwsze cenzury. Uniemożliwiano odczytywanie listów pasterskich biskupów do wiernych, zakazywano śpiewanie pieśni Boże coś Polskę. Od 1947 roku rozpoczęła się akcja zakazu ozdabiania kościołów flagami papieskimi i używania nagłośnienia poza murami świątyni. Ustawą z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy zniesiono niektóre święta katolickie.

W lipcu 1953 roku wydano instrukcję zawierającą zakaz udziału pracowników administracji państwowej w uroczystościach kościelnych, praktykach religijnych i pielgrzymkach do sanktuariów. Najważniejsze spośród nich - Jasną Górę dotknęły sankcje. Utrudniano dojazd do Częstochowy, zakłócano uroczystości przy pomocy megafonów umieszczonych na halach wystawowych przed klasztorem. Zwalczano również tradycyjne pielgrzymki. Instrukcja mówiła, iż mocno należy hamować zamierzania zmierzające do ożywienia sanktuariów, mających dotychczasowo ograniczony, lokalny charakter.

W 1964 roku opracowano plan konkurencyjnych imprez w trakcie obchodów milenijnych w 1966 roku. Oprócz stałych praktyk - wyłączania prądu, ograniczania liczy pociągów w dni pielgrzymek narodowych, blokowania dojazdu autobusów, straszenia wyrzuceniem z pracy, postanowiono sprowadzić i ustawić cyrk pod Jasną Górą, zapowiedzieć atrakcyjne filmy, przygotować propagandowe hasła. Zwalczano przedstawienia religijne takie jak Misteria Męki Pańskiej, jasełka. Również w latach siedemdziesiątych władze ingerowały w działalność ściśle religijną. Na przykład w roku 1970 wymogły na biskupach wycofanie listu do narodu z okazji 50 - lecia Cudu nad Wisłą. Podjęto również próby kasaty dni świątecznych, które dotychczas były wolne od pracy, a więc Bożego Ciała i Wszystkich Świętych.

W przyjętej przez Zgromadzanie Ogólne ONZ Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z dnia 10 grudnia 1948 roku uznano, że prawo do wolności myśli, sumienia, religii obejmuje między innymi wolność manifestowania swej religii lub przekonań, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, poprzez nauczania, praktyki religijne, sprawowanie kultu i rytuałów.

Przestrzeganie i praktykowanie religii lub przekonań może obejmować nie tylko akty ceremonialne, ale też takie zwyczajne, jak przestrzeganie przepisów dietetycznych, noszenie wyróżniającego stroju, nakrycia głowy, używanie szczególnego języka.

W Konkordacie z dnia 28 lipca 1993 r, ratyfikowanym w 1998 roku zapisano, że Rzeczpospolita Polska zapewnia Kościołowi katolickiemu wolność sprawowania kultu. Zawarto gwarancję swobodnego i publicznego pełnienia misji przez Kościół katolicki w jego wszystkich obrządkach.

Kultowi publicznemu służą między innymi dni wolne od pracy, a więc:

1 maja; II dzień Wielkanocy; Dzień Bożego Ciała; 15 sierpnia; 1 listopada; 25 i 26 grudnia.

Obowiązująca Konstytucja III RP gwarantuje uprawianie kultu, uczestniczenie w obrzędach, modlitwę, praktykowanie, nauczanie. Każdy ma prawo do korzystania z pomocy religijnej, tam gdzie się znajduje.

Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - mogą obywatele uczestniczyć w czynnościach i obrzędach religijnych oraz wypełniać obowiązki religijne i obchodzić święta religijne, wytwarzać i nabywać przedmioty potrzebne do celów kultu i praktyk religijnych i z nich korzystać, organizować i publicznie sprawować kult, udzielać posług religijnych.

Zagadnienie dni wolnych od pracy reguluje ustawa z dnia 18 stycznia 1951 roku o dniach wolnych od pracy. Każdy ma prawo do obchodzenia świąt. Zainteresowany pracownik powinien przedstawić swoją potrzebę pracodawcy co najmniej 7 dni wcześniej, ten zaś najpóźniej 3 dni przed dniem planowanego zwolnienia ma przedstawić warunki jego odpracowania. Również uczniowie, w tym studenci szkół wyższych mogą uzyskać zwolnienie od nauki w dni świąteczne, które nie są dniami wolnymi od nauki szkolnej. Na początku roku szkolnego lub akademickiego winni w tym celu przedstawić stosowną prośbę, ale nigdy nie później niż na tydzień przed dniem zwolnienia.

Uznając kompetencje władz kościelnych w zakresie organizowania i sprawowania kultu publicznego, ustawodawca nie domaga się powiadomieni jeśli kult odbywa się poza drogami, placami publicznymi i pomieszczeniami użyteczności publicznej.

Pielgrzymki, procesje ze swej natury wykraczają poza grunty kościelne. Jeśli mają one odbywać się na drogach publicznych, należy wcześniej dokonać uzgodnienia w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego z właściwymi organami administracji rządowej lub samorządowej.

Poszczególne ustawy podają dni wolne od pracy. W Kościele katolickim oprócz niedziel, dniami kultu publicznego są również określone dni świąteczne. Za dni wolne od pracy uznano te, które są wyżej wymienione na stronie 42. Pominięto natomiast takie święta jak: Objawienie Pańskie, Wniebowstąpienie, Niepokalane Poczęcie, Apostołów Piotra i Pawła, św. Józefa.

Wyznawcom Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego gwarantuje się ustawowo zwolnienie w Wielki Piątek, Święto Wniebowstąpienia oraz 31 października - Święto Reformacji.

Mariawici mają prawo do zwolnień z pracy i nauki: 2 sierpnia, 23 sierpnia.

Baptyści - Wielki Piątek, Wniebowstąpienie Pańskie.

10. Prawo małżeńskie

1. Podstawowe pojęcia w prawie polskim i kanonicznym

2. Przeszkody małżeńskie

3. Zawarcie małżeństwa mimo istnienia przeszkód

4. Skutki zawarcia małżeństwa mimo istnienia przeszkód

5. Separacja małżeńska

6. Wyznaniowa forma zawarcia małżeństwa cywilnego

7. Ustanie małżeństwa konkordatowego

Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzeczpospolitą z dnia 28 lipca 1993 roku reguluje sprawy związane z małżeństwem.

Do ważności zawarcia związku małżeńskiego wymagane jest jedynie, aby oświadczenie było złożone:

1. jednocześnie

2. wobec kierownika USC

3. przez mężczyznę i kobietę.

Do ważności sakramentu konieczne jest natomiast spełnienie następujących warunków:

1. strony winne być wolne od przeszkód małżeńskich

2. winny być zdolne do powzięcia tak zwanej zgody małżeńskiej

3. małżeństwo winno być zawarte w formie kanonicznej.

Małżeństwo ustaje w prawie polskim przez śmierć współmałżonka, uznanie małżonka za zmarłego, przez unieważnienie, przez rozwód. Unieważnienie oznacza rozwiązanie węzła małżeńskiego z cofnięciem skutków prawnych. Do istotnych przymiotów małżeństwa kanonicznego oprócz jedności, należy nierozerwalność, co sprawia, że prawo kanoniczne nie dopuszcza rozwodów ani unieważnienia.

W odniesieniu do zgody małżeńskiej prawo kanoniczne wylicza wady, które mogą powodować nieważność związku małżeńskiego, i tak:

a. choroba psychiczna

b. brak dostatecznego rozeznania

c. niezdolność do podjęcia obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej

d. brak niezbędnej wiedzy o małżeństwie.

e. podstępne wprowadzenie w błąd

f. fikcyjne zawieranie małżeństwa.

Prawo kanoniczne i prawo polskie przewidują taką formę zawarcia małżeństwa, której zachowanie wymagane jest do jego ważności. Do ważności małżeństwa czysto cywilnego wymagana jest obecność kierownika USC. Do ważności małżeństwa katolickiego wymagana jest konieczna obecność przy ślubie ordynariusza lub proboszcza miejsca albo kapłana czy diakona do tego upoważnionego i obecność dwóch świadków.

Przeszkoda. Przeszkodą małżeńską w prawie kanonicznym jest każda okoliczność, która na mocy Prawa Bożego albo ludzkiego nie pozwala na ważne lub godziwe zawarcie umowy małżeńskiej.

Ubezwłasnowolnienie całkowite jako przeszkoda małżeńska jest znane w Kodeksie Rodzinno - Opiekuńczym, ale nie występuje w prawie kanonicznym. Nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Ubezwłasnowolnienie całkowite zostaje orzeczone względem osób, które na skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, nie są w stanie kierować swoim postępowaniem.

Przeszkoda choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego służy ochronie dobra samego małżeństwa i przyszłego potomstwa. Omawiana przeszkoda różni się od przeszkody ubezwłasnowolnienia całkowitego i ma swoje uzasadnienie, gdyż nie każda osoba dotknięta chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym jest ubezwłasnowolniona.

Przeszkody funkcjonujące tylko w prawie kanonicznym to:

1. Przeszkoda niemocy płciowej - niezdolność do stosunku małżeńskiego

2. Przeszkoda różności religii

3. Przeszkoda święceń

4. Przeszkoda profesji zakonnej

5. Kanoniczna przeszkoda uprowadzenia

6. Przeszkoda występku

7. Przeszkoda przyzwoitości publicznej

Przeszkody funkcjonujące w obu prawach, a więc KPK i KOR.

1. Przeszkoda wieku - dolna granica wieku 18 lat dla kobiety i mężczyzny.

2. Przeszkoda węzła małżeńskiego

3. Przeszkoda pokrewieństwa - w prawie polskim występuje jako zakaz małżeństw między krewnymi w linii prostej oraz między rodzeństwem. Jest to zakaz bardzo rygorystyczny i nie dopuszcza wyjątków ani dyspens.

4. Przeszkoda powinowactwa - zabrania się małżeństwa między teściem i synową, teściową i zięciem, między ojczymem i pasierbicą, macochą i pasierbem.

5. Przeszkoda pokrewieństwa prawnego (adopcji)

W prawie kanonicznym przewidziano możliwość dyspensowania od przeszkód małżeńskich. W prawie polskim funkcjonuje udzielanie pozwoleń przez sądy na zawarcie małżeństwa. Są to tak zwane pozwolenia sądu na zawarcie związku małżeńskiego mimo istnienia przeszkód. Zwolnienie sądu może mieć miejsce tylko w trzech przypadkach:

1. W braku osiągnięcia wymaganego przez ustawę wieku

2. W sytuacji choroby umysłowej albo niedorozwoju psychicznego nupturienta

3. W sytuacji przeszkody powinowactwa w linii prostej.

W prawie kanonicznym przeszkodą małżeńską zatem między osobami zawierającymi małżeństwo z przeszkodą, jeśli nie udzielono od niej dyspensy, małżeństwo nie zaistniało w ogóle.

Separacja małżeńska. Ustawodawca polski wprowadził instytucje separacji małżonków. Każdy z małżonków może żądać jej sądowego orzeczenia, jeśli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Orzeczenie separacji ma takie skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa. Orzeczenie separacji powoduje też powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Możliwość zawierania małżeństw wyznaniowych ze skutkami cywilnymi posiadają także inne kościoły, które wymienione są w niniejszym skrypcie na stronie 39 oraz 40.

Małżeństwo kanoniczne ze skutkami cywilnymi potocznie określane jest mianem małżeństwa konkordatowego. Takie małżeństwo ustaje poprzez naturalną śmierć jednego z małżonków, sądowe stwierdzenie jego nieważności, dyspensępapieską od małżeństwa wżnie zawartego lecz niedopełnionego. Według Konkordatu z 1993 roku orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego, a także w innych sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kanonicznym, należy do wyłącznej władzy kościelnej.

W prawie polskim małżeństwo ustaje: poprzez śmierć współmałżonka, uznanie małżeństwa za nieistniejące, małżeństwo nie było zawarte przed Kierownikiem USC, rozwód.

11. Szkolnictwo wyznaniowe

1. Szkoły podstawowe i średnie

2. Niższe seminaria duchowne

3. Szkoły wyższe

W latach 50 - tych uległ całkowitej likwidacji cały sektor szkolnictwa prywatnego na szczeblu podstawowym. Dokonano tego na skutek nieudzielania zezwoleń na otwieranie poszczególnych klas, aż do całkowitej likwidacji szkół. Szkoły średnie ogólnokształcące i zawodowe, które przetrwały ten trudny okres musiały borykać się z dyskryminacją ze strony władz oświatowych i wyznaniowych. Nauczyciele szkół, które nie uzyskiwały praw, nie korzystali z żadnych praw pracowniczych i socjalnych. Młodzież ucząca się w tych szkołach nie korzystała ze zniżek kolejowych, a rodzicom odmawiano przysługującej młodzieży uczącej się świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Dopiero po roku 1989 zostały zrealizowane postanowienia ratyfikowanej przez Polskę Konwencji ONZ z dnia 15 grudnia 1960 roku w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty. Konwencja zagwarantowała rodzicom dzieci swobodne posyłanie ich do „niepaństwowych, lecz do innych zakładów nauczania, odpowiadających minimalnym wymaganiom ustalonym albo zatwierdzonym przez właściwe organy oświatowe.

Przełomowym momentem było uchwalenie ustawy z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, która mówi iż kościoły i związki wyznaniowe mają prawo zakładać i prowadzić szkoły.

Możliwość zakładania i prowadzenia przez osoby fizyczne i prawne szkół, jest obecnie w Polsce prawem gwarantowanym w Konstytucji. Osoby fizyczne i prawne mogą się ubiegać o zezwolenie na prowadzenie szkoły publicznej po spełnieniu wymogów przewidzianych w ustawie z 7 września 1991 roku o systemie oświaty, a w szczególności jeśli utworzenie szkoły korzystnie uzupełnia sieć szkół w danej miejscowości.

Zezwolenie na założenie szkoły następuje w drodze decyzji administracyjnej. Do wydania zezwolenia konieczne jest także pozytywne zaopiniowanie wniosku przez wojewódzką radę oświatową. W przypadku szkoły podstawowej konieczna jest również pozytywna opinia organu gminy, natomiast w przypadku szkoły zawodowej - opinia wojewódzkiego urzędu pracy.

Procedura zalegalizowania działalności szkół niepublicznych jest bardzo uproszczona. Do założenia takiej szkoły potrzebny jest jedynie wpis do ewidencji, która prowadzona jest przez kuratorium oświaty. Wpisu do ewidencji dokonuje się na podstawie zgłoszenia, które winno zwierać:

1. oznaczenie osoby zamierzającej prowadzić szkołę

2. określenie typu szkoły wraz z datą jej rozpoczęcia

3. wskazanie siedziby szkoły

4. dane dotyczące kwalifikacji nauczycieli, pracowników szkoły

5. statut szkoły.

Uzyskanie przez szkołę niepubliczną uprawnień szkół publicznych powoduje iż wydawane przez nią świadectwa, dyplomy mają charakter świadectw i dyplomów państwowych.

Szkoły prowadzone prze kościelne osoby prawne otrzymują dofinansowanie z budżetu państwa bądź z budżetu gminy na ogólnych zasadach. Dla szkół publicznych przyznawane są w wysokości odpowiadającej wydatkom na jednego ucznia. Dotacje te przeznaczone są zarówno na działalność dydaktyczną i opiekuńczo-wychowawczą, jak tez na utrzymanie bazy lokalowej. Dla szkół niepublicznych na wyżej wymienione cele przyznawane są w wysokości 50% wydatków ponoszonych na jednego ucznia.

Prawa i obowiązki nauczycieli uczących w szkołach prowadzonych przez osoby prawne kościołów zasadniczo są identyczne z prawami i obowiązkami nauczycieli zatrudnionych w szkołach państwowych. Szczegółowy zakres ich uprawnień i obowiązków określa Minister Edukacji Narodowej i Sportu. Uczniom tych szkół przysługują też świadczenia socjalne.

Szkoły prowadzone przez poszczególne kościoły podlegają władzy kościelnej. W realizowaniu przedmiotów obowiązkowych i wystawianiu druków urzędowych szkoły te podlegają prawu polskiemu. Nadzór pedagogiczny nad nimi sprawuje właściwy miejscowy kurator oświaty. W latach 90 - tych powstała ogromna ilość szkół niepublicznych.

Niższe seminaria duchowne. Szkoły tego rodzaju prowadzone są przez diecezje oraz zgromadzenia zakonne Kościoła katolickiego. Niższe seminaria duchowne są to szkoły kościelne, prowadzone przez diecezje bądź zgromadzenia zakonne, których celem jest kształcenie przyszłych duchownych na poziomie średnim. Głównym celem ich zakładania było zapewnienie wykształcenia średniego kandydatom zgłaszającym się do wyższych seminariów. Stolica Apostolska postawiła definitywny wymóg, aby do seminariów wyższych przyjmować tylko takich kandydatów, którzy posiadali świadectwo maturalne. Władze ludowe doprowadziły do drastycznego ograniczenia ich liczebności, likwidując prawie wszystkie zakłady tego rodzaju prowadzone przez zgromadzenia zakonne i znacznie ograniczając możliwości działania tych, które istniały. Ograniczenia polegały na uniemożliwianiu alumnom zdobycia średniego wykształcenia.

Po uchwaleniu ustawy z dnia 15 lipca 1961 roku o rozwoju systemu oświaty i wychowania przetrwało do roku 1989 dziesięć tego rodzaju placówek. Przede wszystkim szkołom tym odmawiano prawa o ubiegania się o uprawnienia szkół państwowych, odmawiano wszelkich praw socjalnych. Jednak po roku 1980 szkoły te odzyskały możliwość ubiegania się o uprawnienia państwowe. Zgodnie z ustawą z 17 maja 1989 o stosunku państwa do Kościoła katolickiego w RP diecezje i poszczególne zakony mają prawo do zakładania i prowadzenia niższych seminariów duchownych. Obecnie status prawny niższych seminariów duchownych nie różni się zasadniczo od innych wyznaniowych szkół średnich.

Wyższe seminaria duchowne. Wśród instytutów prowadzonych przez związki wyznaniowe istotną rolę odgrywają wyższe seminaria duchowne, których celem jest przygotowanie kandydatów do stanu duchownego. W okresie II Rzeczpospolitej ich absolwenci, zatrudniani w służbie państwowej byli pod względem uposażenia zrównani z absolwentami państwowych szkół wyższych, a Konkordat z 1925 roku gwarantował, iż dyplomy naukowe wystawiane przez wyższe seminaria duchowne wystarczały do nauczania religii we wszystkich szkołach publicznych wyjątkiem wyższych.

Władze Polski powojennej uznając Konkordat przedwojenny za nieobowiązujący poddały od 1959 roku wyższe seminaria duchowne nadzorowi Urzędu do Spraw Wyznań i kuratoriów oświaty, traktując je jako szkoły policealne o profilu humanistycznym, bez żadnego tytułu zawodowego. Obecnie jednak zgodnie z postanowieniami umowy zawarte w dniu 1 lipca 1999 roku pomiędzy Rządem RP a Konferencją Episkopatu Polski - alumni seminariów duchownych wyższych mogą uzyskiwać tytuł zawodowy magistra teologii na uczelniach państwowych i kościelnych.

Inne kościoły chrześcijańskie prowadzą swoje wyższe seminaria duchowne w oparciu o ustawy regulujące w sposób indywidualny ich status prawny.

Wykładowcy katolickich jak i niekatolickich wyższych seminariów duchownych, także alumni korzystają obecnie z pełni praw pracowniczych i socjalnych.

Wyższe uczelnie papieskie. Miały one charakter niezależnych instytutów kościelnych. W roku 1959 powstał Papieski Wydział Teologiczny w Krakowie, który podniesiony został do Papieskiej Akademii Teologicznej. W 1964 roku został utworzony papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, a w 1969 papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu.

Tworzenie tych uczelni papieskich odbywało się bez zgody i porozumienia władzami państwowymi. Późniejsze próby uregulowania statusu prawnego tychże uczelni kończyły się fiaskiem. Dopiero na mocy umowy z dnia 30 czerwca 1989 zawartej między Rządem a Episkopatem Polski został szczegółowo uregulowany status prawny wyższych uczelni papieskich. Nadawane tytuły tych uczelni jak magistra teologii, filozofii, prawa kanonicznego oraz historii Kościoła zostały uznane za równoważne z tytułami nadawanymi przez uczelnie państwowe. Tym papieskim uczelniom przyznane zostało także prawo do nadawania przez te uczelnie stopni naukowych, które zostały zrównane ze stopniami nadawanymi przez uczelnie państwowe. Uczelnie papieskie utrzymywane są ze środków własnych Kościoła. Wyjątek stanowi Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, która na mocy Konkordatu otrzymuje dotacje państwowe.

Uniwersytety i wydziały teologiczne. Kościoły i inne związki wyznaniowe mają prawo do tworzenia wyższych uczelni o profilu nauczania wykraczającym poza teologię, filozofię, prawo kanoniczne czy historię Kościoła. Takiego rodzaju jest Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Sytuację finansową KULJPII uregulowała ustawa z dnia 14 czerwca 1991 o finansowaniu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z budżetu państwa. Od 1992 roku Uniwersytet otrzymuje dotacje z budżetu państwa na zasadach określonych dla uczelni państwowych z wyłączeniem dotacji na inwestycje budowlane, które pokrywane są ze środków własnych. Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignacianm utworzona została w 1999 roku w Krakowie.

Tego samego roku na bazie ATK utworzony został Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie. Są to uczelnie państwowe.

Wyżej wymienionych uczelni i wydziałów nie zaliczamy do szkół wyznaniowych.

12. Nauczanie religii

1. Nauczanie religii w okresie Polski Ludowej

2. Organizacja nauki religii

3. Status nauczania religii

4. Zatrudnienie nauczycieli religii

5. Nadzór i programy nauczania

Władza ludowa za cel stawiała sobie likwidację nauczania religii w szkołach. 13 września 1945 roku został wydany okólnik Ministra Oświaty, który nakazywał usunięcie oceny z religii ze świadectw szkolnych. Na lekcjach religii byli tylko ci, którym rodzice na to pozwolili. Zaczęto otwierać szkoły bez nauczania religii. Było to naruszanie Konstytucji marcowej, która mówiła, że do 18 roku życia w każdym zakładzie naukowym nauka religii jest obowiązkowa. Wyrzucano bez powodu katechetów ze szkół i nie zatrudniano nowych.

Ustawą z dnia 15 lipca 1961 roku o rozwoju systemu oświaty i wychowania nauka religii została ostatecznie usunięta ze szkół przez władze komunistyczne. Kościoły organizowały naukę religii w salkach katechetycznych, kościołach, kaplicach. Nauczyciele religii nie korzystali w tym czasie z żadnych praw pracowniczych i socjalnych.

Konstytucja RP mówi, iż w szkołach publicznych może być religia kościoła albo innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej. Poszczególne szkoły mają obowiązek zorganizowania nauki religii dla grupy nie mniejszej niż 7 osób. Jeżeli jest mniejsza liczba chętnych na daną naukę religii organ prowadzący szkołę w porozumieniu z władzami danego związku wyznaniowego organizuje dla nich nauczanie religii w grupach międzyszkolnych. Za zgodą kierownictwa szkoły możliwe jest udostępnianie pomieszczeń szkolnych na cele katechetyczne dla związków wyznaniowych. Nauka religii we wszystkich typach szkół odbywa się w wymiarze 2 godzin tygodniowo.

Nadzór religii w szkole ma Dyrektor Szkoły jak również Kuria diecezjalna. Programy nauki religii mogą być ogólnopolskie lub kurialne. Katecheta powinien posiadać misję kanoniczną. Nauczyciele mogą zdobywać awans zawodowy. Dyrektor Szkoły nie może podpisać umowy o pracę z katechetą jak nie będzie miał misji kanonicznej. Cofnięcie misji kanonicznej oznacza zakazu nauczania w szkole lub przedszkolu.

Podstawą podjęcia ucznia katechizacją jest życzenie wyrażone na piśmie lub ustanie. Oświadczenie takie skutkuje aż do odwołania go z początkiem roku szkolnego. W przypadku przedszkola, podstawówki, gimnazjum oświadczenie składają rodzice. Po osiągnięciu pełnoletniości decydują uczniowie.

Nauka religii w szkołach publicznych jest przedmiotem fakultatywnym. Uczniowie, którzy nie uczęszczają na religię, nie mają obowiązku uczęszczania na zajęcia zastępcze, a ocena negatywna z religii nie wpływa na promocję do następnej klasy. Ocena z religii umieszczana jest na świadectwie szkolnym.

Nauczyciele religii powinni posiadać odpowiednie kwalifikacje zawodowe i pedagogiczne. Zatrudnienie nauczyciela religii w szkole publicznej dokonane być może jedynie po wcześniejszym uzyskaniu przez niego misji kanonicznej., czyli imiennego, pisemnego skierowania do danej szkoły, wydanego przez kompetentną władzę zwierzchnią danego związku wyznaniowego. Skierowanie może być dane na czas określony bądź nie określony. Może ono zostać cofnięte przez władzę która ją wydała, nawet w ciągu roku szkolnego. Nauczyciel taki traci prawo do nauczania religii. Kościół może wskazać inną osobę do nauczania religii, z tym, że koszty zatrudnienia do końca roku szkolnego ponosi dany związek wyznaniowy. Nauczyciele zatrudniani są w szkole zgodnie z Kartą nauczyciela. Prawa i obowiązki mają takie same jak inni nauczyciele. Mają prawo organizować na terenie szkoły organizacji o charakterze społeczno - religijnym i ekumenicznym, organizowanie spotkań z rodzicami. Nauczyciele religii wchodzą w skład rady pedagogicznej, ale nie mogą być wychowawcami klas.

Nadzór pedagogiczny nad nauczaniem religii jak już wyżej wspomniałem pełnią Dyrektorzy Szkół. Nadzór prowadzony jest w zakresie metodyki nauczania oraz zgodności z programem. Do wizytowania lekcji religii upoważnieni są wizytatorzy wyznaczeni przez władzę poszczególnych związków wyznaniowych. Programy nauczania i podręczniki winne być przedstawione do wiadomości MENiS.

13. Duszpasterstwo wojskowe

1. Rys historyczny zagadnienia

2. Obowiązujące prawodawstwo polskie

3. Obowiązujące prawo kanoniczne

Kościoły od zawsze starały się objąć duszpastersko osoby pełniące służbę wojskową. Duszpasterstwo wojskowe w Polsce ma bogatą tradycję. Pierwsi duszpasterze pojawili się w X wieku. Do czasu wprowadzenia służby stałej dla duchownych, posługi kapłańskie wśród żołnierzy pełnili spowiednicy królów, książąt i dowódców wojskowych.

W zorganizowane formie duszpasterstwo wojskowe pojawiło się w Polsce pod koniec XVII wieku. duszpasterstwo wojskowe wprowadzono w 1690 roku przez Sejm Warszawski. Wśród etatów dla duchownych katolickich był również etat dla prawosławnego i muzułmanina.

W roku 1816 utworzono instytucję naczelnego kapelana dla Armii Królestwa Polskiego. Kapelani brali czynny udział w powstaniach narodowych (w Listopadowym 22 kapelanów).

W roku 1818 powstało nowe Państwo Polskie. W listopadzie tego samego roku w wyniku porozumienia pułkownika Jana Wroczyńskiego z arcybiskupem warszawski kardynałem Kakowskim przy udziale Achillesa Rattiego utworzono konsystorz polowy. Stanowisko Naczelnego Kapelana powierzono księdzu Janowi Pajkertowi.

Dnia 5 lutego 1919 roku ks. Achilles Ratti poinformował Józefa Piłsudskiego o utworzeniu przez Stolicę Apostolską biskupstwa polowego. Pierwszym biskupem polowym został ks. Stanisław Gall. W tym okresie w wojsku pracowało 208 kapelanów.

Status katolickiego duszpasterstwa wojskowego w Polsce został uregulowany w dniu 10 lutego 1925 roku - Konkordatem pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską. Rok później został zatwierdzony statut Duszpasterstwa Wojskowego. Na czele duszpasterstwa stał Biskup Polowy. Miał on uprawnienia mianowania, zwalniania, awansowania podległych mu kapelanów, ale zawsze w ścisłym porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych.

Organem wykonawczym była Kuria Biskupia. Całe duszpasterstwo wojskowe zostało podzielone na dekanaty, na których stali dziekani wojskowi. Również marynarka wojenna miała swojego kapelana i dziekana.

Jednostka podstawową duszpasterstwa była parafia, na czele której stał proboszcz. Status z 1926 roku zwalniał zakonników, alumnów, seminarzystów i duchownych od służby wojskowej.

Dnia 14 października 1980 roku wszedł w życie statut Konferencji Episkopatu Polski. Postanawiał on że duszpasterstwo wojskowe podlega Konferencji Episkopatu Polski oraz że Generalnego Dziekana i kapelanów wojskowych powołuje Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski na wniosek Rady Głównej.

Przełomowym momentem była ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Na mocy przepisów wszystkie kościoły i związki wyznaniowe mogą udzielać posług religijnych osobom pełniącym służbę wojskową.

Duszpasterstwo wojskowe zostało uregulowane w ustawie z dnia 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP. Po raz pierwszy ustawa mówi o Ordynariacie Polowym Wojska Polskiego oraz że nadaje mu osobowość prawną. Ordynariatem kieruje Ordynariusz Polowy. Są zawarte również zagadnienia takie jak: swobodne spełnianie praktyk religijnych, organizacja struktur duszpasterstwa wojskowego oraz stosunku do obowiązku służby wojskowej duchownych, zakonników, alumnów i nowicjuszy. Żołnierzom czynnej służby wojskowej zapewnia się niedzielną Eucharystię w kościołach garnizonowych. Kapelani wojskowi mają pełną swobodę stałego kontaktowania się z żołnierzami na terenie jednostek wojskowych, a w uzgodnionych terminach z dowódcami tych jednostek.

Stosunek alumnów do służby wojskowej. Nowicjusze, zakonnicy i alumni seminariów uzyskują droczenie od służby wojskowej. Warunki udzielania odroczenia zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2000 roku w sprawie udzielania odroczeń zasadniczej służby wojskowej, zwalniania żołnierzy z tej służby przed jej odbyciem, a także postępowania oraz właściwości organów wojskowych w tych sprawach.

Regulację znalazła także ustawa o zwolnieniu od służby wojskowej duchownych (kapłanów i diakonów) oraz zakonników którzy złożyli śluby wieczyste. Należy zaznaczyc, iż Konkordat z 1993 roku (28 lipca) zawiera niemal identyczną regulację prawną omawianego zagadnienia jak ustawa z dnia 17 maja 1989 roku.

Oprócz Kościoła katolickiego jest jeszcze 14 kościołów, które mają gwarancje sprawowania opieki duszpasterskiej nad żołnierzami. I tak:

1. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

2. Kościół ewangelicko - Augsburski

3. Kościół Ewangelicko - Reformowany

4. Kościół ewangelicko - Metodystyczny

5. Kościół Polskokatolicki

6. Kościół Starokatolicki Mariawitów

7. Kościół Zielonoświątkowy

8. Kościół Adwentystów Dnia Siódmego

9. Kościół Chrześcijan Baptystów

10. Kościół katolicki Mariawitów

11. Gminy Wyznaniowe Żydowskie

12. Wschodni Kościół Staroobrzędowcy

13. Karaimski Związek Religijny

14. Muzułmański Związek Religijny.

W dniu 21 stycznia 1991 roku Jan Paweł II przywrócił w Polsce za zgodą władz państwowych Ordynariat Polowy, powołując jednocześnie biskupa polowego. Statut został zatwierdzony przez Stolicę Apostolską 28 lutego tegoż samego roku. Statut duszpasterstwa polowego wzorowany jest na statucie z 1926 roku oraz na Konstytucji Apostolskiej Spirituali Militium Curea z dnia 21 kwietnia 1986 roku. Konstytucja ta normuje struktury duszpasterstwa wojskowego w sposób ogólny i ramowy. Struktura tego papieskiego dokumentu obejmuje wstęp, dyspozycje prawne i zakończenie. We wstepie jest mowa o trosce o duszpasterstwo wojskowe, normy prawne sankcjonują podstawową organizację duszpasterstwa wojskowego

Od dnia 21 stycznia 1991 roku Ordynariat Polowy jest okręgiem kościelnym zrównanym prawnie z diecezją, posiadającym własnego biskupa, któremu powierzona została troska pasterska o część Ludu Bożego. Siedzibą Ordynariatu jest Warszawa. Należą do niego katolicy:

- żołnierze zawodowi i ich współmałżonkowie, dzieci, rodzice, krewni

- pracownicy świeccy zatrudnieni na stałe w instytucjach wojskowych

- uczniowie szkół wojskowych

- zatrudnieni w szpitalach wojskowych, domach starców lub innych instytucjach wojskowych

- członkowie instytutów zakonnych zatrudniani na stałe przez Ordynariat Polowy.

Biskup Polowy mianowany jest w Polce przez Ojca Świętego. Kandydatów przedstawia Nuncjusz Apostolski. Biskup Polowy cieszy się prawami biskupa diecezjalnego i wchodzi w skład Konferencji Episkopatu Polski. Posiada własną władzę zwyczajną, ustawodawczą i sądowniczą.

Prezbiterium Ordynariatu tworzą duchowni diecezjalni i zakonni inkardynowani (czyli są na stałe włączeni). Biskup wspomagany jest przez dziekanów i kapelanów, których sam mianuje i odwołuje. Kapelani wojskowi (proboszczowie) mają takie same uprawnienia jak proboszczowie innych diecezji. Biskup i kapelani wojskowi mogą przyjmować wojskowe stopnie, honory, uposażenie, emeryturę. Sprawy Sądowe wiernych Ordynariatu Polowego rozstrzyga Sąd Ordynariatu Polowego, którego kompetentnym trybunałem pierwszej instancji jest Trybunał Metropolitarny w Warszawie a drugiej instancji Trybunał Metropolitarny w Gnieźnie.

14. Duszpasterstwo więźniów, osób tymczasowo aresztowanych i nieletnich przestępców

1. Okres po II wojnie światowej do 1989 roku

2. Ewolucja stanu prawnego w latach 1989-2003

Prawo do praktykowania religii przysługuje każdemu człowiekowi. Zgodnie z Deklaracją ONZ z dnia 1981 roku o wyeliminowaniu wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach wolność w praktykowaniu własnej religii może być ograniczona jedynie z powodów ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, zdrowia, moralności.

Porozumienie przedstawicieli Rządu i Episkopatu dnia 14 kwietnia 1950 roku zapewniło, iż opiekę duszpasterską w więzieniach karnych będą sprawowali kapelani powoływani przez biskupa diecezjalnego. Jednak ten okres był raczej okresem utrudniającym, jeśli chodzi o duszpasterstwo więźniów. Efektem odwilży tych stosunków był opublikowany 8 grudnia 1956 roku Komunikat Komisji Wspólnej. Dnia 19 grudnia tegoż roku, Minister Sprawiedliwości wydał zarządzeni w sprawie wykonywania posług religijnych w zakładach karnych. Do obowiązków duchownego należało odprawienie nabożeństw, przyjmowanie spowiedzi w okresie wielkanocnym, udzielanie posług na prośbę ciężko chorego więźnia. Posługi odbywały się w terminach wyznaczonych przez kierownika zakładu. Więzienia miały także swoje kaplice. W nabożeństwach mogli uczestniczyć więźniowie skazani, którzy wyrazili takie życzenie, ale to od kierownika zakładu zależało czy mogli więźniowie uczestniczyć jednocześnie czy też w kolejności.

W 1981 roku sytuacja prawna osób wierzących, którzy odbywali karę pozbawienia wolności uległa zmianie. Po raz pierwszy w Polsce opieką duszpasterską objęto osoby przebywające w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich. Pierwszy raz w historii PRL zgodzono się nie tylko na religijne posługi, ale także na umożliwienie praktyk religijnych oraz posiadanie przedmiotów niezbędnych do wykonywania tych praktyk.

Osoby skazane mogły:

- uczestniczyć w Eucharystii w niedziele i święta

- przystępować do spowiedzi i Komunii św.

- wysłuchiwać nabożeństw transmitowanych przez radio

- przyjmować inne sakramenty

Osoby tymczasowo aresztowane mogły:

- wysłuchiwać nabożeństw transmitowanych przez radio

- przyjmować inne sakramenty i sakramentalia

Osoby pozostające w zakładach poprawczych

- miały możliwość wyjścia poza zakład do Kościoła, ale za zezwoleniem dyrektora

- miały możliwość uczestniczenia w katechizacji

Kapelan w zakładzie miał umowę zawieraną pomiędzy nim a naczelnikiem. Była to umowa o nieodpłatnym sprawowaniu funkcji kapelana. Umowa zawierana była na wniosek ordynariusza diecezji. Taką umowę mógł kapelan zawrzeć tylko z jednym zakładem karnym. Kapelan był ubezpieczony jedynie od następstw nieszczęśliwych wypadków w PZU.

Zmiana polityczna po 1989 roku przyczyniła się także do zmiany w polskim systemie prawnym. W dniu 15 marca 1989 roku Dyrektor Centralnego Zarządu Zakładów Karnych wydał pismo do naczelników zakładów karnych w którym określił nowe zasady udziału w praktykach religijnych skazańców. Ustawa z dnia 17 września 1981 roku stanowiła:

Zmiany te dotyczyły następujących kwestii:

a. zezwolono na odprawianie mszy w aresztach śledczych ale tylko dla skazanych i ukaranych którzy tam przebywali.

b. zezwolono na prowadzenie rekolekcji wielkopostnych oraz przygotowanie skazanych do przyjęcia sakramentów świętych

c. zezwolono na rozmowy indywidualne z kapelanem w celach

d. zezwolono na wstęp do zakładów karnych innych osób takich jak: kleryków, zakonników, osób świeckich - która obecność była uzasadniona.

Tymczasowo aresztowani nie mieli prawa uczestniczenia we Mszach św. Jednak Konkordat (art.17) oraz ustawa z dnia 17 maja 1989 o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego stanowi , że osoby tymczasowo aresztowane mogą wykonywać praktyki religijne i uczestniczyć we Mszach świętych transmitowanych przez radio. Nieletni przebywający w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich mają możliwość wykonywania praktyk religijnych, korzystania z katechizacji i posług religijnych, uczestniczenia we Mszy świętej w niedziele i święta. Nieletnim, którzy nie mogą uczestniczyć w niedzielnej Eucharystii należy zapewnić wysłuchanie przez środki masowego przekazu Najświętszej Ofiary. Konkordat zaznacza, że Rzeczpospolita Polska zobowiązuje się do stworzenia warunków, które w ramach prawa do praktykowania własnej religii obejmować będą wykonywanie praktyk religijnych oraz korzystanie z posług religijnych. Konkordat wymienia podstawowe praktyki, którymi są:

- możliwość uczestniczenia we Mszy w niedzielę i święta

- możliwość uczestnictwa w katechizacji i rekolekcjach

- możliwość korzystania z sakramentu pojednania

- możliwość osobistej rozmowy z duszpasterzem

To biskup kieruje kapelanów do pracy w takich zakładach. Jest to posługa nieodpłatna. Dyrektor zakładu karnego zawiera umowę z kapelanem o wykonywanie posług religijnych. W umowie określa się zakres czynności kapelana, zasady jego zastępstwa przez innego duchownego, zasady współdziałania z dyrektorem zakładu, oraz przypadki w których umowa podlega rozwiązaniu. Kapelan powinien zaznajomić się z przepisami dotyczącymi wykonywania kary pozbawienia wolności, obowiązujących w zakładzie zasad porządku, dyscypliny, bezpieczeństwa, poruszania się po terenie zakładu.

Dnia 30 kwietnia 1999 roku w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej jest mowa o wynagrodzeniu kapelana więzienia. Są prowadzone w zakładach lekcje religii. Obowiązek organizacji lekcji religii spoczywa na dyrektorze zakładu. Dyrektor sprawuje nadzór nad lekcjami religii, w zakresie metodyki, nauczania, zgodności z programem. Dyrektor może cofnąć kapelana powiadamiając o tym władze kościelne lub wyznaniowe (jeżeli kapelan nie podporządkowuje się do wymogów dyrektora).

15. Duszpasterstwo chorych

1. Stan prawny w latach 1945-1981

2. Obowiązujące prawodawstwo

Każdy człowiek przebywający w zakładzie leczniczym ma prawo do troski duszpasterskiej. Wynika to z konstytucyjnej zasady wolności sumienia i wyznania. Szpitale, sanatoria oraz zamknięte zakłady pomocy społecznej podlegają Ministerstwu Zdrowia.

Pierwsze regulacje w powojennej Polsce zostały zawarte w Porozumieniu między Rządem a Episkopatem Polski z dnia 14 kwietnia 1950 roku. Zapewniano w szpitalach państwowych i samorządowych opiekę duszpasterską nad chorymi, którzy sobie tego życzą, poprzez powoływanie kapelanów wynagradzanych na podstawie specjalnych umów. Porozumienie zawierało również informację, że kapelanowi będzie przysługiwała dyżurka oraz że będzie miał możliwość odwiedzania chorych. Jednak tak ładnie to było na papierku. W szpitalach natrafiano na wielkie trudności ze strony kierownictwa szpitali. W niektórych szpitalach w ogóle była zakaz posług religijnych.

5 sierpnia 1950 Minister Zdrowia wydał okólnik w sprawie udzielania posług religijnych chorym przebywających w zakładach leczniczych. Okólnik zawierał informację, udostępnianie chorym zaspokojenia potrzeb religijnych i dotyczył wszystkich wyznań. Okólnik ten nie uwzględniał Porozumienia jakie było zawarte między Rządem a Episkopatem Polski z dnia 14 kwietnia 1950 roku. Najbardziej rażącym przepisem w okólniku był paragraf mówiący na żądanie chorego zgłoszone ordynariuszowi oddziału, lekarzowi dyżurującemu lub przełożonej pielęgniarek, dyrekcja zawezwie kapelana szpitalnego wyznania wskazanego przez chorego. W żaden sposób nie da się pogodzić tego przepisu z wolnością sumienia. Trudno jest się zwracać do osób trzecich aby pojednać się z Bogiem, gdy personel często zależny był od podjęcia różnych decyzji w tym względzie. Okólnik ten wyrządził ludziom chorym wielką krzywdę. Takie stanowisko również potwierdził Episkopat Polski, który domagał się wydania dodatkowej instrukcji w sprawie posług religijnych w zakładach leczniczych.

W dniu 16 grudnia 1950 roku Minister Zdrowia wydał zarządzenie w sprawie wynagrodzenia kapelana szpitalnego. Kapelan miał być angażowany na umowę - zlecenie, i otrzymywać zryczałtowane wynagrodzenie bez praw socjalnych, ulg kolejowych i mieszkania. Kapelan mógł pracować jednocześnie w kilku zakładach leczniczych, ale na mocy osobnych umów.

Przemiany, które nastąpiły w październiku 1956 roku spowodowały, iż Minister Zdrowia uchylił okólnik z 1950 roku. Wydał wówczas instrukcję z dnia 3 grudnia 1956 roku w sprawie udzielania posług religijnych chorym przebywającym w szpitalach i sanatoriach. Instrukcja zwierała między innymi:

1. każdy szpital zobowiązany jest do udostępniania chorym posług religijnych. Jeśli chory chciał kapelana, a pracownicy mu nie zapewnili, odpowiedzialni byli wówczas za zaniedbanie obowiązku. Kapelan nie mógł zaopatrywać chorych jeżeli sam chory nie chciał, ani jego rodzina oto nie prosi.

2. kapelan może odwiedzać chorych w szpitalu po uwzględnieniu regulaminu szpitalnego. Kapelan nie mógł odwiedzać w czasie wizyty lekarskiej, zabiegów, ani w czasie wydawania posiłków, chyba że przemawiały za tym nagłe potrzeby.

3. czas i miejsce sprawowania posług religijnych ustalają kapelan i dyrekcja szpitala. Chodziło o czas nabożeństw, Eucharystii.

Niestety niektóre szpitale dalej ograniczały możliwość swobodnego sprawowania kultu. Dlatego też Episkopat Polski w liście do Ministra Zdrowia z dnia 7 listopada 1962 roku wyjaśniło, że regulaminy szpitalne nie mogą zmieniać instrukcji wydanych przez Ministra Zdrowia.

Po układach sierpniowych z 1980 roku Minister Zdrowia i Opieki Społecznej dnia 9 września 1981 roku wydał instrukcję w sprawie zapewnienia posług religijnych chorym przebywających w szpitalach, sanatoriach, domach opieki społecznej, resortu zdrowia. Episkopat domagał się rozstrzygnięcia kwestii opieki duszpasterskiej w zakładach opieki zdrowotnej zgodnie z Konstytucją RP, która mówiła Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do nie brania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nikogo także do nich nie można zmuszać. Władze kościelne kierowały się również dokumentami Soboru Watykańskiego II, które nakazują specjalna troską otoczyć chorych. Episkopat postulował o utworzenie kaplic we wszystkich szpitalach i sanatoriach. Episkopat stanął na stanowisku, że kapelan powinien mieć umowę o pracę a nie umowę - zlecenie. Chodziło o zapewnienie kapelanowi ubezpieczenia ZUS z uwagi na stałe narażenie jego zdrowia przy wypełnianiu posług religijnych.

Kapelan i dyrektor winni uzgodnić zakres udziału innych osób spoza szpitala w odprawianiu nabożeństw. Kapelan może nawiedzać chorych w szpitalnych salach, jednak przy uwzględnieniu regulaminu szpitalnego. W razie nieobecności kapelana może go zastapić inny kapłan. W szpitalach gdzie nie ma kaplic, dyrektor jest zobowiązany do wydzielenia kapelanowi małego pomieszczenia , które służyłoby do przechowywania Najświętszego Sakramentu oraz innych przedmiotów kultu religijnego. Nie może to pomieszczenie służyć do odprawiania nabożeństw zbiorowych. Dyrektor ma obowiązek zabezpieczyć przedmioty kultu religijnego przez profanacją. Posługi nie powinny zakłócać normalnej obsługi chorych.

Zgodnie z instrukcją z dnia 9 września 1981 roku kapelan jest pracownikiem służby zdrowia. Jest zobowiązany prowadzić książeczkę zdrowia oraz posiada wszystkie uprawnienia socjalne. Kapelan musi przestrzegać regulamin zakładu leczniczego.

Jednak przełomowym momentem w regulacji prawnej było uchwalenie 17 maja 1989 roku ustawy o gwarancjach wolności i sumienia oraz ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP. Ustawy gwarantują dzieciom i młodzieży przebywającym w szpitalach, zakładach leczniczych korzystania z posług religijnych, katechizacji, z zachowaniem wzajemnej tolerancji. Zapewnia się im udział w Eucharystii w niedzielę i święta oraz w rekolekcjach.

Zagadnienie duszpasterskie reguluje także Konkordat z dnia 28 lipca 1993 roku, w którym jest mowa, że Rzeczpospolita Polska zapewnia warunki do wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych osobom przebywającym w zakładach opieki zdrowotnej i społecznej. Do podstawowych posług Konkordat zalicza:

1. uczestniczenie w niedziele i święta w Eucharystii

2. katechizacja

3. rekolekcje

4. korzystania z indywidualnych posług.

Obowiązek skierowani kapelana do zakładu leczniczego spoczywa na biskupie diecezjalnym, który jest zobowiązany do zatroszczenia się, aby uprawnienia religijne osób przebywających w szpitalach mogły być realizowane w warunkach stworzonych i gwarantowanych przez państwo.

Obok Kościoła katolickiego jeszcze 14 innych kościołów i związków wyznaniowych otrzymało gwarancje udzielania posług religijnych wobec chorych. Należą do nich wymienione już przeze mnie na stronie 52 i 53 kościoły i związki wyznaniowe.

Wysokość wynagrodzenia kapelana z budżetu zakładu leczniczego określa rozporządzenie z dnia 8 sierpnia 1999 roku. Zgodnie z tymi przepisami kapelan musi mieć tytuł magistra teologii lub ukończone wyższe seminarium duchowne. Kapelan musi nadto otrzymać skierowanie od biskupa diecezjalnego, które jest konieczne do jego zatrudnienia w zakładzie leczniczym.

16. Charytatywna działalność Kościołów i innych związków wyznaniowych

1. Pomoc humanitarna - działalność charytatywna

2. Dobroczynne duszpasterstwo w Kościele katolickim - rys historyczny

3. Gwarancje dla działalności charytatywno - opiekuńczej od 1989 roku

Podstawą wolności jest godność człowieka, która przejawia się przez stosunek do drugiej osoby. Podstawową grupą społeczną jest rodzina. Jednostki i społeczności podejmują działania zwane pomocą humanitarną. Realizują je państwowe instytucje opieki socjalnej i różne organizacje humanitarne, takie jak Międzynarodowy Czerwony Krzyż, Akcja Humanitarna, Lekarze bez granic.

Jeśli tego typu działalność związana jest z motywacją religijną nazywa się działalnością charytatywną. Charytatywny oznacza miłość bliźniego, miłosierdzie, miłość doskonała, dobroć, jałmużna. Miłość braterska nakazuje ogarniać wszystkich ludzi bez względu na rasę, religię, stan społeczny.

Postawa miłosierdzia jest nakazem religii chrześcijańskiej. Jedną z podstawowych funkcji Kościoła Katolickiego jest służebna postawa wobec szeroko pojętych potrzeb ludzkich. Caritas oznacza społeczne zaangażowanie i charytatywną działalność w duchu Ewangelii.

W Katechizmie Kościoła Katolickiego przypomina się, że Miłość Kościoła do ubogich należy do jego stałej tradycji. Czerpie ona natchnienie z Ewangelii, błogosławieństw, z ubóstwa Jezusa i Jego uwagi poświęconej ubogim.

Uczynkami miłosierdzia są dzieła charytatywne.

Uczynki co do ciała	Uczynki co do duszy
Głodnych nakarmić, bezdomnym dać dach nad głową, nagich przyodziać, chorych i więźniów nawiedzać, umarłych pogrzebać.	Pouczać, radzić, pocieszać, umacniać, przebaczać, krzywdy cierpliwie znosić.

Kodeks Prawa Kanonicznego wymienia dzieła miłości wśród środków uświęcania. Poleca on proboszczom szczególną opieką otoczyć biednych, cierpiących, samotnych, wygnańców i przeżywających poważne trudności.

Prawo wewnętrzne innych kościołów i związków wyznaniowych nakazuje również działalność charytatywno-opiekuńczą.

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny - prowadzi domy pomocy społecznej, zakłady opiekuńcze, ośrodki wychowawcze.

Kościół Ewangelicko - Metodystyczny -członkowie czynią dobro, są miłosierni w miarę możności i przy każdej sposobności służą bliźniemu

Kościół Chrześcijan Baptystów - wspiera działania łagodzące skutki klęsk żywiołowych. Głodu, choroby, tworzy kasy wzajemnej pomocy.

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego - tworzy specjalne organizacje.

Inne religie. Buddyzm - celem buddyzmu jest to, aby człowiek stał się przyszłym Buddą. Pierwszym stopniem doskonałości jest jałmużna. Księga islamu nakazuje szacunek dla rodziców, opiekę nad nimi w starości, opiekę nad sierotami, pomoc świadczona ubogim i potrzebującym. Społeczność muzułmańska ma oddawać przepisaną prawem jałmużnę, którą nalicza się od wartości posiadanego majątku.

Działalność charytatywna była obecna od początku w życiu gmin chrześcijańskich. Do ich prowadzenia, Apostołowie ustanowili 7 diakonów. Po wyjściu Kościoła z katakumb przy możliwości posiadania majątku, jego część była przeznaczana dla ubogich. Powstawały wówczas zakłady i instytucje dla podróżnych, trędowatych, starców, sierot. Wtedy też powstawały pierwsze przytułki i szpitale dla ubogich. W średniowieczu zostały założone zakony trudniące się wykupem niewolników chrześcijańskich z niewoli arabskiej i tureckiej.

Papież Grzegorz X powołał instytucję charytatywną Jałmużnika Apostolskiego. Na Soborze Trydenckim biskupi zostali zobowiązani do opieki nad szpitalami i fundacjami na rzecz ubogich. Wtedy tez powstały zakony takie jak: bonifratrzy, kamilianie, szarytki. Nauką i wychowaniem najuboższej młodzieży zajęli się bracia szkolni oraz salezjanie.

Obecnie posługiwaniem w zakresie zdrowia zajmuje się około 1.100 zakonów. Polem dla działalności charytatywnej są także dzieła misyjne. Kościół katolicki prowadził szpitale, przychodnie, ogniska wychowawcze, sierocińce, żłobki.

Uwrażliwianiu na potrzeby bliźnich służy Papieska Rada Cor Unum ustanowiona przez papieża Pawła VI w dniu 15 lipca 1971 roku.

Konfederacją międzynarodowych organizacji katolickich jest Caritas Internationalis, aprobowana przez Stolicę Apostolską. Jest organizacją autonomiczną i samofinansującą się. Powstała ona w wyniku zauważania konieczności współpracy charytatywnej na płaszczyźnie międzynarodowej. Pierwsza organizacja Caritas powstała we Fryburgu (Niemcy). Kolejne były w Szwajcarii, Austrii, USA.

Dzisiaj Konfederacja jest jedną z największych organizacji humanitarnych świata. Skupia 154 organizacje Caritas ze 198 krajów i terytoriów.

Caritas Europa zrzesza 48 organizacji działających w 44 krajach europejskich, w tym Caritas Polska, która jest wiceprzewodniczącą Caritas Europa.

Posługa charytatywna Kościoła w Polsce od początku była wzorowana na tendencjach i modelach Kościoła Zachodniego. Funkcja ta była realizowana zwłaszcza przez zakony żeńskie. Po Soborze Trydenckim (jak już wyżej zostało wspomniane) powstawały liczne szpitale, przytułki miłosierdzia, bractwa miłosierdzia oraz banki. Wiele instytucji dobroczynnych założył Piotr Skarga.

Wypełniając zlecenie Konferencji Episkopatu Polski z 26 czerwca 1945 roku Komisja Episkopatu do spraw Charytatywnych powołała Krajową Centralę Caritas. Caritas prowadziła kuchnie ludowe, punkty dożywiania dzieci, ochronki, przedszkola, noclegowanie. Po wojnie Caritas włączyła się w międzynarodową akcje o powrót dzieci sierot wojny do rodzinnego kraju. W 1948 roku Caritas powołała Fundację im. kard. Augusta Hlonda na rzecz powstawania zakładów wychowawczo - rehabilitacyjnych dla dzieci kalekich.

Działalność ta została przerwana w dniu 23 stycznia 1950 roku wskutek decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych o wkroczeniu władz państwowych do biur Krajowej Centrali Caritas i do biur związków diecezjalnych Caritas oraz zajęcie ich majątku. Majątek został upaństwowiony. Do końca lat 70 kościelna działalność charytatywna była poważnie utrudniania. Obciążano podatkami w wysokości 65%. Dopiero przemiany polityczne przyniosły korzyść dla Kościoła.

W grudniu 1980 roku Komisja Charytatywna Episkopatu otrzymała zezwolenie Pd cła dla transportów z pomocą zagraniczną. Od 19 października 1982 roku nastąpiło wreszcie uznanie tej działalności Kościoła za uprawnioną. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 25 lipca 1985 roku zwolnione zostały z podatku nieruchomości kościelne służące działalności charytatywnej oraz od podatku drogowego samochody instytucji charytatywnych jeśli bezpośrednio służyły takiej działalności.

W PRL przerwana została również działalność charytatywno - opiekuńcza zakonów. Przejęto na własność państwa zakonne szpitale i sanatoria, wraz z ruchomym sprzętem medycznym i nieruchomościami towarzyszącymi tym instytucjom.

W prawie międzynarodowym uprawnienie do prowadzenia działalności charytatywnej mieści się w zakresie wolności myśli, sumienia i wyznania. Prawo do wolności mysli, sumienia, religii lub przekonań będzie obejmowało następujące wolności: ustanawiania i utrzymania stosownych instytucji charytatywnych lub humanitarnych.

24 lipca 1998 roku ustawa o pomocy społecznej mówi, że Kościół katolicki, i inne kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne, fundacje i stowarzyszenia mogą prowadzić domy pomocy społecznej po uzyskaniu zezwolenia wojewody. Źródła z których mogą takie stowarzyszenia korzystać to: z ofiar pieniężnych i w naturze; spadków, zapisów darowizn; dochodów z imprez i zbiórek publicznych; dotacji i ofiar pochodzących od krajowych instytucji państwowych, społecznych, wyznaniowych i prywatnych,; dochodów instytucji kościołów i innych związków wyznaniowych. Są zwolnione od opodatkowania w tej części, w jakiej zostały przeznaczone na działalność charytatywno - opiekuńczą. Dary przesłane z zagranicy, a przeznaczone na te cele, są wolne od opłat celnych. Od 1998 roku zwolnienia takie nie dotyczą towarów akcyzowych i samochodów osobowych.

Władze kościelne otrzymały uprawnienia do powołania, nadania statutów i nadzorowania organizacji Caritas Polska oraz Caritas poszczególnych diecezji. Wymienione instytucje mogą w szczególności prowadzić zakłady opiekuńcze dla sierot, obłożnie chorych, zakłady lecznicze z aptekami, służyć ochronie macierzyństwa, organizować pomoc dla sierot, ofiar wojny, klęsk żywiołowych, epidemii, prowadzić przedszkola, żłobki, ochronki, bursy, schroniska.

Również Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny ma swobodę działalności charytatywno - opiekuńczej. Władze tego Kościoła zostały upoważnione do powołania instytucji ogólnopolskiej Prawosławnego Metropolitarnego Ośrodka Miłosierdzia.

Działalność tego rodzaju mogą także prowadzić prawosławne klasztory oraz bractwa cerkiewne. Potrzebne środki mogą pozyskiwać poprzez zbiórki publiczne, na które nie potrzebują zezwoleń terenowych organów administracyjnych, jeśli odbywają się one w obrębie terenów kościelnych oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych, a także w drodze przyjmowania darów, które są wolne od opłat celnych, jeśli są przesyłane z zagranicy

Na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP uzyskała osobowość prawną Caritas Polska, reaktywowana przez Konferencję Episkopatu Polski 10 października 1990 roku. Zaczęły również powstawać autonomiczne Caritas diecezjalne. Caritas Polska jest duszpasterską instytucją charytatywną Episkopatu Polski, spełniającą wobec Caritas diecezjalnych rolę pomocniczą, koordynacyjną. Obecnie jest 39 organizacji diecezjalnych Caritas rzymsko-katolickich, 2 diecezji obrządku greko-katolickiego, Caritas ordynariatu polowego, Caritas zakonu braci Bonifratrów, Caritas Poallotyńska. Zespoły skupiają około 50 tysięcy wolontariuszy.

Caritas prowadzą następujące formy działalności:

- jałmużna Wielkopostna

- Wigilijne Dzieło Pomocy

- Kromka Chleba

- Tydzień Miłosierdzia

- opłacanie obiadów w szkołach ubogim dzieciom

- wydawanie paczek żywnościowych

- akcje na rzecz powodzian

Caritas prowadzi domy samotnych matek, świetlice środowiskowe dla dzieci, stacje opieki, gabinety rehabilitacyjne, kuchnie dla ubogich.

Również zakony uzyskawszy możliwości prawne, powracają do działalności zgodnej z ich charyzmatami, odzyskując bądź tworząc odpowiednie placówki, najczęściej o charakterze opiekuńczym i leczniczym. Jest ich ponad 250.

Działalność tego typu podejmują również ruchy i stowarzyszenia, a także inne kościoły. Inne kościoły jako znaczące przejawy prowadzonej działalności charytatywno - opiekuńczej podają między innymi:

a. Kościół prawosławny - przytułek dla kobiet, domy opieki

b. Kościół Ewangelicko - Augsburski - domy opieki, duszpasterstwo więzienne

c. Kościół Ewangelicko - Reformowany - Ośrodek Profilaktyki i Rozwoju Osobowości, przedszkole edukacyjne

d. Kościół Chrześcijan Baptystów - dom opieki

e. Kościół Adwentystów Dnia Siódmego - dom opieki Samarytanin

f. Kościół Zielonoświątkowców - prowadzi ośrodki odwykowe dla alkoholików i narkomanów.

Organizacje charytatywne kościołów w Polsce włączyły się w akcję solidarności z ubogimi krajami Trzeciego Świata.

17. Stowarzyszenie i organizacje religijne

1. Prawo o stowarzyszeniach w Polsce od 1989 roku

2. Sytuacja stowarzyszeń religijnych w obowiązującym prawie polskim

3. Sytuacja prawna zakonów

Dążenie do zrzeszania się jest przejawem społecznej natury człowieka. Swoboda zakładania zrzeszeń jest prawem wolnościowym, mającym swe źródło w przyrodzonej godności osoby ludzkiej.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka przyjęta 10 grudnia 1948 roku określa prawo stowarzyszenia się w dwóch ujęciach:

a. pozytywnym - Każdy człowiek ma prawo do spokojnego zgromadzenia i stowarzyszania się

b. negatywnym - nikogo nie można zmusić do należenia do jakiegoś stowarzyszenia.

W Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych (ratyfikowanym przez Polskę w roku 1977) każdemu zagwarantowano prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi.

Gwarancje dotyczące prawa zrzeszania się wpisane zostały także do Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (przyjętej 8 grudnia 2000). W Karcie jest mowa, że każdy ma prawo swobodnego, pokojowego, stowarzyszania się na wszystkich poziomach, zwłaszcza w sprawach politycznych, związkowych i obywatelskich.

W okresie międzywojennym, Konstytucja z dnia 17 marca 1921 roku zapewniała obywatelom prawo zawiązywania stowarzyszeń i związków. Warunki wykonania tego prawa określiło rozporządzenie Prezydenta RP z mocą ustawy z dnia 27 października 1932 roku Prawo o stowarzyszeniach. Można ocenić tę ustawę jako restrykcyjne, gdyż umożliwiało odmowę rejestracji bądź rozwiązanie praktycznie każdego stowarzyszenia, co do którego organy administracji miały zastrzeżenia. Spod działania Prawa o stowarzyszeniach wyłączonych było szereg organizacji społecznych w tym zakony i kongregacje duchowne, inne zrzeszenia mające wyłącznie i bezpośrednio na celu wykonywanie kultu religijnego. Wyłączono także stowarzyszenia powstałe za aprobatą biskupa diecezjalnego a mające za cel podstawowy szerzenie zasad katolickich. W okresie II RP rozwój wielu bractw kościelnych i stowarzyszeń katolickich, z których najbardziej rozpowszechnione były sodalicje mariańskie, krucjaty eucharystyczne, Żywy Różaniec, Stowarzyszenia św. Wincentego à Paulo prowadzące działalność charytatywną, czy chociażby powołana w 1930 roku Akcja Katolicka.

W klimacie wrogości wobec Kościoła, władze komunistyczne rozpoczęły proces usuwania z życia publicznego wszystkich stowarzyszeń katolickich, za szczególnie niebezpieczne uznając organizacje działające wśród młodzieży. Eliminacja następowała poprzez odmawianie rejestracji. Najbardziej radykalną nowelizację wprowadził dekret z dnia 5 sierpnia 1949 roku o zmianie niektórych przepisów Prawa o stowarzyszeniach. Znosił zakony i zrzeszenia religijne mających na celu wykonywanie kultu publicznego. Ich majątki przechodziły na państwo. Episkopat Polski zdecydowanie zaprotestował wobec przeprowadzonych nowelizacji dowodząc, że Prawo o stowarzyszeniach nie nadaje się do regulowania życia wewnętrznego i działalności bractw religijnych, związków pobożnych, czy tym bardziej zakonów i kongregacji duchownych.

Episkopat Polski wydał polecenie, aby stowarzyszenia kościelne, których celem było wykonywanie kultu lub prowadzenie działalności charytatywnej i formacyjnej, a zwłaszcza stowarzyszenia młodzieżowe, nie zwracały się do władz państwowych w sprawie rejestracji. Z dniem 3 listopada 1949 roku ich działalność została zawieszona. Odtąd miały funkcjonować jedynie w ramach struktur parafialnych.

Po 1949 roku Episkopat Polski nadal czynił starania aby mogły istnieć w Polsce stowarzyszenia kościelne uznane przez władze państwowe. Rezultatem tych starań w dniu 14 kwietnia 1950 roku zadeklarowano, iż stowarzyszenia katolickie będą korzystały z dotychczasowych praw po zadośćuczynieniu wymogom przewidzianym w dekrecie o stowarzyszeniach. Postanowienie to zostało tylko deklaracją, gdyż istniejące w Polsce warunki polityczne uniemożliwiały wznowienie działalności przez te stowarzyszenia.

Po 1949 roku ocalały nieliczne stowarzyszenia o wąskim zakresie działalności, wśród nich dwa związane z KUL-em, a mianowicie Towarzystwo Naukowe KUL oraz Towarzystwo Przyjaciół KUL.

Istniały także stowarzyszenia katolików świeckich zarejestrowane przez władze państwowe, nie mające jednak uznania ze strony władz kościelnych. Założyciele tych stowarzyszeń deklarowali lojalność wobec władz państwowych. Do tej kategorii należały:

- Stowarzyszenie Katolików „PAX”

- Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne

- Zrzeszenie Katolików Caritas - założone przez władze państwowe w styczniu 1950 roku, w następstwie przejęcia kościelnej organizacji charytatywnej Caritas.

Całkowitą zmianę przyniosły akty prawne będące wynikiem obrad Okrągłego Stołu, w szczególności ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach.

Wolność zrzeszania się w Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 roku zaliczona została do fundamentalnych zasad ustrojowych. Wolność zrzeszania się nie ma jednak charakteru absolutnego. Ograniczenia zawarte są w Konstytucji zakazującym tworzenia i działalności organizacji tajnych, odwołujących się do faszyzmu, komunizmu, szerzących przemoc, nienawiść rasową lub narodowościową. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą.

Obecnie podstawowe znaczenie ma ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 roku Prawo o stowarzyszeniach. Stowarzyszenie to jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Dobrowolność polega na swobodzie utworzenia stowarzyszenia, przystąpienie do istniejącego oraz na nieograniczonej swobodzie wystąpienia z niego. Nikogo nie wolno zmuszać do udziału w stowarzyszeniach lub ograniczać jego prawa do wystąpienia ze stowarzyszenia. Zakazuje także tworzenia przyjmujących zasadę bezwzględnego posłuszeństwa członków wobec władz stowarzyszenia. Trwałość stowarzyszenia oznacza, że istnieje ono niezależnie od konkretnego składu swoich członków. Trwałość dotyczy celów a nie członków. Niezarobkowy cel stowarzyszenia odróżnia je od spółek czy spółdzielni. Oznacza on, że celem nie może być prowadzenie działalności gospodarczej i osiąganie zysków. Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, jednak dochód z niej powinien być przeznaczony na realizację celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.

Istnieją dwa rodzaje stowarzyszeń:

1. Stowarzyszenia zarejestrowane - osobowość prawną uzyskują z chwilą wpisania do rejestru przez właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia sąd rejonowy.

2. Stowarzyszenia zwykłe - nie mające osobowości prawnej.

Nadzór nad działalnością stowarzyszeń ma starosta właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia bądź wojewoda w przypadku stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego.

Przepisom Prawa o stowarzyszeniach nie podlegają kościoły i inne związki wyznaniowe, oraz organizacje religijne.

Tworzenie organizacji religijnych przewiduje ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, zgodnie z którym kościoły i inne związki wyznaniowe mogą tworzyć organizacje mające na celu działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom. Jeśli nie mają osobowości prawnej nie stosuje się Prawa o stowarzyszeniach. Przepisy ustawy o zgromadzeniach stosuje się do nich jedynie w zakresie dotyczących zebrań na drogach i placach publicznych oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej.

Stowarzyszenia i organizacje religijne mogą uzyskać status organizacji pożytku publicznego, jeśli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności i wykonywanie zadań publicznych. Ustawa przewiduje szereg zwolnień podatkowych przysługujących organizacjom pożytku publicznego, w szczególności możliwość przekazania przez podatnika podatku dochodowego od osób fizycznych 1% podatku na rzecz wybranej przez niego organizacji pożytku publicznego.

W Konkordacie zawartym między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolita Polską w dniu 28 lipca 1993 roku, znajduje się zapis iż Rzeczpospolita Polska uznaje prawo wiernych do zrzeszania się zgodnie z prawem kanonicznym i w celach określonych w tym prawie. Prawo kanoniczne potwierdza, że każdy chrześcijanin ma prawo do stowarzyszania się w celu realizacji misji Kościoła w świecie. Powstawanie stowarzyszeń wiernych, ich działalność i zarząd określa Kodeks Prawa Kanonicznego w kanonach 298-329.

Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP zapewnia osobom należącym do Kościoła swobodę zrzeszania się w celu realizacji zadań wynikających z misji Kościoła.

Organizacje kościelne erygowane są swobodnie przez wskazane w ustawie władze kościelne (biskupa diecezjalnego, wyższego przełożonego). Mają one na celu działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego i nauki katolickiej. Kodeks Prawa Kanonicznego wymienia jeszcze doskonalenie życia, rozwój publicznego kultu, popieranie chrześcijańskiej doktryny, działalność misyjna, ewangelizacyjna. Organizacje kościelne mogą uzyskać osobowość prawną w drodze rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Podlegają władzom kościelnym, które kontrolują ich działalność. Do organizacji kościelnych nie stosuje się Prawa o stowarzyszeniach. Przykładem organizacji jest Akcja Katolicka w Polsce, która została powołana dekretem Konferencji Episkopatu Polski z dnia 3 maja 1995 roku. Innym przykładem może być Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży.

Stowarzyszenia katolików, w swoich programach winny realizować ideały chrześcijańskie.

Kościoły i inne związki wyznaniowe uznane w trybie rejestracyjnym mogą tworzyć organizacje religijne.

Również zakony to organizacje działające w ramach kościołów i innych związków wyznaniowych. Przepisy wewnętrzne nadają im różne nazwy: zakony, zgromadzenia zakonne, diakonaty.

Do 1989 roku status prawny zakonów na forum państwowym regulowało Prawo o stowarzyszeniach z 1932 roku. Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 6 sierpnia 1949 roku miały one obowiązek uregulowania swojego bytu prawnego w ciągu 90 dni poprzez złożenie podania wraz ze statutem zakonu, wykazem domów zakonnych, imiennym spisem członków i wykazem majątku nieruchomego. Zakony, które niedopełniałyby tych formalności traciły podstawy prawne swego istnienia, a ich majątki ulegały przejęciu na rzecz państwa. Ponieważ niedopełnienie rejestracji pozbawiłoby zakony podstaw prawnych dalszej działalności, Episkopat Polski zdecydował, że zakony i zgromadzenia zakonne złożą wymagane wnioski.

Oceniając można stwierdzić, że rejestracja miała posłużyć jedynie zapoznaniu się przez władze komunistyczne z liczbą, stanem posiadania i prowadzoną przez zakony działalnością. Prawo o stowarzyszeniach stało się tym samym instrumentem anty-zakonnej polityki władz, zmierzających do zniszczenia życia zakonnego. Realizacja tej polityki służyła także likwidacją przedszkoli prowadzonych przez zakony, bursy, internatów, szpitali, domów dziecka. Zakony zostały praktycznie pozbawione możliwości realizowania własnego charyzmatu.

Zmiana sytuacji nastąpiła po 1989 roku. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania przyznała jednostce prawo do wyboru stanu duchownego lub zakonnego, a kościołom i innym związkom wyznaniowym prawo tworzenia i prowadzenia zakonów i diakonatów.

W Kościele katolickim są to instytutu życia konsekrowanego oraz stowarzyszenia życia apostolskiego. Prawo kanoniczne przez instytuty zakonne rozumie wspólnoty, w których członkowie zgodnie z własnym prawem składają śluby wieczyste lub czasowe oraz podejmują braterskie życie we wspólnocie. Członkowie instytutów świeckich zarówno osoby świeckie jak i duchowni, żyjąc w świecie dążą do doskonałej miłości i starają się przyczyniać do uświęcania świata od wewnątrz. Nie składają ślubów zakonnych. Nie są zobowiązani do prowadzenia życia we wspólnocie. Stowarzyszenia życia apostolskiego nie mają ślubów, ale żyją we wspólnocie. Członkowie stowarzyszeń prowadząc życie braterskie we wspólnocie, realizują apostolski cel stowarzyszenia i dążą do doskonałej miłości przez zachowanie konstytucji.

Kościół może swobodnie tworzyć nowe placówki, domy zakonne, obowiązany jest jedynie powiadomić właściwy organ administracji państwowej o ich utworzeniu. Gwarancje swobody tworzenia i działalności dotyczą także:

- Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego

- Kościół Ewangelicko - Augsburski

- Kościół Polskokatolicki

- Kościół Starokatolicki Mariawitów

- Kościół Katolicki Mariawitów.

18. Stowarzyszenie i organizacje religijne

1. Prawo o stowarzyszeniach w Polsce od 1989 roku

2. Sytuacja stowarzyszeń religijnych w obowiązującym prawie polskim

3. Sytuacja prawna zakonów

Do podstawowych praw w państwach demokratycznych należy wolność słowa. W przypadku Kościoła katolickiego znajdujemy tego wyraz w wydanych różnych dokumentach: w encyklice Miranda prosus Piusa XII, instrukcja Zjednoczenie i postęp. Dzień 24 stycznia jest obchodzony jako Dzień Środków Społecznego Przekazu. Z tej okazji od 1967 roku wydawane są orędzia papieskie. Papieska Rada ds. Środków Społecznego Przekazu wydała dwa dokumenty, a więc: Kościół a Internet oraz Etyka w Internecie. Według Jana Pawła II media stanowią areopag czasów współczesnych, na którym Ewangelia musi być obecna. W Polsce problematyką człowieka, Kościoła i kultury w perspektywie mass mediów zajmuje się Towarzystwo św. Pawła wydające w Częstochowie czasopismo „Mass-Media”.

Związek do wolności wypowiedzi został wyrażony w aktach międzynarodowych. W Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zapisano, że prawo to obejmuje nieskrępowaną wolność posiadania poglądów oraz poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei, wszelkimi środkami bez względu na granice.

W przyjętej 25 listopada 1981 roku przez ONZ Deklaracji w sprawie wyeliminowania wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji opartych na religii lub przekonaniach stwierdza się, że prawo do wolności obejmuje: wolność pisania, wydawania i rozpowszechniania publikacji w tych dziedzinach.

W Konkordacie gwarantuje się swobodę drukowania, wydawania i rozpowszechniania wydawnictw związanych z posłannictwem Kościoła, posiadania własnych środków społecznego przekazu i ich użytkowania oraz prawo do eliminowania kościelnych programów w publicznej radiofonii i telewizji, przy respektowaniu prawa polskiego. Kościół zatem jest obowiązany do prawa prasowego, prawa autorskiego, tajemnicy państwowej.

Szybki rozwój środków komunikowania nie był na rękę władzom komunistycznym. W tym celu posłużono się najpierw ograniczeniami w przydziale papieru. W walce z czasopiśmiennictwem katolickim wołdze PRL posłużył się także rozwiązaniami prawnymi. Mimo pozostawienia na mocy dekretu z dnia 21 listopada 1938 roku Prawo prasowe, jego przepisy były interpretowane zgodnie z celami władz. Episkopat Polski protestował obrzędy religijne, zwyczaje i obyczaje chrześcijańskie są wyśmiewane w czołowych pismach. List biskupów był tematem obrad biura Politycznego KC PZPR, które poleciło zaostrzenie cenzury prasy katolickiej i odcięcie jej od nielegalnych źródeł papieru.

5 lipca 1946 roku został utworzony Główny Urząd Konsoli Prasy, Publikacji i Wydawnictw. Zadaniem tej instytucji było wpływanie na treści rozpowszechniane zarówno w eterze jak też w druku. Cenzurze podlegały nawet pisma sporządzane na mechanicznych maszynach do pisania. W ramach działalności religijnej tylko kazania i ogłoszenia duszpasterskie były zwolnione od cenzury i to pod warunkiem, że wygłaszano je podczas nabożeństw i obrzędów odbywających się w obrębie kościołów, kaplic, domów modlitwy. Domagano się również rejestracji wszelkich urządzeń do powielania oraz tekstów powielanych. Już 31 lipca 1958 roku zabroniono Kościołowi używania powielaczy, choćby dla swoich celów.

Istotne zmiany wprowadzono z ustawą z dnia 31 lipca 1981 roku o kontroli publikacji i widowisk. Zwolnione z cenzury zostały pisma aprobowane przez Kościół, listy, pisma. Strajkujący w 1980 roku robotnicy Wybrzeża żądali stałej obecności na antenie radia Mszy świętej. Postulat ten został przyjęty.

W Konstytucji RP z 1997 roku każdemu zapewnia się wolność pozyskiwania, rozpowszechniania informacji. W ustawie z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania uwzględnia się prawo do nauczania religii i jego głoszenia. Uznano również prawo innych związków wyznaniowych i kościołów do emitowania w radiu i telewizji publicznej programów religijno - moralnych i kulturalnych.

Programy radiowe i telewizyjne związków wyznaniowych mogą też być emitowane przy wykorzystaniu własnych urządzeń radiokomunikacyjnych

Od 1993 roku istnieje Katolicka Agencja Informacyjna (KAI). Jest ona druga co wielkości katolicką agencją w Europie. Nie funkcjonuje ona w strukturach Kościoła katolickiego w Polsce. KAI kieruje się następującymi zasadami:

1. wiarygodności

2. profesjonalizmu

3. uniwersalizmu

Podstawowymi formami pracy KAI są: codzienny serwis, biuletyn prasowy, wiadomości KAI, gazeta ścienna Z życia Kościoła. Katolicka Agencja Informacyjna posiada również strony internetowe.

W 1987 roku zezwolono na otwarcie nowych wydawnictw. Obecnie istnieje w Polsce 90 oficyn katolickich. Łącznie w Polsce działa ok. 120 wydawnictw posiadających ofertę o problematyce religijnej. Największymi wydawnictwami są: Pallotinum, św. Wojciech, Znak.

Inne kościoły i związki wyznaniowe prowadzą także działalność wydawniczą. Niektóre mają własne znaczące ośrodki. I tak, dla przykładu :

Kościół Ewangelicko - Augsburski - Augustiana

Baptyści - Słowo Prawdy - z własną drukarnią

Zielonoświątkowcy - Agape

Na rynku prasowym prasa katolicka stanowi zaledwie 1,7% podczas, gdy przed II wojną światową udział ten przekraczał 25%.

Do najbardziej znaczących tygodników należą Niedziela i Gość Niedzielny. Po roku 1989 nastąpił żywiołowy rozwój gazet parafialnych

Od 1926 roku Kościół Ewangelicko - Reformowany wydaje miesięcznik Jednota. Organem prasowym Kościoła Ewangelicko - Metodystycznego jest Pielgrzym Polski, zaś Kościoła Baptystów Słowo Prawdy.

Większy od prasowego jest udział kościołów w sieci radiofonii. Do katolickich programów o największej słuchalności należy retransmitowany przez I program PR Dziennik Radia Watykańskiego, natomiast z rozgłośni wyznaniowych największą popularność zdobyło Radio Maryja. Także Kościół Adwentystów Dnia Siódmego prowadzi własny ośrodek radiowo-telewizyjny w Podkowie Leśnej. Prawosławna diecezja prowadzi radio Ortodokxia.

Telewizja jest obecnie głównym nośnikiem wiadomości. W telewizji publicznej istnieją redakcje programów religijnych. Od stycznia 1996 roku rozpoczęła swoje nadawanie pierwsza stacja katolicka w Polsce - Telewizja Niepokalanów. Najpierw w obrębie 30 km, później w obrębie 80 km, a od 8 grudnia 1999 roku telewizja ta rozpoczęła nadawanie programu za pośrednictwem satelity Astra, a przez to również w sieci kablowej.

Dnia 13 grudnia 2003 roku, koncesję na nadawanie programów drogą satelitarną otrzymała telewizja TRWAM.

W porównaniu do lat PRL sytuacja kościołów w zakresie mass mediów wygląda korzystnie, jednak w zestawieniu z innymi krajami demokracji zachodnich jest wciąż niezadowalająca.

19. Archiwa, biblioteki, muzea kościelne

1. Archiwa kościelne

2. Biblioteki kościelne

3. Muzea kościelne

Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP gwarantuje prawo do zakładania i posiadania przez kościelne osoby prawne archiwów i muzeów. Mają także prawo do gromadzenia zbiorów bibliotecznych na cele wewnętrzne i publiczne instytucje państwowe i kościelne współdziałają w ochronie, konserwacji, udostępnianiu muzeów, archiwów, bibliotek kościelnych. Konkordat przewiduje powołanie przez biskupa diecezjalnego w każdej diecezji stałej komisji do współpracy z władzami państwowymi w celu ochrony kościelnych dóbr kultury.

Ustawa z dnia 14 lipca 1983 roku o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach włącza materiały archiwalne kościołów i innych związków wyznaniowych do narodowego zasobu archiwalnego.

Przez materiały archiwalne rozumie się wszelką dokumentację. Narodowy zasób archiwalny dzieli się na państwowy zasób archiwalny oraz niepaństwowy zasób ewidencjonowany. Materiały archiwalne stanowiące narodowy zasób archiwalny przechowuje się wieczyście. Państwowym zasobem archiwalnym zarządza państwo. Ustawa w/w wprowadza zasadę rejestracji niepaństwowego zasobu archiwalnego w odniesieniu do instytucji kościelnych. Nadzór państwa nad archiwami dotyczy też pewnych ograniczeń prawa własności. Własność materiałów archiwalnych nie może być przedmiotem obrotu. Materiały archiwalne mogą się stać własnością państwa także w wyniku zakupu, darowizny.

Zapowiedziana jest nowelizacja ustawy z dnia 14 lipca 1983. wypracowane zostaną nowe prawne podstawy należytego gromadzenia, przechowywania i udostępniania materiałów archiwalnych.

Archiwa kościelne powstały w wyniku działalności władz kościelnych oraz związków mających charakter religijny. Były to archiwa kapituł, kolegiat, biskupów, parafii, klasztorów, bractw. Do najstarszych należą archiwa kapitulne.

Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 486-491) powierza biskupom troskę o archiwa, jakie powinny być zorganizowane w każdej diecezji. W każdej diecezji winno być urządzone zwykłe archiwum kurialne dla akt narastających w toku bieżącej działalności, archiwum tajne dla strzeżenia dokumentów tajnych oraz archiwum historyczne.

Według KPK każda parafia winna mieć również własne archiwum, w którym należy przechowywać księgi parafialne, akta i dokumenty, których zachowanie jest konieczne.

Biblioteki. Polskie prawo biblioteczne opiera się na ustawie z dnia 27 czerwca 1997 roku o bibliotekach. Biblioteki i ich zbiory stanowią dobro narodowe. Są organizowane dla zachowania dziedzictwa narodowego, umożliwiają powszechny dostęp do zasobów dorobku nauki i kultury. Ustawa wprowadza pojęcie narodowego zasobu bibliotecznego, który podlega szczególnej ochronie. Narodowy zasób biblioteczny stanowią zbiory bibliotek mające wyjątkową wartość i znaczenie dla dziedzictwa narodowego.

Biblioteki dzielą się na biblioteki:

- publiczne

- naukowe

- szkolne

- pedagogiczne

- fachowe

- zakładowe.

Centralną biblioteką Państwa jest Biblioteka Narodowa, która posiada osobowość prawną. Biblioteka Narodowa w Warszawie prowadzi ewidencję bibliotek wchodzących w skład sieci bibliotecznej..

Biblioteki kościelne ukształtowały się już w XI i XII wieku. tworzone były biblioteki katedralne lub kapitulne, dekanalne i parafialne, klasztorne, seminaryjne, uniwersyteckie. Z najstarszych bibliotek klasztornych tylko nieliczne zachowały do dzisiaj dawny stan posiadania. Największe straty miały miejsce w czasie kasaty zakonów. Do nich zalicza się Biblioteka Uniwersytecka KUL w Lublinie, a także dawne zbiory ATK w Warszawie, PAT w Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu. Bogate są zbiory bibliotek seminaryjnych, które służą jako podręczny warsztat pracy naukowej profesorom i alumnom.

Muzea kościelne. Ustawa z dnia 21 listopada 1996 roku o muzeach stanowi prawną podstawę działalności muzeów. Są to muzea tworzone przez organy administracji rządowej, bądź przez jednostki samorządu terytorialnego. Według w/w ustawy, celem muzeum jest trwała ochrona dóbr kultury, informowanie o wartościach i treściach gromadzonych zbiorów, upowszechnianie podstawowych wartości historii, nauki, kultury, kształtowanie wrażliwości poznawczej i estetycznej oraz umożliwianie kontaktu ze zbiorami przez udostępnianie zbiorów. Zbiory muzealne stanowią dobro ogólnospołeczne. Ministerstwo Kultury i sztuki prowadzi „Państwowy Rejestr Muzeów”. Muzeum rejestrowane korzysta ze szczególnej ochrony i pomocy finansowej państwa. Zbiory wchodzące w skład muzeum muszą być zinwentaryzowane a stanowiące własność muzeum - wpisane do inwentarza.

Dnia 25 stycznia 1973 roku Konferencja Episkopatu Polski uchwaliła Normy postępowania w sprawach sztuki kościelnej. Episkopat zaleca erygowanie muzeów kościelnych w tym celu, aby ocalałe zabytki sztuki kościelnej zostały zachowane dla przyszłych pokoleń i świadczyły o wierze i kulturze narodu polskiego. Każda diecezja powinna w miarę możliwości posiadać własne muzeum diecezjalne.

Muzea kościelne w Krakowie, Lublinie, Płocku, Poznaniu, Tarnowie, Wrocławiu gromadzą cenne zbiory sztuki sakralnej. W ich zasobie występuje malarstwo, rzeźba, grafika, tkaniny liturgiczne. Do najbogatszych skarbów kościelnych w Polsce należą zbiory Muzeum Katedralnego w Krakowie i zbiory Klasztoru Jasnogórskiego. Diecezjalne muzea sztuki religijnej są własnością Kościoła.

20. Sytuacja prawno majątkowa Kościoła

1. Dobra materialne Kościoła

2. System beneficjalny

3. Majątek Kościoła po II wojnie światowej

4. Regulacja własności nieruchomości kościelnych

5. Fundusz kościelny

6. Ulgi i odliczenia podatkowe

7. Zwolnienia celne

8. Fundacje Kościelne

9. Zbiórki publiczne

10. Opodatkowanie Kościoła

Tradycyjne Kościół katolicki oraz inne kościoły i związki wyznaniowe, a także duchowni utrzymują się w przeważającej mierze z ofiar składanych przez wiernych.

W historii Kościoła katolickiego wykształcił się specyficzny system gromadzenia i dysponowania środkami materialnymi - system beneficjalny. Pożytki służyły utrzymaniu dzieł prowadzonych przez kościelne osoby prawne oraz duchowieństwa. System ten rozwijał się do końca wieku XVIII. Wtedy to coraz większym stopniu następowała sekularyzacja, czyli przejmowanie majątków kościelnych przez władców świeckich.

Ustawa z dnia 23 czerwca 1971 roku o przejściu na osoby prawne Kościoła Rzymsko-katolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Nieruchomości uważane były po II wojnie światowej za własność państwową, pozostającą tylko w użytkowaniu Kościoła. Wiązało się to bezpośrednio z problemem nieuznawania osobowości prawnej Kościoła.

Od roku 1989 części dóbr kościelnych był proces regulacji. Przedmiotem regulacji własności nieruchomości kościelnych jest:

- nabycie własności nieruchomości z mocy prawa

- przywrócenie lub przekazanie własności nieruchomości.

Postępowanie regulacyjne przeprowadza Komisja Majątkowa, złożona z przedstawicieli wyznaczonych w równej liczbie przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski.

Regulacja może polegac na:

- przywróceniu kościelnym osobom prawnym własności nieruchomości

- przyznaniu odpowiedniej nieruchomości zamiennej

- przyznaniu odszkodowania ustalonego według przepisów o wywłaszczaniu nieruchomości.

Fundusz Kościelny został utworzony na mocy ustawy z dnia 20 marca 1950 roku o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego. Cele świadczeń z Funduszu:

- utrzymanie i odbudowa kościołów

- udzielanie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej

- objęcie duchownych ubezpieczeniem chorobowym

- specjalne zaopatrzenie emerytalne

- wykonywanie działalności charytatywno - opiekuńczej.

Obecnie Fundusz Kościelny może świadczyć następujące cele:

- finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne iż zdrowotne duchownych

- wspomaganie kościelnej działalności charytatywnej

- wspomaganie kościelnej działalności oświatowo - wychowawczej i opiekuńczo - wychowawczej

- odbudowę, konserwację i remonty obiektów sakralnych o wartości zabytkowej.

Fundusz Kościelny nie posiada osobowości prawnej.

Istniejące po wojnie fundacje kościelne zostały zniesione na mocy dekretu z dnia 24 kwietnia 1952 roku o zniesieniu fundacji. Proces powstawania fundacji kościelnych rozpoczął się na nowo dopiero dzięki uchwaleniu ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach. Przede wszystkim potwierdzone zostało prawo kościelnych osób praw do zakładania fundacji. Nadzór nad fundacjami sprawuje kościelna osoba prawna będąca fundatorem lub wskazana w statucie fundacji. W razie likwidacji fundacji majątek w kraju przechodzi na nadrzędną kościelną osobę prawną, a jeśli taka nie istnieje lub nie działa w Polsce na Konferencję Episkopatu Polski.

Kościół katolicki oraz zasadniczo inne kościoły i związki wyznaniowe traktowane były jak prywatne przedsiębiorstwa dochodowe, których działalność należy ograniczyć przez stosowanie restrykcyjnych instrumentów fiskalnych.

Instytucje kościelne płaciły podatki: dochodowy, od nieruchomości, gruntowy, od darowizn, od nabycia praw majątkowych, obrotowy, od wzbogacenia wojennego.

Niewątpliwie największą rolę odgrywał podatek dochodowy. Stawiało to podatników kościelnych w podwójnej niekorzystnej sytuacji. Z jednej strony bowiem źródła dochodów kościelnych (głównie ofiary wiernych) nie były źródłami preferowanymi, a z drugiej wielkość podatników (parafie, seminaria, diecezje) powodowała wymierzanie najwyższych stawek (65%). Istniała co prawda możliwość uzyskania zwolnienia podatkowego, była jednak ona obwarowana ograniczeniem. Należało całość dochodu przeznaczyć na cele kultu religijnego.

Narastające zaległości podatkowe stawały się pretekstem do zagarniania na własność państwa nieruchomości kościelnych oraz narzędziem szantażu politycznego wobec Kościoła.

Ustawa z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych traktując o zwolnieniach przedmiotowych stanowi, że wolne od podatku są dochody kościelnych osób prawnych, które pochodzą:

- z niegospodarczej działalności statutowej

- z pozostałej działalności w części przeznaczonej na następujące cele: kultu religijnego, oświatowo - wychowawcze, naukowe, kulturalne, charytatywno - opiekuńcze, konserwację zabytków, budowy sakralne, rozbudowy, odbudowy kościołów.

Wolne od podatku są dochody spółek, których jedynymi udziałowcami są kościelne osoby prawne w części przeznaczonej na cele w/w.

Duchowni jako osoby fizyczne, a dokładniej ich dochody podlegały i podlegają opodatkowaniu.

Podatek od wynagrodzeń. Ten sposób opodatkowania dotyczył tylko zdecydowanej mniejszości duchownych pracujących na uczelniach, w kuriach oraz kapelanów.

Duchowni zobowiązani byli do prowadzenia ksiąg podatkowych, które w dość dowolny sposób uznawane były za dowód w procesie ustalania podstawy opodatkowania.

Opodatkowanie duchownych uzyskało swoją konkretną podstawę ustawową dopiero na mocy ustawy z dnia 20 listopada 1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Ustawa ta reguluje opodatkowanie zryczałtowanym podatkiem dochodowym niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, które prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą, a także przez osoby duchowne. Źródło przychodów w odniesieniu do duchownych to: przychody z opłat otrzymywanych w związku z pełnionymi funkcjami o charakterze duszpasterskim.

Przewidziano stawki ryczałtu dla duchownych kierujących jednostkami kościelnymi posiadającymi samodzielną administrację w wydzielonej części parafii lub bez takiej części. Stawkę przewidzianą dla wikariuszy parafii liczącej od 1000 do 3000 mieszkańców, zależnie od miejsca zamieszkania, opłacają duchowni nie będący proboszczami, wikariuszami ani rektorami, a osiągający przychody jeśli zawiadomią urząd skarbowy o osiąganiu takich przychodów.

Osoby duchowne opłacają ryczałt zwolnione są z obowiązku składania zeznań podatkowych o wysokości osiągniętego dochodu ze źródła przychodu objętego ryczałtem.

21. Budownictwo sakralne i kościelne, cmentarze wyznaniowe.

1. Budownictwo sakralne i kościelne

2. Cmentarze wyznaniowe i chowanie zmarłych

Zagadnienie posiadania budownictwa sakralnego i kościelnego przez Kościół katolicki regulują: Konkordat, ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.

Rzeczpospolita Polska gwarantuje Kościołowi katolickiemu prawo do budowy obiektów sakralnych oraz obiektów kościelnych. Przez termin inwestycja sakralna rozumie się budowę, odbudowę kaplicy lub kościoła, a także adaptacje innego budynku na cele sakralne. Natomiast przez termin inwestycja kościelna rozumie się pozostałe inwestycje, których nie dotyczy określenie „inwestycja sakralna”, a więc przede wszystkim inwestycje kościelnych osób prawnych polegające na budowie, rozbudowie, adaptacji budynków mieszkalnych, administracyjnych i gospodarczych. Oba te rodzaje inwestycji podlegają prawu polskiemu, z zastrzeżeniem że o potrzebie budowy świątyń i pozostałych inwestycji kościelnych decyduje biskup diecezjalny lub inny właściwy ordynariusz. Wyznaczenie terenu winno być ujęte w miejscowym planie zagospodarowania terenu, na wniosek właściwej władzy kościelnej. Teren pod inwestycję może zostać oddany kościelnej osobie prawnej w użytkowanie wieczyste bądź sprzedany. Wartość terenu będącego własnością Skarbu Państwa lub Gminy, wyznacza rzeczoznawca majątkowy. W przypadku oddania terenu w użytkowanie wieczyste nie pobiera się opłat za grunty oddane pod zakłady charytatywno - opiekuńcze i punkty katechetyczne.

Inwestycje sakralne i kościelne są finansowane ze środków własnych kościelnych osób prawnych. Natomiast na odbudowę i utrzymanie dóbr kultury, które stanowią własność kościelnych osób prawnych, są udzielane dotacje państwowe na podstawie przepisów o ochronie dóbr kultury.

Cmentarze. Polskie akty prawne nie podają definicji cmentarza. Cmentarz stanowi jedynie miejsce, na którym jest dozwolone składanie zwłok i szczątków ludzkich. Jako funkcje cmentarza wymienia się: stworzenie godnego miejsca dla pochówku osób zmarłych, umożliwiającego w ciszy i spokoju i odpowiednim otoczeniu kultu ich pamięci, zgodnie z wyznawaną religią oraz spełnianie obrzędów religijnych, jak również ochrona przed profanacją. W Europie dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się pierwsze cmentarze niewyznaniowe.

W zakresie cmentarzy obowiązuje ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych. Zagadnienie posiadania cmentarzy przez Kościół katolicki oraz inne kościoły i związki wyznaniowe regulują ponadto: Konkordat oraz ustawa o gwarancjach wolności sumienie i wyznania z 1989 roku.

Rzeczpospolita Polska gwarantuje Kościołowi katolickiemu:

1. Prawo do zakładania i rozbudowy cmentarzy grzebalnych

2. Prawo do posiadania i konserwacji tych cmentarzy oraz ich nienaruszalność

3. Prawo do pochówku zgodnego z przekonaniami religijnymi.

Prawo Polskie uznaje prawo do założenia cmentarza grzebalnego między innymi przez parafie oraz zakony i poszczególne domy zakonne. Inicjatywę podejmuje biskup diecezjalny lub wyższy przełożony. On też decyduje o potrzebie cmentarza. Teren pod cmentarz może zostać oddany kościelnej osobie prawnej w użytkowanie wieczyste lub sprzedany. Wartość terenu wyznacza rzeczoznawca majątkowy. Ponieważ założenie cmentarza stanowi tak zwany cel publiczny, wojewoda lub rada gminy może przy sprzedaży udzielić bonifikaty.

O zamknięciu cmentarza wyznaniowego decyduje władza kościelna, po zasięgnięciu opinii inspektora sanitarnego.

Prawo do posiadania cmentarza gwarantowane przez Konkordat i ustawy, daje możliwość swobodnego zarządzania, konserwacji oraz wykonywania na cmentarzu czynności religijnych. Związku z tym właścicielowi cmentarza wyznaniowego przysługuje prawna ochrona posiadania. Termin „posiadanie” należy rozumieć jako możliwość utrzymania, czyli prawo do posiadania cmentarza w ogóle. Zarządzenie cmentarzem zawiera w sobie także wykonywanie usług cmentarnych takich jak na przykład: przyjmowanie zwłok do pochowania i zawieranie umów o miejsce na grób, przyjmowanie opłat cmentarnych, które winny być dostosowane do przewidywanych kosztów utrzymania miejsca pochówku, prowadzenie ewidencji grobów i osób uprawnionych do ich dysponowania, utrzymanie porządku, wykonywanie grobów, obsługa ceremonii pogrzebowych.

Prawodawca zezwala na przeznaczenie cmentarza na inny cel, jego zamknięcie a także wywłaszczenie. Z posiadaniem łączy się zagadnienie nienaruszalności cmentarza. Zabezpieczają ją: Konkordat, ustawy, w szczególności ustawa dnia 6 czerwca 1997 Kodeks karny, który za przestępstwa polegające na złośliwym przeszkadzaniu pogrzebowi, uroczystościom lub obrzędom żałobnym, a także na znieważaniu zwłok, prochów ludzkich lub miejsca spoczynku zmarłego, przewiduje się karę grzywny albo pozbawienie wolności do 2 lat.

Korzystając z wolności sumienia i wyznania, obywatele mogą otrzymać pochówek zgodny z wyznawanymi zasadami religijnymi lub z przekonaniami w sprawach religii. Prawo to obejmuje możliwość wyboru ceremonii religijnej lub ceremonii świeckiej pogrzebu.

Ustawy nakładają również na właścicieli cmentarzy wyznaniowych obowiązek przyjęcia i pogrzebania na cmentarzu osób nie będących wyznawcami danego kościoła w sytuacji, gdy w danej miejscowości nie ma cmentarza komunalnego.

22. Ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne osób duchownych

1. Ewolucja stanu prawnego od 1 stycznia 1999 r

2. Znaczenie terminu „osoba duchowna” na gruncie ustaw ubezpieczeniowych

3. Ubezpieczenia społeczne

4. Ubezpieczenie zdrowotne

Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o ubezpieczeniu społecznym duchownych. Osoby duchowne nie zostały objęte systemem ubezpieczenia społecznego, który został ukształtowany w II Rzeczpospolitej.

Po odzyskaniu Niepodległości w 1918 roku Rzeczpospolita Polska kontynuowała stosowane w państwach zaborczych wypłacanie księżom emerytur w oparciu o technikę zaopatrzeniową. Natomiast w konsekwencji zawarcia konkordatu z 10 lutego 1925 roku Rzeczpospolita Polska zobowiązała się do wypłacenia Kościołowi katolickiemu corocznego ryczałtu przeznaczonego na emerytury duchownych. Ponadto w poszczególnych diecezjach funkcjonowały tworzone z inicjatywy Kościoła - samopomocowe kasy emerytalne.

Osoby duchowne pozostawały poza systemem ubezpieczenia społecznego również w okresie tak zwanej Polski Ludowej. Jedną z konsekwencji Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej z 12 września 1945 roku o nieobowiązywalności konkordatu było wstrzymanie wypłaty wszelkich uposażeń przewidzianych w nim dla Kościoła katolickiego. Przejęcie przez państwo nieruchomości kościelnych na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 roku wydanie zmniejszyło możliwości zabezpieczenia osób duchownych przed skutkami choroby czy starości przez Kościół katolicki i inne związki wyznaniowe.

Ustawa wyżej wymieniona z 1989 roku podaje, że ubezpieczonymi na podstawie tej ustawy byli nie tylko duchowni w ścisłym tego słowa znaczeniu (czyli w odniesieniu do Kościoła katolickiego mężczyźni po przyjęciu święceń), ale również członkowie zakonów, a także alumni, postulanci, nowicjusze, junioryści.

Fundusze na pokrycie świadczeń w ubezpieczeniu społecznym duchownych w części tworzone były ze składek samych ubezpieczonych. Składki pokrywały ok. 40% wydatków na świadczenia. W pozostałej części system ubezpieczenia społecznego duchownych finansowany był z Funduszu Kościelnego.

Składka była płatna miesięcznie i co do zasady obciążała samych ubezpieczonych. Gdy idzie o zakonników, składkę opłacali przełożeni domów zakonnych lub klasztorów. Natomiast składkę za członków zakonów kontemplacyjnych pokrywał Fundusz Kościelny.

Ustawodawca podaje swoją definicję osoby duchownej, która brzmi za osobę duchowną uważa się duchownego oraz członków zakonów męskich i żeńskich Kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych, z wyjątkiem alumnów seminariów duchownych, nowicjuszów, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia. Definicja ta dotyczy duchownych ze wszystkich legalnie działających w Polsce kościołów i związków wyznaniowych.

Zgodnie z przywołaną definicją podlegają następujące osoby:

a. duchowni - biskupi, kapłani, diakoni

b. alumni

c. członkowie zakonów męskich i żeńskich - po złożeniu wieczystych ślubów

Status ubezpieczeniowy duchownych określony jest obecnie przede wszystkim w ustawie z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Osoby podlegające ubezpieczeniom z tytułu przynależności do stanu duchownego zostały obowiązkowo objęte ubezpieczeniem emerytalnym, ubezpieczeniami rentowymi, oraz ubezpieczeniem wypadkowym. Natomiast ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na zasadach dobrowolności.

Podstawa wymiaru składek opłacanych z tytułu pozostawania w stanie duchownym równa jest obowiązującej kwocie minimalnego wynagrodzenia, ustalanej zgodnie z ustawą z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę.

Płatnikami składek na ubezpieczenia społeczne są w przypadku kleru diecezjalnego, sami duchowni. Natomiast w odniesieniu do członków zakonów płatnikami składek są przełożeni domów zakonnych lub klasztorów.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych osobno określa zasady podlegania ubezpieczeniom przez alumnów, nowicjuszy, postulantów i juniorystów, którzy nie ukończyli 25 roku życia. Mają oni prawo dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Nie podlegają natomiast ubezpieczeniu wypadkowemu i ubezpieczeniu chorobowemu.

Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego - temu ubezpieczeniu podlegają wszyscy alumni wyższych seminariów duchownych i teologicznych oraz nowicjusze, postulanci i junioryści zakonów męskich i żeńskich. Oznacza to obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego, które wiąże się z samym faktem odbywania formacji kapłańskiej w wyższym seminarium duchownym lub formacji zakonnej jako postulat, nowicjusz czy juniorysta. Osoby duchowne płacą podatek 7,75%.

23. Wolność religijna w porządku prawnym Unii Europejskiej

1. Poszanowanie wolności religijnej w wymiarze indywidualnym

2. Zasada kompetencji państw członkowskich w kwestii określenia stosunku do religii i kościołów

3. Wartości religijne w Projekcie Konstytucji Europejskiej

Poszanowanie prawa każdego człowieka do wolności religijnej w porządku prawnym Unii Europejskiej zagwarantowane zostało w Traktacie o Unii Europejskiej. Obok wolności, demokracji i praworządności - uwzględniono poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności. Zasady te zostały określone jako wspólne dla wszystkich państw członkowskich.

Katalog praw człowieka, a wśród nich prawo do wolnego wyboru i uzewnętrzniania religii, zawarty został również w Karcie Praw Podstawowych, proklamowanej w Nicei w dniu 7 grudnia 2000 roku. Dokument ten traktowany jest jedynie jako uroczysta deklaracja polityczna. Postanowienia Karty bazują na uznaniu godności człowieka, a więc prawo do wolności myśli, sumienia, religii. Unia Europejska buduje swój porządek prawny na generalnej zasadzie poszanowania praw człowieka, a wśród nich prawa do wolności myśli, sumienia i religii.

Zakres prawa do wolności myśli, sumienia i religii wchodzi zarówno możliwość swobodnego wyboru światopoglądowego, jak również wolność w wyborze koncepcji ateistycznych czy agnostycznych. Prawo do wolności myśli, sumienia, religii zawiera w sobie również możliwość zmiany religii lub przekonań.

Wśród form manifestowania wybranej religii lub światopoglądu wymienione zostało w Konwencji uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne. Ochronie podlegają więc zachowania ściśle związane z wyznawaną religią, w szczególności takie jak oddawanie Bogu czci poprzez modlitwę i uczestnictwo w nabożeństwach. Zgodnie z orzeczeniem organów strasburskich ochrona obejmuje również rytualny ubój zwierząt.

Prawo do wolności myśli, sumienia, religii zostało wzmocnione zakazem dyskryminacji ze względu na religie lub przekonania. Równość wszystkich osób wobec prawa deklarowana jest także w Karcie Paw Podstawowych.

Klauzula kościelna lub klauzula o Kościołach mówi Unia przestrzega i nie narusza statusu, z jakiego korzystają zgodnie z prawem krajowym Kościoły i stowarzyszenia lub wspólnoty religijne w Państwach Członkowskich. Od strony formalnej omawiana deklaracja jest więc przede wszystkim aktem o charakterze politycznym, chociaż jej znaczenie jest wzmocnione przez fakt, że została przyjęta przez wszystkie państwa członkowskie.

Klauzula Kościelna stanowi potwierdzenie kompetencji państw członkowskich w kwestii ustalenia statusu prawnego kościołów i innych grup religijnych. Wynika z niej wyraźnie, że jedynie do państw członkowskich, a nie do Unii, należy określenie reżimu prawnego decydującego o pozycji tych podmiotów oraz stosowanie norm odnoszących się do warunków realizacji prawa do wolności religijnej.

W dniu 18 lipca 2003 roku na ręce przewodniczącego Komisji Europejskiej przekazany został Projekt traktatu ustanawiającego Konstytucję Europejską. Projekt przepisów merytorycznych, odnoszących się do wartości religijnych, wyraźnie nawiązuje do rozwiązań już utrwalonych w prawie wspólnotowym. Gwarantowane jest poszanowanie podstawowych praw człowieka - uwzględnionych w Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i wynikających ze wspólnych tradycji konstytucyjnych Praw Człowieka.

1

---